Badema ac Kaz lar Excavations at Badema ac 2004

Transkript

1 Badema ac Kaz lar 2004 Excavations at Badema ac 2004 Refik DURU Badema ac Höyü ü kaz lar n n 12. dönem çal flmalar - na, 2004 y l yaz aylar nda devam edildi. Baflkanl n yapt m z kaz kurulu, Ü Edebiyat Fakültesi Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dal ö retim üyesi Prof. Dr. G. Umurtak (Baflkan Yard mc s ) ile ayn anabilim dal ndan S. Üstün ve T. Güngör ile ö renciler R. fiamdanc, H. Çelikçi ve G. Avyüzen ile Koruma ve Onar m Bölümü ö rencisi F. Yuvarlak tan olufluyordu. Kültür ve Turizm Bakanl Temsilcisi, Antalya Müzesi araflt rmac lar ndan Arkeolog M. Samur du. Kaz m za bu y l Basel Üniversitesi Arkeobotanik uzmanlar ndan Dr. D. Martinoli de kat lm fl ve alan ile ilgili çal flmalar yapm flt r. Kaz resimleri ve küçük buluntular n foto raflar ndan büyük bölümü, Ü Edebiyat Fakültesi Foto rafç s S. Dereli taraf ndan çekilmifltir. Kaz n n harcamalar, Kültür Varl klar ve Müzeler Genel Müdürlü ü, DÖS MM, stanbul Üniversitesi Araflt rma Fonu Baflkanl ve Türk Tarih Kurumu Baflkanl n n sa lad ödeneklerden yap ld. ULUSOY Otobüs flletmesi, kaz ya kat lan ö rencilerin Antalya ya gidifl otobüs biletlerini temin etti. Kaz lar n gerçekleflmesini sa layan kurumlar n de erli yöneticileri ile Badema ac Belde Belediye Baflkan Mustafa Y ld z ve Da beli Belde Belediye Baflkan Ali Gökay a en içten teflekkürlerimizi sunuyoruz. Bu süre içinde, a rl kl olarak A Açmas n n güneydo- u ve kuzeybat kesimlerinde iki ayr yerde çal fl ld. lk kaz alan, en eski yerleflmelerin araflt r lmas için 2002 de çal flmalar n bafllad 2. Derinlik Açmas d r (2. DA). kinci ve en genifl ölçekli çal flma alan olarak, höyü ün flimdiye kadar araflt r lmam fl olan kuzeybat yamac seçildi. Bu alanda yap lan araflt rmalar ile özellikle lk Tunç Ça II ( TÇ II) yerleflmelerinin bat daki durumunun ayd nl a kavuflturulmas istenmifltir y l çal flmalar sonunda, höyü ün eski kaz dönemlerinde saptanm fl olan tabakalaflma durumunda, herhangi bir de ifliklik yap lmas n gerektirecek geliflmeler olmad. The 12 th campaign at the Badema ac Höyü ü was conducted during the summer months of The excavation team under the direction of the author included Prof. Dr. G. Umurtak (vice director), archaeologists S. Üstün and T. Güngör and students R. fiamdanc, H. Çelikçi and G. Avyüzen of Istanbul University, Faculty of Letters, Department of Protohistory and Near Eastern Archaeology, as well as F. Yuvarlak, student of the Department of Conservation and Restoration. M. Samur of Antalya Archaeological Museum joined us as the representative of the Ministry of Culture and Tourism. Dr. D. Martinoli, an archaeobotanist of Basel University joined our team this year. The vast majority of the excavation photographs and photographs of finds were taken by S. Dereli, photographer of Istanbul University s, Faculty of Letters. The excavation expenses were financed by Directorate general of Cultural Heritage and Museums, DÖS MM, the Istanbul University Research Fund, and the Turkish Historical Society. Intercity bus tickets for the students were donated by the Ulusoy Bus Company. We would like to extend our thanks to the heads of these institutions and companies as well as to Mr. Mustafa Y ld z, the mayor of Badema ac, and Mr. Ali Gökay, the mayor of Da beli. The work this season focussed mainly in two areas in the southeast and northwest parts of Trench A. The first excavation site, Deep Trench 2, was opened in 2002 in order to identify the earliest settlements. The northwest slope of the mound was picked as the second site with a wide-scale area of work, in order to clarify the situation of the Early Bronze Age (EBA) II settlements in the west. The 2004 campaign did not provide any concrete results that could lead to any change in the established stratigraphy of the mound. 11

