Vergi Hukuku-Türk Vergi Sistemi

Transkript

1 Vergi Hukuku-Türk Vergi Sistemi

2

3 Mahmut KALENDEROĞLU VERGİ HUKUKU TÜRK VERGİ SİSTEMİ Onuncu Baskı Ankara, 2010

4 Vergi Hukuku-Türk Vergi Sistemi Mahmut Kalenderoğlu Müfettişlik Serisi: 8 ISBN Onuncu Baskı: Ocak 2010 Agon Bilgi Akademisi Bu kitabın her türlü yayın hakkı Agon Bilgi Akademisi ne aittir. Yayınevinin izni olmadan, eğitim ve tanıtım amaçlı kısmi alıntılar hariç olmak üzere hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı yayınlanamaz ve çoğaltılamaz. Sayfa Tasarımı: Seçkin Yayıncılık Kapak Tasarımı: Seçkin Yayıncılık Yayın ve Dağıtım: Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: Sıhhiye, ANKARA Tel: (0 312) (Pbx), Faks: (0 312) Şube: Strazburg Cd. No:23 Sıhhiye/ Ankara Tel: ankarasube@seckin.com.tr Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli-İSTANBUL Tel: (0-212) Web Adresi: E posta: seckin@seckin.com.tr Baskı: Sözkesen Matbaacılık, Tel: (0-312)

5 Yeğenlerim DAMLA ve FURKAN a...

6

7 Sunuş Müfettişlik, uzmanlık, kontrolörlük, denetmenlik, kaymakamlık, hakimlik ve savcılık sınavları olarak bilinen meslek sınavları (KPSS), tüm iktisadî ve idarî bilimler, siyasal bilgiler ve hukuk fakültelerinde okuyan veya bu fakültelerden mezun olan kişilerin mezuniyet sonrası kariyerlerinde önemli bir rol oynamaktadır. Meslek sınavlarının bu hayatî fonksiyonu, bu sınavlara hazırlanan adayların sistemli ve etkili bir çalışma dönemi geçirmelerini zorunlu kılmaktadır. Böyle bir çalışma dönemi geçirilmeksizin meslek sınavlarında başarılı olabilmek bir hayalin ötesine geçememektedir. Meslek sınavlarına hazırlanan adayların karşılaştıkları en büyük sıkıntı hukuk, maliye, iktisat ve muhasebe derslerine ilişkin kaynak kitap eksikliğidir. Zira, piyasada bulunan ve genellikle akademik ders kitabı olarak hazırlanmış eserler, hacim, kapsam, teorik bilgi yükü ve gereksiz ayrıntılarla donatılmış ve meslek sınavlarına hazırlanan adaylara bir handikap olarak sunulmuştur. Akademik ders kitaplarının bu nitelikleri, adayların daha uzun ve yorucu bir eğitim süreci içinde boğulmalarına ve meslek sınavlarında karşılaştıkları sorulara cevap vermede yetersiz kalmalarına sebebiyet vermektedir. Başarı Mesleki Sınavlara Hazırlık Dizisi olarak beğeninize sunulan kitaplarımız, yukarıda bahsedilen problemleri aşarak, adayların verimli ve yeterli bir eğitim sürecinden geçmelerini, gereksiz ayrıntılarla meşgul olmak yerine, tam ve gerekli bilgiye en kısa sürede ve en doğru kaynaktan ulaşmalarını sağlamayı amaçlamaktadır. Eserlerimizdeki konu anlatımları, meslek sınavlarındaki ağırlıkları dikkate alınarak hazırlanmış, konu anlatımlarını müteakip, sınavlarda sorulan test ve klasik sorularla bilgilerin tamamlanması ve desteklenmesi gayesi güdülmüştür. Eserlerin sonunda yer alan ve geçmiş yıllarda sorulan test ve klasik soruların cevaplandırılması da, adayların çalıştıkları konu anlatımından ne tip soruların çıkabileceğini ve bu sorulara

