EYÜPSULTAN ÇEfiMELER. Abdülkadir Efendi Çeflmesi. Alaca Çeflme. Alemdar Mustafa Pafla Çeflmesi

Transkript

1 Çeflmeler

2 EYÜPSULTAN ÇEfiELER Abdülkadir Efendi Çeflmesi çakç Eyüp Soka üzerinde Dü meciler ektebi B Soka ile Kitapç Kas m Soka aras nda ve Soka n orta yerinde idi. Bugün yaln z sa duvar mevcuttur. ki s ra ince tu la hat ll olarak, kesmetafltan yap lm flt r. Yeri bir oduncunun iflgalindedir. Çeflme, Sultan I. Ahmet devrinin meflhur Reis'ül-Kurra's Abdülkadir Efendi taraf ndan yapt r lm flt r (1606) da vefat ederek Eyüp'te, Bâli Hoca Cami yan ndaki türbesine gömülmüfltür. fieyh Adülkadir Efendi türbesi ve sebili bahsine bak n z. Kaynak: (Gezi Notu) (N.Nirven, st. fiehremaneti'ne Vak ftan Devr Olunan Sular) (ist. Kültür ve Sanat Ans. Tercüman Yay. 1/ ) (Si. Osm. 3/346) Alaca Çeflme efterdar Camii civar nda, dört yol a z nda, meydanda Dve Arpac Hayreddin Soka karfl smdad r. Kesmetafltan yap lm fl olup, yüksek bir duvar gibidir. Haznesi ve kitabesi yoktur. Akar çeflmedir. Az ileride, bir çeflme daha vard r. Klasik üslupta, kitabesiz güzel bir eserdir. Alaca Çeflme'nin banisi ve yap ld tarih elli de ildir. N.Nirvan, Devr Olunan Sular adl kitab nda, burada Hatice Sultan' n bir çeflmesi oldu unu bildiriyor. Hatice Sultan' n biraz geride, Ayvansaray Surlar dibinde bir çeflmesi, sebili ve mektebi vard r. Kaynak: (Gezi Notu) (Devr Olunan Sular) Alemdar ustafa Pafla Çeflmesi Alaca Çeflme slam Bey ahellesi'nde, Tahta inare Caddesi le Tahta inare Bostan Soka n n (Eskiden Ç kmaz Sokak imifl) birleflti i yerde ve Soka n sol köflesindedir. Çeflmenin arkas ndaki Tahta inare Cam'i yerine apartmanlar yap lm flt r. Karfl s nda biri baston di eri çiçekli olan iri büyük düzlük vard r. Bunlardan biri 1986 tarihinde güzel bir park olmufltur. Cephesi mermer kapl bu güzel ve zarif çeflme, Türk Barok mimarisi üslubunda ihya edilmifltir li y llara kadar üzerinde ahflap, saçakl bir çat fl vard. Ayna tafl kabartmalarla süslenmifltir. ki yanma kabartma kübunlar yap lm flt r. Ayna tafl n n üzerinde, dört sat r halinde, sekiz m sral flu kitabe vard r: Sadr- â'zam ustafa Pafla-y hayrat iktisâb Fîsebilullah ne rânâ çeflme bünyâd eyledi Bu mahall sükkân âb- rahmete muhtaç iken Taflnegân lutfile sirâb ü dilflâd eyledi Katresi tadad üzere Hakk vire ecr-i sevâb Çeflme ihsan ile bu semti âbad eyledi Bir akarsu gibi Fâz l söyledim târihini ustafa Pafla yerinde çeflme bünyâd eyledi. 1223(1808) Hadika Yazar diyorki: "escid alt ndaki mâi leziz çeflme uzun zamandan beri hârab oldu u için "Alemdar ustafa Pafla taraf ndan yeniden yap lm fl ve suyu ak t lm flt r. Kitabe yazar Fâz l Hüseyin Bey, Enderun'dan yetiflmifltir. Halep defterdar oldu (1790)da Rodos'a sürüldü. Hatib Ebu Bekir Efendinin siyaseten vefat nda orada bulunup korkusundan felç oldu. Afvdan sonra stanbul'a gelip, Eyüp ve Befliktafl'ta yedi sene hastal k çekti zilhicresinin üçünde (Aral k 1810) vefat etti. Eyüp'te, K z l escid karfl s ndaki Afife Hatun Nakflibendi Tekkesi haziresine gömüldü. Fakat tafl yoktur. Âlim ve flâir idi. Divan ve eserleri vard r. Kendi velahat na tarih düflürmüfltür kiflidir: 379

3 EYÜPSULTAN TAR H Adana mutasarr f esbak merhum Süleyman Pafla'n n küçük Kerimesi merhume ve ma furu lehâ Hadice Han m' n ruhiçün Ve kaffai ehl-i iman ervahiçün fatiha. Ta'mir-i sal 15- sefer-1279 (12-Tem.l862) Kitabenin üzerinde bir günefl fluas bulunmaktad r. Çeflme ilk, defa cami ile beraber yap lm fl olmal d r. abet, Sultan III. Ahmed döneminden evvel yani 1703 tarihinden önce yap lm flt r. Kaynak: (Gezi notu)( Koçu, st. Ans. 2/641) (. Tan fl k, st. Çeflmeleri 1/274) Alemdar ustafa Pafla Çeflmesi S hhatimde Fâz l'a lafzen didim târihini Bin ikiyiiz yirmibeflde eyledi Lahut cinân Sultan III. Selim'i tekrar taht-ç karmak için stanbul'a gelen Alemdar ustafa Pafla, onun cesedi ile karfl laflt. Yeni Padiflah Sultan II. ahmud onu, l-c.âhir-1223 (28-Tem. 1808) de sadr azam yapt. Fakat, 25/26-ramazan-1223 (14/15-kas m- 1808) de Yeniçeri isyan nda, Bab- âli'deki barut deposunu infilat ettirerek flehid oldu. Kabri, Yedikule surlar haricinden sonra Gülhane Park kap s karfl s ndaki Zeynep Sultan Camii haziresine nakledildi. Kaynak. (Daniflmend Kronoloji 4/63-95) (Uzunçarfl l, 4/5 Fâz l Hüseyin Pafla) (Tan fl k, st. Çeflmeleri 1/228) (Si. Osm. ( st. Ans. 18/5590) (Türk dili ve Ed. Ans. 3/167) ski Alibeyköp Camii kap s n n sa taraf ndad r. Klasik Eolup, yol seviyesi yükseldi inden topra a gömülmüfltür. Kesmetafltan yap lm flt r. Kemeri içinde üç s ra halinde haz rlanm fl flu kitabe vard r: Alibeyköy Çeflmesi Alibeyköy Çeflmesi Ayfle Bahri Kad n Çeflmesi yüp Sultan Camiinin Bostan iskelesi Soka na aç lan Eavlu kap s n n sa taraf ndaki aç k türbenin hacet pencereleri aras nda olup bir kuzu çeflmeci idir. Küçük, desenli mermer ayna tafl alt ndaki yalac k r lm flt r. Bu tafl üzerinde flu kitabe vard r. flbu türbede medfûne olan Sâhibet'ül-hayrât el-hace Aifle Bahri Kad n n bu sebili fî-sebiluttah cra eyledi Hakk Ta'âlâ kabul eyliye min. Rûhiçün el-fâtiha Sene 1139 (1726) Ayfle Bahri Kad n, ayn sene içinde vefat etmifltir. Kabri, çeflmenin hemen arkas nda ve sol taraftad r. Ayfle Bahri Kad n Türbesi bahsine bak n z. Çeflmenin suyu hazire duvarlar içinden ak t larak getirilmifltir. Bu çeflmenin sa taraf nda, de erli Türk âlimleri Abdülbaki Arif Efendinin vakf onun efli Behire Han m taraf ndan yapt r lm fl bir s ra musluklar vard. Harap durumda iken 1957 de kald r ld. Kaynak: (Gezi Notu) (Uzunçarfl l, De erli Türk limi Abdülbaki Arif Efendi S: ) (Osm. Arfl. Cevde Tas. Belediye S:34) Balç k Tekkesi Çeflmesi efterdar Caddesi üzerinde ve Cezeri Kas m Pafla Akar DÇeflmesi Soka ile Balç k Tekkesi Türbesi karfl s nda idi. Yol seviyesi yükseltildi inden, yar dan fazlas topra a gömülmüfltür. Defterdar ensucat Fabrikas büyütülürken duvarlar aras nda kalm flt r. Banisi ve yap ld tarih belli de ildir. Kitabesi yoktur. untazam kesme tafltan yap lm fl olup klasik Türk çeflme üslubunda idi da fabrikan n ilaveleri ile beraber y kt r ld. Balc Yokuflu Çeflmesi veya Burhaneddin Çeflmesi alc Yokuflu üzerinde ve Zekai Dede Soka karfl s nda Bve 22 Nolu bir evin önündedir. Temel bakiyeleri mevcuttur. Çeflmenin karfl s nda, köflese, eski yap eli bö ründeli ahflap iki katl bir ev vard r. Ayvansarayl Hüseyin Efendi ec. Tevârih adl eserinde flu bilgi vard r: "K z l escid ahallesi'nde, Balc denmekle maruf kimsenin hanesi alt nda bina olunan çeflme- 380

