14. ULUSAL HALK SAĞLIĞI KONGRESİ, 4-7 EKİM 2011 TÜRKİYE DE 1., 2.VE 3. BASAMAKTA SAĞLIK PERSONELİ DURUMU

Transkript

1 Prof. Dr. Servet Özgür 1- Giriş ve Sınıflandırma TÜRKİYE DE 1., 2.VE 3. BASAMAKTA SAĞLIK PERSONELİ DURUMU Kamu ve özel sektörde her çeşit sağlık hizmetini üreten personelin tümüne sağlık insangücü denir (1). DSÖ 2006 yılında bu tanımı şöyle yapmıştır: Öncelikli amacı sağlığı geliştirme olan eylemlerle uğraşan bütün insanlara sağlık çalışanı (insangücü) denir (2). DSÖ 2008 yılına ait verilerinde sağlık insangücünü önce 9 sınıfa ayırmaktadır (3): a) Doktorlar: Pratisyenleri ve uzmanları içerir.. b) Hemşirelik ve Ebelik personeli: Profesyonel hemşireleri (uzman), profesyonel ebeleri (uzman), yardımcı hemşireleri, yardımcı ebeleri, hemşire olarak kayıtlı olanları (düz hemşireleri), ebe olarak kayıtlı olanları (düz ebeleri) ve diş hemşiresi ve ilk basamak hemşiresi gibi diğer personeli içerir. Toplumsal/geleneksel sağlık çalışanları dışındaki geleneksel doğum yardımcıları burada hesaba katılmamıştır. c) Dişçilik personeli: Diş hekimlerini, diş hekimliği yardımcılarını, diş teknisyenlerini ve ilgili meslekleri içerir. d) Eczacılık personeli: Eczacıları, eczacılık yardımcılarını, eczacılık teknisyenlerini ve ilgili meslekleri içerir. e) Laboratuar sağlık çalışanları: Laboratuar bilimcileri, laboratuar yardımcılarını, laboratuar teknisyenlerini, radyografi çekenleri ve ilgili meslekleri içerir. f) Çevre ve halk sağlığı çalışanları: Çevre ve halk sağlığı yöneticilerini, çevre ve halk sağlığı teknisyenlerini, saniteryenleri, hijyenistleri, bölge sağlık yöneticilerini, halk sağlığı denetçilerini, gıda denetçilerini, sıtma denetçilerini ve ilgili meslekleri içerir. g) Toplum sağlığı çalışanları ve geleneksel sağlık çalışanları: Toplum sağlığı yöneticilerini, toplum sağlığı-eğitimi çalışanlarını, toplum sağlığı yardımcılarını, aile sağlığı çalışanlarını, kadın sağlığı ziyaretçilerini, sağlığı yaygınlaştırma paketi çalışanlarını, geleneksel ve tamamlayıcı tıp pratisyenlerini, toplum ebelerini, geleneksel doğum yardımcılarını ve ilgili meslekleri içerir. h) Diğer sağlık çalışanları: Tıp asistanları, diyetisyenler, meşguliyet terapistleri, tıp ve dişçilik araç-gereçlerini çalıştıranlar, optometristler ve optisyenler, fizyoterapistler, podiatristler (ayak bakımcıları=chiropracters), bireysel bakım çalışanları, psikolojistler, solunum terapistleri, konuşma patolojistleri ve tıp öğrencileri ve internleri gibi sağlık hizmeti sağlayıcıların diğer dallarını kapsayan büyük bir dağılım aralığını içerir.. ı) Sağlık yönetimi ve destek çalışanları: Sağlık sistemleri personelinin, sağlık ve bireysel bakım servislerinin yöneticileri, sağlık ekonomistleri, sağlık istatistikçileri, sağlık politikası savunucuları, tıbbi kayıt ve sağlık iletişim teknisyenleri, ambulans sürücüleri, bina temizlik personeli ve diğer genel yönetim ve destek personeli gibi, diğer sınıflarını içerir. Aynı kaynakta verilen daha ayrıntılı sınıflamada ise sağlık meslekleri aşağıda görüldüğü gibi 18 sınıfa ayrılmaktadır (3): a) Doktorlar (Hekimler): Pratisyenleri ve uzmanları içerir.

2 Hekim deyimi, hastaların hastalığını tanıma ve sağaltım hizmetleri yapanlara verilen genel addır (1). Bu anlamda hekim, DSÖ nün sınıflamasında diğer sınıflara giren, standart eğitim görmüş ancak tıp doktoru ünvanı olmayan (Bachelor of Medicine, Ayurvedic Practitioner gibi) kişileri, eğitim görmüş ancak standart eğitim görmemiş (Feldher, Medex, yardımcı hekim, Nurse Practitioner gibi) kişileri, hekimlik hizmeti yapan (sağlıkçı, toplum sağlığı işçisi, köylü doktor gibi) kişileri de içerir (1). b) Hemşirelik (bakım) personeli: Profesyonel hemşireleri (uzman), yardımcı hemşireleri, hemşire olarak kayıtlı olanları (düz hemşireleri), diş hemşiresi ve ilk basamak hemşiresi gibi diğer personeli içerir. Bazı ülkelerde ebe-hemşireleri de kapsar. Hemşire deyimi, hasta bakımını ve bireylerin ve hastaların sağlığının korunması için bireylere yönelik önlemleri uygulayanlara verilen genel addır (1). Görevleri arasında, hekimin tavsiyelerine göre hastanın sağaltım programını yürütmek, hastanın bakımını ve rahatını sağlamak, hastanın fizik ve psikolojik çevresini olumlu duruma getirmek, sağlığın korunması ile ilgili önlemleri bireylere uygulama ve bu konularda halka sağlık eğitimi yapmak sayılabilir (1). c) Ebelik personeli: Profesyonel ebeleri (uzman), yardımcı ebeleri, ebe olarak kayıtlı olanları (düz ebeleri) içerir. (Bazı ülkeler için ebelik eğitimi de olan hemşirelerin hemşirelik personeli olarak kabul edildiğine dikkat edilmelidir.) Ebe deyimi, hekimlik kadar eski bir mesleğin üyelerine verilen addır (1). Geleneksel olarak doğum sırasında doğuma yardım eden kişi olarak bilinir. Güncel anlamda, yaş grubundaki evli kadınları, gebeleri, lohusaları, 0-6 yaş grubundaki çocukları düzenli aralıklarla izleme ve bunlardan bağışıklama programına dahi olanlara aşılarını yapma; riskli durumları olanları saptama ve bunlara karşı gerekli olan önlemleri uygulama ya da hekimin görmesini sağlayarak sağaltma; bazı ülkelerde (Türkiye gibi) gebe kalması sakıncalı olanlara, RİA dahil, aile planlaması yöntemlerini uygulama ve aile planlaması konusunda eğitim yapma, bölgelerindeki nüfusu (ölüm, doğum ve göç olaylarını) sürekli tesbit etme ve sağlık ocağına bildirme, bölgelerindeki bulaşıcı hastalıkları sağlık ocağına bildirme, hasta izleme ve sağaltımında hekimin verdiği görevleri yapma ebelerin görevleri arasındadır (1). d) Diş Hekimleri: Diş hekimlerini içerir. e) Diş teknisyenleri/ yardımcıları: Diş hekimliği yardımcılarını, diş teknisyenlerini ve ilgili meslekleri içerir. f) Eczacılar: Eczacıları içerir. g) Eczacılık teknisyenleri/yardımcıları: Eczacılık yardımcılarını, eczacılık teknisyenlerini ve ilgili meslekleri içerir. h) Laboratuar bilimciler: Laboratuar bilimcileri içerir. ı) Laboratuar teknisyenleri/yardımcıları: Laboratuar yardımcılarını, laboratuar teknisyenlerini ve ilgili meslekleri içerir. j) Radyografi çekenler: Radyografi çekenleri ve ilgili meslekleri içerir. k) Çevre ve halk sağlığı çalışanları: Çevre ve halk sağlığı yöneticilerini, çevre ve halk sağlığı teknisyenlerini, saniteryenleri, hijyenistleri, bölge sağlık yöneticilerini, halk sağlığı denetçilerini, gıda denetçilerini, sıtma denetçilerini ve ilgili meslekleri içerir.. Çevreye yönelik sağlığı geliştirici hizmetler *insan sağlığına ve doğal çevreye olumlu etkili fiziksel, biyolojik ve kimyasal çevre koşullarını korumak, olumsuz etkili fiziksel, biyolojik ve kimyasal çevre koşullarını (sular, kanalizasyon, çöp, hava kirliliği gibi) düzeltmek ya da zararsız duruma getirmek+ aslında sağlık mühendislerinin görevidir (1). Bunların yardımcıları çevre sağlığı teknisyenleridir (1). Çevre Sağlığı Teknisyeni yetiştirmek için okullar Türkiye de 1961 den itibaren kuruldu (1) den sonra mühendislik fakültelerinde Çevre Mühendisliği bölümleri kuruldu. Ancak hala Sağlık Mühendisliğ bölümleri yok.

