T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI HALI ÜRETİM TEKNOLOJİSİ OVAL HALILARDA KENAR OVERLOĞU

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI HALI ÜRETİM TEKNOLOJİSİ OVAL HALILARDA KENAR OVERLOĞU Gaziantep, 2015

2 Bu modül, Makine Halıcılığı sektöründe hazırlanmış olan sertifika/kurs müfredat programlarındaki yeterlikleri kazandırmayı amaçlayan bireysel öğrenme materyalidir. Makine Halıcılığı ile ilgili eğitim alan öğrenciler ile sektörde çalışanların faydalanması amacıyla Avrupa Birliği Fonları ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortak finanse edilmiş olup PARA İLE SATILMAZ.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...4 GİRİŞ...5 ÖĞRENME FAALİYETİ KENAR DİKİŞ PAY VE DERİNLİKLERİ Halı Cinsi ve Dokuma Yapısına Uygun Kenar Dikiş Pay ve Derinlikleri...6 UYGULAMA FAALİYETİ...9 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ HALI KENARINI KAPATMA İplik Kalınlığının Halı Kenarını Kapatma Oranı Havalı Masa Oval Halılarda Kenar Overloğunun Yapılması UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA... 24

4 AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI Halı Teknolojisi Halı Overlok Operatörlüğü Oval Halılarda Kenar Overloğu Kenar overlok makinesi ayarlarını yaparak oval halılarda kenar overloğu yapabilmek için gerekli temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Halıda Kenar Overloğu modülünü tamamlamış olmak YETERLİK Oval Halılarda Kenar Overloğu Yapmak MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Genel Amaç Bu modül ile gerekli şartlar sağlandığında, kenar overlok makinesi ayarlarını yaparak oval halılarda kenar overloğu yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Kenar overlok makinesinde ayar yapabileceksiniz. 2. Oval halılarda kenar overloğu yapabileceksiniz. Ortam: Halı apre işletmesi veya atölyesi. Donanım: Overlok makinesi, havalı masa, oval halı. Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test, doğruyanlış testi, boşluk doldurma vb.) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.

5 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Makine Halıcılığında, oval, daire veya elips olan halılarla parça veya arızalı halıların kenarları otomasyonlarda dikilemediğinden, farklı bir yerde overlok işleminin yapılması gerekir. Bu tür halıların overlok işlemleri havalı masalar yardımıyla, normal overlok dikiş makinesi kullanılarak yapılır. Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve becerilerle oval halılarda veya arızalı parça halılarda kenar overloğu yapabileceksiniz.

6 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında emniyet kurallarına dikkat ederek kenar overlok makinesinde ayar yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA» Oval halılarda kenar overlok yöntemleri hakkında bilgi edininiz. 1. KENAR DİKİŞ PAY VE DERİNLİKLERİ 1.1. Halı Cinsi ve Dokuma Yapısına Uygun Kenar Dikiş Pay ve Derinlikleri Dokunmuş olan halıların boyuna yönde birbirinden ayrılması ve ayrılan bu halıların kenarlarına overlok dikişi yapmak için belirli bir boşluk verilmesi gerekmektedir. Desen dairesi veya planlama bölümü çizilen her desen için (shaggy ve yüksek hav uzunluğu halılar hariç) halının sağ tarafında 1 tarak dişi, sol tarafında ise 2 tarak dişi boşluk bırakmaktadır. Bu halılar program yazıldığı zaman, yani yan yana geldiklerinde, halılar arasında toplam 3 tarak dişi boşluk oluşur. İşletme şartlarına göre sağda bir, solda sıfır olarak verildiği zaman iki halı arasına 1 tarak dişi boşluk oluşacaktır. Bu boşluk boyuna kesim makinesinde eşit şekilde ortadan kesilmektedir.

7 Resim 1.1. Halı Bölümleri Arasında Kesim Payı Shaggy ve yüksek havlı halılarda, havlar çok uzun olduğu için otomasyon (boyuna yönde kenar dikim) makinesinin arasına girdiğinden dikişin düzgün durmamasına sebep olduğu için kenar boşlukları biraz daha fazla verilir. Daha sonra havlar overlok kısmının üzerine doğru eğim gösterdiği için verilen fazla boşluklar görünmeyecektir. Resim 1.2. Yüksek Havlı Halılarda Overlok Payı Bazı özel dokuma halılarda kenar overlok derinlikleri değiştirilebilmektedir. Overloğunun görünmesi istenmiyor ise, desen dairesi tarafından ilgili desen için kenar boşluğunu biraz daha fazla verir ve halının kenar overloğu doğrudan beze dikilmiş olur. Böylelikle overloğun halı havlarının altında kalması ve çok ince görünmesi sağlanır.