4 ÇEfiELER Bayburtlu ustafa A a Çeflmesi slam Çeflmesi Soka üzerindedir. Bu soka a, slam Bey Caddesinden girildi inde sa da slam Bey Camii, sol köflede slam Bey ilk Okulu bulunmaktad r. Yokufl olan bu sokak ilerisinde ve sol tarafta, bir istinat duvar önünde, y ma tafltan yap lm fl, basit bir çeflmedir. Sol ta-raf ndaki mermer yala k r lm flt r. Kitabesi yoktur. Halk ustafa A a çeflmesi diyor. Karfl s nda bir kahve vard r. Bayburtlu ustafa A a Çeflmesi Ayfle Bahri Kad n Çeflmesi nin tak- balas nda banisinin ismi Burhaneddin ve binas : Suretü'l-infitar 1038 (1628) tarihinde oldu u yaz l d r. Eyüp beldesi kad s nezaretinde vak f ve bir miktar müsakkafat (Geliri) vard r. Balâ'n n alakas yoktur." Kaynak: (Ayvansarayi, ec. Tevarih, Derin-Çabuk Ter. S: 416) Bekir Efendi Çeflmesi aydar Baba civar nda, fieyhülislâm Tekkesi avlu Hkap s n n sol taraf nda ve Haydar Çeflmesi Soka n n sol köflesine yak n bir yerdedir. Klasik güzel, yüksek bir eser olup kemeri üzerinde üç s ra halinde haz rlanm fl bir kitabesi vard r. Uzak oldu undan her m sra okunamamaktad r. Okunabilenler flunlard r: 1- Pür-vefl Yâ-Rabb mahrem-i karim 2- Pâk- gevher server ferhunde zât 3- Ya'ni Bekir Efendi'dir taze bulub 4- Kurb-i fiâhinflâhi'de mekin ü. 5- Hüsrev ü Eylemifl hem nâm- fahr-l Sark mâl eylemifl 8- Ebnâ leb-teflnedir cû F rat 9- Teflneler içdikce âb ndan Hüdâ Didi târih-i binas n Na'ili 12- b- lütf- çeflmei ayn 'ül-hayât 1057(1647) Kitabe, Piri-Zâde Na'ili ustafa Efendi taraf ndan yaz lm flt r. aden halifesi iken 1077 (1666)da öldü. Divan vard r. Çeflme, yan ndaki fieyhülislâm ustafa Efendi Tekkesinden 100 sene evvel yap lm fl oldu undan, tekkenin avlu kap s çeflmenin infla flekline uydurulmufl ve sayede ikisinin ayn zamanda yapt rd hissi uyand rm flt r. Bu durumda çeflmenin yeniden yapt r ld san lmaktad r. Çünkü, kap ile çeflmeyi birbirinden ay rmaya imkan yoktur. stanbul Çeflmeleri adl eserde, çeflmenin ad Bey-Zâde ehmed Efendidir. Oysa bu ad kitabe yoktur. Çemenin biraz afla s nda, köflede kitabesiz bir çeflme daha vard r. Harapt r. Kaynak: (Tan fl k, st. Çefl. 1/78) (. Beli, Nuhbetü'I-asar, Haz. A. Abdülkadiro lu S: (506) (Si. Osm. 4/529) (E. Çelebi. Haz. Z. Dan flman 2/94) çakç Eyüp Soka ile kitapç Kas m Soka n n birleflti i yerde ve ikinci soka n sol köflesindedir. Kitabesi B yok olmufl, Kendi de harabe haline gelmifltir. Tarih beyti fludur: Fevziyâ geldi "Dü" fl k hameden târihi tam Gel safa ile zülâl iç ustafa'n n aflk na 1166(1752) 1934 ve 1971 tarihli flehir rehberinde Kamer Hatun isimli bir sokak mevcut de ildir. Bayburtlu ustafa A a Çeflmesi ugün mevcut de ildir. stanbul Çeflmeleri adl eserde B slam Bey ahallesinde oldu u yaz l d r. Kitabesinin tarih beyti fludur: Lüleli atflane Fevzi böyle târihin okur Zemzem iç gel nûfli can olsun bu vâlâ çeflmeden 1169 (1755) ustafa A a için Bayburtlular Türbesi bahsine bak n z. ustafa A a'n n, Camii Kebir Caddesi üzerinde ayr ca musluklu bir tafl teknesi vard. Ahi Çelebi naibi olan flair Fevzi Efendi, Kara urad Efendinin damad idi (1756) tarihinde vefat etti. urad Efendi ise 1122 (1710) da vefat etmifltir. Her ikisinin de kabirleri Üsküdar'da Karacahmed ezarl nda idi. Fakat bugün mevcut de illerdir. Kaynak: (Tan fl k, st. Çefl. 1/ ) (Si. Osm. 4/28 Fevzi Efendi) (S.Osm. 4/358 Kara urad Efendi) (Si. Osm. 4/447 Bayburtlu ustafa A a) (N.Hirven, Devr Olunan Sular) Kitapç Kas m Soka bafl ndaki Bayburtlu ustafa A a Çeflmesi nin bugünkü durumu 381

5 EYÜPSULTAN TAR H Berber Bafl ustafa A a Çeflmesi açl Abdülkadir Efendi Camii s ras nda, Eyüp ey- ve takriben Lokmac brahim Soka Sdan 'nda karfl s nda ve bugün mevcut olmayan Eski Kavaflar Soka bafl nda idi. Arkas nda, çeflme banisi ustafa A a ile o lunun kabirleri vard de kald r ld. Ve yerleri meydana kat ld. ustafa A a, Sürre Emini ve Berberbafl olup 1219 (1804) tarihinde vefat etti. Kabri, Saçl Abdülkadir Camii haziresine nakledilmifltir. Sütun fleklindeki flahidesinde flu kitabe vard r: Hüv'el-Bâki Dergâh- li Kapua Bafl lar 'ndan sab ka abeyinci ve Berberbafl Ve Sürrei Hümâyun Emini erhum ve ma furle Seyyid El-hac ustafa A a Ruhiçün R zaullahü Ta'âlâ Fatiha 1219 Ayak tafl nda zincirli kandil kabartmas vard r. Etraf n çeviren demir parmakl n bir k sm devrilmifltir. O luna ait kabir tafl na raslanmad. Beylerbeyi ehmed Pafla Çeflmesi Beylerbeyi ehmed Pafla Namazgãh Çeflmesinin bugünkü feci durumu. Kemeri içindeki kitabeleri maalesef çal nm flt r. Bu güzel eser, yeri yükseltilerek, muhakkak kurtar lmal d r. ezir ehmed Pafla Çeflmeleri ve namazgah ad ile de Van l r. Sur d fl nda, Edirnekap -Topkap Yolu üzerinde, Edirnekap 'dan Bayrampafla Deresi (Vatan Caddesi) ne do ru yürüdü ünde sa tarafta ve mezarl k duvar n n köflesinden 255 ad m ileride ve Vatan Caddesine yak n bir yerdedir. Karfl s nda, ekim-1988 tarihinde Sulukule Park yap lm flt r. Ayn tarihte çeflme arkas ndaki pencereli mezarl k duvar y kt r lm flt r. Bu duvar n geriden yap lmas neticesinde çeflme yol ortas nda, üst geçidin yap lmas ile de çukurda kalm flt r. Çeflme tamamen kesme tafltan yap lm flt r. Üstü harpufltal d r. Haznesi yoktur. Dilimli kemeri içinde bir kitabe tafl bulunmaktad r. Bu 1306 (1888) tarihli, güzel hatt bir kitabe olup bunun üzerine eski kitabenin metni ilave edilmifltir. Her ikisi ayn mermer levha üzerindedir. Eski ve ilk kitabe üç s ra halinde haz rlanm fl olup en üstte bir sat r, bunun alt nda dört ve bunun alt nda ise iki m sra bulunmaktad r. Kitabe fludur: Rumeli Beylerbeyi ile vezir olan ehmed Pafla'n n çeflmesidir. Güiyâ bu çeflme bir sakkaâdd r Râh- Hakk'da taflneyler cest ü cû Su gibi ezberlemifl okur revân aceray dehr li sû-besû Önüne gelen dir târih içün â Hüseyn ile Hasan aflk na sû 998 (1589) Ayn tafl n devam nda dört s ra halinde haz rlanm fl sekiz m sral flu kitabe vard r: Bu ayn- cân- feza üçyüz sene evvel olub câri ürûr-t dehr ile ta'mire flimdi teflne olmuflken Hadice Bahriyye Han m bu kene eyledi tecdid düb banisi Pafla'n n yine rûh- revan n flen Bulunce eski âb ü tab n mecras n böyle Uyun taflnegân- dehrin oldu sû-besû rûflen Dokuz defa gelüb Tal'at su içdim söyledim târih çin ayn 'üfl-flifâd r çeflmei pâk- ehemmed'den 1306 (1888) Çeflmenin sa yan yüzünde de iki kitabe vard r. Üsteki yedi s ra halinde haz rlanm fl olup ondört m srad r. Kitabe fludur: Ol vekil-i saltanat sâhib-i hurd esnedinde mustedâm ide hüdâ Adi ü dâd ise cihan âsûde hâl Cümleye lâz m ana itmek du'â Nâm- pâkidir Halil hem Hamid Celb ider nâs n kulübün bî-riya Geçdi bir gün gördü mâdan yok eser Râh- âb n çeflmenin k ld bina Hayr- câri fikridir halka müdâm Hakk muvaffak ide ân dâ'imâ Nutku her bir mürdeyi ihya ider Akdi ferman ile sim-âb-t flifâ Rifatâ Udim zamiriyle hisâb Gel gel iç mâ-i kevseri ayn- safa 1197(1783) Hurrerehu ed-da'i elhac brahim çi-gerdi gafurleh. Bu kitabenin alt nda, bir k sm k r k, 998 tarihli orijinal kitabe bulunmaktad r tarihli kitabenin yerinde iken bu tarihte buraya yerlefltirilmifltir. Kitabe, dört s ra halinde haz rlanm fl olup sekiz m srad r. Çeflmenin banisi, Beylerbeyi pâyeli ehmed Pafla, 16-C. evvel-997 (2-nisan-1589) tarihinde eksik akçe meselesinden, bafl defterdar ahmud Efendi ile beraber Yeniçeriler taraf ndan öldürülmüfltür. Türbesi, Eyüp'te, Siyavufl Pafla Türbesi yan nda ve Feridun Pafla Türbesi karfl s ndad r. Üsküdar'da türbesi olan Sadr azam Halil Pafla'n n kardeflidir. Çeflme, vefat ndan hemen sonra tamamlanm flt r. 382

