DOĞU KARADENİZ BÖLGESEL GELİŞME PLANI (DOKAP)

Transkript

1 No. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı JICA DOĞU KARADENİZ BÖLGESEL GELİŞME PLANI (DOKAP) Nihai Rapor CİLT I: YÖNETİCİ ÖZETİ Ağustos 2000 NIPPON KOEI CO., LTD. S S F RECS INTERNATIONAL INC. J R

2 Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı JICA DOĞU KARADENİZ BÖLGESEL GELİŞME PLANI (DOKAP) Nihai Rapor CİLT I: YÖNETİCİ ÖZETİ Ağustos 2000 NIPPON KOEI CO., LTD. RECS INTERNATIONAL INC.

3 GİRİŞ Türkiye Cumhutiyetİ Hükümeti'nin talebi üzerine Japon 'Hükümeti Doğu Karadeniz Bölgesi için bir Bölgesel Kalkınma Planı hazırlanmasını üstlendi. Japon Hükümeti bu görevin yerine getirilmesi işi İçin Japonya Uluslararası Kalkınma Ajansı'nı (JICA) görevlendirdi. J1CA bu görev için Nippon Koei Co. Ltd. ile RECS Intenıational fınnalarının personelinden oluşan ve başkanlığını Osamu Takalıashİ'ııin yaptığı bir ekibi görevlendirdi. Bu çalışma ekibi Türkiye'y Mart i 999 ve Mart 2000 tarihleri arasında üç ayrı ziyarette bulunarak görevini yerine getirdi. JICA Çalışma ekibinden ayrı olarak başkanlığını JICA- Uluslararası İşbirliği Enstitüsü'nden Sn. Yoshio Koyama'nın yaptığı bir Danışma Grubu oluşturuldu. Bu danışma grubu çalışmaya teknik destek sağladı. JICA Çalışma Grubu Türkiye Hükümeti yetkilileri ile beraber çalışarak ve gerekli görülen saha çalışmalarını yaparak Ana Planı hazırladı. Çalışma Grubu Japonya'da yaptığı ek çalışmalarla sunulan Nihai Raporu hazırladı. Sunulan raporun bu Bölgenin kalkınmasına katkıda bulunmasını ve ülkelerimiz arasındaki dostane ilişkilerin ilerlemesine katkıda bulunmasını diliyorum. Son olarak, Çalışma Grubu ile yaptıkları yakın işbirliği için Türkiye Hükümeti yetkililerine teşekkürlerimi sunarım. Ağustos 2000 Kimio Fujita Başkan Japonya Uluslararası Kalkınma Ajansı

4 Sn Kimio Fujita Başkan Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı Tokyo,Japonya Teslim Mektubu Sn. Bay Fujita Doğu Karadeniz Bölgesel Kalkınma Planı'nın Nihai Raporunu size sunmaktan büyük mutluluk duymaktayız. Bu raporu hazırlayan çalışma grubumuz Nippon Koeİ Co. Lld. ile RECS International Inc. firmalarının elemanlarından oluşmuştur. Başbakanlık, Devlet Planlama Teşkilatı ve ilgili diğer kamu kurumlan ile işbirliği içinde bu çalışma yapılmıştır. Sunulan çalışma; Yönetici Özeti, Ana Plan, beş ciltlik Sektör Raporları ve bir Proje raporundan oluşmaktadır. Doğu Karadeniz Bölgesi Türkiye'nin görece az gelişmiş bir bölgesidir. Oluşmakta olan bir dizi etmenin etkisi ile bölgenin kalkınmasını hızlandırmak olanaklı duruma gelmiştir. Bu bölgenin kalkınması sadece bölgede iş olanakları yaratmakla kalmayacak aynı zamanda Türkiye'nin ulusa! kalkınmasına da katkıda bulunacaktır. Çalışma Ekibimiz önerilen Ana Planın Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ); 9.uncu ve lo.cu Kalkınma planlarının uygulanmasına da katkıda bulunmasını ummaktadır. Ana Plan Doğu Karadeniz Bölgcsi'nde hazırlanacak il ve köy kalkınma planlan için de yararlı olacaktır. Çalışma Grubumuz bu çalışmanın hazırlanması sırasında Türkiye'de Mart 1999 ve Mart 2000 tarihleri arasında Yönlendirme Komiteleri ve DPT Danışma Grubunun sağladığı destek ve işbirliği için şükran borçludur. Hazırlanan Nihai Rapor emeği geçen bütün grupların sağladığı işbirliğinin ürünüdür. En Derin Saygılarımla Osamıı Takahashi Proje Yöneticisi Türkiye Cumhuriyeti, Doğu Karadeniz Bölgesi, Bölgesel Kalkınma Planı

5

6

7

8 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DOĞU KARADENİZ BÖLGESEL GELİŞME PLANI ÇALIŞMASI NİHAİ RAPOR CİLT I YÖNETİCİ ÖZETİ İçindekiler Sayfa BÖLÜM 1 GİRİŞ...1 BÖLÜM 2 DOKAP BÖLGESİNİN ÖNEMLİ ÖZELLİKLERİ Sosyal ve Ekonomik Gelişme Doğu Karadeniz Bölgesinin Mekansal Yapısı Bölge Kaynakları...2 BÖLÜM 3 DOKAP ın AMAÇLARI VE STRATEJİSİ Amaçlar Kalkınma Stratejisi...3 BÖLÜM 4 KALKINMA ÇERÇEVELERİ VE SENARYOLAR Sosyal ve Ekonomik Göstergeler Mekansal Yapı ve Arazi Kullanımı Gelişme Senaryosu...5 BÖLÜM 5 SEKTÖREL GELİŞME STRATEJİLERİ Ekonomik Gelişme Stratejisi Sosyal Gelişme Stratejisi Çevre Mekansal Düzenleme ve Altyapı Geliştirme Stratejisi...8 BÖLÜM 6 DOKAP KALKINMA PROGRAM ve PROJELERİ DOKAP Ana Planı DOKAP Program ve Projeleri Önerilen Projelerin Kamu Yatırım Gerekleri...10 i

9 BÖLÜM 7 DOKAP UYGULAMA PLANI Planın Kabulü ve Tanıtımı Plan Uygulamaları ve İzlenmesi Proje Geliştirme ve Uygulama Tablolar Tablo 1 DOKAP Gelişme Senaryoları Tablo 2 Mekansal Yapının Güçlendirilmesi Programı Tablo 3 Yerel Yönetimlerin İşbirliği Programı...13 Tablo 4 Kapsamlı Toprak ve Su Kaynakları Yönetim Programı...14 Tablo 5 Sanayi ve Ticaretin Desteklenmesi Programı...15 Tablo 6 Kırsal Ekonominin Çeşitlendirilmesi ve Yoğunlaştırılması Programı...15 Tablo 7 Uygulamalı Araştırma Programı...16 Tablo 8 Yerel Yönetimlerin Güçlendirilmesi Programı Tablo 9 Sürdürülebilir İnsan Kaynakları Geliştirme Programı...17 Tablo 10 Yaşanılan Çevrenin İyileştirilmesi Programı...17 Tablo 11 DOKAP Kimliğini Oluşturmak için Özel Program...18 Tablo 12 Önerilen 10 Program için Yatırım Gereksinimleri ve Tahsisler...18 Şekiller Şekil 1 Çalışma Sahası... Şekil 2 Öneri Arazi Kullanım Haritası... 4 Şekil 3 DOKAP Bölgesi Anayol Ağı... 6 Şekil 4 DOKAP Kalkınma Programları ve Projelerinin Yapısı...11 ii

