Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Dinsdag 29 mei uur

Transkript

1 Turks (nieuwe stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Dinsdag 29 mei uur Tekstboekje A Begin

2 Tekst 1 Anadolu nun nazar ve dilek folkloru Ayten Övür Zaman zaman köylü kadýnlarýn boyunlarýnda renkli boncuk dizeleri görürüz; iki mavi, bir sarý, üç kýrmýzý gibi, gizli anlamlar içeren bir ritmle sýralanýr bu boncuklar. Ýlk bakýþta pek bir þey anlatmayan bu tuhaf þifre, kimi kez gerçekleþmesi çok zor bir dileðin olmasý için, kimi kez bir büyük korkudan korunmak içindir. Bu gizemli dünyayý araþtýran Eftal Ýplikçioðlu nazarlýklarýn da, Anadolu kadýnýnýn folklorik bir iç konuþmasý olduðunu saptamýþ Yüzyýllardan beri kadýnlar gerçekleþmesini istedikleri þeyler için dilek tutmuþlar, adak adamýþlar. Nazara karþý da bir takým korunma yöntemleri geliþtirmiþler. Günümüzde de adak ve nazar hâlâ inanýlan þeyler. Hastalýklardan korunmak için renkli boncuklarla yapýlan kolyelerde, her renk bir hastalýðý ifade ediyor. Genellikle, sarýlýk adýyla bilinen hastalýða karþý sarý boncuk, kýzamýk adýyla bilinen hastalýða karþý ise kýrmýzý boncuk kullanýlýyor. Köylü kadýnlarýn boyunlarýnda gördüðümüz renkli boncuklarýn hepsinin bir anlamý bulunuyor. Kimisi nazara karþý korunmak için kimisi de bir dileðin gerçekleþmesi için takýlýyor. Nazarlýklarýn üzerinde kullandýklarý düðmeler ve boncuklarla týpký oyalarda, halýlarda olduðu gibi duygularýný ifade ediyorlar. Bir düðme dikiyor, içinden bir dilek tutuyor. Adak için kullanýlan liralar ise para sahibi olma isteðini ifade ediyor. Ayna, hem nazarý, nazar deðme ihtimali olan insana yansýtýyor, hem de saðlýk, ferahlýk gibi anlamlar içeriyor. Nal ve zeytin çekirdeðinin de insanlarý nazara karþý koruduðuna inanýlýyor. Fatma Ananýn Eli denen ve beþ çizgiden oluþan boncuklar da nazara dur diyor. Yuvarlak cam boncuklar ise nazara karþý kullanýlan en etkin malzeme. Küçük mavi torbalar içine konan çörek otu da yeni doðmuþ bebeklerin yastýðýna ya da omuzuna takýlýyor. Gelinlerin yataðýnýn altýna konan bu torbalarý üzerinizde taþýdýðýnýz zaman da, nazara karþý korunmuþ oluyorsunuz. Yine bebeði olmayan kadýnlarýn uyguladýklarý bir baþka yöntem þöyle; anne olmak isteyen kadýn, doðacak bebeðin parmaðýna uyacak büyüklükte bir gümüþ yüzük yaptýrýp, üzerine mavi bir taþ taktýrýyor A 2 Lees verder

3 Eftal Ýplikçioðlu 15 yýldan beri nazar ve adakla ilgileniyor. Deðiþik yörelerden yaþlý insanlarla konuþarak, malzemeler biriktiriyor. Nazarla ilgili hiçbir yayýn olmadýðýný farkeden Ýplikçioðlu, Üniversite tezlerine kadar araþtýrdým. Ancak inanç ve dinin içinde bir iki paragraf bulabildim bu konuyla ilgili. Göz boncuðu ya da þu, bu iyi gelir gibi þeyler vardý diyor. Adaðýn en çok evlenmek için, çocuk için ve bir hastalýktan kurtulmak için kullanýldýðýný söyleyen Eftal Ýplikçioðlu, bu tür inançlarýn Anadolu kadar Ýstanbul da da çok yaygýn olduðunu, mesela bazý türbelerin ve adak adanan yerlerin önlerinde, kapýlarýnda kuyruklarýn hiç eksik olmadýðýný belirtiyor. Ýþin bir baþka ilginç yaný, Eftal Ýplikçioðlu, eskiden nazar ve adak gibi þeylere hiç inanmazken, bu iþin içine girdikten sonra inanmaya baþlamýþ. Doðrusu ben nazara inanýyorum. Eskiden hiç inanmazdým. Ama þimdilerde farklý düþünüyorum doðrusunu isterseniz. Çünkü bazý insanlarýn yanýnda kendimizi çok rahat hissetmeyiz. Sarýþýn insanlarýn, renkli ve özellikle mavi gözlü kimselerin nazarýnýn daha çok deðdiðine inanýlýyor. Ama bu, o insanýn kötü olduðu anlamýna gelmiyor. Buna raðmen, bakarken þu ne kadar güzel diye bile, içinden geçirse, beðendiði eþyanýn baþýna bir kaza gelebiliyor. Doðrusu, ben artýk buna inanýr oldum. Kendini daha iyi hissetmek için, bir çok insan psikologlara koþuyor. Bence bu tür inançlarýn yararý var fakat hiç bir zararý yok. Kendinizi iyi hissetmenize yarýyorsa bir taþ parçasý, bence onu kullanabilirsiniz Deðiþtirilerek alýnmýþtýr Nokta, A 3 Lees verder

4 Tekst 2 Köy Enstitüleri Unutulmadý Özgür Atanur yýlýnda Mustafa Kemal Atatürk ün düþüncesi olan eðitim seferberliði baþladý. Askerliðini onbaþý veya çavuþ olarak yapmýþ kiþiler köylerinden çaðrýlarak altý aylýk bir kurstan geçiriliyor ve köylerine öðretmen olarak yollanýyorlardý. Bunlar ilk üç sýnýflýk köy okullarýnda çocuklarý okutacaklardý. Bu sistem aslýnda çok baþarýlý oldu. Ýsim yapmýþ birçok Köy Enstitülü yazarýn ve sanatçýnýn ilk kez okuma yazma öðrenmeleri, köylerde çobanlýktan kurtulmalarý bu eðitmen okullarýyla saðlanmýþtýr diyor Köy Enstitüleri kurucularýndan Ýsmail Hakký Tonguç un oðlu Engin Tonguç. Ve bu denemenin iyi sonuç vermesiyle Köy Öðretmen Okullarý ndan sonra da Köy Enstitüleri nin kurulduðunu ve 1940 yýlýnda da yasallaþtýðýný kaydediyor. Köy Enstitüleri yavaþ yavaþ yaygýnlaþýyordu. Saffet Arýkan dan sonra Milli Eðitim Bakaný olan Hasan Ali Yücel ve Ýlköðretim Genel Müdürü Ýsmail Hakký Tonguç un baþlattýðý kývýlcým yurdun dört bir yanýna yayýlýyor, Tunceli de, Malatya da, Diyarbakýr da, Samsun, Alanya ve Trakya da ve yurdun kýrsal olarak nitelendirilebilecek illerinde 20 Enstitü kuruluyordu. Köy Enstitüleri nin kurulmasýnýn ilk yýlýnda imece yoluyla 500 köye okul yapma baþarýsýna ulaþýlýyordu. Ancak hep söylendiði gibi sadece eðitmekle kalmýyordu. Engin Tonguç un altýný çizdiði gibi halkýn uyandýrýlmasý ve gerçek anlamda halk egemenliðinin saðlanmasý için eðitim olayý kullanýlýyordu, ancak bunun yanýnda Cumhuriyet tarihi açýsýndan çok önemli bir misyon gerçekleþtiriliyordu: Bu insanlar öyle bir düzeye geleceklerdi ki kendi sosyal ve ekonomik konumlarý nedir bunu kavrayacaklar ve getirilmek istenen halk egemenliðine dayalý rejim içerisinde, bir baský grubu oluþturabilecek örgütlenmeleri yapabilecek bilince eriþeceklerdi. Olay dar anlamda bir okuma yazma öðretme özelliði taþýmamaktadýr. Tamamen Cumhuriyetin temellerini saðlamlaþtýrma ve rejimi gerçek anlamda kurma çabasýdýr. Baþarýyla uygulanan sistem meyvelerini veriyor ve halk kendi kendini üretmeye baþlýyordu. Ancak bilinçlilik düzeyinin yaratýlmaya çalýþýlmasý belirli kesimlerin tepkilerine neden oluyordu. Türkiye deki bozuk sosyal ve ekonomik yapý düzelmeye baþladýktan itibaren, bozuk yapýdan yararlanan insanlarýn tepkileri ortaya çýkýyordu. Daha geniþ düzlemde düþünüldüðünde, II inci Dünya Savaþý sonrasýnda ortaya çýkan Soðuk Savaþ yýllarýnýn politik mücadelelerinden Türkiye de payýný alýyordu. Ýlhan Selçuk un belirttiði gibi, Soðuk Savaþ Türkiye de Karþý devrim e yol açýyor, Allahsýz komünizme karþý savaþ Türkiye de siyasal iktidarýn belirlenmesinde en büyük rolü oynuyordu. Bu süreç, Köy Enstitüleri nin sað kanat politikacýlarla yýkýlmasýna neden oluyor, dünyada belki de ilk örnek olarak nitelendirilebilecek bu sistem acýmasýzca ortadan kaldýrýlýyordu. Kapatma iþlemi 1954 yýlýnda yasal olarak tamamlanýyordu. Köy Enstitüleri nden geriye kalan 700 bina, 17 bin iþsiz öðretmen ve yüzbinlerce okulsuz öðrenciydi. Ýster istemez insanýn aklýna Enstitüler bugüne kadar devam etseydi, Türkiye deki yansýmasý ne olurdu? sorusu takýlýyor. Engin Tonguç, soruyu þöyle yanýtlýyor: Bugüne kadar devam etseydi þunlar deðiþirdi. Bugün köylerimiz halen geri ve ilkel durumdalar. Köylerde bütün bu geliþim tamamlandýrýlmadýðý için köylerde istenen geliþme ve kalkýnma gerçekleþtirilemedi. Bu ilkellik olmayacaktý. Köy ve kent arasýndaki farklýlýk ortadan kalkacaktý. Belki dýþarýya olan göç bu durumda olmayacaktý. Göç olgusu farklý þekilde geliþebilecekti. Dýþ ülkelerde çýkan büyük sorunlarýn birçoðu olmayacaktý. Gecekondulaþma belki bu kadar artmayacaktý. Kent köy oraný deðiþse bile uygar bir kentleþme yaþanabilecekti. Akýllara takýlan diðer önemli konu ise bugün uygulanmasý ne kadar mümkündür sorusu: Tabii ki o zamanlardaki sistemin aynýsýnýn uygulanmasý söz konusu deðil. Ancak eðitim ilkeleri sadece köye iliþkin ilkeler deðildi. Bu ilkeler bugün gecekonduda da kentlerde de uygulanabilir. Köy Enstitüleri de böyle bir deðiþime uðrayarak, belki adý deðiþtirilerek bugünün koþullarýna uygun eðitim kurumlarý olarak adapte edilebilinirdi. Bugün eðitim sisteminde yaþanan sorunlar yaþanmayabilirdi. Nokta, Nisan A 4 Lees verder

