Sorularımız, Sorunlarımız Zekayı Tam Olarak Anlamak Adına

Transkript

1 Sorularımız, Sorunlarımız Zekayı Tam Olarak Anlamak Adına Prof. Dr. Sirel KARAKAŞ Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Psikoloji Bölümü Türk Zeka Vakfı Kurucu Üyesi Psikofizyoloji ve Nöropsikoloji Derneği Yönetim Kurulu Başkanı

2 ÜLKEMİZ ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARIN EĞİTİMİNİ ÖZEL YASA VE YÖNETMELİKLERLE ELE ALMAYA KARAR VERMİŞ BULUNMAKTADIR. Zeka Bölümü Tanımı Oran % 140 ve üstü Deha Çok üstün zeka Üstün zeka İleri zeka/parlak normal zeka Normal zeka Donuk normal zeka/tutuk zeka Sınır zeka/düşük zeka Hafif derecede zeka geriliği / eğitilebilir geri zekalılık Orta derecede zeka geriliği / öğretilebilir geri zekalılık Ağır derecede zeka geriliği <20 Çok ağır derecede zeka geriliği

3 Tahmin edilen IQ lar (Cox, Terman, Goodenough, Gordon) Galileo Galilei: 187 Rene Descartes: 180 Immanuel Kant: 175 Ünlülerin IQ ları Marilyn Vos Savant: 228 James Woods: 180 Quentin Tarantino: 160 Sharon Stone: 156 Jimmy Carter: 156 Angelina Jolie: 136 Arnold Schwarzenegger: 135 Jodie Foster: 132 Hillary Clinton: 140 Madonna: 140 Nicole Kidman: 132 Charles Darwin: 165 Wolfgang Amedeus Mozart: 165 Albert Einstein: 160 Nicolaus Copernicus: 160 Rembrabdt: 155

4 BU ÖNEMLİ GİRİŞİMİN UZUN DÖNEMDE BAŞARILI OLMASI İÇİN, AŞAĞIDAKİ SORU VE SORUNLAR ÜZERİNDE DİKKATLE DURULMALIDIR. Zekayı bilmek için sağduyu yeterli midir?

5 Soru: Zekayı hiçbir bilim adamı açıklamamış mıdır? Cevap: Tabii ki açıklamıştır. Bkz aşağıdaki tablo

6 GELİŞTİREN HİPOTETİK KURULTU VE KAVRAMLAR WEHSLER ZEKA TESTİNİN DAYANDIĞI KURAM Psikometrik Modeller 1. C. Spearman ( ) Zekanın 2-Faktör Kuramı: Genel yetenek, özel yetenekler (1927) 2. E. Thorndike ( ) Soyut, sosyal ve mekanik yetenek kümeleri (1909) 3. L.L. Thurstone (1887- Birinci l Zihinsel Yetenekler: Sözel malzemeyi 1955) anlama, sözel akıcılık, sayısal yetenek, görselleştirme, bellek, algısal hız, irdeleme (1938) 4. J.P. Guilford ( ) Girdi/içerik, işlem/ üründen oluşan 120 farklı özellik 5. P.E. Vernon ( ) Genel yetenek, sözel-eğitimsel yetenek, pratikmekansal yetenek, özel yetenekler 6. R.B. Cattell ( ) Kristalize zeka ve akıcı zeka (1978) J.L. Horn ( ) WISC-IV: çeşitli yetenekler temelinde ölçülen genel yetenek 7. J. B. Carroll ( ) Zekanın 3-Tabakalı Hiyerarşik Kuramı: Genel tabaka, 8 kapsamlı tabaka, çok sayıda özel dar tabaka (1997) 8. Cattell-Horn- Carol / CHC Modeli 10 geniş tabaka, 70 dar tabaka (1998) WISC-V: Çalışma belleği, İşlemleme Hızı, Sözel Anlama, Algısal Akıl Yürütme Faktörleri Bilişsel Modeller 8. J. Piaget ( ) Bilişsel Gelişim Kuramı 9. J. Renzulli (1936-) Üç Çember Kuramı 10. H.Garder (1943-) Çoklu Zeka Kuramı (7 tür zeka) (1983, 2004) 11. D. Goleman (1946-) Duygusal Zeka Kuramı 12. R.J. Sternberg (1949-) Üçbileşenli Kuram: Bilgi kazanım, performans, meta-bileşenler (1986) 13 T. Naglieri (1985-) J.P. Das PASS Kuramı: Planlama, dikkat, eşzamanlı ve izleşik işlemleme (1988)

7 Cevap: Sorunun cevabı için aşağıya bkz. Soru: Üstün yetenekli çocuk nasıl belli olur? Acaba öğretmen düzeyinde yapılmakta olan ilk elemede bazı çocuklar sistem dışı kalabilmekte midir?