10 KISALTMALAR AGM: Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrol Genel Müdürlüğü BDT: Birleşik Devletler Topluluğu BOD: Biyolojik Oksijen Talebi BOTAŞ:Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. BT: Bilgi Teknolojisi CBS: Coğrafi Bilgi Sistemleri ÇED: Çevresel Etki Değerlendirmesi DAP: Doğu Aanadolu Projesi DHKD: Doğal Hayatı Koruma derneği DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü DOKAP: Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Plan DPT: Devlet Planlama Teşkilatı DSİ: Devlet Su İşleri EİEİ: Elektrik İşleri Etüd İdaresi ETKB: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı FAO: Dünya Gıda ve Tarım Örgütü GAP: Güneydoğu Anadolu Projesi GATT: Birleşmiş Milletler Denetiminde Ticaret Görüşmeleri TAGM: Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü GSBH: Gayrisafi Bölgesel Hasıla GSM: Mobil İletişim Sisitemi GSMH: Gayrisafi Milli Hasıla İB: İller Bankası İGEME: İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi IRR: İç Karlılık Oranı JICA: Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı KÇP: Karadeniz Çevre Programı KEİ: Karadeniz Ekonomik İşbirliği KGM: Karayolları Genel Müdürlüğü KHGM: Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü KOBİ : Küçük ve Orta Boy İşletmeler

11 KÖK: Karadeniz in Özelliklerini Koruma Derneği KOSGEB: Küçük ve Orta Ölçekli Sanayileri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı KSS: Küçük Sanayi Siteleri KTÜ: Karadeniz Teknik Üniversitesi MIS: Yönetim Bilgi Sistemi MPAYGM: Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü MTA: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü OECD: Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı OGM: Orman Genel Müdürlüğü ÖKA: Önemli Kuş Alanı ORKÖY: Orman ve Köy İlişkileri Genel Müdürlüğü OSB: Organize Sanayi Bölgeleri PYB: Proje Yönetim Birimi SPEC: (Status of Protection I EC) Avrupa Birliği Koruma Statüsü SSK: Sosyal Siğortalar Kurumu STK: Sivil Toplum Kuruluşları TB: Turizm Bakanlığı TCDD: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi TEDAŞ: Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi TKİB: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı TODAIE: Türkiye-Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü TPE: Ton Petrol Eşdeğeri TÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu TÜSİAD: Türkiye Sanayiciler ve İşadamları Derneği UÇEP: Ulusal Çevre Eylem Planı WTO: Dünya Çevre Örgütü YİD: Yap İşlet Devret.

12 1. GİRİŞ Bölgelerarası gelir dağılımının iyileştirilmesi Türkiye Cumhuriyeti Hükümetlerinin büyük önem verdikleri bir kalkınma amacıdır. Bu iyileşmenin ülkenin ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal yaşamına katkı sağlayacağına her zaman inanılmıştır. Bu amaç, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planında ağırlıklı olarak belirtilmiş ve Haziran 2000 tarihinde TBMM de kabul edilen 8. Beş Yıllık Kalkınma Planında da aynen tekrarlanmıştır. Artvin, Bayburt, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize ve Trabzon illerini kapsayan Doğu Karadeniz Bölgesi, Türkiye nin az gelişmiş bölgelerinden biridir. İpek Yolu üzerinde bulunan bu bölge, uluslararası ticaretin geliştiği dönemlerde büyük zenginliklere kavuşmuştur Bolşevik ihtilalinden sonra, uluslararası ticaretin azalması, özellikle Karadeniz i çevreleyen ülkeler arasında ticaretin durması, Doğu Karadeniz Bölgesi ni olumsuz yönde etkilemiş ve bölgenin geri kalmışlığına katkıda bulunmuştur. Son yıllarda gözlenen olumlu uluslararası siyasal gelişmeler bu bölgenin kalkınması için yeni fırsatlar yaratmıştır. Bu yeni olanaklar, Hükümetin, bölgenin gelişmesini hızlandırmak arzusu ile birleşince, bölge kalkınması için büyük fırsatlar doğmuştur. Türk Hükümeti bu kararlılığının bir göstergesi olarak, Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planı nı (DOKAP) hazırlamak üzere Japon Hükümeti nin teknik yardım olanaklarını kullanmak üzere başvurmuştur. Japon Hükümeti bu konuda yetkili olan Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı nı (JICA) görevlendirmiştir. Yapılacak çalışmanın içeriği iki hükümet yetkilileri arasında yapılan görüşmelerde belirlenmiş ve 17 Aralık 1998 tarihinde imzalanmıştır. Bu çerçevede, Mart 1999 ortasında Japonya da başlatılan çalışmalar Ağustos 2000 de tamamlanmıştır. Çalışmalar sonucunda 8 ciltten oluşan DOKAP Ana Planı hazırlanmıştır. 2. DOKAP BÖLGESİNİN ÖNEMLİ ÖZELLİKLERİ 2.1 Sosyal ve Ekonomik Gelişme Bölge Türkiye nin ortalama geliri en düşük olan bölgelerinden birisidir. En son veriler Bölge gelir ortalamasının, Türkiye ortalamasının ancak 2/3 ü kadar olduğunu göstermektedir. Bu düşük gelir ve sınırlı istihdam olanakları nedeniyle Bölgeden önemli oranlarda göç olmaktadır. Bölge 1960 tan beri doğal nüfus artışının önemli bir bölümünü göç olarak verirken, nüfus 1990 dan sonra mutlak olarak da düşmüştür. Düşük gelir düzeyi dışında, Bölgenin gelir kaynakları açısından da önemli sorunları bulunmaktadır. Bölge illeri tek ürün tarımına çok bağımlıdır. (Rize de çay, Giresun da fındık gibi). Bu ürünlerde gözlenen kamuya bağımlılık ve kamu kuruluşlarının işlevlerinde beklenen azalma, çiftçi gelirlerinde önemli artışlar hedeflendiğinde, alternatif gelir kaynaklarını geliştirmeyi zorunlu kılmaktadır. 1

