RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ VE YÖNETİMİ. Prof. Dr. Günay KOCASOY Öğr. Gör. Nurdoğan İNCİ

Transkript

1 12 RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ VE YÖNETİMİ AMAÇ: Riskin mevzuattaki yeri ve uygulama kurallarının Yönetmeliklerle belirlenmesi, Riskin mantığı, tehlikelerin genel tanımları, etkileri, tehlike tespit ve analiz yöntemleri, riskin kantitatif (nicel) ve kalitatif (nitel) değerlendirmesi, Riskin örneklerle hesaplama yöntemleri anlatılması 2015 Güz dönemi Prof. Dr. Günay KOCASOY Öğr. Gör. Nurdoğan İNCİ 1

2 RİSK DEĞERLENDİRMESİ ve YÖNETİMİ 1 ÖN BİLGİLENDİRME I İLGİLİ MEVZUAT 35 II RİSKİN MANTIĞI 54 III TEHLİKELER VE TESPİTİ IV RİSK ANALİZ YÖNTEMLERİ Acil durum Telefonu 69 İşyeri Hekimi Telefonu9 V RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ 32 VI TEHLİKE ANALİZ METODOLOJİLERİ 103 2

3 RİSK DEĞERLENDİRMESİ ve YÖNETİMİ 1 KONULAR VE AMAÇLARI I- İLGİLİ MEVZUAT Kazaların önlenmesinde, mevzuattan kaynaklanan sorumluluklarımız görevlerimiz ve yetkilerimiz hakkında bilgilendirme ve bilinçlendirme II -RİSKİN MANTIĞI Neden? Risk analizi ve yönetimi, Kazayı önlemede Risk analizi önemi, alınan önlemlerin devamının sağlanmasında Risk yönetiminin sistematiği III- TEHLİKELER VE TESPİTİ İşyerlerinde Tehlikelerin tespiti için analiz yöntemlerinin uygulanması, yok edilemeyen tehlike için risklerinin hesaplanması, DÖF ve önlemlerin takibi IV- RİSK ANALİZ YÖNTEMLERİ Tehlike tespiti için, L tipi, FMEA ve Fine Kinney Risk analiz yöntemleri, örneklerin bu yöntemleri ile risklerin hesaplanması (I ) V- RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ Tehlike tespiti için, L tipi, FMEA ve Fine Kinney Risk analiz yöntemleri, örneklerin bu yöntemleri ile risklerin hesaplanması ( II ) VI -TEHLİKE ANALİZ METODOLOJİLERİ FTA Hata ağacı analizi, ETA Olay ağacı analizi, PHA Ön Tehlike Analizi, PRA Birincil risk analizi, CCA Neden-Sonuç Analizi, KAZA Oran hesaplamaları, BALIK KILÇIĞI METODU Neden sonuç analizi, SWOT Analizi, PARETO Analizi 3

4 6331 Sayılı Kanun RG Madde 3 Tanımlar Madde 4 İşverenin genel yükümlülüğü RG İSG Risk değerlendirmesi yönetmeliği Madde 4 Tanımlar Madde 5 İşveren yükümlülüğü Madde 6 Risk değerlendirmesi ekibi Madde 8 Tehlikelerin tanımlanması Madde 9 Risklerin belirlenmesi ve analizi Madde 10 Risk kontrol adımları Madde 11 Dokümantasyon Madde 12 Risk değerlendirmesinin yenilenmesi Madde 17 Risk değerlendirmesi rehberleri 4

5 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Kabul Tarihi : (RG ) İŞVERENİN GENEL YÜKÜMLÜLÜĞÜ MADDE 4 (1)İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. ( TL 2015) 5

6 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Kabul Tarihi : (RG ) İŞVERENİN GENEL YÜKÜMLÜLÜĞÜ MADDE 4 b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. ç) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır. 6

7 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Kabul Tarihi : (RG ) İŞVERENİN GENEL YÜKÜMLÜLÜĞÜ MADDE 4 d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır. (2) İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. 7

8 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Kabul Tarihi : (RG ) TANIMLAR MADDE 3 (2) İŞ VEREN İşveren adına hareket eden, işin ve işyerinin yönetiminde görev alan işveren vekilleri, bu Kanunun uygulanması bakımından işveren sayılır. (SSK kanununda: İşveren nam ve hesabına iş yapan kimselere «işveren vekili» denir) 8

