Milletlerarası Özel Hukukta Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması

Transkript

1 Yard. Doç. Dr. Emre ESEN İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalı Milletlerarası Özel Hukukta Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması

2 Yay n No : 2583 Hukuk Dizisi : Bask - Şubat STANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s için Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.Ş. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask - Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.Ş. : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ ST. (Sertifika No ) (0-212) : Gülgonca Çarp k Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Özgür e

4

5 ÖNSÖZ Bir tez çalışmasının en önemli aşamasının konu seçimi olduğuna inananlardanım. Zira isabetli bir konu seçimi söz konusu olursa, tez çalışmasının geri kalan aşamaları da önemli ölçüde hafifler. Yazar iştahla çalışır ve tezin başına oturmak için fırsat kollar. İsabetsiz konu seçimlerinde ise tez çalışmasının geri kalan kısımları ağırlaşır. Yazar tezin başına oturmamak için bahaneler aramaya başlar. Kalem yazmaz, klavye susar. Belli bir aşamaya gelindikten sonra konu değiştirmek de imkânsız gibi görünür. Aday için zor günler başlamış demektir. İşte bu haleti ruhiye içinde, doçentlik takdim tezi için konu aradığım günlerde, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi nde düzenlenen Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanması konulu sempozyumda sunulan tebliğlerin derlendiği kitabı incelerken, konuşmacılardan Prof. Dr. Ansgar Staudinger in, tüzel kişilik perdesinin kaldırılması teorisinin kanunlar ihtilâfı hukuku boyutuna o gün o toplantıda hiç değinilmediğine ilişkin sözleri dikkatimi çekti. Gerçekten de o toplantıda tüzel kişilik perdesinin kaldırılması teorisinin kanunlar ihtilâfı hukuku boyutu hakkında sadece Profesör Staudinger bazı açıklamalarda bulunmuştu. Bunun üzerine hemen Türk milletlerarası özel hukuk literatürünü taradım. Prof. Dr. Gülören Tekinalp Hocamın, eşi Prof. Dr. Ünal Tekinalp ile birlikte yazdıkları bir makalede tüzel kişilik perdesinin kaldırılması teorisinin kanunlar ihtilâfı hukuku boyutundan ana hatlarıyla bahsettiğini, bu makale dışında Türk milletlerarası özel hukuk literatüründe tüzel kişilik perdesinin kaldırılması teorisinin kanunlar ihtilâfı hukuku boyutunu inceleyen herhangi bir çalışma bulunmadığını tespit ettim. Bu tespitin hem iyi hem de kötü yanları vardı. İyi yanı, konunun Türk milletlerarası özel hukuk literatürü açısından hâlen özgün bir konu olmasıydı. Kötü yanı ise, bu konuda yapılacak bir tez çalışmasına rehberlik edecek kaynak sıkıntısı yaşayacağımın habercisi olmasıydı. Yabancı literatürü taradığımda, konu hakkında yapılmış birkaç tez çalışması bulunduğunu görmek, kaynak sıkıntısını aşmak bakımından beni rahatlattı. Buna bir de tüzel kişilik perdesinin kaldırılması teorisinin,

6 vi İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi nde 1. sınıf öğrencisiyken ilk duyduğum günden beri bende uyandırdığı merak ve heyecan eklenince, konu seçimi aşaması tamamlanmış oldu. Çalışma şevki aşılaması bakımından isabetli bir konu seçimi yaptığım kanısındayım. Ancak şevk ve heyecanla yürüttüğüm çalışma neticesinde ortaya çıkan bu kitabın başarılı bir tez çalışması olup olmadığı, jüri üyelerinin ve okuyucuların takdirindedir. Bu çalışmanın hazırlanması esnasında, gösterdikleri sabır ve anlayış için eşim Özgür e ve kızım Umay a öncelikle teşekkür ediyorum. Akademik yaşama adım attığım ilk günden beri desteklerini her an hissettiğim Hocalarım Prof. Dr. Aysel Çelikel e, Prof. Dr. Gülören Tekinalp e, Prof. Dr. Cemal Şanlı ya, Prof. Dr. Günseli Öztekin-Gelgel e, Prof. Dr. B. Bahadır Erdem e ve bilhassa çalışmayı okuyup değerlendirdikten sonra görüş ve eleştirilerini paylaşan Hocam Prof. Dr. Ergin Nomer e şükranlarımı ve saygılarımı sunuyorum. Birlikte çalışmaktan büyük keyif aldığım, çalışma arkadaşlarım Yard. Doç. Dr. İnci Ataman Figanmeşe ye, Yard. Doç. Dr. F. Kerem Giray a, kaynak temininde büyük yardımını gördüğüm Araş. Gör Mine Tan Dehmen e, Araş. Gör Elif Ulusu ya, Araş. Gör. Zeynep Nalçacıoğlu-Erden e, Araş. Gör. Cemre Tüysüz e ve Araş. Gör. İlyas Arslan a bir kez de buradan teşekkür ediyorum. Emre Esen, İstanbul 2012 emreesen@istanbul.edu.tr

7 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... v İÇİNDEKİLER...vii KISALTMALAR LİSTESİ... xi GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN KALDIRILMASI TEORİSİ I. GENEL OLARAK... 7 II. TERMİNOLOJİ III. TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN DÜZ, TERS VE ÇAPRAZ KALDIRILMASI A. Tüzel Kişilik Perdesinin Düz Kaldırılması B. Tüzel Kişilik Perdesinin Ters Kaldırılması C. Tüzel Kişilik Perdesinin Çapraz Kaldırılması IV. TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN KALDIRILMASININ HUKUKÎ TEMELİ A. Genel Olarak B. Kötüye Kullanma Teorisi C. Normların Amaçları Teorisi V. TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN KALDIRILMASINA YOL AÇAN BAŞLICA SEBEPLER A. Özkaynak Yetersizliği Genel Olarak Çözüm Önerileri B. Yabancı Yönetim C. Malvarlıklarının ve Alanların Birbirine Karışması... 33

