Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 14, Haziran 2014, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 14, Haziran 2014, s Ozana URAL 1 Gülçin GÜVEN 2 Kadriye EFE-AZKESKİN 3 Türker SEZER 4 Elif YILMAZ 5 Ezgi AKŞİN 6 Dilan BAYINDIR 7 OKUL ÖNCESİ DÖNEMDE ÇOCUĞU OLAN ANNELERİN KABUL-RED DÜZEYLERİ İLE SOSYAL DAVRANIŞ DENETİMLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ 8 Özet Araştırmanın amacı okul öncesi dönemde çocuğu olan annelerin kabul-red düzeyleri ile sosyal davranış denetimleri arasındaki ilişkiyi incelemektir. İlişkisel tarama modelinde tasarlanan araştırmanın çalışma grubunu, eğitim öğretim yılında İstanbul da seçkisiz küme örnekleme yöntemiyle seçilen okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden ve araştırmaya katılmaya gönüllü olan 739 çocuğun (404 devlet-335 özel anaokulu öğrencisi) annesi oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak Kişisel Bilgi Formu, Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği-Anne Formu ve Aile Sosyal Denetim Ölçeği kullanılmıştır. Araştırmanın sonuçları, çalışma grubunu oluşturan annelerin, çocuklarına karşı yüksek düzeyde kabul ve davranış denetimi sergilemekte olduğunu göstermiştir. Yaş grubu küçük olan çocukların kabul edilme düzeylerinin ve sergiledikleri davranışlara yönelik 1 Prof. Dr., Marmara Üniversitesi, Okul Öncesi Öğretmenliği ABD., oural@marmara.edu.tr 2 Arş. Gör., Dr., Marmara Üniversitesi, Okul Öncesi Öğretmenliği ABD., gulcinm@marmara.edu.tr 3 Öğr. Gör., Marmara Üniversitesi, Okul Öncesi Öğretmenliği ABD., ekadriye@marmara.edu.tr 4 Arş. Gör., Dr., Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Okul Öncesi Öğretmenliği ABD., turkersezer@marmara.edu.tr 5 Arş. Gör., Marmara Üniversitesi, Okul Öncesi Öğretmenliği ABD., eyilmaz@marmara.edu.tr 6 Arş. Gör., Marmara Üniversitesi, Okul Öncesi Öğretmenliği ABD., ezgi.aksin@marmara.edu.tr 7 Arş. Gör., Marmara Üniversitesi, Okul Öncesi Öğretmenliği ABD., dilan.bayindir@marmara.edu.tr 8 Bu araştırma, 9. Uluslararası Balkan Eğitim ve Bilim Kongresi nde (16-18 Ekim 2014, Trakya Üniversitesi, Edirne) sözlü bildiri olarak sunulmuştur.

2 457 Okul Öncesi Dönemde Çocuğu Olan Annelerin Kabul-Red Düzeyleri İle Sosyal Davraniş Denetimleri Arasindaki İlişkinin İncelenmesi denetimin daha yüksek olduğu ve genel olarak kabul düzeyi arttıkça annelerin de sosyal davranış denetim düzeylerinin doğru orantılı olarak arttığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Okul öncesi dönemde çocuğu olan anneler, ebeveyn kabul-reddi, sosyal davranış denetimi. THE RELATION BETWEEN ACCEPTANCE-REJECTION LEVELS AND SOCIAL BEHAVIOR CONTROL OF PRESCHOOL CHILDREN S MOTHERS Abstract The aim of the study is to examine the relationship between the maternal acceptance-rejection levels and social behavior control of children in preschool period. The study group includes 739 mothers who have children attend preschools (404 children from public preschools and 335 children from private preschools). The study group was selected by random cluster sampling method. Relational screening model was carried out. Personal Information Form; Parental Acceptance-Rejection Questionnaire (Mother Form) and the Social Behavior Control Instrument were used to collect data. The results of the study indicate that the participant mothers indicate high level of maternal acceptance and social behavior control towards their children. Furthermore, the results indicate that the mothers of younger children show higher acceptance and social behavior control than mothers who have older children. Also, it was found that the social behavior control of mothers increase by the level of acceptance level. Keywords: Mothers of preschool children, maternal acceptance-rejection, social behavior control 1. GİRİŞ Hayat boyu süren sosyalleşme sürecinde çocuk, sosyo-kültürel çevreyle sürekli bir etkileşim içindedir ve bu etkileşim ilk olarak aile bireyleri ile gerçekleşir (Bronfenbrenner, 1979; Kağıtçıbası, 2010). Her ailenin bağlı olduğu kültüre göre şekillenen kendine özgü kuralları ve sınırları, çocuğun sosyal davranışlarını etkiler. Kağıtçıbaşı (1990, 2000, 2010), Türk ailesinin ilişkisel bağımlı bir özellikte olduğunu belirtmektedir. Duygusal yakınlık ve aile bireyleri arasındaki yardımlaşma geleneksel Türk ailesinin karakteristik özellikleridir ve çocuk yetiştirmede uygulanan kurallar, bu özelliklere parallel olarak uygulanır. Ailenin koyduğu kurallar ailenin denetimini de gerektirir. Ebeveynlerin kontrolcü davranışları davranışsal, psikolojik ve fiziksel olarak kategorize edilebilir (Akçınar, 2009). Kültürler arasında ve zaman içinde değişiklikler gösteren sosyalleşme değerleri ve amaçları (Cashmere ve Goodnow, 1987; Papps, Walker ve Trimboli, 1995), aile denetiminin şeklini belirler (Peisner, 1989 Akt. Kağıtçıbaşı, 2010). Çocuğun kişisel bağımsızlığının vurgulanmadığı sosyo-kültürel yapılarda, daha yüksek düzeyde denetim görülmektedir (Kağıtçıbaşı, 2010). Aile istemediği bir davranışı sergileyen çocuğa kuralı hatırlatabilir ve kurala uymasını isteyebilir. Bu kurallar ve kuralların yerine getirilip getirilmediğinin denetimi, ailenin çocuk yetiştirme tarzında belirleyici olduğu gibi çocuğun sosyal davranışlarının gelişiminde de etkilidir. Sunar ve Fişek (2005) Türk ailesinin bir diğer özelliğini cinsiyet hiyerarşisi olarak belirtir. Türk ailesinde anneler, babalara oranla çocuklar ile daha yakın ilişki içindedir. Bilir, Arı, Dönmez, Atik ve San (1991) yaptıkları bir araştırmada, ailedeki öncelikli disiplin figürünün anne olduğunu saptamışlardır. Bu