6 ÇEfiELER Çeflmeyi ilk defa tamir eden Sadnazam Halil Hamid Pafla 1199 (1785) tarihinde vefat ederek Üsküdar'da, Haydarpafla ezarl 'na gömülmüfltür. Kallavili iki muhteflem flahidesi vard r. kinci tamir kitabesi, Üsküdarl fiair Tal'at Efendi taraf ndan yaz lm flt r. 7-R. evvel-1345 (15-eylül-1926) tarihinde, Üsküdar'da Çiçekçi Kahvesi civar ndaki evinde vefat etti. Vasiyeti gere ince, Üsküdar'da, Karacaahmet ezarl 'nda 8. adada, fiair Nedim'in yan na defnedildi. Çeflme, ayn zamanda namazgaht r. Arka yüzüne bir mihrab yap lm flt r. Üzerinde: Küllemâ dehâle aleyhe Zekeriyya el-mihrab ayeti yaz lm flt r. Namazgah n sofas bugün mevcut de ildir. Namazgah n bulundu u yer, Bayrampafla esiresi ad ile ünlü idi. Evliya Çelebi, "fieyh Ethem-Zâde, Beylerbeyi Çeflmesi yak n ndaki Cevzi Sofa denilen yerde gömülüdür. Bütün ilimlerde tam mahareti oldu undan büyük fleyhler ile ülfet etmifl, ilâhi ilme sahib bir kimse idi." diyor. Sulukule'de sur dibinde Ethem Baba'n n aç k türbesi vard r. Kaynak: (Gezi notu) (E.Çelebi, Haz. Z. Dan flman 2/66) (. Ziya, st. ve Bo aziçi S: 134) (. Tan fl k, st. Çeflmeleri. 1/38) (Si. Osm. 4/127ehmed Pafla, 2/299 Ralil Ramid Pafla) (Ayyansaray, vefayât, Haz. F. Derin S: 25) (Daniflmend, Kronoloji 3/111) ( nal, Son As r Türk fiairleri S: 1846) (R. Akkakufl, Eyüp Sultan S: 218) (Ayvansarayi, ec. tevârih. Haz. Derin-Çabuk S: 192) (Uzunçarfl l, Halil Hamid Pafla) (Y lmaz Önge, stanbul'un Namazgâhl Çeflmelerinden Vezir ehmed Pafla Çeflmesi, Semavi Eyice arma an, 1992 S: 189) ü meciler Camii kuzeyinde, Oluklu Bay r Soka ile DÜmmi Sinan Soka n n bafllad ve yolun dirsek yapt yerdedir. Arkas nda Oluklu Bay r s rtlar bulunmaktad r. Ç rç r esiresi bu tepenin üzerinde olup bugün parkt r. Suyu bu tepeden gelen çeflme 1717 tarihinde yap lm flt r. Kitabesi fludur: Sahib'ül-hayrât Altuncu-Zâde elhac ustafa A a 1130 Suyu ince ince akt ndan Ç r-ç r denmifltir. Böbrek Ç rç r Suyu Çeflmesi Ç rç r Suyu Çeflmesi Çinili Çeflme stanbul da bir efli yoktur. tafllar n eritti i söylenir. stanbul'da, Fatih'te ve Bo aziçi'nde Sar yer'de Ç rç r mevkileri ve sular vard r. Kaynak: (Gezi Notu) (Tan fl k, st. Çefl. 1/326) Çinili Çeflme yüp Niflancas 'nda, Çinili Çeflme Soka üzerinde ve EGülsuyu Soka 'n n tam karfl s ndad r. Dik ve yokuflta bulunan çeflmenin arka taraf nda Davud A a Camii ve Sertarik Tekkesi bulunmaktad r. Klasik Türk çeflme mimarisi üslubunda infla edilmifl çeflmenin kemeri üzerinde çini ile haz rlanm fl flu kitabe vard r: Eyledi bu hayr çün Vâlidi e iib revan n Hilmiyâ târih içün Bâdei kevser atâ Hakk ide dest-i âliden Rûh- Ahmed flâd ola ki s ra olarak yaz lm fl bu kar fl k kitabenin tarihi yaz l de- ildir. Kitabenin sa ve sol taraf nda, devrinin en güzel örnekleri olan, çini panolar bulunmaktad r. Bunlardan biri vazo içinde lâle ve karanfillerle bezelidir. Di eri ise her devirde u ur say lan servi a ac motifidir. Bu emsalsiz panolardan sa daki sökülerek çal nm flt r. Kemeri eçinde ve tas gözlerinde bayaz üzerine mavi desenli çiniler orijinal olup hasar görmüfltür. Çini kitabenin etraf ndaki klasik Türk Çinileri yok edildi inden sonradan talyan çinisi dedi imiz zevksiz çiniler gelifli güzel yerlefltirilmifltir. Bunlar aras nda eski çininin baz kal nt lar görülmektedir. Bu çeflme, stanbul'un yegane Çinili Çeflme'si olup mu-hakkak kurtar lmal d r. Sökülerek Eyüp'ün mutena bir yerine nakledilmeli ve çal nan panolar, Sümerbank Çini Fabrikas 'nda yapt r lmal d r. Bu çeflmenin, Koca Yusuf Efendi'nin o lu Ahmed Efendi'nin ruhu içün "Vâlidi" taraf ndan yapt r ld san lmaktad r (1725) tarihinde vefat eden Ahmed Efendi için türbesi bahsine bak n z. 383

7 EYÜPSULTAN TAR H Bu kitabenin üzerinde ve ayn tafl n devam na iki sat r halinde bir dua yaz lm flt r. Eyüp Camiinden sonra beldenin en eski eseridir. ahmud Efendi için türbesi bahsine bak n z. Kaynak: (Tan fl k, st. Çefl. 1/4) (Hadika 1/286) (E. Çelebi, Z. Dan flman Ter. 2/96) Dervifl ehmed Pafla Çeflmesi Çorlulu Ali Pafla Çeflmesi Çorlulu Ali Pafla Çeflmesi vliya Baba Tekke Soka ile Arif A a Soka n n Ebirleflti i yerde bulunan bir meydan çeflmesidir. Arkas nda, set üzerinde Evlice Baba kabri, yan taraf nda ise Ev-lice Baba Camii bulunmaktad r. Kesmetafltan yap lm fl olan bu büyük çeflmenin üzerinde flu kitabecik vard r. Sâhib'ül-hayrât ve'l-hasenat Çorlulu Veziriazam Ali Pafla 1119 (1707) Ali Pafla, 1706 da Baltac ehmed Pafla yerinde sard azam olmufl ve 1708 senesinde de Sultan II. ustafa'n n k z Emine Sultan ile evlendirilmifltir. Zekas ve güzelli i ile ünlü pafla, baz sebeplerden dolay idilli Adas 'na sürülmüfl ve orada bir buçuk sene kadar sonra idam olunmufltur. Kabri, stanbul'da, Çarfl kap daki camiinin haziresindedir. Ali Pafla'n n stanbul'da kendi ad n tafl yan iki camii, Kas mpafla'da, Tersane'de bir hamam ve üç çeflme, Eski Ali Pafla'da, H rkai fierif mehafazas için kargir hücre ve imaret, Çorlu'da bir çeflme ve mektep yapt r ld. Di er camii Kas mpafla'da tersanededir. Ayr ca Arnavutköyü'nde güzel bir yal s vard. Defterdar Nazl ahm d Efendi Çeflmesi efterdar Caddesi üzerinde ve Defterdar Nazl ahmud DEfendi Camiinin caddeye aç lan avlu kap s n n sa taraf ndad r. Klasik üslupta, kesme tafltan yap lm flt r. Kemeri içinde üç s ra halinde haz rlanm fl alt m sral flu kitabe vard r: Zî-eser kim bunda bu ayn- hayât Akdi firdevs içre güya sekebil Ber-urad olup hemifle sahibi Ruhuna hâs l ola ecr-i cezil üddet-i bünyâd na Bari bunun Didi târih nnehâ hayr- cemil 950 (1543) yüp Camii ile Büyük skele aras nda ve Büyük skele Eyolu üzerinde idi. Bugün mevcut de ildir. Kemeri üzerinde flu kitabe vard : Sadr- deryâ-dil ü cûyende-i hayr u hasenat Ya'nt Cem-mertebe Dervifl ehemmedpafla Ol felek paye ki cûy- himem-ikdâmm Dâ'ima eylemede semt-i salâha icra Hâlid-i sa'y ile ta'mir edicek bu defa Yapd bir çeflme dahi k ld atâfl irvâ K ld ihya hele sükkân- Ebî Eyyûb 'u Suya muhtaç idi o cây- mübarek zîrâ Vâs fâ fevze bu hayr âlet olur dünyâda Ola ukbâda bedel cedvel-i tesnim ana Ç ksa hâme fele e yazsa sezad r târih Sadr- asr eyledi bu çeflmeyi Li'llâh bina 1190 (1776) Dervifl ehmed Pafla, 1189 (1775) temmuzunda sadr - azam olmufl ve bir buçuk sene sonra azl edilmifltir. Kendisine Hanya Sanca verildi. Yolda hastaland ve Sak z Adas 'nda, 1191 (ay s-1777) tarihinde orada vefat etti. Kabri, oradaki brahim Pafla Camii haziresinde idi. Kitabe yazan Vas f Ahmed Efendi A ustos 1805'de reis'ülküttab olmufl ve 7-fiaban-1221 (21-Ekim-1806) vefat etmifltir. Lahdi, Eyüp'te, ihriflah Valide Sultan Türbesi karfl s ndaki mezarl ktad r. Kaynak: (ec. Tevarih S: 335) (Vefeyât S: 90-91) (Si. Osm. 2/333) Dervifl ustafa Efendi Çeflmesi ezir Tekkesi Caddesi ile Yusuf Efendi Çiftli i Soka- V n n birleflti i yerde ve soka n sol köflesindedir. Yol seviyesi yükseldi inden yans na kadar topra a gömül- Dervifl ustafa Efendi Çeflmesi 384

8 ÇEfiELER Süleyman A a, Sultan III. ehmed'in maiyyetinde, E ri Seferi'ne ifltirak etmifl ve E ri Kalesi'nin fethi ile Hacova eydan uharebesi'nin kazan ld müjdesini, "Evâ'il-i flehr-i rebiülevvel" de (1596 Ekimi ortalar ) Kap c lar ile stanbul'a getirmifltir. Bu yüzden flehir donanm fl, flükür namazlar k l nm fl ve zafer flenlikleri yap lm flt r. Kaynak: (Si. Osm. 3/2) (Tanafl k, st. Çefl. 1/3648) (Tarih-i Selâniki, Haz.. pflirli S: 635) Dökmeci Bafl Süleyman A a Çeflmesi Dilsiz Süleyman A a Çeflmesi müfltür. Karfl s nda meflhur Vezir Tekkesi 'nin harabesi ve haziresinin arsas bulunmaktad r. Kesme tafltan yap lm fl olan çeflmenin yan taraf ndaki duvarda, dört sat r halinde haz rlanm fl flu kitabe vard r: Yapd bu nev çeflmei mahdumu pak-nik Ya'ni Dervifl ustafa Efendi merhumun gerde Eyledi nakl eder Hatif dilinden târih Didi bir bürd cârisine ehl-i çeflme-i 1166 (1752) Kitabe kal n bir bahane ve toz tabakas alt nda oldu- undan güçlükle okunuyor. Baz kelimeler yanl fl olabilir. Dilsiz Süleyman A a Çeflmesi iflanc ustafa Pafla ahallesi'nde, Alaca Çeflme NSoka n n üzerinde ve Aflç bafl Camii Soka karfl s nda olup yolda ç k nt teflkil etmifltir. Tamamen kesme tafltan yap lm fl olan bu klasik çeflmenin kemeri üzerinde, fiair Sâi taraf ndan söylenmifl ve üç s ra halinde haz rlanm fl flu kitabe vard r: Hân urad' n lâl-i makbûli olan Ol Süleyman A a bir ferhunde zât Hayr içün yapd bu âli çeflmeyi Sâhib'ül-hayrât ol nik ü s fat Selsebil âsâ revân tarihini Didi Sâ'i "Bâisi âb- hayât 995(1586) Birinci m sradaki Lal kelimesi, dilsiz anlam na gelmektedir. Dilsiz Süleyman A a'n n, Etyemez Tekkesi yan nda 1001 (1592) tarihli bir çeflmesi daha vard r ki bugün stanul Hastanesi'nin bahçesindedir. Süleyman A a'n n kabri, Eyüp Sultan Türbesi ç k fl koridorunun sol taraf ndaki küçük hazirededir. Lahdinin sütun fleklindeki flahidesi üzerinde flu kitabe vard r: erhum Dilsiz A a mezar d r Hakk rahmet eyliye Fî muharrem Sene 1010 (Tem. 1801) Kitabe yazan, Sâ'i ustafa Çelebi, stanbullu meflhur bir nakkafl ve flairdir (1595) de vefat etti. Kabri Silivri Kap mezarl nda idi. Bugün mevcut de ildir. Divan vard r. ü meciler Caddesi ile Ahmed De(de Soka n n birleflti- D i yerde ve soka n sol köflesindedir. Tamamen kesmetafltan yap lm fl olup klasiktir. Kitabesi yoktur. Çok harap durumdad r. Biraz ileride meflhur Kirpasi (Bir nevi kumafl) Tekkesi ve soka a ismi verilen Ahmed Dede'nin kabri ve karfl s nda köflede ise bugün mevcut olmayan K rk k Hamam vard. Ayn Cadde üzerinde Fatih'in, top dökümcülerinin medfun bulundu u, Fetih fiahideleri haziresi bulunmaktad r. Süleyman A a, Kanuni ve Sultan II. Selim devri top dökümcübafl s idi. A an n, Dü meciler Camii avlusunda da bir çeflmesi ve bir flad rvan vard. Cami, 990 (1582) tarihlerinde yap lm flt r. Kaynak: (Nirven, Devr Olunan Sular) (Gezi notu) Ebû Bekir A a Çeflmesi afll burun ezarl 'n n sol taraf nda, eski Bahariye TKarakolu'nun yan nda ve cadde üzerindedir. Kitabesi befl sat r halinde haz rlanm fl olup fludur: hz rân- Sadr- Rum'un mefhar bu Bekir A a Kim odur hayrata sa'y ile mahâmid-i ittisâf Hazret-i Hâlid civar nda bu dilci çeflmeyi Hak yolunda yapd s dr- niyyet ile bf-hilâf âi safisi o rütbe-i canfezad r kim an n çse H z r âb- hayât oldu un eyler i'tiraf Nûfl idüb zemzem gibi banisine k lsun du'â Taflnegân- rahmet ol dergâh itdikce tavaf Âb- cevherle yaz ld Vehbiyâ târihide Eyledi bu Bekir A a hakka ki icra mâi sâf 1207(1792) Dökmecibafl Süleyman A a Çeflmesi 385

