TEN-T NİN TÜRKİYEYE UZATILMASI KAPSAMINDA AB MALİ YARDIMLARININ TÜRK ULAŞTIRMA SEKTÖRÜNDE KULLANILMASI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME ESRA ARAS

Transkript

1 TEN-T NİN TÜRKİYEYE UZATILMASI KAPSAMINDA AB MALİ YARDIMLARININ TÜRK ULAŞTIRMA SEKTÖRÜNDE KULLANILMASI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME ESRA ARAS AVRUPA BİRLİĞİ UZMANLIK TEZİ Bu uzmanlık tezinde öne sürülen fikirler eserin yazarına aittir; Ulaştırma Bakanlığı nın görüşlerini yansıtmaz. OCAK 2009

2 Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgileri akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplayıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim. Adı, Soyadı: Esra ARAS İmza :

3 ÖZ TEN-T NİN TÜRKİYEYE UZATILMASI KAPSAMINDA AB MALİ YARDIMLARININ TÜRK ULAŞTIRMA SEKTÖRÜNDE KULLANILMASI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME Aras, Esra Avrupa Birliği Uzmanlığı Tezi Ocak 2009, 101 sayfa Bu çalışma ile, Türkiye nin AB adaylığı perspektifinde, Trans-Avrupa Ulaştırma Ağları (TEN-T) na eklemlenme süreci ve bu süreçte AB nin Türk ulaştırma sektörüne tahsis ettiği mali katkılar üzerine bir değerlendirme yapılmaktadır. Bu amaçla, öncelikle Birliğin, TEN-T ye ilişkin olarak, ortaya koyduğu anlayış, oluşturduğu hukuki temel ve tahsis ettiği finansman incelenmekte ve Avrupa çapında etkin ve pürüzsüz işleyen bir ulaştırma sisteminin Birliğin bütünleşmesi açısından arz ettiği öneme yer verilmektedir. İkinci olarak gelecekteki TEN-T nin, TINA-Türkiye çalışması sonucu ortaya çıkan çekirdek ağ temelinde Türkiye ye uzatılması değerlendirilmekte ve sahip olduğu coğrafi önem ışığında Pan-Avrupa Koridorları ile başlayan ve Trans-Avrupa Ulaştırma projesine dönüşen ulaştırma sisteminde hâlihazırdaki yeri ve TEN-T müzakereleri ile belirlenecek olan gelecekteki konumu incelenmektedir. Bu noktada, AB nin döneminde aday ve potansiyel aday ülkelere tahsis etmeyi öngördüğü mali desteğin kural ve usullerini düzenleyen Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) ve bu desteği ulaştırma sektöründe dönemi için planlayan Ulaştırma Operasyonel Programı (UOP) da incelenmiştir. Sonuç olarak, Katılım Öncesi Yapısal Politikalar Mali Yardım Aracı iii

4 (Instrument for Structural Policies for Pre-Accession Assistance -ISPA) ile Merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerinin adaylık dönemlerinde AB den aldıkları fonlara kıyasla Türkiye nin çok daha az AB mali desteği aldığı; ancak IPA fonlarının kurumsal kapasitenin gelişimi açısından avantajlı olduğu ve gelecekteki fon miktarının, aday ülke örneklerine bakıldığında, artabileceği ihtimali değerlendirmektedir.. Anahtar Kelimeler: Trans-Avrupa Ulaştırma Ağları (TEN-T), Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA), TINA-Türkiye Çalışması, Ulaştırma Operasyonel Programı (UOP). iv