3 Ozana Ural - Gülçin Güven - Kadriye Efe-Azkeskin - Türker Sezer - Elif Yılmaz - Ezgi Akşın - Dilan Bayındır 458 bulgular, Türk ailesinde annelerin çocuk yetiştirmedeki kural koyma ve denetim rollerini açıkça göstermektedir. Gander ve Gardiner a göre (1998) ana-baba davranışları ile ilgili araştırmalar iki temel boyutta yoğunlaşmaktadır. Bunlardan ilki denetim-özerklik boyutudur ve bu boyut, ana-babaların davranış kurallarını yürütmede ne kadar kısıtlayıcı ya da izin verici oldukları üzerinde odaklanmaktadır. İkinci boyut olan kabul-red boyutu ise; sıcak (kabul edici ya da onaylayıcı) ya da düşmanca (reddedici ya da onaylamayan) olabilen ana-baba davranışları üzerinde odaklanmaktadır (Akt. Erkan ve Toran, 2004). Ebeveynlerin çocuklarını kabul-red düzeylerinin sebeplerini, sonuçlarını ve ilişkili kavramları yordayabilmek ve açıklayabilmek amacıyla Kabul- Red Teorisi geliştirilmiştir (Rohner, 2004). Kabul-Red teorisine göre çocuklar, anne-baba veya bakıcı gibi kendilerine yakın kişilerden olumlu tepki almaya gereksinim duymaktadırlar. Ebeveynlerin çocuklarına olumluolumsuz tepkiler vermesi, çocuklarını kabul etmesi ya da reddetmesi sadece çocukluk döneminde değil, yetişkinlik dönemine dek uzanan psikolojik etkilere sahiptir (Börkan, Erkman ve Keskiner, 2014; Erkman ve Rohner, 2006; Ünübol, 2011). Ebeveyn reddi, kişilerde ciddi psikolojik bozukluklara, suç işleme eğiliminde artışa, psikosomatik rahatsızlıklarda ve madde bağımlılığında artışa, düşük akademik başarı, sosyal problemler gibi pek çok probleme neden olabilmektedir (Rohner ve Rohner, 1980). Ebeveyn kabul-red teorisi ile ilgili farklı ülkelerde yapılmış çok sayıda araştırma, ebeveyn kabul-red düzeyinin cinsiyet, etnik köken, coğrafya, dil ve kültürden bağımsız olarak psikolojik durumu belirlediğini ortaya koymuştur (Khaleque ve Rohler, 2002). Teori, farklı yaş grupları ile çalışılmayı mümkün kılmakta, algılanan ve ebeveynler tarafından belirtilen kabul-red düzeylerini karşılaştırma imkânı vermektedir. Okul öncesi dönem çocukları ile yapılan çalışmalarda ebeveynler tarafından belirtilen kabul-red düzeyinin çocukların farklı gelişim ve beceri alanları ile ilişkilerinin incelediği görülmektedir. Türkiye de ebeveyn kabul-reddi üzerine, okul öncesi dönemdeki çocuk ve onların ebeveynleri ile yapılmış araştırmaların sonuçları, ebeveyn kabul-reddinin çocuk üzerindeki etkilerini açıkça ortaya koymuştur. Bu çalışmalar sonucunda, yüksek düzeyde ebeveyn kabulünün, yüksek sosyal gelişim (Kasuto, 2005; Gülay, 2011), yüksek bilişsel gelişim (Kasuto, 2005), akranlar tarafından yüksek kabul (Gülay-Ogelman ve Uçar-Çabuk, 2013), yüksek sosyal problem çözme becerileri (Tepeli ve Yılmaz, 2013), yüksek duyguları anlama becerileri (Tepeli, Yılmaz ve Kuyucu, 2014) ile ilişkili olduğu saptanmıştır. Alanyazın incelendiğinde, ebeveynlerin gösterdiği denetim davranışları ve çocuklar tarafından algılanan ebeveyn kabul-red düzeyleri arasında kültürel olarak değişen anlamlı ilişkiler mevcuttur. Japonya'da (Trommsdorff, 1985: Akt. Kağıtçıbaşı, 2010) ve Kore' de (Rohner ve Pettengill, 1985) ana-baba denetiminin, çocuğun gözünde ana-babası tarafından sevilme ve kabul edilme olarak görüldüğünü ortaya çıkarmıştır. Kağıtçıbaşı (2010) kültürlerarası çalışmaların bulgularına dayanarak, ebeveyn denetiminin anlamının hem ebeveynler hem de çocuklar için kültür tarafından belirlendiğini, ebeveyn denetiminin, ebeveyn sevgisinden bağımsız olduğunu, her ikisinin birlikte var olabileceğini vurgulamaktadır. Ancak, zaman içinde değişim gösteren sosyalleşme hedefleri ve çocuklara atfedilen değer ve beklentiler benzer çalışmaların tekrarlanmasını ve detaylandırılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu gereksinim göz önünde bulundurularak, bu araştırmanın amacı okul öncesi dönemde çocuğu olan annelerin çocuklarını kabul-red düzeyleri ile sosyal davranış denetimleri arasındaki ilişkiyi incelemek olarak belirlenmiştir.

4 459 Okul Öncesi Dönemde Çocuğu Olan Annelerin Kabul-Red Düzeyleri İle Sosyal Davraniş Denetimleri Arasindaki İlişkinin İncelenmesi 2. YÖNTEM 2.1. Araştırma Modeli Okul öncesi dönemde çocuğu olan annelerin kabul-red düzeyleri ile sosyal davranış denetimleri arasındaki ilişkinin incelendiği araştırma ilişkisel tarama modelinde tasarlanmıştır Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu, eğitim öğretim yılında İstanbul da seçkisiz küme örnekleme yöntemiyle seçilen altısı devlet ve beşi özel olmak üzere on bir okul öncesi eğitim kurumuna devam eden ve araştırmaya katılmaya gönüllü olan 739 çocuğun (404 devlet- 335 özel anaokulu öğrencisi) annesi oluşturmaktadır. Çalışma grubunda yer alan annelerin demografik bilgileri aşağıdaki gibidir. Araştırmaya katılan annelerin ancak %1 i yaş, %35 i yaş, %57,8 i yaş ve %6,2 si ise 42 yaşın üzerindedir. Annelerin %2,8 i ilkokul, %4,6 sı ortaokul, %20,3 ü lise, %11,7 si önlisans, %48,9 u lisans ve %11,7 si lisansüstü mezunudur. Ailenin aylık gelir düzeyleri ise şöyledir; %10 u 2000 TL nin altında, %25,5 i TL arasında, %27,1 i TL arasında ve %37,4 ü 6001 TL nin üzerindedir. Annelerin %51,2 si tek çocuk, %42,8 i iki çocuk ve %6 sı üç ve daha fazla çocuğa sahiptir. Araştırmanın çalışma grubunu oluşturan annelerin büyük çoğunluğunun yaş aralığında, yükseköğretim mezunu, tek veya iki çocuğa sahip, orta ve üst gelir grubunda olduğu görülmektedir. Araştırmaya dahil edilen çocukların ise %50 si kız, %50 si erkektir ve %18,1 i 4 yaş grubu, %37,2 si 5 yaş grubu ve %44,7 si ise 6 yaş grubundadır Veri Toplama Araçları Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu; Rohner, Saavedra ve Granum tarafından 1980 yılında geliştirilen ve Anjel ile Erkman tarafından 1993 yılında Türkçe ye uyarlanan Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği (Anne Formu); Ural ve Efe-Azkeskin tarafından 2004 yılında geliştirilen Aile Sosyal Denetim Ölçeği kullanılmıştır Kişisel Bilgi Formu Araştırmacılar tarafından geliştirilen form ile araştırmanın çalışma grubundaki anne (yaş, öğrenim durumu, çocuk sayısı ve gelir düzeyi) ve çocukların (yaş ve cinsiyet) demografik bilgilerinin elde edilmesi amaçlanmıştır Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği (Anne Formu) Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği-Anne Formu, Rohner, Saavedra ve Granum tarafından 1980 yılında geliştirilmiş ve Anjel ve Erkman tarafından Türkçe ye uyarlanmıştır. Ölçek, annenin çocuğunu kabullenme ve reddetme davranışlarını, annenin algıladığı şekilde ölçer. 3 yaş ve üzeri çocuğu olan annelerin doldurabileceği, 56 maddeden ve Sıcaklık ve Sevgi (20 madde), Saldırganlık ve Kin (16 madde), İlgisizlik ve İhmal (12 madde) ve Ayrıştırılmamış Reddetme (8 madde) olmak üzere dört alt testten oluşan likert tipi bir ölçektir. Alt testlerden alınan puanlar ve toplam puanın yüksek olması yüksek düzeyde reddetmeyi gösterir. Red düzeyi ne kadar yüksek ise annenin çocuğu reddi o kadar yüksek, çocuğu kabullenmesi ise o kadar düşüktür (Öner, 2012). Araştırma kapsamında yapılan güvenirlik katsayısı.67 olarak hesaplanmıştır.

