İSTANBUL TİCARET ODASI YAYIN NO SLOVAKYA ÜLKE PROFİLİ, VE TÜRKİYE - SLOVAKYA SERBEST TİCARET ANLAŞMASI. Hazırlayanlar:

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI YAYIN NO SLOVAKYA ÜLKE PROFİLİ, VE TÜRKİYE - SLOVAKYA SERBEST TİCARET ANLAŞMASI Hazırlayanlar: Özlenen SEZER Avrupa Birliği Şubesi Müdürü Fatma UNSAL Avrupa Birliği Şubesi Araştırma Raportörü Temmuz 1998

3 Bu eserin tüm telif hakları istanbul Ticaret Odası'na (İTO) aittir. İTO'nun ve yazarının ismi kaydedilmek koşuluyla yaymdan almtı yapmak mümkündür. Ancak, İTO'nun yazılı izni olmadan yayırun tamamı veya bir bölümü, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz. 1. Baskı Temmuz 1998 ÎTO-İstanbul ISBN İTO yaymlan için aynntılı bilgi Ticari Dokümantasyon Şubesi'nden edinilebilir. Tel : (0212) /303 Faks : (212) E. Posta : tr-ito.com BASKI GRENfi]fîNS REKLAMCILIK VE MATBAACILIK LTD. ŞTİ. TEL: (O 212)

4 ÖNSÖZ Oda'mız, ihracatçılarımızın uluslararası pazarlara ait bilgi ihtiyaçlarını gideitnek üzere çeşitli çahşmalar yapmakta ve bunu ilgililerin istifadesine sunmaktadır. Özellikle Gümrük Birliği döneminde imzalanan Serbest Ticaret Anlaşmaları sonucunda ithalatımız açısından avantajlı fiyatlarla girdi sağlamak; ihracatımız açısından da pazar payımızı arttınnak, ihraç ürünlerimizi çeşitlendinnek imkanları doğmuştur. Bu nedenle, Slovakya'ya yönelik bu çalışma hazırlanmış ve sektörel bilgiler, vergi mevzuatı, dış ticaret, dağıtım kanalları, piyasanın durumu gibi konular incelenmiştir..' Bu çalışmanın saha araştııınası sırasındaki katkılarından dolayı T.C. Bratislava Büyükelçisi Sn. Nurettin Nurkan ile Elçilik personeline teşekkür ederim. Çalışmanın ihracatçılarımıza ve diğer ilgililere faydalı olmasını diler, çalışmayı gerçekleştiren Oda'mız Avmpa Birliği Şubesi Müdürü Özlenen Sezer ile Araştırma Rapoıtöm Fatma Unsal ve yazımını gerçekleştiren Oya Uçar'a teşekkür ederim. Prof. Dr. İsmail ÖZASLAN Genel Sekreter

5

6 İÇİNDEKİLER Ö N S Ö Z A M A Ç VE Y Ö N T E M B İ R İ N C İ B Ö L Ü M ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER Sayfa No \. COĞRAFİ, SİYASİ VE DEMOGRAFİK YAPISI COĞRAFYA VE İKIJM NÜFUS VE DEMOGRAFIK YAPI sı YAS AL TARIH SIYASAL YAPı EKONOMİK YAPI GENEL EK(JNOMİK DURIM 16 ÖZELLEŞTIRME 26 YABANCı YATıRıMLAR 28 YATıRıM OLANAKLARI BAŞLıCA SEKTÖRLER 34 KIMYA s ANA Yi 34 MADIÎNCILIK...,. 34 ENER.TI SEKTÖRÜ 35 IMALAT SEKTÖRÜ INŞAAT 38 TARıM 39 ULAŞıM SEKTÖRlJ 42 TURIZM BANKACıLıK DIŞ TİCARET GENEL OLARAK DIŞ Tic ARET DIŞ EKONOMIK BAĞLANTILAR VE POLİI İKAI.AIÎ 56

7 İ K İ N C İ B Ö L Ü M TÜRKİYE - SLOVAKYA İLİŞKİLERİ 4. TÜRKİYE - SLOVAKYA İLİŞKİLERİ TÜRKIYE İLE EKONOMIK VE TÎCARI İLIŞKILERI TÜRKIYE - SLOVAKYA SERBEST TICARET ANLAŞMASI Ü Ç Ü N C Ü B Ö L Ü M PİYASAYA İLİŞKİN BİLGİLER 5. PİYASAYA İLİŞKİN BİLGİLER PIYASA HAKKıNDA GENEL BILGILER PIYASAYA GİRİŞTE ÖNERİLER VE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR TÜKETICININ YAPıSı VE DAVRANıŞLARı MEVZUAT VE UYGULAMALAR ITıL\LAT IVlEVZUATı IHRACAT MEVZUATı GÜMRÜK REJIMI ÜRÜN STANDARTLARı VE KALITE KONTROLÜ KAMBIYO MEVZU ATı YABANCI SERMAYE KANUNU YATıRıMLARıN TEŞVIKI SERBEST BÖLGELER, GÜMRÜK ANTREPOLARI GELIR VE KURUMLAR VERGISI, SİGORTA İŞLEMLERI lo.çifte VERGILENDIRMF,YI ÖNLEME ANLAŞIVIALARI FİKRİ MÜLKIYET HAKLARı, MARKA, PATENT ETIKETLEME. 103 D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M İŞ ADAMLARI İÇİN YARARLI BİLGİLER 7. ÜLKEYE GİDİŞ NASıL GIDILIR? NE ZAMAN GIDILIR?: PASAPORT VE VIZE İŞLEMİ,ERİ YOLCULAR IÇIN GÜMRÜK KONTROLÜ 108

8 8. GÜNLÜK YAŞAM İKI İM VE U YCİUN GiYSi YEREL ULAŞIM İş SAATLERI VE TATILLER HABERı.EŞMtî IH 8.5. ÖNEMLI TELEFONLAR DIĞER YARARLı BILGILER YARARLİ ADRESLER TÜRKIYE TEMSILCILIĞI RESMI DAIRELER VE KURUMLAR TICARETI GELIŞTIRME KURUMLARI FINANS KURULUŞLARı YAYıN ORGANLARı OTO KİRAJ.AMA KURULUŞLARI PAZAR ARAŞTIRMA, REKLAM VE DANıŞMANLıK AJANSLARı 9.8. TICARET FUARLARI OTEL VE LOKANTA REHBERI 144 EKLER SLOVAKYA'YA İTHALATI LİSANSA TABİ ÜRÜN LİSTESİ 153 SLOVAKYA'DAN İHRACATI LİSANSA TABİ ÜRÜN LİSTESİ 156 HEM İTHALATI HEM İHRACATI LİSANSA TABİ ÜRÜN LİSTESİ 159 SLOVAKYA'DAKİ EN BÜYÜK 10 TİCARET VE DAĞITIM FİRMASI 161 SERBEST TİCARET ANLAŞMASI'NDA BAHSİ GEÇEN LİSTELER 163

