ÇANAKKALE İLİ ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C ÇANAKKALE VALİLİĞİ İL ÇEVRE ve ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ ÇANAKKALE İLİ ÇEVRE DURUM RAPORU

2 Hatice DOĞUKAN ÇED ve Planlama Şb.Md. Şebnem BARAN Yük.Kimyager Hasan YORULMAZ Çevre Mühendisi Elif YENİCİ Yük. Çevre Mühendisi ii

3 İÇİNDEKİLER UKONULARU USAYFA A. COĞRAFİ KAPSAM 1 B. DOĞAL KAYNAKLAR 12 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) 38 D. SU 62 E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 96 F. FLORA, FAUNA VE HASSAS YÖRELER 109 G. TURİZM 199 H. TARIM VE HAYVANCILIK 219 I. MADENCİLİK 233 J. ENERJİ 249 K. SANAYİ 258 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 276 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 289 N. ATIKLAR 315 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM 330 P. AFETLER 338 R. SAĞLIK VE ÇEVRE 345 S. ÇEVRE EĞİTİMİ 363 T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 366 iii

4 ŞEKİLLER LİSTESİ USayfa No: Şekil-1 : Stratigrafik Kesit 10 Şekil-2 : Çanakkale İli Ormanlık Arazilerin Dağılımı 15 Şekil-3-4 : Milli Parklar Şekil-5-6 : Rüzgar Gülü Diyagramları 39 Şekil-7 : Merkez İlçe SO 2 Grafiği 58 Şekil-8 : Merkez İlçe PM Grafiği 58 Şekil-9 : Aylık Ortalama Rüzgar Hızı Grafiği 254 Şekil-10 : Çanakkale Merkez İlçe Evsel Atık Kompozisyonu 316 Şekil-11 : Geri Kazanılabilir Atıkların Yapısal Özellikleri 316 iv

5 UEKLER LİSTESİ EK-1 : Çanakkale İli ve İlçe Sınırlarını Gösterir Harita EK-2 : Çanakkale İli Jeomorfoloji Haritası EK-3 : Çanakkale İli Jeoloji Haritası EK-4 : Çanakkale İli Genel Fay Hatları Haritası EK-5 : Çanakkale İli Depremsellik Durumu EK-6 : Çanakkale İli Önemli Akarsuları EK-7 : Çanakkale Ovası Yer Altı Suyu Tablası EK-8 : Kepez Ovası Yer Altı Suyu Tablası EK-9 : Umurbey Ovası Yer Altı Suyu Tablası EK-10 : Lapseki Ovası Yer Altı Suyu Tablası EK-11 : Çardak Ovası Yer Altı Suyu Tablası EK-12 : Atikhisar Barajı Koruma Havzası EK-13 : Tayfur Barajı Koruma Havzası EK-14 : Gökçeada Barajı Koruma Havzası EK-15 : Çanakkale İli Toprak Reaksiyonu EK-16 : Çanakkale İli Karasal ve Akuatik Yaşam Ortamları EK-17 : Sanayilerin Sektörel Dağılım Haritası EK-18 : Çanakkale İli 154 kv Enerji İletim Hattı Haritası EK-19 : Çanakkale İli Devlet ve İl Yolları EK-20 : Merkez İlçe Gürültü Haritası v

6 UTABLOLAR LİSTESİ USayfa No: Tablo-1 : Çanakkale İli Aylık Ortalama Rüzgar Değerleri 14 Tablo-2 : Çanakkale İlindeki Büyük Toprak Gruplarının İlçelere Göre Dağılımı 24 Tablo-3 : Çanakkale İlindeki Önemli Akarsu Kaynakları 28 Tablo-4 : Çanakkale İli Endüstriyel Hammaddeleri 32 Tablo-5 : Çanakkale İli Metalik Maden Yatakları 34 Tablo-6 : Çanakkale İli Doğal Malzeme Ocakları 35 Tablo-7 : Çanakkale İli 2006 yılına ait meteorolojik veriler Tablo-8 : Çanakkale İli Jeotermal Su Kaynakları 68 Tablo-9 : Önemli Hidrometri İstasyonlarının Yıllık Ortalama Akım Değerleri 70 Tablo-10 : Evsel Deşarj İzin Noktaları Listeleri 74 Tablo-11 : Endüstriyel Deşarj İzin Noktaları Listesi 76 Tablo-12 : Merkez İlçe Sarıçay Deresi Analiz Sonuçları 79 Tablo-13 : Kara Menderes Çayı Analiz Sonuçları 80 Tablo-14 : Kocabaş Çayı Analiz Sonuçları 81 Tablo-15 : Rekreasyonel Alanlardaki Deniz Suyu Mikrobiyolojik Analiz Sonuçları 85 Tablo-16 : Deniz Suyu Fiziksel ve Kimyasal Analiz Sonuçları 86 Tablo-17 : Yüzeysel Su Kaynaklarındaki AKM Değerleri 94 Tablo-18 : Çanakkale İli, Büyük Toprak Gruplarına Göre Arazi Sınıfları 99 Tablo-19 : İlçelere Göre Arazi Sınıflarının Dağılımı 100 Tablo-20 : Çanakkale İli, Arazi Kullanma Durumuna Göre Kabiliyet Sınıfları 101 vi

7 UTABLOLAR LİSTESİ USayfa No: Tablo-21 : Çanakkale İli, Kabiliyet Sınıflarının Tarımsal Özellikleri 102 Tablo-22 : Çanakkale İli, İlçelere Göre Arazi Kullanım Şekilleri 103 Tablo-23 : Büyük Toprak Gruplarına Göre Arazi Kullanım Durumu 107 Tablo-24 : Çanakkale İli Flora Tablosu 115 Tablo-25 : Çanakkale İli Fauna Tablosu 154 Tablo-26 : Gelibolu Milli Parkında Bulunan Önemli Bitki Türleri 182 Tablo-27 : İl Sınırları İçindeki Önemli Arkeolojik Sit Alanları 186 Tablo-28 : Kazdağlarındaki Nadir ve Endemik Bitki Türleri 192 Tablo-29 Tablo-30 Tablo-31 : İl e Giriş Yapan Yabancı Günübirlikçilerin Mil. Göre Dağ (2006) 214 : İl e Giriş Yapan Yabancı Günübirlikçilerin Mil. Göre Dağ (2007) 215 : Turizm İşletme Belgeli Otellerde Konaklama ve Doluluk Oranları 216 Tablo-32 : Tesis Türüne Göre Konaklama ve Doluluk Oranları 217 Tablo-33 : İlimiz ve Ülkemiz Bitkisel Üretim Değerleri 221 Tablo-34 : İlin Meyve Üretimi 223 Tablo-35 : İlin Bitkileri Üretimi 224 Tablo-36 : İlin Gübre Tüketimi Miktarı 232 Tablo-37 : İlin Rüzgar hızı Aylık Ortalaması 253 Tablo-38 : On ve Üstünde Çalışan İstihdam Eden İşletmeler 265 Tablo-39 : Akçansa A.Ş. nin Bacagazı Emisyonları 268 Tablo-40 : Akçansa A.Ş. nin yıllık yakıt kullanımı 268 Tablo-41 : Çanakkale İli, Devlet ve İl Yollarındaki Günlük Taşıt Yoğunluğu 280 vii

8 UTABLOLAR LİSTESİ USayfa No: Tablo-42 : İl Genelindeki Eğitim Kurumlarının İlçelere Göre Dağılımı 300 Tablo-43 : Çanakkale İli Yılları Arası Genel Göç Durumu 306 Tablo-44 : Çanakkale İli Yıllara Göre Nüfus Değişim Oranları 311 Tablo-45 : Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı 312 Tablo-46 : Çanakkale İli 2000 Yılı Nüfus Sayımı ve Nüfus Yoğunluğu 313 Tablo-47 : Çanakkale İli Yıllara Göre Nüfus Atış Hızı 314 Tablo-48 : Çanakkale İli Genelinde Üretilen Evsel Atık Envanteri 325 Tablo-49 : Çanakkale Merkez İlçedeki Önemli Trafik Arterleri Gürültü Değerleri 331 Tablo-50 : Merkez İlçede Yapılan Gürültü Ölçümleri 334 Tablo-51 : Sağlık Kurumlarının İlçelere Göre Dağılımı 346 Tablo-52 : Çanakkale İlinde Görülen Bulaşıcı Hastalıklar 349 Tablo-53 : İl de Yapılan Su Kontrolü Çalışmaları 350 Tablo-54 : İl de Yapılan Bakiye Klor Çalışmaları 351 Tablo-55 : Çanakkale Boğazındaki Akıntı Durumu 352 Tablo-56 : İl deki Aşılama Çalışmaları 354 Tablo-57 : Çanakkale İli Bebek Ölüm Nedenleri 355 Tablo-58 : İl Genelinde En Fazla Ölüme Neden Olan Hastalıklar 356 Tablo-59 : Aile Planlaması Çalışmaları 357 viii