5 Ozana Ural - Gülçin Güven - Kadriye Efe-Azkeskin - Türker Sezer - Elif Yılmaz - Ezgi Akşın - Dilan Bayındır Aile Sosyal Denetim Ölçeği Ural ve Efe-Azkeskin tarafından 2004 yılında geliştirilen Aile Sosyal Denetim Ölçeği ilk olarak 46 madde ve 7 alt boyuttan oluşmaktadır. Ardından yapılan revize çalışması sonucunda ölçek, toplam 46 madde ve 6 alt boyut (Ev Dışı, Ev İçi, Olgunlaşma, Olumlu, Olumsuz ve Sosyal İlişki ) olarak son şeklini almıştır (Efe-Azkeskin, Ural ve Güven, 2011). Bu araştırma için ölçeğin güvenirlik katsayısı.76 olarak hesaplanmıştır. Veri toplama araçları, okul öncesi eğitim kurumlarındaki öğretmenlerin desteğiyle annelere ulaştırılmış ve araştırmacılar tarafından değerlendirilmiştir. Toplam 11 farklı okul öncesi eğitim kurumuna 1000 veri toplama aracı dağıtılmış ancak geçerli kabul edilen 739 form değerlendirmeye alınmıştır. 3. Bulgular Araştırmada kullanılan Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği (Anne Formu) ile Aile Sosyal Denetim Ölçeği nden elde edilen verilerin, çalışma grubundaki annelerin çocuklarının yaş ve cinsiyetlerine göre farklılaşıp farklılaşmadığı incelenmiş ve buna ek olarak çalışma grubunun, her iki ölçeğin alt boyutlarından aldıkları puanlar arasındaki ilişki incelenmiştir. Araştırmaya katılan annelerin, Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği nden aldıkları puan ortalamaları (n=739, X = 71,86, sd=10,20) incelendiğinde, annelerin okul öncesi dönemdeki çocuklarına yüksek düzeyde kabul gösterdiği bulunmuştur. Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği nden elde edilen annelerin kabul-red düzeylerinin çocuklarının cinsiyetlerine göre farklılaşıp farklılaşmadığına ilişkin yapılan t testi sonuçları Tablo 1 de sunulmuştur. Tablo 1. Annelerin Kabul-Red Düzeylerinin Çocuklarının Cinsiyetlerine Göre t Testi Sonuçları Anne Kabul- Red Cinsiyet n X Ss Sd T p Sıcaklık ve Kız ,799 3,399 Sevgi Erkek ,111 4, ,109,268 Saldırganlık ve Kız ,783 4,091 Kin Erkek ,463 4, ,922,357 İlgisizlik ve Kız ,495 2,669 İhmal Erkek ,585 2, ,446,656 Ayrıştırılmamış Kız ,837 2,306 Reddetme Erkek ,623 2, ,278,202 Aile Çocuk Kız ,916 9,949 İlişkileri Ölçeği 736,177,860 Toplam Puan Erkek ,783 10,472 Tablo 1 e göre araştırmaya katılan annelerin Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği nin Sıcaklık ve Sevgi, Saldırganlık ve Kin, İlgisizlik ve İhmal ve Ayrıştırılmamış Reddetme alt boyut

6 461 Okul Öncesi Dönemde Çocuğu Olan Annelerin Kabul-Red Düzeyleri İle Sosyal Davraniş Denetimleri Arasindaki İlişkinin İncelenmesi puan ortalamaları ve toplam puan ortalamalarının çocuklarının cinsiyetine göre anlamlı farklılık göstermediği bulunmuştur (p>.05). Annelerin, Aile Sosyal Denetim Ölçeği nin alt boyutlarından aldıkları puanların çocukların cinsiyetine göre farklılaşıp farklılaşmadığına ilişkin yapılan t testi sonuçları Tablo 2 de sunulmuştur. Tablo 2. Annelerin Sosyal Düzeylerinin Çocuklarının Cinsiyetlerine Göre t Testi Sonuçları Sosyal Cinsiyet n X Ss Sd t p Ev Dışı Kız ,246 1, ,529,127 Erkek ,468 1,951 Ev İçi Kız ,420 1, ,750,454 Erkek ,325 1,732 Olgunlaşma Kız ,111 1,748 Erkek ,271 1, ,229,219 Olumlu Kız 370 9,566, ,138,256 Erkek 369 9,520,566 Olumsuz Kız ,363 1, ,546,123 Erkek ,246 1,030 Sosyal İlişki Kız ,994 1,339 Erkek ,054 1, ,653,514 Tablo 2 ye göre araştırmaya katılan annelerin Aile Sosyal Denetim Ölçeği nin, Ev Dışı, Ev İçi, Olgunlaşma, Olumlu, Olumsuz ve Sosyal İlişki alt boyut puan ortalamalarının çocuklarının cinsiyetine göre anlamlı farklılık göstermediği bulunmuştur (p>.05). Tablo 1 ve Tablo 2 den elde edilen bulgular, çalışma grubundaki annelerin çocuklarını kabul-red düzeylerinin ve sosyal davranış denetim düzeylerinin çocuklarının cinsiyetine göre

