YENİCE FAUNA RAPORU. Doç. Dr. Sabri ÜNAL. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi

Transkript

1 YENİCE FAUNA RAPORU Doç. Dr. Sabri ÜNAL Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Aralık 2012

2 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ŞEKİLLER DİZİNİ TABLOLAR DİZİNİ i ii iii 1.GİRİŞ Yaban Hayatının Ekonomik Önemi Alan Hakkında Yenice nin İklim Özellikleri Biyocoğrafya Flora Fauna 8 a.uluslararası Sözleşmeler 15 b.tehlike Kategorileri ve Anlamları 16 c. Fauna Türlerinin Tehlike Kategorilerine Göre Değerlendirilmesi 20 2.HEDEF TÜRLER VE EKOLOJİK İLİŞKİLERİ 21 3.YENİCE YHGS NDA YAŞAYAN BAZI MEMELİ TÜRLERE AİT KISA BİLGİLER Ursus arctos Linnaeus - Boz ayı Canis lupus Linnaeus Kurt Canis aureus Linnaeus Çakal Vulpes vulpes Linnaeus - Kızıl Tilki Felis silvestris Schreber -Yabani kedi Mustela nivalis Linnaeus Gelincik Capreolus capreolus Linneaus Karaca Cervus elaphus Linnaeus - Kızıl Geyik Sus scrofa Linnaeus - Yaban Domuzu 34 4.YABAN HAYATINA BESİN KAYNAĞI OLUŞTURAN TAKSONLAR SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞAL KAYNAK YÖNETİMİNİN BİLEŞENLERİ YABAN HAYATI ALANLARI Yaban Hayatı Alanlarının Yönetimi Yaban Hayatı Planlaması Ve Yönetiminde Silvikültürel Objeler Ve Uygulamalar YABAN HAYATINI KORUYUCU SİLVİKÜLTÜREL TEDBİRLER 52 8.DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 55 KAYNAKLAR 58 i

3 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1. Yenice Ormanlarını Gösteren Harita 4 Şekil 2. Karabük Yenice İlçesi ne Ait Sıcaklık Değerlerinin Grafiksel Gösterimi 5 Şekil 3. Karabük İli ne Ait Mevsimlik Yağışların Yıl İçindeki Dağılım Oranları 6 Şekil 4. Yenice Yaban Hayatı Geliştirme Sahası'nın Türkiye Florası Grid Kareleme Sistemindeki Yeri (A4 karesi) 7 Şekil 5. Yaban Domuzuna (Erkek) Ait Bir Altçene Kemiği ve Dişler 11 Şekil 6. Bölgede Yaşayan Sansara Ait Bir Dışkı Örneği 11 Şekil 7. Su Kurbağası Örneği (Rana ridibunda, Ova Kurbağası) 11 Şekil 8. Kara Kurbağası Örneği (Bufo bufo, Siğilli kurbağa) 11 Şekil 9. Yetişkin Bir Ayıya Ait Ayak İzi 12 Şekil 10. Bölgede Yaşayan Bir Kertenkele Örneği 12 Şekil 11. Karacaya Ait Bir Ayak İzi 12 Şekil 12. Bir Su Birikintisinde Gizlenmiş Erkek Bir Semender Örneği (Triturus karelini, Pürtüklü semender) 12 Şekil 13. Yarı Sucul Yılan, Küpeli Yılan (Natrix natrix) 12 Şekil 14. Parnassius apollo (Apollo Kelebeği) 13 Şekil 15. Orman Güzelesmeri (Erebia medusa) 13 Şekil 16. Çokgözlü Eros Mavisi (Polyommatus eroides) 13 Şekil 17. Yarıyakalı sinekkapan (Ficedula semiturquata) 13 Şekil 18. Su Yılanı (Natrix tessellata) 13 Şekil 19. Triturus vittatus (Bantlı Taraklısemender) 13 Şekil 20. Kuş türlerinden örnekler 14 Şekil 21. Ergin Trichoptera da başın yandan görünüşü (Stractobia yenicensis) 14 Şekil 22. Doğal yaşlı ormanları simgeleyen kuş türleri 14 Şekil 23. Yaban Kedisine Ait İzler 14 Şekil 24. Boz ayı (Ursus arctos), ayak izi ve dışkısı 23 Şekil 25. Ursus arctos un habitat alanlarını gösteren harita 24 Şekil 26. Kurt (Canis lupus), ayak izi ve dışkısı 25 Şekil 27. Canis lupus un habitat alanını gösteren harita 25 Şekil 28. Çakal (Canis aureus)ve ayak izi 26 Şekil 29. Canis aureus un habitat alanını gösteren harita 27 Şekil 30. Kızıl tilki (Vulpes vulpes), ayak izi ve dışkısı 28 Şekil 31. Vulpes vulpes in habitat alanını gösteren harita 28 Şekil 32. Yabani kedi (Felis silvestris), ayak izi ve dışkısı 29 Şekil 33. Gelincik (Mustela nivalis) ve dışkısı 30 Şekil 34. Karaca (Capreolus capreolus), ayak izi ve dışkısı 31 Şekil 35. Capreolus capreolus un habitat alanını gösteren harita 32 Şekil 36. Kızıl Geyik (Cervus elaphus),ayak izi ve dışkısı 33 Şekil 37. Cervus elaphus un habitat alanını gösteren harita 33 Şekil 38. Yaban Domuzu (Sus scrofa), dışkı ve ayak izleri 35 Şekil 39. Sus scrofa nın habitat alanını gösteren harita 35 ii

4 TABLOLAR DİZİNİ Tablo 1. Türkiye de Korunan Alanlar 1 Tablo 2. Karabük Yenice İlçesi ne Ait Aylık Sıcaklık Değerleri 5 Tablo 3. Karabük Yenice İlçesi ne Ait Yağış Kayıtları 6 Tablo 4. Bölgede tespit edilen türler, tespit yerleri ve tespit şekilleri 17 Tablo 5. İkiyaşamlı Türleri, korunma durumları ve statüleri 18 Tablo 6. Sürüngen Türleri, korunma durumları ve statüleri 18 Tablo 7. Kuş Türleri, korunma durumları ve statüleri 19 Tablo 8. Memeli Türleri, korunma durumları ve statüleri 19 Tablo 9.Yaban Hayatı Alanları ve bunlardan beklenen faydalar 40 Tablo 10. Anket sonuçlarının değerlendirilmesi 56 iii