8 8 Vergi Hukuku-Türk Vergi Sistemi cevap verme aşamasında nasıl bir yöntem takip edeceğini göstermesi açısından oldukça faydalıdır. Buraya kadar sıralandırdığımız nitelikleri ile Türkiye de bir ilk e imza atan Başarı Mesleki Sınavlara Hazırlık Dizisi, hukuk, maliye, iktisat ve muhasebe alanlarını kapsayan ve 14 kitap şeklinde sistematize edilen büyük bir kaynak ve etkin bir hazırlık aracıdır. Dizimizin yayına hazırlanmasında ve sizlere ulaşmasında büyük katkı sağlayan ve bizlere elinden geldiğince yardımcı olan Seçkin Yayınevi nin saygıdeğer Yayın Müdürü Koray Seçkin e, dizgi, sayfa tasarımı, tashih ve kapak tasarımında özverili, dikkatli ve sabırlı çalışmalarıyla büyük emek sarfeden Ömer Candan ve İsmail Çam a ve Seçkin Yayınevi nin diğer çalışanlarına teşekkürü bir borç biliriz. Yayın kurulu olarak, dizimizdeki kitaplardan istifade eden tüm adaylara, hedefledikleri sonuçlara ulaşma sürecinde başarılar dileriz. YAYIN KURULU Ankara 2010

9 Önsöz Uzun süren bir çalışmanın ürünü olan bu kitabın, öncelikle siz değerli okuyucularıma yararlı bir kaynak olmasını dilerim. Ayrıca, kitaplarımın yayıma hazırlanmasında ve dizgisinde büyük emeği geçen sayın Sibel Yöndem e ve kitaplarımın tashihinde bana yardımcı olan değerli öğretmen arkadaşım, Volkan AKBULUT a teşekkürlerimi sunarım. Bu kitabımda, Vergi Hukukunu ve Türk Vergi Sistemini, meslek sınavlarında şu zamana kadar sorulmuş tüm soruları esas alarak hazırlamış bulunmaktayım. Kitapta, öncelikle vergi hukuku ile ilgili bazı temel kavramlara, vergi hukukunun kaynaklarına yer verilmiştir. Daha sonra, yine vergi hukukunda süreler, vergilemenin süreci, vergi borcu, vergi hataları, vergi suç ve cezaları anlatılmış ve son olarak da vergi hukuku kısmı Vergi Yargısı ile bitirilmiştir. Bu kitabın ikinci kısmını oluşturan Türk Vergi Sisteminde ise, Gelir Vergisi, tüm kazanç türleri ile birlikte yer almaktadır. Daha sonraki konularımızı, Kurumlar Vergisi, Motorlu Taşıtlar Vergisi, Taşıt Alım Vergisi, Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi, Veraset ve İntikal Vergisi ve son olarak da Katma Değer Vergisi oluşturmaktadır. Ana başlıklar halinde belirttiğim bu konular, kitapta sınavlardaki önem derecelerine göre, ayrıntılı veya özet olarak anlatılmaktadır. Kitabın sonunda yer alan çıkmış test soruları, klasik sorular ve cevaplar, bu kitabın sınavlarda sizlere yetecek derecede bir genişliğe sahip olduğunu göstermektedir. Bu kitapta konular anlatılırken mümkün olduğu kadar sade bir dil kullanmaya çalıştım ve konuları maddeler haline getirdim. Sınavlarda sıkça sorulan soruları kutucuklar içinde, konunun bütünlüğünü bozmadan belirtmeye özen gösterdim. Bu kitabın, sizlere sınavlarda büyük bir yardım sağlayacağına inanmaktayım. Siz değerli okurlarıma, sınavlarda başarılar dilerim. Mahmut Kalenderoğlu