2 Neolitik Yerleflmeler KAZI RAPORLARI Mimarl k: 2004 y l çal flmalar nda, Erken Neolitik Ça (ENÇ) yerleflmeleri üzerinde çok fazla durulmad. Höyü- ün de iflik yerlerinde, bu en erken dönem yerleflmeleri için yap lm fl, dar kapsaml çal flmalar n sonuçlar flöyle özetlenebilir: ki y l önce aç lmas na bafllanan 2. DA da ana topra saptamak için derinleflildi ve -9 m. de, ana toprak görünümündeki steril bir katman içinde de 30 cm. kadar çal fl ld ktan sonra, bu derinliklerin ana toprak düzlemi oldu una karar na var larak, 2. DA daki çal flmalara son verildi. Ana toprak için önerilen bu derinlik, daha önceki y llarda 1. DA ile de uyum göstermektedir. 2. DA n n m. deki en üst yüzey düzleminden ana topra a kadar olan 3.5 m. kal nl ndaki birikimde, ENÇ I/8 yap kat na ait olan taban n üzerindeki kal n yanm fl kerpiç birikimi d fl nda, herhangi bir mimari kal nt ya rastan lmad. Ço unlukla kenar kesitlerindeki baz kerpiç izleri ve yan k taban kal nt lar görüldü ve bu izlere uyarak; ENÇ II / 4 yap kat taban n n m., ENÇ I / 5 yap kat taban n n m., ENÇ I / 6 yap kat taban n n m., ENÇ I / 7 yap kat taban n n m., ENÇ I / 8 yap kat taban n n m., ENÇ I /9 yap kat n n da yak. ol. -9 m. derinliklerde oldu u anlafl ld. A Açmas n n güneydo u kesiminde, ENÇ II /4 ve ENÇ II / 3. yap katlar ile ça dafl oldu u kabul edilen Izgara Planl temeller çevresinde yap lan çal flmalarda bu dönem mimarl na ait yeni tafl temeller, kaz lmas na imkan bulunamayan güney kenardaki TÇ II yerleflmeleri alt na do ru geliflti i için, gerekti i gibi izlenemedi ve bu alandaki mimari izlerin anlamlar tam olarak anlafl lmad. Höyü ün kuzey kenar yak nlar ndaki ENÇ II / 3 yap kat n n 7 numaral evinin bat s nda yap lan düzenleme kaz lar s ras nda, yanyana infla edilmifl, 4 ba ms z depolama kutusu bulunmufltur y l kaz lar nda ENÇ II / 3 ün 1 numaral evi ile 3 numaral ev aras ndaki sokak ortas na yap lm fl 6 gözlü depolama sistemi (Duru 1998: 716; Lev. 2,5/1,2) ile büyük benzerlik gösteren bu depo grubunda da, kutu kenarlar ayr ayr kil levhalar ndan yap lmflt r. Kutulardan içinde bol miktarda tah l tanesi bulunmufltur. Çömlekçilik: 2. DA daki çal flmalar s ras nda, ENÇ I / 9-5 yap katlar na ait çok fazla çanak çömlek (çç) bulunmad. Ele geçenlerin hemen hepsi de kaplar n kar nlar na Neolithic Settlements Architecture: The 2004 campaign did not focus on the Early Neolithic Age (ENA) settlements. Small-scale works carried out for these early settlements at various points on the mound can be summarised as follows: Deep Trench 2 was dug deeper to reach virgin soil and having worked about 30 cm in a sterile layer that appeared to be virgin soil at m, we decided that this was the native soil and ceased work here. This proposed depth for virgin soil is also in conformity with the results obtained from Deep Trench 1 of the previous year. In the Deep Trench 2, in a layer of 3.50 m thickness, from down to virgin soil, no architectural remains, other than a thick layer of burnt mudbrick deposit over ENA I / 8 ground level, were found. Mostly traces of mudbrick and burnt ground on the profiles have been recorded. Thus, it has been determined that the ground levels of ENA II / 4 building layer is at m ENA I / 5 building layer is at m ENA I / 6 building layer is at m ENA I / 7 building layer is at m ENA I / 8 building layer is at m ENA I / 9 building layer is at approximately m. In the southeast part of Trench A, new stone foundations belonging to the architecture of the period of the Grill Plan foundations, believed to be contemporaneous with ENA II / 4 and ENA II / 3 building layers, extends under the EBA II settlements on the south side, it was not possible to excavate these and therefore, they