5 1.GİRİŞ Ülkemizde 1958 yılından günümüze kadar hektar alanı kapsayan 36 Milli Park ilan edilmiştir. Milli Parklara ilaveten koruma alan statüsünde; toplam hektar alanı kapsayan 17 adet Tabiat Parkı, 34 adet Tabiatı Koruma Alanı, 102 adet Tabiat Anıtı ilan edilmiştir yılı sonu itibariyle 3 adet Yaban Hayvanı Üretme İstasyonu, 18 adet Yaban Hayvanı Üretme Yeri, 83 adet Yaban Hayvanı Geliştirme Sahası mevcut olup, bunlara ait toplam korunan saha büyüklüğü hektardır. Tablo 1. Türkiye de Korunan Alanlar Statüsü Adedi Alanı (ha) Milli Park Tabiat Anıtı Tabiat Parkları Tabiat Koruma Alanı Ramsar Alanı Yaban Hayatı Üretme Yeri ve İstasyonu Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Yaban Hayatının Ekonomik Önemi Ormancılık sektörü, öteki sektörler için vazgeçilmez bir alt yapı oluşturması, onlara pek çok girdi sağlaması, parayla ölçülen ve ölçülemeyen pek çok mal ve hizmet üretmesi nedeniyle makro amaçlara ulaşmada ve sosyo-ekonomik yapıyı geliştirmede kamu mülkiyeti ve yönetiminde olan önemli bir sektördür. Ormancılık sektörünün sınırını ve içeriğini kurum, arazi ve ürün (mal ve hizmet) ölçütlerine göre belirlemek mümkündür. Yaban hayatı fonksiyonuyla oluşan hizmet üretimi bu ölçütlerden Ürün (mal ve hizmet) ölçütüne girmektedir. Devlet Planlama Teşkilatı tarafından hazırlanan ve yıllarını kapsayan 9.beş yıllık kalkınma planında türlerin ve habitatların korunması amacıyla, nesilleri tehdit ve tehlike altında olan yaban hayvanı ve göçmen türleri eylem planları kapsamında, 50 adet yaban hayatı koruma ve geliştirme sahası ayrılması ve 30 adet sahanın yönetim ve gelişme planlarının hazırlanması Bakanlıkça planlanmaktadır. Aynı kalkınma planına göre Korunan alanların geliştirilmesi, biyolojik çeşitliliğin korunması, yaban hayatı kaynaklarının, sulak alanların ve rekreasyon sahalarının yönetimi ile ilgili fiziksel hedeflerin gerçekleştirilmesi ile ülke ekonomisine ve istihdamına önemli katkılar sağlanacaktır. Bu faaliyetlerden sağlanacak parasal değere ilişkin bir projeksiyon olmamakla birlikte, yaratılacak istihdamın adam/yıl civarında olacağı tahmin edilmektedir. 1

6 1.2.Alan Hakkında Yenice Ormanları, anıt niteliğindeki ağaçları, karışık doğal yaşlı ormanları, derin vadileri, akarsu ekosistemleri ve barındırdığı yaban hayatı çeşitliliğiyle Avrupa nın biyolojik çeşitlilik açısından en değerli alanları arasında yer alıyor. Bir ağaç müzesi niteliğindeki bu ormanlar, Bu ormanlar, WWF nin (Dünya Dolayı Koruma Vakfı) 1999 da belirlediği, acil olarak korunması gereken ve dokuzu Türkiye de bulunan 100 orman alanından biri olmaktadır. Türkiye nin en büyük blok ormanlarından biri olan ve uçsuz bucaksız bir orman denizini andıran Yenice sıcak noktası, Batı Karadeniz Bölgesi nde, yaklaşık hektarlık bir alanı kaplamaktadır. Türkiye nin en bakir orman habitatları arasında yer alan Yenice Ormanları, bitkiler, kuşlar, memeliler ve sürüngenler gibi pek çok canlıya yaşam ortamı sağlamaktadır. Bu özellikleriyle Yenice Ormanları nın sahip olduğu doğal yaşam alanlarından bazıları (Batı Karadeniz Doğu Kayını Ormanları, Batı Öksin [Avrupa Sibirya floristik bölgesinin, bütün Kuzey Anadolu yu içine alarak Kafkaslar ın batı bölümüne kadar uzanan kesimi] Ormanları, Uludağ Göknarı Ormanları ve Batı Karadeniz in alt kesiminde yetişen Sarıçam Ormanları), Bern Sözleşmesi ne (Avrupa Yaban Hayatı ve Doğal Yaşam Ortamlarının Korunması Sözleşmesi) göre Tehlike Altındaki Habitatlar listesinde yer almaktadır. Yenice Ormanları, tropik bölgeler dışında, dünyanın ender bölgelerinde görülebilecek, birçoğu anıtsal boy ve kalınlığa ulaşmış ağaç türleri ile gerçek bir ağaç müzesidir. Bu ormanlarda barınan hayvanların çeşitliliği, yaban hayatı yönünden Yenice'ye ayrı bir değer kazandırmaktadır. Ormanların bazı bölümleri "Tabiatı Koruma Alanı" ilan edilmiştir. Gökpınar mevkiindeki 4 Hektarlık bir alan, 40 çeşit ağaç türü ve çok sayıda hayvanı ile birlikte Arboretum olarak tescil edilmiştir. Geçmişte Yenice Ormanları nda yüksek verim gücü nedeniyle yer yer aşırı ormancılık faaliyetleri yapılmış; kaçak kesim, doğal afetler ve biyolojik zararlılar nedeniyle bazı yerlerde ormanın bakir yapısı bozulmuştur. Buna karşın alanın bazı kesimleri hâlâ doğal yaşlı orman özelliğini korumaktadır. Yenice deki doğal yaşlı ormanlar arasında Çitdere Tabiatı Koruma Alanı, Şekermeşe girişinde, toplam 103,5 hektar genişliğindeki Istranca meşesi topluluğu ile Dibekyanı ndaki bir anıt meşe topluluğu dikkat çekmektedir. Yenice Ormanları nda, Kavaklı ve Çitdere Orman İşletme şeflikleri nde olmak üzere iki Tabiatı Koruma Alanı (TKA) yer almaktadır. Tabiatı Koruma Alanları, yaklaşık hektar olan Yenice sıcak noktasının % 1,4 ünü kaplamaktadır. Sınırları 2003 yılında tescil edilen Yenice Yaban Hayatı Koruma Sahası ise, sıcak noktanın büyük bir bölümünü içermektedir. Kavaklı Tabiatı Koruma Alanı, ortalama 1350 metre yükseklikte bulunmakta ve 334 hektarlık alanı kaplamaktadır. Alanın çok çeşitli ağaç, ağaççık ve çalının yer aldığı 2

7 nadir bir orman ekosistemi özelliği taşıması; olağanüstü boy ve çapta porsuk, fındık ve dişbudak ağaçlarının bulunması; Batı Karadeniz Bölgesi nin geniş yapraklı ve ibreli orman ağacı türlerinin oluşturduğu, farklı yapısal özelliklere sahip tür çeşitliliği yüksek, yaşlı orman ekosistemi ile kaplı olması koruma altına alınmasının ana nedenleri arasındadır. Çitdere Tabiatı Koruma Alanı, toplam 721,5 hektar büyüklüğündeki alanın koruma altına alınma nedenlerinin başında, alanda çok çeşitli ağaç türlerinin bir arada bulunması; dünyada eşine ender rastlanan boy ve çapta Istranca meşesi örneklerinin yer alması ve nadir, nesli tehlike altında veya nesli tehlike altına girme riski bulunan pek çok bitki ve hayvan türlerinin varlığı gibi nedenler sıralanmaktadır. Yenice Yaban Hayatı Koruma Sahası, 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanununun 4. maddesine göre tescil edilmiş olup, sıcak noktanın en doğusu hariç büyük bir bölümü ulu geyik ve karacanın korunması için Yaban Hayatı Koruma Sahası olarak koruma altında bulunmaktadır. Yenice Orman İşletme Müdürlüğü sınırları içinde Bakraz, İncedere ve Sarıot İşletme Şefliklerinin tamamını; Camiyanı, Göktepe, Kayadibi, Yenice, Çitdere ve Şimşirdere Orman İşletme Şefliklerinin ise belli bölümlerini içeren saha; toplam ,78 hektarlık bir alana yayılmaktadır. Kavaklı Orman İşletme şefliği Arboretum Sahası, değişik bitki türlerinin bir arada bulunmasının yanı sıra, çok sayıda hayvanın da yaşam alanı olması nedeniyle, 1991 yılından bu yana Açık Hava Orman Müzesi statüsü taşımaktadır. Gökpınar mevkiinde, denizden yüksekliği 1100 metreyi bulan saha, sık kayın göknar topluluklarını barındırmasıyla dikkat çekmektedir. 97 hektarlık bir bölgeyi içine alan sahanın 4 hektarlık bölümü Arboretum (ağaç parkı) olarak belirlenmiştir. Ormanların yanı sıra, ilçe sınırlarındaki yaylalar, mağaralar, kanyonlar, Şifalı olduğu bilinen su kaynakları, orman içine tesis edilmiş bulunan dinlenme mekanları tabiat parkları, ilçenin diğer değerlerini oluşturmaktadır. 3