8 viii 1. Malvarlıklarının Birbirine Karışması Alanların Birbirine Karışması VI. MUKAYESELİ HUKUKTAKİ DURUM A. Anglo-Amerikan Hukuk Sistemi Amerika Birleşik Devletleri İngiltere B. Kıta Avrupası Hukuk Sistemi Almanya İsviçre Fransa Avusturya İtalya İKİNCİ BÖLÜM TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN KALDIRILMASINDA UYGULANACAK HUKUK I. GENEL OLARAK II. TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN KALDIRILMASINA YOL AÇAN TÜM HALLERİN TEK BİR BAĞLAMA KURALINA TÂBİ KILINMA İMKÂNI III. TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN KALDIRILMASI KONUSUNDA UYGULANACAK HUKUKUN TAYİNİ İÇİN ÖNERİLEN BAĞLAMA KURALLARI A. Tüzel Kişilik Statüsü Genel Olarak Tüzel Kişilik Statüsünün Tayini Perdenin Önündeki Tüzel Kişinin Statüsü a. Genel Olarak b. Perdenin Önündeki Tüzel Kişinin Statüsünün Lehindeki Argümanlar c. Perdenin Önündeki Tüzel Kişinin Statüsünün Aleyhindeki Argümanlar Perdenin Arkasındaki Tüzel Kişinin Statüsü... 87

9 ix B. Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılmasında Lex Forinin Uygulanması Genel Olarak Lex Forinin Lehindeki Argümanlar a. Kamu Düzeni Argümanı b. Moral Data Argümanı Lex Forinin Aleyhindeki Argümanlar C. Alacaklı İle Perdenin Önündeki Tüzel Kişi Arasındaki Hukukî İlişkinin Tâbi Olduğu Hukuk (Lex Causae) D. Alternatif Bağlanma Genel Olarak Alternatif Bağlanmanın Koşulları a. Maddî Hukuk Sonuçlarındaki Menfaat b. Alternatif Bağlanmanın Elverişliliği IV. MUKAYESELİ KANUNLAR İHTİLÂFI HUKUKUNDAKİ DURUM A. Anglo Amerikan Hukuk Sistemi Amerika Birleşik Devletleri İngiltere B. Kıta Avrupası Hukuk Sistemi Almanya İsviçre Fransa Avusturya İtalya ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRK HUKUKUNDA TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN KALDIRILMASI VE TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN KALDIRILMASINDA UYGULANACAK HUKUK I. GENEL OLARAK II. MADDÎ HUKUK BAKIMINDAN

10 x A Tarihli ve 6762 Sayılı TTK Dönemi B Tarihli ve 6102 Sayılı TTK Dönemi III. KANUNLAR İHTİLÂFI HUKUKU BAKIMINDAN SONUÇ YARARLANILAN KAYNAKLAR

11 KISALTMALAR LİSTESİ ABD AktG All ER APOK App. Cas. Art Aufl BATİDER BB Bd BerDGesVöR BGB BGE BGHZ BK C c Cir Co DIS dn E Ed : Amerika Birleşik Devletleri : Aktiengesetz : All England Law Reports : Alman Paylı Ortaklıklar Kanunu : Appeal Cases : Article / Artikel : Auflage : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi : Betriebsberater : Band : Berichte der Deutschen Gesellschaft für Völkerrecht : Bürgerliches Gesetzbuch : Bundesgerichtsentscheide : Entscheidungen des Bundesgerichtshofs in Zivilsachen : Borçlar Kanunu : Cilt : cümle : Circuit : Company : Deutsche Institution für Schiedsgerichtsbarkeit : dipnot : Esas : Editör

12 xii EGBGB Einl f F.2d F.3d F.Supp. FAA FS GmbH ICCA Inc IPRax IPRG IPRspr İBD K LG m MHB MK MÖHUK MüKo N.Y.S. NJW OGH OLG RabelsZ RCDIP Rdn : Einführungsgesetz zum Bürgerlichen Gesetzbuch : Einleitung : fıkra : Federal Reporter 2nd Series : Federal Reporter 3rd Series : Federal Supplement : Federal Arbitration Act : Festschrift : Gesellschaft mit beschränkter Haftung : International Council for Commercial Arbitration : Incorporation : Praxis des Internationalen Privat- und Verfahrensrechts : Bundesgesetz über das Internationale Privatrecht : Die deutsche Rechtsprechung auf dem Gebiete des Internationalen Privatrechts : İstanbul Barosu Dergisi : Karar : Landsgericht : madde : Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni : Medenî Kanun : Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun : Münchener Kommentar : New York State : Neue Juristische Wochenschrift : Oberster Gerichtshof : Oberlandesgericht : Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht : Revue critique de droit international privé : Randnummer

13 xiii Rdz RIW s S SchiedsVZ SchwJbIR SDNY SJZ TK TTK UK US vd Vol WM YBCA ZGR ZVglRWiss : Randziffer : Recht der internationalen Wirtsschaft : sayfa : Sayı : Zeitschrift für Schiedsverfahren : Schweizerisches Jahrbuch des internationales Recht : Southern District of New York : Schweizerische Juristen-Zeitung : Ticaret Kanunu : Türk Ticaret Kanunu : United Kingdom : United States : ve devamı : Volume : Wertpapier-Mitteilungen : Yearbook Commercial Arbitration : Zeitschrift für Unternehmens- und Gesellschaftsrecht : Zeitschrift für vergleichende Rechtswissenschaft

14