could not be followed properly, and the content of the architectural remains in this area could not be clearly understood. Four independent storage bins, side by side, were uncovered during excavations to the west of house 7 in the ENA II / 3 building layer near the north side of the mound. In the 1995 campaign, a storage system of 6 cells was uncovered between house 1 and house 3 in the ENA II / 3 building layer (Duru 1998: 776; Pl. 2, /1,2). This new group of storage units closely resembles that of the 1995 campaign, and the sides of these storage bins were built from separate clay plaques. Plenty of grain has been found inside these boxes. Pottery: Not much pottery from ENA I / 9 5 building layers has been discovered during the work in Deep Trench 2. Almost all the shards are small and belong to the bellies of vessels; therefore, no new or complementary 12

3 Res. 1 / Fig. 1 ait küçük parçalar oldu undan, bu en erken katlar n çç gelene i ve kap repertuvar konusunda yeni ve tamamlay c bilgiler edinilemedi. 2. DA da gözlemledi imiz çok ilginç ve önemli bir özellik, ENÇ I evresi tabakalar n n düzeylerine kadar olan birikim içinde, TÇ II ye ait çok say da çç parças n n ele geçmifl oldu unu san yoruz. Piflmifl Toprak Eserler: Izgara planl temellerin oldu u kesimdeki çal flmalar n ilk gününde, bir önceki y l inilen yüzeyde, toprak üzerinde, çok sa lam durumda, k r lmadan günümüze kadar gelmifl olan bir damga mühür (pintadera) ele geçmifltir. Üzerinde Gamal Haç kabartmas olan eser, Badema ac mühür kolleksiyonunun en güzel parçalar ndan biridir. Di er piflmifl toprak eserler içinde hayvan bafl fleklinde biten tutama olan küçük bir kepçe ile ayak biçimli bir kap parças say labilir. Tafl Eserler: De iflik yerlerde ve derinliklerde ele geçen tafl buluntular aras nda, çok say da keski ve balta ile yüzlerce tafl boncuk tanesi, çakmaktafl ve obsidien dilgi çekirdekleri ile dilgiler a rl kl bir yer tutmaktad r. Kemik Buluntular: Badema ac ENÇ buluntular aras nda say bak m ndan önemli bir yer tutan kemik spatülalar ve delgilerden bu y l da bir hayli örnek ele geçti. Bitki Kal nt lar : 2. DA daki derin tabakalar n moloz birikiminden, Arkeobotanist Dr. Danièle Martinoli çok miktarda bitki kal nt s -tohumu toplam flt r. Bu malzeme gerekli izinler al nd ktan sonra, incelenmek üzere sviçre ye gönderilmifltir. information regarding the pottery art of these early layers, nor additions to the vessel repertory, could be obtained. A very interesting and important feature that was observed at Deep Trench 2 is that numerous potshards of EBA II were uncovered in the deposit reaching to the ENA I levels. Baked Clay Finds: On the first day of our work in the Grill Plan foundations area, at the level reached the previous year, a very well-preserved stamp seal (pintadera) was found. With the swastika motif on it, this piece is one of the select pieces of the Badema ac stamp seal collection. Amongst the other noteworthy baked clay finds were: a small ladle with a handle ending in an animal head and a fragment of a vessel that is shaped like a foot. Stone Finds: Noteworthy amongst the stone finds recovered from various spots and depths were numerous chisels and axes, as well as hundreds of stone beads, flint stones and obsidian blade cores and blades. Bone Finds: Having an important place amongst the ENA finds at Badema ac, numerous bone spatulas and awls have also been uncovered this year. Botanic Remains: Archaeobotanist Dr. Danièle Martinoli collected many plant remains seeds from the rubble deposit in the deep layers of Deep Trench 2. Having received official permission, these samples were sent to Switzerland for examination. 13