13 Kamunun bölgede ağırlıklı olduğu ikinci kesim hizmetler sektörüdür. Hizmet sektörünün 1997 yılı istihdamı 300 bin civarında tahmin edilmektedir. Bunun yarıya yakını kamu istihdamıdır. Türkiye de beklenen şekilde kamu kesiminin boyutu küçültülürse, DOKAP Bölgesi ciddi şekilde olumsuz etkilenecektir. Bölgenin kendi içinde büyük gelir farklılıkları vardır. Tarım sektöründe kişi başına düşen gelir, Türkiye ortalamasının yarısından daha azdır. Bölge içinde kıyı kesimleri ile iç kesimler arasında da önemli gelir farklılıkları vardır. 2.2 Doğu Karadeniz Bölgesinin Mekansal Yapısı Bölgenin mekansal gelişmesi ve yerleşme yapısı, kısmen yukarıda belirtilen sosyo-ekonomik etmenlere, kısmen ise doğal koşullara bağlı olarak şekillenmiştir. Bölgenin tümüne sert topoğrafik koşullar hakimdir. Bölge nüfusunun yüzde 80 i kıyıda yığılmıştır. Ancak bu yığılma, bölge kalkınmasında motor görevi görecek birkaç yerleşmede toplanmamış, kıyı boyunca pek çok küçük kentsel yerleşmeye dağılmıştır. Bölge topoğrafyası gelişkin bir ulaşım altyapısı oluşturmayı çok güçleştirmiştir. Bölgenin, ülkenin gelişmiş yörelerine uzak olması, bu gelişmemiş ulaşım altyapısının olumsuz etkilerini daha da artırmaktadır. Bölge kırsal yerleşmeleri dağınık ve Türkiye ortalamalarına göre çok küçüktür. Bu durum kırsal yerleşmelerin erişilebilirliğini ve altyapı hizmetlerinin maliyetini çok sorunlu hale getirmektedir. Bölgenin sınırlı tarım toprakları ve bu toprakların kullanımına topoğrafyanın getirdiği kısıtlamalar, özellikle genç erkek nüfusun köylerden göç etmesine neden olmuştur. Bunun Bölge toplumsal yaşamı ve uzun dönem ekonomik gelişmesi üzerinde önemli etkileri gözlenmektedir. 2.3 Bölge Kaynakları Bölgenin tarıma uygun arazileri çok sınırlıdır. Bölge arazisinin çoğu IV VI arazi sınıflarında olup, tarım için kullanılabilecek toprakların toplam alan içindeki payı yüzde 9.8 (3,824 km2 ) dir. Bölge ortalama işletme büyüklüğü Türkiye ortalaması olan 5.9 hektarın çok altındadır. Bölgede önemli su ve orman kaynakları bulunmaktadır. Su kaynaklarının yeterli ölçüde geliştirilmesi durumunda, bölgenin Türkiye elektrik enerjisi tüketiminin yüzde 20 si kadar hidro-elektrik üretebileceği hesaplanmaktadır. Orman olarak belirlenen alanlar, toplam alanın yüzde 42 sidir. Ancak, fiilen ağaçla kaplı alanın bunun yarısı kadar olduğu tahmin edilmektedir. Bölgenin coğrafi konumu, iklimi ve arazi kullanım yapısı, uluslararası platformda büyük önem taşıyan bir endemik bitki ve tür zenginliği yaratmıştır. Bu korunması ve geliştirilmesi gereken önemli bir kaynaktır. Bölgenin tarihi ve kültürel mirası 2

14 ile beraber, bu doğal koşulların bölgede turizmi geliştirmek için önemli fırsatlar yarattığı düşünülmektedir. Bölgenin en önemli kaynağı insan gücüdür. Bu insan gücü, Türkiye nin pek çok bölgesinden daha ileri derece eğitimlidir. Bölge insanı dışarıya açık, yenilikçi ve girişimcidir. Bölge kalkınma stratejisinin temel ögesi bu kaynak olacaktır. Karadeniz in kendisi, geliştirilebilecek önemli bir kaynaktır. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı ülkeleriyle yapılacak uluslararası ticaretin, transit taşımacılığın ve balıkçılığın bölge kalkınmasına önemli katkıları olacağı düşünülmektedir. 3. DOKAP ANA PLAN ın AMAÇLARI ve STRATEJİSİ 3.1 Amaçlar Bölgesel kalkınma amaçları sosyal, ekonomik ve çevre konularında gözlenen olumsuzlukları giderecek şekilde ifade edilmiştir. Bunlar: 1) Bölgenin ekonomik yapısını güçlendirerek ortalama gelir düzeyini yükseltmek ve bölge içi gelir dağılımını iyileştirmek; 2) Bölgenin sosyal gelişmesini ve dayanışmayı sağlayarak bölge içi entegrasyonu sağlamak; ve 3) Bölgenin doğal kaynaklarını ve çevre kapasitesini koruyarak uzun dönemli sürdürülebilir kalkınmayı sağlamaktır. 3.2 Kalkınma Stratejisi Kalkınma stratejisi bölgenin temel sorunlarını çözecek bir şekilde ifade edilmiştir. Stratejinin dört temel bileşeni; ana ulaşım altyapısının geliştirilmesi, çok amaçlı su kaynaklarının geliştirilmesi, toprak mülkiyeti ve kullanımının iyileştirilmesi; ve mahalli idarelerin güçlendirilmesidir. Bu ögelerin oluşturduğu çerçevenin istenen başarıya ulaşması Bölgenin insan kaynaklarının geliştirilmesine bağlı olacaktır. 4. KALKINMA ÇERÇEVELERİ ve SENARYOLAR 4.1 Sosyal ve Ekonomik Göstergeler Kalkınma çerçevesi, 20 yıllık plan dönemi boyunca beklenen sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyini ve içerdiği önerilerin birbiri ile tutarlı şekilde ifadesini içerir. Çerçevenin temel ögeleri nüfus, istihdam, bölgesel gelir düzeyi ve bileşimi ile kişi başına gelir düzeyidir. Bölgenin 2020 yılı hedef nüfusu 3,447,000 kişi olarak belirlenmiştir. Bu belirlemenin temeli doğal nüfus artışının 2005 yılından sonra bölgede tutulmasıdır. Halen Türkiye ortalamasının yüzde 66 sı kadar olan bölge ortalama gelirinin planlama dönemi sonunda yüzde 83 e ulaşması planlanmıştır. Planlama dönemi sonunda, şu anda yüzde 30 olan tarım sektörünün bölgesel hasılaya katkısının yüzde 8,1 civarında olacağı beklenmektedir. Sanayi sektörünün katkısının yüzde 24,3, hizmetlerin ise yüzde 67,6 olması beklenmektedir. 3

