Ülkər Bayramova

Transkript

1 Ülkər Bayramova

2 A.Həsənov, Ə.Ağayev, Pedaqogika, Bakı 2007, səh. 7-36, Ə.Paşayev, F.Rüstəmov, Pedaqogika, Bakı 2010, səh.8-25, 29-36

3 Pedaqogika çətin və həmçinin də mürəkkəb elmlərdən biridir. Ona görə ki, bu elm bütünlüklə insanları öyrətmə və öyrənmə haqqındadır Bu çox antoqonist (ziddiyyətli) və dialektik elmdir, həmişə dəyişməkdə və inkişaf etməkdədir. Bu elm çox zəngindir və öyrənmək üçün çoxlu materialları var Bu çox maraqlı elmdir, çünki elmdə həmişə yeniliklər və orada çoxlu səhvlər var Pedaqogika sosial elmdir, çünki bu, insanın sosial fəaliyyətlərini öyrənir. Öyrətmək və öyrənmək sosial fəaliyyətdir

4 «Bilgamıs» dastanı Avesta, Zərdüşt Pedaqogika fəlsəfə elminin bir hissəsi idi (Sokrat, Platon, Aristotel, Fales, Biruni, Bəhmənyar, Tusi və s.) Pedaqogika sözü əsasını payda-qoqos sözündən götürmüş və ilk dəfə XVII əsrin əvvəllərində ingilis filosofu Fransis Bekon tərəfindən (1620) işlədilmişdir. Paydaqoqos latın sözü olub mənası uşaqötürən deməkdir. Varlı spartalıların uşaqlarını məktəbə ötürən qullara deyirdilər.

5 Biz pedaqogika elementlərini Avesta, Quran və klassik şairlərimizin əsərlərində tapa bilərik Avesta xeyir fikir, xeyir soz və xeyir əməl N.Tusi öz pedaqoji görüşlərində Qədim Yunan və Orta Şərq görkəmli filosoflarının fikirlərindən yararlanmşdır (Sokrat, Platon, Aristotel, əl- Fərabi, Biruni, İbn-Sina və s.) Bəhmənyar ilk adam idi ki, J.J.Russodan əsrlər əvvəl, Xİ əsrdə özünün Ət-təhsil əsərində koqnitiv (idrak) nəzəriyyəsi haqqında yazmışdı Bəhmənyar deyirdi ki, koqnitiv proses duyğu hissləri vasitəsilə başlayır (5 duyğu hissi) və bunlardan ən qüvvətli olanı isə toxunma duyğusudur

6 Ənənəvi olaraq pedaqogikanın dörd bölməsi var: - Pedaqogikanın ümumi əsasları - Didaktika (təhsil və təlim nəzəriyyəsi) - Tərbiyə nəzəriyyəsi - Məktəbşünaslıq

7 Pedaqogika elminin obyektləri: uşaq, tələbə, müəllim, valideyn, bağça, məktəb, ailə və cəmiyyətdir Pedaqogikanın predmetini tam real pedaqoji prosesin (təlim, təhsil, tərbiyənin) nəzəri, elmi, metodoloji anlayışları, pedaqoji kadrların nəzəripraktik hazırlığı və məktəbşünaslıq nəzəriyyəsi təşkil edir. Pedaqoji proses təhsilin qanununu, müxtəlif qaydalar və sərəncamlar əsasında həyata keçirilən fəaliyyətdir. Təhsil koqnitiv prosesdir və cəmiyyətin tələblərinə uyğun olaraq dəyişir və inkişaf edir.

8 Folklor (nağıllar, əfsanələr, atalar sözləri,yanıltmaclar, tapmacalar və s.) Dini kitablar, klassiklərin əsərləri, görkəmli filosofların əsərləri və s. Qanunlar, sərəncamlar, dövlət fərmanları və təhsil nazirliyinin məktəb, müəllim və təhsil haqqındakı sərəncamları və qaydaları Qabaqcıl məktəblərin və müəllimlərin təcrübələri Məktəb sənədləri, elmi konfransların materialları, müəllimlərin və şagirdlərin yaradıcı işləri və s.