10

11 İçindekiler Sunuş... 7 Önsöz... 9 Birinci Kitap VERGİ HUKUKU I. VERGİ HUKUKUNUN KAYNAKLARI A. Yasama Organından Doğan Kaynaklar Anayasadan Doğan Kaynaklar Kanundan Doğan Kaynaklar Uluslararası Anlaşmalar B. Yürütme Organından Doğan Kaynaklar Kanun Hükmünde Kararnameler Bakanlar Kurulu Kararları Tüzük Yönetmelik Genel Tebliğ C. Yargı Organından Doğan Kaynaklar Anayasa Mahkemesi Kararları İçtihadı Birleştirme Kararları D. Örf ve Adetten Doğan Kaynaklar E. Doktrinden Doğan Kaynaklar KONU İLE İLGİLİ SORU VE CEVAPLAR II. VERGİ USUL KANUNUNUN KAPSAMI VE VERGİ KANUNLARININ UYGULANMASI A. Vergi Usul Kanununun Kapsamı B. Vergi Kanunlarının Uygulanması Gerçek Geriye Yürüme... 33

12 12 Vergi Hukuku-Türk Vergi Sistemi 2. Gerçek Olamayan Geriye Yürüme III. VERGİ HUKUKUNDA YORUM A. Yorum Türleri (Yorum Çeşitleri) Bilimsel Yorum İdari Yorum Yasama Yorumu Yargısal Yorum B. Yorum Yöntemleri Lafzi (Deyimsel) Yorum Tarihi Yorum Sistematik Yorum Gai (Amaçsal) Yorum IV. VERGİ MAHREMİYETİ V. VERGİ HUKUKUNDA İSPAT VI. VERGİ İLE İLGİLİ KAVRAMLAR A. Vergi Mükellefi B. Vergi Sorumlusu Mükellefiyet ile İlgili İlkeler a. Ehliyet b. Mükellef ile Vergi Sorumlusu Arasındaki Fark Kanuni Temsilcilerin Ödevi (Sorumluluğu) a. Müteselsil Olmayan Sorumluluk aa. Vergi Kesenlerin Sorumluluğu ab. Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğu aba. Tüzel Kişilerde Kanuni Temsil abb. Gerçek Kişilerde Kanuni Temsil ac. Mirasçıların Sorumluluğu b. Müteselsil Sorumluluk ba. Veraset ve İntikal Vergisinde bb. Özel Tüketim Vergisinde bc. Tasfiye Memurları bd. Serbest Muhasebeci, Mali Müşavir ve Yeminli Mali Müşavirler C. Vergiyi Doğuran Olay... 46

13 İçindekiler 13 D. Verginin Konusu E. Verginin Matrahı F. Vergi Tarifesi G. Vergi Muafiyeti H. Vergi İstisnası V. VERGİ HUKUKUNDA SÜRELER A. Sürelerin Uzaması B. Sürelerin Hesaplanması VI. VERGİLEME SÜRECİ A. Verginin Tarhı İkmalen Vergi Tarhı Re sen Vergi Tarhı Verginin İdarece Tarhı Beyana Dayalı Tarh DüzeltmeYoluyla Tarh B. Verginin Tebliği Tebliğ Yapılacak Kimseler Tebligat Usulleri a. Posta Yolu ile Tebliğ b. İlan Yolu ile Tebliğ c. Memur Vasıtasıyla Tebliğ d. Daire veya Komisyonda Tebliğ e. Çakma Yöntemi ile Tebliğ C. Verginin Tahakkuku D. Verginin Tahsili VII. VERGİ BORCUNU SONA ERDİREN HALLER A. Ödeme B. Zamanaşımı Tahakkuk Zamanaşımı Tahsil Zamanaşımı C. Terkin... 67