5 Tekst 3 Pýnar Sözen Dilimiz Çaðdaþ Korsanlarla Savaþýyor Bir varmýþ, bir yokmuþ diye baþlamýyor anlatacaklarýmýz. Niyetimiz Türkçe konusunda, kimilerine ders vermek de deðil. Yalnýzca dilimizde yanlýþ kullanýlan kelimelerden birini, haddimizce karýþtýrýp, kurcalayacaðýz. Ve yine haddimizce gereken yerlere mesaj yollayacaðýz. Ne yazýk ki Türkçemizde o kadar çok yanlýþ ve yersiz kullaným var ki, bazen dilimizi en iyi bildiðine inananlar bile, doðru kullandýðýný sandýðý kelimelerin yanlýþ olduðunu fark edebiliyor, ama bu sýrada düdük çalmýþ, etraf gri bir duman kütlesiyle kirlenmiþ ve tren yolunu çoktan almýþ oluyor Birçoklarý ne kadar yanlýþ kullaným varsa, kendilerince gerekçelerle yaptýklarý yanlýþlarý sürdürüyorlar. Aradýðýný bulmak meselesi. Elimize Türkçe Sözlüðünü alýp, K bölümüne baktýðýmýzda, korsan sözcüðünün kelime anlamý, genel olarak deniz haydudu, baþkalarýnýn hakkýný zor kullanarak yiyen kimse olarak geçiyor. Bir de illegal iþlerin ve onlarý yapanlarýn halk arasýnda Korsan olarak deðerlendirilmesi var ki, þeklini hayal edince, komik görüntüler çýkýyor karþýmýza. Sözlükteki Korsan tanýmý çerçevesinde düþündüðümüzde, çaðdaþ korsanlar olarak adlandýrabileceðimiz ;Korsan Kitap, Korsan Marka, Korsan Bilgisayar Programý, Korsan Gösteri, Korsan Dergi ve Korsan Yayýncýlýk gibi tamlamalarýn zihnimizde yerleþmiþ olan þekillerinin, ne kadar mizahi bir boyut kazanabileceðini bir düþünün. Yaygýn kullanýlýþýndan olsa gerek, sözlükte Korsan Radyo nun, kendisine vergi olmayan bir dalga uzunluðunda izinsiz yayýn yapan, verici posta olduðunu anlatan bir dipnotla karþýlaþýyoruz. Korsanlý uzantýlara örnek olarak da Korsan Kasetçilik, Korsan Miting ve yine Korsan Radyo verilmiþ. Bu da demek oluyor ki; kendisini kayda geçirmeyen, vergi vermeyen, yani varlýðýný devlete hukuki yollardan ispatlamayanlara da Korsan deniliyor. En geçerli ve kapsamlý sözlükleri bile açýp baktýðýmýzda bulamadýðýmýz Korsanlý uzantýlara, kendi kafamýzda þekillendirip, anlamýný tam oturtamadýðýmýz fakat, aslýnda illegal olanlara yine Korsan eklemesi yapacaðýz. Çünkü bilmediklerimizi fakat kafamýzda þekillendirdiklerimizi tam anlamýyla öðrenmek için baktýðýmýz sözlüklerde bile bu tür örtülü ulamalarýn anlamlarýný bulamýyoruz. Kötüler de tüketilir, amaç tüketmek olunca Düþünüldüðünde karþýmýza komik görüntüler çýkaran, ama kelimelere döktüðümüzde, çocuklar baþta olmak üzere, (hiçbir zaman iyi bir korsan örneði verilmemesine raðmen, küçükler çaðýmýzýn popülist vurucu, kýrýcý ve yok edicilerine çok ilgi duyuyorlar. Ve ne yazýk ki, bu vuran, kýran, yok edenlerle de ilk karþýlaþtýklarý yer, yine en çok sevdikleri çizgi filmler oluyor) büyükler tarafýndan da zevkle tüketilen korsan lar var. En çok tükettiðimiz ve alýþageldiðimiz korsanlý uzantýlarsa, genelde Korsan Kaset ve Korsan Kitap ki bunlar da hak sahiplerini çýlgýna çeviren ve önüne geçmenin zor olduðu, fakat tüketiciden en çok raðbet gören materyaller. Artýk kimse yolda gördüðü liralýk bir Korsan Kitabý býrakýp da, liralýk orijinalini almak istemiyor. Düþünüldüðünde, bir kelimenin, pek çok anlam yüklendiði dilimizde, korsan ýn bu þekilde tüketilmesi, kimilerine normal gelebilir. Hatta çýkýp korsanlý bir þarký bile seslendirebilirler üstüne bu kadar laf sarf edilirse Marjinal olmayanýn kazanamadýðý ülkemizde, kelimenin doðru yerde kullanýmý deðil, en güzel nerede tüketileceði önemli Aslýnda, dilimiz sandýðýmýz kadar lastikli deðil. Sadece halkýmýz çok yaratýcý, hayal gücü çok geniþ. Bu da beklediklerinin ve istediklerinin olmayýþýndan kaynaklanýyor olsa gerek Kendimizi, aslýnda varolmayan, ama varolmasýný istediðimiz þeylere yönlendiriyoruz. Yarattýðýmýz çirkin ve anlamsýz bile olsa kabulleniyor, inanýyor, sahip çýkýyoruz. Deðiþtirilerek alýnmýþtýr Nokta, Aralýk A 5 Lees verder

