GİYİM TEKSTÎLÎ DOKUMA ÜRÜNLERİ OLUŞUMUNDA MODANIN ETKİLERİ VE TASARIMCININ SORUMLULUKLARİ.

Transkript

1 GİYİM TEKSTÎLÎ DOKUMA ÜRÜNLERİ OLUŞUMUNDA MODANIN ETKİLERİ VE TASARIMCININ SORUMLULUKLARİ. Ender DANDUL Tekstil; İnsan yaşamının başlangıcından sonuna dek, varlığını önemle sürdürebilen bir olgudur. Yaşamın her döneminde birey tekstil ile ilişki kurmaya, bütünleşmeye, gereksinme duymuştur. Tekstil ürünü çoğu zaman, kullanıcısına; salt işlevsel gereklerin ötesinde; mutluluk, sevinç, kendine güven gibi duyumları kazandırmıştır. Bireyin; seçme, beğenme, karar verme gibi kişilik oluşum değerleri gelişiminde, tekstil ürünleri, önemli bir sorumluluk üstlenmişlerdir. Günümüzde tekstil ürünlerinin en yaygın kullanım alanının giysi olduğunu artık çekinmeden söyliyebiliriz. Giyim etkinliği, geniş anlamda toplumların kültür seviyesinin göstergesi olup, ayni zamanda evrensel bir mesajdır* Modanın ivmesi ile yaygınlaşan ve yeniyle değişim gösteren giyim tekstili ürünleri, ülkeler düzeyinde ekonomik ve kültürel rekabetlerin kaynağı olmaktadır* Günümüzde; ekonomi politikalarını en ağırlıklı biçimde giyim tekstili ürünleri üretimi ve ihracatı konusunda programlama gereği duyup, uygulayan ülkeler vardır. Dünya ticaretinin ihracat açısından değerlendirilip, tekstil ve giyim sanayiinin birlikte ele alınması halinde A*E*T* (Avrupa Ekonomik Topluluğu) ülkelerinin ön sıralarda, ancak î #, yalnızca giyim sanayii düşünüldüğünde Hong-Kong s un en büyük ihracatçı olduğu görülmektedir. Sonraki sıraları, Kore, Tayvan, Japonya almaktadır«bu sıralamada Türkiye'nin yeri yirmibeşinciliktir. Dünya giyim eşyası tüketimini sayısal olarak ifade etmek çok güç olmakla birlikte, en Önemli pazarlarının Amerika Birl^-k Devletleri ve A.E*T, ülkeleri olduğunu söyliyebiliriz. Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Fransa, Federal Almanya ve Hollanda'da "International Wool Secretariat" tarafından 1985'e kadar perakende giyim eğilimleri üzerinde yapılan yeni bir araştırmaya göre, tüketiciler; kullanılabilir gelirlerinin, daha azını giyime harcamalarına karşın, giderek artan bir biçimde nitelik ve modaya yönelmektedirler. Böylelikle moda;çoğunlukla doğulu üretici ülkelerin amaçladığı bir pazar olmaktadır. Bu durumda ülkemizin, daha kaliteli üretim ve daha fazla ihracat kapasiteleri yaratarak, belirliyeceği kararlı girişimlerle dünya giyim tekstili ürünleri pazarlarındaki yerinin Önemini arttırması kaçınılmazdır. Giyim tekstili dokuma ürünlerinin? kullanıcı işlev ilişkileri düşünülerek yapılacak sınıfiandırmaları bu konuda birçok ürün adının yerlerini belirleyecektir» özetle söyleyecek olursak; bu sınıflama; kullanıcıları kadın, erkek ve çocuk olan, ürünleri ise kullanıcısına bağımlı, tipik işlevsel değişimlerle çeşitlilik gösterecek birimleri belirleyecektir» örneklersek; Kadın dış giyimi dokuma ürünlerinden mantoluk, kaban^ lık, tayyörlük, elbiselik, gömleklik, eteklik v*b* gibi Hammaddenin ürüne (tasarıma) dönüşebilmesi için, endüstriyel tasarım oluşturma grafiğinde de belirlenen sıralı aşamalardan geçip, amaca ulaşması gereklidir. Tasarlanacak ürün ne olursa olsun. Endüstriyel Tasarlama etkinli^iş teknolojinin olanakları

2