9 4857 sayılı İş Kanunu Kabul Tarihi : (RG ) 4857-Md 2-Tanımlar İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili denir. İşveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan işveren sorumludur. Bu Kanunda işveren için öngörülen her çeşit sorumluluk ve zorunluluklar işveren vekilleri hakkında da uygulanır. İşveren vekilliği sıfatı, işçilere tanınan hak ve yükümlülükleri ortadan kaldırmaz. 9

10 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Kabul Tarihi : (RG ) 5510 MADDE 12 sigortalı sayılan kişileri çalıştıran gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar işverendir. İşveren adına ve hesabına, işin veya görülen hizmetin bütününün yönetim görevini yapan kimse, işveren vekilidir. Bu Kanunda geçen işveren deyimi, işveren vekilini de kapsar. 10

11 TANIMLAR MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; f) Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin, analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmaları, 11

12 TANIMLAR MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; g) Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini, d) Ramak kala olay: İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olayı, e) Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalini, 12

13 İŞVEREN YÜKÜMLÜLÜĞÜ MADDE 5 (1) İşveren; çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama, sürdürme ve geliştirme amacı ile iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. (2) Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmiş olması; işverenin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. 13

14 İŞVEREN YÜKÜMLÜLÜĞÜ MADDE 5 (1) İşveren; (3) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilere risk değerlendirmesi ile ilgili ihtiyaç duydukları her türlü bilgi ve belgeyi temin eder. 14

15 RİSK DEĞERLENDİRMESİ EKİBİ MADDE 6 (1) Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur. a) İşveren veya işveren vekili. b) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri. c) İşyerindeki çalışan temsilcileri. 15

16 RİSK DEĞERLENDİRMESİ EKİBİ MADDE 6 devam ç) İşyerindeki destek elemanları. (Asli görevinin yanında İSG-yangın özel görevlendirilmiş donanımlı ve eğitimli kişi) d) İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar. 16

17 RİSK DEĞERLENDİRMESİ EKİBİ MADDE 6 devam (2) İşveren, ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve kuruluşlardan hizmet alabilir. (3) Risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu işveren veya işveren vekili tarafından ekip içinden görevlendirilen bir kişi tarafından da sağlanabilir. (İSG Uzmanı şartı yok) 17

18 RİSK DEĞERLENDİRMESİ EKİBİ MADDE 6 devam (4) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar, görevlerini yürütmeleri sebebiyle hak ve yetkilerini kısıtlayamaz. (5) Risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişiler işveren tarafından sağlanan bilgi ve belgeleri korur ve gizli tutar. 18

19 TEHLİKELERİN TANIMLANMASI MADDE 8 (1) İşyeri bina ve eklentileri, faaliyetler ile iş ve işlemler, Üretim süreç ve teknikleri ve İş ekipmanları. Kullanılan maddeler, Artık ve atıklarla ilgili işlemler. Organizasyon, görev, yetki, sorumluluk ve çalışanların tecrübe ve düşünceleri. İşe başlama öncesi mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri. Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları. 19

20 TEHLİKELERİN TANIMLANMASI MADDE 8 (1) Devam İşyeri, iş ekipmanı zararına ilişkin durumlar, ramak kala olaylar, Malzeme güvenlik bilgi formları. Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları. Genç, yaşlı, engelli, gebe özel politika gerektiren grupların durumu ve İşyerinin teftiş sonuçları. Meslek hastalığı kayıtları, İş kazaları, Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi çalışmaları, acil durum planları. RİSK İLE İLGİLİ MEVZUAT MADDELERİ 20

21 TEHLİKELERİN TANIMLANMASI Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli işyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar. 21

22 RİSK İLE İLGİLİ MEVZUAT MADDELERİ RİSKLERİN BELİRLENMESİ VE ANALİZİ MADDE 9 Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınır ve mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur. işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri, uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir. birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerinde her biri ayrı ayrı dikkate alınır, Ayrı ayrı bölümler için yapılması halinde bölümlerin etkileşimleri de dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp sonuçlandırılır. 22

23 RİSKLERİN BELİRLENMESİ VE ANALİZİ 3. Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale getirilir. 23

24 RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN YENİLENMESİ MADDE 12 RİSK İLE İLGİLİ MEVZUAT MADDELERİ (2) Aşağıda belirtilen durumlarda ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilenir. a) İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması. b) İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi. 24

25 RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN YENİLENMESİ c) Üretim yönteminde değişiklikler olması. ç) İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi. d) Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması. e) Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi. f) İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması. 25