8 Resim 1.3. Kenar Overloğunun Gizlenmesi

9 UYGULAMA FAALİYETİ» Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede emniyet kurallarına dikkat ederek kenar overlok makinesinin ayarlarını yapınız. İşlem Basamakları» Kenar overlok dikiş derinliği ayarını tekniğine uygun olarak ayarlayınız.» Overlok dikiş sıklığını makinenin ilgili yerinde tekniğine uygun olarak ayarlayınız.» Halı kenarından sarkan fazla havları kesme bıçağını kontrol ediniz.» İğne soğutma hava vanasını gerektiği kadar açınız. Öneriler

10 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Kenar overlok dikiş derinliği ayarını tekniğine uygun olarak ayarladınız mı? 2. Overlok dikiş sıklığını makinenin ilgili yerinde tekniğine uygun olarak ayarladınız mı? 3. Halı kenarından sarkan fazla havları kesme bıçağını kontrol ettiniz mi? 4. İğne soğutma hava vanasını gerektiği kadar açtınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz.

11 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Desen dairesi veya planlama bölümü çizilen her desen için (shaggy ve yüksek hav uzunluğu halılar hariç) halının sağ tarafında 1 tarak dişi, sol tarafında ise 1 tarak dişi boşluk bırakmaktadır. 2. ( ) Yüksek havlı halılarda, havlar çok uzun olduğu için kenar boşlukları biraz daha fazla verilmelidir. 3. ( ) Bazı özel halılarda overloğunun görünmesi istenmiyor ise, desen dairesi tarafından ilgili desen için kenar boşluğunu biraz daha fazla verir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

12 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında emniyet kurallarına dikkat ederek oval halılarda kenar overloğu yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA» Havalı masanın kullanım amacını araştırınız. 2. HALI KENARINI KAPATMA 2.1. İplik Kalınlığının Halı Kenarını Kapatma Oranı Halı kenarına overlok yapılabilmesi için alt lüperden gelen ipliği çatal ucu yardımıyla alarak iğneden gelen iplik ile birleştirip ilmek oluşmasını sağlayan ipliğin halı dokumada kullanılan iplikle aynı olması gerekmektedir. Halının orta kısmına zemin, kenarlarına ise bordür denir. Halıda farklı kalınlıklara sahip iplikler (1250dtex, 1600dtex, 2000dtex, 1750x2 dtex, frisee gibi) kullanılabilmektedir. Dtex terimi, metre uzunluktaki ipliğin gram olarak ağırlığı şeklinde ifade edilen kalınlığıdır. Örneğin; 1600 dtex, metre ipliğin 1600 gram gelmesidir. Müşteri tarafından farklı bir talep gelmediği sürece, halı hangi kalınlık ve bordür renginde iplik ile dokunmuş ise kenar overlok ipliği de o kalınlıkta ve bordür (kenar) renginde seçilmelidir. Bunun amacı, halının overlok kısmının, halıdan bir parça gibi görünmesini sağlamaktır. Overloğun farklı bir renk ve kalınlıkta bir iplikle yapılması halıda şekil bozukluğuna neden olacaktır.

13 Resim 2.1. Kenar Overlok İplikleri Halı dokumada kullanılan iplikler halının yapısını ve ismini belirler. Halı hangi tür iplikle dokunmuşsa, o isimle anılır. Halı dokumada kullanılan iplik akrilik ise, halı akrilik halı, headset iplik ise polip halı gibi isimler almaktadır Havalı Masa Havalı masa tahtalarla kapatılmış kapalı kutu gibidir. Havalı masanın üst kısmında delikler bulunmaktadır. Motorun çalışmasıyla, motora bağlı fanlardan havalı masanın içine hava üflenmekte ve tahta üzerindeki deliklerden yukarı basınçlı şekilde hava çıkmaktadır. Fanların üflemiş olduğu hava bu deliklerden çıkarak halıyı yukarı doğru kaldırmakta ve halının hareketi kolaylaşmaktadır. Havalı masanın yapısı gereği, havanın sadece üstteki deliklerden çıkmasını sağlamak için, montaj aşamasında birbirine birleştirilen parçalar arasından hava kaçakları olması engellenmelidir. Resim 2.2. Havalı Masada Delikli Üst Tabla