3 l) Toplum sağlığı çalışanları: Toplum sağlığı yöneticilerini, toplum sağlığı-eğitimi çalışanlarını, toplum sağlığı yardımcılarını, aile sağlığı çalışanlarını, kadın sağlığı ziyaretçilerini, sağlığı yaygınlaştırma paketi çalışanlarını, toplum ebelerini ve ilgili meslekleri içerir.. Türkiye de 1846 dan beri varolan Sağlık Memuru deyimi, hekim olmayan erkek sağlık personeli anlamına gelirdi ve köylerde ve kentlerde hükümet tabipleri tarafından verilecek her görevi yapmakla görevliydi (1) den beri sağlık kolejlerinden yetişenler, özellikle halk sağlığı hemşireliği, okul ve çevre sağlığı hizmetleri, topluma ve bazı konularda (aile planlaması gibi) özellikle erkeklere yönelik sağlık eğitimi ile görevliydiler (1). m) Geleneksel tıp pratisyenleri: Geleneksel ve tamamlayıcı tıp pratisyenleri ve eşlik edenleri içerir. n) Geleneksel doğum yardımcıları: Gelenksel doğum yardımcılarını (ara ebelerini) içerir. o) Tıp yardımcıları: Tıp asistanları, klinik yöneticileri ve ilgili meslekleri içerir. p) Bireysel bakım çalışanları: Kuruluşta bireysel bakım çalışanlarını, evde bireysel bakım çalışanlarını, sağlık bakımı yardımcılarını ve sağlık servislerindeki diğer bakım yardımcıları sınıflarını içerir.. r) Diğer sağlık çalışanları: Diyetisyenleri ve beslenmecileri, meşguliyet terapistleri, tıp ve dişçilik araç-gereçlerini çalıştıranları, optometristler ve optisyenleri, fizyoterapistleri, podiatristleri (ayak bakımcıları=chiropracters), psikolojistler, solunum terapistleri, konuşma patolojistleri ve tıp öğrencileri ve internleri içerir. s) Sağlık yönetimi ve destek çalışanları: Sağlık sistemleri personelinin, sağlık ve bireysel bakım servislerinin yöneticileri, sağlık ekonomistleri, sağlık istatistikçileri, sağlık politikası savunucuları, tıbbi kayıt ve sağlık iletişim teknisyenleri, ambulans sürücüleri, bina temizlik personeli ve diğer genel yönetim ve destek personeli gibi, diğer sınıflarını içerir. Öte yandan DSÖ nün Sağlık İçin İnsan Kaynakları Bölümü nün bir yayınında, İLO nun 1988 de yapılmış ISCO-88 meslek sınıflamasına dayalı olarak, başka sağlık insangücü sınıflaması yapılmıştır (4). ILO nun meslek sınıflamalarında kullanılan ölçütler: ücretli çalışma, kendi işinde çalışma, yapılan işin ya da yürütülen görevin tipi ve benzerlik ölçütüdür (5). Aynı kaynakta Avustralya ve Yeni Zelanda da kullanılan daha ayrıntılı bir sağlık meslekleri sınıflaması da yer almaktadır (4). ILO 2008 yılında meslek sınıflamasını değiştirmiştir. Bu sınıflanmanın 3 Nisan 2009 tarihinde güncellenmiş taslak dökümanında 60 a yakın sınıfta toplanan bu mesleklerin her birinin tanımı ve görevleri de yer almaktadır (6). 2- Dünyada Sağlık İnsangücünün Durumu DSÖ nün 2008 yılına ait verilerinde yer alan 18 li (ayrıntılı) sınıflamaya göre bazı ülkelerde sağlık insan gücü sayılarına ilişkin veriler Tablo 1 Tablo 8 arasında görülmektedir (7,8). DSÖ nün 2008 yılına ait verilerinde yer alan 9 lu sınıflamaya göre bazı ülkelerde sağlık insan gücü yoğunluğu durumu Tablo 9-Tablo 12 arasında görülmektedir (7, 8).

4 Tablo 1: Seçilmiş Bazı Ülkelerde Doktor Sayıları ( ) Human Resources for Health -> Disaggregated Data -> Absolute Numbers -> Physicians -> Total (Periodicity: Year, Applied Time Period: from 1980 to 2009) China n/a n/a n/a n/a n/a 1,364,000 n/a 1,862,630 n/a n/a n/a n/a n/a 1,905,436 Finland n/a n/a n/a n/a 15,905 16,110 16,446 16,633 16,687 16,787 17,357 17,503 14,455 n/a France n/a n/a n/a n/a 194, , , , , , , , ,821 n/a Germany n/a n/a n/a n/a 267, , , , , , , , ,129 n/a Israel n/a n/a n/a n/a 23,667 24,093 24,391 24,577 24,872 25,059 25,138 25,314 n/a n/a Italy n/a n/a n/a n/a 345, , ,532 n/a 241, , , , ,834 n/a Japan 240,908 n/a 248,611 n/a 255,792 n/a 262,687 n/a 270,371 n/a n/a Netherlands n/a n/a n/a n/a 50,856 52,602 50,854 50,854 58,675 60,519 n/a 64,417 n/a n/a Pakistan 74,229 78,470 82,682 87,105 91,823 96,248 n/a n/a 116, ,350 n/a 127, , ,555 Russian Federation n/a n/a n/a n/a 608, , , , , , ,183 Spain n/a n/a n/a n/a 127, , , ,300 n/a n/a n/a 163, , ,600 Sri Lanka n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 10,479 n/a n/a Turkey n/a n/a n/a n/a 85,117 86,000 95,190 96, , , , , ,482 n/a Ukraine n/a n/a n/a n/a 147, , , , , , ,728 United Kingdom of Great Britain n/a 133,641 n/a n/a 117, , ,126 n/a n/a n/a n/a 151, , ,317 and Northern Ireland United States of America n/a n/a n/a n/a 730,801 n/a n/a n/a n/a n/a n/a

5 Tablo 2: Seçilmiş Bazı Ülkelerde Diş Hekimi Sayıları ( ) Human Resources for Health -> Disaggregated Data -> Absolute Numbers -> Dentists - > Total (Periodicity: Year, Applied Time Period: from 1980 to 2009) China n/a n/a n/a n/a n/a 136,520 n/a n/a n/a n/a n/a Finland n/a n/a n/a n/a 4,794 4,731 4,658 4,607 4,540 4,530 4,490 4,135 n/a n/a France n/a n/a n/a n/a 40,539 40,426 40,48140,64840,904 41,08341,374 42,508 41,422 41,799 Germany n/a n/a n/a n/a 63,202 63,854 64,48464,60964,997 65,20765,683 63,100 63,485 n/a Israel n/a n/a n/a n/a 7,141 7,369 7,444 7,510 7,582 7,629 7,726 7,814 n/a n/a Italy n/a n/a n/a n/a 33,124 34,014 35,483 n/a 33,000 35,00037, ,686 28,566 n/a Japan 85,518 n/a 88,061 n/a 90,857 n/a 92,874 n/a 95,197 n/a n/a Netherlands n/a n/a n/a n/a 7,397 7,509 7,623 7,759 7,950 7,994 n/a 8,113 8,241 8,390 Pakistan 2,938 3,159 3,444 3,687 4,175 4,622 n/a n/a 6,452 15,790 n/a n/a 9,013 9,822 Russian Federation n/a n/a n/a n/a 46,469 46,209 46,32845,97245,886 45,63345,628 Spain n/a n/a n/a n/a 17,538 18,507 19,29220,00521,055 22,15023,300 24,515 25,697 n/a Sri Lanka n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 771 n/a n/a 1,716 n/a n/a Turkey n/a n/a n/a n/a 16,002 15,866 17,10817,20018,363 18,54023,798 17,411 17,985 n/a Ukraine n/a n/a n/a n/a 19,489 19,275 19,30319,35419,269 19,33819,169 United Kingdom of Great Britain and Northern n/a 26,166 n/a n/a 25,234 25,914 n/a n/a n/a n/a n/a 29,452 31,145 n/a Ireland United States of America n/a n/a n/a n/a 134,245 n/a n/a n/a n/a n/a n/a

6 Tablo 3: Seçilmiş Bazı Ülkelerde Eczacı Sayıları ( ) Human Resources for Health -> Disaggregated Data -> Absolute Numbers -> Pharmacists -> Total (Periodicity: Year, Applied Time Period: from 1980 to 2009) China n/a n/a n/a n/a n/a 359, ,620 n/a n/a n/a n/a n/a n/a 341,910 Finland n/a n/a n/a n/a 7,660 7,755 5,829 8,086 n/a n/a n/a 5,665 n/a n/a France n/a n/a n/a n/a 60,366 60,366 62,054 63,909 65,150 67,48469,431 70,498 72,160 75,432 Germany n/a n/a n/a n/a 47,907 47,692 48,359 47,956 45,998 46,27646,953 49,528 49,904 n/a Israel n/a n/a n/a n/a 3,911 4,172 4,355 4,480 4,641 4,764 4,958 5,310 n/a n/a Italy n/a n/a n/a n/a 62,862 63,008 64,130 66,119 53,000 50,00044,000 55,077 59,580 n/a Japan 176, ,300 n/a 205, ,477 n/a 229,744 n/a 241,369 n/a n/a n/a Netherlands n/a n/a n/a n/a 3,069 3,148 n/a 3,134 2,734 2,842 n/a 2,871 2,871 n/a Pakistan n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 8,102 n/a n/a n/a Russian Federation n/a n/a n/a n/a 10,279 10,215 10,484 11,404 11,204 11,54211,521 n/a Spain n/a n/a n/a n/a 32,600 41,000 37,400 35,800 36,700 41,10039,900 n/a 40,000 46,800 Sri Lanka n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 990 n/a n/a 886 n/a n/a Turkey n/a n/a n/a n/a 23,266 22,922 22,322 22,500 24,615 21,22724,740 24,444 24,756 n/a Ukraine n/a n/a n/a n/a n/a 23,576 n/a n/a 23,485 22,26422,257 n/a United Kingdom of Great Britain and n/a n/a 29,726 n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 38,300 38,858 39,715 Northern Ireland United States of America n/a n/a n/a n/a 249,642 n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a

7 Tablo 4: Seçilmiş Bazı Ülkelerde Hemşirelik Personeli Sayıları ( ) Human Resources for Health -> Disaggregated Data -> Absolute Numbers -> Nursing personnel -> Total (Periodicity: Year, Applied Time Period: from 1980 to 2009) China n/a n/a n/a n/a n/a 1,358,000 n/a 1,259,240 n/a n/a n/a n/a n/a 1,854,818 Finland n/a n/a n/a n/a 112, ,637 74, ,814 42,300 43,900 45,040 81,825 n/a n/a France n/a n/a n/a n/a 397, , , , , , , , , ,389 Germany n/a n/a n/a n/a 790, , , , , ,000 n/a 862, ,000 n/a Israel n/a n/a n/a n/a 37,476 38,400 39,630 40,280 40,819 41,252 41,355 41,571 n/a n/a Italy n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 312, , , , , , ,213 Japan 960,477 n/a 1,020,289 n/a 1,079,249 n/a 1,135,692 n/a 1,185,376 n/a n/a Netherlands n/a n/a n/a n/a 206, , , , , ,975 n/a 246,545 n/a n/a Pakistan 24,776 28,661 32,938 35,979 37,528 40,019 n/a n/a 48,446 47,380 n/a 62,651 65,387 69,313 Russian Federation n/a n/a n/a n/a 1,153,6681,140,048 1,156,4951,153,6831,148,752 1,141,3591,148,755 Spain n/a n/a n/a n/a 147,500 n/a n/a 315, , , , , , ,300 Sri Lanka n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 23,030 n/a n/a 31,466 n/a n/a Turkey n/a n/a n/a n/a 159, , , , , , , , ,229 n/a Ukraine n/a n/a n/a n/a 384, , , , , , ,138 United Kingdom of Great Britain and n/a 704,332 n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 570, , ,025 Northern Ireland United States of America n/a n/a n/a n/a 2,669,603 n/a n/a n/a n/a n/a n/a

