Kanser Hastalarinda Yasam Kalitesi (QOL)

Transkript

1 Kanser Hastalarinda Yasam Kalitesi (QOL) Dr. Özgür Özyilkan Baskent Üniversitesi Tip Fakültesi Tibbi Onkoloji Bilim Dali Ankara

2 Dünya Saglik Örgütü; 2005 yilinda dünyadaki tüm yeni kanser hastalarinin %60 nin, 2020 yilinda ise %70 nin gelismekte ve geri kalmis ülkelerde olacagini vurguladi. Bu ülkelerin kaynaginin ise tüm dünya ülkelerinin %5 ni olusturuyor.

3 The Fight Against Cancer in the Emerging World, 25 th 26 th January, 2001, Rome, Italy Eriskinler için kanser savas modeli; Birincil ve ikincil koruma ve destek tedavisi /YASAM KALITESI nin artirilmasi. Çünkü bu ülkelerde hastalarin %75 I son dönemde basvuruyor.

4 The Fight Against Cancer in the Emerging World, Ocak, 2001, Roma, Italy Radyoterapi esaslari Kemoterapi esaslari Cervix ve meme kanserleri için kitlelere yönelik tarama modelleri (Hindistan ve Misir) Hepatomaönlenmesinde HBV ye karsi asilama Destek tedavi yöntem ve uygulamalarinin gelistirilmesi. Kanser Hastalarinin YASAM KALITESI GELISTIRME çabalarinin artirilmasi, Evde bakim hizmetlerinin artirilmasi Tip disi personelin egitimi Var olan kisitli kaynaklarin maximum kullanimi Kanser problemlerinin basin ve yayin yoluyla güncellestirip tartisilmasi ve korunma yollarinin aktarilmasi.

5 Kanser tedavisinde; Kür saglama %20 Yasam süresinin önemli ölçüde uzamasi %20 Çok az ya da hiç yararlanmama %60 ASCO

6 Onkolojinin degisen ilkeleri Klasik ilkeler Tani Kür saglamak Destek tedavisi Modern ilkeler Önlemek Erken tani Kür saglamak Hayat uzatmak Destek tedavisi Rehabilitasyon Terminal dönem hasta bakimi QOL ni artirmak

7 QOL Tanimi çok zordur.

8 Yasam Kalitesi Tip alaninda Yasam Kalitesi; Hastaligin durumuna ve bu hastaligin tedavisine bagli hasta kisinin fiziksel, emosyonel, ve sosyal iyilik halinin etkilenmesidir. Genel olarak Yasam Kalitesi çok boyutlubir kavram olmasina ragmen en az 3 temel de toplanabilir; - Fiziksel - Fizyolojik - Sosyal aktivite

9 Yasam Kalitesi kavrami için degisik tanimlar vardir. - Yasam kalitesi kavrami, bireyin kendi yasaminin degerlendirilisine dayanan öznel algi, duygu ve bilis süreçlerinin bir bütünü olarak tanimlanir. - Bireysel iyilik durumunun bir anlatimidir. - Yasamin çesitli yönlerine iliskin öznel doyum ifadelerini kapsar.

10 Bu konuda neler biliniyor? Her gerçen gün konu ile ilgili artastirmalar ve klinik sonuçlari artiyor ve yeni açilimlar doguyor. Tam olusmus standartizasyon yok!

11 Garratt A. BMJ, 2002, 324, 1417

12 Specialities covered by 3921 reports(1) Addiction AIDS Allergy Burns-trauma Cancer Cardiovascular diseases Carer Dental Dermatology Endocrinology ENT Gastrointestinal diseases

13 Bir kanser hastasinin stresleri Kanserin tanisi Kanser tedavi yan etkileri

14 Kanser Tanisi Kanser tanisini ögrenen hastalar gelecekleri ile ilgili ve yasayabilecekleri ile ilgili sorular sorarlar.

15 Kanser tedavisinde Cerrahi Radyoterapi Kemoterapi

16 Kanser tedavi sekelleri;

17 Kemoterapi; Genellikle yan etkileri ile en çok yasam kalitesini etkileyen olarak bilinir: Örnegin: Saç dökülmesi, Bulanti ve kusma, Yorgunlik Emosyonel problemler....