14 14 Vergi Hukuku-Türk Vergi Sistemi D. Takas VIII. VERGİ HATALARININ DÜZELTİLMESİ A. Hesap Hataları B. Vergilendirme Hataları C. Hata Düzeltmede Zamanaşımı IX. VERGİ GÜVENLİK TEDBİRLERİ (VERGİ İDARESİNİN BİLGİ EDİNME YOLLARI) A. Yoklama B. İnceleme C. Arama D. Bilgi Toplama Teminat İsteme İhtiyati Haciz İhtiyati Tahakkuk Diğer Güvenlik Tedbirleri X. VERGİ USUL KANUNUNA GÖRE TUTULMASI GEREKLİ DEFTERLER VE DÜZENLENMESİ GEREKEN VESİKALAR A. Defter Tutma Bakımından Tüccarlar B. Tutulacak Defterler Bilanço Esasında Tutulacak Defterler (VUK Madde 182) İşletme Hesabı Esasında Tutulacak Defterler (VUK Madde 193) Serbest Meslek Erbabının Tutacağı Defterler (VUK Madde 210) C. Düzenlenecek Olan Vesikalar D. Defter ve Vesikaları Muhafaza E. Defterlere Kayıt Zamanı F. Defterlerin Tasdik Zamanı G. Bildirimler KONU İLE İLGİLİ SORU VE CEVAPLAR XI. VERGİ SUÇ VE CEZALARI A. Vergi Ziyaı Suçu... 82

15 İçindekiler 15 B. Usulsüzlük Suçu Usulsüzlüğün Dereceleri ve Cezaları C. Kaçakçılık Suçu ve (Cezası) Aydan 3 Yıla Kadar Hapis Cezasını Gerektiren Kaçakçılık Suçları Yıldan 5 Yıla Kadar Hapis Cezasını Gerektiren Kaçakçılık Suçları Yıldan 5 Yıla Kadar Hapis Cezasını Gerektiren Kaçakçılık Suçları İştirak D. Vergi Cezaları ile İlgili Genel Hükümler E. Cezaların Ödenmesi ve Kalkması Vergi Cezalarının Ödenme Zamanı Yanılma Pişmanlık ve Islah Ölüm Mücbir Sebepler Zamanaşımı F. Cezalarda İndirim (VUK 376) XII. VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜMLENMESİ A. Vergi Uyuşmazlıklarının Yargı Aşamasında Çözümlenmesi B. Vergi Uyuşmazlıklarının İdari Aşamalarda Çözümlenmesi Uzlaşma a. Tarhiyat Sonrası Uzlaşma (uzlaşma) b. Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Vergi Hataların Düzeltilmesi VERGİ HUKUKU ÖRNEK TEST SORULARI VERGİ USUL HUKUKU DENEME SINAVI VERGİ HUKUKU DAHA ÖNCEKİ SINAVLARDA ÇIKMIŞ KLASİK SORULAR

16 16 Vergi Hukuku-Türk Vergi Sistemi İkinci Kitap TÜRK VERGİ SİSTEMİ (TVS) Birinci Bölüm: GELİR VERGİSİ I. GELİR VERGİSİNDE MÜKELLEFİYET A. Tam Mükellefiyet (GVK Madde 3) B. Dar Mükellefiyet II. GELİRE GİREN KAZANÇ VE İRATLAR (GVK md. 2) A. Ticari Kazançlar Gerçek Usulde Ticari Kazancın Tespiti a. Bilanço Esasında Ticari Kazancın Tespiti b. İşletme Hesabı Esasında Ticari Kazancın Tespiti Basit Usulde Ticari Kazancın Tespiti a. Basit Usule Tabi Olmanın Şartları aa. Genel Şartlar (GVK 47) ab. Özel Şartlar (GVK Madde 48) b. Basit Usulün Hududu (Basit Usulden Yararlanamayanlar) c. Esnaf Muaflığı (Ticari Kazançlarda) B. Zirai Kazançlar Zirai Kazanç, Zirai Faaliyet, Zirai İşletme, Çiftçi ve Mahsulün Tarifi Zirai Kazançta Vergileme a. GVK Madde 54 (İşletme Büyüklüğü Ölçüleri) b. Kazancın, Zirai İşletme Hesabı Esasına Göre Tespit ba. Zirai İşletme Hesabı Esasına Göre Hasılat bb. Zirai İşletme Hesabı Esasında Giderler bc. Hasılattan İndirilmeyecek Giderler c. Zirai Kazancın Stopaj Usulüyle Vergilendirilmesi C. Ücretler Gerçek Ücretler (Safi Ücret) Ücret ve Kazançlarda Muaflık ve İstisnalar a. Diplomat Muaflığı b. Ücret İstisnası