3 çerçevesinde, işlevsel nitelikleri sağlayan ve sanatsal tasarım olgusu ölçütlerine uygun görünüm özellikleri taşıyan ürünlerin oluşumunu amaçlar* Bir endüstriyel ürün olan dokuma kumaşın da kendine Özgü tasarlama sorunları vardır. Bu sorunların çözümü? insan gereksinmelerinin öneminin saptanmasını ve işlevsel uyumun belirlenmesini gerekli kılar. Teknik ve estetik tasarım öğeleri dikkate alınmaksızın, belirli kural ve yöntemler gözetilmeksizin yapılan plansız, programsız bir tasarım oluşturma çabası, işlevini yerine getirmiyecektir. Dokuma kumaş tasarımı için yapılacak çalışmalarda başlangıç noktası, yapımı düşünülen ürünün kullanım amacına uygun olarak önemli Özelliklerinin saptanmasıdır. Bu aşamada moda olgusunun etkinliği çok iyi değerlendirilmelidir. Yapılan ön araştırma çalrşmalamndan"sonra hmlijûmm özelliklerin hangi estetik ve teknolojik etkenlere bağımlılık gösterdiği iyi bilinmelidir. Sonuçtaki ürüne "tasarım" diyebilmemle için yapıt, ayrıea yaratıcılık değeri içermelifiir. Tasarım ayrıcalıklı ve özgün bir nitelik kazanabilmesi anlatım araç ve öğelerinin, bilinçli düşünce çerçevesindeki doğru kullanımına bağlıdır. Bu nedenle tasarımcının gözlem gücü, kişisel yeteneği ve tasarım öğelerini uygulamaktaki etkinliği başarı ölçüsünü belirler, Tasarım olgusunun endüstriyel gelişimi ile ilgili grafiği incelediğimizde, tasarlama eyleminin başlangıcında) gereksinmeyi doğuran,neden?,, ne için?,.» kim için?,,, gibi sorular belirir. Moda olgusunun düzenleme içindeki en etkili yeri bu ve bundan sonraki verilerin araştırılması aşaması olacaktır. Modanın yaptırımları daha sonraki aşamalara da yayılarak etkinliğini sürdürecektir, Tasacumn estetik ve teknik problemleri çözümünde, tasarım öğelerinin sıra düzenine bağlı olarak, yapılacak çalışmalarla amaca yönelik başarı sağlanabilir. Söz konusu bu öğeleri iki ana gurupta toplıyabiliriz* *~" 1. Kumaşın estetik tasarım öğeleri a) Biçim b) Renk c) Düzenleme d) Struktur 2, Kumaşın teknik tasarım öğeleri a) İşlev b) Malzeme e) Kumaş Yapısı *hliğimla bundan sonraki bölümünde tasarım öğelerinin önemini tek tek vurgularken, moda olgusunun etkilerini ve tasarımcının sorumluluklarını da birlikte ela alacağımla KUMAŞIN ESTETÎK TASARIM ÖĞELIRÎ l.a. Biçimi Dokuma kumaşlarda biçimsel tasarlama işlemiş biçimi oluşturacak çözgü ve atkı hareketlerinin tekrar kavramına ulaşıncaya kadar sürdüreceği değişim alanının Ölçü alır. Biçim öğesinin tasarım içindeki düzenleme işlemi ritm kavramını oluşturmaktadır» Biçim doğrudan doğruya ait olduğu nesnenin işlevine bağlıdır* Tekstil tasarımcısı biçim-islav uyumu aşamasında titiz bir gözlemci sabırlı bir araştırmacı olmak durumundadır, Biçim karakteri oluşu-

4 munda tasarımcı çoğunlukla modanın koşullandırmalarıyım karşı karşıya kalabilir. Örneğin: Yetkili üst kurumlarca belirli zaman dilimleri (mevsim, sezon) için saptanan geometrik biçim karakterleri, tasarımcı tarafından değerlendirilip, özgün veya benzeşik ürünlere dönüştürülebilir. Tasarımın biçimsel kurgusundaki sonuca varışı bu konudaki alternatiflerin sürekli deneyimi ile başarıya ulaşacaktır, Lb, RENK: Renk kavramını değişik alanlardan yansıyan ışık miktarlarmdaki değişimler olarak tanımlamaktayız. însan gözünün renk algılayışı tümüyle göz yapısının saptayabildiği ışık ışınları ile dalga boylarına bağlıdır. Renk öğesi, diğer tasarım öğelerinin değerlerinin belirlenmesinde