8 Şekil 1. Yenice Ormanlarını Gösteren Harita Yenice nin İklim Özellikleri Batı Karadeniz Bölgesi'nde yer alan Karabük te, kısmen Karadeniz ikliminin özellikleri görülmektedir. Yalnız Karabük, kıyıdan içeride kaldığı için, Karadeniz in nemli havasından yeterince yararlanamamakta, karasal iklimin özellikleri daha ağır basmaktadır. Karadeniz ikliminden karasal iklime geçiş sahasındaki Karabük te, geçiş tipi iklim etkili olmaktadır. Karadeniz ikliminin etkisiyle her mevsim yağış görülse de, Temmuz ve Ağustos aylarına rastlayan kurak bir dönem belirginleşmiştir. Karabük, Karadeniz kıyılarına göre oldukça az yağış almaktadır. Eflani, Ovacık ve Yenice çevresinde yıllık yağış miktarı daha fazladır. Temmuz ve Ağustos en az yağış alan aylardır. İlkbahar ve yaz aylarında sağanak yağışlar görülmektedir. Karabük İli Yenice İlçesi nde en düşük sıcaklık -36,2 o C ile Ocak ayında, en yüksek sıcaklık ise 39,2 o C ile Temmuz ayında kaydedilmiştir. Sıcaklık, Ocak ayından Temmuz ayına kadar düzenli olarak artmakta; Temmuz ve Ağustos aylarından sonra Ocak ayına kadar da yine düzenli olarak azalmaktadır. 4

9 AYLAR Tablo 2. Karabük Yenice İlçesi ne Ait Aylık Sıcaklık Değerleri Ortalama Sıcaklık ( o C) En Düşük Sıcaklık ( o C) Ortalama Düşük Sıcaklık ( o C) En Yüksek Sıcaklık ( o C) Ortalama Yüksek Sıcaklık ( o C) Ocak 4,8-12,3 1,2 22 9,3 Şubat 5,6-12 1,5 24,6 11,2 Mart 8,7-5,2 3, ,7 Nisan 12,7-3,6 7, ,3 Mayıs 16,6 2,9 10,8 36,2 24,8 Haziran 20,6 5,9 14,9 39,5 28,4 Temmuz 23,5 9,6 17,1 41,7 31,3 Ağustos 23,5 10,2 17,3 42,5 31,4 Eylül 19,1 4,6 13,4 39,4 27,4 Ekim 14,9 1, ,2 22,2 Kasım 8,8-8 4, ,9 Aralık 5,4-8,9 1,7 22,5 9,9 YILLIK 13,7-1,3 8,6 33,1 20,6 Şekil 2. Karabük Yenice İlçesi ne Ait Sıcaklık Değerlerinin Grafiksel Gösterimi Karadeniz ikliminin etkisiyle her mevsim yağış görülse de, Temmuz ve Ağustos aylarına rastlayan kurak bir dönem belirginleşmiştir. Karabük, Karadeniz kıyılarına göre oldukça az yağış almaktadır. 35 yıllık rasat kayıtlarına göre; Karabük İli ne düşen yıllık ortalama toplam yağış miktarı 38,7 mm, günlük en çok yağış miktarı ise 79 mm olarak kaydedilmiştir. En çok yağış alan ay Ocak, en az yağış alan ay ise Ağustos ayıdır. İlde toplam yıllık ortalama kar yağışlı günler sayısı 17,6 olarak tespit edilmiş olup, ortalama kar örtülü günler sayısının toplamı 2,02; en yüksek kar örtüsü kalınlığı ise 35 cm dir. 5

10 AYLAR Tablo 3. Karabük Yenice İlçesi ne Ait Yağış Kayıtları Ortalama Toplam Yağış Miktarı (mm) Günlük En Çok Yağış Miktarı (mm) En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı (cm) Ortalama Kar Yağışlı Günler Sayısı Ortalama Kar Örtülü Günler Sayısı Ocak 51,4 43,6 35 5,9 4,6 Şubat 32,7 26,9 22 5,1 2,6 Mart 42, ,7 Nisan 45 38,6 0,2 Mayıs 44,4 44,5 0 Haziran 49,9 79 Temmuz 31 47,2 Ağustos 22,5 39,2 Eylül Ekim 38,8 34,1 0,1 Kasım 32,1 24,3 3 0,8 0 Aralık 43,4 25,6 11 3,5 2,2 YILLIK 38,7 39,3 16,8 17,6 2,0 Şekil 3. Karabük İli ne Ait Mevsimlik Yağışların Yıl İçindeki Dağılım Oranları Biyocoğrafya Flora Yenice Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası, P.H.Davis'in Türkiye Haritası Kareleme (Grid) Sistemi'ne göre, A4 karesinde yer almaktadır. Karadeniz Bölgesi'nin Batı Karadeniz Bölümü içerisinde yer alan Karabük İli Yenice İlçesi sınırları dahilindedir. Biyocoğrafik açıdan Yenice Yaban Hayatı Gelişme Sahası; Holarktik Alemde; Avrupa Sibirya Fitocoğrafik Bölgesinin Öksin (Euxine) provensinin batı sektörü içerisinde yer almaktadır.euxine provensi, kendi içinde yatay olarak eu-euxine, subeuxine ve ksero- 6

11 euxine olmak üzere üç alt bölüme ayrılmaktadır. Sub-euxine bölümü, iç kesimlere doğru daha kurakça ksero-euxine ile nemli koşulların ve Kayın (Fagus orientalis) klimaks ormanının hakim olduğu (Karadeniz kıyı kesimleri) eu-euxine bölümü arasında uzanır ve Carpineto-Querceto-Pineto sylvestris klimaks ormanı ile karakterize edilir. Tarihsel süreçte Anadolu'da yaşanan buzul çağı ve sonrasındaki sıcak dönemler dolayısıyla, alanda farklı fitocoğrafyalara ait bitki türlerine rastlanılmaktadır. Avrupa- Sibirya fitocoğrafya bölgesi karakteristikleri yanı sıra Akdeniz ve İran-Turan fitocoğrafya bölgelerine ait türler de alanda gelişim göstermektedir. Alanda iklim, 59 topoğrafya, akarsu ağı ve anakaya, vejetasyonu etkileyen en önemli etkenler arasında yer almaktadır. Şekil 4. Yenice Yaban Hayatı Geliştirme Sahası'nın Türkiye Florası Grid Kareleme Sistemindeki Yeri (A4 karesi) Alanda yapılan arazi çalışmaları, literatür bilgileri ve bölgede görev yapan orman personeli ve işçiler ile civar köylerde yaşayan yerel halk ile yapılan görüşmeler, sonucunda Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının hedef türlerini teşkil eden yaban boz ayı, geyik, karaca, kurt, tilki, çakal, porsuk, yabani kedi, sansar ve gelinciğin alan sınırları içerisindeki çeşitlilik ve zenginlik arz eden ekosistem tipleri (özellikle orman ekosistemleri) içerisinde yaşadığı ve yaşamsal faaliyetlerini (beslenme, barınma, gizlenme, üreme, avlanma, kışlama, vs.) yürüttüğü tespit edilmiştir. Bunun en önemli sebebi; bu bölgedeki orman, akarsu ve pseudomaki alanlarının, hayvanların ekosistem içerisinde dengeli biçimde birlikte yaşamaları ve çoğalmaları için uygun ortama sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Pseudomaki örtüsü, besleyici maddeler bakımından her ne kadar daha zengin olsa da, hedef tür olarak belirlenmiş hayvanlar, güvenlik nedeniyle bu alanlarda çoğunlukla konaklamamakta, beslenme/avlanma nedeniyle kısa süreli geçişler yapmaktadır. Yuvalar genellikle 7