9 T A K D İ M Uzun yıllar çevre ile uyumlu bir yaşam sürdüren ve yaklaşık l00- l50 yıl öncesine kadar tahrib edici etkinliklerde bulunmayan insanoğlu, hızlı sanayileşme ile beraber, çevreninde hızlı kirlenmesi ve bozulması tehlikesiyle karşı karşıya kalmış, bu sınırsız tehlikenin boyutuna ancak XX. yüzyılın ikinci yarısının başlarında fark edebilmiştir. Çevre genel olarak ele alındığında insanların ve diğer tüm canlıların faaliyetlerini sürdürdüğü yeryüzü olarak anlaşılabilir. Ancak, yeryüzü denildiğinde toprak, su ve atmosferin birlikte düşünülmesi gerekir. Zira bu üç elemandan bir tanesinin eksik olması halinde insanoğlunun hayatını devam ettirmesi mümkün değildir. Kalkınma ve rahat bir hayat yaşayabilmek her insanın hakkıdır. Ancak kalkınırken çevrede olumsuz etkilere sebep olmamak veya hiç değilse çevreye dost teknolojiler üreterek çevre sorunlarını en aza indirmek insanoğlunun kaçınılmaz bir görevi olmalıdır. Çevre sorunlarının çözümünde; sürdürülebilir kalkınma ilkesinden ziyade Sürdürülebilir Yaşama ilkesine bağlı kalmak çok daha yararlı olacaktır. Beşbin yıldır uygarlıkların beşiği, mavi ve yeşilin kucaklaştığı, Homeros un İlyadası ile destanlaştığı, dünyanın en önemli su yollarından biri olan Dardanel in iki yakasında bulunan tarih ve kültür şehri İlimizin, çevre durumunun değerlendirilmesi amacıyla İl Çevre ve Orman Müdürlüğümüzce hazırlanan bu raporun Çanakkale ile ilgilenenlere faydalı olacağı inancıyla, raporun hazırlanmasında tüm emeği geçen kurum ve kuruluşlara teşekkür ederim. Orhan KIRLI Çanakkale Valisi ix

10 A- COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş : Çanakkale İli Marmara Bölgesinin batısında, Trakya Bölgesinin uzantısı konumunda olan Gelibolu Yarımadası ile Anadolu nun batı uzantısı olan Biga Yarımadası üzerinde bulunmaktadır. Eski çağlarda adı Hellespentos ve Dardanel olarak anılan, boğazın iki yakasında da topraklara sahip olan Çanakkale, tarihin ilk devirlerinden bu yana sürekli yerleşim yeri olarak kullanılmıştır. Anadolu da kurulmuş olan medeniyetlerin en önemlilerinden biri olan Truva (Troia) İl sınırları içinde yer almaktadır. Osmanlılar döneminde özellikle Çanakkale Boğazına çok önem verilmiş, Fatih Sultan Mehmet Han devrinde boğazın her iki yakasına Kilitbahir ve Çimenlik Kaleleri yapılmıştır. Bu zamandan sonra Çanakkale ve Bölgesi Osmanlıların bir uç beyliği olarak görev yapmıştır. Çanakkale; I. Dünya Savaşı tüm şiddetiyle sürerken l8 Mart l9l5 de tarih sahnesine çıkmış ve Mart 1915 Ocak 1916 tarihleri arasında süren deniz ve kara savaşları sonucunda şehidin kanı ile yazılan bir destan yaratarak Türkiye Cumhuriyeti tarihinde mümtaz bir yer kazanmıştır. A.2. İl ve İlçe Sınırları : İl in Merkez İlçe dahil l2 İlçesi olup, İl ve İlçe sınırlarını gösteren harita UEk-l deu verilmiştir. UAlfabetik sırayla ilçeler; 1. Ayvacık 7. Ezine 2. Bayramiç 8. Gelibolu 3. Biga 9. Gökçeada 4. Bozcaada 10. Lapseki 5. Çan 11. Merkez İlçe (Çanakkale) 6. Eceabat 12. Yenice A.3. İl in Coğrafi Durumu : Çanakkale İli yaklaşık 650 Km. lik kıyı şeridi ile; Ege Denizi ve Marmara Denizini birleştiren su yolu olan Çanakkale Boğazı nın ayırdığı, Avrupa yakasındaki Gelibolu Yarımadası ile Anadolu nun batı uzantısı olan Biga Yarımadası üzerinde toprakları olan bir İl dir. 1

11 :U Biga Bu topraklar; Trakya da Edirne İlinin Enez ve Keşan, Tekirdağ İlinin Malkara ve Şarköy İlçeleriyle, Anadolu da Balıkesir İlinin Erdek, Gönen, Balya ve Edremit İlçeleriyle ile çevrilidir. Ege denizinde ise İlimizin ilçelerinden, Türkiye nin en büyük adası olan Gökçeada ile üçüncü büyük adası olan Bozcaada Yunanistan karasuları ile komşudur. İl; doğu meridyenleri ile kuzey paralelleri arasında 9736,9 km 2 lik bir alan kaplar. Anadolu Yarımadasının en batı noktası Bababurnu ile Türkiye nin en batı noktası olan Gökçeada daki Dabi Avlaka Burnu İl sınırları içinde kalır. Çanakkale İli topraklarının büyük kısmı Marmara Bölgesinin Güney Marmara bölümüne, Edremit Körfezi kıyısındaki küçük bir alan ise Ege bölgesine girer. Çanakkale İlinin 12 ilçesiyle birlikte 22 beldesi ve 568 köyü bulunmaktadır. A.4. İlin Topoğrafyası Ve Jeomorfolojik Durum : Çanakkale İli nin toprakları, genellikle dağ ve tepelerle kaplı alanların vadilerle yarılmasıyla oluşan engebeli bir yapı göstermektedir. İl in en yüksek dağı, Balıkesir sınırında yer alan Kazdağı (l767 m.) olup, diğer yükseltiler bu dağın çevresinde yer alır. Biga yöresinde Kuzey-Doğu ve Güney-Batı yönünde uzanan m. arasındaki yükseltiler dalgalı bir görünüm oluşturur. Edremit Körfezinin kuzeyi bu dağ ve tepelerin en yükseklerinin bulunduğu yerdir. Bu yükseltiler arasında; Susuztepe (1507 m.), Gürgen Dağı (1425 m.), Kalafattepe (1417 m.), Eğrimermertepe (1398 m.), Kocaeğrek Tepe (1371 m.), Hacıöldüren (1124 m.) ve Kocakatran Dağları (1030 m.) yer almaktadır. Gelibolu Yarımadasının kuzey ve kuzeydoğusunda Koru Dağı (726 m.) ile Tekir Dağları nın uzantıları yer almaktadır. Gelibolu Yarımadasında boğazdan Saroz Körfezine doğru basamak basamak bir yükselme görülür ve 400 m ye yaklaşan tepeler dik yamaçlarla Saroz Körfezine doğru iner. İl de ovalık alanlar az yer kaplar. ( İl topraklarının % 14,8 i ) Ovalara akarsu ağızlarında ve geniş tabanlı vadilerde rastlanır. Gelibolu Yarımadasının biçimi, büyük ovaların oluşmasını olanaksız kılmıştır. Ege Denizi ile Çanakkale Boğazı arasındaki tek büyük ovayı Kilye ve Piren Ovalarının birleşmesi (Eceabat Ovası) oluşturur. Bununla beraber Gelibolu Yarımadasının kuzeydoğusu doğrultusunda sırasıyla Yalova ve Kavak ovaları yer almakta olup, bu ovalar bölgede dar alanlar kaplamaktadır. Anadolu yakasında ise Eski Menderes Çayının aktığı alanda Bayramiç ve Ezine ve Ovaları, ayrıca Kocabaş Çayının ağzında Biga ve Karabiga Ovaları ile İlin güneydoğunda yer alan Agonya Ovası bulunur. İldeki yaylalar Kaz Dağları üzerinde akarsu başlarında, havzaları birbirinden ayıran küçüklü büyüklü gruplar şeklinde sıralanır. Yayla gruplarının bir bölümü Biga Yarımadasında, Kaz Dağlarının uzantıları olan düşük yükselti üzerindedir. Diğerleri ise Edremit Körfezinin kuzeyinde, Kaz Dağlarının doğu batı uzantıları şeklinde ve Ayvacık ta Menderes Havzası ile Edremit Körfezi arasındadır. İl in jeomorfolojik haritası UEk-2 deu verilmiştir. İlin ana jeomorfolojik birimleri ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. UDağlık Alanlar Yarımadasının GB sında geniş yayılımı olan yüksek dağlık alan genellikle Neojen öncesi temel kaya toplulukları ve Neojen yaşlı volkanizmaya bağlı olarak şekillenmiştir. Ayvacık-Yenice-Biga arasında yer alan dağ silsilerinin orografik uzanımları 2