7 Ozana Ural - Gülçin Güven - Kadriye Efe-Azkeskin - Türker Sezer - Elif Yılmaz - Ezgi Akşın - Dilan Bayındır 462 farklılaşmadığını göstermektedir. Annelerin çocuklarını kabul-red düzeylerinin çocukların yaşlarına göre farklılaşıp farklılaşmadığına ilişkin bulgular Tablo 3 de sunulmuştur. Tablo 3. Annelerin Kabul-Red Düzeylerinin Çocuklarının Yaşlarına Göre ANOVA Sonuçları Anne Kabul- Red Düzeyi Sıcaklık ve Sevgi Saldırganlık ve Kin İlgisizlik ve İhmal Ayrıştırılmamış Reddetme Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği Toplam Puan *p<.05; **p<.01; ***p<.001 Varyansın Kareler Kareler Kaynağı Toplamı Sd Ortalaması F p Gruplararası 134, ,346 Gruplariçi 10605, ,410 Toplam 10740, Gruplararası 246, ,084 Gruplariçi 16123, ,907 Toplam 16369, Gruplararası 61, ,954 Gruplariçi 5476, ,441 Toplam 5538, Gruplararası 35, ,654 Gruplariçi 3787, ,146 Toplam 3822, Gruplararası 1571, ,835 Gruplariçi 75304, ,316 Toplam 76875, ,674,010* Anlamlı Fark 6-4yaş 6-5yaş 5,619,004** 6-4yaş 4,165,016* 6-4yaş 3,430,033* 6-4yaş 7,681,000*** 6-4yaş Tablo 3 e göre araştırmaya katılan annelerin Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği nin Sıcaklık ve Sevgi alt boyut puan ortalamalarının çocukların yaşlarına göre anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur (F (2,736)= 4,674, p<.05). Anlamlı farklılığın hangi yaş grubunda çocuğu olan anneler arasında olduğu Tukey testi ile incelenmiştir. 6 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin puan ortalamaları ( X = 25,42) ile 4 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin puan ortalamaları ( X = 24,45) arasında, 4 yaş grubunda çocuğu olan annelerin lehine olduğu belirlenmiştir. 6 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin puan ortalamaları ( X = 25,42) ile 5 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin puan ortalamaları ( X = 24,63) arasında, 5 yaş grubunda çocuğu olan annelerin lehine olduğu belirlenmiştir. Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği nin Saldırganlık ve Kin alt boyut puan ortalamalarının çocukların yaşlarına göre anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur (F (2,736)= 5,619, p<.05). Anlamlı farklılığın hangi yaş grubunda çocuğu olan anneler arasında olduğu Tukey testi ile incelenmiştir. 6 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin puan ortalamaları ( X = 22,11) ile 4 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin puan ortalamaları ( X = 20,50) arasında, 4 yaş grubunda çocuğu olan annelerin lehine olduğu belirlenmiştir. Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği nin İlgisizlik ve İhmal alt boyut puan ortalamalarının çocukların yaşlarına göre anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur (F (2,736)= 4,165, p<.05). Anlamlı farklılığın hangi yaş grubunda çocuğu olan anneler arasında olduğu Tukey testi ile incelenmiştir. 6 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin puan ortalamaları ( X = 14,76) ile 4 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin puan ortalamaları ( X = 13,96) arasında, 4 yaş grubunda çocuğu olan annelerin lehine olduğu belirlenmiştir.

8 463 Okul Öncesi Dönemde Çocuğu Olan Annelerin Kabul-Red Düzeyleri İle Sosyal Davraniş Denetimleri Arasindaki İlişkinin İncelenmesi Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği nin Ayrıştırılmamış Reddetme alt boyut puan ortalamalarının çocukların yaşlarına göre anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur (F (2,736)= 3,430, p<.05). Anlamlı farklılığın hangi yaş grubunda çocuğu olan anneler arasında olduğu Tukey testi ile incelenmiştir. 6 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin puan ortalamaları ( X = 10,94) ile 4 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin puan ortalamaları ( X = 10,35) arasında, 4 yaş grubunda çocuğu olan annelerin lehine olduğu belirlenmiştir. Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği toplam puan ortalamalarının çocukların yaşlarına göre anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur (F (2,736)= 7,681, p<.05). Anlamlı farklılığın hangi yaş grubunda çocuğu olan anneler arasında olduğu Tukey testi ile incelenmiştir. 6 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin toplam puan ortalamaları ( X = 73,24) ile 4 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin toplam puan ortalamaları ( X = 69,27) arasında, 4 yaş grubunda çocuğu olan annelerin lehine; 6 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin toplam puan ortalamaları ile 5 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin toplam puan ortalamaları ( X =71,46) arasında, 5 yaş grubunda çocuğu olan annelerin lehine olduğu belirlenmiştir. Annelerin, Aile Sosyal Denetim Ölçeği nin her bir alt boyutundan aldıkları puanların çocuklarının yaşlarına göre farklılaşıp farklılaşmadığına yönelik yapılan ANOVA sonuçları Tablo 4 te sunulmuştur. Tablo 4. Annelerin Sosyal Denetim Düzeylerinin Çocuklarının Yaşlarına Göre ANOVA Sonuçları Sosyal Ev Dışı Ev İçi Olgunlaşma Olumlu Olumsuz Sosyal İlişki *p<.05 Varyansın Kaynağı Kareler Toplamı Sd Gruplararası 7, ,822 Gruplariçi 2881, ,915 Toplam 2888, Gruplararası 1,845 2,923 Gruplariçi 2173, ,953 Toplam 2174, Gruplararası 9, ,644 Gruplariçi 2293, ,116 Toplam 2302, Gruplararası,188 2,094 Gruplariçi 223, ,303 Toplam 223, Gruplararası 6, ,192 Gruplariçi 773, ,051 Toplam 779, Gruplararası,100 2,050 Gruplariçi 1135, ,543 Toplam 1135, Kareler Ortalaması F p,976,377,312,732 1,490,226,310,734 Anlamlı Fark 3,038,049* 6-4yaş,032,968 Tablo 4 e göre araştırmaya katılan annelerin Aile Sosyal Denetim Ölçeği nin Ev Dışı, Ev İçi, Olgunlaşma, Olumlu ve Sosyal İlişki alt boyut puan ortalamalarının çocukların yaşlarına göre anlamlı farklılık göstermediği bulunmuştur (p>.05). Bu bulguların aksine Aile Sosyal Denetim Ölçeği nin Olumsuz alt boyut puan