6 Tekst 4 Ýþte Ünlü Ayaspaþa NURCAN VOLKAN Ý stanbul da geçmiþ ile gelecek, ihtiþam ile yoksulluk, eðlenceyle keder Beyoðlu dýþýnda, hiçbir semtte böylesine iç içe yaþamýyor. Lüks konutlarla harabelerin, parýltýlý caddelerle izbe sokaklarýn, sosyetik gece kulüpleriyle batakhanelerin sýnýrlarý hiç bir semtte böylesine yan yana deðil. Þehrin merkezindeki konumu, Boðaza hakim manzarasýyla yüzyýllardýr önemini yitirmeyen Beyoðlu, günümüzde de bir çekim merkezi olmaya devam ediyor. Beyoðlu ilçesinin en önemli semtlerinden olan Ayaspaþa ya da daha çok tanýnan adýyla Gümüþsuyu, 1920 li yýllarda baþlayan geliþimini sürdürüyor. Ýstanbul un en seçkin semtlerinden olan Ayaspaþa nýn sýnýrlarý Taksim Meydaný ndan baþlayarak, Kabataþ a kadar uzanýyor. Semtin en önemli yeri olan Ýnönü Caddesi üzerinde, büyük çoðunluðu yüzyýlýn ilk çeyreðinde inþa edilen apartmanlar bulunuyor. Pürtelaþ ve Sormagir sokaklarý ise, Ayaspaþa nýn en eski sokaklarýndan. Parke taþlý, bol kývrýmlý ve yokuþlu bu sokaklarýn çoðu dik merdivenlerle kesiliyor ya da bir çýkmazla son buluyor. EN GÜZEL MANZARALI MEZARLIK! Adýný 1. Süleyman ýn sadrazamlarýndan Ayas Paþa dan alan semtte, o dönemlerde sadrazamýn konaðý olduðu söyleniyor. Osmanlý kayýtlarýnda 16. yy. da semtin büyük bir bölümünün koruluk olduðundan söz ediliyor te yapýlan bir anlaþmayla Ayaspaþa nýn büyük bir bölümünün Hýristiyanlara mezarlýk alaný olarak tahsis edilmesi, yörenin 19. yy. ortalarýna kadar Grand Champs des Morts yani Büyük Mezarlýk adýyla anýlmasýna neden oluyor. Tanzimatla birlikte gelen batýlýlaþma süreci, Ýstanbul un yerleþim alanlarýnda deðiþiklikler meydana getiriyor. O dönemlere kadar yabancýlarýn, levantenlerin, Hýristiyan bölgesi sayýlan Beyoðlu ve çevresine Müslüman Türk nüfusu da raðbet etmeye baþlayýnca, kentin yabancýlar için yerleþim bölgesi Talimhane, Taksim ve Ayaspaþa ya kayýyor. O dönemlerde Ýstanbul a gelmiþ yabancýlarýn, Büyük Mezarlýðýn Ýstanbul da Boðaz a, Üsküdar a ve Adalar a en hakim yer olduðunu belirtiyorlar. EN BÜYÜK SORUN OTOPARK yýlýnda boþaltýlan mezarlýklara ait arazilerin satýþýna baþlamasýyla, semtte inþa edilen ilk apartman olarak Ayaspaþa Apartmaný yapýlýyor. Ýstanbul un sayýlý apartmanlarýndan olan Ankara Palas, Kardeþler, Gümüþsuyu, Hayýrlý, Rüya ve Pamir apartmanlarý daha sonra inþa edilip semte damgasýný vuruyor. Semt sakinlerinin büyük bir çoðunluðunu levantenler, yabancýlar ve Ýstanbul un önde gelen kiþileri oluþturuyor. Elit bir yapýya sahip olan semtin en büyük sorunu ise otopark. Her gün iþyeri sayýsý fazlalaþýyor ve dolayýsýyla otopark sorunu büyüyor. Ýstanbul a hatta Türkiye ye hizmet veren kültür tesisleri de semtte toplanmýþ durumda. Atatürk Kültür Merkezi, Belediye Sanat Evi, Devlet tiyatrolarý Taksim Sahnesi ve Atatürk Kitaplýðý bunlardan birkaçý Semtte ayrýca, Gümüþsuyu Askeri Hastanesi ve Ýstanbul Teknik Üniversitesi Maden akültesi gibi Ýstanbul un tarihi öneme sahip binalarý bulunuyor. EMLAK PÝYASASI HAREKETSÝZ Oturmuþ bir semt olduðu için Ayaspaþa da gayrimenkul piyasasýnda önemli bir hareketlilik göze çarpmýyor. Yeni inþaatlarýn yapýlmadýðý semtte bunun nedeni olarak, imar planlarý ve binalarýn mülkiyetinin çok kiþinin elinde olmasý gösteriliyor. Konut ve iþyeri açýsýndan büyük bir talep gören semtte seçeneklerin sayýsý fazla deðil. Bu da gayrimenkul fiyatlarýndaki yükseliþle kendisini hissettiriyor. Ayaspaþa da gayrimenkul fiyatlarýný belirleyen en önemli unsur binanýn tarihi ve bulunduðu yeri. Semtte Ýnönü Caddesi en iyi prim yapan yer olarak gösterilirken ara sokaklara doðru fiyatlar düþmeye baþlýyor. Bir diðer önemli etken ise manzara. Otoparkýnýn olup olmamasý da fiyatý etkiliyor. ÝYATLAR DOLARA ENDEKSLÝ Ayaspaþa da gayrimenkul fiyatlarý dolara endeksli. Ýnönü Caddesi üzerindeki apartman dairelerinin m² fiyatý 2 bin dolardan baþlýyor. Konumu ve manzarasý iyi dairelerde bu fiyat dolara kadar çýkýyor. Ara sokaklarda ise bina kalitesinin düþük olduðu ve yenilenmeye ihtiyaç duyan konutlarýn m² fiyatlarý dolardan baþlýyor. Ýnönü Caddesi üzerindeki konutlarýn m² kiralarý 10 ile 20 dolar arasýnda deðiþiyor. Ara sokaklara doðru kiralar 5 dolara kadar düþüyor. Deðiþtirilerek alýnmýþtýr Hürriyet, Mart A 6 Lees verder