12 Çanakkale :U Ova :U Menderes KD-GB yönündeki neotektonik dönem faylarıyla uyumlu olup, bunlar ile plato ve vadi tabanları arasındaki geçişler genellikle dik fay yamaçları ile sağlanmaktadır. Çanakkale nin doğusunda bulunan yüksek dağ kütleleri ise neojen yaşlı volkanizma ürünlerine karşılık gelmektedir. UPlato Alanlar :U yöresinde en yaygın olan jeomorfolojik ünite, çeşitli yükselti basamaklarında bulunabilen, farklı yaştaki aşınım yüzeyleri nedeniyle bazı kesimlerde basamaklı bir görünümü olan, yer yer yapısal denetimli platolardır. Genellikle Neojen yaşlı kaya toplulukları üzerinde gelişmiş olan platolar akarsularla derin şekilde yarılarak parçalanmışlardır. UAlüvyon Ova ve Vadi Tabanları çayı deltası ve Çanakkale Boğazı yöresi dışında kalan alüvyal ova ve vadi tabanları, genelde bölgenin tektonik denetimli ana orografik yapısına uygun olarak KD-GB yönünde uzanmaktadır. Yine kıyı ovaları ve deltaların dışında kalan alüvyon dolgu düzlükleri, genelde vadi tabanlarına karşılık gelmektedir. Tuzla çayı, Menderes çayı ve Biga çayı ağızlarında izlendiği gibi akarsuyun büyüklüğü ve drenaj havzaları ile oluşturdukları delta ovaları karşılığında deltaların küçük boyutlu olduğu gözlenmiştir. Bu çelişkili morfoloji delta sedimantasyonuna karşılık gelen denizel kaide seviyesinin çok yakın jeolojik geçmişte kazanılmış olması ile ilişkilidir. UGeçiş Zonu ve vadi tabanları ile plato ve yüksek dağlık alan arasında, yer yer birikim, yer yer de aşınım süreçleri ile gelişmiş olan etek düzlükleri, söz konusu ana jeomorfolojik üniteler arasındaki geçiş zonunu oluşturmaktadır. Çanakkale İlinin de içinde yer aldığı Biga yarımadasının morfotektonik yapısı neotektonik dönemde gelişmiş olan, genelde KD-GB uzanımlı faylarla kontrol edilmektedir. Ana orografik uzanımlar olan ovalar ve vadi tabanları ile bunlar arasında yükselen dağ silsileleri tektonik yapı ile uyumlu olarak KD-GB yönlüdür. Çanakkale sınırları içinde Miyosen aşınım yüzeyi ve Pliyosen-Pleyistosen aşınım yüzeyi olmak üzere iki aşınım yüzeyi belirlenmiştir. Dağlık alanlar üzerinde parçalar halinde korunmuş olan Miyosen aşınım yüzeyi metreler arasındaki yüksekliklerde bulunmakta ve bu yüzey tektonik defoarmasyonlar nedeniyle morfometrik dalgalanmalar göstermektedir metreler arasında yayılımı olan Pliyosen ve sonrası aşınım yüzeyleri genellikle Neojen yaşlı kaya toplulukları üzerinde gelişmiştir. Ayrıca, bazı küçük alanlarda fosil aşınım yüzeylerine de rastlanmıştır. İlin GD bölümünde drenaj şebekesi bölgesel tektonik yapıya uygun olarak KD-GB uzanımlı ana akarsularla karakterize edilir. Fay zonları boyunca gelişmiş olan tektonik kökenli havza tabanları veya fay zonlarına sübsekant olarak yerleşmiş oval geniş tabanlı vadilerle tanınan drenaj şebekesi bazı kesimlerde epijenik birleştirme boğazları oluşturmuştur. Çanakkale çevresinde, özellikle boğaz yöresinde kıvrımlı yapı üzerinde rölyef terslenmesi ile karakterize edilmiş kafesli bir drenaj ağı gelişmiştir. Ana drenaj şebekesinin yerleşimi yapısal denetimli olmasına karşın ikincil drenaj ağının örgülenme düzeni jeomorfolojik-litolojik özellikler tarafından belirlenmiştir. Jeomorfolojik oluşumlardan Biga ve Menderes Çayı gibi büyük vadi tabanları ve deltalar taşkın ovalarına karşılık gelmektedir. Taşkın ovaları vadi kenarlarında birikinti koni ve glasilerine geçerler. Alüvyon dolgulu dar vadi tabanları bazı kesimlerde tamamen taşkın yatağı karakteri göstermektedir. Çanakkale Boğazı yöresi ve büyük akarsu vadilerinde dönemsel şekiller gözlenmektedir. Biga ve Menderes Çayı gibi büyük akarsuların taşkın alanlarında izlenen menderes sekileri Holosen de gelişmiştir. Alüvyon yelpazesi daha çok vadi veya havza 3

13 :U Çanakkale Aşınım kenarlarında gelişmiş olup, Edremit Körfezi kıyılarında ve Yenice Ovası kenarında büyük boyutlara ulaşmıştır. Ova ve vadi kenarlarında yumuşak litolojilerin yüzeylediği kesimlerde ise glasiler gelişmiştir. UKıyı ve Denizaltı Şekilleri Boğazı çevresinde 20-25, 15, 7-8 metre seviyelerinde olmak üzere üç denizel seki gurubu gözlenmektedir. Bölgede çok belirgin morfolojik diskordansın izlediği falezler şeklinde gelişmiş olan yüksek kıyı tipi çoğunluktadır. Bazı kesimlerde önlerinde geniş bir dalga aşınım düzlüğü bulunduran bu kıyılarda dalga aşındırma süreçleri egemen olup, duraysız kesimlerde tabaka kaymaları ve heyelan gibi kütle hareketleri gözlenmektedir. Delta ve vadi ağızlarına karşılık gelen alçak kıyılarda ise birikim süreçlerinin etkisiyle kumlu ve çakıllı plajlar gelişmiştir. Gelibolu ve Biga yarımadası açıklarında -90 metreler seviyesine kadar inen ve üzerinde Gökçeada ile Bozcaada nın yükseldiği kıtasal şelf izlenmektedir. Pleyistosen sonlarındaki deniz yükselmesi ile deniz tabanı haline dönüşen şelf düzlüğü üzerinde, eski akarsu yataklarını belirleyen denizaltı vadileri yer almaktadır. Çanakkale Boğazı da Üst Pleyistosen sonlarına kadar Marmara yönüne doğru drene olan eski bir akarsu yatağının deniz altında kalması ile oluşmuştur. UGüncel Aşınım (Erozyon) Süreçleri ve Kütle Hareketleri :U süreçleri, platolar ile dağlık sahalar üzerinde etkilidir. Bu alanlarda yarılmanın fazla olduğu, aşınıma karşı dayanımsız kaya türlerinin yüzeylediği, eğimin fazla olduğu kesimlerde yamaç erozyonu etkilidir. Az eğimli platolar ile glasi yüzeylerinde ise yüzey sellenmesinin neden olduğu yüzeysel erozyon gözlenmektedir. Sık dantritik drenajın gelişmiş olduğu ve yumuşak litolojilerin yüzeylendiği yamaç zonlarında ise selcik erozyonu gelişmiştir. Çanakkale Boğazı ve çevresinde çoğunlukla gözlenen, yarılmanın fazla olduğu veya kritik denge açısına yakın eğimler gösteren, plastisitesi yüksek, killi ve tüflü litolojilerin yüzeylediği yamaçlar aktif ve potansiyel heyelan sahalarıdır. Sonuç olarak; İlimizin, dağ ve tepelerle kaplı alanlarının vadilerle parçalanmış olduğu engebeli arazi yapısı jeolojik sakıncalı alanların, kent planlaması içinde yer almasına neden olmuştur. Jeolojik sakıncalı alanlar İzmir-Bursa karayolu boyunca, Çanakkale sınırı bitimine kadar devam etmektedir. Bununla beraber alınacak tedbirler ile birlikte, bu alanlarda yaptırılan jeolojik ve jeofizik etüdler ışığı altında sınırlı yapılaşma alanları oluşturulabilmektedir. A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi : Çanakkale İli sınırları içinde yapılan çalışmalarda, en altta Triyas öncesi yaşlı Fazlıkonağı formasyonu yer alır. Fazlıkonağı formasyonu üzerine uyumsuz olarak Alt Triyas yaşlı Karakaya formasyonu gelir. Karakaya formasyonunu uyumlu olarak Orta-Üst Triyas yaşlı Kapıkaya formasyonu takip eder ve o da uyumsuzluklarla jura yaşlı Sarıkaya formasyonu tarafından örtülür. Sarıkaya formasyonunun üzerine yine uyumsuz olarak Maestrihtien-Üst Paleosen yaşlı Lört formasyonu gelir. Bu birimin üzerinde uyumsuz olarak Alt Lütesiyen yaşlı Karaağaç Limanı formasyonu yer alır. Bu formasyonu Fıçıtepe formasyonu izler. Fıçıtepe formasyonunu uyumsuz olarak Üst Lütesiyen yaşlı Soğucak formasyonu örter. Soğucak formasyonunu Eosen yaşlı Burgaz, Korudağ, Keşan, Kanlıbent ve Oligosen yaşlı Armuttepe formasyonları izler. Üst Miyosen-Pliyosen yaşlı Çanakkale formasyonu alttaki yaşlı birimleri uyumsuz olarak örtmektedir. 4