12 yüksek kesimlerde ve sık orman içlerinden seçilmektedir. Alandaki pseudomaki vejetasyonu; özellikle küçük kemirgen, küçük memeli ve böcek türlerinin yaşaması için çok elverişli bir alandır. Alanda yapılan faunistik çalışmalar sonucunda tespit edilen tilki, yaban kedisi ve tavşan gibi birçok hayvanın bu bölgelerde sık görüldüğü ortaya konulmuştur. Alanda böcek türlerinin zengin çeşitliliğe sahip olması da, iklim ve topoğrafyanın yanı sıra zengin bitki örtüsü, akarsu ağı ile doğrudan ilgilidir. Alanda farklı ekosistem tiplerin bulunması biyoçeşitlilikteki zenginliğin temel nedenini oluşturmaktadır Fauna Yenice YHGS; dünyanın, fauna elemanlarına göre ayrılmış olan, Türkiye nin dahil olduğu Palearktik Zoocoğrafik Bölgesi içinde yer almaktadır. Bu sebeple bölgenin bileşimi ve yapısı, palearktik faunanın bir parçası olarak görülmektedir. Yenice YHGS ında var olan hayvan türleri çeşitliliği, bölgenin birçok farklı habitata sahip özel zoocoğrafik bölge olduğunu göstermektedir. Bölge, Avrupa dan Asya ve Afrika Kıtası'na doğru geçiş yapan ormana bağımlı birçok hayvan türünün hem Anadolu ya geçişini sağlamakta, hem de bu türlere Anadolu da beslenme, barınma ve üreme için ideal ekosistemler sağlamaktadır. Bölgenin de içinde bulunduğu Batı Karadeniz Dağları, içindeki su kaynakları, yeşil alan örtüsü ve çeşitli besin zincirinin her kademesine ait çeşitli hayvan grupları ile Avrupa dan gelen ormana bağımlı fauna elemanlarını barındırıp, bu türlerin Anadolu nun iç kısımlarına geçişini engelleyen bir bariyer görevi görmektedir. Bu bakımdan Yenice Ormanları ormana bağımlı bu türlerin Batı Karadeniz Bölgesi'nde yaşayabilecekleri sınırlı ve önemli alanlardan biridir. Alan; karasal ana ekosistem tipi ve yoğun olarak orman alt ekosistemi özelliklerini taşımaktadır. Bölgedeki karışık orman oluşumu, yabani meyve ağaçlarının bölgedeki dağılımı, vadilerde su kaynaklarının bulunuşu, çeşitli yükseklik ve düzlüklerin oluşu; bölgedeki çeşitliliği ve doğal bir besin ağının varlığını mümkün kılmaktadır. Orman ekosistemi, alanın tamamına hakimdir. Açık alanlar neredeyse yok denecek kadar azdır. Orman ekosistemi, bölgedeki sınırları kaplamış ve aşmış durumdadır. Bu şekilde hem su kaynaklarını barındıran, hem de çeşitli yüksekliklere sahip, karışık yüksek yapılı ağaçların bulunduğu, yabani meyve ağaçlarını barındıran, birçok hayvan türünü aynı anda yaşamasına uygun habitatları barındıran bir ekosistem; dünyada 100 tane olarak belirlenmiştir ve Yenice Ormanları bu 100 bölgeden birini temsil etmesi bakımından çok önemli bir konum arz etmektedir. Alan özelliği bakımından parçalı değil süreklidir; habitatlar arası geçiş mümkün olduğundan, alanı daha küçük sınırlara bölmek mümkün gözükmemektedir. Doğal olarak da parçalanmış bir ekosistemin sınırları görülmemektedir. Yenice Ormanları'nın bir kısmı Tabiatı Koruma Alanı statüsüyle korunurken, 4 hektar büyüklüğünde kurulan bir arboretum (Göknar) alanı ise 1991 yılında Açık Hava Orman Müzesi olarak tescillenmiştir (Özçelik, 2006). Yenice Ormanları 1999 Yılında 8

13 Doğal Hayatı Koruma Vakfı (WWF) tarafından, Avrupa nın biyolojik çeşitlilik açısından en değerli ve acil olarak korunması gereken 100 orman alanı içinde tanımlamıştır. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, 2007 yılında Yenice Ormanları'nın bir bölümünü Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak belirlemiştir. Yenice Ormanları, ülkemizin en önemli bakır ormanlarından biridir (Özçelik, 2006). Alan, sarp arazilerin çokluğu ve geniş bir orman ekosistemine sahip olmasından dolayı, yaban hayatının fazla müdahale görmediği korunmuş bir alandır. Ancak Yenice Orman Ekosistemi'nin bütünüyle korunabilmesi yetersiz kalmaktadır (Anonim, 2005). Bu alanın biyoçeşitliliği hakkında geniş kapsamlı bilimsel çalışmalar, henüz mevcut değildir. Yenice Orman Ekosistemi, daha çok Karabük Valiliği'nin ve Yenice Kaymakamlığı'nın tanıtım amaçlı turizm faaliyetlerinde düşünülmektedir. Bu kapsamda bölgeyi tanıtan daha çok turizm amaçlı yayınlanmış bazı kitaplar ve internet sitelerindeki derleme bilgiler mevcuttur. Bu bilgiler, bilimsel temelli araştırmalar ve kaynakçalara dayandırılmadan, genellikle bölgenin tanıtımını yapmak ve bölgeye dikkat çekmek maksadıyla yapılmış çalışmalardır. Bölge hakkında daha çok Yıldıray Lise nin yaptığı bazı çalışmalar göze çarpmaktadır. Lise, bu yayınlarında bölgede yaşayan türlerden ve onların yaşam alanlarından bahsederek, bölgede boz ayı, vaşak, yaban kedisi, kurt, çakal, tilki, karaca, ulu geyik, yaban domuzu, porsuk ve ağaç sansarına ev sahipliği yaptığını belirtmiştir. Bölgenin farklı kuş türlerine de ev sahipliği yaptığını ifade eden Lise, aksırtlı ağaçkakan, ortanca ağaçkakan, alaca sinekkapan, küçük yeşil ağaçkakan ve çizgili ötleğen gibi ılıman kuşak orman biyomu türlerinin büyük populasyonlarının da bölgede barındığından bahsetmiştir. Nesli küresel olarak tehlike altında olan Apollo (Parnassius apollo) ve bölgesel ölçekte tehdit altındaki Çokgözlü Eros Mavisi (Polyommatus eroides) ile Orman Güzelesmeri (Erebia medusa) adlı kelebek türlerinin de ormanın sessizliğinde kendilerine yer bulduğundan bahsetmiştir (Lise, 2005; 2007, Eken ve ark., 2006) Bölgenin 50 km2'lik bölümü olan Yaylacık Araştırma Ormanı'nda yapılmış bir fotokapan çalışması bulunmaktadır (Can, 2008). Bu çalışmada, fotokapanların kurulmuş olduğu bölgede ayı (Ursus arctos), geyik (Cervus elaphus), karaca (Capreolus capreolus), yaban domuzu (Sus scrofa), kurt (Canis lupus), tilki (Vulpes vulpes), yaban kedisi (Felis sylvestris), ağaç sansarı (Martes martes), tavşan (Lapus europaeus) ve porsuk (Meles meles) gibi memeli hayvanlara rastlanmıştır.ayrıca yarıyakalı sinekkapan (Ficedula semiturquata) türünün, Yenice Ormanları'ndan kaydı verilmiştir (Georgiev, K., Iankov, P., 2009). Tarafımızdan yapılan literatür çalışmaları sırasında Yenice yöresinde endemik olarak tanımlayabileceğimiz ve Stractobia yenicensis adıyla yörenin adını taşıyan bir trikopter türüne de rastlanılmıştır(sipahiler,2012). 9