26 RİSK DEĞERLENDİRMESİ REHBERLERİ MADDE 17 (1) İşverenlere, risk değerlendirmesi ile ilgili yükümlülükleri bakımından yardımcı olmak veya yol göstermek amacıyla risk değerlendirmesi rehberleri hazırlanabilir. Rehberler işyerinde çalışan sayısı ve işyerinin bulunduğu tehlike sınıfı göz önüne alınarak; sektör, meslek veya yapılan işlere özgü olabilir. 26

27 RİSK KONTROL ADIMLARI MADDE 10 Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır. a) Planlama b) Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması: 1. Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması. 2) Tehlikelinin, az tehlikeli olanla değiştirilmesi. 3) Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi. a) Belirlenen risk için kontrol tedbirlerinin hayata geçirilmesinden sonra yeniden risk seviyesi tespiti yapılır. 27

28 DOKÜMANTASYON MADDE 11 (1) Risk değerlendirmesi asgarî aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde dokümante edilir. a) İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı. b) Gerçekleştirenin isim ve unvanı isgenliği uzmanı ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri. c) Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi. 28

29 DOKÜMANTASYON MADDE 11 (1) Risk değerlendirmesi asgarî aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde dokümante edilir. ç) Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin adı. d) Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler. e) Tespit edilen riskler. f) Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler. g) Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz sonuçları. 29

30 RİSK İLE İLGİLİ MEVZUAT MADDELERİ DOKÜMANTASYON g) ğ) Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi. (2) Risk değerlendirmesi dokümanının sayfaları numaralandırılarak; gerçekleştiren kişiler tarafından her sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanır ve işyerinde saklanır. (3) Risk değerlendirmesi dokümanı elektronik ve benzeri ortamlarda hazırlanıp arşivlenebilir. MADDE 12 RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN YENİLENMESİ (1) Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir. 30

31 A-Tarım, ormancılık ve balıkçılık B-Madencilik ve taş ocakçılığı C-İmalat D-elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı E-su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri F-İnşaat G-Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı H-Ulaştırma ve depolama I-Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri J-Bilgi ve iletişim RİSK İLE İLGİLİ MEVZUAT MADDELERİ K-Finans ve sigorta faaliyetleri L-Gayrimenkul faaliyetleri RG İSG İlişkin işyeri tehlike sınıfları Tebliğ M-Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler (NACE) 31

32 N-İdari ve destek hizmet faaliyetleri O-Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik P-Eğitim RİSK İLE İLGİLİ MEVZUAT MADDELERİ Q-İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri R-Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor S-Diğer hizmet faaliyetleri RG İSG İlişkin işyeri tehlike sınıfları Tebliğ T-Hane halklarının işverenler olarak faaliyetleri; hanehalkları tarafından kendi U- kullanımlarına yönelik olarak ayrım yapılmamış mal ve hizmet üretim faaliyetleri U-Uluslararası örgütler ve temsilciliklerinin faaliyetleri V-Kendi adına menkul sermaye iradı faaliyetleri (temettü, banka faizi, iştirak kazançları vb.) 32

33 33 RİSK İLE İLGİLİ MEVZUAT MADDELERİ RG İSG İlişkin işyeri tehlike sınıfları Tebliğ 6 DİJİTLİ NACE KOD ÖRNEKLERİ A Ormanı zararlılara (böcek ve hastalıklar) karşı koruma faaliyetleri Çok Tehlikeli A A Ormanı yangın ve kaçak kesime (izinsiz kesim) karşı koruma faaliyetleri Ormanı koruma ve bakımı amaçlı orman yolu yapımı ve bakımı faaliyetleri Tehlikeli Tehlikeli B Taş kömürü madenciliği Çok Tehlikeli B Linyit madenciliği Çok Tehlikeli B Ham petrolün çıkarılması Çok Tehlikeli C Konsantre meyve ve sebze suyu imalatı Az Tehlikeli C Sebze ve meyve konservesi imalatı (salça, domates püresi dahil, patatesten olanlar hariç) Tehlikeli F Bina projelerinin geliştirilmesi (satışa yönelik bina projeleri için mali, teknik ve fiziksel araçların bir araya getirilmesi suretiyle konut veya Az Tehlikeli diğer amaçlı kullanıma yönelik bina projelerinin organize edilmesi) (yapı kooperatifleri hariç) F Konut yapı kooperatiflerinin faaliyetleri Çok Tehlikeli M Bilirkişi faaliyetleri (hukuki konularda) Az Tehlikeli M Hukuk müşavirliği Az Tehlikeli

34 34 RİSK YÖNETİMİ ve DEĞERLENDİRMESİ GELECEK DERS II. Konu RİSKİN MANTIĞI