ÖĞR.GÖR.YUNUS TORUN GAZİANTEP ÜNİVERSİTESİ FLOROSKOPİ (RADYOSKOPİ) YÖNTEMİ

Transkript

1 ÖĞR.GÖR.YUNUS TORUN GAZİANTEP ÜNİVERSİTESİ FLOROSKOPİ (RADYOSKOPİ) YÖNTEMİ Floroskopi (radyoskopi) tetkik edilmek istenen vücut bölümünün X ışınlarına duyarlı floresan bir ekran üzerine düşürülerek, muayene edilmesi yöntemidir. Floroskopi yönteminde hasta floresan ekran ile ışın kaynağı (röntgen tüpü) arasında bulunur. Başka bir ifadeyle; X ışınları, hastadan geçtikten sonra floresan ekrana ulaşır. Ekran, üzerine düşen ışınlara ışın miktarı ve şiddetiyle doğru orantılı olarak bir parıldama reaksiyonuyla cevap verir. X ışınları insan vücudundan geçerken, geçmekte oldukları dokunun atom numarası, yoğunluğu ve kalınlığına bağlı olarak, doku tarafından absorbe olur veya dokuyu delip geçerler. Böylece; dokudaki yapı farklılığı nedeniyle, X ışınları da floresan ekranın her yerine aynı miktar ve şiddetle ulaşmaz. Dolayısıyla; ekranda çok ışın düşen yerler çok parıldama nedeni ile açık tonda, az ışın düşen yerler ise az parıldama nedeni ile koyu tonda gölgeler verir. Ekran üzerindeki bu ton farkı, objenin görüntüsünü oluşturur. Floresan ekranda oluşturulan bu görüntü, pozitif bir görüntüdür. Objede X ışınlarını tutan bölgeler, ekranda koyu tonlarda, X ışınlarını geçiren bölgeler ise, açık tonlarda teşekkül eder. Oysa; radyografik yöntemde, filmin çok ışın alan bölgeleri banyo sonucu koyu, az ışın alan veya hiç ışın almayan bölgeleri ise açık tonlarda teşekkül eder. Bu nedenle; radyografik görüntüler negatif görüntü olarak değerlendirilirler. Floroskopi yönteminde grafi yapma olayı yoktur. Ancak; ekrandaki görüntü istenirse filme kaydedilebilir. Fakat; bu durumda floroskopiden radyografi yöntemine geçiş yapılmış olur. Nitekim; mide ve kolon gibi bazı organların radyolojik tetkiklerinde, floroskopik muayene akabinde radyografi yapılarak görüntüler filme de kaydedilir. Radyografi yönteminde objedeki hareket, görüntüde netsizlik sebebi olarak ortaya çıktığı halde, floroskopi yönteminde objedeki hareketler görüntünün kalitesini etkilemez. Floroskopi yönteminde film kullanılmadığından, ucuz bir yöntemdir.ancak; görüntünün ışınlama süresince ekranda mevcut olması ve bu muayene yönteminde gerek hasta ve gerekse tetkiki yapanın radyografı yönteminden daha fazla ışına maruz kalması, floroskopi yönteminin dezavantajıdır.fakat; bazı durumlarda kısa sürede sonuç alma bakımından tercih edilebilir. Örneğin: madeni bir para, çivi ve benzeri bir cismi yutan veya yuttuğundan şüphe edilen bir çocuk floroskopik muayeneye tabi tutularak madeni cisim yutup yutmadığı, yuttuysa bu cismin nerede olduğu kısa sürede saptanır ve gerekirse gerekiyorsa radyoğrafi yapılarak filme de kaydedilir. Ayrıca mide duodenum ve colon gibi organların radyolojık tetkiklerinde tetkik sahası radyoskopik olarak incelenerek uygun pozisyon verilip radyografi yapılır. Dolayısıyla radyoskopi (floroskopi) tek başına bir yöntem olarak uygulanacağı gibi radyografi yöntemine yardımcı bir yöntem olarak da kullanılabilmektedir. Floresan ekrandaki görüntüler normal gün ışığı altında zayıflamaktadır.bu nedenle floroskopik muayenelerde oda karartılmalı ve tetkike başlamadan dakika önceden göz uyumu sağlanmalıdır.ancak son yıllarda görüntünün aydınlıkta tetkikine olanak sağlayan görğntü kuvvetlendirici aygıtlar da geliştirilmiştir.bu tür aygıtlara sahip cihazlarda kullanılan X ışın miktarı da azaltılmıştır. Radyoskopik muayene esnasında hem personel hem de hasta için gerekli radyasyon önlemleri alınmış olmalıdır.bu yöntemde Kv değerleri Kv ve ma değerleri ise 1-4 ma sınırlarında tutulmalı ve süre her defasında saniyeyi,bir muayene süresince ise toplam 5 dakikayı geçmemelidir.