4 Res. 2 / Fig. 2 lk Tunç Ça Yerleflmeleri Mimarl k: Yukar da belirtildi i gibi, 2004 y l çal flmalar program nda, höyü ün bat kesiminde bir araflt rma yap lmas, büyük bir açmada bu yamaçtaki durumun da araflt r lmas vard y l nda kuzey uçta yap lan geniflleme kaz lar nda, do u yamaç boyundaki tafl döflemenin bir süre devam ettikten sonra bozuldu u, kesildi i gözlemlenmifl ve çok genifl bir alanda çal fl lm fl olmas - na karfl n, kuzey ve hafif kuzeybat kenarlarda TÇ yerleflmesine ait mimari kal nt ve hatta küçük buluntu çç vs. ele geçmemiflti. Hatta TÇ yerleflmelerinin höyü ün bat kesimlerinde varl konusunda bile kuflkuya düflülmüfltü. Son kaz döneminde durumun kesinli e kavuflturulmas amac ile, bu kesimde, 10 x 35 m. boyutunda, do u-bat yönünde yeni bir açmada Bat Açmas (BA) çal flmalara baflland. Çal flmalar n ileri safhalar nda, bu açma biraz daha kuzeye geniflletildi ve kaz alan n n geniflli i yer yer 40 m. ye ulaflt. Dönem sonunda, bu açmadan çok önemli sonuçlar elde edildi. BA kaz lar sonucunda elde edilen mimari sonuçlar afla da özetliyoruz: Kesin olarak söylenebilir ki, Badema ac Höyü ü TÇ II / 3 dönemi yerleflmesi, do u yamaçta oldu u gibi, hemen hemen simetrik flekilde bat yamaçta da devam etmektedir. Bat Açma da kaz lan dört tüm bir de yar m yap, höyükte TÇ II / 3 ve 2 de çok tekrarlanan Megaron plandad r. TÇ II / 2 döneminde, megaron planl evler baz de ifliklikler geçirmifl ve ante duvarlar höyü ün merkezine do ru ilerletilerek uzat lm flt r. Bu uygulama da do u yamaçta aynen görülmekteydi. Early Bronze Age Settlements Architecture: As mentioned above, research in the western part of the mound via a large trench was part of the programme of the 2004 campaign. In 2003, when the trench was extended to the north, it was observed that the stone pavement on the eastern slope continued for a while and was then interrupted; and, although our excavation work was conducted over a wide area, neither architectural finds, nor small finds from the EBA were encountered along the northern and slightly north-western sides. Further, it became doubtful if EBA settlements existed in the western parts of the mound. In order to clarify this situation, in the last campaign, work began on a new trench West Trench (BA) of 10 x 35 m orientated in an east-west direction. As work progressed, this trench was extended towards north, reaching a width of 40 meters in places. This trench yielded invaluable information by the end of the campaign. The architectural results obtained from this trench (BA) can be summarised as follows: It is now possible to claim with certainty that the Badema ac EBA II / 3 period settlement extended across the western part of the mound, almost symmetrically with that in the east of the mound. Four fully and one partially exposed structures in the BA have a megaron layout, which is very common for the EBA II / 3 and 2 building layers of the mound. In EBA II / 2, the houses with a megaron layout were modified and their antae walls were extended toward the centre of the mound. This modification had also been found on the eastern slope of the mound. 14

5 Bat yamaç evlerinin arka duvarlar, yerleflmenin hafif meyilli yamac ndaki tafl dolguya, döflemeye glacis dayanmaktad r. Evlere girifl sadece do udan olmaktad r. Höyü ün bat yamac boyunca tafl döfleme devam etmektedir. Bu durum, do u yamaca aynen uymaktad r. Bu sene kaz lm fl olan yap lar n gerek konumlar ve planlar, gerekse d fl halkadaki tafl döfleli kuflak, TÇ yerleflmelerinde oldu u gibi, do u yamaç ile bire bir benzerlik göstermektedir. TÇ mimarlar hiç kuflkusuz bu yerleflmeyi önceden planlam fllar ve kasabay adeta bir ön planlama sonunda, bir defada infla etmifllerdir. Gerek do u gerek bat yamaç evleri, giriflleri höyü ün ortas na bakar flekilde düzenlenmifltir. Do al olarak höyü ün orta kesimindeki bofl alanda, bu dönemde