PSİ173 Psikolojiye Giriş, Prof.Dr. Hacer HARLAK [ADÜ- FEF]

Transkript

1 İnsanın beyni ile davranışları arasında nasıl bir ilişki vardır? Rüyalar ne anlama gelir? Maymunlar işaret dili öğrenebilir mi? Bir sınavdan önce niçin bazı kişilerin elleri terler? Kendine zarar verici davranışlar azaltılabilir mi?

2 ??? Dünyaya geldiğinde sadece birincil ihtiyaçlarını gidererek yaşamını sürdüren birey, daha sonra ne tür değişimler gösteriyor? Öğrenme nasıl gerçekleşir? Etrafımızdaki her şeyi nasıl ayırdediyoruz? Bazı insanlar gerçekte olmayan sesler ve görüntülerden sözediyorsa bu ne anlama gelir?

3 Diğer insanların, ne yaptıklarını, ne düşündüklerini, ne hissettiklerini nasıl anlayabiliriz? KENDİMİZİ nasıl tanımlayabiliriz, anlayabiliriz ve açıklayabiliriz?

4 PSİKOLOJİYE GİRİŞ

5 Psikoloji Psyche + Logos Psychology (İng.) Psychologie (Fr.) Zihin/ruh + söz/bilgi, bilim

6 Psikoloji, İnsanın davranışlarını, bunların altında yatan nedenleri ve bilişsel süreçlerini (zihni) anlamaya ve açıklamaya, bazen de değiştirmeye çalışır.

7 Psikoloji bir bilimdir Yani, bir «sorular sorma, olayları inceleme, sonuçlara varma ve bu sonuçları değerlendirme yöntemi»dir. Sağduyu değil!

8 Davranış- doğrudan gözlemlenebilen eylemler Yürüme Konuşma Zihinsel süreçler kişinin kendi içindeki düşünceleler, duygular, güdüler, hayaller v.s.

9 Psikoloji nasıl bir bilimdir? Hem sosyal bilim İnsan toplumunun yapısını ve toplumdaki bireyin doğasını inceler. Örn. Antropoloji, tarih, sosyoloji ve ekonomi Hem doğa bilimi Fiziksel dünyanın (beyin veya zihin) doğasını bilimsel araştırma yaparak inceler: hipotezler, deney yapma, veri toplama ve analiz etme, sonuç çıkarma.

10 Psikolojinin geçmişi

11 Psikolojinin geçmişi Antik Yunan öncesi (Mısır) Antik Yunan Platon, Aristo, Demokritos, Hipokrat Ortaçağ Descartes 1700 lerin sonu-1800 lerin başları Gall: Frenoloji, Charcot: Hipnoz

12 Psikolojinin soruları yeni değil. İnsanın kendine özgü nitelikleri doğuştan mı, yoksa öğrenilmiş mi? Doğacılara karşı emprisistler

13 Doğacılar İnsan aklı/bilgisi doğuştan vardır. 17. yy.da Descartes: Tanrı, benlik, geometri, gelişme ve sonsuzluk doğuştan. Emprisistler Bilgi deneyimin sonucudur. J. Locke --- Tabula Rasa Çağrışımcılık --- duyu +benzerlik, zıtlık, bütünlük gibi ilkelerle çağrışım yapan düşünceler. Doğacılık X Emprisizm

14 Psikolojinin tarihi

15 Psikolojinin kökenleri Felsefe Fizyoloji Psikoloji Wilhelm Wundt

16 İlk psikologlar (1800 lerin sonu lerin başı) Wilhelm Wundt Deneysel psikolojinin babası 1879 da Almanya da Leipzig de ilk psikoloji laboratuvarını kurmuş. Görme duyusunu içebakış yöntemi ile incelemiş. Basit ve iki-seçmeli uyarana tepkide bulunma zamanını incelemiş.

17 İlk psikologlar E. Bradford Titchener Wundt psikolojisini popülerleştirmiş ve ABD ye taşımış. Düşünmenin bileşenlerini açığa çıkarmak için içebakış yöntemini kullanmış.

18 İlk psikologlar William James İlk önemli psikoloji kitabının «The Principles of Psychology» (Psikolojinin İlkeleri) yazarı Zihin/akıl bir bilinç akışıdır.

19 Psikolojinin başlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Psikofizik İlk psikologlar duyum ve duyusal deneyim konusunda araştırmalar yapmışlar ve duyuların işlevlerinin ilginç yönlerini farketmişlerdir. Örn. bir uyaranın yoğunluğunun algılanması o uyaranın gerçek fiziksel yoğunluğu ile doğru orantılı değildir.

20 Psikolojinin başlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Psikofizik Başka bir sesin (fizik terimleriyle desibel olarak) yarısı kadar yüksek bir ses dinleyene öyle gelmez. Psikofizik, uyaranın gerçek fiziksel özellikleri ile algılanan özellikleri arasındaki ilişkinin matematiksel tanımlamasını vermeye çalışır.