9 Ozana Ural - Gülçin Güven - Kadriye Efe-Azkeskin - Türker Sezer - Elif Yılmaz - Ezgi Akşın - Dilan Bayındır 464 ortalamalarının çocukların yaşlarına göre anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur (F (2,736)= 3,038, p<.05). Anlamlı farklılığın hangi yaş grubunda çocuğu olan anneler arasında olduğu Tukey testi ile incelenmiştir. 6 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin puan ortalamaları ( X =10,36) ile 4 yaş grubunda çocuğu olan annelerinin puan ortalamaları ( X = 10,11) arasında, 6 yaş grubunda çocuğu olan annelerin lehine olduğu belirlenmiştir. Buna göre anneler 6 yaş grubundaki çocukların olumsuz davranışlarını 4 yaş grubundaki çocuklara göre daha fazla denetlemektedirler. Araştırmada, annelerin çocuklarını kabul-red düzeyleri ile çocuklarının sosyal davranışlarını denetlemeleri arasında bir ilişki olup olmadığına yönelik yapılan Pearson Korelasyon Analizi sonuçları aşağıdaki Tablo 5 te sunulmuştur. Tablo 5. Annelerin Çocuklarını Kabulleri ile Sosyal Denetimleri Arasındaki İlişkiye Yönelik Korelasyon Analizi Sonuçları Aile Sosyal Aile Çocuk Sıcaklık ve Saldırganlık İlgisizlik Ayrıştırılmamış İlişkileri Ölçeği Sevgi ve Kin ve İhmal Reddetme Denetim Ölçeği Toplam Puan Ev Dışı Ev İçi Olgunlaşma Olumlu Olumsuz Sosyal İlişki *p<.05; **p<.01; ***p<.001 r -,066-0,19 -,138***,033 -,063 p,071,606,000,369,085 n r -,124** -,109** -,195*** -,058 -,162*** p,001,003,000,113,000 n r -,046 -,022 -,086*,059 -,037 p,210,558,020,107,315 n r -,194*** -,096** -,165*** -,068 -,176*** p,000,009,000,063,000 n r,010 -,009 -,044,032 -,005 p,784,807,229,389,888 n r -,080* -,003 -,094*,056 -,044 p,030,945,010,130,233 n Tablo 5 te araştırmaya katılan annelerin Aile Sosyal Denetim Ölçeği nin alt boyut puanları ile Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği nin alt boyut ve toplam puanları arasında ilişki olup olmadığı incelenmiştir. Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği nin Sıcaklık ve Sevgi alt boyutu ile Aile Sosyal Denetim Ölçeği nin Ev İçi (r= -,124, p<.05), Olumlu (r= -,194, p<.05) ve Sosyal İlişki alt boyutları arasında negatif yönlü ve anlamlı ilişki (r= -,080, p<.05) olduğu bulunmuştur. Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği nin Saldırganlık ve Kin alt boyutu ile Aile Sosyal Denetim Ölçeği nin Ev İçi (r= -,109, p<.05) ve Olumlu alt boyutları arasında negatif yönlü ve anlamlı ilişki (r= -,096, p<.05) olduğu bulunmuştur. Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği nin İlgisizlik ve İhmal alt boyutu ile Aile Sosyal Denetim Ölçeği nin Ev Dışı (r= -,138, p<.05), Ev İçi (r= -,195, p<.05), Olgunlaşma (r= -,165, p<.05), Olumlu (r= -

10 465 Okul Öncesi Dönemde Çocuğu Olan Annelerin Kabul-Red Düzeyleri İle Sosyal Davraniş Denetimleri Arasindaki İlişkinin İncelenmesi,165, p<.05) ve Sosyal İlişki alt boyutları arasında negatif yönlü ve anlamlı ilişki (r= -,094, p<.05) olduğu bulunmuştur. Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği toplam puanı ile Aile Sosyal Denetim Ölçeği nin Ev İçi (r= -,162, p<.05) ve Olumlu alt boyutları arasında negatif yönlü ve anlamlı ilişki (r= -,176, p<.05) olduğu bulunmuştur. Bu bulguların aksine Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği nin Ayrıştırılmamış Reddetme alt boyutu ile Aile Sosyal Denetim Ölçeği nin alt boyutları arasındaki ilişkinin anlamlı olmadığı bulunmuştur (p>.05). 4. Sonuç ve Tartışma Ebeveynlerin, çocukların gelişimi üzerindeki etkileri, pek çok araştırmanın konusu olmuştur. Yapılan araştırmalar incelendiğinde, ilgili ve sıcak ebeveynlik davranışlarının, çocuğun dil gelişimi (Hutterlocker, Haight, Bryk, Seltzer ve Lyons., 1991; Whitehurst, Falco, Lonigan, Fischel, DeBaryshe, Valdez-Menchana ve Caulfield, 1998), zihinsel gelişimi (Landry ve Smith, 2001; Meins ve diğ., 2002) ve sosyal-duygusal gelişimi (Landry ve Smith, 2001) üzerinde olumlu etkileri olduğu görülmüştür. Ebeveynlerin açıklama içermeyen cezalandırma davranışları ise çocuğun gelişimini olumsuz etkilemektedir (Ruffman, Perner ve Parkin, 1999). Ebeveynlik tutumları arasında en uç nokta olarak tanımlanabilecek ebeveyn reddi ise, kişilerde ciddi psikolojik bozukluklara, suç işleme eğilimi ve madde bağımlılığında artışa, düşük akademik başarı ve sosyal problemler gibi pek çok soruna neden olabilmektedir (Rohner ve Rohner, 1980). Çocuğun gelişimde önemli etkileri olan olumlu ebeveyn davranışları, kültürler arasında farklılık göstermektedir. Avustralya da yapılan bir araştırma, Türk göçmen çocukların ve Avusturalyalı çocukların olumlu davranış düzeylerinin benzer olduğunu, fakat bu durumun iki farklı kültürde farklı anne davranışları ile paralellik gösterdiğini ortaya koymuştur. Avustralyalı annelerin sebatkar mizaç ve anne sıcaklığını gösteren davranışlarının, Türk annelerin ise itaat bekleme davranışının çocuktaki olumlu sosyal davranışları yordadığı sonucuna ulaşılmıştır (Yağmurlu, Sanson ve Köymen, 2005). Araştırmanın bulguları ışığında araştırmaya katılan annelerin, çocuklarına karşı gösterdikleri kabul düzeyinin yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuç, ülkemizde yapılan diğer araştırma sonuçları tarafından da desteklenmektedir (Tepeli ve Yılmaz, 2013; Erkman ve Rohner, 2006). Araştırmaya katılan annelerin, çocuklarını kabul düzeyleri çeşitli değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığı incelenmiş ve bu değişkenlerden biri de çocukların cinsiyetidir. Yapılan analizlere göre annelerin kabul davranışları çocuğun cinsiyetine göre farklılık göstermemektedir. Ebeveyn kabul-red düzeyi ile cinsiyet arasındaki ilişkiyi inceleyen pek çok araştırma (Ansari, 2002; Çakıcı, 2006; Erkan ve Toran, 2004; Erkman ve Rohner, 2006; Gülay- Ogelman ve Uçar-Çabuk, 2013; Toran, 2005; Yaşar, 2009), bu araştırmanın bulgularına paralel olarak çocuğun cinsiyetinin annenin kabul-red düzeyini etkilemediğini göstermektedir. Aile Çocuk İlişkileri Ölçeği nin toplam puanı, Sıcaklık ve Sevgi, Saldırganlık ve Kin, İlgisizlik ve İhmal, Ayrıştırılmamış Reddetme alt boyut puanlarının annelerin sahip olduğu çocukların yaşlarına göre farklılaştığı sonucuna ulaşılmıştır. 4 yaş grubunda bulunan çocukların 6 yaş grubunda bulunan çocuklara göre anneleri tarafından kabul edilme düzeyinin daha yüksek