8 Tablo 5: Seçilmiş Bazı Ülkelerde Ebelik Personeli Sayıları ( ) Human Resources for Health -> Disaggregated Data -> Absolute Numbers -> Midwifery personnel -> Total (Periodicity: Year, Applied Time Period: from 1980 to 2009) China n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 42,000 n/a n/a n/a n/a n/a Finland n/a n/a n/a n/a n/a n/a 4,049 3,980 3,952 3,880 1,820 1,850 1,890 France n/a n/a n/a n/a n/a n/a 14,35314,725 15,122 15,68416,134 16,55016,995 17,483 17,998 20,040 Germany n/a n/a n/a n/a n/a n/a 7,686 7,843 8,559 n/a 17,000 17,000 n/a 18,000 18,000 n/a Israel n/a n/a n/a n/a n/a n/a 1,044 1,108 1,147 1,202 1,217 1,194 1,254 1,241 n/a n/a Italy n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 15,947 16,489 n/a Japan 23,048 n/a 23,615 n/a 24,202 n/a 24,511 n/a 24,340 n/a 25,257 n/a n/a Netherlands n/a n/a n/a n/a n/a n/a 1,627 1,725 1,825 1,940 1,955 2,080 2,197 2,265 2,444 n/a Pakistan 19,759 20,19021,662 21,840 22,10322,401 22,52522,711 n/a n/a 23,318 n/a n/a n/a 25,534 26,225 Russian Federation n/a n/a n/a n/a n/a n/a 73,71867,825 67,527 67,40366,259 65,15965,537 Spain n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 6,291 n/a n/a n/a n/a n/a 7,057 7,216 n/a Sri Lanka n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 10,401 n/a n/a 9,212 n/a n/a Turkey n/a n/a n/a n/a n/a n/a 41,59041,158 41,513 n/a 42,649 43,42843,249 Ukraine n/a n/a n/a n/a n/a n/a 27,29426,066 24,483 24,49623,758 23,50523,306 United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland n/a n/a n/a 36,399 n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 31,040 31,910 32,730 Tablo 6: Seçilmiş Bazı Ülkelerde Laboratuar Bilimciler Sayıları ( ) Human Resources for Health -> Disaggregated Data -> Absolute Numbers -> Laboratory scientists -> Total (Periodicity: Year, Applied Time Period: from 1980 to 2009) Pakistan n/a 1,751 n/a Sri Lanka n/a n/a Turkey 14,53814,731 United States of America 91,331 n/a n/a

9 Tablo 7: Seçilmiş Bazı Ülkelerde Diğer Sağlık Çalışanları Sayıları ( ) Human Resources for Health -> Disaggregated Data -> Absolute Numbers -> Other health workers -> Total (Periodicity: Year, Applied Time Period: from 1980 to 2009) China n/a n/a n/a n/a 1,061,000 n/a n/a n/a n/a n/a 1,063,501 Finland n/a n/a n/a n/a n/a 19,202 n/a n/a n/a France 155, ,151 n/a India n/a n/a n/a n/a n/a n/a 1,035,985 n/a n/a Japan 263,759 n/a 260, ,315 n/a 276,070 n/a 284,968 n/a Russian Federation n/a n/a n/a 380,707 n/a n/a n/a n/a n/a Sri Lanka n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a ,403 n/a n/a Turkey 139, ,291 n/a United Kingdom of Great Britain and n/a 161,490 n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Northern Ireland United States of America n/a n/a n/a 4,083,808 n/a n/a n/a n/a n/a Tablo 8: Seçilmiş Bazı Ülkelerde Sağlık Yöneticileri ve Destek Çalışanları Sayıları ( ) Human Resources for Health -> Disaggregated Data -> Absolute Numbers -> Health management & support workers -> Total (Periodicity: Year, Applied Time Period: from 1980 to 2009) China n/a n/a 1,077,000 n/a 920,327 Pakistan n/a n/a n/a 203,337 Sri Lanka n/a n/a n/a 112 United Kingdom of Great Britain 741,664 n/a and Northern n/a n/a Ireland United States of n/a America 7,056,080 n/a n/a

10 Tablo 9: Seçilmiş Bazı Ülkelerde Doktor Yoğunluğu (Binde) ( ) Human Resources for Health -> Aggregated Data -> Density per > Physicians -> Total(Periodicity: Year, Applied Time Period: from 1998 to 2009) Argentina 3.01 n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Austria n/a n/a n/a n/a n/a Azerbaijan n/a n/a n/a n/a n/a Belarus n/a n/a n/a n/a n/a Belgium n/a n/a n/a n/a 4.49 n/a Bulgaria n/a n/a n/a n/a n/a Canada 1.86 n/a n/a n/a n/a n/a 1.91 China n/a n/a n/a 1.06 n/a 1.42 n/a n/a n/a Finland n/a n/a n/a n/a 3.16 n/a France n/a n/a n/a n/a n/a n/a Georgia n/a n/a n/a n/a n/a Germany n/a n/a n/a n/a n/a Hungary n/a n/a n/a n/a n/a Iceland n/a n/a n/a n/a n/a n/a India n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Ireland n/a n/a n/a n/a n/a n/a Israel n/a n/a n/a n/a n/a Italy n/a n/a n/a n/a n/a n/a Japan 1.97 n/a 2.01 n/a 2.06 n/a 2.12 n/a Kazakhstan n/a n/a n/a n/a n/a Malta n/a n/a n/a n/a n/a Netherlands n/a n/a n/a n/a n/a n/a New Zealand n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Norway n/a n/a n/a n/a n/a Pakistan n/a n/a n/a Poland n/a n/a n/a n/a n/a n/a Portugal n/a n/a n/a n/a n/a n/a Republic of Moldova n/a n/a n/a n/a n/a Romania n/a n/a n/a n/a n/a Russian Federation n/a n/a n/a n/a n/a Slovenia n/a n/a n/a n/a 2.25 n/a n/a Spain n/a n/a n/a n/a n/a 3.30 n/a n/a n/a Sri Lanka n/a n/a n/a n/a n/a n/a 0.55 n/a Sweden n/a n/a n/a n/a 3.28 n/a 3.28 n/a Switzerland n/a n/a n/a n/a 3.61 n/a Turkey n/a n/a n/a n/a n/a Turkmenistan n/a n/a n/a n/a 4.18 n/a 2.64 n/a Ukraine n/a n/a n/a n/a n/a United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland United States of America n/a n/a 2.56 n/a n/a n/a n/a n/a

11 Tablo 10: Seçilmiş Bazı Ülkelerde Diş Sağlığı Personeli Yoğunluğu (Binde) ( ) Human Resources for Health -> Aggregated Data -> Density per > Dentistry personnel -> Total(Periodicity: Year, Applied Time Period: from 1998 to 2009) Argentina 0.80 n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Austria n/a n/a n/a n/a n/a n/a Azerbaijan n/a n/a n/a n/a n/a Belarus n/a n/a n/a n/a n/a Belgium n/a n/a n/a n/a 0.81 n/a n/a Bulgaria n/a n/a n/a n/a n/a n/a Canada 1.02 n/a n/a n/a n/a n/a 1.18 n/a China n/a n/a n/a 0.11 n/a n/a n/a n/a n/a Finland n/a n/a n/a n/a 1.28 n/a France n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Georgia n/a n/a n/a n/a n/a Germany n/a n/a n/a n/a n/a n/a Hungary n/a n/a n/a n/a n/a n/a Iceland n/a n/a 1.00 n/a n/a n/a n/a India n/a n/a n/a n/a n/a n/a 0.06 n/a 0.07 n/a Ireland n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Israel n/a n/a n/a n/a n/a Italy n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Japan 0.70 n/a 0.72 n/a 0.73 n/a 0.74 n/a 0.74 n/a Kazakhstan n/a n/a n/a n/a n/a Malta n/a n/a n/a n/a n/a n/a Netherlands n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a New Zealand n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Norway n/a n/a n/a n/a n/a n/a Pakistan n/a n/a n/a n/a Poland n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Portugal n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Republic of Moldova n/a n/a n/a n/a n/a Romania n/a n/a n/a n/a n/a n/a Russian Federation n/a n/a n/a n/a n/a n/a Slovenia n/a n/a n/a n/a 0.60 n/a n/a n/a Spain n/a n/a n/a n/a n/a n/a Sri Lanka n/a n/a n/a n/a n/a n/a 0.06 n/a n/a Sweden n/a n/a n/a n/a 0.82 n/a n/a n/a n/a Switzerland n/a n/a n/a n/a n/a n/a Turkey n/a n/a n/a n/a n/a n/a Turkmenistan n/a n/a n/a n/a 0.18 n/a 0.16 n/a Ukraine n/a n/a n/a n/a n/a n/a United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland United States of America n/a n/a 1.63 n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a

12 Tablo 11: Seçilmiş Bazı Ülkelerde Eczacılık Personeli Yoğunluğu (Binde) ( ) Human Resources for Health -> Aggregated Data -> Density per > Pharmaceutical personnel -> Total(Periodicity: Year, Applied Time Period: from 1998 to 2009) Argentina 0.42 n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Austria n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Azerbaijan n/a n/a n/a n/a n/a Belarus n/a n/a n/a n/a n/a Belgium n/a n/a n/a n/a 1.14 n/a n/a n/a n/a n/a Bulgaria n/a n/a n/a 0.13 n/a n/a n/a n/a n/a n/a Canada 0.77 n/a n/a n/a n/a n/a 0.83 n/a China n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Finland n/a n/a n/a n/a 1.12 n/a n/a n/a n/a France n/a n/a n/a n/a n/a n/a 1.23 Georgia n/a n/a n/a n/a n/a Germany n/a n/a n/a n/a n/a n/a Hungary n/a n/a n/a n/a n/a n/a Iceland n/a n/a n/a n/a 1.30 n/a n/a India n/a n/a n/a n/a n/a 0.56 n/a n/a n/a Ireland n/a n/a n/a n/a n/a n/a 0.89 n/a n/a n/a Israel n/a n/a n/a n/a n/a Italy n/a n/a n/a n/a n/a n/a Japan 1.63 n/a 1.71 n/a 1.80 n/a 1.89 n/a n/a Kazakhstan n/a n/a n/a n/a n/a Malta n/a n/a n/a n/a n/a n/a 0.56 Netherlands n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a New Zealand n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Norway n/a n/a n/a n/a n/a n/a Pakistan n/a n/a n/a n/a n/a n/a 0.05 n/a n/a n/a Poland n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Portugal n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Republic of Moldova n/a n/a n/a n/a n/a Romania n/a n/a n/a n/a n/a n/a Russian Federation n/a n/a n/a n/a n/a n/a Slovenia n/a n/a n/a n/a 0.40 n/a n/a n/a Spain n/a n/a n/a n/a n/a n/a Sri Lanka n/a n/a n/a n/a n/a n/a 0.06 n/a n/a Sweden n/a n/a n/a n/a 0.66 n/a n/a n/a n/a Switzerland n/a n/a n/a n/a n/a n/a Turkey n/a n/a n/a n/a n/a n/a Turkmenistan n/a n/a n/a n/a 0.34 n/a 0.20 n/a Ukraine n/a n/a n/a 0.48 n/a n/a n/a United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland United States of America n/a n/a 0.88 n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a