9 EYÜPSULTAN TAR H Düz bir ayna tafl ndan ibaret basit bir çeflmedir. Türkçe yaz lm fl olan kitabesi fludur: Eflrefin Çeflmesi Doktor Nefl'et Osman Bey'in ahdumu merhum Eczac Eflref Nefl'et Bey'in ruhiçün hayrat olarak refikas Nilüfer Han m taraf ndan hya edilmifltir. 17-Temmuz-1932 Dr. Nefl'et Osman Bey, o lu Eflref Nefl'et Bey ve efli Nilüfer Han m' n kabirleri arkadaki hazirede ve Ziya Bey'in yan ndad r. Lagari Tekkesi bahsine bak n z. Ebû Bekir A a Çeflmesi Çeflmenin kemeri içinde "aflallah" ve aynas nda da "übarek Bad s hhat Bad" diye yaz l d r. Hatlar nefistir. Ebû Bekir A a'n n Fatih Niflancas 'nda 1208 tarihli mermer bir çeflmesi daha vard r. A a'n n Bahariye sahilinde bir yal s ve Fatih'tede bir kona oldu u anlafl l yor. Kendisi hzir (fieriat mahkemelerinde mübaflir) olup çok zengin olmufltur. K z 1249 (1833) tarihinde yanan Ayvansaray escidi'ni, ahflap olarak yeniden yapt rm flt. Kendisi ünlü bir keman kefl (ok at c ) idi. Bekir A a'n n kabri, bu çeflmenin biraz ilerisindeki Taflluburun Tekkesi haziresindedir. Tepelikli ve günefl flual flahidesindeki kitabesi fludur. Hüv'el-Bâki / Rumeli Kazaskeri / atlabc s iken irthal-i /dar- beka iden merhum /ve ma furleh el-hac / Ebû Bekir A a ruhiçün / El-fâtiha Tarihin son rakam kaz nmam flt r. Bundan, tafl n hayatta iken haz rlad anlafl lmaktad r. Ayak tafl kandil kabartmal d r tarihlerinde vefat etmifl olmal d r. Kaynak: (Gezi Notu) (Tan fl k, st. Çefl. 1/ ) ( st. Ans. 9/4849) (Si. Osm. 1/185 Ebû Bekir A a) (III. Selim'in S r Katibi Ahmet Efendi Ruznamesi T.T.K. Yay Haz. V. Sema Ar kan S: 42) Elhac Süleyman A a Çeflmesi ü meciler ahallesi'nde Zekai Dede Soka ile Ku- (Halit Pafla Caddesi) Caddesinin birleflti i Drukavak yerde ve soka n sa köflesindedir. Karfl s nda ve Ali Pafla Camii yan nda, son senelerde yeniden yap t r lan ünlü bestekar, Zekai Dede'nin evi vard r. Büyük hazneli çeflme, klasik Türk Çeflme imarisi üslubunda olup kesmetafltan yap lm flt r. Kitabesi yoktur. Yap ld tarih belli de ildir. Çat s da kesmetafl ile kaplanm flt r. Naz m Bey'e göre banisi El-hac Süleyman A a'd r. Eczac Eflref Çeflmesi ilahtar A a Caddesi üzerinde, Bahariye evlevihanesi Scivar nda ve Aral k Soka n n karfl s ndad r. Çeflmenin arkas ndaki hazirede meflhur ihtifalc Ziya Bey'in kabri bulunmaktad r. Sa taraf nda ise ezarl k Soka uzanmaktad r. Emin Efendi Çeflmesi mam-zâde Çeflmesi'de denir. Eski ad Dülbendci, daha sonra Kurukavak Caddesi olan flimdiki Halit Pafla Caddesi üzerinde ve Semiz Ali Pafla Camii ilerisinde ve sa taraftad r. Yol geniflledi inden caddeye ç k nt l teflkil etmifltir. Büyük hazneli olup çok harapt r. Küçük ayna tafl üzerinde üç s ra halinde haz rlanm fl bir kitabesi vard r. lk m sra su ayetidir. Di er iki m sra fludur: Sâhib'ül-hayrât ve'l-hasenat merkum imam. Zade ehmed Emin Efendi ruhiçün fî-sebilullah 1187(1773) mam Zade Emin Efendi mam Ebû Bekir Efendinin o ludur. stanbul ve Anadolu Kazaskeri olmufl ve 1222 (1807) de vefat ederek Eyüp'te Küçük Emir Efendi Türbesi civar na gömülmüfltür. Kaynak: Tan fl k, st. Çefl. 1/200) (Si. Osm. 1/418) (Nirven, Devr Olunan Sular) Fatih Sultan ehmed Han Çeflmesi yüp Çeflmesi ad ile ünlü idi. Eyüp Camii flad rvan Eavlusu duvar üzerinde ve Silahdar A a Caddesinin sa köflesine yak n bir yerde olup kitebesi ve tarihi yoktur. Klasiktir. Arkas nda, Fatih Sultan ehmed'in sakas ustafa A a kabri vard r. Saka ustafa Türbesi bahsine bak n z. Emin Efendi Çeflmesi 386

10 ÇEfiELER Fatih Çeflmesi- Saka ustafa Türbesi Fatma Hatun Çeflmesi aba Haydar Camii yukar s nda oldu u bilinen bu çeflme Bbugün mevcut de ildir. erhum brahim Tan fl k Bey flu bilgiyi vermektedir. Sad k Darphâne Naz r Hac ehmed Efendinin büyük k z Ayfle Han m' n annesi merhume Fatma Hatun'un ruhu için yap ld kitabesinden anlafl l yor. Çeflme, 1160 (1747) tarihinde yapt r lm flt r. Kaynak: (Tan fl k, st. Çeflm. 1/330 Hac Beflir A a Çeflmesi yüp Niflancas civar nda, Naz r A a Çeflmesi Soka ile EBaba Haydar Camii Soka n n birleflti i yerde ve ikinci soka n sol köflesindedir. Yeni yol levhalar yazd r l rken yanl fl olarak Nezir A a Yokuflu ismi verilmifltir. Sa taraf nda yeni bir sokak uzanmaktad r. Çeflme, klasik olup yüzü kesmetafl ile kaplanm flt r. Haznesi yüzünden büyüktür. Sivri kemeri üzerinde dört s -ra halinde haz rlanm fl bir kitabesi vard r. sralar aras bölünmemifltir. "enbâ'- cûd- himem" diye bafll yan kitabe yer yer okunmaz hale gelmifltir. "Hazret-i Dar'üs-sa'âde A as Hac Beflir A a" m sras ndan çeflmenin banisinin ismini ö reniyoruz. Çeflmeyi" fiâh- devrâne du'â-yi hayr" için infla eylemifltir. Kitabenin tarih beyti fludur: Hakk- vasf n eyleyüb târihi dar kim H fz 'yâ Afiyet bade gel iç mâ ayrt-t zemzemdir bu mâ 1151 (1738) Kitabe yazar H fz ehmed Efendi stanbullu olup uzun müddet ahmud Pafla mahkemesi kad vekilli i yap lm flt r (Haz. 1742) de vefat etti. ahir bir flair idi. Beflir A a için türbesi bahsine bak n z. Kaynak: (. Tan fl k, st. Çes. 1/160) (Si. osm. 2/254) Hac Emin Efendi Çeflmesi uznameci Soka üzerindedir. Yusuf uhlis Pafla RCaddesi taraf ndan gelindi ine göre sa taraf ndaki ahflap 14 No.lu bir evin alt ndad r. Evin yan nda ayr bir ç kmaz yol bulundu undan köflededir. Yekpare mermer ayna bafl üzerinde flu kitabe vard r. Rasbettin Lillah. Bu çeflme elhac ehmed Emin / Efendinin vakf d r. / 1206 (1791). Çeflmenin tu la hat ll olarak, muntazam kesme tafltan yap lm fl olan haznesi evin bahçesindedir. Arkas ndaki büyük bostana Apartmanlar yap lmaktad r. Hac Han m Çeflmesi ac Süleyman A a çeflmesi de denir. Kurukavak HCaddesi üzerinde ve Durak Soka n n karfl s ndad r. Barok mimarisinde, yekpare mermerden yap lm fl bir yüzden ibarettir. Haznesi yoktur. Caddeye ç k nt yapm fl vaziyette iken aral k 1988 tarihinde bir darbe neticesi dip- Hac Beflir A a Çeflmesi 1206(1791) tarihli Hac Emin Efendi Çeflmesi. 387