önemli bir organizasyon görevi yüklenmektedir. Bu yüzden, modaya yönelik tasarlama çalışmalarında, renklerin çizgisel ve lekesel alan etkinlikleri, temel renklerin seçimi, uygun bir renk armonisinin elde edilmesi, renklerin tasarlanan efekti oluşturabilmek için hangi değerlerde kullanılacağının saptanması, renklerin birbirlerinden etkileniş biçimlerinin araştırılması ve hammadde özelliklerinin renkleri nasıl etkileyeceklerinin belirlenmesi gibi aşamalar, işleve yönelik bilinçli araştırma çalışmalarını gerektirmektedir. _. Dokuma ürünleri tasarlamalarında renk öğesi, renkli ipliklerin çözgü ve atkıda kullanım düzenini gösteren renk planları bütününde değer kazanır. Renk planları tasarım üzerinde, renkli çizgileri, renkli ekose efektleri, belirli renk planlarının yine belirli örgülere uygulanmasından elde edilen çeşitli küçük figürleri oluştururlar. Bunlar biçim öğesi olarak kullanılabildikleri gibi motifli kumaşlarda fonu yada motifi zenginleştiren yüzey özellikleri olarak da değerlendirilebilir. Moda olgusu renk öğesi değerlerinin belirlenmesinde de etkili bir rol oynar«mevsimin renkleri, Dünya renk otoritelerini kararladığı renk karakterlerinden seçilir«tasarımcının renk öğesini kullanırken "moda renk" kavramından soyut düşünerek ürün tasarlaması, üreticiye, programlanan zaman dilimi içinde ekonomik problemler yaratacaktır, I.e. DÜZENLEME (Biçim-fon) dayanışma ilişkisinden çıkılarak yapılan yüzeysel organizasyonu "düzenleme" olarak tanımlamaktayız. Düzenlenmiş yüceyi oluşturacak öğelerin yüzey üzerinde denetimli aralıklarla yinelenmeleri ise w ritm"kavramını yaratır. Düzenleme işleminde çözümlenecek en Önemli sorun biçim-fon ilişkileri ve biçimlerin birbirlerine göre konumlarıdır, ligim-fon ilişkisinden yararlanarak veya biçimlerin birbirlerine göre konumlarını dikkate alarak çeşitli organizasyonlar yapılabilir. Tasarımcı, düzenleme aşamasında? biçimin etkinliğini anlatmak istediğinde, tekdüzelik kavramını olanaklar ölçüsünde zorlamalı sıklık, seyreklik, durgunluk, yumuşaklık, uzaklık, yakınlık, boşluk etkilerini aramalıdır«bu amaçlar doğrultusunda yapılacak yüzey değerlendirmeleri sonucuı biçim öfesi, renk öğesi ile desteklenip, işlevin gereklerine ters düşmeyecek ve tasarıma görsel bir çarpıcıiık kazandıracaktır. Tasarımın düzenleme aşamasında da moda olgusunun yönlendira» leri etkilidir. Biçimlerin ve renk raporlarının düzenleri yine moda otoriterlerine belirlenen karakterlerle, yeni tasarıma yansıy a o ajc ti r «

5 l.d. STRUKTUR: Nesnenin yapı özelliğini ve yüzey karakterini anlatan, çeşitlemelerinin ritm kavramını oluşturduğu (görsel, dokunsal) tasarım öğesini doku olarak adlandırmaktayız. Struktur ise bir uzay parçasını örgülemiş dokudur, Strüktürün tasarım içindeki etkileri, düzensiz veya düzgün olabilir. Tasarım bütününde oluşturulmak istenen doku çeşitlemeleri ile, tekdüze bir görünümden kaçınmalı, sıklık, seyreklik, yumuşaklık, durgunluk, uzaklık, yakınlık, boşluk etkileri aranarak ağırlıklı anlatılmak istenilen tasarım öğesi desteklenmelidir» Dokuma kumaş tasarımlarında Struktur«öğesi? iplik cinsinin (karakterinin), örgünün (teknik yapının) ve apre işlemlerinin oluşturdukları ortamlarda etkinlik kazanmaktadır. Kullanılan sıklıklar örgü türüne göre tasarım yüzeyinde * f