11 Ozana Ural - Gülçin Güven - Kadriye Efe-Azkeskin - Türker Sezer - Elif Yılmaz - Ezgi Akşın - Dilan Bayındır 466 olduğu belirlenmiştir. Sıcaklık ve Sevgi alt boyutunda ise 5 yaş grubu çocukların 6 yaş grubundaki çocuklara göre anneleri tarafından kabul edilme düzeyinin daha yüksek olduğu görülmüştür. Bu sonuç ile annelerin kabul davranışlarının, küçük yaş grubu çocuklara karşı daha yüksek olduğu söylenebilir. Ebeveyn kabul-red düzeyinin, çocuğun yaşına bağlı olarak değişimini inceleyen çalışmalarda, bu araştırmanın bulgularının aksine çocuğun yaşına bağlı bir farklılık olmadığı görülmüştür (Erkman ve Rohner; 2006; Veneziano, 2000). Annelerin çocuklarına karşı sergiledikleri sosyal davranış denetimlerinin, yalnızca Olumsuz alt boyutunda çocuğun yaşından etkilendiği sonucuna ulaşılmıştır. 6 yaş grubunda bulunan çocukların olumsuz davranışları 4 yaş grubunda bulunan çocukların olumsuz davranışlarından daha fazla denetlenmektedir. Bu sonucun, farklı yaş grubu çocuklardan beklenen farklı sosyalleşme davranışlarından ve çocukların yaşları ilerledikçe gösterdikleri sosyal yetkinlik davranışlarından kaynaklanmış olabileceği düşünülmektedir. Alanyazında sosyal becerilerin, çocuğun yaşı ilerledikçe artması beklendiği ileri sürülmektedir (Çorapçı ve diğ., 2010; Rose-Krasner, 1997). Bu beklentiden dolayı araştırmaya katılan annelerin de çocuğun yaşı ilerledikçe, olumsuz davranışlardan uzaklaşması yönünde denetimlerini arttırmış oldukları şeklinde yorumlanabilir. Ancak bu bulgu, Efe-Azkeskin ve diğerleri (2011) tarafından yapılan ve okul öncesi dönemdeki çocukların annelerinin sosyal davranış denetimlerinin yaşa göre farklılaşmadığı sonucuna ulaşılan araştırma bulgusu ile farklılık göstermektedir. Araştırma sonuçlarında ortaya çıkan farklılıkların katılımcı özelliklerinden kaynaklanmış olabileceği düşünülebilir. Araştırmanın bir diğer sonucu, annelerin kabul düzeylerinin yanı sıra, sosyal davranış denetimlerinin de yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir. Bu sonuç, Türkiye deki ailelerde ebeveynlik kontrolünün yüksek olup, bu durumun aynı zamanda ebeveynin sıcaklık-duyarlılığı ile doğrudan ilişkili olduğunu gösteren araştırma sonuçları (Baydar ve diğ., 2010) ile benzerdir. Kağıtçıbaşı (2010) da Türk aile kültüründeki ebeveyn denetiminin, ebeveyn sevgisinden bağımsız olduğunu ve her ikisinin birlikte var olabileceğini vurgulamaktadır. Başka bir deyişle araştırmanın bu sonucu, ebeveyn denetiminin anne-baba sevgisinden bağımsız ve her ikisinin bir arada olabileceğini kanıtlar niteliktedir. Kağıtçıbaşı (2010), sıkı kontrolün, anne-baba tarafından kin, baskı ve şefkat eksikliği şeklinde gösterildiğinde sağlıksız olduğunu vurgulamaktadır. Çinli aileler ile yapılan araştırma sonuçlarının bulgularına göre ise baskıcı aile denetimi ile aile sevgisi arasında olumsuz, ilgili aile denetimi ile aile sevgisi arasında olumlu bir ilişki vardır (Lau ve Cheung, 1987; Lau ve diğerleri, 1990 akt. Kağıtçıbaşı, 2010). Bu sebeple bu sonuç, kültürel bir özellik olarak sosyal davranış denetiminin ülkemizde olumlu bir özellik olarak düşünüldüğü ve kabul edici davranışlar arasında olduğu şeklinde yorumlanabilir. Araştırma sonucunda, annelerin çocuklarına karşı gösterdiği sıcaklık ve sevgi azaldıkça, çocukları üzerindeki sosyal davranış denetimlerinin azaldığı belirlenmiştir. Ayrıca annelerin çocuklarına karşı olan saldırgan, ilgisiz ve ihmal edici davranışları ve reddetme düzeyleri arttıkça, çocuklarının sosyal davranışlarına yönelik denetimlerinin de azaldığı görülmüştür. Kültürel olarak anne-babanın davranış denetimi olumlu olarak değerlendirildiğinden, çocuklarına karşı kabul edici tutum sergileyen anneler, benzer şekilde çocuklarının sosyal davranışlarını daha fazla denetledikleri düşünülmektedir. Chen, Hastings, Rubin, Chen, Cen ve Stewart (1998) tarafından 2 yaş grubu çocuklar ile yapılan araştırmada Çinli annelerin çocuklarına karşı Kanadalı annelere göre daha fazla engelleyici davranış göstermelerine rağmen kendilerinin daha sıcak ve kabul edici tutum sergilediklerini ifade ettikleri belirlenmiştir. Ancak alanyazında ebeveynlerin psikolojik ya da davranış kontrolünün okul öncesi dönemdeki çocuklar üzerinde olumsuz etkilerinin gözlendiği