13 Tablo 12: Seçilmiş Bazı Ülkelerde Hemşirelik ve Ebelik Personeli Yoğunluğu ( ). Human Resources for Health -> Aggregated Data -> Density per > Nursing and midwifery personnel -> Total(Periodicity: Year, Applied Time Period: from 1998 to 2009) Argentina 0.80 n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Austria n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Azerbaijan n/a n/a n/a n/a n/a n/a Belarus n/a n/a n/a n/a n/a n/a Belgium n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Bulgaria n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Canada n/a n/a n/a 9.57 n/a n/a n/a n/a China n/a n/a n/a n/a n/a 0.96 n/a n/a n/a n/a Finland n/a n/a n/a n/a n/a n/a France n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 8.94 Georgia n/a n/a n/a n/a n/a n/a Germany n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Hungary n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Iceland n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a India n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Ireland n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Israel n/a n/a n/a n/a n/a n/a Italy n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Japan 8.26 n/a 8.69 n/a 9.10 n/a 9.47 n/a n/a Kazakhstan n/a n/a n/a n/a n/a n/a Malta n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Netherlands n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a New Zealand n/a n/a 9.05 n/a n/a 8.91 n/a n/a n/a Norway n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Pakistan n/a n/a n/a 0.45 n/a n/a Poland n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Portugal n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Republic of Moldova n/a n/a n/a n/a n/a n/a Romania n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Russian Federation n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Slovenia n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Spain n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Sri Lanka n/a n/a n/a n/a n/a n/a 1.73 n/a n/a 1.93 Sweden n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Switzerland n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Turkey n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Turkmenistan n/a n/a n/a n/a n/a n/a 4.98 n/a Ukraine n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland United States of America n/a n/a 9.37 n/a n/a n/a n/a n/a n/a

14 Bu seçilmiş ülklerden sadece Kanada, Sri Lanka ve Türkiye için çevre sağlığı ve halk sağlık çalışanlarına ilişkin yoğunluk hesabı vardır: Sırasıyla 2006 yılında binde ve 2007 yılında 0.114, 2008 yılında (7, 8). Bu seçilmiş ülklerden sadece Kanada, Çin, Pakistan ve ABD için sağlık yönetimi ve destek çalışanlarına ilişkin yoğunluk hesabı vardır: Sırasıyla 2006 yılında binde , 2009 yılında 0.683, 2004 yılında 1.29 ve 2000 yılında (7, 8). Bu seçilmiş ülkelerden ancak bazılarına ilişkin diğer sağlık personeli yoğunluğuna ilişkin veriler varıdr. Bunlara ilişkin bulunabilen son veriler Tablo 13 de verilmiştir (7, 8). Bu seçilmiş ülkelerden ancak bazılarına ilişkin laboratuar sağlık çalışanı yoğunluğuna ilişkin veriler vardır. Bunlara ilişkin bulunabilen son veriler Tablo 14 de verilmiştir (7, 8). DSÖ nün 2008 yılına ait verilerinde yer alan 9 lu sınıflamaya göre ülkelerde sağlık insan gücü yoğunluğu ile ilgili epidemik haritalar Şekil 1- Şekil 6 arasında görülmektedir (8). Tablo 13. Seçilmiş Ülkelerde Diğer Sağlık Personeli Yoğunluğu Location Time Period Other health workers density (per population) Argentina Canada China Finland Pakistan Sri Lanka Turkey Turkmenistan United States of America Tablo 14: Seçilmiş Ülkelerde Laboratuar Sağlık Çalışanı Yoğunluğu Laboratory health workers Location Time Period density (per population) Argentina Canada China Finland Pakistan Sri Lanka Turkey United States of America

15 Şekil 1: Dünya Ülkelerinde En Yüksek Verilere Göre Doktor Yoğunluğu (Binde) ( )-I Human Resources for Health -> Aggregated Data -> Density per > Physicians, Total, Max of all Periods, From 1990 to 2009 The boundaries and names shown and the designations used on this map do not imply the expression of any opinion whatsoever on the part of the World Health Organization concerning the legal status of any country, territory, city or area or of its authorities, or concerning the delimitation of its frontiers or boundaries. Dotted lines on maps represent approximate border lines for which there may not yet be full agreement. Kaynak: World Health Organization (WHO HRH). Global Atlas of the Health Workforce

16 Şekil 1: Dünya Ülkelerinde En Yüksek Verilere Göre Doktor Yoğunluğu (Binde) ( )-II Kaynak: World Health Organization (WHO HRH). Global Atlas of the Health Workforce Şekil 2: Dünya Ülkelerinde En Yüksek Verilere Göre Diş Sağlığı Personeli Yoğunluğu (Binde) ( ). Human Resources for Health -> Aggregated Data -> Density per > Dentistry personnel, Total, Max of all Periods, From 1990 to 2009 The boundaries and names shown and the designations used on this map do not imply the expression of any opinion whatsoever on the part of the World Health Organization concerning the legal status of any country, territory, city or area or of its authorities, or concerning the delimitation of its frontiers or boundaries. Dotted lines on maps represent approximate border lines for which there may not yet be full agreement.

17 Kaynak: World Health Organization (WHO HRH). Global Atlas of the Health Workforce Şekil 3: Dünya Ülkelerinde En Yüksek Verilere Göre Çevre ve Halk Sağlığı Çalışanları Yoğunluğu (Binde) ( ). Human Resources for Health -> Aggregated Data -> Density per > Environmental and public health workers, Total, Max of all Periods, From 1990 to 2009 The boundaries and names shown and the designations used on this map do not imply the expression of any opinion whatsoever on the part of the World Health Organization concerning the legal status of any country, territory, city or area or of its authorities, or concerning the delimitation of its frontiers or boundaries. Dotted lines on maps represent approximate border lines for which there may not yet be full agreement. Kaynak: World Health Organization (WHO HRH). Global Atlas of the Health Workforce

18 Şekil 4: Dünya Ülkelerinde En Yüksek Verilere Göre Laboratuar Sağlık Çalışanları Yoğunluğu (Binde) ( ). Human Resources for Health -> Aggregated Data -> Density per > Laboratory health workers, Total, Max of all Periods, From 1990 to 2009 The boundaries and names shown and the designations used on this map do not imply the expression of any opinion whatsoever on the part of the World Health Organization concerning the legal status of any country, territory, city or area or of its authorities, or concerning the delimitation of its frontiers or boundaries. Dotted lines on maps represent approximate border lines for which there may not yet be full agreement. Kaynak: World Health Organization (WHO HRH). Global Atlas of the Health Workforce

19 Şekil 5: Dünya Ülkelerinde En Yüksek Verilere Göre Sağlık Yöneticileri ve Destek Çalışanları Yoğunluğu (Binde) ( ). Human Resources for Health -> Aggregated Data -> Density per > Health management & support workers, Total, Max of all Periods, From 1992 to 2009 The boundaries and names shown and the designations used on this map do not imply the expression of any opinion whatsoever on the part of the World Health Organization concerning the legal status of any country, territory, city or area or of its authorities, or concerning the delimitation of its frontiers or boundaries. Dotted lines on maps represent approximate border lines for which there may not yet be full agreement. Kaynak: World Health Organization (WHO HRH). Global Atlas of the Health Workforce

20 Şekil 6: Dünya Ülkelerinde En Yüksek Verilere Göre Diğer Sağlık Çalışanları Yoğunluğu (Binde) ( ). Human Resources for Health -> Aggregated Data -> Density per > Other health workers, Total, Max of all Periods, From 1990 to 2009 The boundaries and names shown and the designations used on this map do not imply the expression of any opinion whatsoever on the part of the World Health Organization concerning the legal status of any country, territory, city or area or of its authorities, or concerning the delimitation of its frontiers or boundaries. Dotted lines on maps represent approximate border lines for which there may not yet be full agreement. Kaynak: World Health Organization (WHO HRH). Global Atlas of the Health Workforce 4- Türkiye de Sağlık İnsangücünün Durumu a) Sayısal Durum ve Yoğunluk DSÖ nün Mayıs 2008 e kadar verileri güncellenmiş ülke raporlarına göre Türkiye nin 2006 yılındaki sağlık insangücü durumu Tablo 15 de görülmektedir (9).

21 Tablo 15: Türkiye de Sağlık İnsangücü Durumu (2006) Indicator Value (year) Dentistry personnel density (per population)? 3.00 (2006) Number of dentistry personnel? Number of nursing and midwifery personnel? Number of other health service providers? Number of Pharmaceutical personnel? Number of Physicians? 23,798 (2006) 217,685 (2006) 25,740 (2000) 24,740 (2006) 116,014 (2006) Nursing and midwifery personnel density (per population)? (2006) Other health service providers density (per population)? 4.00 (2000) Pharmaceutical personnel density (per population)? 3.00 (2006) Physicians density (per population)? (2006) Sağlık hizmeti için insan kaynakları sağlık hizmetlerinin yaşamsal bir bileşenidir. Buna karşın, ülkeleri karşılaştıran yukarıdaki tablolardan görüldüğü gibi, Türkiye de diğer ülkelerle karşılaştırıldığında göreceli olarak az sağlık personeli vardır: Türkiye de bin kişiye yaklaşık 1,5 doktor ve 1,9 hemşirelik ve ebelik yapan personel düşmektedir. Ebelik ve hemşirelik yapanların yaklaşık ¼ ü ebelik yapanlar olduğundan (yaklaşık hemşireye karşılık yaklaşık ebe) bu çıkarıldığında 1000 kişiye düşen hemşire sayısı yaklaşık 1,5 olmaktadır. Doktor sayısının 3 katı olması gereken hemşire sayısı doktor sayısından hafifçe yüksek olmaktan öteye gidememiştir (10). Sağlık Bakanlığının bir sitesinde Türkiye de yıllara göre hekim sayıları ve bir hekime düşen nüfus Tablo 16 da görülmektedir (11, 12,). Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) nun sitesinde yer alan İstatistik Göstergeler e ve Sağlık Bakanlığı 2010 Yılı İstatistik Yıllığı na göre 1928 yılından bu yana sağlık personeli sayısında olan gelişmeler ve sağlık personeli başına düşen nüfusta gelişmeler Tablo 17 ve Tablo 18 de; Sağlık Bakanlığının 2010 İstatistik Yıllığına göre son yıllarda hekim ve eczacı sayısında olan gelişmeler Tablo 19 da; 1975 ten beri sağlık personeli başına düşen nüfusta gelişmeler Şekil 7, Şekil 8, Şekil 9 ve Şekil 10 da görülmektedir (12, 13, 14 ). Tablo 17 a göre 2010 yılında doktor sayısı hemşire sayısından yaklaşık fazladır. İleride de görüleceği gibi, sağlık memurları ve özellikle ebeler