9 .. '...,..',.. '... '.'.'..'.,...,... ','..,... ' ,...'...,.'...,...,.,'..'..,...,..',',.,...,..'. '.','...,.,..'.'.....'...'...'...,..., '...'...'...,...'.'.','...'.'.'.'..'.'...,....',...,'...'...,.,.,...,'.',','..'.'.'.'.'....,... TABLO LAR L İ S T E S i w;:~m :-:.; :. : :.:; ~ w;-;-/~:::.::,..; : ;::.:..««;:«:~~::.;.... ::;';:«:--Üh»::':-"~' ;...,,. :... ~' ::-::-::: ;,:~~mü;::--//.;;-; ; :;'... '.',' :.'... ~. ;."~',. ~.- :-:,:,;-;:,,;::-/.;y;-ü).::.. ; ; ;,' '.'.,... '.~'. ~.- «:-:*:}h»»::::~:y/.«/;-;:.:::»»::.-.- ; :-;*~:«wü;: Sayfa No: TABLO - 1 A YLıK ORTALAMA sıcaklıklar... 4 TABLO - 2 NÜf'USlJN YAŞ GRUPLARıNA GÖRE ORTALAMASI TABLO -3 NÜFUSUN EKONOMİK FAALİYET DlJRUMlJNA GÖRE KOMPOZİSyONU... 6 TABLO -4 NÜFUSUN ETNİK yap~s~... 7 TABLO -5 NÜFUSUN DİNİ YAPISI TABLO -6 BAŞLıCA ŞEHİRLERDE NÜFUS DAGILIMI....'... 9 TABLO -7 2 EKİM 1994 SEçİMLERiNE GÖRE PARLAMENTONUN DURUMU TABLO -8 BAŞLıCA EKONOMİK GÖSTERGELER TABLO -9 GSYİH'NiN SEKTÖRLERE GÖRE DAGILIMI TABLO - 10 GSYİH'NİN TÜKETiM GRUPLARıNA GÖRE DAGILIMI TABLO -11 işgücü İSTİHDAMI TABLO -12 Döviz KURU TABLO -13 SLOVAKYA'DAKİ EN BÜYÜK YABANCI yatırımlar TABLO - 14 SLOVAK~ MADEN ÜRETİMİ TABLO -15 AKARY AKIT VE ELEKTRİK ÜRETİMi TABLO - 16 SLOV AKY AİNŞAA T ÜRETİMİ TABLO -17 SLOVAKYA TARIMSAL ÜRETiMİ TABLO - 18 SLOV AKY A CANLı HA YVAN SAYısı TABLO - 19 ULAŞıM TABLO - 20 SLOVAKYA DIŞ TİcARETİ TABLO - 21 SLOVAKYA'NIN İHRACAT YAPTıGl BAŞLıCA ÜLKELER. 46 TABLO - 22 SLOV AKY A'NIN MAL GRUPLARı İTİBARİYLE DIŞ TİcARETİ TABLO - 23 SLOVAKYA'NIN İTHALAT YAPTıGl BAŞLıCA ÜLKELER.. SO TABLO - 24 CEFTA ÜLKELERİ İTHALAT GÖSTERGELERİ TABLO - 25 CEFTA ÜLKELERİ İHRACAT GÖSTERGELERİ TABLO - 26 SLOVAKYA'NIN CEFTA İLE DIŞ TİcARET TABLO - 27 SLOVAKYA'NIN ÜLKELER İTİBARİYLE DIŞ TicARETi... '53 TABLO - 28 türkiye - SLOVAKYA DIŞ TİcARET TABLO - 29 ÜRÜNLER* İTİBARİYLE TÜRKİYE'NİN SLOVAKYA'YA İHRACATI TABLO - 30 ÜRÜNLER* İTİBARİYLE TÜRKİYE'NİN SLOVAKYA'DAN İTHALATI

10 AMAÇ VE YÖNTEM Bu çalışmanın amacı, Orta Avrupa'da adeta bütün yolların kesiştiği bir bölgede yer alan Slovakya'nın Türk işadamları tarafından daha iyi tanınmasını sağlamak, ayrıca iki ülke arasındaki Serbest Ticaret Anlaşması ile ortaya çıkabilecek ftrsadarm saptanmasıdır. Araştımia, masabaşı, saha araştırmaları ve bilgilerin derlenmesi dönemi olmak üzere üç aşamada gerçekleşmiştir. Masabaşı araştıitnaları sırasında çeşitli bilgi ve dokümanlar derlenmiştir. İkinci aşama olarak Slovakya'da, başta Türkiye Büyükelçiliği olmak üzere, Slovakya Ticaret ve Sanayi Odası, Ekonomi Bakanlığı, Ulusal Slovak Yabancı Yatırım ve Kalkınma Ajansı ve çeşitli özel sektör temsilcileri ile görüşülmüştür. Bu araştıitnalarm sonucunda bütün bilgiler derlenerek kitap haline getirilmiştir.

11

12 I. BÖLÜM ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER

13

14 1. COĞRAFİ, SİYASİ VE DEMOGRAFİK YAPISI 1.1. COĞRAFYA VE İKLÎM Slovakya Cumhuriyeti, 40"" ve 48 kuzey enlemleri ile 19 ve 30 doğu boylamları arasmda yer alan bir Orta Avrupa ülkesidir. Kuzeyinde Polonya, batısmda Çek Cumhuriyeti, güneybatısmda Avustuıya, güneyinde Macaristan, doğusunda Ukrayna ile çevrilidir. Denize çıkışı yoktur. Tuna nehri ile Tatra sıradağları arasında yer almaktadır. Yüzölçümü, km^'dir. Kraj adı verilen üç bölgeye ayrılan ülkenin başkenti Bratislava'dır. Ülke topraklarının beşte ikisinden fazlasını onnanlar oluşturmakta olup, yalnızca üçte biri tarıma ayrılmıştır. Düzlüklerde buğday, aıpa, mısır, şeker pancarı, çavdar ve sebze yetiştirilir; sığır ve domuz besiciliği yapılır. Dağlık bölgelerdeki vadilerde patates, yulaf ve keten. Vah ırmağı vadisinde ise tütün ve meyve yetiştirilir. Batı Slovakya'daki Kaipat Dağları'nm yamaçları bağlarla kaplıdır. Ülkedeki dağlar zengin maden yataklarına sahiptir. Rezerv yönünden zengin olan madenler demir cevheri, bakır, magnezit, kurşun ve çinkodur. Ayrıca cıva, asbest, kalay, barit, siderit perlit, gümüş ve altın yatakları da işletilmektedir. Düzlüklerde sınırlı da olsa petrol ve doğal gaz yatakları bulunmasına ve bir miktar linyit çıkarılmasına karşın sanayinin temel ihtiyacı olan enerjiyi Vah, Orava, Homad ve Slana ırmakları üzerinde yer alan hidroelektrik santralleri karşılamaktadır.

15 4 o İklimi, döıt mevsiminde yaşandığı karasal ve denizsel iklimlerin karışımıdır. Denizden uzak bir Avmpa ülkesi olan Slovakya'da da diğer Orta Avrupa ülkelerinde olduğu gibi kışları sert soğukların hakim olduğu kara iklimi hüküm sürmektedir. Yazların serin geçtiği ülkede, yıllık sıcaklık ortalamaları yıldan yıla büyük farklılık göstermektedir. Tuna ovasında iklim diğer kısımlara göre daha yumuşaktır. Dağlık kesimler bol yağış alır. Hava dummunu ülkenin coğrafi konumundan çok yükseklikler etkiler. Slovakya'nm en kum ve en sıcak bölgeleri ortalama sıcaklığın 10 "^C ve yıllık ortalama yağışın 50 cm olduğu güney Slovakya ovaları ve doğu Slovakya düzlükleridir. Yüksek Tatra dağlarında ortalama sıcaklık 3 C ve yıllık yağış ortalaması 200cm'dir. En soğuk ay Ocak, en sıcak ay Temmuz'dur. T ABLO-1 AYLIK ORTALAMA SICAKLIKLAR Ock. Şub. Mrt. Nsn. May. H/r. Tem. Ags. Eyl. Ekm. Kas. Ari. Bratislava Kosice Kaynak : Waslnngtonpost Web Page, Weatherpost

16 1.2. NÜFUS VE DEMOGRAFİK YAPI 1995 yılı itibariyle nüfusu olup nüfus yoğunluğu kilometre kare başına 109'dur. Nüfusun % 23'ünü 0-14 yaş arası grup, % 66'sını yaş arası gmp, % 1 Tini de 65 yaş ve üzeri grup oluşturmaktadır. Nüfusun artış hızı % 0.54'dür. Kentleşme oranı, % 56.9dur. T A B LO-2 NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE KOMPOZİSYONU ( Bin Kişi / ) Yaş Grubu Erkek Kadın Toplam ,8 584, , , ,7 793, , ,9 658, , ,6 357, ,5 127,6 196,1 Toplam 2.613, , ,7 Kaynak : Ecommist fıitelligence Uııil Coımtıy Profile

17 T A B LO-3 NllFlJSllN EKONOMIK FAALIYET DURUMUNA GÖRE KOMPOZISYONU ( Bin Kişi / ) Erkek Kadm Toplam Toplam Nüfus 2.613, ,8 Üretim Öncesi 610,9 584, Üretimde ve Üretim Sonrası 2.002, , ,5 Ekonomik Olarak Faal Nüfus 1.353, , Çalışan 1.207,1 987, İşsiz 146,6 140, Yaş Üzeri Ekonomik Olarak Faal Olmayan Nüfus 649, , Öğrenci 209, Emekli 374,7 619, İlave Doğum İzninde Olanlar 0, Ekonomik Faaliyet Oranı (%) 67, ,5 İşsizlik Oranı (%) 10, Kaynak : Selected Data On Regions in the Slovak Republic. Slovak Statistical Itıstilıite. 4"' Quarter 997