5 ABSTRACT AN EVALUATION OF EU S FINANCIAL AID TO TURKISH TRANSPORT SECTOR IN THE PROCESS OF EXTENTION OF TEN-T TO TURKEY Aras, Esra European Union Expertise Thesis January 2009, 101 pages This thesis evaluates Turkey s integration to Trans-European Transport Networks (TEN- T) and to this end, EU s financial contributions to Turkish transport sector. To do so, the thesis is firstly preoccupied with the evolution of TEN-T as cited in major EU documents in the field of transport sector, regulated through relevant legislation and covered in financial planning of the EU as a major topic and the importance of an efficient and smooth transportation system at the European level for the integration process of the Union. Secondly, the extension of future TEN-Ts to Turkey whose basis is the core network of Transport Infrastructure Needs Assessment (TINA)-Turkey study is evaluated and; in the light of the its geographical importance, Turkey s current position and future place, to be determined throughout the TEN-T negotiations, in the transportation system which started as Pan-European Corridors and transformed into Trans-European transportation project is analyzed. Within this perspective, Instrument for Pre-Accession (IPA) setting the rules and procedures of EU financial contribution to the candidate and potential candidate countries for period and Transport Operational Programme regulating the funds for transport sector for period is also in the context of the thesis. Succinctly, it is assessed that the IPA funds provided to v

6 Turkey are fairly less than the financial aid provided with the Instrument for Structural Policies for Pre-Accession Assistance (ISPA) to the Central and Eastern European countries during their candidateship; but still advantageous for Turkey both in term of institutional building and, as is the case for other sample candidate countries, regarding the possibility of more financial assistance in the future for Turkey. Keywords: Trans-European Transport Networks (TEN-T), Instrument for Pre-Accession (IPA), Transport Infrastructure Needs Assessment (TINA)-Turkey study, Transport Operational Programme. vi

7 İÇİNDEKİLER ÖZ.iii ABSTRACT...v İÇİNDEKİLER.vii TABLOLAR...x HARİTALAR xi KISALTMALAR.... xii BÖLÜM 1.GİRİŞ AVRUPA BİRLİĞİ ULAŞTIRMA POLİTİKALARI AB ULAŞTIRMA POLİTİKASINA GENEL BAKIŞ TRANS-AVRUPA AĞLARI-ULAŞTIRMA (TEN-T) TEN-T NİN HUKUKİ TEMELİ MAASTRICHT ANTLAŞMASI TEN-T REHBER İLKELERİ TEN-T ANLAYIŞI LİZBON STRATEJİSİ İÇİN ORTAK ULAŞTIRMA POLİTİKASI: KARAR VERME ZAMANI BAŞLIKLI BEYAZ KİTAP VAN MIERT GRUBU (HIGH LEVEL GROUP HLG) RAPORU TEN-T NİN FİNANSMANI TEN-T ÖNCELİKLİ AKSLAR VE PROJELER TEN-T YATIRIMLARINDA SON DURUM 36 vii

8 3. AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE AB - TÜRKİYE İLİŞKİLERİ VE ULAŞTIRMA TRANS-AVRUPA AĞLARI FASLINDA MÜZAKERELER MÜZAKERELERİN AMACI MÜZAKERELERDE GETİRİLEN KAPANIŞ KRİTERLERİ TÜRKİYE NİN TRANS-AVRUPA ULAŞTIRMA AĞLARINA EKLEMLENMESİ PAN-AVRUPA KORİDORLARI VE TÜRKİYE HLG: TRANS-AVRUPA KORİDORLARININ UZATILMASI VE TRACECA BAĞLAMINDA TÜRKİYE TEN-T NİN UZATILMASI VE TINA SÜRECİ TINA-TÜRKİYE TINA-TÜRKİYE ÇALIŞMASININ SONUÇLARI TINA-TÜRKİYE ÇALIŞMASI ÇEKİRDEK AĞI TINA-TÜRKİYE ÇALIŞMASI PROJE ÖNCELİKLENDİRMESİ AB UYUM FONLARININ TÜRK ULAŞTIRMA SEKTÖRÜNDE KULLANILMASI ADAYLIK SÜRECİNDE AB MALİ YARDIMLARI VE TÜRKİYE TÜRKİYE DE ULAŞTIRMA SEKTÖRÜNE TAHSİS EDİLEN IPA KAYNAKLARI IPA NIN İDARİ ÇERÇEVESİ IPA TEMEL BELGELERİNDE ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ SONUÇ...87 viii