15 4.2 Mekansal Yapı ve Arazi Kullanımı Bölgenin mevcut arazi kullanımı ve arazi kabiliyet sınıflandırmaları ışığında 2020 yılı için öneri bir arazi kullanım haritası geliştirilmiştir (Şekil 2). Arazi kullanımı ile ilgili temel bazı öneriler; verimli tarım topraklarının tarımsal kullanım için korunması, sulamanın toprak kapasitesini ve verimliliği aynı anda koruyacak şekilde yapılması, orman alanlarının mümkün olduğunca ağaç dışı ürün üretimine açılması, kentleşmenin verimli tarım toprakları dışında gerçekleştirilmesi ve mera kullanımının iyileştirilmesidir. Ulaşım sistemi (Şekil 3) bölgesel gelişme amaçlarını gerçekleştirecek şekilde geliştirilmelidir. Temel ilke karayolu, demiryolu ve hava ulaşım sistemlerinin birbirini destekleyecek şekilde entegre bir bütün olarak geliştirilmesidir. Bölgenin yerleşme sistemi beklenen kentleşme düzeyi ve bu kentlerin çevre özellikleri düşünülerek planlanmıştır. Kıyı kesimindeki kentleşmenin planlı bir şekilde Rize - Trabzon gelişme koridorunda ve Ordu kenti etrafında oluşturulacak bir kalkınma odağında toplanması önerilmiştir. Hem toplam, hem de kent nüfusu içinde geleneksel olarak yüzde 20 civarında olan iç kesimlerin payının artırılması hedeflenmiştir. Yerleşme kademelenmesi farklı yerleşmelerin sağlayacağı hizmetler ve bölge kalkınmasında yapacakları katkı göz önünde bulundurularak geliştirilmiştir. Önerilen yapının oluşması, planlanan ulaşım ve arazi kullanım sistemleri ile ilişkili olarak geliştirilmiştir. Önerilen kademelenmede Trabzon, Ordu ve Rize bölge/altbölge merkezleri olarak işlev göreceklerdir. İkinci kademe merkezler Giresun, Ünye, Artvin, Bayburt ve Gümüşhane olarak belirlenmiştir. Bir alt kademede ise 10 adet hizmet, turizm ve üretim merkezleri belirlenmiştir. 4.3 Gelişme Senaryosu Bölgenin 20 yıllık planlama döneminde geçireceği evreler ve planlanan çalışmaların uygulama sıralaması, kaynaklarda beklenen gelişmeler ve kurumsal yapının güçlendirilmesine paralel olarak planlanmıştır. Beş Yıllık Kalkınma Planları dönemiyle ilişkili olarak belirlenen üç dönem ve bu sürelerde beklenen gelişmeler Tablo 1 de özetlenmiştir. 5. SEKTÖREL GELİŞME STRATEJİLERİ 5.1 Ekonomik Gelişme Stratejisi (1) Tarım Bölgenin tarımsal gelişmesi için kıyı kesiminde ürün çeşitlendirmesine, iç kesimlerde sulamaya bağlı yeni bir ürün deseninin geliştirilmesine ve bütün bölgede verimliliğin artırılmasına ağırlık verilecektir. Her üç konuda önemli etkileri olacak araştırma/yayım, toprak mülkiyeti ve kullanımı sisteminin iyileştirilmesi; ve çiftçi eğitimi konularında iyileştirmeler gerekli görülmektedir. Benzer çalışmaların bitkisel üretim, hayvancılık, ormancılık ve su ürünleri konularında gerçekleştirilmesi gereklidir. 4

16 5

17 6

18 (2) Sanayi Sınai gelişme için mevcut işletmelerin desteklenmesi yanında yeni ürün üreten işletmelerin de kurulması gerekli görülmektedir. Bu amaçla, üretim kapasitesini geliştirecek teknoloji ithali/uyarlaması/geliştirilmesi; uygun maliyetli ve yeterli düzeyde finans sağlanması; işgücü eğitimi ve pazarlama faaliyetlerinin bir bütün olarak geliştirilmesi önerilmiştir. Böyle bir yaklaşım ile bölgesel, ulusal ve dış pazarlara ürün sunacak bir dizi işletmenin desteklenmesi planlanmıştır. Tablo 1: DOKAP Gelişme Senaryoları I. Dönem ( ) II. Dönem ( ) III. Dönem ( ) 1. Nüfus Nüfus kaybının durdurulması Doğal nüfus artışı bölgede tutulacak Sınırlı miktarda iç göç (veya geriye dönüş) olacak 2. Ekonomik Büyüme Yıllık ~%4 Yıllık ~%6-7 civarında büyüme Yıllık ortalama ~% Ekonominin Genel Görüntüsü Yeniden yapılanma dönemi Kurumsal düzenlemeler Altyapı geliştirme Temel araştırmalar Ekonomik yapının dönüşmesi: Tarım, sanayi ve ticaret kesimlerinde önemli büyüme Sürdürülebilir büyümenin sağlandığı bölgesel ekonomik yapı 4. Sosyal Özellikler Sosyal gelişmenin alt yapısı hazırlanacak: 8 yıllık temel eğitimin uygulanması Sağlık ve sosyal refah hizmetlerinin yerel yönetimlere devredilmesi Mesleki eğitimin geliştirilmesi Sosyal hizmet ağının bütün bölgeye yayılması, birinci dönem hizmetlerinin çeşitlendirilmesi Bölgenin Türkiye nin diğer bölgeleri ve dünya ile bütünleşmesi 5. Çevre Özellikleri Katılımcı çevre yönetimi Orman ve su havzaları yönetimine katılım ÇED uygulamalarının yaygınlaştırılması Karadeniz çevre koruması Çevre yönetiminin güçlendirilmesi Çevre değerleri izleme sistemi Eko-toplum bilgi ağı Karadeniz çevre koşullarının izlenmesi Dünya ile bütünleşmiş bir çevre izleme sisteminin kurulması 7

19 (3) Hizmetler Turizm sektörünün geliştirilmesi için bölge turizm kaynaklarının geliştirilmesi, tanıtılması, bir Doğu Karadeniz turizm imajı yaratılması ve bunun çevre ülkelerin kaynakları da göz önünde tutularak pazarlanması önerilmiştir. Üzerinde önemle durulan iki konu, bölgeye gelenler için uygulanan gezi programlarının çeşitlendirilerek, bütün bölgeye yayılması ve bu ürünlerin yeni bir yaklaşımla pazarlanmasıdır. Hizmet sektörünün ikinci önemli bileşeni uluslararası ticarettir. Bu alt sektör için geliştirilen öneriler; kıyı ve sınır ticaretinin geliştirilmesini ve dış ticaret rejimi altında ihraç edilen ürünlerin bölgede üretimini kapsamaktadır. Doğu Karadeniz Bölgesi nin orta ve uzun dönemde ihtisaslaşmış bir eğitim ve sağlık hizmetleri merkezi olması önerilmiştir. Bu hizmetler yalnız Türkiye için değil, aynı zamanda Kafkasya ya ve Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ne de hizmet verecek şekilde planlanmalıdır. 5.2 Sosyal Gelişme Stratejisi Eğitim sistemi, temel eğitimin yaygınlığını ve kalitesini artıracak ve bölge insanının uzmanlık yeteneklerini geliştirecek şekilde planlanmıştır. Sekiz yıllık temel eğitim bütün Bölgede en iyi şekilde uygulanacak ve mesleki eğitim kurumlarının hem kapasitesi hem de hizmetin nitelikleri iyileştirilecektir. Sağlık sorunlarının çözümü yerel halkın ve yönetimlerin daha aktif katılımını gerekli kılmaktadır. Sistemin kendi içinde ihtisaslaşmasının sağlanması ve personel eksikliklerinin giderilmesi gerekmektedir. Orta ve uzun dönemde yeni kalkınma önerilerinin geliştirilmesi ve plan önerilerinin benimsenmesi için halkın planlama sürecine aktif katılımı sağlanmalıdır. İlk önerildiği biçimi ile Yerel Yönetim Reform Tasarısı nın bu amacı gerçekleştirmeye önemli katkıları olabileceği görülmektedir. Ancak, üçüncü kere yeniden düzenlenen metin önemli pek çok değişikliği kapsamı dışında tutmuştur. 5.3 Çevre Orman eko-sisteminin korunmasına ve geliştirilmesine yönelik olarak orman kaynakları envanterinin çıkarılması için çağdaş teknolojilerin uygulamaya konması gereklidir. Orman işletmeciliğinde ve korunan alanların yönetiminde de yeni düzenlemeler önerilmiştir. Su kaynaklarının korunması için, kıyı yönetiminin bütüncül bir yaklaşımla düzenlenmesi gereklidir. Katı atıktan kaynaklanan sorunların çözümü için yerel yönetimlerin işbirliği yapmaları özendirilmelidir. Karadeniz Teknik Üniversitesi su kaynaklarını korumak için yeni eğitim ve araştırma programları geliştirmelidir. 8