18 Slovakya nüfusımun, yaklaşık 9/10'unu Slovaklar oluştunııaktadır ve ağırlıklı olarak güney bölgelerde yaşarlar. Yine güneyde yoğunlaşan Macarlar ülkede en büyük azınlık grubudur. Ülkenin batı ve kuzeydoğu kesimlerinde küçük Çek. Ukraynalı, Alman, Rus ve Polonyalı topluluklar yaşamaktadır. T A B l. O - 4 NÜFUSUN ETNİK YAPISI (19 9 5) (%) Slovak 85.7 Macar 10.6 Roman /Çingene 1.4 Çek 1.0 Ruthanyah 0.3 Ukraynalı 0.3 Alman 0.1 Polonyalı 0.1 Diğer ^ 0.3 Knynak: ll'cl^sıfc of Eınhussv n/ Slovakia in l [SA

19 Hıristiyan olan halknı büyük kısmı Katoliktir. Resini dili Slovakça'dır yaş arasında öğretimin mecburi ve parasız olduğu ülkede okuma yazma oranı % 1 OO'dür. TABLO -5 NÜFUSUN DİNİ YAPISI (19 9 5) (%) Katolik 60.4 Ateist 9.7 Protestan 8.4 Ortodoks 4.1 Diğer 17.5 Kavnak: Website of Embassy of Slovakia in USA Ülkenin başkenti olan Bratislava, nüfus yoğunluğunun en yüksek olduğu yerdir. Eski Macaristan Krallığmnı merkezi olan Bratislava günümüzde ülkenin kültür merkezi olmasmm yanısna üç ülkenin (Slovakya, Macaristan ve Avustuıya) smuma yakm bir bölgede akan Tuna nehrinin kıyısmda ulaşım merkezi olarak da çok önemlidir.

20 o 9 o T A B LO-6 BAŞLICA ŞEHİRLERDE NİIFIİS DAĞILIMI (19 9 5) Şehir Nüfus Bratislava Kosice Presov Banska Bystrica Nitra Zilina Trnava Trene in Kaynak: İVehsite ol Emhassy oj Slovakia in USA 1.3. SİYASAL TARİH Tarih boyunca Slovakya Bölgesi önce Macar Krallığının, ardından Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun bir parçası olmuştur. XVIII. Yüzyılda madenciliğin gelişmesine paralel olarak altın madenciliği ve metal işleme teknolojisi alanlarında Avrupa standaıtlarmm üstüne çıkan Slovakya bu özelliğinin yanısıra, tarih boyunca yoğun bir kültürel değişim bölgesi olagelmiştir.

21 İO XVIII. yüzyılın sonlarında gelişmeye başlayan Slovak milliyetçiliği, Macar devriminden sonra Macar olmayan halkları tutan Habsburg Krallığından yardım gördüyse de 1867 y\vustuıya-macaristan anlaşmasından sonra Macar hükümeti Slovakya'yı yeniden hakimiyeti altına almıştır. Bu dönemde Macar hükümetinin takip ettiği Macarlaştırma politikası yüzünden birçok Slovak başta ABD olmak üzere yabancı ülkelere göç etmiştir, Fiiıinci Dünya Savaşından sonra Macaristan'dan ayrılan Slovaklar, Çeklerle birlikte yeni Çekoslovak Devleti'ni kurmuşlardır (1918). F'akat Çeklerin uyguladığı katı merkeziyetçi rejim yüzünden Slovaklar arasında özerklik isteği hızla yaygınlaşmıştır. Birinci ve İkinci Dünya Savaşı arasında geçen dönemde ülke tek devlet olarak parlamenter demokrasi ile yönetilmiş, bu dönemde Slovakya birliğin kültürel alanlarda ve eğitim alanında ilerlemesine önemli katkılarda bulunmuştur. Slovakya'da tarımla uğraşan nüfusun fazlalığı ülkenin önemli sorunlarından biri olmuş, Çek'lerin sanayide ilerleme kaydetmeleri iki ulus arasındaki ekonomik dengesizliği daha da fazla arttırmıştır. Tarımdan elde edilen gelirin zamanla azalmasıyla ülke dışına büyük göçler gerçekleşmiştir. Endüstriyel azgelişmişlik yanında, toprakların adaletsiz dağılımı ülkenin önemli sosyal sorunlarından biri olmuştur. Birinci Dünya Savaşı sonrasında yapılan toprak reformu geniş kapsamlı olmamış, sorunun çözümü için oldukça uzun bir süre geçmesi gerekmiştir. Reform, küçük toprak sahibi çiftçilerin sayısını arttırmış ancak bu hiçbir zaman yeterli olmamıştır. Almanya'ya Çekoslovakya'nın Südetler bölgesine hakim olma yetkisini veren Münih Antlaşması'nm yürürlüğe girmesinden kısa bir süre önce Slovaklar, Slovakya'yı Çekoslovakya içinde özerk bir birim olarak Han etmişlerdir (1938).

22 ikinci Dünya Savaşı snasnıda Prag'nı Almanlarca işgalinden sonra Slovakya gerçekte Almanyanm uydusu bir hükümet tarafmdan yönetilmiştir başmda Sovyet ve Çekoslovak ordulannm ülke topraklarnn Alman işgalinden kurtarmak için harekete geçtiği snada Slovaklar iki halkm eşit olacağı ve yeniden kurulacak olan Çekoslovakya Devleti'ne katılma konusunda Çeklerle anlaşmışlardır. İkinci Dünya Savaşı sonrasında askeri endüstrinin gelişmesi artan nüfusa iş olanağı sağlamıştır ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmuştur. Komünistlerin iktidara geldiği Şubat 1948'den sonra ülkede yaşanan politik gelişmeler, merkezden planlanan bir ekonomiriin tesisiyle sonuçlanmıştır. Bu dönemde tarım alanmda hızla Sovyet modeli benimsenmiş ve kollektif devlet şirketleri kurulmuştur. Mevcut gıda endüstrisi ve satış sistemi devletleştirilerek elde edilen gelirlerle devlet gıda endüstrisi ve devlet satmalına kurumu kurulmuştur. 31 Temmuz 1956'da Slovakya'ya daha geniş özerklikler verilmiştir. 11 Tenunuz 1960'da yürürlüğe giren anayasa ile Slovaklar, Çeklerle aynı haklara sahip olmuşlardır ve Slovakya üç yönetim bölgesine ayrılmıştır: km- ile Batı Slovakya (Zapadoslovensky), kni" ile Orta Slovakya (Stredoslovensky), km' ile Doğu Slovakya (Vychodoslovensky) yılı başmda Çekoslovakya Sosyalist Cumhuriyeti'nin yasama organı olan Federal Meclis'te Çek Sosyalist Cumhuriyeti ile eşit şekilde temsil edilen Slovak Sosyalist Cumhuriyeti kurulmuş ve Bratislava üç yönetim bölgesinin başkenti durumuna gelmiştir.

23 1989 yılında bütün doğu bloku ülkelerinde olduğu gibi Çekoslovakya'da da yumuşama politikası başlamıştır. Parlamenter demokrasiye ve piyasa ekonomisine geçiş amacıyla sosyal ve ekonomik yaşamda temel bazı değişiklikler gündeme gelmiştir. Politik reformlar ilk aşamada Komünist Partinin öncü rolünün ortadan kaldırılması ve birçok siyasi parti ve hareketin doğması ile sonuçlanmıştır. İlk demokratik seçimler 1990 yılında yapılmış ve komünist rejim tamamen sona erdirilmiştir. Seçimler sonucunda Slovak Hükümeti "Şiddete Karşı Halk Hareketi", "Hıristiyan Demokratik Hareket" ve "Demokratik Parti" tarafından oluşturulmuştur. Bu partiler aynı zamanda, federal hükümette ve federal parlamentoda da yer almışlardır Haziran'ında Çekoslovakya'yı meydana getiren Çek ve Slovakya Cumhuriyetlerinde ayrı ayrı yapılan seçimlerden sonra iki cumhuriyetin birbirinden ayrılması ön plana çıkmıştır. Yapılan görüşmeler neticesinde 25 Kasım 1992 günü yapılan anlaşma ile 1 Ocak 1993 tarihinde iki cumhuriyet birbirinden ayrılmıştır. Bölünme ile eşzamanlı olarak, iki ülke arasında parasal birliğin ve gümrük birliğinin kurulmasına dair anlaşma imzalanmıştır. Parasal birlik iki ülke para birimlerinin 8 Şubat 1993 tarihinde ayrılması ile sona ermiştir. Hala yüriuiükte bulunan gümrük birliği iki ülkeye, ayrılmanın özellikle ticaret üzerinde yarattığı olumsuz etkileri atlatmalarında yardımcı olmaktadır.