18 Radyoterapi; Halsizlik Cilt yaralari Emosyonel rahatsizlik...

19 Cerrahi; Özellikle; Meme cerrahisi Bas boyun tümörleri cerrahisi Jinekolojik kanser operasyonlari...

20 Hasta ve hasta yakinlarinin siklikla sordugu sorulardan örnekler: Ne kadar agrim olacak? Kemoterapi nasil bulanti ve kusma yapacak? Ne kadar sürecek? Çalismak için yeterli enerjim olacak mi? Cinsel problemlerim olur mu? Bütün saçlarim dökülecek mi? Tekrar geri gelir mi? Hastanede ne kadar kalacagim? Istahim ne zaman açilacak? Niçin kendimi hep depresif hissediyorum? Bezjak A et al. Qual Life Res 2001; 10: 1-13

21 Kanser Tedavi Cevabi Kanser tedavi sonuçlarinin ölçümü; Anlamli yanit oranlari Hastaliksiz yasam süresi Yasam süresi Her geçen gün bu kavramlara QOL sonuçlarinin eklenmesiyle degerlendirmeleri daha da anlamli yapmistir.

22 QOL Ölçümü

23 Ölçek çesitleri 1- Genis hasta topluluklari için düzenlenmis genel ölçekler. 2- Kanser hastalarinda kullanim amaciyla hastaya özel ölçekler 3- Hastaliklara özel ölçekler. (Örnegin meme kanseri ya da prostat kanserli hastada kullanilmak üzere)

24

25 List of QOL tools frequently used in oncology ame of measurement (Type) arnofsky rating (General) inear Analogue Self Assessment (General) hort Form 36 (SF-36) (General) uropean Organisation for the Research and Treatment of Cancer QLQ-C30 (EORTC QLQ-C30) (Cancer specific) unctional Assessment of Cancer Therapy-General (FACT-G) (Cancer specific) isual Analogue Scale-Cancer (VAS-C) (Cancer specific) ospital and Anxiety Depression Scale (HADS) (General) rofile of Mood States (POMS) (Cancer specific) otterdam Symptom Checklist (RSCL) (Cancer specific)

26 Yasam Kalitesi Degerlendirmesi: Linear scales EORTC QOL-C30 QLQ-CR38QLQ (Sprangers MAG at al.2000): Kolorektal kanserlerdeki cerrahi, kemoterapi ve radiyoterapiye bagli etkilenen yasam kalitesini inceler EORTC QOL-C30/+BR23; Meme kanserli hastalar için EORTC QOL-H&N35: Bas boyun tümörleri için QLQ-LC13. Akciger kanserlerine yönelik spesifiktir Nottigham Health Profile (NHP) A questionnaire for the assessment of quality of life in cancer patients in Turkey Özyilkan et al., 1995

27 Genel Bireysel

28 En iyi QOL ölçek seçimi

29 Karnofsky Index 1948 yilinda gelistirilmis olup ilk ve pratik ölçeklerdendir.

30 fazlasini yatakta geçiriyor, belirgi Performans Statüsü Skalasi ECOG Karnofsky Tanim Asemptomatik, normal aktivite Semptomatik, ancak ayakta Semptomatik, günün yarisindan azini yatakta geçiriyor, minimal yardima ihtiyaci var Semptomatik, günün yarisindan yardima ihtiyaci var Semptomatik, günün hepsini yatakta geçiriyor, siddetli yatalak

31 EORTC nin gelistirdigi; The QLQ-C30

32 EORTC QLQ-C30 (version 3) We are interested in some things about you and your health. Please answer all of the questions yourself by circling the number that best applies to you. There are no "right" or "wrong" answers. The information that you provide will remain strictly confidential. Please fill in your initials: Your birthdate (Day, Month, Year): Today's date (Day, Month, Year): Not at A Quite Very all little a bit much 1. Do you have any trouble doing strenuous activities, like carrying a heavy shopping bag or a suitcase? Do you have any trouble taking a long walk? Do you have any trouble taking a short walk outside of the house? Do you need to stay in bed or a chair during the day? Do you need help with eating, dressing, washing yourself or using the toilet? During the past week: Not at A Quite Very All little a bit much 6. Were you limited in doing either your work or other daily activities? Were you limited in pursuing your hobbies or other leisure time activities? Were you short of breath? Have you had pain? Did you need to rest? Have you had trouble sleeping? Have you felt weak? Have you lacked appetite? Have you felt nauseated? Have you vomited? Have you been constipated? Please go on to the next page

33 During the past week: Not at A Quite Very all little a bit much 17. Have you had diarrhea? W ere you tired? Did pain interfere with your daily activities? Have you had difficulty in concentrating on things, like reading a newspaper or watching television? Did you feel tense? D id you worry? Did you feel irritable? Did you feel depressed? Have you had difficulty remembering things? Has your physical condition or medical treatment interfered with your family life? Has your physical condition or medical treatment interfered with your social activities? Has your physical condition or medical treatment caused you financial difficulties? For the following questions please circle the number between 1 and 7 that best applies to you 29. How would you rate your overall health during the past week? Very poor Excellent 30. How would you rate your overall quality of life during the past week? Very poor Excellent Copyright 1995 EORTC Quality of Life Study Group. All rights reserved. Version 3.0