17 İçindekiler 17 D. Serbest Meslek Kazançları Serbest Meslek Erbabı Serbest Meslek Kazancının Tespiti Mesleki Giderler E. Gayrimenkul Sermaye İradı F. Menkul Sermaye İradı Safi İrat İrat Sayılmayan Haller Yabancı Para ile Ödenen Faiz ve Temettüler Menkul Sermaye İratlarında Vergilendirme a. Stopaj Yapılmayan (Beyanname Verilerek Vergilendirilen) Menkul Sermaye İratları b. Sadece Stopaj Yapılan (Ayrıca Beyanname Verilmeyen) Menkul Sermaye İratları c. Hem Stopaj Yapılan Hem de Belli Bir Tutarı Aştığı İçin Beyanname Verilen Menkul Sermaye İratları Menkul Sermaye İratlarında İndirim Oranı G. Diğer Kazanç ve İratlar Değer Artış Kazançları Arızî Kazançlar III. GELİR VERGİSİNDE VERGİNİN TARHI A. Beyan Esası B. Beyanname Çeşitleri Yıllık Beyanname a. Gelirin Toplanması ve Beyanı b. Zararların Kârlara Takas ve Mahsubu c. Yıllık Beyannamenin Verilmesi Muhtasar Beyanname a. Vergi Tevkifatı ve Muhtasar Beyanname b. Vergi Tevkifatında Uyulacak Esaslar c. Vergi Tevkifatının Gösterilmesi d. Muhtasar Beyannamelerin Verilme Zamanı Münferit Beyanname

18 18 Vergi Hukuku-Türk Vergi Sistemi IV. VERGİNİN NİSPETİ (ORANI) V. TARH MUAMELESİ A. Tarh Yeri B. Vergilendirme Dönemi C. Tarh Zamanı VI. VERGİNİN ÖDENMESİ A. Yıllık Beyana Tabi Gelirlerle Basit Usulde Tespit Olunan Ticari Kazançlar Üzerinden Tahakkuk Eden Vergilerde Ödeme B. Diğer Ücretler Üzerinden Tahakkuk Eden Vergilerde Ödeme C. Vergi Tevkifatının Yatırılması D. Münferit Beyanname ile Bildirilen Kazançların Vergisi E. Geçici Vergi B. Bağış ve Yardımlar İkinci Bölüm: KURUMLAR VERGİSİ I. MUAFLIK VE İSTİSNALAR A. Muaflıklar B. İstisnalar II. MÜKELLEFİYET ŞEKİLLERİ III. MATRAHIN TESPİTİ A. İndirilmesi Kabul Edilen Giderler B. İndirilmesi Kabul Edilmeyen Giderler C. Kurumlar Vergisinde Vergi Güvenlik Müesseseleri Kontrol Edilen Yabancı Kurum Kazancı Örtülü Sermaye Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı IV. KURUMLAR VERGİSİNDE BEYANNAME A. Beyan Esası B. Beyannamenin Verilme Zamanı ve Yeri