20 Kentsel gelişmenin çevreye zarar vermeyecek şekilde yönlendirilmesi gereklidir. Kıyı şeridi üzerindeki tüm kentsel yerleşmeler için kıyı düzenleme planları hazırlanmalıdır. Benzer şekilde, hızla gelişmeleri planlanan alanlar için özel planlar hazırlanmalıdır. Yerel yönetimlerin bu konularda işbirliğini sağlayacak bir mali teşvik sistemi uygulanmalıdır. Kırsal çevrenin korunması, yayla turizmi önerisinin temel taşıdır. Köylü-orman ilişkilerinin yeniden düzenlenmesi, orman üzerindeki olumsuz etkilerin giderilmesi için mutlaka gereklidir. Türkiye nin mevcut mera düzenlemesi, aşırı kullanıma yol açtığı gibi, meraları kullanacak olan yayla turizmi konusunda da önemli sorunlar yaratmaktadır. 5.4 Mekansal Düzenleme ve Altyapı Geliştirme Stratejisi Bölgenin dağınık kentsel yerleşme düzeni göz önünde bulundurularak, yeni bir altyapı planlama yaklaşımı benimsenmelidir. Grup köy yolları uygulaması böyle bir örnektir. Yeni yaklaşımların gerektirdiği kurumsal düzenlemeler yapılmalıdır. Ulaşım altyapısı çok çeşitli ulaştırma türlerine olanak vermelidir. Bu çerçevede, özelleştirilmekte olan limanların işletim sistemleri gözden geçirilerek yeni, tamamlayıcı yatırımların yapılmasına olanak sağlanmalıdır. Gelecekte iletişim sisteminin giderek artan önemi göz önünde bulundurulmalıdır. Bu sistem, planlanan sağlık, eğitim ve pazar ağı gerekleri ile birlikte planlanmalıdır. Kentsel altyapı, önerilen yerleşme kademelenmesini ve yerleşmelerin bölge içinde hedeflenen dağılımını desteklemelidir. Gelişmenin dinamiğini sağlayacak olan büyük kentlerin gerekleri göz önünde bulundurulmalıdır. Altyapı ve çevre düzenlemeleri konusunda yerel yönetimler arasında işbirliği sağlanmalıdır. Çok amaçlı su kaynakları geliştirme projelerine yerel katılım sağlanmalıdır. Su havzalarının nasıl korunacağı öncelikli bir konudur. Sulama sistemlerinin henüz tam olarak gelişmediği bölgelerde, ek sulama gerekleri göz önünde bulundurulmalıdır. Enerji projelerine yöre halkının katılımı sağlanmalıdır. Bölgesel enerji ağı komşu ülkelerle enerji ticaretine izin verecek şekilde planlanmalıdır. Enerji sektöründeki özelleştirmeler, uygun kamu denetimi mekanizmaları ile desteklenmelidir. Aksi takdirde, monopol konumundaki bu işletmelerin fiyatlandırmaları ve etkin çalışmaları konusunda büyük sorunlar yaşanacak ve özel sektörün enerji yatırımlarına katılmasına büyük tepkiler doğabilecektir. 6. DOKAP KALKINMA PROGRAM ve PROJELERİ 6.1 DOKAP Ana Planı Ana Plan önümüzdeki 20 yılda uygulamaya konulacak olan 10 program ve bu programların içindeki 52 projeden oluşmaktadır. Bu programların toplam maliyeti ve nasıl uygulanacakları ile ilgili öneriler ayrıca sunulmaktadır. Önerilen 10 programın yapısı ve ilişkileri Şekil 4 de verilmiştir. Bu programların üçü mekansal yapı ile ilgilidir. Bölgenin ekonomik yapısını güçlendirmek için üç 9

21 program; idari yapıyı iyileştirmek, sosyal ve çevresel gelişme için üç ayrı program hazırlanmıştır. Son program DOKAP Bölgesinin imajını oluşturmaya yöneliktir. 6.2 DOKAP Program ve Projeleri (1) Mekansal yapıyı düzenleyen projeler Mekansal yapıyı geliştirmek için önerilen program aşağıda belirtilen 8 projeden oluşmaktadır. Bu projelerin isimleri ve kısa bir açıklaması Tablo 2 de verilmiştir. Bölgedeki kentleri ve bölgesel altyapıyı geliştirmeye yönelik bu projelerin iki amacı vardır. Bunlar bölge içi yerleşme yapısının ve büyüme odaklarındaki gelişmenin yönlendirilmesidir. Yerel Yönetimler İşbirliği Programı aşağıdaki beş projeden oluşmaktadır. Bu beş projenin ilki ortaya çıkan sorunları çözmek için yeni yönetim biçimleri önermekte; iki proje kentsel altyapıyı; ve son iki proje bölgenin çevre koşullarını iyileştirmeyi amaçlamaktadır. Bölgenin toprak ve su kaynaklarını geliştirme programı aşağıda verilen 7 projeden oluşmaktadır. İlk dört proje toprak ve su kaynakları kullanımının iyileştirilmesine yöneliktir. Son üç proje ise uzun dönemli kaynak geliştirmeye yöneliktir. (2) Ekonomik yapıyı güçlendirme programları Bu grupta sanayi ve ticareti geliştirmeye yönelik 6 proje; kırsal alanlarda uygulanacak 5 proje ve uygulamalı araştırma içeren 3 proje bulunmaktadır. (3) İdari ve sosyal yapının güçlendirilmesi programı Bu grupta, aşağıda listesi verilen 13 program bulunmaktadır. Bunların ilk üçü yerel yönetimlerin güçlendirilmesini amaçlamaktadır. Takip eden altı proje etkin sağlık ve eğitim hizmetlerinin sağlanmasını; son dört proje ise çevre koşullarının iyileştirilmesini amaçlamaktadır. (4) Özel programlar Yedi ilin oluşturduğu DOKAP Bölgesinin kendine özgü bir imaj oluşturması, Bölgeye yatırım çekmekte önemli bir işlev üstlenecektir. Bu imaj Bölgeden sunulması planlanan sağlık ve eğitim hizmetlerine talep yaratmak için de önemlidir. Bu nedenle 6 özgün proje üretilmiştir. 6.3 Önerilen Projelerin Kamu Yatırım Gerekleri Bölgede kamu ve özel sektörün gerçekleştirebileceği toplam yatırım hacmi Kalkınma Çerçeveleri bölümünde sunulan bölgesel gayri safi hasıladan hareket edilerek hesaplanmıştır. Önümüzdeki 20 yıllık dönemde gerçekleşecek toplam yatırımın 46,5 milyar Amerikan Doları civarında olması ve 15,8 milyar Amerikan Dolar lık bölümünün kamu eliyle gerçekleşmesi önerilmektedir. Önerilen kamu yatırımlarının 10 programı ve gelişme dönemleri itibariyle dağılımı aşağıda sunulmuştur. 10