11 EYÜPSULTAN TAR H Ruhu ola flâd.târih-i ta'mir 1252 (1836) Bu kitabe, 1976 senesi yok olmufltur. Çeflme bugün çok harapt r. On ad m ileride fazla yüksek olmayan, bir su terazisi vard r. smail Efendinin flahidesi Haydar Baba Camii naziresinde yoktur. Kaynak: (Gezi Notu) (Tan fl k, st. Çefl. 1/336) Hac Han m Çeflmesi ten k r lm fl ve tafl, yan taraftaki bir dükkan n duvar na dayanm flt r. Üzerinde iki kitabe vard. Biri fludur: Sahib'ül-hayrât ve'l-hasenet El-hac Süleyman A a, Ser kurflunciyân- Sarây- Hassa Rakam yaz l de ildir. Bunun alt nda iki sat r halinde flu kitabe vard r: Sahib'ül-hayrât ve'l-hasenet Hace Han m bu çeflmeyi yeniden inflâ eylemifltir (1983) Çeflmenin ilk defa ne zaman yap ld belli de ildir. Kaynak: (Gezi Notu)(Tan fl k, st. Çefl. 1/314) Hac smail Efendi Çeflmesi aydar Baba Caddesi üzerinde ve Baba Haydar Ca- merdivenli kap s karfl s ndad r. Camiin imam- Hmiinin lar ndan Hac smail Efendi çeflmesinin ikinci banisidir. lk defa Kanuni devrinde yap lm fl olmal d r. Kitabesi fludur: Sâhi'ül-hayrât Haydar / Dede mam El-hac smail/ Efendi'nin Hac ehmed A a Çeflmesi asapbafl Çeflmesi ismiyle de bilinir. Haliç Köprüsü ve Kçevre yolu yap lmadan evvel, Yeni ahalle Soka ile Öküz Arabalar Ç kmaz Soka n n kesiflti i yerde ve ç kmaz soka n sol köflesinde idi de sökülerek flimdiki yerine nakledilmifltir. Bu yer bugün, Haliç Köprüsü Yolu'nun, sur taraf ndaki derin bir çukurun içinde ve çat s y k lm fl Yeni ahalle veya Hac Hüsrev escidi'nin kuzey tarafmdad r. Ahflap çat l ve çok yüksek, hazneli bir çeflmedir. Y ma Tafltan ve ince tu la hat ll olarak yap lm flt r. Küçük ayna tafl üzeride 1236 (1820) tarihli, Sultan ahmud- Adli Tu las ve onun alt nda ise iki sat r halinde yaz lm fl dört m sral flu kitabe vard r: Sâhi'ül-hayrât ve'l-hasenet Kassab-Bafl -i esbak erhum ve ma furün-leh Elhac Es-seyyid ehemmed A a Çeflmenin arka yüzünde Bizans mimarisini hat rlatan tu la kemerli üç lülesi daha vard r ki önündeki çoban çeflmesi tarz ndaki yalaklar yok olmufltur. Hadika Yazar 'n n "escid civar nda bulunan büyük çeflme Sat r Hasan A a'n nd r. Bir çeflmesi dahi Ayvansaray dahilinde, ustafa Pafla Camii avlusundad r." dedi ine göre bu çeflme, ilk önce fiat r Hasan A a taraf ndan yap lm flt r. Hasan A a'n n kabri, Afife Hatun Tekkesi arkas ndaki mezarl ktad r. Eyüp'e yap lan nakiller bahsine bak n z. Çeflmenin karfl s nda, mescid sahibi Hac Hüsrev aile sofas ile baflka bir ehmed A a'n n 1102 (1690) tarihli çeflmesi vard r. Kaynak: (Gezi Notu) (Tan fl k, st. Çefl. 1/248) Hac smail Efendi Çeflmesi nin 1994 y l ndaki feci durumu Hac ustafa A a Çeflmesi eshane Caddesi üzerinde, Debba hâne civar nda idi. FBugün mevcut de ildir. Ayr ca Debba hâne'nin kap s nda da bir çeflmeci i vard. Debba hâne (Tabakhane, deri ifllenen yer) Haliç sahilinde ve Defterdar ensucat Fabrikas ile K z l escid Soka aras nda idi. Bugün yeri parkt r. Çeflme, 1189 (1775) tarihinde vefat eden "Deba hâne üstadlar n n reisi ve Ahi Babas elhac ustafa A a taraf ndan yapt r lm flt r. ustafa A a'n n kabri, flimdiki vapur iskelesi civar ndaki, Hünkar skelesi'nde bulunan binek tafl n n karfl s nda idi. Çeflmenin su fazlas, iskele yak n ndaki Büyük iskele Cami abdest mahallinden akard. Kaynak: (Ayvansarayi, ec. Tevafih, Hz. Derin-Çabuk S: 267) 388

12 ÇEfiELER Atflâne bir düflse sezad r böyle târih-i selis Nûfl et bu ayn- âbdan banisine eyle du'â 1260 (1844) Çeflmenin aln ndaki madalyon içinde ise flu kitabe vard r: Bânii sâniler Basnasaray' ahalisinden Habibe Han m ve Taflç El-hac Necib Efendilerin asar-i hayrat d r. Sene 1305 figurre-i fla'ban (13-nisan-1888) Çeflme, çevreyolu üzerine geldi inden 1974'de flimdiki yerine nakledilmifltir. O tarihe kadar, biraz yukar da ve ehmed Bey escidi yan nda idi. Hakk Bey, Sadr azam Hüsrev Pafla'n n kethüdas Yahya Bey'in o lu idi. Yahya Bey Yal s bahsine bak n z. Kaynak: (Gezi notu) (.Tan fl k, st Çeflmeleri 1/262) Hac Sezai Pafla Çeflmesi Hac ustafa Çeflmesi ü meciler civar nda, Oluklu Bay r alt nda ve köflededir. DTamamen kesmetafltan yap lm fl olup çok harapt r. Kitabesi bugün mevcut de ildir. erhum.tan fl k Bey, st. Çeflmeleri adl eserinde, 1945 tarihlerinde var olan kitabeyi aynen yazm flt r ki fludur: Sâhib'ül-hayrât Hac ustafa ol pâk zât eyledi Bu çeflmeyi ihya ki ola ruhu flâd. Hicret-i hayr'ül-beflerden bin yüz alt da tamamen Kim r zây Hakk düriir maksûdî külli valide Sene 1106 Çeflme, 1694 senesinde ihya olunmufltur. Çeflmenin ilk banisi belli de ildir. Hac Sezai Pafla Çeflmesi eshane Caddesi üzerinde ve Hubbi Hatun Türbesi Fkarfl s ndaki ahflap bir evin cephesinde idi. Kitabesi aynen fludur: Sâhib'ül-hayrât ve'l-hasenat merhum Ve ma fur Hac Sezai Pafla'mn ruhuna Fatiha 1332 (1913) Çeflme, küçük bir ayna tafl ndan ibadet olup bugün de mevcuttur. Halil A a Çeflmesi aha Haydar Camii ile Tekkesi Camii aras nda, dört yol Ba z nda, Tekkeci Çeflmesi Soka n n sol köflesinde ve Ahmed Çelebi Soka n n karfl s ndad r. Sol taraf nda ulu bir ç nar a ac vard r. Burada ufak bir çarfl mevcuttur. Klasik çeflmenin kemeri içinde, dört s ra halinde haz rlanm fl 12 m sral bir kitabesi vard r ki üç ve dördüncü sat rlar ayet-i kerimedir. Kitabe fludur: Bende-i Sultan urad- kâmrân Dâver Dârâ vü skender s fat Ol Halil A a-y çevgânî-lakâb Ol celil'ül-kadr ol ferhunde zât Râh- Hakk'da yapd bu ayn idüb Arzû-y sâlihat- bâkiyât Hakk kabul idüb an n bu çeflmesin Nâr- düzâhdan vire ana necat Didi târihin Fedâ'i-i hakir Ayn- pâk ü çeflme-i mâ'ül-hayât 1000 (1591) Çeflme, Sultan III. urad devri devlet adamlar ndan ve cündi (Süvari) zümresinden, hay r sahibi Halil A a taraf ndan yapt r lm flt r. Kaynak: ( st. Çefl. 1/346) Hakk Bey Çeflmesi evre Yolu yan nda ve Fethi Çelebi caddesi üzerindedir. Ç1970 tarihine kadar Eminönü-Eyüp hatt nda çal flan otobüsler bu çeflmenin önünden geçerek Eyüp Sultan'a giderlerdi. Çeflme muntazam kesme tafltan yap lm flt r. Kemeri üzerinde, alt sat r halinde haz rlanm fl flu kitabe vard r: Sad Barek Allah efrin ol merd-i hayr-endifl kim Yapd bu cây- bezi idüb ol ma'den-i cûd ü sehâ Ya'ni ki ir Hakk 'd r mahdûm- Yahya Be ol-zât Bu çeflme-sâr zevcesi rüh içün k ld bina Hakk Bey Çeflmesi. Önünde Atefl yak ld ndan bu çeflme bu hale gelmfltir 389

13 EYÜPSULTAN TAR H Hazret-i Sultan- âli neseb kübrâ ism ü flân Gevher-i iklil-i ismet mefhar- zât- asîl Teflnegân- dehri iskaa idüb meyli kerem Eyledi bu çeflmeyi bünyâda fermân- celil Kethüdas ya'ni Hac ustafa ol pâk-dil ahlas- La'li'le nâm ü zât olmufldu cemil Halil A a Çeflmesi Kitabe yazar Fedai smail Bey, stanbullu'dur. Kiler-i âmire kâtibi olup Peflte'de 1010 (1601) de flehid oldu. Tekkeci ismiyle de an lan çeflme ve civar n n güzel bir görünümü vard r. Etraf ndaki iki katl ahflap binalar ile hâlâ 16 ve 17. yüz y llar n hayat n yafl yor gibidir. uhakkak olan flu ki, büyük Türk Yazar Evliya Çelebi ve kendisine pek çok fley borçlu oldu umuz, içi stanbul ve eserleri sevgisiyle dolu olan Ayvansarayl Haf z Hüseyin Efendi merhum da burada, bugünkünden farkl bir fley görmemifllerdi. Çeflme ismini biraz ilerideki Tekkeci Camiinden alm flt r. Kaynak: (Gezi Notu) (Tan fl k, st. Çefl. 1/322) (Hadika 1/285) (Ayvansarayi, ec. Tevarih, Haz. Derin-Çabuk S: 133) (Si. Osm. 4/12) (E.Çelebi, Dan flman Ter. 2/96) Hatice Sultan Çeflmesi efterdar'da, Haliç Köprüsü aya yan nda ve Polis DKarakolu'nun önündedir. Etraf zemini yükseltildi i için çukurda kalm flt r tarihine kadar Yavedud iskelesi Soka ile Yavedud Çeflmesi Soka n n birleflti i yerde ve ikinci soka n sa köflesinde idi. Bu sokaklar ve civar ndaki sokaklar bugün mevcut de ildir. Klasik çeflmenin kemeri üzerinde dört s ra halinde haz rlanm fl on m sral flu kitabe vard r: Halil A a Çeflmesi karfl s ndaki kahvehane Eyleyüb emr-i celil'üfl-flân n icraya sa'y Sûret-i Uman na makdûrunu k ld sebil Bula cennetde mükâfat n didim târihini K ld Sultan Çeflmesin dünyâda ayn- selsebil 1148 Fîflehr-i Ca. Çeflme, eylül-1735 tarihinde yap lm flt r. La'li Hac ustafa Efendi çeflmesi bahsine bak n z. Kitabe La'li Efendi taraf ndan yaz lm flt r. Kendisi flair ve hattatt r. La'l renkli k rm z mürekkep yapt için bu lakap verilmifltir. Çeflmenin sa taraf nda ve ona bitiflik, kesmetafl ve yüksek bir su terazisi vard r. Kaynak: (Gezi notu) (Tan fl k, st. Çefl. 1/148) (ectevarih S: 124) (Nüstakim-Zâde S: 554) Hatice Sultan Çeflmesi yvansaray'da, sur d fl nda, Yâvedûd Caddesi üzerinde Ave uhammed'ül-ensâri Türbesi'nin sa taraf ndad r. Türbeye bitiflik olan Hatice Sultan ektebi çok harapt r. Bunun sa ndaki Hatice Sultan Sebili'nin ise yaln z yeri kalm flt r. Sebile bitiflik olan çeflmenin yüzü tamamen mermer kapl d r. Kemeri içinde, üç s ra halinde haz rlanm fl on m sral bir kitabesi vard r. lk s rada iki, di er s ralarda ise dörder m sra bulunmaktad r. Kitabe fludur: Bu çeflme-i dil-cûy ile mekteb-i vâlâ Güya suyu pâkize-nigin-i güher oldu Birisi revân-bahfl- cihand r biri amma fiâdâb kün-i teflne-i feyz-i hüner oldu Her birisi hakka ki cûdâ gane bu hayr n fiâyân- sitayifl-eser-i mu'teber oldu Zâd- reh-i ukbây eder böyle müheyya Keyfiyet âlemden o kim bâ-haber oldu Tâ'ib didi târihini bu hayr görenler Allah kabul eyliye âli eser oldu (1711) Kitabe yazan Osman-Zâde Tâ'ib Ahmed Efendi de erli flair ve tarihçilerimizdendir. Birçok eseri ve toplanm fl divân vard r. Sultan III. Ahmed devrine kadar geçen Osmanl Vezirleri'nin öz geçmifllerini anlatan, Hadikat'ül-Vüzerâ's meflhurdur ramazan n n ikinci günü (25-may s-1725) s r mollas iken orada öldü.hatice Sultan, IV. ehmed'in k z d r (1675) de üsahib Pafla ile evlendi. Bu evlenmeden dört o lu oldu. Pafla, 1686 da ölünce 1102 (1691) de orali Hasan Pafla ile evlendirildi. Hayli yafllanm fl olarak 1156 (1743) y l nda öldü. Kabri Yeni Cami Türbesi'ndedir. Hatice Sultan, çeflmesi karfl s ndaki Yâvedûd Camii'ni 390