14 Havalı masanın büyüklüğüne göre 1 veya 2 tane fan bulunmaktadır. Masanın büyüklüğü tamamen işletme ve gelen sipariş miktarına göre seçilmelidir. Müşteri tarafından verilen oval halıların ebatları ve sayısına göre havalı masa ebadına karar verilir. Oval halı ebatları büyük ise ve masada 2 terzi çalışacak ise, masa overlok sırasında halıların birbirine değmeyeceği kadar büyük olmalıdır. Resim 2.3. Hava Üfleme Fanı Havalı masanın kenarında bulunan motorun ön tarafına takılmış olan pervaneler, dışarıdan havayı çekerek havalı masanın içine doğru verecek yönde dönmelidir. Motorun gücü ve fanların çapı tamamen havalı masanın büyüklüğüne göre seçilmelidir. Fanların emişleri kuvvetli olduğundan, etrafındaki toz ve iplik parçaları gibi atıkları çekecek fanın önündeki ızgaraları kapatarak, üretilecek havanın miktarını azaltacaktır. Bunu önlemek için motor fanlarının önündeki ızgaralar belirli arlıklarla temizlenmelidir. Havalı masa etrafında dikiş makinelerinin geleceği yerler, makinelerin sığabileceği şekilde içe doğru U şeklinde kesilmelidir. Resim 2.4. Overlok Makinesinin Geldiği Yerin Havalı Masada Kesilmesi

15 2.3. Oval Halılarda Kenar Overloğunun Yapılması Oval, daire veya elips olan halıların kenarları otomasyonlarda dikilemediğinden, oval halılar etiket vurulduktan sonra havalı masaya gönderilmek üzere ayrı bir halı arabasına konulur. Havalı masasının yanına getirilen oval halılar, öncelikle oval kesme masasında kenar şekillerine göre etrafındaki kesim yerlerinden oval veya elips şeklinde kesilir ve dikilmek üzere havalı masaya verilir. Resim 2.5. Oval Halıların Kesim Yerleri Oval halıların dışında kalan diaogonel bezler, halının etrafındaki boş jüt kısımları havsız olduğu için çekerek halının eğilmesine neden olmaması için seyrek olarak dokunmuştur (Dokuma oranı %33). Oval halı kesme işlemi enine kesme işlemi gibi kesim yerlerinden bıçakl kullanılarak yapılır. Oval kesme bıçakları, kesme elemanının halı kenarını kolaylıkla kesebileceği şekilde seçilir. Bu işlem için genel olarak, elle tutulması ve kesim manevrası kolay olduğundan CD bıçaklar kullanılmaktadır. Resim 2.6. CD Bıçak

16 Kesme elemanı halıyı sırtından veya yüzünden kendi becerisine göre kesmektedir. Resim 2.7. Kenarı Kesilmiş Oval Halı Havalı masaya etrafı kesilmiş olarak gelen halının kenarına bakılarak terzi (halı kenarını diken kişi) tarafından halının kenar overlok rengine uygun iplikleri ayarlanır. Halı rengine göre iplik, misina ve şerit overlok makinesinin aparatlarından geçirilerek makine hazır konuma getirilir. Overlok makinesi biraz boşta çalıştırılarak makine üzerine daha önceden takılmış iplerin makineden çıkması sağlanır. Aksi takdirde halının ilk kısmı farklı renkte overlok olabilir. Resim 2.8. Overlok Makinesi Boşta Çalıştırılarak Önceki İpliğin Çıkarılması

17 Oval halıların overlok işleminde kullanılan makineler, havalı masayla aynı seviyede olacak şekilde bir sehpa üzerine yerleştirilir. Sehpanın altındaki pedallar zincir yardımıyla overlok makinesinin motoruna bağlanır. Sehpa altında 2 adet pedal bulunmaktadır. Bunlardan birisi makinenin motorunu çalıştırırken, diğeri durdurmaktadır. Öncelikle, havalı masanın fanları çalıştırılır. Oval halıyı dikmek için ayarlanmış olan overlok makinesinin baskı kısmına halı yerleştirilir ve makine çalıştırma pedalına basılır. Pedala basıldığı zaman, aynı anda halı da makinenin ağzına doğru ittirilir. Resim 2.9. Havalı Masada Oval Halıya Overlok Yapılması Havanın etkisi ile halı overlok makinesinin etrafında kolay bir şekilde dönerek etrafı dikilir. Overlok işlemi bittikten sonra, makine biraz daha çalıştırılarak, overlok kısmında fazla kalan iplik makas ile düzgün bir şekilde kesilir ve halı makineden çıkartılarak, overloğun sökülmemesi için son kısım halı sırtına yapıştırılır.

18 Resim Overlok Dikiş İpliklerinin Kesilmesi Overlok işlemi bitmiş olan halı büküm için tekrar halı arabalarına konuşarak büküm makinesine gönderilir veya havalı masanın sonuna yerleştirilmiş olan bükme makinesinde bükülerek ambalajlanmak için poşetleme bölümüne gönderilir.