7 Tekst 5 Üniversitelerde Türkçe Dersleri ENGÝN BAÞARAN Marmara Ünv. Türkçe Okutmaný Günümüzde üniversitelerde, tüm fakültelerde Türkçe Dersi okutulmasý zorunlu kýlýnmýþtýr. Baþlangýçta dört yýl okutulmasý kararlaþtýrýlan Türkçe dersi, son yýllarda bir yýla indirilmiþtir. Bir kýsým öðretim elemaný ve öðrenciler tarafýndan da gereksiz sayýlan, genelde uygulanýþý bir zorunluluk olmaktan öteye gidemeyen bu sorunun, önce nedenlerine bakmakta yarar vardýr. Bilgi çaðýný yaþadýðýmýz bu 20 temelinde bilgiyle donanmýþ; düþünebilen, üretebilen, sorgulayýp tartýþabilen, paylaþabilen ve kendini ifade edebilen bireylerin olduðu görülür. Bilindiði gibi bir bireyin bu özellikleri taþýmasý ve kendini ifade edebilmesi her þeyden önce anadilini iyi ve doðru kullanabilme özelliðine sahip olmasýyla 21. Ana dilini iyi, doðru kullanabilme özelliði (okuma, yazma, konuþma) -fiziksel kusurlar dýþýnda- önce ailede edinilmeye baþlar, eðitim ve öðretimle sürer gider Türkiye de ilkokulla baþlayan öðretim sürecinde Türkçe dersleri, bir yandan yazýlý ve sözlü anlatým çalýþmalarý, bir yandan 22 kurallarýyla her yýl yinelenerek 11 yýl sürmektedir. 11 yýllýk ilk ve orta öðretim süresine, dört yýllýk üniversite süresi de eklendiði zaman sonuçta anadilini iyi, doðru, güzel yazan ve konuþabilen bireylerden oluþan bir toplumun ortaya çýkmasý gerekirdi. 23 bugün, en okunaklý yazmaya zorunlu olan doktorlarýn reçeteleri okunamamakta, avukatlar dilekçe yazamamakta, milletin vekilleri ellerindeki yazýlý metinleri dahi doðru okuyamamaktadýrlar. Türkçe öðretim sürecinin bu görünüþü, aynen Türkçe eðitim sürecine de yansýmakta; 11 yýl süreyle uzun ders saatleri boyunca Türkçe dersini izlemiþ olanlar; basýnda yazým yanlýþlarý, bozuk tümceleriyle topluma kötü örnek olurken, görsel ve iþitsel yayýnlarda; eðitilmemiþ çirkin bir ses tonuyla müzikaliteden uzak bir tonlama ve vurgulamayla, yanlýþ seçilen sözcüklerle, doðru olmayan tümcelerle, argo anlatýmlarla, Batý dilleri özentisi söylemlerle Türkçe yi tek bir sözcükle katletmektedirler. Böylece de verilen Türkçe eðitimi ve öðretimin niteliðini de ortaya dökmektedirler. Sonuçta, Türkçe eðitiminde sorgulanmasý gereken birtakým sorunlar olduðu gerçeði yüze çýkmaktadýr. Ancak Türkçe eðitimini, eðitimin tümünden soyutlamak 24 olduðundan, tümüyle derslikleri, velileri, öðretmenleri, kitaplarý, yöntemleri yeniden sorgulamak ve yeniden ele almak zorunluluðu doðmuþtur. Yýllardan beri kiþiliksiz bir yönetimle ve yüzeysel önlemlerle orasýndan, burasýndan deðiþtirilmeye çalýþýlan; o ülkeden bu ülkeden alýnan kurallarla yaz-boz tahtasýna çevrilen Milli Eðitim, tam bir 25 yaþamaktadýr. Türkiye de ekonomi aðýrlýklý fakültelerde dahi maaþ alan hocanýn arkasýnda namaz kýlýnmaz mý tartýþmalarýnýn yapýldýðý 2000 li yýllarda, tartýþmalarýn düzeyi bile gelinen noktanýn içler acýsý durumunu sergilemeye yetmektedir. Bütçeden eðitime ayrýlan paylarýn da baþka bir sonucu doðurmasý beklenemezdi zaten. Eðitimin tümüne egemen olan ezberci yöntemle, yaratýcý özelliklere sahip özgür birey yetiþtirmekten uzak bu sistemin, A sýndan Z sine kadar yeniden yapýlanma zorunluluðu doðmuþtur ve testlerle öðretilmeye çalýþýlan Türkçe dersinin de bu bütün içerisinde yeniden ele alýnmasý gereði vardýr. Tecimsel (ticari) ve kültürel iletiþimlerin alabildiðine arttýðý bir dönemde, odak noktasýnda bulunan Türkiye nin bu iletiþimlerden etkilenmemesi 26 ve dil de bundan payýný alacaktýr. Ancak, kiþiliði oturmuþ, iletiþimlere açýk ve tüm etkileþimlerde deðerlerine sahip olabilen toplumlar yozlaþmaktan kurtulabilirler. Bugün Türkiye, tüm deðerlerinde bu yozlaþmayý yaþamakta ve anadil Türkçe de bu yozlaþmaktan kurtulamamaktadýr. Bir yanda özellikle Batý 27, Türkçe yi Ýngilizce gibi konuþan üniversite gençleri; bir yanda ümmet bilincinden kurtulamamýþ ulus olmanýn bilincine eriþememiþ kara kalabalýklarýn Arapça, arsça yý hortlatma çabalarý Bir yanda selvi boylu, ceylan gözlü, konuþma özürlü sunucular, bir yanda ellerindeki yazýlý metni dahi okuyamayan milletvekilleri Ýki ayrý yazým kýlavuzu Noktalý virgülün kullanýldýðý yerleri ezbere bilen öðrencinin yazýlarýnda noktayý dahi kullanamamasý Türkçe test sýnavlarýnda üniversiteye gelen öðrencilerin Sayýn Ýþ Bankasý diye baþlayan dilekçeleri Master ve doktora tezlerindeki dil yanlýþlýklarý Bunun için de üniversite gençlerini okumaya, düþünmeye, üretmeye, sorgulamaya ve uygarca tartýþmaya yönlendirebilecek Türkçe öðretim görevlilerine gereksinim vardýr. Üniversite gencine 11 yýllýk öðrenim süresince ezbere öðretilen bilgileri 28 geçirmesine olanak verecek tarzda ders iþleyebilecek; gençlere ana dilini doðru ve yanlýþsýz kullanabilmelerini, tutanak, rapor, dilekçe yazabileceklerini öðretecek ve onlara ana dilinin önemini uygulamalarla gösterebilecek Türkçe öðretim görevlilerine gereksinim vardýr. En önemlisi de gençlere dilin, 29 canlý bir varlýk olduðu, geliþen toplum dinamikleri arasýnda dilin de geliþtiðini ve geçmiþten gelen yanlýþ etkilenmelerden olduðu kadar günümüzdeki yozlaþmaya kadar varan etkilenmelerden de uzak tutulmasý gerçeði anlatýlarak, ana diline sahip çýkmalarý duygusunu verebilecek Türkçe öðretim görevlilerine gereksinim vardýr. Deðiþtirilerek alýnmýþtýr Cumhuriyet, Harizan A 7 Lees verder

8 Tekst 6 Nükleer in Santralý ve Bombasý Hani durup dururken iki günlük bir elektrik kýsýntýsý uygulandý. Ardýndan, nükleer enerjiden baþka çýkar yol kalmadýðý ilan edildi. Akkuyu nükleer santralý ihalesi için düðmeye basýldýðý açýklandý. Onun da ardýndan elektrik kýsýntýsý sona erdirildiydi Anýmsadýnýz mý? Durun, durun, hemen Ne demek anýmsadýnýz mý? Tabii anýmsadýk demeyin. arkýndasýnýz, ýslak sabundan beter Türkiye gündeminde, nükleer santral tartýþmasý epeydir gazete sayfalarýndan, TV ekranlarýndan uzaklaþtý. Sorunu tartýþmayý sürdüren dar bir akademisyenler çevresi ise, aðaçlarý konuþmaktan ormaný çoktan gözden yitirmiþ gibi; yakýnda Yav, biz bir þey tartýþýyorduk da o neydi o? diye sorarlarsa þaþmayýn. Üstelik akademisyenler, Greenpeace gibi çevre savaþçýlarý, þu ya da bu ölçüde nükleer enerji tartýþmasýna katýlan bütün medya kurumlarý, hatta bütün aydýnlar arasýnda, sorun hep bir çevre sorunu olarak ele alýnýyor, ele alýnmakta. Yani nükleer santral sorunu hep ekonomik, teknolojik açýdan ya da saðlýk ve çevre açýsýndan irdelenmekte, tartýþýlmakta. Nükleer enerji yandaþlarý ve karþýtlarý hep bu eksenler üstünde ayrýþýyorlar. Yani, nükleer reaktörle elektrik enerjisi üretiminin siyasal boyutu galiba hiç ele alýnmadý. Ne dersiniz, nükleer enerjinin durup dururken ya da yeniden ýsýtýlýp birden Türkiye nin enerji üretim politikasýnýn temel tercihine dönüþmesinin bir siyasal yaný yok mu? Þu minik senaryoya bir göz atar mýsýnýz? Ekonominin ve onun doðal uzantýsý siyasetin küreselleþmesi artýk bir olgu. Nakit para, çek, hisse senedi, mal ya da mala dönüþmüþ bilgi kýlýklarýnda ve bütün ulusal sýnýrlarý ezip geçerek yerküre ölçeðinde dörtnala dolaþmak isteyen sermaye, yepyeni ekonomik ve siyasal iliþkiler üretiyor. Küreselleþmenin etki alanýna girmiþ ülkelerin geleneksel siyasi ödevleri ve iþlevleri de ciddi deðiþimler geçirmekte Düne kadar Türkiye ye, Sanayileþme gibi saçma sapan hedefleri bir yana býrakýn; siz Avrupa nýn manavý, kasabý, sütçüsü ve turizm alaný olma görevi üstlenin denmekteydi. Geçen yüzyýlýn 70 li yýllarý bu tartýþmayla geçmiþti. Gün geçti, devran deðiþti. Türkiye ye biçilen uluslararasý (ya da küresel) ödev de deðiþti. Karmaþýklaþtý ve çapraþýklaþtý. Sanayileþmiþ, hatta sanayi ötesi denen eþiði aþmýþ toplumlarýn (ABD, Japonya, Kanada, Avrupa Birliði) enerji kaynaklarý (petrol, doðalgaz), aðýrlýklý olarak Ortadoðu, Kafkaslar, Ortaasya daki topraklarýn altýnda yatýyor. Bu uçsuz bucaksýz enerji depolarý, ayný zamanda yeryüzünün siyasal bakýmdan en istikrarsýz bölgeleri. Yani çokuluslu þirket imparatorluklarý için kesinlikle zapt-ü-rapt altýna alýnmasý gereken, enerji kaynaklarýnýn güvenliði için ne gerekiyorsa, duraksamadan yapýlmasý gereken bir coðrafya dilimi sözkonusu ve Türkiye bu coðrafyanýn göbeðinde. Yani Avrupa nýn sütçüsü, manavý, kasabý ve turizm alaný olmak gibi eskiden biçilmiþ görevlere, þimdi çok daha önemli, çok daha kilit bir görev eklendi: Dünya doðal enerji kaynaklarýnýn en yoðun olduðu bölgenin güvenliðini ve istikrarýný saðlamak. Bu istikrarý saðlama ödevi nin aygýtý ne olabilir? Sorunun günümüz dünyasýndaki yanýtý tek: Askeri güç! Bugünkü teknolojik verilere göre bu terimin Türkçesi iki sözcüktür: Atom bombasý! Elektrik enerjisi üreten nükleer santrallarla, nükleer ölüm üreten atom bombasý ayný teknik sürecin farklý yüzlerinden ibarettir. Yani Yani nükleer reaktörün varsa atom bombasý da yaparsýn! Atom bomban olursa, kaþlarýný çattýðýn anda (ya da sana, Bir kaþ çatsana þunlara dendiði anda) Ortadoðu da, Kafkaslar da, Ortaasya da devletler dikkat kesilir; hükümetler abdest tazeler, insanlar korkuyla birbirine sokulur Cumhuriyet Hafta, Ocak A 8 Lees verder