9 Körpəlik pedaqogikası(1-3 yaş) Uşaq pedaqogikası (3-6 yaş) Məktəb pedaqogikası Peşə pedaqogikası Ali məktəb pedaqogikası İncəsənət pedaqogikası Sənaye pedaqogikası (sənaye və kənd təsərrüfatı mütəxəssisləri üçün) Hərbi pedaqogika Sosial pedaqogika Pedaqogika tarixi və s.

10 Psixologiya Təhsil Psixologiyası Fiziologiya (şgirdlərin fizioloji inkişafı) Sosiologiya (cəmiyyət, onun müxtəlif komponentləri, cəmiyyətin inkişafı və s.) Fəlsəfə (koqnitiv inkişaf və onun vacibliyi). Dialektika və idrak nəzəriyyəsi pedaqogikanın əsas metodologiyalarından biridir Tibb və s.

11 Tədris prosesinin qanun və qaydalarını müəyyənləşdirmək Təhsildə baş verən pedaqoji təcrübələri öyrənmək və onları ümumiləşdirmək İKT-ni tədris prosesinə necə gətirməyi öyrənmək Təhsilin yeni-yeni metodlarını, formalarını və prinsiplərini hazırlamaq Gələcəkdə təhsilin necə olacağını düşünüb tapmaq Və gələcəkdə təhsil: B8

12 F.Rüstəmov, Pedaqogika pedaqogikanın funksiyalarını iki yerə bölmüşdür: - Nəzəri funksiyalar üç səviyyədə həyata keçirilir: a) Təsviredici və izahedici səviyyə = bu, qabaqcıl pedaqoji təcrübəni öyrənməkdir b) Diaqnostik səviyyə = bu, pedaqoji hadisələrin vəziyyətini, pedaqoqun və şagirdlərin səmərəli fəaliyyətini, onları təmin edən şəraiti və səbəbləri üzə çıxarmağı nəzərdə tutur c) Proqnostik səviyyə = bu, pedaqoji gerçəkliyi eksperimental yolla tədqiq etmək və onun əsasında varlığı dəyişdirməyin modelini qurmağı nəzərdə tutur

13 - Texnoloji funksiyalar a) Layihə səviyyəsi = dərs planlarının, proqramlarının, dərsliklərin və s. hazırlanması b) Dəyişdirici səviyyə = bu səviyyədə pedaqoji elmin nailiyyətləri təhsil praktikasını təkmilləşdirmək və yenidən qurmaq məqsədilə tətbiq olunur c) Refleksiv (qeyri-iradi) və korrektiv səviyyə = bu səviyyə elmi-tədqiqatların nəticələrinin təhsil-tərbiyə praktikasına təsirinin yekunlarını qiymətləndirməyi və sonradan elmi nəzəriyyə ilə praktiki fəaliyyətin qarşılıqlı təsirini korreksiya etməyi nəzərdə tutur

14 Məqsəd nədir? Məqsədlər daxili (sistemin daxilində olan) və xarici (kənardan qoyulan) ola bilər Məktəblər daxili (məktəb rəhbərliyi tərəfindən müəyyənləşdirilən) və xarici (Təhsil Qanunu, Təhsil Nazirliyi və s.) məqsədlər əsasında işləyir Məktəblərin, həmçinin ali məktəblərin əsas məqsədi ölkənin qanunlarına riayət etməklə gələcəyin xeyirli və savadlı vətəndaşlarını yetişdirməkdir

15 Dərslikdə məktəblərin 14 məqsədi müəyyənləşdirilib (F.Rüstəmov, Pedaqogika, 2007, səh.27-28): və biz bunları üç böyük qrupa ayıra bilərik a) Təlimin məqsədləri b) Təlim-tərbiyənin məqsədləri c) İnkişaf məqsədləri

16 Metodos yunan sözü olub mənası yol deməkdir Tədqiqatçılar metodologiyanın üç səviyyəsini müəyyənləşdirirlər: 1) Fəlsəfi səviyyə (ümumi elmi səviyyə) burada metodoloji funksiyanı bütün fəlsəfi biliklər sistemi yerinə yetirir 2) Konkret elmi səviyyə burada bu və ya digər elmi fənlər üzrə tədqiqat və prosedurlarda tətbiq olunan prinsiplərin, metodların məcmusu təşkil edir 3) Texnoloji səviyyə bu tədqiqatın metodikası və texnikasını təşkil edir Bütün metodlar bir-birinə bağlıdır.