22 Şekil 4: DOKAP Kalkınma Programları ve Projelerinin Yapısı Mekansal Yapının Düzenlenmesi DOKAP Bölgesel Kalkınması DOKAP Bölgesel Kalkınması İçin Temel Strateji 1. Mekansal Yapının Güçlendirilmesi İçin Temel Strateji Ekonomik Yapının Güçlendirilmesi DOKAP Bölgesel 4.Sanayi ve Ticaretin Desteklenmesi. Kalkınma Stratejileri Ana Yapısının İyileştirilmesi Çok amaçlı Su Kaynaklarının Geliştirilmesi ve Yönetimi 2. Yerel Yönetimlerin İşbirliği 3. Kapsamlı Toprak ve Su Kaynakları Yönetimi 5. Kırsal Ekonminin Çeşitlendirilmesi ve Yoğunlaştırılması 6. Uygulamalı Araştırma Ekonomik Yapının Güçlendirilmesi Sosyal tutarlılığın Toprak tasarrufunun sağlanması iyileştirilmesi Kaynak ve Çevre İdari ve Soayal Yapının Güçlendirilmesi, Kapasitesinin artırılması Çevre Sorumluluğunun arttırılması. 7. Yerel Yönetimlerin Güçlendirilmesi 8. Sürdürülebilir İnsan Kaynakları Gelişimi 9. Yaşanılan Çevrenin İyileştirilmesi 10. DOKAP Kimliğini Oluşturmak için Özel Prgram 11

23 Tablo 2: Mekansal Yapının Güçlendirilmesi Programı Proje/program Açıklama 1.1 Trabzon-Rize Koridor Gelişimi Sanayi ve hizmetlerin, bir şerit oluşturmak üzere, çeşitli altyapı projeleri ile entegre bir şekilde geliştirilmesi. 1.2 İç Kesimlerdeki Kentsel Merkezlerin Gelişimi Gümüşhane, Bayburt ve Artvin illerinde yeni hizmet ve imalat faaliyetlerinin yoğunlaştırılması yoluyla ölçek ekonomisine ulaşılması ve büyümeye yeni bir ivme kazandırılması. 1.3 Karadeniz Sahil Yolu Büyük kent merkezlerinde trafiğin rahatlaması için bazı bölümlerin genişletilmesi çalışmalarından başlamak üzere kademeli bir iyileştirme. 1.4 Karayolu Ağının İyileştirilmesi Gidiş-Gelişli yol ağı kurma ve işletme-bakım faaliyetlerini iyileştirme yoluyla, DOKAP Karayolu ağının ana ulaşım biçimi olarak güçlendirilmesi. 1.5 Entegre Bir Liman Ağının Geliştirilmesi İlk etapta yurtiçi ticaret ve yolcu taşımacılığı için, daha sonrasında ise uluslararası ticaret ve turizm amacıyla DOKAP bölgesindeki önemli limanların entegre bir şekilde işletilmesi ve yönetimi. 1.6 Telekomünikasyonda Gelişme Bölgede, tüm dünya ile bağlantı kurmak amacıyla yüksek dereceli, çok amaçlı, multimedia telekomünikasyon sisteminin kurulması. 1.7 Yüksek Voltajlı Elektrik Hatlarının Yaygınlaştırılması 1.8 DOKAP DAP GAP Arasında Ulaşımın İyileştirilmesi Bölgedeki elektrik üretiminin ve komşu ülkelerden yapılan ithalatın artmasına paralel olarak yüksek voltajlı elektrik hatlarının yaygınlaştırılması Türkiye nin doğusundaki yol ağı sistemini; karayollarına, demiryollarına, liman ve boru hatlarına ağırlık vermek yoluyla uluslararası ve bölgeler arası ulaşım ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde planlamak. 12

24 Proje/Program 2.1 Kent Planlaması ve Altyapı Geliştirme Konusunda Kurulmuş Yerel Birlikler 2.2 Entegre Su Temin Sistemlerinin Geliştirilmesi Tablo 3: Yerel Yönetimlerin İşbirliği Programı Açıklama Bölgesel yerleşim konularıyla ilgilenmek üzere yerel yönetim birliklerinin kurulması; Bölgenin seçilmiş kentlerinde, refah düzeyinin artırılması ve yerel fiziksel altyapı hizmetlerinin sağlanması için mevcut programların teşvik ve takviye edilmesi. Komşu belediye ve il idarelerinin oluşturduğu birliklerle kapsamlı su temin sistemlerinin planlanması ve kurulması. 2.3 Katı Atık Yönetimi Komşu yerel yönetimlerin ortak çabasıyla yakma ve sıhhi toprak dolgusu gibi gelişmiş katı atık yönetim sistemlerinin oluşturulması ve katı atıkların kullanılması için bir termal santralin kurulması. 2.4 Karadeniz Katılımcı Kıyı Yönetimi Tüm katılımcılar tarafından kapsamlı bir Karadeniz kıyı yönetimi planının hazırlanması için bir forumun düzenlenmesi ve bir yönetim kurulunun oluşturulması. 2.5 Eko-toplum Ağı Yöre halkı, sanayi tesisleri ve hükümet kurumları arasında, kirliliğin etkin bir şekilde izlenmesi ve bilgi alışverişi için iletişim ağının kurulması. 13