14 Küçükbasmacı,2008 tarafından yapılan çalışmaya göre ergin Trichoptera, karasal olup, küçük güvelere benzer. Nehir kenarı ve kıyı bitkileri çevresinde uçar. Trichoptera erginlerinin genellikle kahverengi, gri, sarı, bej renginde olması veya koyu gölgeli ya da değişik renk karışımına sahip olması, onların gündüz bitki aralarında saklanmalarına izin veren bir adaptasyondur. Trichoptera larvası her tip tatlı su, hatta acı su habitatında bile bulunur. Fakat özellikle ırmak ve derelerde boldur. Trichoptera larvaları çeşitli beslenme ekolojilerini sergiler. Buna dökülmüş yaprak yığınlarını parçalayanlar, ince organik parçacıkları toplayanlar, alg hücrelerini emenler, yüzeyleri kazıyanlar, suda asılı yiyecekleri süzerek alanlar, diğer sucul omurgasızları avlayanlar veya yeşil bitki veya alglerle beslenenler dâhildir. Trichoptera bu çeşitli beslenme davranışları doğrultusunda, sucul ekosistemler içinde besin dinamikleri ve enerji akışı için temel canlılardan biridir. Suyun temizliğini gösteren indikatör canlı türleri arasında olması orman ekosistemi açısından önemini ortaya koymaktadır yılında yapılan envanter çalışmasında alan içerisinde; ayı (Ursus arctos), geyik (Cervus elaphus), karaca (Capreolus capreolus), yaban domuzu (Sus scrofa), Kurt (Canis lupus), tilki (Vulpes vulpes), yaban kedisi (Felis sylvestris), tavşan (Lepus sp.), sincap (Sciurus vulgaris), porsuk (Meles meles), çulluk (Scolapax rusticola), tahtalı (Columba palumbus), kaya güvercini (Columba livia), baykuş, alakarga, kuzgun, dağ horozu, kirpi ve küçük atmaca türlerinin yaşamakta olduğu belirtilmiştir. ŞAHİN ve ark de Yenice YHGS nda yaptığı arazi çalışmaları sırasında memeli türlerini temsil eden örnekler canlı yakalama kapanı, atrap ve ağ kullanılarak elde etmişler veya dürbün, kamera, fotoğraf makinesiyle tespit etmişlerdir. Ayrıca hayvan türlerine ait izler (ayak izi, dıģkı, ölü hayvan kalıntısı, beslenme izi) dikkate alınarak kayıt almışlardır. Yenice YHGS içinde yapmış olduğu gözlemler neticesinde tespit edilen hayvanlar (memeliler, kuşlar, balıklar, iki yaşamlılar ve sürüngenler) için ayrı ayrı olmak üzere; tür, Türkçe adı ile endemizm durumu, Bern Sözleşmesi (Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi), CITES (Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme) ve IUCN (Dünya Doğa Koruma Birliği) tehlike kategorilerine göre durumları, tablolarda sunmuşlardır. Proje kapsamında belirlenen fauna elemanlarının hiçbiri CITES kapsamında bulunmadığından, tablolarda yer vermemişlerdir. Arazide tespit edilen türlerin nasıl tespit edildiği (görme, iz, dışkı, vb.) tablolarda belirtilmiş, ayrıca arazide yaptıkları tespit işlemlerine ait lokaliteler kayıt bilgileri de tabloda göstermişlerdir. Çalışma yöntemi olarak bölgede daha önce yapılmış literatür çalışmaları, yörede daha önce yapılmış ÇED raporlarındaki flora ve fauna listeleri titizlikle incelenerek Yenice Avcılar ve atıcılar İhtisas Klubü ile Karabük ve çevre köylerindeki halka yaptırılan anket çalışmaları (Ek no:1) sonuçları değerlendirilmiştir.bu çalışmalar arazi çalışmalarındaki gözlemlerle bütünleştirilerek tespit edilen yaban hayvanlarının GPS yardımıyla alınmış koordinatları yöredeki YHGS ye ait google earth haritasında sayısal ortamda işlenmiştir.böylece tespit edilebilen yaban hayvanlarının yöredeki dağılımı ortaya çıkarılarak habitat haritasına altlık oluşturabilecek veriler elde edilmiştir. 10

15 Bu çalışmalar kapsamında doğrudan ve dolaylı izler yoluyla 3 amfibi, 5 sürüngen, 13 kuş ve 18 memeli türü tespit edilmiştir. Bu türlerden, kara ve su kurbağası, semender, kara kaplumbağası, kertenkele, kuşlar, çakal, ayı, karaca, porsuk, gelincik, yaban domuzu, yabani kedi, büyük yedi uyur, yabani tavşan, kırmızı sırtlı orman faresi, orman faresi ve küçük nal burunlu yarasa doğrudan gözlemlemişler. Ancak birçok literatürde kaydının verilmesine rağmen alanda vaşak (Felix lynx) izine veya kendisine rastlayamamışlardır. Muhtemelen alanda yaygın olarak izlerine rastlanan 8 etçil türü ile rekabet edememiş olabilir. Yenice YHGS raporuna göre Vaşak, alanda yalnız 1 kez rastlanmış nadir bir türdür ve kurt, alanda 4-5 bireyle temsil edilmektedir. Bu canlılar üzerinde beslenme, barınma ve üreme alanlarında insan kullanımları ve kaçak avcılıktan kaynaklanan baskılar bulunmaktadır. Bu sebeple, alanın koruma sisteminin güçlendirilip devamlılığını sağlamak hedeflenmektedir. Buna göre stratejik uygulama planı koruma ve geliştirme programının 2.Hedefi Vaşak (Lynx lynx) ve kurt (Canis lupus) populasyonlarının ve yaşam ortamlarının korunmasını sağlayarak populasyonlarını artırmak, sürdürülebilir koruma sistemini oluşturmaktır. Diğer türlerin ise, bıraktıkları izler yoluyla kayıtları verilmişlerdir. Belirli bir yaşam alanındaki yaban hayvanlarının varlıkları görmeden de dolaylı yoldan, doğada bıraktıkları dışkıları, ayak izleri, kemikleri, boynuzları, dişleri, kokuları, post, tüy ve diğer izler ve işaretler yardımı ile tespit edilebilir ( Şekil 5,6,7 ve 8). Şekil 5. Yaban Domuzuna (Erkek) Ait Bir Altçene Kemiği ve Dişler Şekil 6. Bölgede Yaşayan Sansara Ait Bir Dışkı Örneği Şekil 7. Su Kurbağası Örneği (Rana ridibunda, Ova Kurbağası) Şekil 8. Kara Kurbağası Örneği (Bufo bufo, Siğilli kurbağa) 11

16 Şekil 8. Yetişkin Bir Ayıya Ait Ayak İzi Şekil 9. Bölgede Yaşayan Bir Kertenkele Örneği (Lacerta viridis, Yeşilkertenkele) Şekil 10. Karacaya Ait Bir Ayak İzi Şekil 11. Yaban Kedisine Ait İzler Şekil 12. Bir Su Birikintisinde Gizlenmiş Erkek Bir Semender Örneği (Triturus karelini, Pürtüklü semender) Şekil 13. Yarı Sucul Yılan, Küpeli Yılan (Natrix natrix) 12