21 Psikolojinin başlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Darwin in devasa etkisi: The Origin of Species (Türlerin Kökeni) (1859); The Descent of Man (1871) (İnsanın Türeyişi) Charles Darwin, insanlar ve diğer türlerin ilişkili olduğunun kanıtını sunarken bilimcileri ve farklı disiplinlerde çalışan insanları, hayvanların birçoğu veya hepsi ile ortak olan düşünme ve zeka gibi temel özellikleri dikkate almaya zorlamıştır.

22 Psikoanaliz ler Çocukluk deneyimlerinin sonraki kişilik özelliklerinin ve psikolojik sorunların gelişimini büyük ölçüde etkilediği inancı. İnsanlar çoğu zaman bu perspektifi (psikodinamik perspektif) psikolojiyle çağrıştırır; bilinçaltı çatışma ve geçmiş olayları (erken çocukluk travması) vurgular.

23 Sigmund Freud ( ) Viyanalı bir doktor Davranışı anlamak için bilinçaltını incelemiş. Rüyaların yorumu Geliştirdiği fikirler: Terapi İçsel çatışma Dürtüler, rüyalar, arzuların incelenmesi Dil sürçmeleri

24 Psikolojinin başlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Davranışçılık (Behaviorism) John B. Watson and B.F. Skinner Yapısalcılık terkedildi, çünkü subjektif algılama deneyimini incelemek zordu. Davranışçılık zihinsel süreçlere değil gözlemlenebilir, ölçülebilir davranışlara yoğunlaşır. Davranışçılar öncelikli olarak öğrenme ile bağlantılı gözlemlenebilir davranışları incelemeye çalışırlar.

25 Psikolojinin başlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Davranışçılık John B. Watson (1913): Davranışçı görüşler olarak psikoloji, doğa bilimlerinin halis objektif deneysel branşıdır. Teorik hedefi, davranışı tahmin ve kontrol etmektir."--

26 Gestalt Yaklaşımı ler: Duyuma karşılık algılama Algılamanın paçaların toplamından farklı olduğunu vurgulamışlar ve duyumun anlamlı algısal deneyimler olarak nasıl birleştirildiğini incelemişlerdir.

27 GESTALT Bazı Alman kurucular: Wertheimer (1912 ler), Koffka, Köhler Algılama ile uğraşmışlar. Sezgi Şeyleri nasıl görür ve anlarız? Bireyi problem çözmeye muktedir kılar. Davranışçılığa karşı, fenomenolojiden yana Öğrenme, bellek, problem çözme algısal yorum Biişsel psikolojinin temeli

28 20. yy ın ikinci yarısında psikolojiyi etkileyen bazı gelişmeler Bilgisayar Bilgi işleme sistemleri Dilbilim- Chomsky- Psikolengüistik kuram Nöropsikoloji BİLİŞSEL PSİKOLOJİ

29 Günümüzde psikolojideki dört temel perspektif Biyolojik Davranışsal Bilişsel Sosyokültürel Bu dört perspektif birbirini tamamlar; tüm resmi bize gösteren yap-bozun parçaları gibidirler. Her biri davranış ve zihinsel işleyiş hakkında bilgi sağladığı için, hiçbir perspektif diğerinden «daha iyi» değildir.

30 İÇSEL faktörleri vurgulayan perspektifler Biyolojik perspektif Fizyolojik donanımımızı (özellikle beyin ve sinir sistemi) davranışın ve zihinsel işleyişin başlıca belirleyicileri olarak görür. Bilişsel perspektif Bizim algılama, bellek ve problem çözme gibi zihinsel süreçlerimizin nasıl işlediğini ve davranışlarımızı nasıl etkilediğini vurgular.

31 DIŞSAL faktörleri vurgulayan perspektifler Davranışçı perspektif Çevremiz tarafından nasıl koşullanmışsak öyle davrandığımızı savunur. Sosyo-kültürel perspektif Diğer insanların ve kültürün davranışımız ve zihinsel işleyişimiz üzerindeki etkisine odaklanır.

32 Günümüzde psikolojideki diğer temel yaklaşımlar Psikodinamik yaklaşım Bilinçdışı zihni vurgular. İnsancıl yaklaşım İç-benliği ve subjektif hislerin önemini vurgular. Evrimci yaklaşım Belirli davranış özelliklerinin doğal seçilime bağlı olduğunu iddia eder.

33 Pozitif psikoloji Alana yeni bir ekleme İnsanları mutlu ve başarılı kılan niteliklere odaklanır. Psikolojinin geçmişte negatife çok fazla odaklanmış olduğunu iddia eder.