34 En basit ve pratik olan; Visual analogue rating scale (VAS); 10 cm çizilen çizgi üzerinde hastalar var olan yasam kalitelerini genel olarak tanimlarlar. örnegin:

35 Visual Analoge Scale (VAS) Olabildigince en iyi QOL Olabildigince en kötü QOL

36 Mercier M, et al. Qualityof life Research,1992, 1, 53-61

37 B. Bergman ve ark. (1994

38 Cunningham et al. 1999

39 Cunningham et al. 1999

40 Cunningham et al. 1999

41 QOL ölçekleri literatürde daha çok bati dünyasi kaynakli olmaktadir. Bilinen diger bir gerçek de her ölçegin kendi ülkesine, kültürüne, ve klinigine göre farkli olabilecegidir.

42 A questionnaire for the assessment of quality of life in cancer patients in Turkey Ozyilkan O, et al. Materia Medica Polona, 1995, 153 Biz bu çalismamizda geçerliligi kendi hastalarmizda test edilmis bir ölçek gelistirmeyi amaçladik.

43

44 The impact of diagnosis and treatment on the quality of life in breast cancer patients Ozyilkan O, Neoplasma, 1998, Bu çalismamizda gelistirdigimiz ölçegi meme kanserli hastalarimizda kullandik. Tani ve tedavinin meme kanserli hastalarin yasam kalitesine etkisini 8 ayri alt baslikta inceledik. Genel iyilik hali, Fiziksel semptom ve aktivite, Uyku bozuklugu, Istahsizlik, Seksüel bozukluk, Algilama bozuklugu, Tibbi etkilesim, Sosyal etkilesim ve is performansi

45 The impact of diagnosis and treatment on the quality of life in breast cancer patients I Ozyilkan O, Neoplasma, 1998, Total QOL degerlerinde gruplar arasi fark olmamasina karsin meme kanserli hastalarla kontrol grubu karsilastirildiginda meme kanserli hastalarin (p<0,05), Genel iyilik hali, Fiziksel semptom ve aktivitelerinin Uyku bozukluklarinin anlamli olarak bozuldugu görüldü!

46 The impact of diagnosis and treatment on the quality of life in breast cancer patients II Ozyilkan O, Neoplasma, 1998, Kemoterapi tamamlandiktan sonra Istahsizligin(p<0,02), Fiziksel semptom ve aktivitelerin(p<0,05) anlamli olarak düzeldigi görüldü.

47 Yasam Kalitesi Ölçeklerinin Potansiyel Yararlari Ilaçlarin hastalar üzerine yan etkilerinin yorumunda kolaylik saglar. Hastalik veya semptomlarin genel yasam kalitesine daha açik ve net olarak yorum yapma kolayligi saglar. Yasam süreleri üzerine esit etkileri olan tedaviler arasinda seçim yapabilme kolayligi saglar. Yeni ilaç gelisiminde kolaylik saglar. Prognoz yorumunda kolaylik saglar

48 Kanser tedavisinde tedavide belirleyici faktörler; Ilaç yan etkileri! QOL!

49 ABD de Food and Drug Administration (FDA) ve American Society of Clinical Oncology (ASCO), Kanada da National Cancer Institute of Canada Tedavi semalarinin gelistirilmesinde mutlaka QOL etkilerini arastirmayi sart kosar! ASCO, Journal of Clinical Oncology, 1996; 14: 671

50 Tartisma I Karsilastirmali onkoloji çalismalarinin standart sonuçlari; Tümör cevabini Yasam süresini ve/veya Hastaligin progrese oldugu zamani Tedaviye bagli toksiteyi Ilgili kanser ve tedavisine bagli hastalarin Yasam Kalitesi etkilesimlerini

51 Tartisma II Biz onkoloji uzmanlari modern tip biliminin bizlere sagladigi genis bilgiler ve tecrübelerle hastalarimiza en iyi, en güncel tedaviyi ararken istatistiksel analizlere konsantre olmusken hastalarimiz için emosyonel ve psikosoyal destegin esas oldugunu unutabilmekteyiz. Biz onkoloji uzmanlarinin görevi, en iyi ve en effektif kanser tedavisini ararken hastaligin ve bu hastalik tedavilerinin her hastanin yasam biçimini nasil etkileyebilecegini düsünmeliyiz.

52 SONUÇ! Hastanin, hasta yakinlarinin ve hekimlerin kanser hastaliginin tedavisinde esas amaçlari; Kür saglamak veya yasam süresini uzatmak Fonksiyonel devamliligi saglamak Konforu saglamak QOL!

53