12 467 Okul Öncesi Dönemde Çocuğu Olan Annelerin Kabul-Red Düzeyleri İle Sosyal Davraniş Denetimleri Arasindaki İlişkinin İncelenmesi araştırmalar çoğunluktadır. Hart, Nelson, Robinson, Olsen ve McNeilly-Choque (1998) ile Olsen, Yang, Hart, Robinson, Wu, Nelson, Nelson, Jin ve Jianzhong (2001) tarafından yapılan araştırma sonuçlarına göre, Amerikalı ve Rus ebeveynlerin sergilediği kontrol davranışlarının, çocuklarda içsel ve dışsal davranış problemlerine sebep olduğu görülmüştür. Araştırma sonuçlarında ortaya çıkan farklı bulguların sebebi olarak farklı kültürlerin etkisi ileri sürülebilir. Ebeveynlerin davranış kontrolü ve denetimi ile ilgili çalışmaların okul öncesi dönemde bulunan çocuklardan çok ergenlik dönemindeki çocuklara yönelik olduğu tespit edilmiştir. Yine bu araştırmalarda davranış denetiminin ergenler için olumsuz bir tutum olduğu belirtilmektedir (Aunola ve Nurmi, 2005; Galambos, Barker ve Almeida. 2003; Gray ve Steinberg,1999; Pettit ve Laird, 2002). Ancak bu araştırmaların yanı sıra kültürler arası karşılaştırmaların yapıldığı araştırmalarda ise ebeveyn denetiminin farklı algılandığı görülmüştür. Örneğin Trommsdorff (1985) tarafından Japon ve Alman ergenler üzerine yapılan araştırmada Japon ergenlerin Almanlara göre aileleri tarafından daha çok denetlendikleri ve ergenlerin bunu daha kabul edilebilir buldukları görülmüştür (Akt. Karaçanta, 2009). Benzer şekilde Rohner ve Pettengil (1985) tarafından Koreli ve Amerikan gençlerdeki aile denetiminin karşılaştırıldığı araştırma sonucunda daha fazla denetim altında olan Koreli gençlerin ailelerini daha hoşgörülü ve sıcak olarak nitelendirdikleri görülmüştür. Bu sonuçlar birlikte değerlendirildiğinde Japon ve Koreli gençlerin, ailelerinin denetimlerini daha olumlu karşıladıkları görülmüştür. Dolayısıyla ülkemizde de anneler için çocuklarının davranışlarını denetlemek, onlara karşı gösterilen sevgi ve ilginin bir göstergesi olarak sergilendiği düşünülmektedir. Özetle, yaş grubu küçük olan çocukların anneleri tarafından kabul edilme düzeylerinin ve sergiledikleri sosyal davranışlara yönelik denetimin daha yüksek olduğu ve genel olarak annelerin çocuklarını kabul düzeyi arttıkça sosyal davranış denetimlerinin de doğru orantılı olarak arttığı saptanmıştır. Kağıtçıbaşı (2010) ebeveynlerin çocuklarına karşı sergilemiş oldukları denetim, onları sevmeleri ve kabullenmelerine yönelik bir ifade biçimi olarak değerlendirilmektedir. Bu açıklama araştırmada ortaya çıkan sonucu açıklayıcı niteliktedir. Yapılan araştırmada, özellikle Türk annelerin çocuklarının sosyal davranış denetlemeleri üzerinde etkisi olacağı düşünülen kültür, iletişim/etkileşim, ebeveynlik tutumları ve stilleri gibi değişkenler ile olan ilişkilerin belirlenmesine yönelik araştırma sayısının yeterli olmayışı, önemli bir sınırlılık olarak karşımıza çıkmaktadır. Yapılacak olan araştırmalarda bu konunun irdelenmesi önerilmektedir. Ayrıca babaların çocuklarının davranışlarını denetleme ve kabul-red düzeylerinin incelendiği yeni araştırmalara ihtiyaç olduğu ifade edilebilir. KAYNAKLAR AKÇINAR, B. (2009). The effects of parental control on externalizing behaviors in early childhood. (Yüksek Lisans Tezi), Koç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. ANSARI, Z. A. (2002). Parental acceptance-rejection of disabled children in non-urban Pakistan. North American Journal of Psychology, 4, 1, AUNOLA, K. ve NURMI, J. E. (2005). The role of parenting styles in children's problem behavior. Child development, 76(6),

13 Ozana Ural - Gülçin Güven - Kadriye Efe-Azkeskin - Türker Sezer - Elif Yılmaz - Ezgi Akşın - Dilan Bayındır 468 BAYDAR, N., KÜNTAY, A., GÖKŞEN, F., YAĞMURLU, B. ve CEMALCILAR, Z. (2010). Türkiye de erken çocukluk gelişim ekolojileri araştırması. gelisimekolojileriarastirmasi.pdf, E.T BILIR, S., ARI, M., DÖNMEZ, N. B., ATIK, B. ve SAN, P. (1991). Türkiye nin 16 ilinde 4-12 yaşlar arasındaki çocuğa fiziksel ceza verme sıklığı ve buna ilişkin problem durumlarının incelenmesi, Aile ve Toplum, 1(1), BÖRKAN, B., ERKMAN, F. ve KESKINER, P. (2014). Effects of parental power/prestige and acceptance on the psychological adjustment of Turkish youth. Cross Cultural Research, BRONFENBRENNER, U. (1979). The ecology of human development. Harvard University Press, Cambridge. CASHMORE, J. A. ve GOODNOW, J. J. (1987). Influences on Australian parents' values. Journal of Cross-Cultural Psychology, 17(4), CHEN, X., HASTINGS, P. D., RUBIN, K. H., CHEN, H., CEN, G. ve STEWART, S. L. (1998). Child-rearing attitudes and behavioral inhibition in Chinese and Canadian toddlers: a cross-cultural study. Developmental psychology, 34(4), ÇAKICI, S. (2006). Alt ve üst sosyoekonomik düzeydeki ailelerin anne-çocuk ilişkilerinin ve aile işlevlerinin anne-çocuk ilişkilerine etkisinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. ÇORAPÇI, F., AKSAN, N., ARSLAN-YALÇIN, D. ve YAĞMURLU, B. (2010). Okul öncesi dönemde duygusal, davranışsal ve sosyal uyum taraması: Sosyal yetkinlik ve davranış değerlendirme-30 ölçeği. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Dergisi, 17, EFE, K. (2005). Okul öncesi eğitim çağında çocuğu olan ailelerin denetim odağı türü ve çocukların sosyal davranışlarını denetlemeleri arasındaki ilişki. (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. EFE-AZKESKIN, K., URAL, O. ve GÜVEN, G. (2011). Ailelerin okul öncesi çocukların sosyal davranış denetimi, sosyal duygusal uyum düzeyi ve davranış sorunları. Ulusal Okul Öncesi Eğitim Kongresi, Bildiri Metni, ERKAN, S. ve TORAN, M. (2004). Alt sosyo ekonomik düzey annelerinin çocuklarını kabul ve reddetme davranışlarının incelenmesi (Diyarbakır ili örneği). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, ERKMAN, F. ve ROHNER, R. P. (2006). Youths perceptions of corporal punishment parental acceptance and psychological adjustment in a Turkish metropolis, Cross Cultural Research, 40(3), GALAMBOS, N. L., BARKER, E. T. ve ALMEIDA, D. M. (2003). Parents do matter: Trajectories of change in externalizing and internalizing problems in early adolescence. Child Development, 74,