22 hemşire gibi yetiştirilip hemşire olarak çalıştırıldıkları için Türkiye de 2010 yılında hekim başına ( / =) 2,1 (1.000 kişiye 3,5) hemşire düştüğü söylenebilir. YÖK, SB ve DPT nin ortak bir yayınına göre DSÖ Avrupa Bölgesi ülkelerinde 2009 yılında kişiye düşen hekim sayıları Şekil 11 de görülmektedir (15). Aynı yayında yer alan aynı yıla ait pratisyen hekim, uzman hekim, hemşire ve ebe sayılarına ilişkin grafikler Şekil 12-Şekil 15 de görülmektedir (15). Şekil 13 de görülen uzman hekim sayısına ek olarak uzmanlık eğitimine devam eden hekim sayısı kişide 29 dur. Şekil 11 e göre Türkiye de 2009 yılında kişiye 153 hekim düşerken, AB ortalaması de 322, DSÖ Avrupa Bölgesi ortalaması de 340 dır. Bu ortalamayı yıkarı çekenler Fedsher ler olabilir mi? Şekil 12- Şekil 13 e göre, AB ortalaması olarak de 97 pratisyen, 226 uzman hekim olduğuna göre, AB ortalaması olarak hekimlerin %30 u pratisyen hekimdir. DSÖ Avrupa Bölgesi ortalaması olarak de 68 pratisyen, 272 uzman hekim olduğuna göre, DSÖ Avrupa Bölgesi ortalaması olarak hekimlerin %20 si pratisyen hekimdir. Aynı parametreler kullanılarak yapılan hesaba göre ( de 44 pratisyen, de 80 uzman hekim) Türkiye de pratisyen hekim oranı %35 tir. Bu oran AB ortalamasından da yüksektir. Şekil 14 deki verilere göre Türkiye de 1000 kişiye 1,5 hemşire bile düşmezken, DSÖ Avrupa Bölge ortalaması bile 1000 de 7,27 dir. Binde 15 in üstünde olan ülkeler de vardır. Daha önce de belirtildiği gibi, sağlık memurları ve özellikle ebeler hemşire gibi yetiştirilip hemşire olarak çalıştırıldıkları için Türkiye de 2010 yılında kişiye 3,5 (hekim başına 2,1) hemşire düştüğü de söylenebilir. Bu durumda bile Türkiye nin hemşire sayısı açısından DSÖ Avrupa Bölgesi ülkeleri içinde sondan 4. sıraya çıkabildiği görülmektedir. Şekil 15 e göre Türkiye de ebe sayısı DSÖ Avrupa Bölgesi ortalamasının üstündedir. Türkiye bu bakımdan Avrupa Bölgesinde 5. sırada yer almaktadır. Ancak daha önce söylediğimiz ve ileride irdeleyeceğimiz gibi, Türkiye de ebeler yüksek okullarda hemşire eğitim programıyla yetiştirilip, ebe diploması verilmektedir. Diğer bir deyişle, çoğunluğunun eğitimi ebelik eğitimi değildir.

23 Tablo 16: Türkiye de Hekim Sayısı ve Bir Hekime Düşen Nüfus, Bir hekime düşen Yıllar Nüfus(Bin) Hekim sayısı nüfus * , * , * , * , * 597 KAYNAK: (Nüfus) TÜİK.( ve siteleri) (*)T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN:

24 Tablo 17: Türkiye de Yılları Arasında Sağlık Personeli Sayısında Gelişmeler-I

25 Tablo 17: Türkiye de Yılları Arasında Sağlık Personeli Sayısında Gelişmeler-II Kaynak: 1- TÜİK. İSTATİSTİKGÖSTERGELER (Statistical Indicators) , TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (Turkish Statistical Institute), Aralık 2010 December ISSN ISBN T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN:

26 Tablo 18: Türkiye de Yılları Arasında Sağlık Personeli Başına Düşen Nüfusta Gelişmeler-I

27 Tablo 18: Türkiye de Yılları Arasında Sağlık Personeli Başına Düşen Nüfusta Gelişmeler-II Kaynak: 1- TÜİK. İSTATİSTİKGÖSTERGELER (Statistical Indicators) , TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (Turkish Statistical Institute), Aralık 2010 December ISSN ISBN T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN: Tablo 19: Türkiye de Yılları Arasında Hekim ve Eczacı Sayısında Gelişmeler

28 Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN: Şekil 7: Türkiye de Yılları Arasında Hekim Başına Düşen Nüfusta Gelişmeler Kaynak: TÜİK. İSTATİSTİKGÖSTERGELER (Statistical Indicators) , TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (Turkish Statistical Institute), Aralık 2010 December ISSN ISBN

29 Şekil 8: Türkiye de Yılları Arasında Hemşire Başına Düşen Nüfusta Gelişmeler Kaynak: TÜİK. İSTATİSTİKGÖSTERGELER (Statistical Indicators) , TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (Turkish Statistical Institute), Aralık 2010 December ISSN ISBN Şekil 9: Türkiye de Yılları Arasında Sağlık Memuru ve Ebe Başına Düşen Nüfusta Gelişmeler Kaynak: TÜİK. İSTATİSTİKGÖSTERGELER (Statistical Indicators) , TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (Turkish Statistical Institute), Aralık 2010 December ISSN ISBN

30 Şekil 10: Türkiye de Yılları Arasında Diş Hekimi Başına Düşen Nüfusta Gelişmeler Kaynak: TÜİK. İSTATİSTİKGÖSTERGELER (Statistical Indicators) , TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (Turkish Statistical Institute), Aralık 2010 December ISSN ISBN

31 Şekil 11: Avrupa Ülkelerinde ve Türkiye de Kişiye Düşen Hekim Sayıları-2009 Kaynak: WHO/European HFA Database, August 2009 *Türkiye ile ilgili verilerde tarihli rakamlar esas alınmış olup, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre, 31 Aralık 2009 tarihi itibariyle Türkiye nin nüfusu kişi olarak alınmıştır. KAYNAK: YÖK, SB ve DPT. TÜRKİYE DE SAĞLIK EĞİTİMİ VE SAĞLIK İNSANGÜCÜ DURUM RAPORU (Kurumların Öğrenci ve Akademik Personel, Fiziki Mekân ve Kapasite, Cihaz ve Donanım Durumu), Haziran 2010 ANKARA

32 2009 Şekil 12: Avrupa Ülkelerinde ve Türkiye de Kişiye Düşen Pratisyen Hekim Sayıları- KAYNAK: YÖK, SB ve DPT. TÜRKİYE DE SAĞLIK EĞİTİMİ VE SAĞLIK İNSANGÜCÜ DURUM RAPORU (Kurumların Öğrenci ve Akademik Personel, Fiziki Mekân ve Kapasite, Cihaz ve Donanım Durumu), Haziran 2010 ANKARA.

33 Şekil 13: Avrupa Ülkelerinde ve Türkiye de Kişiye Düşen Aktif Çalışan Uzman Hekim Sayıları-2009 KAYNAK: YÖK, SB ve DPT. TÜRKİYE DE SAĞLIK EĞİTİMİ VE SAĞLIK İNSANGÜCÜ DURUM RAPORU (Kurumların Öğrenci ve Akademik Personel, Fiziki Mekân ve Kapasite, Cihaz ve Donanım Durumu), Haziran 2010 ANKARA.

34 Şekil 14: Avrupa Ülkelerinde ve Türkiye de Kişiye Düşen Aktif Çalışan Hemşire Sayıları-2009 KAYNAK: YÖK, SB ve DPT. TÜRKİYE DE SAĞLIK EĞİTİMİ VE SAĞLIK İNSANGÜCÜ DURUM RAPORU (Kurumların Öğrenci ve Akademik Personel, Fiziki Mekân ve Kapasite, Cihaz ve Donanım Durumu), Haziran 2010 ANKARA.

35 Şekil 15: Avrupa Ülkelerinde ve Türkiye de Kişiye Düşen Aktif Çalışan Ebe Sayıları KAYNAK: YÖK, SB ve DPT. TÜRKİYE DE SAĞLIK EĞİTİMİ VE SAĞLIK İNSANGÜCÜ DURUM RAPORU (Kurumların Öğrenci ve Akademik Personel, Fiziki Mekân ve Kapasite, Cihaz ve Donanım Durumu), Haziran 2010 ANKARA.

36 Türkiye de sağlık personeli sayısı 1980 lerde ve 1990 larda keskin bir biçimde artış eğilimine girmiştir (Şekil 16) (10). Şekil 16: Türkiye de Sağlık Profesyonellerinin Sayısal Gelişmesi, lerden bugüne öğrenci ve mezun sayısında artışlar Talo 20-Tablo 23 te görülmektedir (15). Her yıl mezun edilen doktor sayısı 1990 yılında ilk kez in üzerine çıkmıştır ve o zamandan beri aralığında sürdürülmektedir. Sağlık Bakanlığının 2010 Sağlık İstatistik yıllığına göre 2010 ve 2011 yıllarında mezun sayısı sırasıyla, 5087 ve 5138 dir (12). Her yıl yüksek okullardan mezun edilen hemşire sayısı 1994 yılında ilk kez in, 1996 yılında in, 2004 te 3000 in ve 2008 de 4000 in üzerine çıkmıştır ve o zamandan beri e yakın seviyede sürdürülmektedir. Sağlık Bakanlığının 2010 Sağlık İstatistik yıllığına göre 2010 ve 2011 yıllarında mezun sayısı sırasıyla, 4288 ve 4358 dir (12). Her yıl yüksek okullardan mezun edilen ebe sayısı 1996 yılında ilk kez in üzerine çıkmıştır. Ancak 1997 den sonra bu düzeyi koruyamamış, 2001 yılında 327 ye indikten sonra tekrar artış eğilimine girmiştir da yine in üzerine çıkmıştır ve bu düzeyini korumaktadır. Sağlık Bakanlığının 2010 Sağlık İstatistik yıllığına göre 2010 ve 2011 yıllarında mezun sayısı sırasıyla, 1254 ve 1307 dir (12).