14 ÇEfiELER gelecek fieyh Zafiri Efendi arac l yla, Sultan II. Abdülhamid'in gözüne girdi. 4-aral k-1878 de sadnazam olmufl ve 19-temmuz 1879 de istifa etmifltir. Do ru özlü, do ru sözlü ve kültürlü bir zat idi. K fl n, Naflantafl 'ndaki kona nda ve yaz n Kuruçeflme'deki yal s nda otururdu (29-ocak-1890) tarihinde Sultan mareti bahçesinde iken, 1968 tarihinde, Cumhurbaflkan Habib Burguba'n n iste i üzerine, kemikleri Tunus'a nakledildi. O lu, Damad- fiehriyâri Salih Pafla, ahmud fievket Pafla'n n katli hadiselerinden dolay 24-haziran-1913 de Beyazid meydan nda as larak idam olundu. Kabri, babas n n eski kabri yan ndad r. Kaynak: (A. Çetin, Tunuslu Hayreddin Pafla) ( nal, Son Sadrazamlar S: 893) (Tan fl k, st. Çefl. 1/342) Hayreddin Pafla Çeflmesi Hatice Sultan Çeflmesi de bu s rada tamir ettirmifltir. Ölümünden 20 y l sonra, 1178 (1764) de Üsküdar'da hsaniye'de, Harem skelesi Yolu üzerindeki çeflmeyi, ye eni Sultan III. ustafa, çok hürmet etti i halas n n ruhu için yapt rm flt r. Hatice Sultan' n yazl k saray da bu çeflme civar nda idi. Sahilsaray ise mekteb ve sebilinin karfl s nda idi. Bu saray n arsas na sonradan Ayvansaray un de irmeni yap lm fl ve bu da, 1986 da y kt r lm flt r. Bugün yeri parkt r. Çeflme, 1968 tarihinde restore edilmifltir. afla'n n bu ikinci çeflmesi, Feshane Caddesi üzerinde Polup 1994 yaz nda, Eyüp Belediyesi'nin Say n Baflkan Ahmed Genç Beyefendi taraf ndan flimdiki yerine monte edilmifltir. Üzerindeki kitabe di er çeflmenin ayn s d r. Say n Ahmed Genç Beyefendi, Eyüp'lü olup slami de- erlere ve Türk Tarihi'ne derin bir sevgisi vard r. Bu yüzden Eyüp'ün bir çok tarihi eserini restore ettirmifl ve ettirmektedir. Eyüp, kendisine minnettard r. Ayna tafl ndan ibaret olan çeflme, ihriflah Valide Sultan mareti bahçesinde, yere at lm fl vaziyette idi. Kaynak: (Ayvansarayi, ec. Tevarih, Haz. Derin-Çabuk S: ) (Tan fl k, st. Çefl. 1/326 (. Tahir, Osm. üel. erel Yay. 2/414) (Si. Osm. 1/242) (Ç. Uluçay, Padiflahlar n Kad nlar S: 68) (Hadika, 1/56 11/ ) (.Ziya, st. ve Bo aziçi S: ) (Si. Osm. 1/31) Hayreddin Pafla Çeflmesi ihriflah Valide Sultan Türbesi arkas nda ve Türbe arkas ç kmaz soka üzerindedir. Bu sokak 1987 tarihinden istimlak edildi. Çeflme çok büyük hazneli olup tu la hat ll olarak kesmetafltan yap lm flt r. Küçük ayna tafl üzerinde üç sat r halinde yaz lm fl flu kitabe vard r: erhum ve ma furunleh Sadr- esbak Hayreddin Pafla'n n Aflari hayriyesidir. 1310(1892) Güzel yaz hattat imzal d r. Pafla'n n Eyüp'te bir çeflmesi daha vard. Fakat bu çeflme y k lm flt r. Kitabesi, yukar da yaz lan n ayn olup bugün Pafla'n n kabri civar ndad r. Hayrettin Pafla, Tunus valisi Ahmed Pafla'n n yan nda yetiflti i için Tunuslu Hayreddin Pafla diye ünlüdür. stanbula Hayreddin Pafla Çeflmesi 391

15 EYÜPSULTAN TAR H Hazinedar fiemsi Cemal Usta Çeflmesi Hazinedar Hoflnadi Usta Çeflmesi bdurrahman fieref Bey Caddesi üzerinde ve bu cadde- Sirkeci Soka ile birleflti i yerde ve sa köflededir. Anin Yan taraf nda ve biraz ileride, Edhem Baba Türbesi ve Arpac Hayreddin escidi bulunmaktad r. Kesmetafl ve tu la hat ll olarak yap lan çeflme bugün çok harapt r. Kemeri üzerinde üç sat r halinde haz rlanm fl flu kitabe vard r: Hazret-i Esma Sultan Aley'üfl-flân pür ni'metin Hazinedar Ustas Hofl Nâdi itdirmifldi ceryân Geldi ihrak Udi bu çeflmei dibinden harâb Nesim ü Saba Usta ta'mir itdirüb âb-t revân Sa'- y idüb ma'mûruna oldu sebeb çün sonradan Su gibi herdem aziz itsün Cenâb- üstean 1258 (1842) Esma Sultan 1202 (1788) tarihinde vefat etmifltir. Kabri, Eyüp Sultan Türbesi haziresindedir. Kaynak: (Gezi Notu) (Tan fl k, st. Çefl. 1/260) Hazinedar fiemsi Cemal Usta Çeflmesi âvedud Türbesi avlu kap s n n sol taraf ndad r. Küçük Ybir teknecik ve ayna tafl ndan ibaret bulunan bu çeflmesi, Sultan II. Abdülhamid'in Hazinedar Ustas yapt rm flt r. Kitabesi fludur: fievketlû Sultan Gazi Abdülhamid Han Efendimiz Hazretlerinin Haznedar Ustas merhume fiemsi Cemal Usta'n n hayrat - d r. 1324(1906) fiemsi Cemal Usta'n n kabri, Otakc lar'da, Fethi Çelebi Camii ile Aflç bafl Camii arsas nda uzanan metruk büyük mezarl n ortas ndad r. Etraf demir parmakl k ile çevrilmifltir. 1957'de buraya nakledilmifltir. O tarihe kadar, Fethi Çelebi Camiinin sol taraf nda ve yol afl r yerde bulunuyordu. otifli flahidesi üzerindeki kitabesi fludur: Hüvel-Bâki / Cennet mekân firdevs-i / fliyân Per-tevniyal/ Valide Sultan/Aleyh'üfl-flân Hazretleri'nin/ Hazinedar Ustas /Ve fievketlû Gazi Sultan Abdülhamid / Han Efendimiz Hazretleri'nin / Hazinedar Ustas / fiems-i Cemâl Usta'n n ruhiçün /Fatiha (1906) Kaynak: (Gezi Notu) (Tan fl k, st. Çeflm. 1(302) Hoca Sa'deddin Efendi Çeflmesi açl Abdülkadir Efendi Camii önünde ve Kalenderhane SCaddesi üzerinde idi. Bugün mevcut de ildir. Sa'deddin Efendi fieyhülislam iken eylül-1599 da vefat etmifltir. Kabri çeflmenin arkas ndaki hazirededir. Kaynak: (N. Nirvar, Devr Olunan Sular) slam Bey Çeflmesi slam Bey Caddesi ile slam Çeflmesi Soka n n birleflti i yerde ve soka n sa köflesindedir. Arkas nda slam Bey Camii ve haziresi, karfl s nda ise, slam Bey lk Okulu vard r. Y ma tafltan yap lm fl, büyük hazneli bir çeflmedir. Üstü kiremit örtülü ve saçakl d r. Kemeri üstünde dört s ra halinde haz rlanm fl Arapça flu kitabe vard r: Sâhib'ül-hayr sene el-evla â-i câri'ül-ayn fîsebil-allah Ayn- mâi certmen efdâle arr-et aynihâ uyun miyâh fiehhir Allah kasr- ikbâle Nâl âmele ü tâl bekah Câ ü ferdin liemr-i târihinin Eflrib'ül-mâi hasbeten-lillah: 1112 (1700) Ta'mir-i sâni fi/ fiaban-1322 (Ekim-1904) 1112 hicri tarih yaz l de ildir. Fakat son sat r n ebced hesab bu rakam vermektedir. Çeflme, slam Bey Camiinden 180 sene sonra yap lm flt r. Kaynak: (Gezi Notu) (Tan fl k, st. Çefl. 1/100) smail Çeflmesi slam Bey Çeflmesi ofular Çeflmesi de denir. Sofular Yokuflu ortalar nda, ç - Skarken sol tarafta olup büyük bir haznesi vard r. Kemeri üzerindeki kitabesi üç s ra halinde olup fludur: 392