17 Şekil 14. Parnassius apollo (Apollo Kelebeği) Şekil 15. Orman Güzelesmeri (Erebia medusa) Şekil 16. Çokgözlü Eros Mavisi (Polyommatus eroides) Şekil 17. Yarıyakalı sinekkapan (Ficedula semiturquata) Şekil 18. Su Yılanı (Natrix tessellata) Şekil 19. (Triturus vittatus) Bantlı Taraklısemender 13

18 Çulluk ortanca ağaçkakan Bıldırcın küçük yeşil ağaçkakan aksırtlı ağaçkakan alaca sinekkapan Tahtalı Keklik çizgili ötleğen Üveyik Şekil 20. Kuş türlerinden örnekler Doğal Yaşlı Ormanları Simgeleyen Kuş Türleri kayın baştankarası ak yanaklı baştankara kara ağackakan kucuk yeşilağackakan Şekil 21. Ergin Trichoptera da başın yandan görünüşü (Stractobia yenicensis) Şekil 22. Doğal yaşlı ormanları simgeleyen kuş türleri Arazi çalışması sırasında daha çok memeli türlerine odaklanmışlar, alanın büyüklüğü ve ekosistemin yoğunluğu sebebiyle sayıları ve çeşitliliği çok fazla olan böcekler, özel bir uzmanlık ve takip metodu isteyen iki yaşamlılar, sürüngenler ve kuşlar hakkında daha detaylı bir veri toplama faaliyeti yapamamışlar, sadece karşılaşılan gözlem sonuçları aktarmışlardır. Bölgede bulunan diğer küçük memeli türlerinin ve diğer omurgalıların varlığıyla ilgili bilimsel çalışmalara rastlanmamıştır. Avrupa Birliği Habitat Direktifi çerçevesinde tanımlanan habitat tipleri; Yok olma tehlikesine maruz bulunanlar: Alanın tamamı hem bölge için, hem de Türkiye için önem arz etmektedir. Birçok hayvan türünü aynı anda barındırabilecek ve denge içinde yaşamalarını sağlayacak zengin habitat çeşitliliğine sahip, ülkemizdeki 9, dünyadaki 100 noktadan birisidir. Bu sebeple bilinçsiz yapılacak bir ağaç kesimi, 14

19 ya da habitat tahribatı, su kaynaklarına kurulabilecek herhangi bir tesis, bilinçsiz avlanma ve sürdürülebilir bir yönetimin olmayışı; bölgedeki bu nadir ekosistemin yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalabileceğini göstermektedir. Doğal yayılma alanları küçük olanlar: Yerleşim yerlerinin giderek artması, insanların bilinçsiz tarım arazisi açma girişimleri, bölgedeki hayvanların habitatları, üreme alanları, beslenme ve yayılışları dikkate alınmadan orman ile ilgili yapılan/yapılacak faaliyetler; habitatların sınırlarını tehdit etmektedir. Ayrıca bölgenin güneyde İç Anadolu stepleri, kuzeyde ise Karadeniz sahili yoğun yerleşim alanlarının varlığı neticesinde, sadece Batı Karadeniz Dağları ormanlık alanları ile sınırlı kalmıştır. Büyük yedi uyur, karaca, yaban kedisi, kurt, geyik ve ayı gibi ormana bağımlı türlerin, alan içindeki habitatları, ormanlık alanlarda yapılacak her türlü insan müdahalesinin şiddetine, planlı olup olmadığına ve bu hayvanların yaşamları dikkate alınarak yapılıp yapılmadıklarına bağlı kalmıştır. Alanın içinde bulunduğu biyocoğrafik bölgelerin tipik özelliklerinin çarpıcı örnekleri: Yenice YHGS nin tamamı, hassas özel bir biyocoğrafik alan görünümündedir. Bu durum, alanın her yanında izlerine rastlanan ve görülen karaca, çakal, geyik, ayı, yaban domuzu, yaban kedisi, gelincik, büyük yediuyur ve ormana bağımlı diğer bazı kemirici türleri gibi hayvanların varlığı ile anlaşılmaktadır. Alan, çok nadir (Dünyada sadece 100 tane) bir biyoçeşitlilik içeren hassas ekolojik-dengeye sahip geniş ve kapsamlı besin ağları içeren coğrafik bir yapı özelliği göstermektedir. Alanın yüksek oranda orman ekosistemine sahip olması, hemen hemen her vadisinde akan su kaynağının oluşu ve besin ağının her halkasını temsil eden canlılara sahip olması bakımından; bütün halde nadir ve özel bir habitat özelliği göstermektedir. Bölgede besin zincirinin en üst halkasında bulunan ve genelde ortak avları olan Carnivora (etçiller) takımına mensup 8 türün (ayı, kurt, çakal, tilki, porsuk, ağaç sansarı, gelincik, yabani kedisi) birlikte varlığı, besin zincirinin bitkilerden sonraki halkasını oluşturan Artiodactyla (çift toynaklılar) takımına mensup 3 önemli türün (geyik, karaca, yaban domuzu) varlığı ve besin zincirinde bitkiler ve böceklerden sonra gelip ormanın etçiller açısından en önemli besin kaynaklarından biri olan Rodentia (kemiriciler) takımına mensup 4 türün (sincap, orman faresi, büyük yedi uyur, kırmızı sırtlı fare) bölgede yoğun olarak tespit edilmiş olması; bölgenin zengin bir besin ağına sahip olduğunu göstermektedir. a. Uluslararası Sözleşmeler Ülkemiz, ormancılığı doğrudan veya dolaylı olarak ilgilendiren uluslararası düzeydeki birçok sözleşmeye taraf olmuştur. Bunların başlıcaları şunlardır: - Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme (Ramsar): Ülkemizin 1993 yılında onayladığı sözleşmenin amacı, sulak alanların ve onların bioçeşitlilik kaynaklarının korunmasını sağlamaktır. 15

20 - Avrupa nın Yaban Hayatı ve Doğal Yaşam Ortamlarının Korunması Sözleşmesi (Bern Sözleşmesi): 1982 de yürürlüğe giren sözleşme 1984 de ülkemiz tarafından onaylanmıştır. Sözleşmenin amacı; muhafazası çeşitli ülkelerin işbirliğini gerektiren yabani bitki ve hayvan türlerini ve onların doğal yaşam ortamlarını muhafaza etmektir. - Nesli Tehlikede Olan Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES): 1975 de yürürlüğe giren ve Türkiye nin de taraf olduğu Sözleşmenin amacı; nesli tehlike altında olan yabani bitki ve hayvan türlerinin uluslar arası ticaretini izlemek ve gerektiğinde sınırlamaktır. Nesli tehlike altındaki den fazla türe ilişkin listeler sözleşme eklerinde verilmiştir. Ülkemizce sözleşmenin ulusal uygulama yönetmeliği hazırlanarak uygulamaya konmuştur. b. Tehlike Kategorileri ve Anlamları 1-IUCN (The International Union for Conservation of Nature) Kırmızı liste ölçütleri ( ver 3,1 (2001)) EX: Tükenmiş EW: Doğada tükenmiş CR: Kritik EN: Tehlikede VU: Duyarlı NT: Tehdite yakın LC: Düşük riskli DD: Yetersiz verili NE: Değerlendirilmedi 2-BERN SÖZLEŞMESİ (Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması) Ek 2: Titiz korunan fauna türleri Ek 3: Korunan fauna türleri 3-RDB: Red Data Book X: Tükenmiş olanlar E: Tükenme tehlikesi altında olanlar V: Tehlikeden kurtulabilecek olanlar R: Günümüzde tehlike altında olmayıp gelecekte olabilecekler I: Belirsiz olanlar U: Kesin olmayanlar NT: Tehlikede olmayanlar 4-MAK: Merkez Av komisyonu Ek liste-i:çevre ve Orman Bakanlığı nca koruma altına alınan yaban hayvanları, Ek liste-ii: Merkez Av komisyonu nca koruma altına alınan av hayvanları, 16