9 Tekst 7 Öðrenci Gençlik Bilim için de Örgütlenebilir 1 Metin Çakmakçý H.Ü. Týp akültesi 2 3 Öðrenci araþtýrma topluluðu kavramý, biraz da kulaklara yabancý olmasýndan dolayý, ilk bakýþta yadýrganýyor olabilir. Öðrenci araþtýrma yapabilir mi, bilgi üretebilir mi? Bu ve buna benzer sorulara nasýl yanýt verilirse verilsin, þu anda ülkemizde týptan arkeolojiye, matematikten astronomiye kadar, birçok bilim dalýnda ve azýmsanmamasý gereken sayýda öðrenci bilimsel araþtýrma topluluðu bulunmaktadýr. O halde bu olgu incelenmeye deðer ve hem araþtýrma hem de bilimsel çalýþma için örgütlenme kavramlarý, üniversite gençliði ile iliþkili olarak irdelenebilir. Araþtýrma, kuþkusuz, temelde bilgi üretmek için yapýlýr. Bu ise üniversitenin temel görevlerinden birisidir. Öðrenciler de üniversitenin vazgeçilmez parçasý olduklarýna göre, orada bulunma amaçlarý ve birincil sorumluluklarý bilgi üretmek olmasa da, bilgi ve hatta teknoloji üretim sürecine katkýda bulunabilirler. Peki, bir öðrenci, öðrenim gördüðü süreç içerisinde, öðrenim gördüðü konu ile ilgili araþtýrma yapabilir, bilgi üretebilir mi? Bu sorunun yanýtý bakýþ açýsýna ve seçilmiþ olan eðitim modeline, en önemlisi, beklentiye göre deðiþebilir. Gerçi tarihte öðrencilerin rastgele olmayan, bilinçli çabalarý ile ortaya çýkarýlan (yalnýzca týp alanýndan örnek vermek gerekirse, insülinin bulunuþundan, hiperparatiroidizm hastalýðýnýn aydýnlatýlmasýna kadar) gerçek bilimsel aþamalar da yok deðildir. Ancak, öðrenci araþtýrma topluluklarýnýn ilk amacý bu olmamalýdýr. Ülkemizde üniversite eðitiminin birçok sorunu vardýr. Olmasý gerekenden çok daha kalabalýk ortamlar nedeniyle öðreten ile öðrenen arasýndaki birebir iliþki ortadan kalkmýþtýr Buna baðlý olarak fazla kuramsal ve ezberci yaklaþýmlar söz konusu olup, pratik ve uygulamaya yönelik eðitim çok azdýr, araþtýrma eðitimi ise neredeyse unutulmuþtur. Bu durumda araþtýrma, eðitimi ileriye götürecek bir araç olarak kabul edilebilir. Araþtýrma topluluklarý üniversite gençliðinin olumlu motivasyonuna da katkýda bulunarak, bu kitlenin kendine güvenini ve daha saðlýklý bir dünya görüþü kazanmasýna da yardýmcý olabilir. Üniversite gençliði, nesnel, bilimsel gerçeklerle ve eleþtirel bir bakýþ ile dünyaya bakabilmeli, olaylarý inceleyip tartýþabilmelidir. Üniversite eðitimimiz sýrasýnda yeterince aktarýlamayan, fakat araþtýrma topluluklarý içerisinde öðrenilebilecek kavramlardan belki de en önemlisi, bu temel bakýþ açýsýnýn gençliðe kazandýrýlmasýdýr. Gözardý edilmemesi gereken bir ayrýntý da, üniversite öðrencilerinin önemli bir yüzdesinin, konusuna ve kurumuna göre deðiþmekle birlikte (örneðin, Hacettepe Üniversitesi Týp akültesi nde %35-40) lisans eðitiminden sonra ileri bir eðitimi sürdürmesi ve salt bu nedenle de araþtýrma yapmak zorunda olmasýdýr. Bunlarýn bir kýsmý da daha sonra akademik bir yaþamý seçecek olan kiþilerdir. Öðrenci araþtýrma topluluklarý ile bu basamaklara geçiþin özendiril A 9 Lees verder

10 7 mesi ve kolaylaþtýrýlmasý da önemlidir. Öðrenci bilimsel araþtýrma topluluklarý ile uygulanmasý gereken temel noktalar: bilimadamý (öðretim üyesi) ve bilimadamý adayý da olan öðrenciyi buluþturmak, tanýþtýrmak ve bu sýrada düþünce biçimi ve düþünce felsefesini aktarabilmek; öðrencilere bilimsel ve objektif düþünme, araþtýrma, sorgulama, gözlem yapma, tartýþabilme gibi yetiler kazandýrmak; araþtýrma yapmanýn temel kurallarý ve gereksinimleri olan kaynak taramasý, kütüphane kullanýmý, bilimsel bir yazýnýn okunma 8 biçimi gibi hem bilgiye ulaþým yöntemlerini hem de bilginin deðerlendirilmesini yalnýz kuramsal olarak deðil, içinde yaþayarak öðretmek olmalýdýr. Bilimsel araþtýrma topluluðu statüsündeki gruplarýn bugün için önemli gereksinimleri vardýr. Üniversite içerisinde ne bir dernek, ne bir kulüp olan bu gruplaþmalara resmi bir statü kazandýrmak ve iþleyiþin kurallarýný koymak, bunlara gelir kaynaklarý saðlamak gerekir. Spor kulüplerini destekleyen devlet, bilim kulüplerini neden desteklemesin ki? Ülkemizde ayný konuda çalýþan gruplarýn üst kurumlarý ve konseylerinin kurulmasý ve bunlarý da zaman zaman biraraya getirerek ülkesel bir kuruluþun oluþturulmasý da gerekmektedir. Bu görevin doðal adayý TÜBÝTAK týr. Bu çatý altýnda üniversite gençliði de bilim ve araþtýrma için buluþmalýdýr. Devlet ve akademik kuruluþlar; öðrencilerin dinamizmleri ile sürükledikleri bu örgütlü çabalarýna katkýda bulunmak zorundadýr. Bu çabalardan üniversitenin de yarar göreceði açýktýr. Deðiþtirilerek alýnmýþtýr Bilim ve Teknik, Haziran A 10 Lees verder