14 İlimizin jeolojik haritası UEk-3 teu ve stratigrafik yapısının dik kesiti UŞekil - 1 deu (Sh : 11) verilmekte olup, stratigrafide yer alan jeolojik formasyonlar aşağıda açıklanmaktadır. UFazlıkonağı Formasyonu : Formasyon Kazdağı, Yenice ve Bayramiç dolaylarında yüzeylemektedir. Birim, altta amfibolitşist, metagabro, serpantinleşmiş metadünit ve serpantinit ile başlar. Gınayslarla devam eden formasyon üstte yeşil şist fasiyesinde başkalaşım geçirmiş şist-mermer ardalanmasından oluşmuştur l500 m. kalınlığında olan formasyon Triyas öncesi yaşlıdır ve üzerine uyumsuz olarak Karakaya formasyonu gelmektedir. UKarakaya Formasyonu : Formasyon Biga nın güneyi ile Yenice dolaylarında yüzeylemektedir. Birim, genel olarak kırıntılı kayalar ve Permiyen yaşlı kireçtaşı bloklarından, yeşil şist fasiyesinde başkalaşım geçirmiş metaçakıltaşı, metakumtaşı, kumlu silttaşı, metasilttaşı, metaçamurtaşı, kumlu kireçtaşı ve kireç taşından oluşur. İçinde ayrıca metaspilit ve spilitik bazaltlar görülmektedir. 250 m. kalınlıkta olan formasyon Alt Triyas yaşlıdır ve Kapıkaya formasyonu tarafından uyumsuz olarak örtülür. UKapıkaya Formasyonu : Kapıkaya formasyonu, Çakıltaşı, kumtaşı, kumlu kireçtaşı, silttaşı ve kireçtaşından oluşmuştur. Orta - Üst Triyas yaşlı olan Kapıkaya formasyonu uyumsuz olarak Sarıkaya formasyonu tarafından örtülmektedir. USarıkaya Formasyonu : Bu formasyon Çakmaklı Kireçtaşı, Kumtaşı, Çamurtaşı ve Kumlu Kireçtaşından oluşmuştur. Formasyon Jura yaşlıdır ve uyumsuz olarak Lört formasyonu tarafından örtülmektedir. UGranodiyorit : Bu birim geniş alanlarda yüzeylemektedir. Granodiyoritler genel olarak ezilmiş ve milonitik dokuda olup, çok sayıda aplit damarları ile kesilmişlerdir. Bölgede yapılan radyometrik yaş tayinlerine göre birim Üst Kretase- Eosen yaşlıdır. ULört Formasyonu : Bu birim Saroz Yarımadasında küçük alanlarda yüzeylenmektedir. Formasyon kırmızımsı, şarabi, yeşil renkli, ince-orta tabakalı, genellikle pelajik kireçtaşından oluşmuştur. Birim içerisinde yer yer şeyl bantları izlenir. Üst Kretase- Paleosen yaşlı olan formasyonun kalınlığı m. arasında değişmektedir ve açısal uyumsuzlukla Karaağaç limanı formasyonu tarafından örtülmektedir. 5

15 UKaraağaçlimanı Formasyonu : Güneydoğu dolayları ile Saroz Yarımadasında yüzeylenen formasyon beyaz renkli, ortakalın tabakalı, bol fosilli kireçtaşı ile başlar. Formasyon gri, yeşilimsi renkli laminalı kiltaşı; gri renkli, ince-kalın tabakalı kumtaşı ve çakıltaşı ardalanması ile devam eder m. Kalınlıkta olan birim Kuiziyen-Alt Lütesiyen yaşlıdır. Formasyon üstte Fıçıtepe formasyonuna uyumlu olarak geçer. UFıçıtepe Formasyonu : Formasyon, kırmızı renkli tabakasız çamurtaşı; gri yeşilimsi gri renkli, orta-kalın tabakalı kumtaşı ve çakıltaşı ardalanmasından oluşmuştur. Genellikle kanal deluges çökellerinden ibaret olan birim m. kalınlıktadır ve Alt Lütesyen yaşlıdır. Uyumsuz olarak Soğucak formasyonu tarafından örtülür. USoğucak Formasyonu : Sarı renkli kumtaşı, kireçtaşı, çakıllı ve kumlu kireçtaşı, çamurtaşı ve marnlarla başlayan formasyon, bol makro ve mikro fosilli kireçtaşı ile devam eder ve üst düzeylerinde olistolit içeren marnlardan oluşur. Üst Lütesyen-Üst Eosen yaşlı olan formasyon alttaki yaşlı birimleri uyumsuz olarak örter. Üstte Burgaz formasyonuna dereceli geçişlidir. UBurgaz Formasyonu : Gri renkli şeyl, marn, çakıltaşı, tüfit ve aglomera ile başlayan formasyon gri açık mavi renkli şeyllerle devam eder m. kalınlığında olan formasyon Alt Eosen yaşlıdır ve uyumlu olarak Korudağ formasyonuna geçmektedir. UKorudağ Formasyonu : Formasyon sarı, kirli sarı renkli, orta-kalın tabakalı kumtaşı; gri, sarımsı gri renkli, laminalı kiltaşı ardalanmasından oluşmuştur ve çok az çakıltaşı içerir. Üst Eosen yaşında olan formasyon l200 m. kalınlıktadır. Birim üst bölgede Keşan Formasyonu ile dereceli geçişlidir. UKeşan Formasyonu : Gri, sarımsı renkli, orta-kalın tabakalı kumtaşı ile yeşilimsi gri renkli, kiltaşı ardalanmasından oluşan formasyon yer yer kanal dolgusu şeklinde çakıltaşı içerir. Üst Eosen yaşlı olan formasyon m. kalınlıktadır ve Kanlıbent formasyonu ile dereceli geçişlidir. UKanlıbent Formasyonu : Gri, mavi renkli, laminalı miltaşı ile başlayan formasyon gri renkli, orta - kalın tabakalı kumtaşı, çamurtaşı ardalanması ile devam eder. En üstte kumtaşı ve çakıltaşlarının egemen olduğu düzeyler yer alır. Birim, yer yer kömürlü düzeyler de içermektedir. Üst Eosen yaşlı olan formasyon 250 m. kalınlıktadır. Bu formasyon üstte Armuttepe formasyonuna dereceli olarak geçmektedir. 6

16 UArmuttepe Formasyonu : Kırmızı renkli çamur taşı, sarı renkli kumtaşı ardalanması ile başlayan formasyon, üst bölgede kumtaşı ve çakıltaşı oluşmuştur. Oligosen yaşlı olan bu birim m. kalınlıkta olup, uyumsuz olarak Çanakkale Formasyonu tarafından örtülmektedir. UAndezit ve Tüf : Soğucak, Burgaz, Korudağ, Keşan, Kanlıtepe ve Armuttepe formasyonları ile düşey ve yanal geçişli olan andezit ve tüfler oluşma alanında oldukça geniş alanlarda yüzeylemektedir. Andezitler, mor, koyukahve, siyah renkli, bol eklemlidir ve genellikle kolay ayrışırlar. Tüfler, çoğunlukla andezitik tüf karekterinde olup yer yer silisleşmiştir. UÇanakkale Formasyonu : Kumtaşı, Miltaşı, Çamurtaşı ve Kireçtaşından oluşan formasyon Göksu, Sarıyer, Anafarta, Çamrakdere ve Bayraktepe üyelerine ayrılmaktadır. Formasyon Üst Miyosen-Pliyosen yaşlı olup yaklaşık 1500 m. kalınlıktadır. UGöksu Üyesi : Birim, çoğunlukla şarabi, yeşilimsi, kül, sarı renkli, ince linyit damarlı akarsu kökenli ve genellikle taşkın ovası çökellerinden oluşmuş miltaşı, kiltaşı, çakıltaşı ve killi kireçtaşından ibarettir. USarıyer Üyesi : Açık kırmızı, sarımsı, kahverenkli çamurtaşı, miltaşı, kumtaşı ve çakıltaşından oluşmuştur. Birim yer yer blok içeren kanal dolgusundan yer yer de iri bloklu alüvyon yelpazesi çökellerinden oluşmuştur. UAnafarta Üyesi : Üye sarı, kül renkli, kanal dolgulu, çapraz tabakalı kumtaşı, miltaşı, kiltaşı ve çakıltaşından ibarek akarsu çökellerinden oluşmuştur. UÇamrakdere Üyesi : Birim, kül, yeşilimsi, açık sarı renkli, yer yer tutturulmuş, yer yer tutturulmamış, inceorta tabakalı, linyit damarlı, göl çökelleri içeren miltaşı, kiltaşı, kumtaşı ardalanmasından oluşmuştur. UBayraktepe Üyesi Beyaz, kirli beyaz, sarı, kirli sarı renkli, orta-kalın-ince tabakalı kıyı ve sığ deniz çökelli kumlu kireçtaşı, miltaşı, kumtaşı ardalanması ile başlayan üye; kireçtaşı, kumlu kireçtaşı, oolitli kireçtaşı ve kumtaşı ardalanması ile devam etmektedir. 7