8 Öğretmen Seçim Ölçütleri Başvuru hakkı: Sicil notu Akademik Personel ve Lisanüstü Eğitimi Giriş Sınavı (ALES) Tercih Nedenleri: Lisans Üstü Eğitim Yabancı Dil Hakemli dergilerde yayın, alanında yayınlanmış kitap Ulusal ve Uluslar-arası proje deneyimi. Lisans bitirme notu Kendi alanında ders alırken üstün yetenekli çocukların eğitimi alanında ders almış olmak Uzman veya başöğretmen unvanına sahip olmak Kullanılan Ölçme Araçları Sınıf öğretmeni tarafından doldurulan Gözlem Formu Temel Kabiliyetler Testi (TKT 7-11) Wechsler Çocuklar için Geliştirilmiş Zeka Testi Düzenlenmiş Formu (WISC-R) Wechsler D (1991) Manual for the Wechsler Intelligence Scale for Children Third Edition (WISC-III). San Antonio, TX: The Psychological Corporation. Savaşır I, Şahin N (1995). Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği (WISC-R) El Kitabı. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.

9 Soru: WISC-R neyi ölçüyor? WISC-V neyi ölçüyor? Cevap: Aşağıdaki tabloyu inceleyelim.

10 GELİŞTİREN HİPOTETİK KURULTU VE KAVRAMLAR WEHSLER ZEKA TESTİNİN DAYANDIĞI KURAM Psikometrik Modeller 1. C. Spearman ( ) Zekanın 2-Faktör Kuramı: Genel yetenek, özel yetenekler (1927) 2. E. Thorndike ( ) Soyut, sosyal ve mekanik yetenek kümeleri (1909) 3. L.L. Thurstone (1887- Birinci l Zihinsel Yetenekler: Sözel malzemeyi 1955) anlama, sözel akıcılık, sayısal yetenek, görselleştirme, bellek, algısal hız, irdeleme (1938) 4. J.P. Guilford ( ) Girdi/içerik, işlem/ üründen oluşan 120 farklı özellik 5. P.E. Vernon ( ) Genel yetenek, sözel-eğitimsel yetenek, pratikmekansal yetenek, özel yetenekler 6. R.B. Cattell ( ) Kristalize zeka ve akıcı zeka (1978) J.L. Horn ( ) WISC-R: çeşitli yetenekler temelinde ölçülen genel yetenek 7. J. B. Carroll ( ) Zekanın 3-Tabakalı Hiyerarşik Kuramı: Genel tabaka, 8 kapsamlı tabaka, çok sayıda özel dar tabaka (1997) 8. Cattell-Horn- Carol / CHC Modeli 10 geniş tabaka, 70 dar tabaka (1998) WISC-IV: Çalışma belleği, İşlemleme Hızı, Sözel Anlama, Algısal Akıl Yürütme Faktörleri Bilişsel Modeller 8. J. Piaget ( ) Bilişsel Gelişim Kuramı 9. J. Renzulli (1936-) Üç Çember Kuramı 10. H.Garder (1943-) Çoklu Zeka Kuramı (7 tür zeka) (1983, 2004) 11. D. Goleman (1946-) Duygusal Zeka Kuramı 12. R.J. Sternberg (1949-) Üçbileşenli Kuram: Bilgi kazanım, performans, meta-bileşenler (1986) 13 T. Naglieri (1985-) J.P. Das PASS Kuramı: Planlama, dikkat, eşzamanlı ve izleşik işlemleme (1988)

11 Soru: Birkaç on yıldır ülkemizde zekayı (üstün yeteneği) ölçmede; bunun da ötesinde, eğitim, sağlık ve adalet sistemi kapsamında birey için çok önemli kararları almada kullanılan Wechsler zeka testinin ülkemizde ne ölçtüğü tam olarak bilinmekte midir? Cevap: Açıklama 1. Alttestlerin adlarında a belirtilen şeyleri ölçer. Açıklama 2. Bannatyne kategorilerinde belirtilenleri ölçer Açıklama 3. Kaufman faktörlerinde belirtilenleri ölçer.

12 WISC-R BANNATYNE KATEGORİLERİ KAUFMAN FAKTÖRLERİ Sözel Bölüm Genel Bilgi/ S Kazanılmış Bilgi Sözel Bilgiyi Anlama Benzerlikler/S Kavramsal Sözel Bilgiyi Anlama Aritmetik/S Kazanılmış Bilgi Dikkat Sözcük Dağarcığı/S Kazanılmış Bilgi Kavramsal Yargılama Kavramsal Sözel Bilgiyi Anlama Sayı Dizileri Sıralama Dikkat Performans Bölümü Resim Tamamlama Mekansal Algısal Organizasyon Resim Düzenleme Sıralama Algısal Organizasyon Küplerle Desen Mekansal Algısal Organizasyon Parça Birleştirme Mekansal Algısal Organizasyon Şifre Sıralama Dikkat Labirent