2 Genital sistem, kalp, göz ve beyin gibi radyasyona öncelikle hassas organlar çok zorunlu olmadıkça radyoskopik muayeneye tabi tutulmamalı bu organların tetkiki için mümkünse radyolojide yeni geliştirilen zararsız sayılabilen muayene yöntemleri kullanılmalıdır.gebelikle ilgili tetkikler için de radyoskopi (floroskopi) yönteminde kaçınılmalı yeni muayene yöntemleri kullnılmalıdır. FLOROSKOPİ (RADYOSKOPİ) CİHAZLARI Bu cihazlar floresan ekrana sahip röntgen cihazlarıdır.hasta,yatar kalkar özellikteki masa ile floresan ekran arasında tetkike alınır.röntgen tüpü, masanın altına yerleştirilmiştir.bu masalarda ortalama genişlik cm, uzunluk cm ve yükseklik cm kadardır.bir motor vasıtasıyla, masa çeşitli yönlerde hareket ettirilebilir. Radyoskopi cihazı üzerinde bulunan floresan ekran, hastanın değişik vücut bölgelerinin tetkikine imkan sağlar. Modern cihazlarda,ekran masa altı tüpü ile bağlantılıdır.bu durumda., ekran tüp ile birlikte hareket eder.bu bağlantı röntgen tüpünü daima floresan ekranın merkezinde tutar.ekranın arkası (yani tüpe yakın olan tarafı) X ışınlarını kolay geçirebilen plastik veya tahtadan yapılmıştır.ön yüz ise,x ışınlarını absorbe edebilen çok iyi saydam kurşunlu camdan yapılmıştır.bu cam üzerinde, camın kaç Kv değerine kadar ışın geçirmediğini belirten yazı mevcuttur.floresan ekran,üzerine ışın düştüğünde gözün en duyarlı olduğu 2.band (yeşil sarı) renkte ışık yayan Çinko Kadmiyum Sülfat) veya yeşil ışık yayan Çinko Silikat ihtiva eder. Radyoskopi cihazları, genellikle seriografi düzeneğiyle birliktedir.bu cihazda bütün işlemler floresan ekran kenarında yer alan düğmelerle sağlanır. Ancak ;son yıllarda geliştirilmiş, ileri teknoloji ürünü olan TV donanımlı cihazlarda, bütün kumanda işlemleri kumanda masasından ayarlanabilmekte böylece ; personelin, radyasyonun direkt etkisinde kalması önlenmektedir.ayrıca; floroskopide yapılacak tetkiklerde, odanın karartılması gerekirken, TV donanımlı cihazlarda buna gerek duyulmamaktadır. Ekran, üzerine düşen ışına ışın şiddetiyle doğru orantılı olarak (yeşil- sarı renkte) parıldama ile cevap verir.bu ekranlarda oluşturulan görüntü pozitif olup, hastanın hareketleri görüntünün kalitesini etkilemez. Radyoskopi cihazlarında özofagus, mide duodenum, kolon ve Myelografi gibi ilaşlı tetkikler yapılmakla birlikte, istenirse diğer grafiler de yapılabilmektedir.ayrıca ;radyografi yapmadan, radyoskopi yöntemiyle, ekranda değişik muayeneler yapma imkanı da vardır.