19 UYGULAMA FAALİYETİ» Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede emniyet kurallarına dikkat ederek oval halıda kenar overloğunu yapınız. İşlem Basamakları» Halı rengine uygun iplik rengini belirleyiniz.» Halı tipine uygun iplik numarasını belirleyiniz.» Halıya uygun makineye takılacak iplik kat sayısını belirleyiniz.» İplikleri ve misinaları tekniğine uygun olarak makineye takınız.» Havalı masayı çalıştırınız.» Halıyı en dip noktasına kadar makineye yaklaştırınız.» Overloğu başlatınız.» Dikiş bitene kadar halıyı makinenin ağzında ilerletiniz.» Overlok bitiminde uçların üst üste geldiğini gözlemleyiniz.» Oval halılarda overlok bitiminde misina ve overlok ipliğini termal yolla yakınız. Öneriler» Halı kenarında dikiş kaçığı oluşan yer olmamasına dikkat ediniz.

20 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Halı rengine uygun iplik rengini belirlediniz mi? 2. Halı tipine uygun iplik numarasını belirlediniz mi? 3. Halıya uygun makineye takılacak iplik kat sayısını belirlediniz mi? 4. İplikleri ve misinaları tekniğine uygun olarak makineye taktınız mı? 5. Havalı masayı çalıştırdınız mı? 6. Halıyı en dip noktasına kadar makineye yaklaştırdınız mı? 7. Overloğu başlattınız mı? 8. Dikiş bitene kadar halıyı makinenin ağzında ilerlettiniz mi? 9. Overlok bitiminde uçların üst üste geldiğini gözlemlediniz mi? 10. Oval halılarda overlok bitiminde misina ve overlok ipliğini termal yolla yaktınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz.

21 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Halının orta kısmına bordür, kenarlarına ise zemin denir. 2. ( ) Müşteri tarafından farklı bir talep gelmediği sürece, halı hangi kalınlık ve bordür renginde iplik ile dokunmuş ise kenar overlok ipliği de o kalınlıkta ve bordür (kenar) renginde seçilmelidir. 3. ( ) Havalı masanın yapısı gereği, havanın sadece üstteki deliklerden çıkmasını sağlamak için, montaj aşamasında birbirine birleştirilen parçalar arasından hava kaçakları olması engellenmelidir. 4. ( ) Halı rengine göre iplik, misina ve şerit overlok makinesinin aparatlarından geçirilerek makine hazır konuma getirilir. 5. ( ) Overlok işlemi bitmiş olan halı tekrar halı arabalarına konularak boy kesime gönderilir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise Modül Değerlendirme ye geçiniz.

22 MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz 1. Otomasyon makinelerinde shaggy ve yüksek havlı halılarda, niçin kenar boşlukları biraz daha fazla verilmektedir? A) Havlar çok uzun olduğu için B) Havları çok gergin olduğu için C) Çözgüler çok gergin olduğu için D) Atkı sıklığı az olduğu için 2. Kenar overloğunun görünmesinin istenmediği tür halılarda, ne yapılmalıdır? A) Planlama dairesine bilgi verilir. B) Aynı kenar boşluğu ile devam edilir. C) Desen dairesi tarafından ilgili desen için kenar boşluğunu biraz daha fazla verilir. D) Desen dairesi tarafından ilgili desen için kenar boşluğunu biraz daha az verilir dtex kaç gramdır? A) 800 B) 1600 C) 7200 D) Havalı masanın kullanılmasındaki amaç nedir? A) Halıyı sıkı bir şekilde tutmak B) Halının hareketini kolaylaştırmak C) Halının temizlenmesini sağlamak D) Halıyı vakumlamak 5. Oval halının enine kesme işlemi için hangi tür bıçak kullanılmalıdır? A) Makas B) Jilet C) Maket D) Cd bıçak DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları ilgili öğrenme faaliyetine geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.

23 CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 İN CEVAP ANAHTARI 1 Yanlış 2 Doğru 3 Doğru ÖĞRENME FAALİYETİ-2 NİN CEVAP ANAHTARI 1 Yanlış 2 Doğru 3 Doğru 4 Doğru 5 Yanlış MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHTARI 1 A 2 C 3 A 4 B 5 D

24 KAYNAKÇA Bu modülün yazılmasında herhangi bir yazılı kaynaktan yararlanılmamış olup, tamamen halı üretim işletmelerinde gözlem yaparak ve ilgili işletmelerde çalışanların beyanlarına göre modül yazarları tarafından yazılmıştır.