17 UAglomera, Tüf, Andezit, Dasit, Riyolit : Çanakkale formasyonu ile düşey ve yanal geçişli olan bu volkanitler, çalışma alanında yüzeylemektedir. Aglomera, mor, uçuk mor, sarımsı renkli, kalın - çok kalın tabakalıdır ve sıkı tutturulmuştur. Tüf, kırmızı, sarı, yeşil renkli ve yer yer silisifiyedir. İnce-orta tabakalı olup genellikle kolay ayrışır. Andezit mor, uçuk mor, sarımsı renkli, sert, çatlaklı ve eklemlidir. Dasit ve Riyolit açık gri, pembe renkli, eklem sistemi gelişmiş ve serttir. UConkbayırı Formasyonu : Formasyon sarımsı, kirli beyaz, kahverenkli, kanal dolgulu, akarsu ortasında çökelmiş miltaşı, kumtaşı, çakıltaşı, çamurtaşı ardalanmasından oluşmuştur. Yaklaşık 300 m. kalınlıkta olan formasyon Türoliyen yaşlıdır. UAkarsu Sekisi : Açık kahve, kirli sarı, kül renkli, iri ve ufak volkanik çakıllı miltaşı, kumtaşı ardalanmasından oluşan birim çoğunlukla gevşek bir yapıdadır. Yer yer denizel sekilerle yanal geçişlidir. UDenizel Seki : Pleyistosen günümüz yaşlı olan birim, kirli beyaz, kirli sarı renkli, orta-kalın düzensiz ve devamsız tabakalı, çakıllı kumlu, yer yer biyojenik kumludur ve 50 m. kalınlığa ulaşmaktadır. UBazalt : Siyah renkli, ojit ve hornbilent içeren bazalt oldukça sert olup kuaterner yaşlıdır. UAlüvyon : Çakıl, kum, kil ve çamur yığışımından ibaret olan birim akarsu yataklarında ve göl kenarlarında yüzeylemektedir. UYamaç Molozu : Kum, köşeli çakıl ve kil den oluşmuştur ve bu yapı yamaç kıyılarında yüzeye çıkmaktadır. A.5.1 Metamorfizma Ve Mağmatizma : Biga Yarımadasında, Edremit Körfezi kuzeyinde bulunan ve 1767 metreye kadar yükselen Kazdağ Masifinin metamorfik serilerden oluşan merkez ve güneydoğu bölgesinde yüksek derecelerde Metamorfizmaya uğramış (Kata-Mesometamorfik) serilerle daha düşük derecelerde Metamorfizma geçirmiş (Epi-Metamorfik) formasyonlar yer alır. Bölgede kuzeydoğu - güneybatı yönlemli bir kuşak halinde izlenen Kazdağ Masifi, yarımadanın en yaşlı birimi olup, temel kayaları olarak yorumlanmaktadır. 8

18 Yapılan çalışmalarda, Kazdağ Masifi'nin büyük bir bölümünün migmatitik gnayslardan oluştuğu ve bunların üzerinde ise mermerlerin yer aldığı belirlenmiştir. Daha üst seviyelerde ise amfibolitlerle birlikte metaultramafik kayalar yer almaktadır. Masif, bölümsel ergimelerin yaygın olarak geliştiği Barroviyen türü bir yüksek ısı metamorfizmasından etkilenmiş olup, bölgesel ölçekte bir dom morfolojisi sergilemektedir. Araştırıcılara göre (E.Bingöl), Kata-Mesometamorfik seriler mermer, gnays ve mafikultramafik kayaçlardan; epimetamorfik olanlar ise karbonatlı, silikoalüminli ve mafik formasyonlardan oluşur. Çanakkale yöresinde Mağmatizma konusunda kapsamlı bir çalışma yapılmadığı için, konu ile ilgili önemli bir bilgi edinilememiştir. A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya: Çanakkale İlinin yer aldığı Batı Anadolu, Orta Miyosen- Üst Pliyosen zaman aralığında Kuzey-Güney sıkışma yönüne göre Doğu-Batı doğrultulu kıvrım ve ters faylar; Kuzeydoğu- Güneybatı doğrultulu sol yönlü ve Kuzeybatı-Güneydoğu doğrultulu sağ yönlü doğrultu atımlı faylar gelişmiştir. Sıkışma yönünden Pliyosen sonuna doğru doğu-batı olarak değişmesi ile birlikte yapıların doğrultularıda farklılaşmış; ters fay ve kıvrımlarda kuzey-güney, normal faylarda doğu-batı, sağ yönlü doğrultu atımlı faylarda kuzeyoğu-güneybatı ve sol yönlü doğrultu atımlı faylarda da kuzeybatı-güneydğu yönü hakim olmuştur. Volkanik ürünler ise normal faylar veya açılma çatlaklarından yüzeye çıkmıştır. Ayrıca bu fayların denetiminde dağ arası ve pullapart türünde havzalar gelişmiş bu havzalar genç çökellerle doldurulmuşlardır. Çanakkale İli sınırları içindeki belirli fay hatlarının yanında bölgenin, depremsellik durumunu gösterir harita UEk-4 ve Ek-5 teu verilmiştir. Paleozoyik dönem ( milyon yıl) derin denizel ortam koşullarının hüküm sürdüğü zaman aralığı olup, bugün kazdağları olarak isimlendirilen dağ silsilesine ait tortul kayaçların çökelmesi ile sonuçlanmıştır. Biga Yarımadasının temel kaya birimi olarak yorumlanan bu kayaçlar, jeolojik zaman içinde başkalaşıma uğramıştır. Paleozoyik dönem sonlarına doğru yükselerek kara halini alan bölgede, Permiyen de Biga Yarımadası ndan başlayıp Tokat a kadar uzandığı tahmin edilen doğu-batı yöneliminde bir deniz açılımı meydana gelmiştir. Karakaya kenar denizi olarak tanımlanan bu deniz, Çanakkale ve civarında bugün gözlenen kaya birliklerinin oluşumuna neden olmuş ve Triyas sonunda kapanmıştır. Triyas dan Tersiyer e kadar genellikle karasal coğrafik koşullar hüküm sürmüş ve yoğun bir aşınım dönemi yaşanmıştır ,6 milyon yıl öncesine karşılık gelen dönem Paleosen- Eosen-Oligosen aralıklı olup, bu dönem çok yoğun volkanik faaliyetlerin olduğu bir dönemdir. Bu dönemde, volkanik alanlarda sığ göksel oluşumlar ve kaldera göllerinin oluşumu sonucunda, Çan ve civarında gözlenen kömür ihtiva eden tortul kayaçlar çökelmiştir. Miyosen i de içine alan bu dönemde bölgede kalın ve karmaşık bir volkanik malzeme çökelimi olmuş, plutonik yerleşim ve tektonik hareketlilik maksimum düzeye gelmiştir. Bütün bunların sonucunda, bugünkü maden ( kil, kömür, kurşun, çinko, bakır, gümüş, altın, molibden ve demir) potansiyeli ile jeotermal enerji kaynakları oluşmuştur. Çanakkale boğazı ve etrafındaki tortul çökelimi Miyosen ve sonrasına karşılık gelmektedir. 9

19 10

20 UKAYNAKÇA 1.Çanakkale Valiliği İl Yıllığı 2. İlin Jeolojisi ile ilgili bilgiler Bingöl ve diğerleri (l973), Şentürk ve Karaköse (l987), Sümengen ve diğerleri (l987), Bilgin (1964,1969), Erol ve İnal (1980), Erinç ve diğ. (1985) nin yaptığı çalışmalardan derlenmiştir. 3. Türkiye Jeolojisi - İhsan KETİN 4. Çanakkale İli arazi Varlığı - Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları İl Rapor No:17 11