16 ÇEfiELER 1146 (1733) tarihli smail Çeflmesi Hamdullah kerem ü lutf- cemil Rahmet ü ma firet Rabb- Celil fiest ü fluy idemez isyan m An n cün diledim ola sebil ülhem 'e gayb didi târihini Ayn zemzem eser-i ismail 1146(1733) Kitabe yazan ülhem hakk nda bir bilgimiz yoktur. Çeflme, bir settin alt nda, bir s ra kesmetafl ve iki s ra tu la hat ll olarak yap lm flt r. Ayna tafl küçüktür. 1. Tan fl k, st. Çeflmeleri adl eserinde bu çeflmeyi 1187 (1773) tarihinde infla edilen ve Kurukavak Caddesi üzerinde bulunan Emin Efendi Çeflmesi ile kar flt rm flt r. Kaynak: (Gezi Notu) ( st. Çefl. 1/328) ( st. Ans. 10/5297) yüp Sultan Camii karfl s ndaki Lokmac brahim Soka Eüzerinde ve Soka a girildi inde biraz ileride ve sol taraftad r. Sa taraf ndaki yol, son senelerde aç lm fl ve çeflme köfleye gelmifltir senesinde onar lm flt r. Ampir mimari üslubunda infla olunmufltur. Büyük haznelidir. Aln ndaki Kad -Zâde Çeflmesi Kad Zâde Çeflmesi kitabesi yedi sat r halinde haz rlanm fl olup fludur: Nâmdâfl-i Fahr-i lem mâyek hayr- hasenat Ol küttâb- bi'l mahkeme buldu sebil Belde-i Eyyüb'de dil-han n virdi Hüdâ Küçükköy'de hafr- âbâd la mer mesil Oldu mecmu' âb- saf n sâhib'ül-hayrâtdan fiâhi irza Odalar içre çeflme dahil Iskarada kat lub K rkçeflme 'ye mâi leziz enzilinde kalan bakî faziledir bîkâl-i kil Hasbetanlillâh icray Udi bâ tevfik-i Hakk Nazhar idince hayrata dahi Hayy- Celil Ân n zât- cümle zât ihraz iderse teflnegân Bi-bedel olur Necibâ iki târih-i cemil Hakk yoluna akdi iç bu çeflmeden âb- hayât Kad -Zâde eyledi ihya mâi bî-adil 1169 (1755) ehmed R fat imzal d r. Kitabe Yazar, Eyüplü Suyolcu-Zâde Necib ustafa Efendi meflhur hattat ve flairdir. Divân ve Devhat'ül-küttâb isimli kitab vard r (1757) de vefat etti. Kabri, Eyüp'te hamam arkas ndaki yokuflun bafl nda babas n n yan nda idi. Bugün mevcut de ildir. fiahidesi, Türk ve slam Eserleri üzesine kald r lm flt r. Çeflmenin banisi Kad -Zâde ehmed Efendi Eyüp'lü olup dervifl hattatlar ndan idi. Eyüp ahkemesi bafl katibi olarak k rk y l hizmet etmifltir. üstakim-zâde Süleyman Efendi Tuhfet'ül-hattatin adl eserlerinde flu bilgiyi vermektedir: "Eyyûbî Kad -Zâde denmekle ma'ruf bir pir idi. Beldesinde mahkeme kâtibi riyasetiyle k rk y la yak n hizmet eyledi. Hüsnü hatt A akap l smail Efendi Zade ustafa Efendiden yaz p diploma olmufltur. Beldesi çarfl s nda, hanesine bitiflik Odalar dahilinde bir çeflme bina ve bir müstakil vak f haz rlay p tarihini brahim Tahir Efendi ye yazd rm flt r flevvalinde (ay s-1765) öldü." Kaynak: (üskatim-zâde, Tuhfe S: )'. Necib, Devha S: 108 Kad -Zâde ehmed) (.Tahir, Osm. üel. eral Yay. 2/276 Necib Efendi) (Tan fl k, st. Çefl. 1/186) (Si. Osm. 4/542) (S. Rado. Türk Hattatlar S: ) Kanuni Sultan Süleyman Çeflmesi laca Tekke Soka üzerinde ve Arpac Hayrettin Soka Akarfl s ndad r tarihine kadar arkas nda Tokmaktepe ezarl bulunuyordu. Çeflme, klasik olup hazneli ve kitabesi yoktur. Büyük kemerli ve muhteflem görünüfllüdür. Ayn sokak üzerinde ve ayn s rada, biraz yukar da çok harap bir çeflme daha vard r. Kanuni Sultan Süleyman Çeflmesi ilahdar A a Caddesi üzerinde ve 1207 (1792) tarihli SEbubekir A a Çeflmesi'nin, Eyüp'e do ru sol ilerisindedir. Klasik Türk Çeflme imarisi üslubunda olup muntazam kesmetafltan yap lm flt r. Kitabesi yoktur. Sol taraf nda tu ladan bir su terazisi vard r. Güzel bir eserdir. Naz m Bey'in ifadesine göre, Sultan Süleyman' n bu cadde üzerinde bir çeflmesi daha vard r. Bu çeflme, Bostan iskelesi Soka karfl s nda ve Piyer Loti Kahvesi'ne ç kan 393

17 EYÜPSULTAN TAR H Kanuni Sultan Süleyman Çeflmesi yokuflun alt nda olup yanyana iki çeflmedir. Üzerinde, stanbul Belediyesi cenaze ifllerine bakan bir ahflap yap vard r. Çeflme bugün çok harapt r. Kanuni'nin bütün çeflmelerinde oldu u gibi bunun da kitabesi yoktur. Silahdar A a Caddesi üzerinde Sultan II. ahmud'un da bir çeflmesi vard. Bu çeflme bahsine bak n z. Kaynak: (N. Nirven Devr Olunan Sular) (Gezi notu) Kap A as ustafa A a Çeflmesi uhlis Pafla Caddesi üzerinde ve bu caddenin YYusuf uhlis Pafla Ç kmaz ile birleflti i yerdedir. Klasik çeflmenin kemeri üzerinde iki s ra halinde haz rlanm fl flu kitabe vard r: Olan Hân Ahmed'e Kâpû A as zz ü devletle Yapub bu çeflmeyi Hakk yoluna bunda oldu cemil Ali unteza'mn dest-i pâkinden iç kevser Bu hayr na ol ustafa'n n ismi kim oldu delil Görünce Bülbülî akd n bu âb- pâkin ben Didim târihini Allah içtin kevser sebil oldu 1015 (1606) Kitabe yazar ve divân flairi Bülbülî hakk nda bir bilgimiz yoktur. Çeflme, Bab'üs-sa'âde A as ve Saray A asa isimleri ile de bilinen Kap a as Kay fl ustafa A a taraf ndan yap lm flt r (1613) tarihinde vefat etti. Kabri için Kap a as ustafa A a Türbesi bahsine ak n z. Bu çeflmesine Kap c Çeflmesi denirdi. Kendisinin bundan baflka, Yedukule ile Belgrad Kap aras nda, Hac Evhad Soka üzerinde bir çeflmesi ve Sirkeci Civar nda, Hüdâvendigar Caddesi üzerinde, Karaki Hüseyin Efendi Camii karfl s nda, Hocapafla Vergi dairesi yerinde bir medresesi ve bir çeflmesi daha vard. Kaynak: (Gezi not) (Tan fl k, st. Çefl. 1/322) (Ayvansarayi ec. Tevarih, Haz. Dirin-Çabuk. S: ) (. Kütüko lu, st. edreseleri, Tarih Ens. Der. Say : 7-8 S: 345) (Hadika 1/173) (T. Öz. st. Camileri 1/83) Karya d Soka Çeflmesi arya d Tekkesi ile Piyer Loti Kahvesi aras nda ve Kkahvenin yan ndaki 1 kap No'lu ahflap evin bahçe duvar üzerindedir. Arazi meylinden dolay bahçe, bu çeflmenin üstündedir. Çeflme, ampir üslubunda olup ayna tafl n n sa ve sol taraf nda dört köfle mermer sütunlar vard r. Bu sütunlar üzerine kitabeler yaz lm flt r. Sa daki kitabe fludur: Efdal'ü'l-amel saki'ül-mâ buyurmufldur Resul Su sebilullah- lirûh el-hüseyn 'in ola kabul 1228(1813) Sol taraftaki sütun üzerindeki kitabe ise fludur: Gazi fledd Abd'ül-Hamid Hân-Zâde ahmud Hân Hakk Hûd edine feth-i ekke müjdesi buldu vusul 1228 Kap a as ustafa A a Çeflmesi. Kap c Çeflmesi Karya d Soka Çeflmesi 394

18 ÇEfiELER htimal bu kitabeler mevcut olan çeflme üzerine bu tarihte yaz lm flt r. Hicaz Seraskeri Tosun Pafla, Vehhabiler'i yenilgiye u ratarak edine'yi feth etmifltir. Bu haber 1228 senesi N. âhirinin 3. günü stanbul'a ulaflm fl ve büyük bir sevinç yaratm flt r. Bu vesile ile bir çok ilim adam na payeler verilmifl ve top flenli i yap lm flt. O gün Kabe'nin anahtarlar da, Eyüp Sultan Türbesi'nde, Padiflah II. ahmud'a teslim edilmifl ve bir merasim yap lm flt. Kaynak: (Gezi Notu) (Cevdet Tarihi, Üçdal Tefl. 10/ ) Kanuni Sultan Süleyman Çeflmesi yüp Camii civar nda ve Silahdar A a Caddesi üzerinde Eve Bostan skelesi Soka karfl s nda olup yan yana iki çeflmedir. Bugün çok harap durumda olup kitabesi yoktur. Elvan kemerleri vard r. Üstü mezarl kt r. Buras n n vaktiyle namazgah oldu u san lmaktad r. Sol taraf nda üst k sma ç kan tafl bir merdiven bulunmaktad r. N. Nirven Bey, Devr Olunan Sular adl kitab nda, Bahariye'de Kanuni'nin üç çeflmesinin ulundu unu belirtmifltir ki biri bu olmal d r. Kasap-Bafl Çeflmesi dirnekap d fl nda o'- p Bayrampafla Deresi' (Vatan ECaddesi -enderes Caddesi) ne do ru yüründü ünde, sol tarafta ve biraz ileridedir. Eskiden etraf nda oto yedek parçac dükkanlar ve bir de kahve vard. Kahve 1987 senesi haziran nda, dükkanlar ise befl sene evvel kald r ld. Çeflmesi bugün parkt r. Kesmetafltan yap lm fl olan çeflmenin aln nda dört sat r halinde haz rlanm fl flu kitabe vard r: Sâhib'ül-hayrât flerif neseb eflref- hâcegân Hasan Efendi Kassab-Bafl Hûb hisâl Yapd bu çeflmei dilcûyu R za en-lillâh Haflre-dek defterine yaz la hüsn-ü a'mal Nice hayrata muvaffak ide lutfile ân Ecrini eyliye makbul Hüdâ-y üstean Hayriyâ virdi safa teflnelere târihin Hasaneyn aflk na mâ-i çeflmeden iç âb- zülâl 1231 (1816) Kitabe yazar Hayri Efendi Sünbül Zade Vehbi Efendinin o lu olup 1194 (1780) de stanbul'da do du zilkadesinde (Eylül-1851) de vefat etti. Kad olup gazel ve kasideleri ile tan n r. Kitabe Efendi diye yaz lmas na ra men A a olarak bilinen Hasan A a, çeflmesini yapt rd s rada kasapbafl idi. Sonra 22- R.âh r-1233 (29-flubat-1818) de vezaretle Bursa Valisi ve ayn senenin a ustosunda Kaptan- Derya oldu. Azlinden sonra birçok valiliklerde bulundu (1828) tarihinde vefat etti. K z flerife Ayfle Han m. 17-Ra-1240 (Kas m-1824) tarihinde vefat ederek ayr l k çeflmesine gömülmüfltür. Kaynak: (Gezi notu) (Daniflmend, Kronoloji 4/588) (Haf z H z r lyas, Letaif-i Enderun, Çev. C. Karya S: ) Si. (Tan fl k, st. Çefl. 1/ ) Kaflgari Tekkesi Çeflmesi Kaflgari Tekkesi Çeflmesi aflgari Tekkesi avlu duvar alt nda ve drisköflkü KCaddesi üzerindedir. Kesmatafltan yap lm fl olup kitabesi yoktur. Çeflme, 1290 (1873) tarihinde Ahmed Bican Pafla taraf ndan tekkenin avlusundaki büyük sarn ç ile beraber infla ettirilmifltir. Suyu bu sarn çtan gelmekte idi. urtaza Efendi Tekkesi Camii bahçesine bak n z. Kaymakam ehmet Pafla Çeflmesi ara Süleyman Tekke Ç kmaz Soka üzerinde ve Hac KAli Efendi Tekkesi escildi avlu kap s n n sa tarafindad r. Ç kmaz Soka n, Oluklu Bay r Sokak ile irtibat vard r. Çeflme, klasik olup kesmetafl ve tu la hat ll olarak yap lm flt r. ermer motifli ayna tafl üzerinde ki kitabe var- Kaymakam ehmet Pafla Çeflmesi 395