37 Tablo 20: Yıllara Göre Türkiye de Yılları Arasında Tıp Fakültesi, Öğrenci, Mezun ve Öğretim Elemanı Sayısında Gelişmeler * * KAYNAK: YÖK, SB ve DPT. TÜRKİYE DE SAĞLIK EĞİTİMİ VE SAĞLIK İNSANGÜCÜ DURUM RAPORU (Kurumların Öğrenci ve Akademik Personel, Fiziki Mekân ve Kapasite, Cihaz ve Donanım Durumu), Haziran 2010 ANKARA. * T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN:

38 Tablo 21: Yıllara Göre Türkiye de Yılları Arasında Hemşire Yetiştiren Yüksek Okul, Öğrenci, Mezun ve Öğretim Elemanı Sayısında Gelişmeler * * KAYNAK: YÖK, SB ve DPT. TÜRKİYE DE SAĞLIK EĞİTİMİ VE SAĞLIK İNSANGÜCÜ DURUM RAPORU (Kurumların Öğrenci ve Akademik Personel, Fiziki Mekân ve Kapasite, Cihaz ve Donanım Durumu), Haziran 2010 ANKARA. * T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN:

39 Tablo 22: Yıllara Göre Türkiye de Yılları Arasında Hemşire Yetiştiren Lise Öğrenci ve Mezun Sayısında Gelişmeler KAYNAK: YÖK, SB ve DPT. TÜRKİYE DE SAĞLIK EĞİTİMİ VE SAĞLIK İNSANGÜCÜ DURUM RAPORU (Kurumların Öğrenci ve Akademik Personel, Fiziki Mekân ve Kapasite, Cihaz ve Donanım Durumu), Haziran 2010 ANKARA.

40 Tablo 23: Yıllara Göre Türkiye de Yılları Arasında Ebe Yetiştiren Yüksek Okul Öğrenci ve Mezun Sayısında Gelişmeler * * KAYNAK: YÖK, SB ve DPT. TÜRKİYE DE SAĞLIK EĞİTİMİ VE SAĞLIK İNSANGÜCÜ DURUM RAPORU (Kurumların Öğrenci ve Akademik Personel, Fiziki Mekân ve Kapasite, Cihaz ve Donanım Durumu), Haziran 2010 ANKARA. * T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN:

41 b) Coğrafik Dağılım 2001 yılı verilerine göre, Türkiye de sağlık personelinin coğrafik dağılımı da çok kötüdür ve en az gelişmiş bölgelerde sağlık personeli başına düşen nüfus çok fazlaydı. (10). Türkiye de IBBS (İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması)-1 e göre 2010 yılında Sağlık Personeli nin dağılım Şekil 17-Şekil 24 arasında görülmektedir (12). Bu grafiklere göre 1000 kişiye düşen hekim sayısı (Ankara, Konya ve Karaman illerini içeren) Batı Anadolu da Türkiye ortalamasının yaklaşık 2 katı iken, İstanbul ve Ege de Türkiye ortalamasının üstündedir. Batı Anadolu ve İstanbul da bu çokluğun önemli nedeni olarak asistan hekim miktarında bu bölgelerdeki yığılma dikkati çekmektedir. Bu tıpta uzmanlık eğitim kuruluşlarını Batı Anadolu (özellikle Ankara) ve İstanbul a yığmaktan mı, yoksa asistan kadrolarını dengesiz dağıtmaktan mı kaynaklanıyor? Pratisyen hekimlerin bölgelere dağılımı oldukça dengelidir. Şekil 21 e göre hekimlerin yaklaşık %31,5 u pratisyen, %51,5 i uzman, %17 si asistandır. Şekil 17: Türkiye de IBBS (İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması)-1 e Göre 2010 Yılında 1000 Kişiye Düşen Hekim Sayısı Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN:

42 1000 kişiye düşen diş hekimi ve eczacı dağılımında da Batı Anadolu, İstanbul ve Ege Türkiye ortalamasının üstündedir kişiye düşen hemşire dağılımında Batı Anadolu ve (Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon illeirni içeren) Doğu Karadeniz Türkiye ortalamasının üstündedir. Güneydoğu dışında diğer bölgeler ortalamaya yakın değerler almıştır kişiye düşen ebe dağılımında Batı Marmara (Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Balıkesir, Çanakkale illerini içerir) ve Doğu Karadeniz Türkiye ortalamasının hayli üstündedir. Güneydoğu dışında diğer bölgeler ortalamaya yakın değerler almıştır. Bu şekillerin hepsinde Güneydoğu daki çöküntü dikkati çekmektedir. Bu bölgede bazı mesleklerde Türkiye ortalamasının yarısı ya da daha azı kadar sağlık personeli bulunmaktadır. Şekil 18: Türkiye de IBBS (İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması)-1 e Göre 2010 Yılında 1000 Kişiye Düşen Uzman Hekim ve Asistan Hekim Sayısı Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN:

43 Şekil 19: Türkiye de IBBS (İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması)-1 e Göre 2010 Yılında 1000 Kişiye Düşen Pratisyen Hekim Sayısı Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN: Şekil 20: Türkiye de IBBS (İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması)-1 e Göre 2010 Yılında Uzman Hekim, Asistan Hekim ve Pratisyen Hekim Orantıları

44 Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN: Şekil 21: Türkiye de IBBS (İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması)-1 e Göre 2010 Yılında 1000 Kişiye Düşen Diş Hekimi Sayısı

45 Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN: Şekil 22: Türkiye de IBBS (İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması)-1 e Göre 2010 Yılında 1000 Kişiye Düşen Eczacı Sayısı Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN:

46 Şekil 23: Türkiye de IBBS (İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması)-1 e Göre 2010 Yılında 1000 Kişiye Düşen Hemşire Sayısı Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN: Şekil 24: Türkiye de IBBS (İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması)-1 e Göre 2010 Yılında 1000 Kişiye Düşen Ebe Sayısı Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN:

47 c) Kurumlara Dağılım TUİK in 2008 yıllığına göre Türkiye de yataklı sağlık kurumlarının ve bunlarda sağaltılan hasta sayılarının ve yataksız sağlık kuruluşlarının sayıları Tablo 24 da; sağlık personelinin kurumlara göre dağılımı Tablo 25 da görülmektedir (16). TUİK in 2010 istatistik yıllığına göre sağlık personelinin kurumlara göre dağılımı Tablo 26 da görülmektedir (17). Tablo 27 de Sağlık Bakanlığı nın 2010 İstatistik Yıllığı na göre Türkiye de sağlık personelinin kurumlara dağılımı verilmiştir. Bu tabloya göre Türkiye de ü uzman, i pratisyen, sı asistan olmak üzere hekim; diş hekimi; eczacı; sağlık memuru; hemşire; ebe vardır (12). Uzman hekimlerin %50,0 si, pratisyen hekimlerin %85,6 sı, asistan hekimlerin %36,5 i, tüm hekimlerin %58,7 si, diş hekimlerinin %33,0 ı, eczacıların % 7,0 ı, sağlık memurlarının %69,7 si, hemşirelerin %67,5 i, ebelerin %90,4 ü Sağlık Bakanlığı personelidir. Hekimlerin %31,5 inin pratisyen hekim, %51,5 inin uzman hekim olduğu da gözden kaçmamalıdır. 1 Haziran 2010 itibariyle Türkiye de toplam hekim aktif olarak çalışmaktadır. Bu hekimlerin, pratisyen hekimlerin ve uzman hekimlerin kurumlara göre sayısal dağılımı Şekil 25, Şekil 26, Şekil 27 de gösterilmiştir (15). Burada dikkati çeken yaklaşık hekimden inin aktif olarak çalışıyor olmasıdır. Bunu nedeni nedir? Bunların yaklaşık ( =) 4806 sının belirtilen tarihten sonra mezun oldukları varsayılırsa, geriye kalan ( =) hekime ne olmuştur? Bu rakamlara göre Türkiye de, asistanlar dışında, aktif çalışan ( =90236 ) hekim var. Diğer bir deyişle, asistanlar dışında aktif olarak çalışan hekimlerin % 35 i pratisyendir. Tablo 27 de görüldüğü gibi Sağlık Bakanlığı nın 2010 İstatistik Yıllığı na göre hekim bakanlıkta çalışmaktadır (12). Bunlardan u pratisyendir. Aynı kaynaktan alınan Tablo 28 e göre bakanlıkta çalışan pratisyenlerin yaklaşık inin hastanelerde, bir o kadarının da diğer sağlık kuruluşları denilen grupta çalıştığı görülmektedir (12). Pratisyen hekimlerin hastanede ne işi vardır? Diğer sağlık kuruluşlarında çalışan pratisyen hekimlerden sadece 112 Acil de çalışanların yeri doğrudur. Diğerleri neden buralarda çalıştırılmaktadır?

48 Tablo 24: Türkiye de Yataklı Sağlık Kurumlarının, Yataklı Sağlık Kurumlarında Sağaltılan Hastaların ve Yataksız Sağlık Kuruluşlarının Sayısı,

49 Tablo 25: Türkiye de Sağlık Personelinin Kurumlara Göre Dağılımı, _

50 Tablo 26: Türkiye de Sağlık Personelinin Kurumlara Göre Dağılımı, Kaynak: TÜİK (TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (Turkish Statistical Institute)). TÜRKİYE İSTATİSTİK YILLIĞI (Turkey s Statistical Yearbook) Nisan Yayın No: ISSN: X, ISBN

51 Tablo 27: Türkiye de Sağlık Personelinin Kurumlara Göre Dağılımı, 2010 Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN:

52 Şekil 25: Aktif Çalışan Hekimlerin Kurumlara Göre Sayısal Dağılımı, Kaynak: Sağlık Bakanlığı Personel İstatistikleri, KAYNAK: YÖK, SB ve DPT. TÜRKİYE DE SAĞLIK EĞİTİMİ VE SAĞLIK İNSANGÜCÜ DURUM RAPORU (Kurumların Öğrenci ve Akademik Personel, Fiziki Mekân ve Kapasite, Cihaz ve Donanım Durumu), Haziran 2010 ANKARA Şekil 26: Aktif Çalışan Pratisyen Hekimlerin Kurumlara Göre Sayısal Dağılımı, KAYNAK: YÖK, SB ve DPT. TÜRKİYE DE SAĞLIK EĞİTİMİ VE SAĞLIK İNSANGÜCÜ DURUM RAPORU (Kurumların Öğrenci ve Akademik Personel, Fiziki Mekân ve Kapasite, Cihaz ve Donanım Durumu), Haziran 2010 ANKARA