24 1.4. SİYASAL YAPI Slovakya Cumhuriyeti, Parlamenter demokrasi ile yönetilen bir ülkedir. Slovakya Cumhuriyeti Millet MecHsi, yasama yetkisini elinde bulundmmaktadn- ve gizli oyla dört yıllık dönemler için seçilen 150 üyeden oluşur. Bir partinin paıiementoya girebilmesi için toplam oyların en az % 5'ini alması gerekmektedir. Partiler, Paıiemento'da seçimlerde aldıkları oy oranına göre temsil edilirler. Resmi Adı Slovak Cumhuriyeti Yönetim Şekü Parlamenter Cumhuriyet Parlamento 150 sandalyeli Milli Meclis Son Seçim Tarihi 1 Ekim 1994 Gelecek Seçim Eylül 1998 Devlet Başkanı Michal Kovac ( ) Devlet Yönetimi Demokratik Slovakya için Hareket Partisi (HZDS) yönetimindeki koalisyon hükümeti. Başbakan Vladimir Meciar (HZDS) ( ) Slovakya Cumhurbaşkanı, devletin başıdır ve milletvekilleri tarafından en az beşte üçlük bir çoğunlukla seçilir. Bir kişi ard arda maksimum iki defa beşer yıllık dönemler için Cumhurbaşkanlığına seçilebilir. Sınırlı yetkiye sahiptir. 1993'ten beri Cumhurbaşkanlığı görevini sürdüren Michal Kovac'ın görevi 2 Mart I998'de sona eitniştir.

25 İ4 Hükümet, yürütme yetkisini elinde bulundm^makta olup, başbakan, başbakan yardnncısı ve bakanlardan oluşur. Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Hükümetin diğer üyeleri Başbakanın önerisiyle yine Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Ülkede, Vladimir Meciar'ın "Demokratik Slovakya İçin Hareket" partisi, "Slovakya İşçi Birliği" ve "Slovak Ulusal Partisi" ile birlikte Aralık 1994'ten beri sol eğilimli bir koalisyon olarak hükümette bulunmaktadır. Anayasa mahkemesi, ülkede anayasal düzeni korumakla görevli bağımsız yargı organıdır. Parlamento tarafından önerilen 20 aday arasmdan Cumhurbaşkanı tarafından 7 yıllık dönemler için atanan 10 hakimden oluşmaktadır. Slovakya Cumhuriyeti, 79 yerel yönetim bölgesinden oluşan 8 idari bölgeye ayrılmaktadır. Yerel yönetimler, kendi idari ve mülki işleriyle ilgili konularda bağımsız kararlar alabilmektedirler. Belediye meclisleri ve belediye başkanları seçimle işbaşına gelmektedir.

26 T A B LO-7 2 EKİM 1994 SEÇİMLERİNE GÖRE PARLAMENTONUN DURUMU Aldıkları Oy Oram (%) Milletvekili Sayısı Demokratik Slovakya İçin Hareket Ortak Seçim (Demokratik Sol, Sosyal Demokrat İşçi Hareketi ve Yeşiller Partisi Koalisyonu) Macar Koalisyonu Hıristiyan Demokratik Hareket Demokratik Birlik Slovakya İşçi Birliği Slovak Ulusal Partisi Diğerleri Kaynak : Economisl Iıılellii^ence (Jııil. I997-9H Conıılrv Pro/ile

27 2. EKONOMIK YAPı 2.1 GENEL EKONOMIK DURUM 1997 yılında kişi başına geliri Dolar olan Slovak ekonomisi sanayileşmiş bir ekonomidir. 11. Dünya Savaşından önce komşusu Çek Cumhuriyetine göre daha fakir ve kırsal ekonomiye dayanan Slovakya, merkezi planlama döneminde ağır sanayileşmeye verilen önem ile Çek Cumhuriyeti ile arasındaki açığı kapatmıştır. TABLO-8 BAŞLıCA EKONOMIK GÖSTERGELER CSYİH (milyar koruna) Büyüme Hı/,ı ( % ) Enflasyon (% ) Nüfus (milyon) İşsizlik Oranı ( % ) İhracat (milyon $) İthalat (milyon S) Dış Ticaret Denjjesi (milvon S) Ortalama Döviz Kuru (Sk / $) To )lam Dış Borçlar (milvar $) (25 Şubal $=35.13 Sk) Kavnak : Economist Intelligence Unit. I''' Quarter 1998

28 Koni ün i s t rej i nı i n dağı 1 m ası n ı n ardı n dan uy gul am aya konulan ekonomik program ile uzun vadede fiyat liberalizasyonu ve sıkı para politikası uygulanması hedeflenirken, bütçe dengesinin sağlanması amacıyla üretilen ürünlere zam yapılmıştır. Piyasa ekonomisine geçiş amacıyla uygulamaya konulan ekonomik reformun ana enstrümanı özel mülkiyetin yerleştirilmesi olmuştur sonlarında piyasa ekonomisine uygun bir vergi yasasının kabul edilmesiyle bu süreç hız kazanmıştır. Slovak ekonomisi geçiş dönemi boyunca özellikle eskiden başlıca ticaret partneri olan COMECON pazarının ortadan kalkmasından önemli ölçüde zarar görmüştür. Federal Hükümetin ekonomi politikaları, 1992 yılında Slovak Cumhuriyeti'nde seçimleri kazanan partiler tarafından ağır eleştirilere uğramıştır. Ekonomi politikası üzerinde iktidarda bulunan Çek ve Slovak koalisyon partileri arasındaki önemli görüş ayrılıkları. Federal Cumhuriyet'in ikiye bölünmesinin temel nedenleri arasmda bulunmaktadır. Hükümet özelleştirmeyi ekonomide etkinliğin sağlanmasının önkoşullarından biri olarak görmektedir. Federal Hükümet tarafından 1991 yılında başlatılan özelleştirme süreci iki aşamadan oluşmaktadır. İlk aşama olan küçük ölçekli özelleştirme süreci 1992 yılı sonunda tamamlanmış, büyük ölçekli özelleştirme süreci ise halen devam etmektedir, 1994 yılında yeni özelleştirme politikası ile ilgili önemli kararlar alınmış, ancak Kasım 1994'te yapılan seçimlerin ardından iktidara gelen hükümet, ikinci dalga özelleştirme programım önce ertelemiş, ardından iptal etmiştir.

29 1995 ve 1996 yıllarında özelleştirme politikası yalnızca doğrudan satış üzerinde yoğunlaşmış, doğrudan satış yöntemi, mülkiyetin yeni sahiplerine transferinde temel metod olarak benimsenmiştir. Doğrudan satış yönteminin benimsenmesiyle Ulusal Mülkiyet Fonu (NPF) özelleştirme sürecinde daha fazla önem kazanmıştır. Avrupa Biıiiği'ne ekonomik entegrasyon açısından önemli bir sorımla karşılaşılmayacağı ancak özellikle bankacılık sektörü, sermaye piyasalannm şeffaflaştırılması, yabancı sermaye girişinin kolaylaştırılması, özelleştirme gibi alanlarda bazı tedbirler alınması gerektiği ve Avrupa Birliği ile mevzuatın uyumlaştırılması için gerekli iç düzenlemelerin bir an önce yapılarak uyum yasalarının çıkarılması gerekmektedir. Dünya Bankasfnca kısa süre önce yayınlanan "Slovak Cumhuriyeti - Ekonomik Büyüme ve Avrupa Entegrasyonu Stratejisi" başlıklı bir araştııma raporunda, Slovakya'nın bağımsızlığını kazandığı tarihten bu yana geçen son 5 yıl zarfında makro - ekonomik alanda elde ettiği sonuçların fevkalade iyi olduğu, enflasyonun hızla aşağıya çekildiği ve mevcut enflasyon oranının Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri (MDAÜ) arasında en düşük rakamı ifade ettiği belirtilmiştir. Ayrıca, anılan ülkeler arasında en yüksek GSYÎH artış oranının da SlovakyaVa ait olduğu, yatırım ve tasarrufların GSYİH'ya oranının ise keza, MDAÜ'ne kıyasla en yüksek olduğu, bunun da sermaye birikimi ve ekonomik büyüme olanaklarını arttırdığı ancak Slovakya'nın ekonomik büyümede istikrarı sağlarken dış ticaret açığını dengeleme sorunuyla karşı karşıya olduğu kaydedilmektedir.