19 İçindekiler 19 C. Özel Beyan Zamanı D. Tevkifat Yolu ile Alınan Kurumlar Vergisi, Tevkifat Yapmaya Mecbur Olanlar ve Tevkifata Ait Muhtasar Beyanname V. KURUMLAR VERGİSİNİN ORANI VE TARHI A. Kurumlar Vergisi ve Geçici Vergi Oranı B. Tarh Zamanı VI. KURUMLAR VERGİSİNİN ÖDENMESİ VII. KURUMLAR VERGİSİNDE, TASFİYE, BİRLEŞME VE DEVİR A. Tasfiye Tasfiye Dönemi Tasfiye Beyannamesi Tasfiye Kârı B. Birleşme C. Devir, Bölünme ve Hisse Değişimi D. Tasfiye, Devir ve Birleşme Halinde Kurumlar Vergisinin Ödenmesi Üçüncü Bölüm: MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİ I. MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİNİN KAPSAMI, MÜKELLEFİ VE İSTİSNALARI II. MATRAH VE TARİFE III. MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİNDE MÜKELLEFİYETİN BAŞLAMASI, SONA ERMESİ, TARH VE ÖDEME A. Mükellefiyetin Başlaması B. Mükellefiyetin Sona Ermesi C. Verginin Tarhı ve Ödenmesi Dördüncü Bölüm: BANKA VE SİGORTA MUAMELELERİ VERGİSİ I. İSTİSNALAR

20 20 Vergi Hukuku-Türk Vergi Sistemi II. MÜKELLEFİ, MATRAHI, ORANI, BEYANI, ÖDEMESİ A. Mükellefi B. Matrahı C. Oranı D. Beyanı E. Ödenmesi Beşinci Bölüm: VERASET VE İNTİKAL VERGİSİ I. VERASET VE İNTİKAL VERGİSİNDEKİ MUAFLIKLAR VE İSTİSNALAR A. Muaflıklar B. İstisnalar II. VERASET VE İNTİKAL VERGİSİNDE BEYANNAME III. VERASET VE İNTİKAL VERGİSİNDE VERGİNİN MATRAHI, VERGİNİN TARHI VE ORANI A. Verginin Matrahı B. Verginin Tarhı C. Verginin Oranı IV. VERASET VE İNTİKAL VERGİSİNDE İHTİYAT TEDBİRLERİ VE TAHSİL HÜKÜMLERİ Altıncı Bölüm: KATMA DEĞER VERGİSİ (KDV) I. KDV NİN KONUSU A. Verginin Konusunu Teşkil Eden İşlemler B. Teslim ve Teslim Sayılan Haller Teslim Teslim Sayılan Haller C. Hizmet ve Hizmet Sayılan Haller Hizmet Hizmet Sayılan Haller

21 İçindekiler 21 II. KDV DE MÜKELLEF VE VERGİ SORUMLUSU A. Mükellef B. Vergi Sorumlusu III. KDV DE VERGİYİ DOĞURAN OLAY IV. KDV DE İSTİSNALAR A. Tam İstisnalar B. Kısmi İstisnalar C. İstisnadan Vazgeçme C. İstisnaların Sınırı V. KDV NİN MATRAHI, ORANI VE İNDİRİMLERİ A. Matrah Matraha Dahil Olan Unsurlar Matraha Dahil Olmayan Unsurlar B. KDV nin Oranı C. İndirimler VI. KDV DE TARH VE ÖDEME A. Vergilendirme Usulleri B. Vergilendirme Dönemi C. Ödeme Yedinci Bölüm: ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ I. VERGİNİN KONUSU II. VERGİYİ DOĞURAN OLAY III. MÜKELLEFİ IV. VERGİLENDİRME DÖNEMİ VE BEYANI V. ORANI VI. İSTİSNALAR VII. ÖDEME

22 22 Vergi Hukuku-Türk Vergi Sistemi Sekizinci Bölüm: KIYMETLİ (DEĞERLİ) KAĞITLAR VERGİSİ Dokuzuncu Bölüm: DAMGA VERGİSİ TÜRK VERGİ SİSTEMİ ÖRNEK TEST SORULARI GEÇMİŞ YILLARDA ÇIKMIŞ İDARİ YARGI SINAVI VE KPSS VERGİ SORULARI TÜRK VERGİ SİSTEMİ DAHA ÖNCEKİ SINAVLARDA ÇIKMIŞ KLASİK SORULAR TÜRK VERGİ SİSTEMİ İLE İLGİLİ OLARAK ÇIKMIŞ SORULARIN CEVAPLARI Kaynakça