53 Şekil 27: Aktif Çalışan Uzman Hekimlerin Kurumlara Göre Sayısal Dağılımı, KAYNAK: YÖK, SB ve DPT. TÜRKİYE DE SAĞLIK EĞİTİMİ VE SAĞLIK İNSANGÜCÜ DURUM RAPORU (Kurumların Öğrenci ve Akademik Personel, Fiziki Mekân ve Kapasite, Cihaz ve Donanım Durumu), Haziran 2010 ANKARA Tablo 28: Türkiye de Sağlık Bakanlığında Çalışan Sağlık Personelinin Çalıştıkları Birimlere Göre Dağılımı, 2010 Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN:

54 Tablo 27 e göre üniversite hastanelerinde asistanlar ve pratisyenler dahil hekime karşılık hemşirelik görevi yürüten kişi vardır. Diğer bir deyişle, üniversite hastanelerinde hekim başına 0,92 hemşire düşüyor (12). Sadece uzman hekim üzerinden hesap yapılsa dahi bu oran 1,98 dir. Buna karşılık özel sektörde çalışan hemşirelik görevi yürüten kişi sayısı iken, hekim sayısı dur. Oran 2.18 dir. Tablo 28 e göre ise bakanlık hastanelerinde pratisyenler dahil hekim çalışmaktayken, aile sağlığı elemanı olabilecek ve hemşire olarak çalıştırılmakta olan si sağlık memuru, u hemşire ve ü ebe olmak üzere toplam kişi çalışmaktadır. Bu durumda bakanlık hastanelerinde hekim başına 2.85 hemşire görevi yürüten kişi bulunmakta. Sadece uzman hekim üzerinden hesap yapılırsa, bu oran 4,1 e çıkmaktadır. Öte yandan, Şekil 28 dan görüldüğü gibi Aralık 2010 itibariyle Türkiye de Sağlık Ocağı ve Aile Sağlığı Merkezlerindeki oda sayısı e çıkmıştır, ki bu tarihte sağlık ocaklarının hepsi Aile Sağlığı Merkezi olmuştur (12). Dolayısıyla, bu sayı gerekli olan aile sağlığı doktoru sayısı ve aile sağlığı elemanı sayısı anlamına gelmektedir. Oysa, Tablo 28 e göre aynı yılda buralarda çalışan hekim sayısı 891 i uzman, u pratisyen hekim olmak üzere toplam dir. Aile sağlığı elemanı sayısı ise 409 u sağlık memuru, ü hemşire, i ebe olmak üzere toplam tür. Doktor sayısında 1.015, aile sağlığı elemanı sayısında 5331 açık vardır. Şekil 29 a göre Aralık 2010 itibariyle aile sağlığı birimi başına düşen nüfuslar da çok dengelidir (12). Dolayısıyla, hastanelerdeki pratisyen hekimden i bu birimlere aktarıldığında bu birimlerin doktor sorunu kalmaz. Ancak mecburi hizmetle aile sağlığı doktorluğu kendi başına bir çelişki içeriyor. Asıl sorun aile sağlığı elemanı açığını kapama konusundadır. Sağlık bakanlığı, hastanelerinde ideale yakın hemşire/hekim oranları ile çalışırken, aile sağlığı hizmet birimlerinde varolan 5331 hemşire/ebe/sağlık memuru açığını nasıl gidermeyi düşünmektedir? Üstelik aynı kaynakta yer alan verilere göre bakanlık hastanlerinde yatak doluluk oranları arasında hiçbir zaman %64 ün üstüne çıkamamışken, üniversite hastanelerinde bu oran sürekli olarak %70 in üstünde seyretmiş ve 2009 yılında %84,4 olmuştur (12). Diğer taraftan, yine Tablo 28 e göre her ilçede 1adetten olmak üzere yaklaşık 1000 adet olması gereken toplum sağlığı merkezlerinde alanı belirsiz 49 uzman hekim ve pratisyen hekim çalışmaktadır. Bu da başlı başına bir sorundur. Çünkü, çok kapsamlı görevleri olan bu merkezlerin sorumluluğu, özellikle çok büyük nüfus, su-kanalizasyon sistemleri, çok sayıda işyeriesnaf gibi özellikleri olan merkez ilçelerde pratisyen hekimler için çok ağırdır. İl merkezi dışındaki ilçelerde -kendileri de pratisyen olan- hastane başhekimleri sorumlu hekimliğe vekalet etmektedir.

55 Şekil 28: Yıllara Göre Türkiye de Sağlık Ocağı ve Aile Sağlığı Merkezleri Muayene Oda Sayısı Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN:

56 Şekil 29: İBBS-1 e Göre 2010 Yılında Türkiye de Aile Hekimliği Birimi Başına Düşen Nüfus Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN: Haziran 2010 itibariyle aktif çalışan uzman hekimlerin alanlarına ve kurumlara göre dağılımı Tablo 29 de gösterilmiştir (15). Bu tabloya göre Halk Sağlığı nda aktif çalışan uzman sayısı ( de 0,51, sayı:371 ) ancak bir yan dalda olabilecek kadardır. Yan dalları hiç verilmemiştir. Gastroentereloji deki yandal uzmanı sayısı ( de 0,56, sayı: 409) Halk Sağlığı uzmanı sayısından fazladır. Şekil 30 de 21 AB Ülkesi ve Türkiye de alanlara göre kişiye düşen uzman hekim sayıları görülmektedir (15). Hekim sıklığına göre yapılan bu grafikte bazı yandal uzmanlıkları yer alırken, Halk Sağlığı Uzmanlığı bu 22 alan içine girememiştir.

57 Tablo 29: Türkiye de Aktif Çalışan Uzman Hekimlerin Alanlarına ve Çalıştıkları Birimlere Göre Dağılımı, 2010

58 KAYNAK: YÖK, SB ve DPT. TÜRKİYE DE SAĞLIK EĞİTİMİ VE SAĞLIK İNSANGÜCÜ DURUM RAPORU (Kurumların Öğrenci ve Akademik Personel, Fiziki Mekân ve Kapasite, Cihaz ve Donanım Durumu), Haziran 2010 ANKARA.

59 Şekil 30: 21 AB Ülkesinde ve Türkiye de 22 Alanda Kişiye Düşen Uzman Hekim Sayıları. KAYNAK: YÖK, SB ve DPT. TÜRKİYE DE SAĞLIK EĞİTİMİ VE SAĞLIK İNSANGÜCÜ DURUM RAPORU (Kurumların Öğrenci ve Akademik Personel, Fiziki Mekân ve Kapasite, Cihaz ve Donanım Durumu), Haziran 2010 ANKARA.

60 d) Eğitim Durumu Türkiye de sağlık personelinin ustalık bileşimi etkili sağlık bakımı verme için yetersizdir. (10 ). Tablo 17 ye göre 2010 yılında doktor sayısı hemşire sayısından yaklaşık fazladır. İleride de görüleceği gibi, sağlık memurları ve özellikle ebeler hemşire gibi yetiştirilip hemşire olarak çalıştırıldıkları için Türkiye de 2010 yılında hekim başına ( / =) 2,1 (1000 kişiye 3,5) hemşire düştüğü söylenebilir. Yakın zamana kadar, daha ileri bir ustalık bileşimi sorunu genel pratisyenden daha çok uzman olmasıydı den önce, Türkiye de asistanlar dahil genel pratisyenlerin iki katı kadar uzman doktor vardı. Doktorlar kısmen ekonomik ve toplumsal statü nedenleri yüzünden, kısmen de iş doyumunu en yüksek düzeye çıkarmak için daima uzman olmayı tercih etmişlerdir, çünkü insanlar sıklıkla önceden herhangi bir genel pratisyene danışmadan doğrudan bir uzmana giderler ki bu, uzmanların genel pratisyenlerden daha yüksek gelire sahibolduğu anlamına gelir. Genel pratisyenler arasında iş doyumunun düzeyleri düşük olmuştur ki, bu durum onların sağladığı hizmetlerin niteliği için anlam boyutlarına sahiptir (10 ). Bununla birlikte, 1985 den beri, uzmanlar ve genel pratisyenlerin sayılarındaki farklılık önemli ölçüde azalmış ve 1990 larda asistanlar dahil genel pratisyen sayısı uzman sayısını geçmiştir (Şekil 31 ye bakınız). Bu, kısmen uzmanlığa kabul edilen doktor sayısı aynı hızla artmazken, tıp fakültelerine kabul edilen öğrenci sayısının 1990 larda hızlı biçimde arttırılması yüzünden olmuştur lerde mezun sayısının varolan görevlerden çok fazla sayıda olması ile beraber, büyük kentler gibi avantajlı bölgelerde genel pratisyen görevlerinde azlık vardır, ancak bu daha az tercih edilen bölgelerde geçerli değildir (10). Şekil 31: Türkiye de Genel Pratisyen ve Uzman Sayıları, Ancak Tablo 19, Tablo 25 ve Tablo 26 incelendiğinde 2006 yılında uzman hekim sayısının pratisyen hekim sayısını tekrar geçtiği ve aradaki açığın yıldan yıla büyüdüğü görülmektedir (12,16,17). Bu hesaplamalarda asistanlar pratisyen hekimler arasında yer almaktadır.

61 Türkiye de etkin olmayan insan kaynakları planlamasının ana nedeni, sağlık hizmetlerinin verilmesinden sorumlu olan Sağlık Bakanlığı sağlık kuruluşlarında görevlerin belirlenmesine ve bu görevlere personel atanmasına sınırlanmışken, insan kaynakları planlamasının esas olarak Devlet Planlama Teşkilatı tarafından yapılmasıdır lerin sonlarında ve 1990 ların başlarında uygulanan politikalar bu okullara kabul edilen öğrenci sayısını arttırdığı kadar tıp fakültelerinin ve sağlık yüksek okullarının sayısını da arttırmıştır. Sağlık Bakanlığının bir yayınına göre 2006 yılında tıp fakültesi sayısı 54 e, bir yılda mezun olan öğrenci sayısı 4494 e çıkmıştır (18) (Bakınız: Şekil 32 e). Tablo 30 da Türkiye de sağlık insangücü yetiştiren okul sayıları görülmektedir (15). Bu tabloda en dikkat çeken bulgu Sağlık Bakanlığı na bağlı Tıpta Uzmanlık eğitimi veren Eğitim Araştırma hastanesi sayısının GATA ve vakıf üniversiteleri dahil tüm üniversite hastanelerinin sayısından fazla olmasıdır. Bu konuda bakanlık üniversitelerle yarışmaktadır. Son yıllarda bu konuda ve sağlık insangücü konusunda planlamaya Sağlık Bakanlığının ağırlığını koyduğu ve kendi lehine kullandığı apaçık ortadadır. Daha önce sözü edilen sağlık insangücünün kurumlara dağılım durumu da bunun önemli kanıtıdır. Tablo 20-Tablo 23 arasında ise Tıp Fakültesi, Hemşire ve Ebe Yetiştiren Yüksek Okul ve öğrenci sayılarında gelişmeler de görülmektedir (15). Şekil 32: Türkiye de Tıp Fakültesi ve Her Yıl Mezun Olan Öğrenci Sayıları, Bu tablolardan görüldüğü gibi 1986 da 21 tıp fakültesine alınan öğrenci sayısı ve toplam öğrenci sayısı ken, sonraki yıllarda fakülte sayısı artarken yeni kayıt yaptıran öğrenci sayısı düşmüştür (15). 25 fakültenin bulunduğu 1993 de yeni kayıt yaptıran öğrenci sayısı tekrar 5000 in üzerine çıkmış ve 32 fakültenin bulunduğu 1996 dan itibaren bu sayının altına düşerek 2002 yılına kadar bu düzeyde seyretmiştir. 46 fakültenin bulunduğu 2003 yılında yeni kayıt yaptıran öğrenci sayısı tekrar 5000 in üzerine çıkmış ve 56 fakültenin bulunduğu 2008 yılında e