25 Tablo 4: Kapsamlı Toprak ve Su Kaynakları Yönetim Programı Proje/Program 3.1 Çok Amaçlı Barajların Geliştirilmesi ve Örgütlerin Oluşturulması Açıklama Çok amaçlı baraj projelerine paralel olarak, halkın katılımıyla çeşitli toplumsal tesislerin kurulması. 3.2 Sulamada İyileştirme Arazi toplulaştırma ve drenajın iyileştirilmesinin yanısıra dönüşümlü ekim, çiftlik yönetimi ve girdilerin kullanımı konularında teknolojik ve eğitim desteğini de içeren, planlanmış/devam eden sulama projelerinin hızlı bir şekilde uygulamaya konması. 3.3 Toprak Koruma Mevcut çalışmaları genişleterek, toplumsal katılıma dayanan havza yönetiminin hayata geçirilmesi. 3.4 Kadastro Çalışmalarının Hızlandırılması Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü nün kapasitesini artırma yoluyla bazı orman alanları da dahil olmak üzere bölgede daha akılcı toprak kullanımı için ön şart olan kadastro etüd çalışmalarının tamamlanması. 3.5 Karadeniz Çevre Envanteri Karadeniz de balıkçılık ve deniz kaynakları yönetiminin geliştirilebilmesi için çevre envanteri çalışmalarının başlatılması. 3.6 Koruma Alanları Yönetim Sisteminin İyileştirilmesi DOKAP taki ulusal parkların yönetiminde öncülük yapacak ulusal park sistemi geliştirilmiş yönetim anlayışının park korucularının da kullanımı ile oluşturulması. 3.7 DOKAP Çevre Geliştirme Fonu Çevre yönetimi açısından özel önem taşıyan kırsal alanlarda, kötü yapılmış mesken ve özel mülkiyetlerin zorunlu olarak satın alınmasında kullanılmak üzere bir fon oluşturulması; bu fonun altyapı çalışmalarının maliyetli olacağı küçük yerleşmelerdeki bina ve arsaların satın alınmasında da kullanılması. 14

26 Tablo 5: Sanayi ve Ticaretin Desteklenmesi Programı Proje/Program 4.1 Küçük ve Orta Ölçekli Sanayiler için Üretim ve Pazarlama Merkezi 4.2 Küçük Girişimci Kredi ve Destekleme projeleri Açıklama Şu anda çeşitli kamu kuruluşları tarafından sunulan pazarlama ve danışmanlık hizmetlerinin etkin bir şekilde sunulmasını sağlayacak bir merkez. Mevcut ve gelecekteki projelerin desteklenmesi amacıyla kredi ve teknik yardım programlarının hazırlanması. Bu yolla hem geniş çaplı danışmanlık hizmeti hem de yönlendirilmiş kredi sağlanması. 4.3 Mesleki Eğitimin Geliştirilmesi Yeni tesislerle birlikte verilen eğitimin kalitesinin yükseltilmesi ve sanayinin değişen ve çeşitlenen taleplerin karşılanması. 4.4 İş İmkanları Konusunda Bilgi ve Yerleştirme Merkezi 4.5 Karadeniz deki Serbest Bölgeleri Büyütme Projesi Hükümetin iş bulma kurumu, mesleki eğitim merkezleri, ve işveren dernekleri arasında bağlantıların kurulması; bu sistemle mezunların işe yerleştirilmesi ve yeni eğitim programlarının tasarlanması. Mevcut serbest bölgelerin tesislerini genişletmek üzere desteklenmesi ve hem iç hem de dış ticaret kuruluşlarının bu bölgede yer almaları için ilave teşviklerin sağlanması. 4.6 Sarp Sınır Kapısının İyileştirilmesi Uluslararası ticaret ve turizmin kolay akışını sağlamak amacıyla Sarp Sınır Kapısının fiziksel altyapısının ve gümrük hizmetlerinin iyileştirilmesi. Tablo 6: Kırsal Ekonominin Çeşitlendirilmesi ve Yoğunlaştırılması Programı Proje/Program 5.1 Hayvancılık ve Tavukçuluğun Geliştirilmesi Açıklama Kaliteli yem kullanımı için yeni hayvancılık sisteminin ve bütün illerde tavukçuluğun geliştirilmesi. 5.2 Seracılığın Geliştirilmesi Sebze, süs bitkileri, çiçekler ve diğer sera ürünlerinin üretimini yaygınlaştırmak için kredi programları. 5.3 Bir Köy-Bir Ürün Modelinin Geliştirilmesi 5.4 Tatlısu Balık Yetiştiriciliğinin Desteklenmesi Bir Köy-Bir Ürün modeli çerçevesinde, Harşit Çayı boyunca çeşitli meyvaların ve diğer ürünlerin üretiminin artırılması. Alabalık ve diğer tatlı su balıkları için soğuk zincir oluşturulması; balık üretme istasyonlarının ve yem sanayiinin kurulması ve diğer teknik yardımların sağlanması. 5.5 Kırsal Turizmin Geliştirilmesi Yerel kaynaklar kullanılarak ve yerel kültürler canlandırılarak düşük etkili turizm faaliyetleri için uygun pazarların oluşturulması. 15

27 Tablo 7: Uygulamalı Araştırma Programı Proje/Program 6.1 Yenilenebilir Enerji için Uygulamalı Araştırma Merkezi 6.2 Sulu Tarım Yapılan Alanlarda Dönüşümlü Ekim Araştırma Programı 6.3 Yenilikçi Kültür Balıkçılığı Denemeleri Açıklama Katı atıklar, biyo-gaz, mini-hidro ve rüzgar gibi umut vadeden yenilenebilir enerji kaynakları konusunda uygulamalı araştırmaların yapılması; önceliğin mevcut geleneksel sistemlerde kullanılmayan kaynaklara verilmesi. Sulu tarım arazilerinde çeşitliliği sağlamak üzere, hem geleneksel hem de yeni ürünlerin dönüşümlü olarak ekimi konusunda araştırmalar yapılması. Yenilikçi kültür balıkçılığı çalışmalarını da içeren alternatif balık yetiştiriciliği yöntemlerinin denenmesi; bu konuda KTÜ su araştırma merkezine destek sağlanması. Tablo 8: Yerel Yönetimlerin Güçlendirilmesi Programı Proje/Program 7.1 Yerel Kalkınma Planlamasının Geliştirilmesi 7.2 Yerel İdari Kapasitenin Geliştirilmesi 7.3 Yerel Yönetim Değerlendirme Sisteminin Kurulması Açıklama Yerel yönetimler tarafından yürütülecek olan kalkınma planlaması sürecinde, kısıtlı insan kaynaklarının ortak kullanılması. Vergi sisteminin ve finansal yönetimin geliştirilmesi, yerel birliklerin kurulması ve insan kaynaklarının geliştirilmesi gibi yerel yönetimlerin kapasitesini artıracak önlemlerin alınması. DOKAP Bölgesindeki belediyelerden başlayarak, yerel yönetimlerde değerlendirme sisteminin uygulamaya konması. 16