13 Soru: WISC-R çocuklarımızda başka bir şeyler ölçüyor olabilir mi? Cevap: Öyle görünüyor.

14 Lojistik Regresyon Analizi Sınıflandırma Çizelgeleri. A: Dikkat (STP1-4, İT1, İT4, İT5, GİSD-B) Puanları İçin Çizelge. B: WISC-R tüm Alt Test Puanları İçin Çizelge. C: WISC-R ın 3 Dikkat Alt Testi Puanı (Sayı Dizileri, Aritmetik, Şifre) İçin Çizelge. A Yordanan Grup Gözlenen Grup DEHB Kontrol Doğru Sınıflandırma Oranı DEHB (n=214) Kontrol (n=141) Toplam 83.1 Yordanan Grup B Gözlenen Grup DEHB Kontrol Doğru Sınıflandırma Oranı DEHB (n=213) Kontrol (n=141) Toplam 73.7 Yordanan Grup C Gözlenen Grup DEHB Kontrol Doğru Sınıflandırma Oranı DEHB (n=213) Kontrol (n=141) Toplam 66.4 Karakaş, S., Erdoğan Bakar, E., Işık Taner, Y. (2013). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olgularındaki zeka puanında dikkatin rolü. Türk Psikoloji Dergisi, 28 (72),

15 Soru: Önemli kararların alınmasında kullanılan psikometrik araçlar ne gibi bir işlemden geçmiş olmalıdır? Cevap: Standardizasyon işleminden

16 Standardizayon Bir İşlemler Bütünüdür. İçerdiği basamaklar şunlardır: 1. Çeviri: Test malzemesinin kendisi, yönergesi ve kayıt formunu içerir. 2. Uyarlama: Testin kültürle bağdaştırılmasını içerir. 3. Güvenirlik: Testin güvenirliğinin belirlenmesini içerir. 4. Geçerlik: Testin ölçmeyiamaçladığı özellilkleri ne derece ölçtüğünün belirlenmesini içerir. 5. Normalizasyon: Testin kullnılacağı kültür için norm değerlerinin hesaplanmasını içerir. BU BASAMAKLARDAN HERHANGİ BİR TANESİ STANDARDİZASYON DEĞİLDİR. STANDARDİZASYON, BASAMAKLARIN TÜMÜNE BİRDEN VERİLEN ADDIR.

17 Soru: Zeka testleri üstün yetenekli çocukları belirlemede tek başına yeterli midir? Çağdaş nörobilim yaklaşımının zeki olanı seçme girişimine getirdiği destekleyici ve alternatif çözümler var mıdır? Cevap: Evet var.

18 1. Nöropsikolojik testler 2. Elektroansefalografi 3. Beyin Görüntüleme Teknikleri

19 NÖROPSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME Karakaş, S. (2011). BİLNOT Nöropsikolojik Test Bataryası: Stroop Testi TBAG Formu Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları ve Kullanım Kılavuzu. Ankara: Ayrıntı Bas. Yay. Mat. Karakaş, S., Doğutepe Dinçer, E. (2011a). BİLNOT Bataryası El Kitabı: Nöropsikolojik Testlerin Çocuklar için Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları: BİLNOT- Çocuk (Cilt I). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.

20 Üstün Yetenek ELEKTROANSEFALOGRAFİSİ Alfa frekans bantında aktivite artışı Alfa koherensinde artış Hemisferik koherenste artış Sağ ve sol hemisferlerde koordinasyon artışı Sinir lifleri arasında bağlantısallıkta yüksek işlevsellik EEG kümelenmeleri Nörotransmitter maddelerde seçici örüntü farklılıkları Sinir iletimi hızında artış

21 Üstün Yetenek NÖRORADYOLOJİSİ Fonksiyonel Manyetik Rezonans Görüntüleme Traktrografi Zeka Bölümü (ZB) 130'un üstündeki 12 çocuğun görsel-mekansal bilişi ölçmek üzere tasarlanmış bir teste tepkide bulunurken faaliyet gösteren beyin alanları, ZB olan 16 çocuğunkiyle karşılaştırlmıştır. Fonksiyonel manyetik rezeonan görüntülemeye yönelik analiz sonuçları: Görsel korteks aktivasyonu açısından iki grup arasında fark olmadığı görülmüştür. İki grup arasında fark, görsel-mekansal algılama ile ilgili parietal lobda ortaya çıkmıştır. ZB olan çocuklar söz konusu testi çözmede yüksek zihinsel süreçlerde aktive olan frontal lobu kullanmıştır. Üstün zekalı çocuklarda frontal lobdaki aktivasyon alanı nisbeten daha kısıtlı olmuş; buna karşın çocuklar görsel-mekansal bilişsel doğrudan ilgili olan beyin bölgesinden (parietal lob) yararlanmışla

22 ZB = ZB > 130

23 YUKARIDAKİLER, ZEKAYI TAM OLARAK ANLAMAK ADINA CEVAPLANMASI GEREKEN SORULARDAN SADECE BİRKAÇIDIR.

24 Prof. Dr. Sirel Karakaş Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Psikoloji Bölümü Başkanı Nörometrika Medikal Tıp Teknolojileri Ltd. Şti. Kurucu ve Yöneticisi Psikofizyoloji ve Nöropsikoloji Derneği Başkanı OSTİM Medikal Sanayi Kümelenmesi Derneği Kurucu Şirketi