3 FLOROSKOPİ Floroskopi radyolojinin en eski ve en temel bölümlerinden biridir. Günümüzde de, oldukça yaygın olarak sindirim sistemi, idrar yolları, kadın üreme organları ve vücudun daha bir çok bölümünün incelenmesinde kullanılmaktadır. Floroskopi, X ışını kullanılarak çekilir. Normal filmlerde görülemeyen yapılar kontrast madde denilen ilaçlarla boyanarak görünür hale getirilir. Kontrast maddeler, baryum ve iyot gibi radyoopak maddeler içeren ilaçlardır. Kontrast maddeler, uygulanacak incelemenin türüne göre, hastaya içirilerek, lavman yapılarak, idrar sondası yoluyla veya enjeksiyonla verilir. Kontrast madde verilmesini takiben, incelenen organ doktor tarafından ekranda izlenerek çeşitli pozisyonlarda filmler çekilir. Hasta, inceleme sırasında az miktarda radyasyon alır. Ancak bu tetkiklerin faydası, az miktardaki radyasyonun zararlarının yanında çok fazladır. Çekimi yapan doktor ve teknisyenler, radyasyona her gün maruz kalmamak için koruyucu bir bölmenin arkasında oturarak veya kurşun önlük giyerek kendilerini korurlar. Çekim öncesinde hastalar, tüm kıyafetlerini ve metal takılarını çıkararak bir hastane önlüğü giyerler. Hamilelik olasılığı veya ilaç allerjisi olan hastalar, tetkik öncesinde incelemeyi yapan doktoru haberdar etmelidirler. Çekimden sonra filmler doktorlar tarafından incelenerek, tetkiki isteyen doktora verilmek üzere, bir rapor yazılır. Floroskopi ile en sık incelenen organlar şunlardır: 1.Kalın barsak (Kolon (kalın barsak) Filmi-Standart Baryumlu Kolon Grafileri) 2.Üst sindirim sistemi (yemek borusu-mide-oniki parmak barsağı) (Üst Sindirim Sistemi İncelemesi) 3.İnce barsaklar (İnce Barsak Filmi) 4.İdrar yolları (Mesane ve İdrar Yolları İncelemesi) 5.Kadın üreme organları (Kadın Üreme Organlarının İncelenmesi) Kolon (kalın barsak) Filmi Lavman opak, çift kontrast kolon grafisi ya da baryumlu kolon grafisi olarak adlandırılır. Makattan baryumlu kontrast madde ve hava verilerek kalın barsakların incelenmesidir. Tetkikin öncesinde hastanın üç günlük hazırlığı gereklidir. Hazırlık: Hasta, randevu tarihinden üç gün öncesinden batlayarak katı ve gaz yapıcı gıdalar yememelidir. Tetkikten önceki akşamdan itibaren yemek yenmemesi gerekir. Ayrıca tetkik öncesinde, barsakların temizlenmesi amacıyla doktor tarafından yazılan müshil ve lavman uygulanır. Böylece, barsaklarda dışkı artığı kalmaması sağlanır. Tam temizliğin yapılamadığı durumlarda film çekilemez. Çünkü barsak duvarına yapışarak kalan dışkı artıkları, tetkikin yetersiz olmasına ya da yanıltıcı görüntüler vermesine neden olabilir.