28 Tablo 9: Sürdürülebilir İnsan Kaynakları Geliştirme Programı Proje/Program 8.1 Sekiz Yıllık Zorunlu Eğitim Sistemini Destekleme Programı Açıklama Okulların birleştirilmesi, servis hizmetinin sağlanması ve yatılı okulların sayısının artırılması konusundaki çabaların devamı. 8.2 Yaygın Eğitim Ücra kırsal alanlara hizmet götürmek amacıyla yaygın eğitim imkanının sağlanması; bu çerçevede geliştirilecek programların her seviyedeki örgün eğitim müfredatının yanı sıra yetişkin eğitimini de kapsaması. 8.3 Değer Geliştirme Eğitimi Genç nesli gelecekteki değerler sistemine hazırlamak amacıyla değer geliştirme konusunu da içeren bir müfredat hazırlanması. 8.4 Halk Sağlığı Programı Geleneksel olanlar da dahil, çeşitli toplumsal sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması. 8.5 Sağlık Eğitim Programı Kendi kendine yeten bir toplum yaratmak ve insanların sağlık ve hijyen konusunda bilinç düzeyini artırmak için eğitimin sağlanması. 8.6 Sağlık Danışma Sisteminin Geliştirilmesi Uygun telekomünikasyon ağlarının kurulması ve önemli sağlık tesislerinin yenilenmesi yoluyla etkin bir sağlık danışma sisteminin kurulması Tablo 10: Yaşanan Çevrenin İyileştirilmesi Programı Proje/Program 9.1 Kırsal Hizmet Merkezlerinin Desteklenmesi Açıklama Kentsel hizmet merkezlerinin temel işlevlerini kendilerine bağlı kırsal alanlarda etkili olacak şekilde güçlendirmek. 9.2 Halk Katılımının Sağlandığı Kırsal Altyapı Geliştirme Programı 9.3 Sosyal Telekomünikasyon Ağının Geliştirilmesi 9.4 Halk Katılımıyla Orman Geliştirme ve Yönetim Çalışması Kırsal halka basit ekipman ve eğitim sağlanarak halkın katkılarıyla kırsal altyapı hizmetlerinin iyileştirilmesi. Kırsal ve kentsel alanlar arasında, çeşitli toplumsal hizmetler, sosyo-kültürel olaylar ve fırsatlarla ilgili bilgi alışverişini ve paylaşımını sağlamak için telekomünikasyon bağlantılarının kurulması. Orman köylerinin, orman kaynaklarını sürdürülebilir bir şekilde kullanması ve işletmesi için mevcut orman alanlarında, arazi mülkiyeti ve toprak kullanım haklarının belirlenmesi. 17

29 Tablo 11: DOKAP Kimliğini Oluşturmak için Özel Program Proje/Program Açıklama 10.1 Karadeniz Teknoloji Merkezi Küçük ve orta ölçekli sanayilere teknoloji seçimi, uygulaması ve danışmanlığı hizmeti vermek üzere KOSGEB, KTÜ ve DOKAP Bölgesel Kurumu tarafından ortak hazırlanan proje, ticari bazda geniş çaplı bir test ve sertifikasyon hizmeti sağlayacaktır DOKAP Ticaret Fuarı Bölgedeki Endüstri ve Ticaret Odaları ve DOKAP kalkınma birimi tarafından ortaklaşa yürütülecek, devamlı bir ticaret fuarının Trabzon da kurulması DOKAP Turizm Ürünlerinin Geliştirilmesi 10.4 DOKAP Turizm Profesyonel Ortaklık Programı Daha büyük pazarlara hitap edecek ve mevcut ürün yelpazesini genişletecek yeni bir turizm ürün zincirinin oluşturulması; bu programa Zigana-Hamsiköy, Sümela-Altındere, Uzungöl ve Ayder-Kaçkar daki mevcut kaynakların toplu bir şekilde geliştirilmesi de dahildir. Etkin pazarlama ve bölgenin dünyaya açılması için bölge dışından profesyonel ortakların araştırılması Genetik Kaynak Merkezi DOKAP Bölgesine özgü bitki tohumlarının korunması için bir merkezin kurulması; bu bitkilerin geleneksel kullanımı ve dağıtımı için veri tabanı oluşturulması Bilgi Teknolojileri Oluşturma Merkezi Bilgi Teknolojisi Döner Sermayesinin, yüksek teknoloji kullanan sanayi dallarında çalışan girişimcileri teşvik amacıyla, KTÜ nün tüm imkanlarını kullanarak kurulması. Tablo 12 Önerilen 10 Program için Yatırım Gereksinimleri ve Tahsisler (Birim: Milyon Dolar) Programlar Yatırım Maliyeti I. Aşama ( ) II. Aşama ( ) III. Aşama ( ) Toplam 1. Mekansal Yapının Güçlendirilmesi , Yerel Yönetimlerin İşbirliği Kapsamlı Toprak ve Su Kaynakları Yönetimi 4. Sanayi ve Ticaretin Desteklenmesi Kırsal Ekonominin Çeşitlendirilmesi ve Yoğunlaştırılması 6. Uygulamalı Araştırma Yerel Yönetimlerin Güçlendirilmesi Sürdürülebilir İnsan Kaynakları Geliştirme Yaşanan Çevrenin İyileştirilmesi , DOKAP Kimliğini Oluşturma Programı Kamu Yatırım Gereksinimleri 1,100 1,842 1,826 4,768 Toplam 3,241 4,696 9,835 17,772 18

30 7 DOKAP UYGULAMA PLANI Ana Planın önerdiği projelerin büyük bir bölümü uygulayıcı kurumların normal çalışma düzeni içinde uygulanacaktır. Ancak, Ana Planın etkin uygulanması için üç adımın atılması gereklidir: 1) Planın onayı ve tanıtımı, 2) Uygulamaya yönelik düzenlemeler, ve 3) Uygulanacak program ve projelerin detaylandırılması. 7.1 Planın Kabulü ve Tanıtımı Nihai planın tesliminden sonra Türkiye Cumhuriyeti Hükümetinin bu planı uygun bir ortamda tartışarak benimsediğini ve bundan sonraki uygulamaların çerçevesini oluşturacağını beyan etmesi gerekir. Ulusal ve Bölgesel Yönlendirme Komitelerinin bu konudaki işlevi ve atılacak diğer adımları DPT, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü nün belirlemesi gerekir. 7.2 Plan Uygulamaları ve İzlenmesi Ana Plan etkin bir uygulama ve izleme için bölgede bir Hizmet Birliği kurulmasını önermektedir. Birliğin zaman içinde bir Kalkınma Ajansı kurması ve uzman ihtiyacını karşılamak için dışarıdan alınacak müşavirlik hizmetlerinden oluşan bir Proje Yönetim Birimi kurması önerilmektedir. 7.3 Proje Geliştirme ve Uygulama Ana Planın önerdiği bazı projeler hemen uygulamaya konulabilecek durumdadır. Diğerlerinin önümüzdeki birkaç yılda daha da geliştirilmesi gerekecektir. Uygulama ve proje geliştirme hizmetlerinin DPT bünyesi içinde ayrı bir grup tarafından izlenmesi önerilmektedir. DPT bu program geliştirme ve izleme sürecine yerel yönetimleri ve sivil toplum örgütlerini de katmalıdır. Bu projelerin bir kısmına özel sektörün de katılımı sağlanmalıdır. Ayrıntılı olarak ele alınan kamu projeleri dışında özel sektörün Bölgede yatırım yapabileceği bazı alanlar da belirlenmiştir. Bunlardan dört tanesi için ön-yapılabilirlik etütleri hazırlanmıştır. Bunlar ilgilenen özel sektör yetkililerine istenirse verilecektir. Hazırlanan etütlerin yatırım yapmayı düşünen girişimciler tarafından hazırlanacak yapılabilirlik etütlerine yol göstermesi amaçlanmıştır. 19