11 Tekst 8 Arkeoloji Kitaplarý 1 2 Urartu Krallýðý Tarihi ve Sanatý Yazan: Altan Çilingiroðlu Yayýn: Yaþar Eðitim ve Kültür Vakfý ISBN: x Sayfa: 171 Van yöresindeki Urartu Uygarlýðý, Türkiye de Hitit, rig uygarlýklarý kadar bilinmez. Yazar, bu olguyu Urartu hakkýndaki yayýnlarýn yabancý dillerde oluþuna baðlamakla haklý bir vurgulama yapmýþ oluyor. Van yöresinde Urartu kazýp Ege Üniversitesi nde öðreten Prof. Çilingiroðlu nun bu kitabý, Türkiye de sadece arkeoloji öðrencilerine deðil tüm aydýnlara hizmet veren baþarýlý bir yapýttýr. Ancak, Vakfýn bunu sýnýrlý sayýda basým yerine kitlesel daðýtýma dönüþtürecek bir giriþimde bulunmasýný ve daha çok insana ulaþmasýný dileriz. Kuþkusuz bu kitap yabancý dillere de çevrildiði takdirde Türk arkeolojisinin baþarýsý yurt dýþýnda da temsil edilmiþ olacaktýr. Yüksek daðlarýn doruklarýnda egemenlik kuran Urartularýn tarihini, son yýllarýn kazýlarýný da özetleyen kitap Kafkasya-Ýran-Irak-Türkiye dörtgenindeki bu uygarlýðýn siyasal yapýlanmasýný, dilini ve yazýlarýný, dinsel inançlarý ile tapýnaklarýný bir turistik rehberden daha çok tarih ve arkeoloji meraklýsý aydýnlara anlatýyor. Ünlü Rus Urartu uzmaný B.B.Piotrovski nin birkaç dile çevrilen Urartu kitabýndan bu yana yazýlmýþ en kapsamlý kitap. Yazar arkeolojinin sýkýcý ayrýntýlarýna girmeden okuru aydýnlatýyor. Kitapta çoðu kendi kazýsýndaki buluntular olan nesnelerin fotoðraflarýna yer veriliyor. Buna karþýlýk çeþitli Türk ve yabancý müzelerdeki önemli Urartu yapýtlarýndan örneklere yer verilmeyiþi bir eksiklik. Bunda kitap maliyetinin yükselmemesinin amaçlandýðý sanýlabilir. Dað baþlarýnda kazý yapan Urartu uygarlýðý araþtýrýcý arkeologlarýn güç koþullardaki bu uðraþýlardan sonra böyle bir kitabý yayýna sokmalarýnýn önemi de unutulmamalýdýr. Ermeni ve Yahudilerin, Urartularla baðlantýlarý konusundaki savlarýn deðerlendirilmesi kitabýn kapsamý dýþýnda tutuluyor. Kral Midas ýn Ülkesi rigya Yazan: Ertuðrul Algan Yayýn: Esbank ISBN: Sayfa: 219 Kitabýn adýna bakýnca tüm rigya nýn ve dolayýsýyla rig uygarlýðýnýn anlatýlacaðý sanýlýyor. Oysa 29. sayfadaki haritada gösterilen Eskiþehir-Kütahya- Afyon arasýnda kare biçimindeki çok sýnýrlý bir alanýn tanýtýmý ile yetiniliyor. En azýndan kitabýn adý bu olmamalýydý. Bir anlamda Ankara baþlýklý bir kitapta nasýl sadece Polatlý anlatýlmazsa, çok sýnýrlý bir alanýn anlatýmýna da rigya gibi kapsamlý bir ad konulmamalýydý. Burada, yazardan daha çok sipariþi veren yayýncýnýn ne istediðini bilmeyiþinden kaynaklanan bir sorumluluk sezinleniyor. Yazar kitabýn amacýný þöyle ortaya koyuyor: Kitabýn içerik olarak aðýr bir akademik, tarihsel ve arkeolojik anlatýma kolayca kayabilme ve neticede didaktik bir çalýþma olarak karþýmýza çýkma eðilimi, çalýþmalarýmýz esnasýnda en büyük endiþemizi oluþturdu. Yazar Kitap ayný zamanda, içerdiði harita, gezi planý ve görsel malzemeleriyle, bir türlü tanýtým rehberi olma özelliði de taþýmaktadýr. diye ekliyor. otoðraf, baský, estetik açýdan kitap bir prestij kitabý kalitesinde. Ancak, içindeki illüstrasyonlarla bir çocuk masal kitabý görünümüne dönüþüyor. Kitabýn, yazarýn deyimiyle tanýtým rehberi oluþunu anlamak da güç. Taþýnmaz rig eserlerinin gerçekten kaliteli fotoðraflarýnýn bulunduðu bu kitap küçük boyda bir yayýn olarak düzenlenip basýlabilir ve yörede çok da satardý. Ancak pahalýya çýkan lüks baskýsý ile kitap, bir turistik rehber olarak arazide insanlarýn yanlarýnda taþýyamayacaklarý boyutu ile çeliþki oluþturuyor. ÝÖ 3. Binyýldan Horoztepe, Çocuk emziren anne bronz heykelciðinin ikibin yýl sonrasýnýn rig yapýtý diye gösterilmesi önemli, bu yapýtýn bulunduðu Anadolu Medeniyetleri Müzesi yerine Gordion Müzesi diye yazýlmasý ise sadece dikkatsizlikten kaynaklanan bir hata. riglerin siyasal baþkenti Gordion ile dinsel baþkenti Pessinus un geçiþtirilmesi ise rigler hakkýnda bilgi sahibi olmak isteyen okura yeterli öðretiyi saðlayamýyor. Kitapta rig sanatýnýn önemli buluntularýna yer verilmeyiþi bir eksiklik. Son yýllardaki kazýlarla Burdur, Antalya, Niðde ye kadar geniþleyen rigya Haritasý, her gün çeþitli kazýlarda ortaya çýkarýlan olaðanüstü buluntularýn yer almayýþý kitabýn en önemli eksikliðini oluþturuyor. Ancak, bankanýn kuruluþ yöresini tanýtmak amacýyla böyle bir yayýna iyi niyetle giriþmesi kitabýn olumlu yaný. Cumhuriyet KÝTAP, Sayý 481, 8 Mayýs A 11 Lees verder

12 Tekst 9 Mikro makineler günlük yaþamda Programlanabilen, dolayýsýyla belirli yeteneklere ve zekâya sahip mikro makineler dijital bilgisayar dünyasý ile gerçek dünya arasýnda mükemmel baðlantýlar kuruyor. Amerika nýn düþünce fabrikalarýndan biri olan Rand Corporation dan yýllar önce ayrýlan bir grup araþtýrmacý, Kaliforniya da Gelecek Enstitüsü kurdular ve teknik yolla dünyayý nasýl deðiþtirebileceklerinin hesaplarýný yapmaya baþladýlar. Bu, yýllar önce olmuþtu tabii. Bugün ise gerçekten dünyayý deðiþtirecek teknik cihazlar geliþtirme yolunda hýzla ilerliyorlar. Ürettikleri mikro makine sistemleri satýn alan müþterileri arasýnda, bankalar, süpermarketler, Mercedes gibi otomobil üreticileri, Toshiba ve Boeing gibi ünlü þirketler, Amerikan hükümet birimleri, Amerikan Hava Kuvvetleri vb. var. Þirketin baþý olan Paul Saffo ya göre mikromekanik sistemler (Mems) bir teknik devrinin motoru olacak bir geliþme aþamasýna geldiler. Dünyada baþlayan Mems dönemi, günlük hayatýn her alanýný içine alacak bir þekilde geliþiyor. Mems deyince de akla minik sensörler (algýlayýcýlar) ve minik mekanik parçacýklar geliyor. Gözle zor seçilebilecek miniklikte. Bunlar ne yapacaklar? Ütopya çok. Örneðin dijital beyinler üretilecek, bunlar duyu organlarýna ve kaslara sahip olacaklar ve yakýn gelecekte dijital beyinler duyabilecek, koklayabilecek, gülebilecek, görebilecek ve aktif hareket edebilecek. Mikro mekanik sistemler, sanal dünya ile gerçek dünyanýn kesiþtiði noktada yeni bir donaným çeþidi, mikrosistem tekniði. Bu sistem, elektronik, sensorik ve mekaniðin alanlarýný minik boyutlarda bir araya getiriyor. Milimetrenin binde bir (mikrometre) boyutunda yapýlar ortaya çýkartýyor. Mikro yapýlarý üretmek için iki teknik kullanýlmakta. Bir teknik platin ve silisyum kullanýrken, diðer teknik ise plastik veya metal kullanýyor. Bu yeni tekniðin kullaným alanlarý konusunda yapýlan liste oldukça uzun: Uçaklarýn taþýyýcý yüzeylerine konacak yüzlerce Mems, hava akýmýný ve anafor oluþumunu gözleyecek ve duruma göre uçakta geliþtirilecek minyatür dümen ve fren sistemlerini açýp kapayarak, böylece uçaðýn daha rahat, huzurlu uçmasýný ve daha az benzin harcamasýný saðlayacak. Köprüler ve binalarýn yüzeylerine memsler yapýþtýrýlacak. Bunlar rüzgar büyüklüklerini, etkilerini ve hafif depremleri ölçecek. Bu ölçümlerden alýnan bilgilerle, yapýlarýn mekanik özellikleri güçlendirilecek. Kimyasal mikro sistemler, koku alan burunlarý yardýmýyla örneðin ýzgaranýn veya omletin yanmaya baþlayýp baþlamadýðýný haber verecek ve buna göre ocaðýn sýcaklýðýný otomatik olarak düþürecek. Böylece ocak üzerinde unutulacak yemeklerin ardýndan eyvah yandý çýðlýklarýyla aðlamaya paydos! Arabalar için geliþtirilecek mikroskopik gözler, trafik levhalarýný sizden önce görecek, sizi uyaracak veya otomatik olarak fren sistemine müdahele edecek veya hýz kesecek. Darbeli radar cihazlarý, geleneksel alarm görevlerinin yanýsýra, bebeklerin uyumalarýný kontrol edecek, gömülmüþ mayýnlarý bulup çýkartacak ve yapýlarda demir paslanma ve çürümeleri haber verecek. Þeker hastalarýnýn deri altlarýna, ihtiyaçlarý olduðunda otomatik olarak insülin þýrýnga edecek pompa sistemi geliþtirilecek. Bir sensör (algýlayýcý), sürekli olarak þeker düzeyini denetleyecek, hastanýn deri altýndaki insülin deposundan gerekli insülini vücuda verecek. Ýþte böyle. Siz hayallerinizi çalýþtýrarak bu minik makinelerin daha neler yapabileceðini düþleyebilir A 12 Lees verder