bir grup yap n n var oldu u düflünülmelidir. Ancak hala bu kesimde TÇ II ye ait bina kal nt s bulunmam flt r. TÇ II /3 yap kat na, yani TÇ II nin en erken dönemine ait olan yap lar, ENÇ II / 1 yap lar n n hemen üzerine yap lm fllard r ve ENÇ II ile TÇ II aras nda, bir baflka dönem yerleflmesi olmas söz konusu de ildir. Baflka bir anlat mla ENÇ II yerleflmesinin y k lmas ndan sonra uzun bir zaman geçtikten sonra gelen TÇ insanlar höyükte evlerini kurmufllard r. ENÇ ile aras nda höyü ün kaz lm fl olan kesimlerinde, Geç Neolitik Ça (GNÇ) ve Erken Kalkolitik Ça (EKÇ) yerleflmeleri mevcut de ildir. TÇ ile ilgili en önemli problemlerden biri, yerleflmenin oldukça genifl bir kesimini kazm fl olmam za karfl n, bu kasabaya Girifl in kap s n n nereden oldu unun hala belli olmamas d r. Çömlekçilik: TÇ II çömlekçili inin tipik örnekleri olan kulplu, gaga a zl küçük boy testilerdeni, çift kulplu kaplar ile Ayr fl k Kap olarak nitelenecek, fantezi biçimli kaplardan bu sene de örnekler ele geçti. Küçük buluntular: Basitçe biçimlendirilmifl kilden bir idol, TÇ nin özgün mühürlerinden olan 6 adet tafl damga mühür ve bir tunç i ne bu seneki küçük buluntular n baz lar d r y l kaz lar n n en önemli sonuçlar ndan birinin, TÇ II yerleflmelerinin, höyü ün bat yamaçlar boyunca da devam ediyor oldu unun ö renilmesi oldu unu vurgulamak isteriz. Bu kesimdeki çal flmalar n belirli oranda geliflmesi sa land ktan sonra, iki-üç kaz mevsimi sonunda Badema ac Höyü ü ndeki çal flmalar n bitirilmesi [RD1] planlanmaktad r. The rear walls of the houses on the western slope lean upon a stone pavement on the slightly inclined slope and these houses can only be accessed from the east. The stone pavement continues along the western slope of the mound and this conforms with that of the eastern slope. Both the locations and the layouts of the structures unearthed this year, and the stone paved belt around it, are identical to those on the eastern slope s EBA settlements. The EBA architects certainly pre-planned this settlement and built the town at the same time, following their own plan. The houses both on the western and on the eastern slope are arranged so that their entrances face the centre of the mound. Naturally, it must be presumed that a group of structures must have stood in the empty area in the centre. However, no architectural remains from the EBA have been discovered in this central area. The structures of the EBA II / 3 building layer, that is of the earliest phase of the EBA II, were built directly on top of the ENA II / 1 building layer; therefore, there exists no settlement between the ENA II and the EBA II levels. In other words, after a long gap following the end of the ENA II settlement, EBA people came and settled at Badema ac. In the excavated portions of the mound, there existed no Late Neolithic Age (LNA), nor any Early Chalcolithic Age (ECA) settlements. One of the most intriguing problems regarding the EBA is that we still do not have evidence as to the whereabouts of the gate into this town despite the fact that we have excavated large areas. Pottery: We have uncovered new examples of beak spouted small jugs typical examples for the EBA vessels with double handles, and extraordinary vessels that may be best described as curious vessels. Small Finds: A very simple shaped clay idol, 6 stone stamp seals typical for the EBA and a bronze pin are amongst the small finds from this campaign. We would like to stress once again that one of the most important results of the 2004 campaign was the discovery that the EBA II settlement continues along the western slopes of the mound. After progressing with the work in this area, we plan to stop excavations at Badema ac after two or three further seasons of excavation. 15