30 Raporda, ayrıca, Slovakya'nın nıakro - ekonomik alanda elde ettiği başarılı sonuçların mali politikalardaki disiplinle sağlandığı, bunun da son yıllarda gözlemlenen yüksek büyüme ve fiyat istikrarına katkıda bulunduğu, ayrıca, özel sektöıtin büyümesine de yardımcı olduğu belirtilmektedir. Bununla beraber ekonomik alanda kaydedilen bu gelişmelere paralel olarak cari ödemeler dengesinde büyük bir açıkla karşılaşıldığı da kaydedilen raporda, bunun ekonomik reform sürecindeki tüm MDAÜ'lerde gözlemlenen ortak bir olgu olduğuna da işaret edilmektedir. Öte yandan, raporda, Slovak ekonomisi ile ilgili bazı önerilere de yer verilerek, hükümetin kamu iktisadi teşebbüslerini özelleştirmesinin ve bu çerçevede, özellikle bankacılık sektöründe, "General Credit Bank" (VUB) ile "Investment and Development Fiank (lrb)"m özelleştirme çalışmalarını hızlandırmasının önemine işaret edilmektedir. Raporda, ayrıca, çalışma yasasında yapılacak değişiklikler çerçevesinde, bilhassa küçük işletmelerde işgücü istilıdamı ile emeklilik yaş haddınin yükseltilmesi konusundaki önerilere de ver verilmektedir. Liretim 1993 yılı temelde ayrılmanın neden olduğu sürekli ekonomik küçülmenin sürdüğü ve hükümetin bu duruma karşı mücadeleye başladığı bir yıl olmuştur.

31 Gayri Safı Yurt İçi Hasıla'nııı (GSYİH) yıllar itibariyle ard arda azalmasının ardından ekonomideki kötü dmııma rağmen Gayri Safı Yurt İçi Hasıla (GSYİH) 1994 yılında % 4.9 oranında artış kaydetmiştir yılında GSYÎH büyümesi artarak sürmüş ve % 6.8 oranında artış kaydedilmiştir, iç talepteki artışın buna katkısı, ihracat gelirlerinin üzerine çıkmıştır ve 1995 yıllarında kaydedilen ekonomik büyümenin başlıca nedenleri ihracatta sağlanan artış, izlenen istikrar politikalarının başarısı ve enflasyon oranındaki düşmedir yılı içinde de ekonomideki iyileşme devam etmiştir. Slovakya 1995 yılında Orta Avrupa ülkeleri arasında en düşük enflasyon ve en yüksek ekonomik büyümeyi gerçekleştiren ülkedir. Diğer taraftan 1996 yılında ihracat gelirlerindeki artış oranında önemli bir azalma gerçekleşmesine ve dış ticaret açığı verilmesine rağmen GSYÎH % 6.9 oranında artmıştır. Gayri Safı Yurt İçi Hasıla'daki büyümenin % 20'si ihracat ve dış ticaret dengesindeki artıştan kaynaklanmıştır. Sanayi üretimindeki % 91uk artış ile iç talepteki % 6.2'lik genişleme de bu artışa destek ^olmuştur. Dış ticaret ve ödemeler dengesi açıkları Slovak ekonomisinin en zayıf olduğu noktaları göstermektedir yılında ülkenin GSYÎH'sı 581 milyar Slovak Koruna'sı (30 milyar Alman Markı) olmuştur.

32 1 A B L O - 9 GSYIH'NIN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞıLıMı (1996) Toplam (%) Tarım, Ormancılık 5.2 İmalat Sanayi 26.3 İnşaat 4.7 Ulaşım ve Haberleşme 8.4 Kamu Hizmetleri 13.7 Diğer Hizmetler 41.4 Toplam Kaynak : EconomisI Intelligence Uııll. 4''' Oııarler 1997 Slovak ekonomisine arz cephesinden bakıldığmda hizmetlerin en dinamik sektörü oluşturduğu gözlenmektedir yılmda hizmetlerin GSYİH içindeki payı % 32 iken, 1996 yılmda bu oran % 55'e yükselmiştir. Endüstrinin payı ise 1989 yılında % 49 iken, 1996 yılında % 26'ya düşmüştür. Diğer sektörlerin (tarım, müteahhitlik) GSMHya katkısı 1996 yılında % lo'a gerilemişltir. Ülke, gelişen ekonomisi ve istikrarlı göstergeleri nedeni ile yabancı piyasalardan kredi bulmakta zorlanmam akta, hatta geçiş döneminde bulunan ülkeler içerisinde en yüksek kredi notuna sahip üç ülke arasmda değerlendirilmektedir.

33 n 22 Fiyatlar ve Tüketim 1991 yılında fiyatların % 90'ı libere edilmiş, ancak enerji fiyatları, kiralar ve toplu taşıma ücretleri üzerindeki kontrol sürmüştür. Bu duruma rağmen, 1 Nisan 1996'da yürürlüğe konulan Fiyat Kanunu, Maliye Bakanlığına, olağanüstü olarak değerlendirilen durumlarda, fiyatlar üzerinde düzenleme yapma yetkisi tanımaktadır. Yasanın, Maliye Bakanlığı tarafından fiyatların düzenlenmesinde geniş kapsamlı olarak hiçbir zaman uygulanmamış olması piyasalardaki istikrarın müdahale olmadan da sağlanabileceğini göstermektedir. T A B LO - 10 GSYİHNİN TÜKETİM GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (19 9 6) Toplam (%) Özel Tüketim 49.3 Hükümet Tüketimi 23.7 Toplam Sabit Yatırımlar 38.1 \1al ve Hizmet İhracatı 57.4 IVlal ve Hizmet İthalatı Toplam Kaynuk : F.coın>ınisl lıılelli^^ence Uııil. 4''' Oııarıer 1997

34 İzlenen sıkı para politikası sayesinde 1993 yılında % 23.2 oranında artan tüketici fiyatları bu tarihten itibaren düşmeye başlamış, 1994 yılında % 13.4, 1995 yılında % 9.9 oranlarına gerilemiştir yıhnda % 5.8, 1997 yılında ise % 6.4 olarak gerçekleşmiştir yılı sonuna kadar sıkı para politikası izleyen Slovak Ulusal Bankası, 1995 yılında bu politikasını hafifletmiş, ancak 1996 yılı ortalarından itibaren yeniden eski politikasına dönüş yapmıştır. Parasal gelişmeler, banka kredisi kullanımında gözle gömlür bir artış yaratmış, bu ise para arzının artışının en önemli nedenini oluşturmuştur. Slovak Ulusal Bankası, 1996 yıh Haziran ayından itibaren para arzını azaltmak amacıyla çeşitli önlemler almaya başlamıştır. İstihdam Geçiş döneminde ekonomik faaliyetlerdeki azalmaya paralel olarak işsizlik oranında önemli artışlar yaşanmıiştır. İşsizlik oranı bölgeler arasmda farklılık göstermesine rağmen, ülke genelinde 1995 yılı sonunda % 13.1 olarak gerçekleşmiş, 1996 yılı sonunda ise işsizlik oranı % 12.8'e gerilemiştir yılında da % 11.6 olarak gerçekleşmiştir. Özel sektör 1995 yılında toplam istihdamın % 50'sini sağlamıştır.

35 TABLO-11 İŞGÜCÜ İSTİHDAMI (Bin Kişi) Toplam İstilıdam Tarım, Ormancılık &Balıkçılık İmalat, Madencilik ^ İnşaat Hizmetler İşsiz Sayısı İşsizlik Oranı (%) Kaynak : Economist Intelligence Unit. Coımtıy Profile Hükümet Bütçesi 1994 ve 1996 yıllan arasında Slovakya sıkı bir maliye politikası izlemiş, bunun sonucu olarak düşük bütçe açıkları ortaya çıkmıştır yılında Gayri Safı Yurt İçi Hasıla'nm % 48'i bütçe gelirleri ile sağlanarak OECD standartlarına ulaşılmıştır yılında 8 milyon Slovak Komna'sı açık veren bütçe 1997 yılında ise 37 milyon Slovak Komna'sı açık vermiştir yılı için hesaplanan açık, borç geri ödemelerini de kapsamaktadır.