13 siniz. Daha bugünden bu makineler çalýþýyor. Laboratuvarlarda foto litograf ve galvanizleþtirme cihazlarý üç boyutlu yapýlarý biçimlendiriyor. Mikroskopik taþýyýcýlar ve sütunlar üretiliyor. Minik eklemler, motorlar, türbinler, makaslar vb. üretiliyor. Bunlar büyük yapýlarý harekete geçiriyorlar. Özellikle, sýnýrlý ölçümlere izin veren büyük sistemlerde, bu sistemleri denetlemekte ve geliþmelerini izlemekte, bu minik makinelere büyük ihtiyaç var. Örneðin anahtar deliði cerrahisinde. Bu minik sistemler örneðin beyine gönderilerek kan akýþý, yað ve kireçlenme düzeylerini belirleyebilecek ve beyin bu olumsuz unsurlardan anýnda temizlenebilecek. Bu sistemlerin yararlarý, örneðin modern hava yastýðý sistemlerinde çabuk görüldü. Hava yastýðýný anýnda açan elektronik sistemin bütünü, dokuz milimetre karelik bir çip üzerine yerleþtirildi. Algýlayýcý, bir çarpma anýnda, eskiye kýyasla 10 kez daha hýzlý tepki vermekte ve hava yastýðý açýlmakta. Amerikalý geleceðin teknikleri araþtýrmacýsý Saffo, mikrosistemler alanýný þöyle tanýmlýyor: Ýnsanlarýn kurduðu ancak dijital makinelerin yaþadýðý yeni bir evren. Deðiþtirilerek alýnmýþtýr Cumhuriyet Hafta, Temmuz A 13 Lees verder

14 Tekst 10 Enerji ve Çevre Üner Çolak H. Ü. Nük. En. Müh. Böl Enerji üretiminin çevre etkileri deðiþik biçimlerde deðerlendirilebilir. Bu deðerlendirmeler, her bir kaynak için birim enerji üretimine karþýlýk gelen kirletici madde tip ve miktarlarý, bunlarýn çevre ve atmosfer içerisinde daðýlýmlarý, çalýþanlarýn ve halkýn saðlýðý üzerine etkileri, atýðýn miktarý ve zehirliliði, uzun dönemde çevre ve ekolojik sistemler üzerindeki etkileri açýlarýndan yapýlabilir. Dünya elektrik üretim rakamlarý incelendiðinde % 60 ile en büyük payý fosil yakýtlar almaktadýr. Fosil yakýtlar (kömür, petrol ve doðal gaz), hemen hemen bütün ülkelerde temel enerji üretim kaynaðý olarak karþýmýza çýkarlar. Fosil yakýtlarýn çevre etkileri gözönüne alýndýðýndan karþýmýza sera etkisi, asit yaðmurlarý ve hava kirliliði çýkar. Bu tür yakýtlardan yanma sonucu enerji elde edildiðinde yanma ürünleri (CO 2,NO x ve SO 2 gibi gazlar), baca gazý olarak atmosfer içinde daðýlýrlar. Baca gazlarý ayrýca uçucu kül ve hidrokarbonlarý içerirler. Nikel, kadmiyum, kurþun, arsenik gibi zehirli metaller de, fosil yakýtlarýn yanmasý sonucu atmosfere atýlan diðer maddelerdir. CO 2, sera etkisi oluþumunda etkin rol oynamaktadýr. Dünyadaki endüstriyel geliþme öncesi atmosferdeki CO 2 konsantrasyonu 280 ppm (milyonda bir) dolaylarýnda idi. Bu konsantrasyon, 1958 de 315 ppm ve 1986 da 350 ppm düzeyine kadar yükselmiþtir. Artan CO 2 miktarý, yerkürenin sýcaklýðýnýn artmasýna neden olmakta, bu da iklim dengelerinin bozulmasýna yol açmaktadýr. SO 2 ve NOT ise esas olarak asit yaðmurlarýna yol açmaktadýr. Atmosferdeki su buharý ile birleþen SO 2 ve NOT, sülfürik ve nitrik asit oluþturmakta ve bu da dünyanýn ekolojik dengesinin bozulmasýna neden olmaktadýr. Bütün fosil yakýt artýklarýnýn kýþ aylarýnda pek çok þehrimizi etkisi altýna alan hava kirliliðine yol açtýðýný da unutmamalýyýz. Fosil yakýtlarýn çevre etkileri bunlarla da sýnýrlý deðildir. Örneðin kömür madenciliði hem çalýþanlara saðlýk riski getirmekte, hem de ülkemiz için pek yabancý olmayan metan gazý patlamalarý nedeni ile ölümlere yol açabilmektedir. Diðer bir sorunla da fosil yakýt taþýmacýlýðýnda karþýlaþýlmaktadýr. Petrol taþýyan tankerlerin neden olduðu kazalar yüz binlerce ton petrolün denize yayýlmasýna neden olmuþtur. Bunun canlý bir örneðini geçtiðimiz aylarda Ýstanbul Boðazý nda yaþadýk. Hidroelektrik santraller ile elektrik üretimi, dünyada toplam elektrik üretimine yaklaþýk % 23 oranýnda katkýda bulunmaktadýr. Hidroelektrik santraller ile enerji üretimi için uygun coðrafî koþullarýn saðlanmasý gerekmektedir. Günümüz koþullarýnda kullanýlabilir hidroelektrik kapasitenin büyük bir bölümü halihazýrda kullanýlmaktadýr. Hidroelektrik santrallerin çevre ile etkileþimlerine gelince, büyük su rezervuarlarýnýn oluþmasý nedeni ile ortaya çýkan toprak kaybý sonucu doðal ve jeolojik dengenin bozulabilmesi olasýdýr. Bu rezervuarlarda oluþan bataklýklar da, metan gazý oluþumu için uygun bir ortam teþkil ederler. Yakýn geçmiþte barajlarýn yýkýlmasý sonucu meydana gelen kazalar, pek çok kiþinin ölümüne neden olmuþtur. Dünya elektrik üretimi içinde %17 gibi önemli bir pay, nükleer reaktörler tarafýndan saðlanmaktadýr. Bu oran geliþmiþ ülkelerde çok daha yüksek rakamlara ulaþmaktadýr. Örneðin fosil yataklarý kýsýtlý olan Fransa, elektriðinin %70 ini nükleer enerji ile saðlamaktadýr. Nükleer enerjinin çevreye etkisi fisyon ürünü radyoaktif izotoplarýn yayýlmasý durumunda sözkonusu olur. Bunun kötü bir örneðini 1986 da Çernobil reaktöründeki kaza ile yaþadýk. Bu kazanýn nedeni türbin kontrolu sýrasýnda reaktör güvenlik sistemlerinin devre dýþý býrakýlmýþ olmasýdýr. Çevreye yüksek miktarda radyoaktivitenin salýnmasý ise, reaktörün koruma kabýnýn olmamasýndan kaynaklanmaktadýr. Bu reaktörün yetersiz tasarýmýný, günümüzde çalýþan 400 ün üzerindeki reaktör için genellemek doðru deðildir. Bu reaktörler uzun süredir güvenli A 14 Lees verder