34 PSİKOLOJİNİN DALLARI BİYOPSİKOLOJİ/PSİKOBİYOLOJİ Odak: Davranışın biyolojik kökeni DENEYSEL PSİKOLOJİ BİLİŞSEL PSİKOLOJİ Odak: Duyum, Algı, Öğrenme, Düşünme

35 PSİKOLOJİNİN DALLARI GELİŞİM PSİKOLOJİSİ KİŞİLİK PSİKOLOJİSİ Odak: Değişmeyi ve bireysel farkları anlama SAĞLIK PSİKOLOJİSİ KLİNİK PSİKOLOJİ Odak: Fiziksel ve ruhsal sağlık

36 PSİKOLOJİNİN DALLARI SOSYAL PSİKOLOJİ ENDÜSTRİYEL-ÖRGÜTSEL PSİKOLOJİ TÜKETİCİ PSİKOLOJİSİ KÜLTÜRLERARASI PSİKOLOJİ Odak: Sosyal ağlarımızı anlama

37 PSİKOLOJİNİN DALLARI Daha yeni alanlar KADIN PSİKOLOJİSİ KLİNİK NÖROPSİKOLOJİ ÇEVRE PSİKOLOJİSİ TRAFİK PSİKOLOJİSİ ADALET PSİKOLOJİSİ SPOR VE EGZERSİZ PSİKOLOJİSİ

38 Psikolojinin hedefleri Gözlemlemek Tanımlamak Açıklamak Tahmin etmek Kontrol etmek

39 Psikolojide şunlar değerlidir: Görgül (emprik) kanıt Eleştirel düşünme Sistematik araştırma yöntemleri

40 PSİKOLOJİNİN YÖNTEMİ Psikolojide nasıl bilgi üretilir? Psikolojide araştırma nasıl yapılır?

41 Bilimsel bilgi Bilimsel olmayan bilgi Bilimsel Yöntem

42 Bilimsel yöntemin özellikleri Analitiktir. Sistemlidir. Sınanabilir. Güvenilirdir. Yanlı değildir. Veriye dayanır. Tekrar edilebilir.

43 Bilimsel yöntem Kuram Davranışın niçin ortaya çıktığına ilişkin genel bir açıklama Hipotez Testedilebilir bir tahmin Çoğunlukla kuramdan çıkar Örn. A nın nedeni B dir.

44 Araştırma yöntemleri İlişkisel Tanımlayıcı Deneysel

45 İlişkisel (korelasyonel) araştırmalar İki değişkenin ilişkisinin incelendiği türdeki araştırmalardır. Değişken: Değişebilen, en az iki değer alabilen herşeydir. (örn. yaş, boy, kilo, cinsiyet, benlik saygısı düzeyi) Örn. Zeka ile okul başarısı arasında ilişki var mıdır?

46 Korelasyon Korelasyon katsayısı İlişkinin varlığı ve gücü hakkında bilgi verir. Neden-sonuç ilişkisini göstermez!

47 Deneysel Çalışmalar Deneysel yöntem Değişkenler arasındaki ilişkileri, etkileşimleri ve neden-sonuç ilişkilerini keşif çalışması. Araştırmacı bir ya da birkaç değişkeni manipule ederek başka bir değişkendeki değişimleri ölçer. Böylece neden-sonuç bağlantıları kurar.

48 Deneysel çalışmalar Önemli kavramlar Değişken Bağımsız değişken Bağımlı değişken Deney grubu Manipulasyon Kontrol grubu

49 Araştırma yöntemlerinin karşılaştırılması Araştırma yöntemi Tanımlayıcı (Hedef: Tanımlamak) Temel amaç Nasıl yapılır? Ne manipule edilir? Davranışı gözlemlemek ve kaydetmek Vaka çalışmaları, taramalar, ve doğal gözlemler Hiçbir şey Korelasyonel (Hedef: Tahmin etmek) Deneysel (Hedef: Açıklamak) Doğal olarak oluşan ilişkileri araştırmak; bir değişkenin ne kadar iyi tahminde bulunduğunu belirlemek Neden ve sonucu keşfetmek İstatistiksel ilişki hesaplama bazen, anket cevapları arasında Bir ya da daha fazla değişkeni manipüle ederek ve denekler arasında daha önceden var olan farkları gidermek için tesadüfi atama yaparak Hiçbir şey Bağımsız değişken/ler

50 Etik sorunlar Deneylerde deneyci ve denek beklentilerinin etkisini kontrol etmek için çift kör işlemi yapılır. Bir deneyde hem araştırmacıların hem de deneklerin kendilerinin hangi koşulda olduklarını bilmemelerini sağlama işlemidir.

51 Araştırmalarda etik Deneklerin fiziksel ve ruhsal zararlardan korunması Deneklerin davranışla ilgili mahremiyet hakkı Araştırmaya katılımın tümüyle gönüllü olması Deneye katılmadan önce işlemlerin doğası hakkında bilgilendirme gerekliliği (Rıza)

52 Meraklısına /psikoloji/