36 DÖVİZ Kuru Döviz kurundaki istikrarlılık da kaydedilmesi gereken bir noktadır. Üç yıldan fazla bir süredir konveıtibl olan Slovak Korunası dengeli bir seyir izlemektedir. TABLO-12 DOVIZ KURU a ABD Doları 29,57 31,895 34,782 34,003 Alman Markı 20,65 20,514 19,398 19,313 Avusturya Şilini 2,93 2,917 2,758 2,745 Belçika Frangı (100) 100,47 99,557 93,998 93,693 Çek Kronu 1,11 1,168 1,004 1,065 Fransız Frangı 6,03 6,080 5,798 5,759 İngiliz Poundu 46,01 53,896 57,842 55,472 ^ İsviçre Frangı 25,65 23,615 23,913 23,190 İtalyan Lireti (1000) 18,66 20,872 19,743 19,580 Japon Yeni (100) 28,83 27,500 26,848 25,048 Kanada Doları 21,77 23,305 24,152 23,434 Kaynak : Weh Page of Natiomd Bank of Slovakia

37 ÖZELLEŞTIRME Kasım 1989'dan itibaren Çekoslovakya'da piyasa ekonomisine geçiş yönünde programlar uygulanmaya başlanmıştır yılında özel sektör Gayri Safi Milli Hasıla'nın % 58'ini oluştumrken aynı oran 1995 yılında % 65'e yükselmiştir yılında özel sektömn sanayi üretimindeki payı % 64 iken müteahhitlik faaliyetlerinde % 80 oranında gerçekleşmiştir. Devlet mülklerinin satılması iki aşamalı özelleştirme ile gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Mayıs 1992'de başlayıp 1993 ortalarında biten birinci etap Çekoslovakya zamanında yürütülmüştür. Sözü edilen aşama Slovak Cumhuriyeti'nde değeri 166 milyar Komna'yı bulan 750 şirketin özelleştirilmesini hedeflemiş ve kupona dayalı toplu özelleştirme yolu ile 503 flmıada 80 milyar Koruna değerinde aktifler özelleştirilerek Çek ve Slovak Cumhuriyeti'nde 8.5 milyon kişi hissedar olmuştur. Slovak Cumhuriyeti, Çek Cumhuriyeti'nin özelleştirme modelini temel alan ve 200 büyük firmayı kapsayan özelleştirmenin ikinci etabını (ikinci dalga kupon özelleştirmesi) 1994 yılında uygulamaya koymuş, 1994 sonunda hükümetin değişmesi ile özelleştirmede hangi metodun seçilmesi konusunda karar verilemediği için geciktirilmiştir. Yeni hükümetin özelleştirme programı 1995 yılının ortalarında ana hatları ile ortaya çıkmıştır. Hükümet 1991 Özelleştirme Kanunu'nda değişiklik yaparak Ulusal Mülkiyet Fonu bonolarının kullanılması yoluyla özelleştirme ve uygulama yolunu seçmiştir.

38 a 27 Yeni kanuna göre 3.5 milyon kupon sahibi, Ulusal Mülkiyet Fonu tarafmdan düzenlenen ve garanti edilen nominal değeri Slovak Komna'sı olan 5 yıl vadeli bonolar almışlardn. Bono sahipleri vadeye kadar bekleme veya fon portföyündeki veya çalıştıkları fırmanm hisselerini alma şeklinde ellerindeki bonoları kullanabileceklerdir ve 1996 yıllarında özelleştirmenin çoğu direk satış şeklinde yapılmıştır yılında 68.2 milyar Koruna değerinde devlet aktifi özelleştirilmiştir. İkinci dalga özelleştirme ile toplam değeri 4.9 milyar dolar olan 1084 devlet şirketi özelleştirilmiştir. 144 firmayı kapsayan üçüncü dalga özelleştirme 1996 yılından itibaren başlamış ve halen devam etmektedir. Bu son dalga özelleştirmede araştırma ve geliştirme, eğitim, sağlık gibi alanlara ağırlık verileceği belirtilmektedir. Yeni çıkarılan yasa, ayrıca, gaz, elektrik, telekomünikasyon, savunma, kimya gibi stratejik olarak değerlendirilen devlet şirketlerinin özelleştirilmesini yasaklamıştır. En büyük dört fmansal kummun (üç banka ve bir sigorta şirketi) özelleştirilmesi ise henüz gerçekleştirilmemiştir. Hükümetin bankalar üzerinde kontrolünü sürdürdüğü, devletin kamu finansmanı için banka kaynaklarına başvurduğu ve yatırımlar için izlenen yüksek faiz politikasının özel sektömn yakınmalarına neden olduğu gözlenmektedir. Ayrıca, özelleştirme politikasında hükümete yakm kumm ve şahıslara öncelik verildiği ve ülkeye yabancı sermaye girişinin engellendiği, bunun da Slovak ekonomisinin yeniden yapılanma sürecini aksattığı dile getirilmektedir. Hükümetin, dış kaynaklar yerine kendi öz kaynaklarını kullanarak kalkınma sürecini gerçekleştirmek istemesi ve yabancı sermayeye yeterince açılmayışı eleştirilerin odak noktasını teşkil etmektedir.

39 YABANCI YATIRIMLAR 1995 yılı sonu rakamlarına göre Slovakya'ya yapılan yabancı yatırımların değeri 732,9 milyon dolara erişmiştir. Sözkonusu yatırımların % 60'ı Bratislava'da yer alan fıitnaya yapılmıştır. Yabancı yatırımı çeken ikinci önemli bölge Prievidza olup 30.3 milyon dolar değerinde yatırım yapılmıştır yılında Almanya en çok yatırım yapan ülke olmuştur. Avusturya, Çek Cumhuriyeti, ABD ve Fransa ise Almanya'yı takip eden ülkelerdir. Sözkonusu ülkelerin doğmdan yabancı yatırımlar içindeki payı % 80'dir. Yabancı yatırımların yarıya yakım (% 43.4) imalat sektömnde olup, ticaret (%32.4), mali sektör (% 15.7) ve gayrimenkul (% 5) takip eden sektörlerdir. Bratislava'da kumlan Bank Austria, Çek Komercni Banka ve Citibank yabancı yatırımcıları çeken bir faktör olmuştur yılı sonu itibariyle Slovakya'daki toplam yabancı semiaye yatırımı ] milyar dolara yükselmiş bulunmaktadır. Dış sermaye çevrelerinin ekonomiye duydukları güven tedricen artmış olmakla birlikte, yine de diğer MDAÜ'ne kıyasla daha düşük seviyededir. Bunda siyasi konjonktürün de rolü bulunduğu bir gerçektir. Halen, yabancı sennaye ortaklığıyla kurulmuş fınnamn bulunduğu Slovakya'da yatırım yapan ülkeler arasında en yüksek paya sahip olanlar sırasıyla; Avustuıya (179 milyon dolar), Almanya (163 milyon dolar), Çek Cumhuriyeti (126 milyon dolar), ABD (83 milyon dolar), İngiltere (51 milyon dolar), Hollanda (47 milyon dolar) ve Fransa (43 miyon dolar)'dır. Yabancı sermaye yatırımları en fazla sanayi, ticaret, bankacılık ve sigortacılık sektörlerinde olup ağırlıklı bir şekilde Bratislava yöresinde yoğunlaşmaktadır.

40 Ayrıca, özel sektörün ekonominin her alanındaki payı da giderek büyümektedir. Halen sanayi üretiminin % 72,8'i, inşaat sektör ünün % 81.8'i, perakende satışların % 95.8'i ve karayolu kargo taşımacılığının % 82.7'si özel sektöre aittir. Öte yandan, yabancı sermaye ortaklığıyla kurulmuş şirketlerin % 95.5'i de özel şirket statüsündedir. T A B LO" 13 SLOVAKYA'DAKI EN BÜYÜK YABANCI YATıRıMLAR ( BİN SKK ) Ülke Sektör Yatmm Tutan Tcsco Stores SR, a.s. İngiltere Ticaret (perakende satış) Volkswagen Bratislava, Almanya Taşıt spol s.r.o. Slovalco, a.s. Norveç, Metalürji İngiltere Rhone-Poulenc/Chemlon a.s. Fransa Kimyasallar Novackc Chemicke Zavody, a.s. Çek Kimyasallar Cumhuriyeti Coca-Cola Amatil Slovakia, s.r.o. Hollanda Alkolsüz İçecekler Hypo Bank Slovakia, a.s. Almanya Bankacılık ÖMV Slovensko, s.r.o. Avusturya Akanakiî Tatransky Permon a.s«çek Hotel Cumhuriyeti Credit Lvonnais Bank Slovakia a.s. Fransa Bankacılık Citibank (Slovakia) a.s. ABD Bankacılık Bank Austria (SR) a.s. Avusturya Bankacılık