15 olarak çalýþmaktadýrlar. Bütün mühendislik sistemleri gibi nükleer reaktörler de kaza riski taþýmakta, ancak alýnan önlemler ile bu risk milyonda bir gibi çok düþük bir olasýlýða indirilmektedir. Öncelikle þunu söylemek gerekir ki nükleer reaktörler fosil yakýtlar gibi atmosferik kirlenmeye yol açan atýk üretmezler. Normal günlük yaþamýmýzda karþýlaþtýðýmýz radyoaktivitenin ancak çok küçük bir kýsmý nükleer reaktörlerden kaynaklanmaktadýr. Bunu kiþiler tarafýndan alýnan radyasyon dozu için kullanýlan rem ile ifade ettiðimizde ilginç sonuçlar ile karþýlaþabiliriz. Dünyada doðal olarak bulunan radyoaktif izotoplar nedeni ile kiþi baþýna düþen ortalama doz yaklaþýk 26 miliremdir. Kozmik ýþýnlar nedeni ile alýnan doz is, 28 milirem düzeyindedir. Bunlardan korunmanýn hiç bir yolu yoktur ve herkes yaþadýðý yöreye baðlý olarak az ya da çok bu dozu alýr. Doðal radyasyon dýþýnda insanlarýn maruz kaldýðý en büyük radyoaktivite kaynaðý ise týbbi amaçlý röntgen ya da radyoterapidir. Göðüs ya da diþ için uygulanan x-ýþýnlarý, yaklaþýk 10 miliremlik doza karþýlýk gelir. Diðer organlar için bu daha da yüksektir. Nükleer silah denemelerinden kaynaklanan doz ise yýllýk 4 ile 5 milirem düzeyindedir. Nükleer enerjiden kaynaklanan doz ise yýlda 1 milirem civarýndadýr. Bu, reaktörlerin çalýþmasý sýrasýnda çevreye verilen radyasyonun yanýnda uranyum madenciliði, yakýt fabrikasyonu ve kullanýlmýþ yakýt iþleme tesislerinin yaydýðý radyasyonu da kapsamaktadýr. Yapý malzemelerinden yýlda yaklaþýk 7 milirem düzeyinde doz almaktayýz. Uçak ile yerden yaklaþýk 12 km yükseklikte yolculuk yapmak, kozmik ýþýnlar nedeni ile saatte yaklaþýk 0.5 milirem doz alýnmasýna neden olur. Günde birbuçuk paket sigara içen kiþinin alacaðý yýllýk doz, yaklaþýk 8000 miliremdir. Termik santraller de küller ile birlikte doðaya radyoaktivite salarlar. Bunun bir örneðini Yataðan da yaþadýk. Çernobil kazasý sonucu alýnan radyasyon dozu ise, yere baðlý olarak deðiþim göstermektedir. Örneðin reaktör çevresinde, 3 kilometre yarýçapýnda bir alan içerisinde alýnan ortalama doz 3300 miliremdir. Alýnan bu yüksek doz, insanlarýn kansere yakalanma toplam riskini yaklaþýk % 4 oranýnda artýrýp; % 20 den % 24 e çýkarmýþtýr. Kazanýn diðer ülke insanlarý üzerindeki etkisi ise deðiþiktir. Örneðin kaza sonrasý bir yýl boyunca Türkiye de alýnan en yüksek doz 59 milirem ve ortalama doz ise 15 miliremdir. Bu rakamlarýn deðerlendirilmesi için uluslararasý kabul edilen standartlar ile karþýlaþtýrýlmalarý gerekebilir. Uluslararasý Radyasyondan Korunma Komisyonu (ICRP) 1977 standartlarýna göre, nükleer reaktör çalýþanlarýnýn yýlda en çok 5000 milirem doz almasýna izin verilebilir. Daha sonra yapýlan deðiþiklik ile bu sýnýr son beþ yýlýn ortalamasý için yýllýk 2000 milirem olarak önerilmiþtir. Nükleer reaktörlerin normal durumunda bu dozlarýn yaklaþýk onda birini saðlayacak çalýþma koþullarý saðlanmaktadýr. Genel halk içinse, çalýþanlara uygulanan ve ICRP tarafýndan belirlenen doz sýnýrlarýnýn onda biri sýnýr olarak uygulanmaktadýr. Bilim ve Teknik A 15 Lees verder

16 Tekst 11 Çok okuyan deðil, çok gezen bilir, derler. Ya da size bunu dedirtmek için sorarlar: Çok gezen mi, çok okuyan mý bilir?. Bana göre okuyana ve gezene göre deðiþir bu sorunun yanýtý. Kapadokya yý gezmeye gittiðimde Alman ve Hollandalý turistlere eþeklerini kiraya veren yaþlý köylü ile söyleþirken bana sordu; Çok gezen mi bilir, çok okuyan mý? Bir an çevreme bakýndýktan sonra (bir eþeklik edip) þu yanýtý verdim adama: Eþeklerinin sýrtýndaki turistlerin gezdiði her yeri eþeklerin de geziyor, ama sýrtýndakinin bildiðinin dörtte birini bile bilmiyor eþeklerin. Demek ki; biraz da gezenin kimliði ile ilgili bu, teþbihte hata olmasýn.. Yok, yok dedi adam baþýný kaþýyarak; bizim köyde yaþlý bir kadýn var, hiç þehir görmemiþ, köy dýþýna hiç çýkmamýþtýr, ama turistle birlikte her yeri gezer, ama yine de bir þey bilmez. Okuyan gibi, gezenin de aklý olmalý. Ama ne edelim ki onlar eþek gelmiþ, eþek giderler bu dünyadan. Vay benim eþek kafam, eþeklere yem, su vermeyi unuttum! deyip gitti. Gitsin! Eþeðe hakaret ettiðim sanýlmasýn sakýn. Bana göre de tüm hayvanlar eþittir. Orwell e göre ise: Tüm hayvanlar eþittir ama bazýlarý daha çok eþittir. Ýyi de, insanlar neden gezer? Daha doðrusu bazý insanlar neden gezer? Eskiden insanlar birbirini savaþ alanlarýnda tanýrmýþ, þimdi daha çaðdaþ bir yöntemle turizm aracýlýðýyla tanýyorlar; kültür alýþveriþinde bulunuyorlar. Çünkü turizm, barýþa yeþil bir ýþýk, barýþa bir pasaporttur. Turist ve turizm kavramlarý 19. yüzyýlýn ilk yarýsýnda yaþamýmýza Ýngilizlerin tourner dönmek, döndürmek, tour gezinti kavramlarýný kazandýrmalarý ile girmiþtir. akat, bizim kullandýðýmýz turist ve turistik kavramlarý dilimize ransýzcadan girmiþtir. Ýlk çaðda insanlar saðlýk ve kutsal yerleri görmek meraký ile düþmüþlerdir yollara. O zaman, Romalýlar refah içindeydiler ve tüm yollar bu nedenle Roma ya çýkardý aslýnda. Ortaçaðda da geziler dini yerlerin görülmesi amacýna yöneliktir. Çünkü bu çaðda herþey dine göredir. akat insanlar bu gidip gelmeler sýrasýnda doðanýn da farkýna varmýþlardýr. Bu çaðýn ünlü gezgini Marco Polo, Çin e kadar gitmiþ, doðu izlenimlerini anlatan bir de eser yazmýþ, Avrupalýlara baþka dünyalarýn kapýlarýný aralamýþtýr. Yine bu çaðda Ýslamlýðýn doðuþu ile Haccýn bir dini görev oluþu, önemli bir seyahat nedenidir müslümanlarca. Rönesans devrinde de Avrupa da bütün yollar Roma ya çýkar dý. Roma yý bir çekim merkezi durumuna getirmiþti. Yakýn çaðda varsýllar, Avrupa nýn tedavi ve eðlence baþkentlerine gidiyor, günlerini gün ediyorlardý. Bu dönemde buharlý gemi ve demir yollarýnýn insanlarýn hizmetine sunulmasý insanlar arasýndaki mesafeyi kýsaltmýþ, gezmek, görmek meraký ucuzlamýþtýr bir anlamda. Turizm adýna 19. yüzyýlýn olayý grup seyahatleri dir. Thomas Cook, 1841 yýlýnda içki aleyhtarlarýný bir kongreye götürmeyi baþarýnca turizm teþkilatýnýn ilk tohumlarýný atmýþ olur Avrupa nýn kültür topraðýna de Ýlk dünya turu düzenlenir. 19. yüzyýl turizminin geliþmesinde en önemli etkenlerden birisi, Thomas Cook, Goethe, George Sand ve Pierre Loti gibi yazarlarýn katkýsý ile edebiyat olmuþtur. Bu dönemde nüfuslar artmýþ, siyasal ve politik alanlarda olumlu geliþmeler olmuþ, kiþiler hürriyetlerini elde etmiþ, halk yönetime katýlmýþ, özel mülkiyet, iþ vb. gibi insani haklar elde edilmiþ, teknik geliþmiþ, endüstri Avrupalýnýn hizmetine sunulmuþtur. Bunlar da Avrupalýyý gezmeye, görmeye sevk etmiþtir doðal olarak. Herkes tatil yapabilir, ama parasý olan herkes. Üstelik gezmek, görmek doðal olduðu kadar anayasal bir hak da. Peki insan neden tatil yapar? Komþusu tatil yaptýðý için, doða ile baþbaþa kalmak için, modaya uymak için mi? Yoksa sosyal baský, þehir yaþamýndan uzaklaþmak ve dinlenmek, alýþkanlýk, gösteriþ, taklit, para harcama zevki, yüksek gelir, bilgi sahibi olma gereksiniminden mi? Bilgisizlikten mi? Vs. vs. Hangi nedenle olursa olsun o kimseyi ilgilendirmez. Ama çaðdaþ bir insanýn tatile, gezmeye, görmeye, yeni dünyalar, yeni yaþamlar keþfetmeye gereksinimi var, bu tartýþýlmaz. Baþka ülkelere gitmeyen insanlarýn daha milliyetçi olduðu da bir gerçek.türkiye yi, Türkleri gidip gören bir Hollandalýnýn tüm ön yargýlarýndan arýnacaðý gibi, bizim bir baþka ülkeyi görmemiz, insanlarýný tanýmamýzla biz de arýnýrýz var olan ön yargýlarýmýzdan. Türkler arasýnda da artýk yaygýnlaþmaya baþladý gezip görme meraký, dinlenme gereksinimi. Ýyi de tatil yapmak istemeyenleri tatile nasýl gönderebiliriz? Tüm giderlerini karþýlayarak mý? Hayýr, þu sloganý kullanarak: Bu yaz komþunuz tatilini Kuþ Cenneti nde geçirecek!. Deðiþtirilerek alýnmýþtýr Ýkibinbir, Nisan 1999, Sayý 5 Einde A 16