21 0B-DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları : B.1.1. Güneş : Çanakkale İlinde yıllık güneşlenme müddeti ortalama olarak günde 7,7 saattir. En güneş alan ay l2,6 saatle Temmuz ayı, en az güneş alan ay ise 3,4 saatle Aralık ayıdır. B.1.2. Su Gücü : İlimizde enerjiye dönüştürülebilecek önemli bir su gücü bulunmamaktadır. Çanakkale İlinin en önemli akarsuları Eski Menderes (Karamenderes), Kocabaş, Sarıçay (Kocaçay), Tuzla, Bayramdere ve Kavak ve Mıhlı çaylarıdır. İl içinde bulunan akarsulara ait daha ayrıntılı bilgiler B.4.3 numaralı konu başlığında verilmiştir. İlde kullanılabilir içme suyu kaynakları olarak; Atikhisar Barajı, Bayramiç Barajı, Tayfur Barajı, Gökçeada Barajı ve çok sayıdaki gölet göze çarpmaktadır. Bunlardan en büyük olan Biga İlçesi sınırlarında Bulunan Bakacak Barajı da sulama amaçlı en büyük su rezervuarıdır. İlimiz sınırları içinde projelerinde enerji amacı olmayan ancak enerji potansiyeli bulunan barajlardan; Bayramiç Barajının 8,66 Gwh, Bakacak Barajının 3,8 Gwh, Umurbey Barajının 4,62 Gwh ve Ayvacık Barajının 3,24 Gwh yıllık enerji üretim potansiyeli bulunmaktadır. İlimizi çevreleyen Marmara Denizi, Ege Denizi ve Çanakkale Boğazında potansiyel dalga enerjisinin tespitine yönelik bilimsel bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Ancak, 2000 yılı dahil son 11 yıllık meteorolojik rasatlarda yıllık; orta kuvvette rüzgarlı gün sayısının 190, fırtınalı gün sayısının ise 68 olduğu belirtilmektedir. Denizlerdeki dalga yüksekliğinin atmosferik şartlara önemli ölçüde bağlı olması nedeniyle; meteorolojik verilerde 10,8 17,1 m/sn olarak verilen orta kuvvette rüzgar esen günlerde denizlerimizdeki dalga yüksekliğinin 1,25 2,5 m., 17,1 m/sn nin üzerinde hızla esen fırtınalı günlerde ise dalga yüksekliğinin 2,5 4 m. arasında olduğu tahmin edilmektedir. B.1.3. Kömür : Çan havzasında taban konglomeraları ile kumlu killer arasında bulunan linyit horizonunun kalınlığı 0-65 m. civarındadır. Linyit damarları bu alanlarda ara katkı içerir. Buna göre killi linyit, linyitli kil, kil ve tüfit tabakalarından oluşmuştur. Linyit damarının kalınlığı 2-47 m. arasında değişir. Havzalara göre üretim ve rezerv durumu aşağıdaki gibidir: U1. Yenice Çırpılar - Örencik Yöresi; ton görünür ve ton muhtemel olmak üzere toplam ton görünürmuhtemel linyit içermektedir. Bununla beraber Yenice Örencik Köyü civarında ton görünür linyit rezervi bulunmaktadır. Çırpılar ve Örencik yöresindeki ocaklar özel bir şirket tarafından işletilmektedir. Alınan numunelerde yapılan analizlerde; Çırpılar yöresindeki linyit kömürlerinde orijinal numunede alt ısıl değer 1335 kcal/kg, kuru numunede yanar kükürt oranının % 1,09, Örencik yöresindeki kömürlerde ise orijinal numunede alt ısıl değer kcal/kg, kuru numunede yanar kükürt oranı % 0,86 1 arasında değerler göstermektedir. 12

22 U2. Çan İlçesi ve Civarı; Çan İlçesi ve Durali Köyü civarı ton görünür, Çan Çomaklı-Yeniçeri Köyü civarında ton muhtemel linyit rezervi bulunmaktadır. Çan havzasının hemen hemen tamamı Türkiye Linyit İşletmeleri ( Çan Linyitleri ) tarafından işletilmektedir. 90 milyon ton civarında görünür rezervi olan bu sahanın işletilebilir rezervi ton kadardır. Bu havzanın bir kısmı Çan İlçesi yerleşim merkezi altında kaldığı için görünür rezervde önemli bir miktar kayıp olmaktadır yılı üretimi ton olan Çan Linyit İşletmelerine ait sahada bugüne kadar yapılan toplam dekapaj miktarı m 3 civarındadır. Bu havzanın ortalama toprak / kömür oranı 8m 3 /ton dur. Çan linyitlerinin orijinal numunelerinde alt ısıl değeri 3013 kcal/kg (Havza Ortalaması), kuru numunelerde yanar kükürt oranı minumum % 0,53, maksimum % 5,37 ve ortalama kükürt miktarı % 1-2,5 civarında bulunmaktadır. Yine Yeniçeri Köyü civarında görünür rezervi ton civarında olan ve kapalı işletme şekilinde özel bir firma tarafından çalıştırılan kömür ocağı bulunmaktadır. Bu ocaktaki linyitlerin alt ısıl değeri ortalama 5150 kcal/kg olup, kuru numunede kükürt oranı ise % 0,45 0,7 arasında, Çan Karlı Köy civarında bulunan ve ton muhtemel linyit rezervi olan ocak sahasından istihsal edilen linyitlerin orijinal numunede alt ısıl değeri ise kcal/kg arasında değerler göstermektedir. B.L.4. Doğalgaz : İl sınırları içinde doğalgaz kaynağı bulunmamaktadır. B.1.5 Rüzgar : Rüzgar enerjisi, çevrime uğramamış güneş enerjisidir. Güneş enerjisinin karaları, denizleri ve atmosferi aynı oranda ısıtmaması nedeniyle oluşan sıcaklık ve basınç farkları nedeniyle rüzgarları oluşturmaktadır. Rüzgar yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru yer değiştiren havanın, dünya yüzeyine göreceli olarak yaptığı harekettir. Rüzgar atmosferde bol ve serbest olarak bulunan kararlı, güvenilir ve sürekli bir kaynaktır. Doğası gereği kinetik enerji taşımaktadır. Havanın özgül kütlesi az olduğundan, rüzgardan sağlanacak enerjinin miktarı rüzgar hızına bağlıdır. Çanakkale İli rüzgar enerjisi bakımından oldukça iyi bir coğrafi konumdadır. İlk on metre yükseklikteki rüzgar hızı ortalama 3,9 m/sn iken, bu rakam Gökçeada da 3,5 m/sn, Bozcaada da ise 6,2 m/sn olarak karşımıza çıkmaktadır. İlimizdeki U U yılları arasındaki ortalama aylık rüzgar hızları Tablo 1 de verilmektedir. 13

23 UAYLAR U UORTALAMA RÜZGAR HIZI (m/s)u Ocak... 3,7 Şubat... 4,2 Mart... 4,1 Nisan... 3,5 Mayıs... 3,5 Haziran... 3,2 Temmuz... 3,8 Ağustos... 3,9 Eylül... 3,4 Ekim... 3,6 Kasım... 3,8 Aralık... 4,4 TABLO -1 : Çanakkale İli Aylık Ortalama Rüzgar Değerleri ( ) Son 11 yıllık rasatlar değerlendirildiğinde yıllık ortalama hızının 3,8 m/sn olduğu görülmektedir. Bu durum İlimizin özellikle sahil kıyılarında önemli bir doğal rüzgar potansiyelinin varlığına işaret etmekte olup, kurulu gücü 10,2 MW olan ve toplam 17 adet rüzgar türbininden oluşan Bozcaada Rüzgar Enerji Santrali tarihinden itibaren resmi olarak üretime geçmiştir. İntepede 50 adet rüzgar türbini 30,5 Mw güce sahip ve Geliboluda 19 adet rüzgar türbini ve 15 Mw güce sahip Rüzgar ereji santrali kurulum çalışmaları devam etmektedir. B.1.6 Biyokütle : Çanakkale İlinde verimli bir şekilde Biogaz oluşumunun sağlayacak Biomas enerjisi kullanılmamaktadır. Konu ile ilgili ayrıntılı bilgi J başlığında verilmiştir. B.1.7 Petrol : İl sınırlarının içinde petrol rezervi yoktur. B.L.8 Jeotermal Sahalar : İlin zengin kaplıca kaynakları içerisinde en önemli olarak Ezine ilçesi kıyı kesimine yakın durumda bulunan Kestanbol Kaplıcaları yer almaktadır. Kestanbol Kaplıcaları haricinde diğer kaplıca kaynakları yerel imkanlarla işletilmektedir. Çanakkale İlinin yeraltı suları yeterince araştırılmamakla birlikte, ormanlık alanlarda iyi kaynak sularına rastlanır. Kirazlıdaki Balaban Suyu ve böbrek hastalarının kullanıldığı ekşi su, çam suyu ve Kızılcık Suyu gibi sertliği çok az olan içme suları vardır. Bunlardan Kızılcık Suyu ruhsatlı bir kaynak suyu olup, şişelenip satılmaktadır. Bölgedeki kaplıcaların adı, yeri ve kullanım durumu ile ilgili bilgiler D.1.2. Jeotermal Kaynaklar bölümünde verilmektedir. 14