41 Komcrcni Banka Bratislava a.s. Çek Bankacılık Cumhuriyeti Shell Slovakia, s.r.o. İngiltere Akaryakıt Fermas, spol. s,r,o. Almanya Eczacılık Henkel Palma spol, s.r.o. AvTisturva Deterjan Mölnlycke spol. s.r.o. İsveç Kağıt Wicnerberger-Slovanske Avusturya Tuğla tehelne spol. s.r.o. Prva Stavebna Sporitelna a.s. Almanya, Bankacılık Avusturya Samsung-Calex spol. s.r.o. (jüney Kore Ev Aletleri Pepsi-Cola SR, s.r.o. Hollanda Alkolsüz İçecekler L'udova Banka, Akciova spolocnost Avusturya Bankacılık Kablo Bratislava spol. s.r.o. Avoısturya Kablo Creditanstalt, a.s. Avusturya Bankacılık Euro Tel Bratislava s.r.o. Hollanda Telekomüni asvon Eduscho spol. s.r.o. Avusturya Ticaret Feroscrvis a.s. Çek Ticaret Cumhuriyeti Stavebna sporitelna VUB_Wüstenro Avusturya Bankacılık a.s. Kerametal, akciova spolocnost Almanya Ticaret Sachs Trnava, spol. s.r.o. Almanya Oto Parçalaı Hoechst-Biotika, spol. s.r.o. Almanya Eczacılık Li az Velky Krtis, spol. s.r.o. Çek Oto Parçalaı Cumhuriyeti Ferona Kosice, a.s. Çek Ticaret Cumhuriyeti Polnobanka, a,s. İngiltere Bankacılık Liaz Zvolen, spol. s.r.o. Çek Otomobiller Cumhuriyeti Kaynak : Analysis of Foreign Investment Inflow in the Slovak Republic, SNAZIR a.s.

42 YATIRIM OLANAKLARI Yabancı Yatırım ve Kalkınma için Slovak Ulusal Birliği (SNAZIR) yabancı yatırımı teşvik etmek için bilgi sağlamakta ve yatırım olanaklarını yayınlamaktadır. Aşağıda yabancı sermaye yatırımlarında önem verilen sektörler belirtilmektedir. Gaz ve petrol boru hatları ve depoları kurulması ve modernizasyonu, Gabcikova ve Zilna'da barajlar, su rezeı*vuarları, petrol ve enerji kompleksleri yapımı, nükleer enerji istasyonlarının yeniden yapılanması ve tamamlanması, Slovakya ve Avustuıya arasında yüksek voltajlı enerji güç sistemlerinin kuralması. Ulaşım ve telekomünikasyon altyapısı. Bratislava-Zilina- Tatıy, Bratislava-Banska Bystrica, Çek sınırı - Trencin- Poprad-Kosice-Ukrayna sınırı, Avustuıya sınırı-bratislava, TiTiava-Nitra-Z volen karayollarının tamamlanması ve geliştirilmesi, Bratislava havaalanının modernizasyonu. Tuna nehrinde su ulaşımının gelişmesi, digital telefon sistemi, Turizm sektömn ün gelişimi, sağlık ve kış sporları merkezlerinin geliştirilmesi, Yapı malzemeleri üretiminde; Slikat prefabrikasyonu, tuğla yapımı, taş kesme, seramik, kiremit üretimi, Metalürji sektöründe; Alüminyum üretiminin ve demirkok gazı desülfırizasyonunun modernleştirilmesi.

43 Madencilikte, nıagnezit sanayinin gelişimi, özel seramik üretimi, yeni tuz çıkarma ve işleme fabrikalarının kurulması, Metal mühendisliği dallarmda; piston makinaları, hidrolik, motorlu araç aksesuarları, uçak ekipmanı, kamyon ve aksesuarları, cihaz kutuları üretiminde, Elektıik mühendisliği dallarında, kondüktör, insulatör, elektrik transformatörleri, tıbbi elektrik ekipmanı, enerji dağıtım aletleri, ölçü aletleri üretiminde, Kimya sanayhıde; Petrol rafinesi ve işlemesi, petrol ürünlerinin imalatı, klorin kimyasının geliştirilmesi, Hafif sanayide; Tekstil sektömnün modernizasyonu (elektronik örme, otomatik dokuma), deri üretimi (boyama, kurutmak, yumuşatma), ayakkabı üretimi (lüks marka ayakkabılar, spor ayakkabılar), cam yapımı, İnşaat sanayinde: Hastane, konut, enerji ve ısıtma sistemleri, Tarımda; Az verimli toprağı işleme, çevresel faktörleri gözönüne alarak tarımsal üretimin modernizasyonu, bioteknolojinin sunulması, hayvancılık gelişimi, Yiyecek sektöründe; Süt üılinleri üretiminin geliştirilmesi, şeker üretimi, et işleme ve kümesçilik (dondurulması ve paketlenmesi), meyve suyu üretimi yılı sonu itibariyle Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) Slovakyada değeri 359 milyon EÇU'yu bulan 13 projeye finansman sağlamayı kabul etmiştir.

44 1 1 AVRUPA İMAR VE KALKINMA BANKASİ (EBRD) TARAFINDAN FİNANSMANLARINA KATKİ SAĞLANAN BAZI PROJELER EBRD Proje Eurote! Bratislava: Cep telefonu sistemi ve Iıabcrieşıne dalında network gelişim Slovak Tcfecorriîîiyiîications: Telekomünikasyon sisteminin genişletilmesi ve modernizasyonu International Road Corridor: Slovak} a'yı Avrupa'ya bağlayan yol ağnun ulusal ve uluslararası geçiş trafiğinin sağlanması Telekomünikasyon Telekom Ulaştırma Saj^lanan Proje Finansman Değeri 8 Milyon $ 42 milyon S 44 milyon ECU 227 milyon ECU 15 milyon ECU 41.6 milyon ECU Sîoveca: Ethoxylation fabrikası kurulması Kimya 15 milyon DM 28.1 milyon DM. Slovnaft: Benzin istasyon ağını genişletmek ve çağdaşlaştırmak Pol'nobanka: Bankanın % 20 hissesini alan EBRD bankanın gıda \e içecek sektöründeki firmalara fon sağlamasının temini Istrobanka Credit Line: Bankanın kauçuk, cam ^c kağıt sanayi, ağaç ve çevre programları ile ilgili projelerine destek sağlamak Sk)Yalco: Ülkenin tek entegre alüminyum fabrikasında eritme projesi ile çevrede oluşan hasarın önlenmesi Slovak Post-Prtvatisation Fund: Fondan yararlanan finualann özelleştirilmesine yardım edilmesi Petrol F inan s Finans Alüınin>xım 30 milyon DM 15 milyon ECU 30 milyon DM 110 milyon S 30 milyon ECU

45 o 34 a 2.2. BAŞLıCA SEKTÖRLER KIMYA SANAYI Kimya sanayi uzun ve köklü geçmişi ile Slovak ekonomisinin önemli sektörlerinden olup 1994 yılmda yaşadığı durgunluktan çıkmıştn*. Kullandığından daha çok kimyasal ürün imal eden ülke Rusya ve Ukrayna gibi yeni pazarlara açılarak ihracatını aittıitnayı hedeflemektedir. Slovakya ayrıca kimya fabrikalarının modernizasyonu, çevreye uyumlu olması ve araştırma bölümlerinin oluşturulması yönünde geniş bir yatırım programı başlatmıştır. Slovnaft, NCHZ ve Duslo başta olmak üzere ülkede 30 önemli kimya şirketi vardır yılı itibariyle sanayi üretiminin % 20'sini oluştıuan kimya sektöm Alman Hoechst, Degussa, Henkel ve Fransız Rhone Poulenc gibi ortak yatırımları şimdiden ülkeye çekmeyi başarmıştır. Kimyasal iplik üretimi, boyama mateiyalleri, kauçuk sektöm, plastik üretimi ve işlemesi, ham petrol işleme, petrokimya, organik ve inorganik kimyasallar sektömn önemli alt dallarıdır. MADENCILIK Slovakya'da çok sayıda maden çıkarılmaktadır. Ancak bunlardan demir cevheri, alüminyum ve bakır dışındakiler oldukça sınırlı miktarda üretilmektedir. Ülkede kurşun, çinko, cıva, asbest, kalay, antimon madeni, altın, gümüş, cıva, magnezit, tuz, seramik, bentonite, kömür, doğal gaz madenleri de işletilmektedir.