14 469 Okul Öncesi Dönemde Çocuğu Olan Annelerin Kabul-Red Düzeyleri İle Sosyal Davraniş Denetimleri Arasindaki İlişkinin İncelenmesi GRAY, M. R. ve STEINBERG, L. (1999). Unpacking authoritative parenting: Reassessing a multidimensional construct. Journal of Marriage and the Family, 61, GÜLAY, H. (2011). Assesment of the prosocial behaviors of young children with regard to social development, social skills, parental acceptance-rejection and peer relationships. Journal of Instructional Psychology, 38 (3), GÜLAY-OGELMAN, H. ve UÇAR-ÇABUK, F. (2013). 5 yaş çocukların sosyal konumlarının anne babalarının kabul red düzeyleri ile ilişkisinin incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(18), HART, C. H., NELSON, D. A., ROBINSON, C. C., OLSEN, S. E. ve MCNEILLY- CHOQUE, M. K. (1998). Overt and relational aggression in Russian nurseryschool-age children: Parenting style and marital linkages. Developmental Psychology, 34, HUTTENLOCHER, J., HAIGHT, W., BRYK, A., SELTZER, M. ve LYONS, T. (1991). Early vocabulary growth: Relation to language input and gender. Developmental Psychology, 27, KAĞITÇIBASI, Ç. (2000). Kültürel Psikoloji. İstanbul: Evrim Yay. KAĞITÇIBAŞI, Ç. (1990). İnsan, Aile, Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi. KAĞITÇIBAŞI, Ç. (2010). Benlik, Aile ve İnsan Gelişimi: Kültürel Psikoloji. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları. KAĞITÇIBAŞI, Ç. ve ATACA, B. (2005). Value of children and family change: A threedecade portrait of from Turkey. Applied Psychology: An International Review, 54(3), KARAÇANTA, H. (2009). Anne babanın çocuğa uyguladığı ceza ile çocuğun anne babaya karşı sevgisi arasındaki ilişki. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 25, KASUTO, S. A. (2005). Aile etkileşiminin çocuğun sosyal ve bilişsel gelişimi üzerindeki etkisi. (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. KHALEQUE, A. ve ROHNER, R. P. (2002). Perceived parental acceptance rejection and psychological adjustment: A meta analysis of cross- culturel and intra culturel studies. Journal of Marriage and Family, 64, LANDRY, S. H. ve SMITH, K. E. (2001). Does early responsiveness have a special importance for children s development or is consistency across early childhood necessary?. Developmental Psychology, 37(3), MEINS, E., FERNYHOUGH, C., WAINWRIGHT, R., DAS GUPTA, M., FRADLEY, E. ve TUCKEY, M. (2002). Maternal mind-mindedness and attachment security as predictors of theory of mind understanding. Child Development, 73(6), OLSEN, S. E, YANG, C., HART, C. H., ROBINSON, C. C., WU, P., NELSON, D. A., NELSON, L. J., Jin, S. ve Jianzhong, W. (2001). Mothers' psychological control and preschool children's behavioral outcomes in China, Russia, and the United

15 Ozana Ural - Gülçin Güven - Kadriye Efe-Azkeskin - Türker Sezer - Elif Yılmaz - Ezgi Akşın - Dilan Bayındır 470 States. In B. K. Barber (Ed.), Parental psychological control of children and adolescents. Washington, DC: American Psychological Association ÖNER, N. (2012). Türkiye de Kullanılan Psikolojik Testlerden Örnekler. (7. Baskı) İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. PAPPS, F., WALKER, M., TRIMBOLI, A. ve TRIMBOLI, C. (1995). Parental discipline in Anglo, Greek, Lebanese and Vietnamese cultures. Journal of Cross-Cultural Psychology, 26(1), PETTIT, G. S. ve LAIRD, R. D. (2002). Psychological control and monitoring in early adolescence: The role of parental involvement and earlier child adjustment. In B. K. Barber (Ed.), Intrusive parenting. How psychological control affects children and adolescents (pp ). Washington, DC: American Psychological Association. ROHNER, R. P. (2004). The parental acceptance and rejection syndore: Universal correlates of perceived rejection. American Psychologist, 59, ROHNER, R. P. ve PETTENGILL, S. M. (1985). Perceived parental acceptance-rejection and parental control among Korean adoloscents, Child Development, 56, ROHNER, R. P. ve ROHNER, E. C. (1980). Ancetedens and consequences of parental rejection: A theory of emotional abuse. Child Abuse and Neglect, 4, ROSE-KRASNOR, L. (1997). The nature of social competence: A theoretical review. Social Development, 6, RUFFMAN, T., PERNER, J. ve PARKIN, L. (1999). How parenting style affects false belief understanding. Social Development, 8, Sunar, D. ve FIŞEK, G. (2005). Contemporary Turkish families. In J. P. Roopnarine ve U. P. Gielen (Eds.), Families in global perspective (pp ). Boston: Allyn & Bacon. TEPELI, K. ve YILMAZ, E. (2013). Social problem solving skills of children in terms of maternal acceptance-rejection levels. US-China Education Review, 3(8), TEPELI, K.,YILMAZ, E. ve KUYUCU, Y. (2014). Studying emotion recognition skills of 5-6 year old children in terms of maternal acceptance/rejection levels, Contemporary Perscpectives and Research on Early Childhood Education, (Eds. Mustafa Yaşar, Özkan Özgün and Jeanne Galbraith), Newcastle, UK; Cambrideg Scholar Publishing. TORAN, M. (2005). Farklı sosyo kültürel düzeylere sahip annelerin çocuklarını kabullenme ve reddetme davranışlarının incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. URAL, O. ve EFE-AZKESKIN, K. (2004). Aile Sosyal Denetim Ölçeği. I. Uluslarası Okulöncesi Eğitim Kongresi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 30 Haziran-3 Temmuz 2004.

16 471 Okul Öncesi Dönemde Çocuğu Olan Annelerin Kabul-Red Düzeyleri İle Sosyal Davraniş Denetimleri Arasindaki İlişkinin İncelenmesi ÜNÜBOL, M. (2011). Üç farklı yaş grubunda ebeveyn kabul-reddi ve genel psikolojik uyumun incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. VENEZIANO, R. A. (2000). Perceived Paternal and maternal acceptance and rural African American and European American youths psychological adjustment. Journal of Marriage and the Family, 62, WHITEHURST, G. J., FALCO, F. L., LONIGAN, C. J., FISCHEL, J. E., DEBARYSHE, B. D., VALDEZ-MENCHACA, M. C. ve CAULFIELD, M. (1998). Accelerating language development through picture book reading. Developmental Psychology, 24, YAĞMURLU, B. (2006). Culture and migration: A comparison of Turkish migrant and non-migrant mothers long-term socialization goals, Koc Report Series, , Koç University, İstanbul. YAĞMURLU, B.; SANSON, A. ve KÖYMEN, S. (2005). Ebeveynlerin ve çocuk mizacının olumlu sosyal davranış gelişimine etkileri: Zihin kuramının belirleyici rolü. Türk Psikoloji Dergisi, 20(55), YAŞAR, F. (2009). İlköğretime devam eden öğrencilerin anne-çocuk ilişkisini kabul ve reddedici algılama düzeyinin annenin evlilik doyumu ve evlilik uyumu düzeyiyle ilişkisi. (Yüksek Lisans Tezi) Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.