21 Ek liste-iii: Merkez Av komisyonu nca avına belli sürelerde izin verilen av hayvanları Tablo 4. Bölgede tespit edilen türler, tespit yerleri ve tespit şekilleri Lokalite Bilimsel adı Görüldüğü Yer Görülme Şekli-İz numarası Yerel adı (GPS-UTM) 1 Ursus arctos-boz ayı Bir birey beslenme anında görüldü Ayak izi 3 Sus scrofa-yaban domuzu Erkek bir bireye ait kafatası bulundu 4 Capreolus capreolus Erkek bir birey gözlendi Karaca 5 Ursus arctos-boz ayı Dışkı bulundu 6 Parus major-büyük baştankara Birey gözlendi 7 Turdus merula-kara tavuk Birey gözlendi 8 Sylvia borin-boz ötleğen Birey gözlendi 9 Vulpes vulpes-kızıl tilki Birey gözlendi 10 Testudo graeca-kara kaplumbağası Çakal tarafından ön kolları yenmiş genç bir birey bulundu 11 Canis aureus-çakal Dışkı bulundu 12 Sus scrofa-yaban domuzu Kafatası bulundu 13 Apodemus uralensis-küçük orman faresi Birey gözlendi 14 Sus scrofa-yaban domuzu Bir birey gözlendi 15 Ursus arctos-boz ayı Bir yavru ve bir ergin bireye ait ayak izleri gözlemlendi 16 Tritirus vittatus- Semender Bir erkek birey gözlendi 17 Motacilla flava- Sarı kuyruk sallayan Bütün bölgede Genelde çiftler halinde gözlendi 18 Fringilla coaleps-ispinoz Birey gözlemlendi 19 Canis aureus-çakal Birey gözlemlendi 20 Sus scrofa-yaban domuzu Ayak izi gözlemlendi 21 Capreolus capreolus-karaca Ayak izi gözlemlendi 22 Felis silvestris-yabani kedi Ayak izi gözlemlendi 23 Felis silvestris-yabani kedi Dışkı bulundu 24 Testudo graeca-kara kaplumbağası Birey gözlendi 25 Ursus arctos-boz ayı Dışkı bulundu 26 Capreolus capreolus-karaca Ayak izi gözlemlendi 27 Motacilla alba-beyaz kuyruk sallayan Bütün bölgede Birey gözlendi 28 Troglodytes troglodytes -Çıt kuşu Bütün bölgede Birey gözlendi 29 Garrulus glandarius-ala karga Bütün bölgede Birey gözlendi 30 Bufo bufo.-kara kurbağası Bütün bölge Birey gözlendi 31 Lacerta viridis- Kertenkele Bütün bölge Birey gözlendi 32 Martes martes- Ağaç Sansarı Dışkı bulundu 33 Meles meles- Porsuk Dışkı bulundu 34 Meles meles- Porsuk Birey gözlendi 35 Apodemus flavicollis-sarı lekeli orman E N Birey gözlendi faresi 36 Apodemus sylvaticus-orman faresi E N Birey gözlendi 37 Glis glis-yedi uyur E N Birey gözlendi 38 Myodes glareolus-kırmızı sırtlı fare E N Birey gözlendi 39 Martes martes- Ağaç Sansarı E N Dışkı izi gözlemlendi 40 Martes martes- Ağaç Sansarı E N Dışkı izi gözlemlendi 41 Cervus elaphus-kızıl geyik E N Ayak izi gözlemlendi 42 Capreolus capreolus-karaca E N Ayak izi gözlemlendi 43 Capreolus capreolus-karaca E N Ayak izi gözlemlendi 44 Capreolus capreolus-karaca E N Ayak izi gözlemlendi 45 Capreolus capreolus-karaca E N Ayak izi gözlemlendi 17

22 46 Ursus arctos-boz ayı E N Birey gözlendi 47 Ursus arctos-boz ayı E N Birey gözlendi 48 Hieraaetus pennatus-küçük kartal E N Birey gözlendi 49 Lepus europaeus-yabani tavşan E N Birey gözlendi 50 Sus scrofa-yaban domuzu E N Dışkı bulundu 51 Mustela nivalis-gelincik Ê N Birey gözlendi 52 Canis aureus-çakal Ê N Dışkı bulundu 53 Vulpes vulpes-tilki Ê N Dışkı bulundu 54 Felis silvestris-yabani kedi Karadağ Şimşir Tepe Fotoğrafı var (Osman Karacan) 55 Sciurus anomalus-anadolu sincabı Yazı Köy Mezrası Birey gözlendi 56 Capreolus capreolus-karaca Kavaklı Bölgesi Fotoğrafı var (Osman Karacan) 57 Felis silvestris-yabani kedi E N Ayak izi gözlendi 58 Ursus arctos-boz ayı Şimşir Dere Fotoğrafı var (Osman Karacan) 59 Testudo graeca-kara kaplumbağası E N Birey görüldü 60 Ursus arctos-boz ayı E N Dışkı bulundu 61 Lepus europaeus-yabani tavşan E N Birey gözlendi 62 Turdus merula-kara tavuk Bütün alanda yaygın Birey gözlendi 63 Canis lupus-kurt E N Ayak izi gözlendi 64 Natrix tessellata-su yılanı E N Birey gözlendi Tablo 5. İkiyaşamlı Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Tür No Tür Adı Türkçe Adı IUCN Red Data Bern RedList Book 1 Triturus Bantlı taraklı LC nt III vittatus semender 2 Bufo bufo Kara LC nt III kurbağası 3 Rana ridibunda Ağaç kurbağası LC nt III Tablo 6. Sürüngen Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Tür No Tür Adı Türkçe Adı Bern Red Data IUCN AKK (*) Book RedList 1 Testudo Tosbağa II nt VU Ek-I graeca 2 Lacerta Büyük Yeşil II nt LC Ek-I trilineata Kertenkele 3 Lacerta Küçük II nt LC Ek-I viridis yeşilkertenkele 4 Natrix natrix Yarısucul yılan III nt LC Ek-I 5 Natrix Su Yılanı II nt LC Ek-I tessellata (*)=Mülga T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları 18