46 TABLO-14 SLOVAKYA MADEN ÜRETİMİ ( Bin Ton) * a Alüminyum a Bakır Civa Çinko ' Demir ] * 1993yılına kadar olan değerler Çekoslovak} a'ya aittir. Kaynak ı Economist Intelligence Unit. CowiUy Profile ENERJİ SEKTÖRÜ Slovakya'da kişi başına düşen enerji sanayileşmiş ülkelerin üzerinde bulunmaktadır. Ülkenin önemli enerji kaynaklarmı, toplam enerji ihtiyacının % 25'ini karşılayan, linyit kömürü ve hidroelektıik santraller oluşturmaktadır.

47 T A BLO- 15 AKARYAKIT VE ELEKTRİK ÜRETİMİ * Ham Petrol (Bin Ton) Doğal Gaz (Milyon m^) Linyit (Milyon Ton) _ - Kok Kömürü (Milyon ton) D Elektrik (Milyar kwh) Termal Nükleer Hidrolik yıhna kadar olan değerler Çekoslovakya'ya aittir. Kaynak : Fxonomist Intelligence Unit, Country Profile Enerji ihtiyacının karşılanması amacıyla Çek Cumlıuriyeti'nden önemli ölçüde kömür ithal edilmektedir. Toplam elektrik üretiminin % 50'sinden fazlası nükleer enerji santralleri tarafından yaratılmaktadır. Slovakya'nın nükleer enerji programı kayda değerdir. Slovakya ihtiyacı olan doğal gazın % 5'ini üretmekte gerisini Rusya'dan ithal etmektedir. Petrolde de tamamen Rusya'dan ithalata bağımlıdır. Enerji ihtiyacının da % 28'ini karşılamaktadır. Kömür madenciliği, doğal gaz, ham petrol dağıtımı, temini ve taşımacılığı bu sektömn başlıca faaliyetleridir.

48 İMALAT SEKTÖRÜ Komünizm döneminde gelişmesi büyük ölçüde desteklenen ağn sanayinin çelik gibi sektörleri bölünmenin ardmdan batıda yeni pazarlar bulmada zorlanmasalarda birçok fabrika geleceğe fazla umutla bakamamaktadır. Yapısal değişim, Slovakya'da ağır sanayinin daha çok silahlanmaya dayanması nedeniyle Çek Cumhuriyeti'ne göre daha zorlu yaşanmaktadır. Buna rağmen işgücü yoğun sektörler. Doğu Avrupa'nın en düşük işçi ücretlerine sahip olan ülkede, rekabet güçlerini korumaktadırlar. Mekanik mühendislik toplam sanayi üretiminin % 17'sini oluşturmaktadır. İmal edilen üılinler tüketim mallarından fabrika inşası ve montaj hattı gibi büyük çaplı yatırım faaliyetlerine kadar değişmektedir. Otomotiv yapımı, alet yapımı ve ağır makine üretimi gelişmiş düzeydedir. Diğer taraftan, Doğu Avrupa'nın en modem tesislerine sahip olan demir-çelik endüstrisi geçiş dönemi zorluklarına rağmen üretim miktarını arttı mı ıştır. Bu endüstrinin ürünlerinin kalitesi Avrupa standartlarını karşılarken, fıyat-maliyet avantajlarmı da korumaktadır. Bu nedenle, Kosice çelik fabrikası Slovakya'nm en büyük ihracatçısı konumuna gelmiştir yılında Slovakya mal ihracatının % I6.3'ünü demir ve çelik üranleri oluşturmuştur. Ülkede yılda 4.8 milyon ton ham çelik işlenerek levha, külçe, şerit ve kaynaklı bomlara dönüştüılilmektedir. Binek otomobil ve tıbbi malzeme gibi hassas alet yapımında da etkindirler. Elektrik mühendisliği dalları ise sanayi üretiminin % 7.4'ünü oluşturmaktadır. Önemli alt dallar telekomünikasyon, bilgisayar, otomasyon, laboratuvar teknolojisi, kablo, transformatör, montaj aletleri ve elektrikli makinalardır.

49 İNŞAAT Eski rejim döneminde tamamen devlet kontrolü altmda olan inşaat sektöründe 1992'de başlayan canlanma ile sektörde büyüme kaydedilmeye başlanmıştn* yılmda inşaat sektöründe, 51,5 milyar Slovak Korunası değerinde üretim gerçekleştirilirken, 1996 yılmda bu değer 62 milyar Slovak Komnası'na yükselmiştir. Aynı şekilde özel sektörün payıda hızla artmıştır. Sektörde özellikle prefabrik yapı, tuğla yapımı ve taş kesme, baca, seramik, fayans, pano üretiminde fırsatlar mevcuttur. inşaat Üretimi TABLO - 16 SLOVAKYA INŞAAT ÜRETIMI (6 aylık) (milyar SKK) Özel Sektör Şirketlerinin Üretimi (milyar SKK) Toplam İnşaat Üretiminde Özel Sektörün Payı (%) Kavnak: SNAZIR. a.s.

50 TARıM 1 Ocak 1992 tarihi itibari^/le tarım sektöründe temel üretim birimi olan 827 adet birleşmiş tarımsal kooperatif yanında ülkede 58 adet devlet çiftliği bukuımaktadır. Her iki üretim birimi tarafından Slovak topraklarının % 92.7'si işlenmektedir. Anılan çiftliklerin bazıları bölünüp daha küçük parçalara ayrılmış olmasına rağmen, tarımda sosyalist dönemlerden kalan sistem sürdürülmekte, bireyler tarafından işletilen çilflıkler belirli bir oranı aşamamaktadır. Tarım eski komünist sistemde devlet taralından sübvanse ediliyordu. I992'de bu sübvansiyonlar kesilmiştir. Fiyat liberizasyonu ve ekonomik reformlar gıda fiyatlarında düşüşe yol açmıştır ve çiftçileri mali sıkıntılara sürüklemiştir. Geçiş dönemi boyunca tarım sektörünün GSMH içindeki payı giderek azalmıştır yılında % 12.6 olan bu oran 1995 yılında % 8'e düşmüştür. Toplam tarımsal üretim yılları arasında önemli oranda düşmesine rağmen 1994 yılından itibaren artmaya başlamıştır. Tarım sektöründe başlıca ihraç ürünleri arasında arpa. buğday, patates ve şeker pancarı yer almaktadır.

51 T A BLO - 17 SLOVAKYA TARIMSAL ÜRETİMİ (Bin Ton ) Hububat Buğday Çavdar Arpa Mısır Şekerpancarı Patates Kaynak : Economist Imelligence Unit, CounUy Profile

52 TABLO - 18 SLOVAKYA CANLI HAYVAN SAYISI ( Bin Baş ) Î Sığır Süt İneği Domuz Koyun Kümes Hayvanları Kaynak : Ecoııoınisl Intelligence Unil Counfry Pro/île 1996 yılında sığır ve domuz üretiminde bir azalma gözlenmiş ve sığır sayısı 892 OOO'e, domuz üretimi ise OOO'e düşmüştür. Kümes hayvanları üretiminde ise artış kaydedilmiş ve sayıları OOO'e ulaşmıştır yılı Haziran sonu itibariyle de sığır domuz ve kümes hayvanı olduğu saptanmıştır.

53 ULAŞIM SEKTORU 1995 sonu itibariyle Slovakya, km otoban ve karayolu ile km demiryoluna sahiptir. Hükümet, Slovakya'nm Avrupa'ya bağlanması için ulaşnn imkanlarına öncelik tanımaktadır. TA BLO - 19 ULAŞIM Karayolları Uzunluğu (km) Otoyollar (kın) Araç Sayısı (bin) D e m i r y olları Uzunluğu (km) 3.66 i " Yolcu Sayısı (bin) Kargo (milyon ton) Kaynak : Eronnmisi Iniclligcncc ivil. 199~''W Coııııny Profile Slovakya'nın kara ve demiryolları gerek ülke içindeki ağ, gerekse Batı ve Doğu Avrupa yerleşim birimlerine olan erişimi ile oldukça gelişmiştir. Slovakya ayrıca Tuna nehri vasıtasıyla Karadeniz'e ve Batı Avrupa su yolu sistemlerine bağlı olma avantajına sahiptir.