gözenekler, çöküntüler, çıkıntılar, kırıklar oluşturmak yada düzgün bir yüzey sağlama yönünde kullanılabilirler * Strüktürel değerlerin belirlemeleri de, modanın sorumluluğundadır. Moda her yıl yeni bir strüktürü veya geçmişte dönümünü tamamlamış bir strüktürü yeniden önerebilir. Tweed, balıksırtı, kaşe, krep, tafta gibi kumaş Struktur1erinin yıllardır üretilmesi bu konunun en belirgin örnekleridir» 2, KUMAŞIN TEKNİK TASARIM ÖĞELERİ Dokuma kumaş tasarımı yüzeysel olmayıp, yapısaldır. Bu yüzden estetik tasarının teknik açıdan çözümünü gerektirmektedir. Herhangi bir yapı elemanında olduğu gibi, kumaşın da* elyaf dediğimiz bir malzemesi, iplik dediğimiz yapı elemanları ve örgü dediğimiz bir iç yapı kurgusu vardır* 2* a, MALZEME Dokuma ürünleri oluşumunda kullanılan tüm malzemeler fiziksel bir strüktûre (kolloidal bir yapıya) sahiptirler* Bu temel özelliklerinden dolayı dokuma endüstrisinde kullanımlar mümkün olmaktadır. Günlük yaşantımızda değişik kullanım amaçları için değişik özelliklerde malzemelerden oluşturulmuş kumaşları tercih etmekte* yiz* Dokuma kumaşların birçoğu vücut üzerine giyilmek veya kaplandığı mobilya üzerinden vücuda değmek için yapılırlar* Bu nedenle kumaş herşeyden önce malzemesi ile dokunma duyusuna hitap e temektedir» Malzemenin işleve uyumu kullanıcı seçiminde önemli bir karar öğesi olacaktır» Günümüzde dokuma hammaddesi olarak kullanılan, sayısı bini geçen elyafların içinden tasarım İçin yapılacak seçimlerde yine moda etkilidir, Yünlü, pamuklu, ipek, keten, sentetik ve karışıra malzemelerle oluşturulan Ürünleri değişken ağırlıklarda moda öner* mektedlr* 2.b. KUMAŞ YAPISI Kumaşı, tekstil elyaflarının belirli bir düzen içinde biraraya getirilmesi ile oluşturulan, düzgün yüzeyli doku olarak tanım** İamaktayız* Dokuma kumaşlarda kumaş yapısı? atkı ve çöıgü denilen, iki dizi birbirine paralel ipliğin kumaş yüzeyinde dik açı ile kesişe tlrllirken, belirli düzenlerde birbirine bağlanması ile oluşturulur* Tek atkı ve tek çözgü ilişkisi ile çdzümlenen basit kumaş yapılarının yanı sıra, daha karmaşık yapılarda, çeşitli işlevler için kullanılırlar.

6 Moda Glgubd kumaş yapısı karakterinin belirginliği konusunda etkili olmaktadır* Bir yıl fantazi dokuma kumaşlar çokça üretilirken, bir başka yıl jarse veya triko kumaşlar moda olabilir«armürlü dokuma kumaş yapıları ile jakarlı dokuma kumaş yapıları arasında oluşabilecek tercihlerde de moda söz sahibidir* 2.C. şmv Çağdaş endüstri tasarımı fikri, yaşama giren herşeyin kullanıcı ile olan ilişkisinden kaynaklanmaktadır. Gelişmiş kullanıcılar, geliştirilmiş, özenle tasarlanmış ürünleri isterler* Tasarlanan ürünün işlevi; estetik ve teknik tasarım öğelerinin, kullanım amacına uygunluğu ölçüsünde belirlenir. îşlev ayni, kullanım alanları farklı olduğu durumlarda, endüstriyel kumaş tasarım problemlerine farklı yaklaşımlarla çözüm aramak gerekir, Eğitim için yapılan çözümlerde çıkış noktası işlev fikridir- İşlevin belirlenmesi ile başlıyan estetik ve teknik tasarım kurgusu'birbirinin devamında ürünü oluşturacaktır, ürün işlevin özelliklerini kapsamaktadır* 0 halde f çıkış noktasındaki işlevin gereklerine ulaşmak, temel amaç olacaktır. Endüstri içinde ise çıkış noktasın belirli bir işlev gereği, daha önce bitirilmiş ürün örneği olabilir, Sözkonusu bu ürün örneğini