24 B.2. Biyolojik Çeşitlilik : B.2.1. Ormanlar : Çanakkale İlinde doğal bitki örtüsü olan ormanlar İl topraklarının % 54 ünü (526.l48 ha.) oluşturur. Ormanların % 39,1 i normal koru, % l7,1 i bozuk koru, % l0,5 i normal baltalık ve % 33,3 ü bozuk baltalıktır. Bölgedeki ormanların ana ağaç türlerini başta Kızılçam olmak üzere Karaçam, Bodur Ardıç, Meşe, Kayın, Kestane, Kazdağ Köknarı ve Adi Porsuk oluşturur. Akdeniz ikliminin kurak dönemi, ağaç topluluğunun ortadan kalkmış olduğu alanlarda yeni orman örtüsünün gelişmesine olanak vermez. Denizden km. içeriye ve 600 m. yüksekliğe kadar görülen maki grupları, daha çok Gelibolu Yarımadasının güneyindeki Lapseki-Biga arasında ve İlin kıyılarından orman alanı başlangıç sınırına kadar görülür. Ormanlar, hemen deniz kenarından başlamakla birlikte, daha yoğun olarak 300 m. Yükseltiden sonra yer almaktadır. İç kesimlerde bozkır görünümlü, cılız otlu, tahıl üretimine elverişli alanlar ile su boylarında her mevsim yeşil kalabilen çayırlara rastlanır. İlin orman arazilerinin dağılımını gösterir diyagram UŞekil 2 deu verilmiştir. Normal Koru Bozuk Koru Normal Baltalık Bozuk Baltalık 33,3% 39,1% 10,5% 17,1% Şekil- 2 Çanakkale ili orman arazisi dağılımını gösterir diyagram B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları: B.2.2 Çayır ve Meralar : İlimizin düzlük alanlarında (Eceabat, Ezine, Biga ve Karabiga Ovaları) su kenarlarında bulunan çayır ve meralar hektar alan kaplamaktadır. Çayır ve meraların %10 u düz, %3,6 sı hafif, %15 i orta, %71,4 ü dik ve daha fazla eğimlidir. Çayır ve mera kullanımında toprakların %11,3 ü derin, %1,8 i orta derin, %13.8 i sığ, %73,1 i çok sığdır. Bu arazilerin %0,9 unda drenaj, %9,1 inde ise çoraklık sorunu 15

25 bulunmaktadır. Yine bu arazilerin %11,5 i hafif, %4,6 sı orta, %48,9 u şiddetli, %35 i de çok şiddetli erozyondan etkilenmektedir. Çayır ve meralarımızın %11,6 sı I. II. III. ve IV. sınıftır. Bu arazilerin 220 hektarı çayır, hektarı mera alanlarıdır. B.2.3 Sulak Alanlar : İlimizde, Uluslararası öneme sahip A Sınıfı sulak alan kriterinde herhangi bir bölge bulunmamaktadır. Bununla birlikte; denizlerin 6 mt. ye kadar olan derinlikleri ekosistem olarak sulak alan kabul edildiği için Müdürlüğümüzce Saroz Körfezinin İlimiz sınırları içinde kalan kıyı şeridinde ( B Sınıfı Sulak Alan ) sulak alan çalışmaları yürütülmektedir. Ayrıca; Flora, Fauna ve Hassas Yöreler konu başlığında ( F ) İlimizde sulak alan özelliği gösteren bölgeler daha ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. B.2.4 Flora : İl florasında endemizm oranı yüksek değildir. En önemli endemik bitki Kazdağlarında 1000 mt. Yükseltiden sonra saf poulasyonlar oluşturan Abies nordmandiana ssp. equi-trojani (Kazdağ Köknarı) dır. Kazdağ Köknarı nın dışında çok yıllık otsu bir bitki olan ve Brassicaceae familyasına ait Alyssum pinifolium İlimiz florasının diğer endemik türüdür. Bunların yanında İl florasında rastlanılan diğer endemik türlere ilgili ayrıntılı bilgi F.2 de verilmiştir. B.2.5. Fauna : İlimiz genelinde endemik fauna konusunda ayrıntılı bir çalışma yapılmadığı için kesin bir bilgi elde edilememiştir. Bununla beraber yöre halkından alınan bilgilere göre bir yaban kedisi türü olan Karakulağın ( Step Vaşağı ) Ülkemiz içinde tek yaşama bölgesinin Kazdağları olduğu ancak, sözkonusu türün yıldır izine rastlanılmadığı bildirilmiştir. B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parklari, Tabiat Anıtı Ve Tabiatı Koruma Alanları Ve Diğer Hassas Yöreler : İlimiz sınırları içinde Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı ile Troya Tarihi Milli Parkı bulunmaktadır. Bu Milli Parklar sınırları Şekil-3,4 de gösterilmiştir. Bununla beraber Kazdağları Bölgesinde Kazdağ Köknarı ve Karaçam Koruma Alanları mevcuttur. Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı, bir barış parkı niteliğine sahip olacak şekilde, içinde Ülkemize ait 37 anıt ve şehitlik, yabancılara ait ise 33 adet anıt ve mezarlık bulunmaktadır. Troya Antik Kenti ve çevresinin Troya Tarihi Milli Parkı olarak belirlenmesi; Milli Savunma, Bayındırlık ve İskan, Kültür, Turizm ve Çevre Bakanlıklarının uygun görüşlerine dayanan Orman Bakanlığının tarihli ve 2743 sayılı yazısı üzerine, 2873 Sayılı Milli Parklar Kanununun 3.maddesine göre Bakanlar Kurulunca tarihinde kararlaştırılmıştır. Bu konu başlığı F de daha ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. 16

26 Şekil -3 Troya Tarihi Milli Parkı Uzun Devreli Gelişme Planı 17

27 Şekil- 4 Gelibolu Milli Parkı B.3. Toprak : Çanakkale İli dahilinde bulunan büyük toprak grupları ve bazı arazi tiplerinin genel karakterleri aşağıda sınıflandırılmış olup, bu toprak ve arazi tiplerinin ilçelere göre dağılımı (Tablo-3) de verilmiştir. UALÜVYAL TOPRAKLAR Bu topraklar, akarsular tarafından taşınıp depolanan materyaller üzerinde (A) C profilli, genç topraklardır. Mineral bileşimleri, akarsu havzasının litolojik bileşimi ile jeolojik periyotlarda yer alan toprak gelişimi sırasındaki erozyon ve birikme devrelerine bağlı olup, heterojendir. 18

28 Genellikle taze tortul depozitler üzerindeki genç toprak olarak tanımlanırlar. Horizonlar bulunmaz; bulunsa bile çok zayıf gelişmiştir. Sürekli veya mevsimlik olarak yaş genellikle de taban suyunun etkisi altındadır. Üzerindeki bitki örtüsü iklime bağlıdır. Bulundukları iklime uyabilen her türlü kültür bitkisinin yetiştirilmesinde elverişli ve üretken topraklardır. Alüvyal topraklara, Bozcaada İlçesi hariç İlin tüm ilçelerinde rastlamak mümkündür. En çok alan kapladıkları yöreler Biga, Gelibolu, Eceabat, Merkez ve Ezine ilçelerinde bulunmaktadır. Alüvyal toprakların bazılarında tuzluluk, bazılarında ise hem tuzluluk hem de sodiklik tespit edilmiştir. UHİDROMORFİK ALÜVYAL TOPRAKLAR Topoğrafyaları düz veya çukur, taban suyu yüksek ve alt katmanları yaştır. Taban suyundaki yükselip alçalmalar, toprak katlarında ardarda gelen yükseltgenme ve indirgenmelere yol açar. Dolayısıyla mavimsi-gri indirgenme ve kırmızımsı yükseltgenme lekeleri oluşur. Pas lekeleri özellikle çatlaklar ve kök kanalcıkları boyunca görülür. Bazende konkresyonlar oluşabilir. Derinlikleri fazla ise de gleyleşmiş katlar bitki kök bölgesini sınırlandırmaktadır. Doğal bitki örtüleri çayır ve mera otları ile saz, kamış veya suyu seven diğer bitkilerden oluşmaktadır. Basit drenaj önlemleri alınması halinde yem bitkileri ve suya dayanıklı ağaç türleri yetişebilir. Hidromorfik Alüvyal Topraklar Biga, Eceabat ve Ezine ilçelerinde lokalize olmuşlardır. UALÜVYAL SAHİL BATAKLIKLARI Göl ve deniz sahillerinde yer alan, göllerin, denizlerin ve yüzey akışlarının etkisiyle yılın büyük bir bölümünde yaş olan veya bataklık durumunda olan topraklardır. Tuzsuz, hafif tuzlu, hafif tuzlu alkali veya alkali olabilirler. Özellikleri itibariyle tarımsal değerleri yoktur. Av hayvanlarının doğal barınağı durumda olan bu toprakların üzerinde yetişen sazlardan yararlanılabilir. Alüvyal Sahil Bataklıkları Biga İlçesinde Hoyrat Gölü çevresinde bulunmaktadır. UKOLÜVYAL TOPRAKLAR Dik eğimlerin eteklerinde yer çekimi, toprak kayması, yüzey akışı veya yan dereler ile kısa mesafelerden taşınarak biriktirilmiş ve kolüvyum denen metaryal üzerinde oluşmuş olan bu genç topraklar (A) C profillidir. Toprak karakteristikleri daha çok çevredeki yüksek arazi topraklarına benzemektedir. Ana materyal derecelenmemiş veya kötü derecelenmiştir. Dik yamaçların eteklerinde ve vadi boğazlarında bulunanlar daha çok az topraklı kaba taş ve molozları içerirler, yüzey akış hızının azaldığı oranda parçaların çapları küçülmekte ve alüvyal toprak parça büyüklüğüne eşit olmaktadır. Böylece doğal eğimin çok azaldığı yerlerde kolüvyal ve alüvyal topraklar birbirine geçişli olarak karışmaktadır. Bu toprakların rengi oluştukları materyelin rengine bağlı bünyeleri genellikle kaba yapılıdır. Eğim ve bünyeleri dolayısıyla drenajları oldukça iyidir. Tuzluluk veya alkalilik problemi göstermezler. Profildeki çakıllar, kısa mesafelerden taşındığı için köşelidir. Bu topraklar zaman zaman taşkınlara maruz kalır. Üzerlerindeki doğal bitki örtüsü iklime bağlıdır. 19