4 Tetkik öncesinde, hastanın sürekli kullandığı ilaçları almasında sakınca yoktur. İnceleme nasıl yapılır? İncelemeyi bir radyoloji doktoru ve bir radyoloji teknisyeni yapar. Hastanın makatına yerleştirilen bir tüp veya sonda yoluyla önce konrast madde sonra da hava verilir. Daha sonra hasta kendi etrafında döner, böylece verilen ilaç ve havanın iyice karışması ve barsak duvarını sıvaması sağlanır. Daha sonra, kalın barsak ekranda izlenerek çeşitli pozisyonlarda filmleri çekilir. Çekim esnasında bazı kalın barsak kısımlarının daha iyi görüntülenmesi için hastaya belli pozisyonlar verilir. Verilen hava ve ilaç nedeniyle bazı hastalarda hafif ağrı ya da tuvalet ihtiyacı oluşabilir. Hastanın verilen ilaç ve havayı çekim sonuna kadar (yaklaşık 15 dakika) tutması gereklidir. Tüm işlemler yaklaşık yarım saat içerisinde tamamlanır. Çekim bitince sonda çekilerek hasta tuvalete gönderilir. Üst Sindirim Sistemi İncelemesi Özofagus-mide-duodenum (yemek borusu-mide-oniki parmak barsağı) grafisi olarak adlandırılır. Hastaya gaz yapıcı tablet ve baryumlu kontrast madde içirilerek, bu organların iç yüzeyleri görünür hale getirilir. Tetkik öncesinde hazırlık gereklidir. Hazırlık: Tetkikten önce en az 8 saat hasta yemek yememeli, su ve sigara içmemelidir. Hasta, sürekli kullandığı ilaçları çok az miktarda su ile alabilir. Nasıl uygulanır? Önce, midenin hareketlerini azaltıcı bir ilaç hastaya damardan enjekte edilir. Daha sonra hasta gaz yapıcı tableti yutar, böylece midenin şişerek daha iyi görüntülenmesi sağlanır. Bunu takiben, hastaya baryumlu kontrast madde içirilir. Ekranda ilacın yemek borusu ve mideden ilerleyişi doktor tarafından izlenerek çeşitli pozisyonlarda filmler çekilir. Çekim, yaklaşık yarım saat içerisinde tamamlanır. İnceleme hastada herhangi bir rahatsızlık oluşturmaz. İnce Barsak Filmi İnce barsakların kontrast madde içirilmesi (ince barsak pasaj grafisi) ve bazen hastaya yutturulan bir tüp aracılığıyla hava verilmesi yoluyla (enteroklizis) incelenmesidir. Öncesinde hazırlık gereklidir Hazırlık: Tetkikten önceki 2 gün boyunca, hasta sulu gıdalar almalıdır. Tetkik öncesinde, en az 12 saatlik açlık ve barsak temizliği için müshil kullanımı gereklidir. Nasıl uygulanır? Hastaya baryumlu kontrast madde içirilerek maddenin ince barsaklarda ilerleyişi doktor tarafından ekranda izlenir. Kontrast madde kalın barsaklara kadar ilerler ve bu esnada çetitli pozisyonlarda filmler çekilir. Bazı daha detaylı inceleme gerektiren durumlarda hastaya burnundan ince bir tüp yutturulur. Bu tüp, oniki parmak barsağına yerleştirilir ve bu tüpten kontrast madde ile birlikte hava verilir. Çekimin süresi,

5 verilen kontrast maddenin kalyn barsada geçit süresine göre değişir. Mesane ve İdrar Yolları İncelemesi Mesaneye bir sonda aracılığıyla verilen kontrast madde aracılığıyla, işeme esnasında idrar yollarının görüntülenmesidir. İşleme "miksiyon sistografisi" adı verilir. Öncesinde olası bir enfeksiyonun böbreklere taşınmaması için idrar kültürü yaptırılması gerekir. Kültürde mikrobik üreme olduğunda, enfeksiyon tedavi edildikten sonra inceleme yapılır. Kültür temiz ise, herhangi bir sakınca yoktur. Nasıl Uygulanır? Mesaneye bir sonda takılır ve sondadan verilen kontrast madde ile mesane doldurularak filmleri çekilir. Sonda çıkartılır. Daha sonra hasta işemeye başlar, bu esnada mesaneden üst idrar yollarına kaçış olup olmadığına bakılarak çeşitli filmler çekilir. İşlem sırasında şıkışma hissi dışında rahatsızlık hissedilmez. Tüm işlemler, yaklaşık 15 dakikada tamamlanır. Kadın Üreme Organlarının İncelenmesi Rahim ve tüplerin, rahim içine kontrast madde verilerek incelenmesidir. Yöntemin adı "histerosalpingografi"dir. Hastanın son adet başlangıcından 7 ila 10 gün sonra uygulanır. İnceleme öncesinde hastanın doktor tarafından yazılan ağrı kesici tablet alması gerekir. Başka hazırlık gerekmez. Nasıl uygulanır? Rahime ince bir tüp yerlettirilmesini takiben bu tüpten verilen iyotlu kontrast maddenin rahimden tüplere ve karın boşluğuna geçişi izlenir. Bu geçit esnasında çeşitli filmler çekilir. Tüm işlemler, yaklaşık 10 dakika içerisinde tamamlanır. İnceleme sonrasında hafif ağrı ve akıntı olması normaldir. Ağrı kesiciler kullanılabilir. KAYNAK: Türk Radyoloji Derneği

6