17 Bütün metodlar müəyyən olunmuş problemlərin və sualların tapılmasına xidmət edir Pedaqogikanın metodları son illərdə inkişaf etmişdir və nəticədə metodların kompleks sistemi yaranmışdır Müşahidə bu, tədqiqatçıya öz suallarına düzgün cavabları tapmağa kömək edir. Müşahidə metodunda aşağıdakı mərhələlər var: a) müşahidənin məqsəd və vəzifələrinin müəyyən edilməsi (müşahidə nə üçün aparılır?)

18 b) Tədqiqat obyektinə daha az təsir edən və zəruri informasiyalar toplamağa imkan verən müşahidə qaydasının seçilməsi (necə müşahidə etmək) c) Müşahidə edilən obyektin qeydiyyat qaydalarının seçilməsi (qeydiyyatı necə aparmaq?) d) Alınan məlumatların təhlili və ümumiləşdirilməsi (hansı nəticə alınıb?) Müşahidələr aşağıdakı kimi ola bilər: - Açıq və gizli - Geniş və dar - Sistematik və epizodik

19 Müsahibə bu metod vasitəsilə biz üzləşdiyimiz faktlar, problemlər və hadisələr haqqında tələbələrin, müəllimlərin, valideynlərin və digərlərinin fikirlərini öyrənirik. Biz adətən bu metoddan müşahidə zamanı bizə lazım olan cavabları almadığımız zaman müraciət edirik. Onun dörd forması var: a) Ümumi müsahibə biz sualları əvvəlcədən tərtib etmirik b) Müəyyən olunmuş problem əsasında müsahibə c) Hazırlanmış suallar əsasında müsahibə (semistructured) d) Planlaşdırılmış suallar əsasında müsahibə və bu müsahibə zamanı cavablar qeyd edilir (structured interview)

20 Pedaqoji eksperiment biz ideyamızı və ya nəzəriyyəmizi sınaqdan keçirmək üçün müəllimləri və şagirdləri xüsusi fəaliyyətə cəlb etdiyimiz situasiya yaradırıq. İki cür eksperiment mövcuddur: natural və laboratoriya Natural eksperimentin obyektləri dərs planları, proqramlar, dərsliklər, tədris prosesinin prinsipləri və s. Laboratoriya eksperimenti isə daha ciddi prosesdir və xüsusi pedaqoji situasiya tələb edir Həmçinin paralel və çarpaz eksperimentlərin aparılması mümkündür

21 Məktəb sənədlərinin öyrənilməsi bəzən bizə tədqiqat üçün məktəb sənədlərinin yoxlanılması lazım gəlir. Məsələn, sinif jurnalları, protokollar, dərs cədvəlləri, tədris planları və s. Şagirdlərin yaradıcı işlərinin yoxlanılması tədqiqatçılar şagirdlərin fərdi xüsusiyyətlərini, maraqlarını, xobbilərini, inkişafını və s. öyrənmək üçün bu metoddan çox istifadə edirlər Qabaqcıl təcrübələri öyrənmək və onları ümumiləşdirmək bu metod tədqiqatçılara qabaqcıl məktəblərin və müəllimlərin təcrübələrini nəzəri cəhətdən ümumiləşdirməyə imkan verir və bu təcrübələrin təhsil elmləri sisteminə daxil edir.

22 Sosioloji metodlar bəzən biz bir problem haqqında eyni zamanda çoxlu adamdan öyrənmək istəyirik və bunun üçün adıçəkilən metoddan istifadə edirik. Bunun iki yolu var: a) Reytinq metodu biz respondentlərdən fərdlərin mənəvi və tələbələrin davranışları haqqında sualları qiymətləndirməyi soruşuruq b) Anketlər bu, çoxlu respondentin eyni zamanda cavablandırması üçün xüsusi hazırlanmış suallardır. Bu metod zamanı 100 və ya 100-dən çox respondent iştirak edə bilər. Bu metod zamanı respondentlər sualları cavablandlrarkən kimliklərini bildirmək məcburiyyəti yoxdu və onlar anonim qalırlar.

23 Məşhur təhsil və yaradıcılıq eksperti və Bencamin Franklin mükafatının sahibi cənab Ken Robinson GpL4U

24 TƏŞƏKKÜRLƏR!