62 ulaşmıştır. Sağlık Bakanlığı nın 2010 İstatistik Yıllığı na göre ise 2009 yılında 61 tıp fakültesine 7.877, 2010 yılında 69 tıp fakültesine öğrenci kaydolmuştur (12). Tablo 21 e göre hemşire yetiştiren yüksek okul sayısı 1983 de 4 ken, 2008 de 11 ulaşabilmiştir (15). Bunlara yeni kayıt yaptıran öğrenci sayısı 1983 de 422 iken, 2008 de e ulaşmıştır. Oysa Tablo 30 a göre Türkiye de 2010 yılında 10 Hemşirelik Yüksek Okulu na ek olarak, 16 sağlık bilimleri fakültesi ve 62 Sağlık Yüksek Okulu vardır. Sağlık bilimleri fakültelerinin ve sağlık yüksek okullarının hepsinde de hemşirelik bölümü vardır. Dolayısıyla, YÖK ün de içinde bulunduğu kuruluşlarca yapılan bu yayında bir tabloda hemşire yetiştiren yüksek okul sayısı toplamı 88 ken, diğerinde neden 11 dir? Anlaşılamamıştır. Sağlık Bakanlığı nın 2010 İstatistik Yıllığı na göre ise 2010 yılında hemşire yetiştiren yüksek okullara öğrenci kaydolmuştur (12). Öte yandan, Tablo 22 ye göre hemşire yetiştiren liselere kayıt yaptıran öğrenci sayısı 1983 de 798 ken, 1993 de e ulaşmış, 1995 de ya inmiş, daha sonra çok istikrarsız gelişmelerle 0 a indikten sonra 2008 yılında e çıkmıştır (15). Bu liselerin sayısı konusunda da netlik yoktur yayınlarda. Yalnız bakanlığın 2007 tarihli bir yayınına göre Sağlık Meslek Lisesi sayısı yılları arasında 300 e kadar çıkmıştır (18). Tablo 23 e göre ebelik eğitimi veren yüksek okullara yeni kayıt yaptıran öğrenci sayısı 1983 yılında 25 ken, 1993 yılında ilk kez i geçmiş ve 2008 yılında olmuştur (15). Sağlık Bakanlığı nın 2010 İstatistik Yıllığı na göre ise ebelik eğitimi veren yüksek okul sayısı 2005 yılında 29 ken, 2008 yılında 33 çıkmıştır (12). Bunlara 2008 yılından beri 1800 den fazla öğrenci alınmaktadır yılında 1889 öğrenci alınmıştır. Tablo 31 ve Tablo 32 de Sağlık Bakanlığı nın 2010 İstatistik Yıllığı na göre diş hekimliği ve eczacılık fakültelerinin okul, öğrenci ve mezun sayılarında 2001 den 2011 e kadar olan gelişmeler görülmektedir (12). Tablo 33 da ise Sağlık Bakanlığı nın 2010 İstatistik Yıllığı na göre ise çeşitli alanlardaki sağlık meslek lisesi mezun sayılarında 2001 den 2011 e kadar olan gelişmeler görülmektedir (12) dan beri bu liselerden ebe ve sağlık memuru mezun olmamaktadır. Çevre sağlığı teknisyeni mezun sayısı 2001 den beri yıldan yıla azalmaktadır. Sonuç olarak, 2002 yılında DSÖ ye verilen bir raporda belirtildiği gibi, Türkiye de doktor, hemşire ve diğer sağlık personeli sayıları artmaktadır (10). Bununla birlikte, yine o raporda belirtildiği gibi, bu okullarda temel eğitimin yetersiz olduğu düşünülmektedir, çünkü (10): müfredat içeriği etkili hizmet için gereksinim duyulan beceriler konusunda yetersizdir. uygulamalı eğitim olanakları kıttır. amaç mezunların niteliğini geliştirmekten daha çok sayısını arttırmaktır. eğitim kuruluşlarının niteliği köklü biçimde değişkendir, ve sağlık personeli eğiticileri aşırı derecede kıt desteğe sahiptir. Özellikle yeni personel eğitimine karşıt olarak varolan personelin becerilerini geliştirme ve adapte etmenin bilinen maliyet-etkinliği olmak üzere, etkili hizmet içi eğitim eksikliği başka bir sorundur (10). Tıp ya da sağlık meslek okulundan mezun olduktan sonra ya da uzmanlık eğitimini tamamladıktan sonra çalışmak için herhangi bir yeterlik sınavı ya da başka bir belge verme yoktur. Bundan başka, her tıp fakültesi mezunu genel bir pratisyen olarak çalışmaya uygun yetiştirilmiştir. Uzmanlaşmak isteyenler Yükseköğretim Kurulu tarafından düzenlenen merkezi olarak yapılan bir

63 sınavı (Tıpta Uzmanlık Sınavı, TUS) almak zorundadır. Bu sınav yılda iki defa yapılmaktadır ve mezunlar isterlerse bu sınava defalarca girebilirler. Bu sınavı geçtiklerinde mezunlar kurumlara atanırlar (10). Uzman eğitiminin niteliği de sorgulanabilir. Tıp Fakültelerinin, Sağlık Bakanlığı eğitim hastanelerinin, SSK eğitim hastanelerinin ve askeri eğitim hastanelerinin hepsi ortak bir müfredat ya da eğitim standardı olmaksızın uzman eğitimi yaparlar. Bu yüzden uzmanların bilgileri, becerileri ve tutumları yüksek oranda nerede ve kim tarafından eğitildiklerine bağımlıdır (10). Tablo 30: Türkiye de 2010 Yılında Sağlık İnsangücü Yetiştiren Okul Sayısı KAYNAK: YÖK, SB ve DPT. TÜRKİYE DE SAĞLIK EĞİTİMİ VE SAĞLIK İNSANGÜCÜ DURUM RAPORU (Kurumların Öğrenci ve Akademik Personel, Fiziki Mekân ve Kapasite, Cihaz ve Donanım Durumu), Haziran 2010 ANKARA. Tablo 34 da Türkiye de 2001 yılından beri Tıpta Uzmanlık Eğitimine başlayan ve bitiren sayıları görülmektedir (12). Bu tablonun Tablo 22 deki tıp fakültesi mezun sayıları ile karşılaştırılmasından anlaşılabileceği gibi her yıl fakülteden mezun sayısı kadar tıpta uzmanlık eğitimine başlayan vardır. Bunun nedenleri nelerdir?:

64 - Sürekli yeni fakülte ve bundan da hızlı biçimde sağlık bakanlığına bağlı yeni eğitimaraştırma hastanesi açmak. Bu kuruluşların doğal olarak eğiticiye gereksinimi var. Dolayısıyla, uzman yetiştirilmesi zorunlu. - Bazı stratejik alanlarda uzman sayısı bazı yan dalların uzman sayısından az olduğuna, bazı yan dallarda (epidemiyoloji, çevre sağlığı, okul sağlığı, iş sağlığı v.b. gibi) neredeyse hiç uzman olmadığına göre bir insangücü planlaması yok. - Sağlık personelinin Ankara ve İstanbul a yığıldığı, Bakanlık hastanelerinde pratisyen hekimlerde ve özellikle hemşirelik görevi yürüten personelde yığılma olduğu göz önüne alındığında gerçekten bir insangücü planlaması olmadığı açıktır. -????? Tablo 31: Öğretim Yıllarına Göre Türkiye de Diş Hekimliği Fakültesi, Öğrenci ve Mezun Sayılarında Gelişmeler Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN:

65 Tablo 32: Öğretim Yıllarına Göre Türkiye de Eczacılık Fakültesi, Öğrenci ve Mezun Sayılarında Gelişmeler Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN: Tablo 33: Öğretim Yıllarına Göre Türkiye de Sağlık Meslek Lisesi Mezun Sayılarında Gelişmeler Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN:

66 Tablo 34: Öğretim Yıllarına Göre Türkiye de Tıpta Uzmanlık Eğitimine Başlayan ve Bitiren Sayılarında Gelişmeler Kaynak: T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI, SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayın No : 832, HMM Yayın No : HMM , ISBN: Sağlık İnsangücü İstihdam Politikaları (1) Sağlık insangücü istihdamında iki temel politika vardır: a) Liberal Politika: Bu politikada sağlık hizmeti satın alınan hizmettir. Sağaltım hizmetlerine hükümetler karışmamalıdır bu politikaya göre. ABD de ve Almanya da güçlü bir akımdır bu. b) Sağlık Alanında Sosyal (Toplumsal) Adalet Politikası: Bu poliitkanın ilk savunucuları hekimlerdir. Ücret ödeyemeyeceklerin ücretisz sağaltımı ile başlar. İslam Dünyası nda Vakıflar, Doğu ve Batı da hayır dernekleri ve kilise aracılığıyla yapılmıştır bu. Daha gerçekçisi 19. Yüzyıl da Almanya da Kamusal Sağlık Sigortaları nın kurulması ile başlar. Bunun arkasından sağlık hizmetlerinde devletçilik gelir. Herkesin sağlık hizmetlerinden yararlanmasının insan hakkı ve devlet görevi olduğu fikrinin doğuşu hükümetler için hekimi kamu sektöründe çalıştırma sorununu yaratmıştır. Bunun için farklı yöntemler bulunmuştur: I- Maaş karşılığı hekim çalıştırma: Bu sabit gelir karşılığı çalışma demektir. Bir ülkede hekimlerin işyeri seçme özgürlüğü varsa, serbest piyasada kazandıklarına yakın bir ücret ödemek gerekir. Bazı ülkeler böyle yapar. Bazıları hekime zorunlu hizmet yaptırırlar. Bazıları ise serbest çalışan