29 Tarım altında olanlar sulandıklarında iyi verim verirler. Yenice başta olmak üzere Ayvacık ve Bayramiç ilçelerinde yayılış gösterirler. UKAHVERENGİ ORMAN TOPRAKLARI Bu topraklar yüksek kireç içeriğine sahip ana madde üzerinde oluşmuştur. Profil, A (B) C şeklinde olup, horizonlar birbirine tedricen geçer. A horizonu koyu kahverengi, dağılgan, gözenekli veya granüler yapıdadır. Reaksiyon genellikle alkali bazende nötrdür. Bu horizonda organik madde ile mineral madde iyice karışmıştır. B horizonu, genellikle daha açık kahverengi ve granüler veya yuvarlak köşeli blok yapıdadır. Renk bazen kırmızı olabilir. Reaksiyonları genellikle alkali bazen de nötrdür. C horizonundan daha fazla miktarda kil ihtiva eder. Bunlar çoğunlukla silikat killeridir. Killerin baz saturasyonu orta veya yüksek derecededir. B horizonunun alt kısımlarında Kalsiyum Karbonat birikintileri görülür. Topraklar genellikle yaprağını döken orman örtüsü altında oluşur. Bunlarda etkili olan toprak oluşum işlemleri kalsifikasyon ve podzollaşmadır. Drenajları iyidir. Çoğunlukla orman veya otlak olarak kullanılmaktadırlar. Tarım yapılanlarda yüksek verim oranı gösterirler. Kahverengi Orman Topraklarında ilin tüm ilçelerinde rastlamak mümkündür. Özellikle Gelibolu, Merkez, Eceabat, Biga, Gökçeada ve Yenice ilçelerinde yoğunlukla bulunurlar. Bu toprakların %36,7 si işlemeli tarıma uygun olan I.-II.-III. ve IV. arazileri içerir. %34,1 i nadassız kuru tarım arazisi, %44,6 sı orman-funda olarak kullanılmaktadır. UKİREÇSİZ KAHVERENGİ ORMAN TOPRAKLARIU Bu gruptaki topraklar değişik ana kayalardan oluşmuştur. Renk ve baz durumu ana materyal ve organik madde miktarına bağlı olarak değişir. A (B) C profilli topraklardır. A horizonu iyi oluşmuştur ve gözenekli bir yapısı vardır. B horizonunu gözle ayırt etmek zordur. Kahverengi veya koyu kahverengi granüler veya yuvarlak köşeli bir yapıdadır. B horizonunda kil birikimi yok veya çok azdır. Bu horizon bir çok kısımlarda yoktur ve A 1 in hemen altında C horizonu bulunmaktadır. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları genellikle yaprağını döken orman örtüsü altında oluşur. Bu topraklara Gökçeada İlçesi hariç, İlin tüm ilçelerinde ratlamak mümkündür. Özellikle Yenice, Bayramiç, Ayvacık, Çan, Lapseki, Merkez, Biga ve Gelibolu ilçelerinde yoğunlukla bulunmakta olup, işlemeli tarıma uygun olan araziler %11 lik bir alan kaplamaktadır. Kireçsiz Kahverengi Orman Topraklarının %19,6 sı kuru tarım arazisi, %72,6 sı orman-funda olarak kullanılmaktadır. UKİREÇSİZ KAHVERENGİ TOPRAKLAR Bu toprakların oluşumunda zayıf podzollaşma ve birazda kalsifikasyon rol oynar. A horizonu kahverengi, kırmızı kahverengi, grimsi kahverengi, sarımsı kahverengi veya kırmızıdır. Bu topraklar yumuşak (tınımsı) kıvamdadır. B horizonu daha ağır bünyeli, daha sert kıvamlı, kahverengi veya kırmızı kahverengidir. Bu horizonda kırmızılık daha fazladır. Horizonun normal olarak kireci yıkanmıştır, fakat reaksiyon nötr veya alkalidir. A dan B ye geçiş tedricen olmaktadır. Bu toprakların ana maddesi değişiktir. Topraklar, asit ana madde üzerinde olduğu kadar kireçtaşı üzerinde de oluşabilir. Doğal bitki örtüsü çalı ve otlar ile yaprağını döken ormanlardır. 20

30 Doğal drenajları iyidir. Kireçsiz Kahverengi Toprakların İl içindeki toplam alanı Ha. olup, bunun büyük bir bölümü Gökçeada ve Ezine ilçelerinde, kısmen de Gelibolu ilçesinde görülmektedir. UKIRMIZI AKDENİZ TOPRAKLARI A-B-C horizonlu toprakladır. Akdeniz iklim bölgesindeki kireç kayaları üzerinde 600 mm. ve daha fazla yağış altında oluşmuş koyu kırmızı renkli topraklardır.bazı hallerde kalkersiz ana madde üzerinde de oluşabilirler. Üst toprak organik maddece fakir olup, A horizonu oldukça uniform bir kırmızı renktedir. Bunun altında kırmızı, daha ağır bünyeli ve belirgin kil zarlarına sahip B horizonu yer almaktadır. Ped yüzeylerindeki kilin baz satürasyonu %40 dan fazla olabilir.renk yüksek kromaya (kırmızı veya sarı) sahiptir. Baz satürasyonu derinlikle daha da artmaktadır. B horizonunda yapı blok veya prizmatik, ped yüzeylerinde veya boşluklarda kalın kil zarları görülür. B horizonundaki dominant killer 2:1 tipindeki killerdir. Doğal bitki örtüsü; ot, maki ve çeşitli orman ağaçlarıdır. İklim, kurak mevsimli hümid ve subhümid dir. Bu toprak yılın büyük bölümünde kurudur. Ancak serin ve yağışlı mevsimlerde rutubetlidir. Ana madde sert kalker, esas kayası kalkerli konglomera kısmen de kil taşı ve volkanik kayalardır. İl içinde toplam alanları 2489 Ha. olup tamamı Yenice ilçesinde bulunur. UKIRMIZI KAHVERENGİ AKDENİZ TOPRAKLARI Bu topraklar kırmızı Akdeniz toprakları ile kahverengi Akdeniz toprakları arasında geçiş oluşturmaktadır. A - B - C profiline sahip topraklardır. A horizonu, iyi gelişmiş orta derecede organik maddeye sahip ve organik maddeler mineral maddelerle iyice karışmış durumdadır. Zayıf bir A2 horizonu görülebilir. A horizonu, kırmızı veya kahverengi, köşeli blok ve prizmatik yapıya sahip bünyesel B horizonu içine tedricen geçer. B horizonunun ped yüzeylerinde kil zarları görülür. Bunlar illit veya kaolinit grubu killerdir. Baz satürasyonu %35 ten fazla olup, bu miktar derinlik arttıkça daha da fazlalaşır.kurak mevsimlerde A ve B horizonu sert hal alır. Doğal bitki örtüsü; ot, maki ve çeşitli orman ağaçlarıdır. Kırmızı Kahverengi Akdeniz Topraklarının İl içindeki toplam alanları Ha. olup, bunun büyük bir bölümü Biga, Ezine ve Bayramiç ilçelerinde az bir kısmı ise Lapseki, Ayvacık, Merkez ve Yenice ilçelerinde görülmektedir. URENDZİNA TOPRAKLAR İnterzonal toprakların kalsimorfik grubuna dahil olması sebebiyle bütün özelliklerini yüksek derecede kirece sahip ana maddeden alır. Zonal topraklara nazaran horizonlar çok zayıf olup A C profillidirler. A horizonu ince olup, granüler yapıda, koyu renkte, alkali veya nötr reaksiyonludur. Organik madde, mineral madde ile iyice karışmış durumdadır. Organik madde miktarı ve toprak derinliği, kalkerli materyal üzerinde teşekkül etmiş litosol ve regosollerden fazladır. Bütün profilde; kalsiyum karbonat dağılmış durumda olup, baz saturasyonu yüksektir. 21