19 EYÜPSULTAN TAR H Gülhane Park kap s karfl s ndaki Zeynep Sultan Camii haziresindedir. Kallavili tafl vard r. Kaynak: (Tan fl k, st. Çefl. 1/200) (Si. Osm. 4/509) (Cevdet Pafla, Tarihi, Sabah Gazetesi Nefl. 7/180) K r mî ehmed Efendi Çeflmesi K r mi ehmed Efendi Çeflmesi d r ki ikincisi tamirine aittir. Kitabeler fludur: Sâhib'ül-hayrât Kaimmekâm ehmedpafla (1185(1771) ekteb-i T bbiye-i fiâhâne kabile mu'allimlerinden Vefal Zeliha Han m (1897) Eskiden Ebelere Kabile derlerdir. Çeflme, elek ehmed Pafla taraf ndan kaimmekaml s ras nda yapt r lm flt r. Kendisi, ilk defa kaptan- Derya ve bir kere de sadr azam olmufltur. Zeynep Sultan' n kocas d r flevvalinin 15 (18-flubat-1802) de, Ortaköy'de sat nald Ayfle Sultan Sahilhanesi'nde vefat etti. Kabri, eflinin yapt rd, K r mi ehmed Efendi Çeflmesi Kuzu Çeflmeci i ve çifte Kumrular. Ayr ca, ayna tafl yerine konulan bir lahdin yan yüzü görülmektedir. takc lar'da, Kirimi Çeflme Soka ile Otakc lar escidi OSoka n n birleflti i yerde ve ikinci soka n sol köflesinde, çevreyolu üzerinde bulunan Kambur Köprü merdivenlerinin önünde ve Otakc lar ilk Okulu'nun arka taraf ndad r. Çeflme klasik olup kesmetafltand r. Ayna tafl n n sa nda zarif bir kuzu çeflmeci i vard r. Bu çeflmeci in üzerine iki kumru kabartmas yap lm flt r. Yak n tarihe kadar mevcut olan saça bugün mevcut de ildir. Kemeri üzerinde iki sat r halinde haz rlanm fl flu kitabe vard r: Semiyy-i Hazret-i Fahr-i dü âlem ühit-i mekremet dil-sâfu dânâ Kiya'rti Sadr- stanbul- sab k Bu zibâ çeflmeyi yabd rd hakka Necibâ beda vü itmâmna târih Sezad r oba bu beyt-i dil-ârâ Ak td ayn n âb- hayât n 1147 K r m çeflme-sâr ndan için mâ 1148 (1735) K r mî ehmed Efendi, Otakc lar Camii civar ndaki evi yak n nda bulunan tarlay yenibafltan vakf edip üzerine evli alilelere odalar ve evler yapt rm fl ve bu çeflmeyi infla ettirmifltir. Camiin köflesine de bir abdest teknesi koyrak buradan su ak tm flt r. Evlerin ve odalar n gelirleri, Otakc lar Camiinde Kur'an okuyacak üstat haf zlara ve çeflmenin tamirine ve su yollar n n bak c lar na ve sair cihete vakf ve flart eylemifltir. K r m Efendi üderris olmufl, 1141 (1782) de Edirne, 1145 de ekke ollas, 1147 (1734) de stanbul Kad s ve 1157 flevvalinin onikisinde (Kas m-1744) Anadolu Kad askeri oldu (1746) tarihinde vefat etti. Kabri, Edirnekap ezarl 'nda ve fiair Kad asker Baki Efendinin yak n ndad r. Efli, Baki Efendi neslinden idi. Kendisi fâz l ve flaîr idi. Kitabe yazar Necib Efendi hakk nda daha evvel bilgi verilmifltir. Kirimi Efendinin Caddesi üzerindeki lahdinde "Sab ka Anadolu Kazaskeri / K r mî ehmed Efendi ruhi çün" diye yaz l d r. Lahdin yüzünde ise"kimseye baki de ildir" diye bafll yan ve: Gel oku ihlas ile bir fatiha itme sükut Bak hakikatle ehemmed merkadine ibret al diye devam eden dört m sral bir yaz vard r ki 1159 tarihlidir. Kaynak: (Ayvansarayi, ec. Tevârih, Haz. Derin-Çabuk S: 75) (Si. Osm. 4/236) (Tan fl k, st. Çefl. 1/146) (.Tahir, Osm. üel. eral Yay. 2/276) (Hadika 2/38) 396

20 ÇEfiELER Koca Yusuf Efendi Çeflmesi. ünzevi K flla Çeflmesi. Koca Yusuf Efendi Çeflmesi ü meciler ahallesi'nde Zekai Dede Soka ile Ku- (Halit Pafla Caddesi) Caddesinin birleflti i Drukavak yerde ve soka n sol köflesindedir. Karfl s nda ve Ali Pafla Camii yan nda, son senelerde yeniden yapt r lan ünlü bestekar, Zekai Dede'nin evi vard r. Büyük hazneli çeflme, klasik Türk Çeflme imarisi üslubunda olup kesmetafltan yap lm flt r. Kitabesi yoktur. Yap ld tarih belli de ildir. Çat s dahi kesme tafl ile kaplanm flt r. Hâlit Tan k Bey bu çeflmenin Koca Yusuf Efendi vakf ndan oldu unu ve kendisinin, Paflmakç Çay r Caddesi üzerindeki büyük çeflmenin de sahibi oldu unu soyuyor ve Koca Yusuf'un Eyüp Çeflmesi'nin yak n nda medfun bulundu unu ilave ediyor. Eyüp Çeflmesi'nin gerçek ad Fatih Çeflmesi olup, Eyüp Camii avlu duvar üzerinde ve Silahdar A a Caddesinin sa köflesine yak n bir yerdedir. Koca Yusuf Efendinin kabri, bu çeflmenin arkas nda ve köfleden 4. hacet penceresi arkas ndad r. Lahdinin sütun fleklindeki flahidesi üzerinde flu k sa yaz vard r: Baflbakanl k Osmanl Arflivi'ndeki bir atama emrinden Koca Yusuf Efendi'nin, Eyüp Camii mareti, matbah âmire emini ve kendisinin de buraya yap lm fl bir vakf bulundu unu ve R.1201(Ocak-1787) tarihinde bu vakf n mütevellisinin "evlad vak ftan ehmed Sa'dullah Efendi" oldu unu ö reniyoruz. Koca Yusuf Efendi Çeflmesi üzevi K flla Caddesi ile ünzevi Caddesinin birleflti i yerde ve birinci caddenin sa köflesindedir. ki yüzlü olup çat s na kadar kesmetafl ile kaplanm flt r. Büyük haznesi ile heybetli bir görünümü vard r. Kitabesi yoktur. Çeflmenin az ilerisinde ve ayn s rada, set üzerinde bir namazgah bulunmaktad r. Eskiden, çeflmenin ve namazgah n önünden geçen ana yol, Edirne Yolu idi. Bütün Osmanl Ordular bu yoldan ve çeflmenin önünden geçerek sefere giderlerdi. Yusuf Efendinin Yal ve bahçesi Sütlüce, Karaa aç sahilinde idi. O lu için, Ahmet Efendi Türbesi bahsine bak n z. Kaynak: (. Hâlid Tan k, Hz. Hâlid ve Eyüp Beldesi S: 48) (.Erdo an, Osm. imari Tarihinin Arfliv Kaynaklar S: 100) (Osm. Arfl. Evkaf Def. 4.No ) Lâ'li ustafa Efendi Çeflmesi dirnekap Caddesinden mezarl a girildi inde, biraz Eilerideki küçük mescid yan nda ve ünzevi K flla Caddesi üzerindedir. Yak n tarihe kadar Eminönü-Eyüp otobüsleri bu çeflmenin önünden geçerlerdi. Eski resimlerde görüldü ü üzere yol, bu çeflmenin önünde ikiye ayr l r, biri, Otaktepe-Emirbuhari Camii istikametine giderken, sol taraftaki yol ise, Sak za ac -Demirkap istikametine giderdi. kinci yolun bir k sm bugün mevcut olup bir taflç n n iflgalindedir. Emir Buhari Camiine giden yol ise çevre yolu taraf ndan kesilmifltir. Eskiden küçük mescidin yerinde bir namazgah varm fl. Çeflmenin sa taraf nda ve 15. ileride kesmetafl bir su terazisi bulunmaktad r. ki cepheli, klasik çeflmenin kemeri üzerinde yedi sat r halinde haz rlanm fl flu kitabe vard r. Hiidâvend-i hayr- din ü dünyân n ser-efrâz Ki hac ustafa Lâ'li Efendi hayr olup kân Hulûsile dilerdi bir eser Allah r zas -içün Bu ayn- pâki icraya muvaffak eyledi Bari Hususa Fât ma Han m o Zehra haslet ü hilkat Çeflme Sahibi Koca Yusuf Efendi nin flahidesi Lâli ustafa Efendi Çeflmesi. 397