belirlemede moda olgusu yine etkilidir. Tasarımcının etkinliği, eğer istenirse, alternatiflerin oluşumu ile sınırlandırılabilir, îşlev faktörü zaman, zaman alternatiflerin çoğunluğu açısından elastikiyete sahiptir, örneğin: erkek spor ceketliği için gerçekleştirilen bir tasarım, (dokuma kumaş) kadın giyimi (eteklik, tayyör^ mont) gibi işlevlerin gereklerine cevap verebilir, Bu konum kumaş aşamasında bitirilen ürünün t daha geniş bir alıcı kitlesi oluşturabileceğinin göstergesidir* Buraya kadar ki anlatımız da? tasarım öğelerini birbir açıklarken moda olgusu ile olan ilişkilerinden söz ettik, Bir giyim tekstili dokuma ürünü oluşumunda, moda sözcüğü ile anlatılmak istenen büyük etkinin niteliği nedir, nasıl oluşur? kısaca moda nedir? Moda sözcüğü herkesin belleğine, belirli değerlerle yerleşmiş«* tir* Günümüzde moda olayının en etkili biçimde konfeksiyon ürünü giysi üzerinde canlılık kazandığı açıkça görülmektedir, Konfeksiyon üretimi, toplu üretim sistemi olduğuna göre, giysi işlevi? kökeninde tekstil endüstrisine bağlı bir ürünü anlatmaktadır. Bu ürünün oluşumu öncesinde, tekstil hammaddesinin eldesiyle başlıyan, işlenmesi, iplikten dokumaya, dokumadan bitim işlemlerine dek süren düzenli bir üretim programı vardır. Mamul kumaşın oluşumu sırasında başlıyan "Moda" kaygısı, boyut değiştirerek, giysiyi oluşturacak bir başka bağımlı yan sektörde süreklilik kazanır. Moda tümüyle kişiye ve kişiyle bütünleşen yaşam biçimine özgüdür. Çağdaş anlamdaki bu olgu psikolojik, psikososyolojik ve ekonomik yanlarıyla değerlendirilmelidir» Bu yüzden moda ancak gerçek anlamda değişmeye inanıp, bu yolda çaba gösteren toplumlarda ortaya çıkar* Günümüzde, moda kavramına uzak çağdaş bir tekstil tasarımcısı düşünmek mümkün değildir» Artık tasarımcının sorumluluklarının hacmi "de. zorunlu olarak büyümüştür. Tasarımcının varlığı? yanlızca kumaşın üretimi içinde değil, sonrasında işlevin gereklerine uygun formun (tekstilde giysinin) oluşumunda da önemlidir* Her iki alandaki tasarlama sorumluluğu bazen bir kişi (Tekstil "kumaş" tasarımcısı), bazen de iki kişi (Tekstil "kumaş" tasarımcısı / moda tasarımcısı "stilist") tarafından"yükümlenilebilir* Ülkemizde tasarımcının sorumlulukları konusunda, sancılı bır^ karmaşa hala sürüp gitmektedir. Bugün bile, "Çağdaş Moda Tasarımı konusunda, örgütlenmiş,' bağımsız bir akademik eğitimin oluşturulana-

7 ması, bu konuda sahipsiz kalan tasarlama sorumluluklarının çoğunlukla yanılgı dolu çözümlerle saptırılmasına neden olmuştur. Amaç yanlızca giyim tekstili dokuma ürünlerinin oluşumu değil, ayni zamanda, işlevsel problemleri çözülerek, çağdaş bir estetik anlayışla seçkin kalitelere yönelik, özgün giyim tekstili ürünlerine ulaşmaktadır* Ancak bunu başarabildiğimiz oranda, Dünya giyim tekstili ürünleri pazarlarında etkili ülkelere rakip olabiliriz. KAYNAKÇA - Gözlemsel Çözümsel Yöntemle Yeni Düzen Yeni Biçim Prof* Sümer Saldiray Î.D,G.S*Â, Yayını - Dokuma Kumaşların Tasarlanması Dr. Güngör Başer Î.D.T.G.S.Y.O. Yayını - Tasarım üzerine Bir Deneme ög, üyesi Bilgi Danel Ö*D,T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayını - Batı Avrupa Pazarlarının Türk Giyim Sanayi îhraeat Olanakları Açısından İncelenmesi Türkiye Sınai Kalkınma Bank. A,Ş* Yayın No* 29 - Asian Business Şubat 1981 Sayısı