9 KAYNAKÇA...95 ix

10 TABLOLAR Tablo 2.1: Çok Yıllı Program Öncelikli Projelerin Mali Dökümü..33 Tablo 2.2: TEN-T Öncelikli Projelerinde Son Durum. 35 Tablo 2.3: TEN-T Maliyet ve Finansman Kaynakları..37 Tablo 3.4: TINA-Türkiye Çalışması Çekirdek Ağı..65 Tablo 3.5: TINA-Türkiye Çalışması Öncelikli Projeler Listesi...67 Tablo 4.6: Dönemi MIFF de Türkiye ye Ayrılan Mali Yardım Miktarı...77 Tablo 4.7: Ulaştırma Altbileşeni için GZFT Tablo 4.8: SCF ye Göre OP lerin Finansal Dağılımı...82 Tablo 4.9: UOP Dönemi IPA Yarımlarının Öncelik Bazında Dağılımı...86 Tablo 5.10: Döneminde ISPA Kaynaklarının Aday Ülke Bazında Dağılımı93 x

11 HARİTALAR Harita 2.1: 14 Öncelikli TEN-T Projesi..13 Harita 2.2: TEN-T Öncelikli Akslar ve Projeler..32 Harita 2.3: TEN-T Öncelikli Akslar ve Projelerindeki Son Durum. 34 Harita 3.4: Pan-Avrupa Koridorları..48 Harita 3.5: HLG Koridorları. 53 Harita 3.6: HLG Güneydoğu Koridoru Harita: 3.7: TRACECA Haritası..57 Harita 3.8: TINA 1999 Demiryolu Ağı Harita 3.9: TINA 1999 Karayolu Ağı...60 Harita 3.10: TINA-Türkiye Çalışması Çekirdek Ağı Harita 3.11: TINA-Türkiye Çalışması Öncelikli Projeler Haritası (1). 68 Harita 3.12: TINA-Türkiye Çalışması Öncelikli Projeler Haritası (2). 69 xi

12 KISALTMALAR AB AET AYB ÇED ÇKA DG TREN DIS ECU EFTA GB GIS GSYİH GZFT HLG IPA ISPA MDA MIFF Avrupa Birliği Avrupa Ekonomik Topluluğu Avrupa Yatırım Bankası Çevre Etki Değerlendirmesi Çoklu-Kriter Analizi AB Ulaştırma ve Enerji Genel Müdürlüğü (Directorate-General for Energy and Transport) Merkezi Olmayan Uygulama Sistemi (Decentralised Implementation System) Avrupa Para Birimi (European Currency Unit) Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi (European Free Trade Area) Gümrük Birliği Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) (Geographical Information System) Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla Güçlü, Zayıf, Fırsat, Tehdit Üst Düzey Çalışma Grubu (High Level Group) Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (Instrument for Pre-Accession Assistance) Katılım Öncesi Yapısal Politikalar Mali Yardım Aracı (Instrument for Structural Policies for Pre-Accession Assistance) Merkezi ve Doğu Avrupa Çok Yıllı İndikatif Finansal Çerçeve Belgesi (Multi-Annual Indicative Financial Framework) xii

13 MoS MIPD OKK OP OUP SCF TEN TEN-T Deniz Otoyolları (Motorways of the Sea) Çok Yıllı İndikatif Planlama Belgesi (Multi Annual Indicative Planning Document) Ortaklık Konseyi Kararı Operasyonel Program Ortak Ulaştırma Politikası Strateji Çerçeve Belgesi (Strategic Coherence Framework) Trans-Avrupa Ağları (Trans-European Networks) Trans-Avrupa Ulaştırma Ağları, TEN-Ulaştırma (TEN-Transport) TEN-T EA Trans-Avrupa Ulaştırma Ağları Uygulama Ajansı (The Trans-European Transport Network Executive Agency) TINA Ulaştırma Altyapı İhtiyaçları Değerlendirmesi (Transport Infrastructure Needs Assessment) TRACECA UOP Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaştırma Koridoru (The Transport Corridor for Europe-Caucasus-Asia) Ulaştırma Operasyonel Programı xiii

14 14