23 Tablo 7. Kuş Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Tür No Tür Adı Türkçe Adı Red Data Book Bern IUCN RedList AKK (*) 1 Hieraaetus pennatus Küçük Kartal A.2 III LC Ek-I 2 Fringilla coelebs İspinoz - III LC Ek-II 3 Certhia familiaris Orman - II LC Ek-I tırmaşıkkuşu 4 Erithacus rubecula Kızılgerdan - II LC Ek-I 5 Luscinia megarhynchos Bülbül A.3 II LC Ek-I 6 Parus major Büyük baştankara - II LC Ek-I 7 Prunella modularis Dağ bülbülü - II LC Ek-I 8 Sylvia borin Boz ötleğen - II LC Ek-I 9 Troglodytes troglodytes Çit kuşu A.3 II LC Ek-I 10 Garrulus glandarius Alakarga - - LC Ek-III 11 Motacilla alba Ak kuyruksallayanı A.4 II LC Ek-I 12 Motacilla flava Sarı A.4 II LC Ek-I kuyruksallayanı 13 Turdus merula Karatavuk - III LC Ek-III (*)= Mülga T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları Tablo 8. Memeli Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Tür No Tür Adı Türkçe Adı Bern Red Data Book AKK (*) IUCN RedList 1 Lepus europaeus Yabani tavşan III nt Ek-III LC 2 Sciurus anomalus Anadolu sincabı III R/I Ek-I LC 3 Myodes glaerolus Kızıl sırtlı fare - nt - LC 4 Glis glis Yediuyur III R Ek-I LC 5 Apodemus sylvaticus Orman faresi - nt - LC 6 Apodemus flavicollis Sarıboyunlu orman faresi 7 Apodemus uralensis Küçük orman faresi 8 Canis lupus Kurt II R Ek-I LC 9 Vulpes vulpes Tilki - nt Ek-III LC 10 Canis aureus Çakal II nt Ek-II LC 11 Mustela nivalis Gelincik III nt Ek-II LC 12 Martesmartes Ağaç sansarı III nt Ek-III LC 13 Meles meles Porsuk III nt Ek-II LC 13 Ursus arctos Bozayı II V Ek-I LC 14 Felis sylvestris Yabani kedi - E Ek-I - 15 Sus scrofa Yaban domuzu III nt Ek-III LC 16 Capreoluscapreolus Karaca - nt/r Ek-I LC 17 Cervus elaphus Kızıl geyik - nt/r Ek-I LC 18 Rhinolophus hipposideros Küçük nal burunlu II V Ek-I LC yarasa (*)= Mülga T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları 19

24 c. Fauna Türlerinin Tehlike Kategorilerine Göre Değerlendirilmesi Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel fauna türlerinden; Tablo 5. de amfibi türleri, Tablo 6. de sürüngen türleri, Tablo 7. de kuş türleri ve Tablo 8. de memeli türleri verilmiştir. Tablolarda her türünfamilyası, Türkçe adı, habitatı, IUCN kategorisi, Red Data Book kategorisi ve Bern Sözleşmesi (kesin olarak koruma altına alınan fauna türleri) ve (korunan fauna türleri)listelerinin hangisinde yer aldığı belirtilmiştir. Bern Sözleşmesi listesinde yer almayan türleriçin (-) işareti konulmuştur. Ayrıca; T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce 1 Haziran 2009 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları Ek-I (Çevre ve Orman Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları), Ek-II (Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları), Ek-III (Merkez Av Komisyonunca Avına Belli Edilen Sürelerde İzin Verilen Av Hayvanları) listeleri ilgili tablolara işlenmiştir. İkiyaşamlılar Çalışmada tespit edilebilen 3 tane amfibi türü de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. Amfibi türlerinin tamamı 2009 IUCN Red List Kategorileri nde LC kategorisinde yer alıp, Demirsoy (1996) tarafından yapılan çalışmalara göre de bu türler Türkiye de oldukça bol ve yaygındır. Ayrıca herhangi bir tehdit altında değillerdir. Sürüngenler Çalışmada tespit edilen 5 tane sürüngen türünden 4 tanesi Bern Ek-2, 1 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. Sürüngen türleri arasında 4 tür 2009 IUCN Red List Kategorileri Listesi nde LC kategorisinde bulunurken 1 tür VU kategorisindedir. Sürüngen türlerinin tamamı T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce 1 Haziran 2009 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları nın yansıtıldığı en son listelere göre Ek-I (Çevre ve Orman Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları) listesinde bulunmaktadır. Kuşlar Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel 13 tane kuş türünden 9 tanesi Bern Ek-2, 3 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce 1 Haziran 2009 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren 20

25 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları nın yansıtıldığı en son listelere göre; 10 kuş türü Ek-I, yani Çevre ve Orman Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları listesinde; 1 kuş türü Ek-II, yani Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları listesinde; 2 kuş türü ise Ek-III de yani Merkez Av Komisyonunca Avına Belli Edilen Sürelerde İzin Verilen Av Hayvanları listesinde bulunmaktadır. Kuş türlerinin tamamı LC kategorisinde yer almakta olup, bu kategorideki türler en az endişe verici türler olarak tanımlanmaktadır. Memeliler Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel 18 tane memeli türünden 4 tanesi Bern Ek-2, 7 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce 1 Haziran 2009 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları nın yansıtıldığı en son listelere göre; 8 tane memeli türü Ek-I yani Çevre ve Orman Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları listesinde, 3 tane memeli türü Ek-II yani Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları listesinde, 4 tane memeli türü de Ek-III yani Merkez Av Komisyonunca Avına Belli Edilen Sürelerde İzin Verilen Av Hayvanları listesinde yer almaktadır. Memelilerden 15 tür 2009 IUCN Red List Kategorileri nde LC kategorisinde yer alıp, bu kategorideki türler en az endişe verici türler olarak tanımlanmaktadır. Demirsoy (1996) tarafından belirlenen Red Data Book Kategorileri ne göre de memeli türlerinden 2 tanesi VU kategorisinde, 11 tanesi de nt kategorisinde bulunmaktadır. nt kategorisindeki türler Türkiye de oldukça yaygın ve bol olarak bulunmakta olup, tehlike altında değildir. VU kategorisindeki türler, soyu hızla tükenen ve önlem alınmazsa yakın gelecekte yokolma riski yüksek olan türlerdir. 2.HEDEF TÜRLER VE EKOLOJİK İLİŞKİLERİ Yaban hayatı koruma ve yaban hayatı geliştirme sahaları ile ilgili yönetmeliğin birinci bölümündeki, amaç ve kapsam, hukuki dayanak ve tanımlar kısmında yer alan hedef tür; "Yaban hayatı koruma ve yaban hayatı geliştirme sahalarında sahanın ayrılmasına gerekçe olan türü veya türleri" şeklinde tanımlanmıştır. Bu tanımlamaya göre, bölgede hedef tür olarak belirlenecek türler; bölgenin, ülkemizin ve daha geniş anlamda biyoçeşitliliğin ve ekolojik dengenin önemli türleri olarak belirlenmelidir. Bazı türler, ekosistemlerin işleyişinde önemli rol oynarlar. Ekosistemdeki diğer türlerin 21

26 varlığı, ekosistemin devamlılığı, besin döngüsünün sağlıklı bir şekilde işlemesi, bu türün varlığına bağlıdır. Bu yüzden bu türlerin bir alanda varlığı ve devamlılığının korunması için bazı kriterlerin sağlanması çok önemlidir. Örneğin, ağaç sansarı, ormanda yaşayan ve bitki tohumları ve meyveleri ile beslenen orman kemirici türleri (Apodemus sp., Myodes sp., Glis glis) üzerinden beslenerek onların nüfuslarını denge altında tutarken, orman ekosistemlerinin sağlıklı bir şekilde işlemesini sağlayan önemli bir türdür. Bu türler aynı zamanda iki yaşamlılar ve bazı böceklerle de beslenerek orman altı ekosistemindeki hayvan populasyonun belli bir dengede kalmasında önemli bir rol üstlenmektedirler. Dolayısıyla bu türlerin ormandaki varlığı çok önemlidir. Bu ve buna benzer ekolojik dengede önemli görevleri olan türlerin ormandaki varlığını garantileyecek unsurların da göz önünde bulundurulması önemlidir (Hanski&Ovaskainen, 2000; Noss et al., 2002). Türkiye nin biyolojik zenginliğini oluşturan birçok memeli türü, habitat kaybı ve kanunsuz avcılık sebebiyle bugün yok olma noktasına gelmiştir. Bu türlerden ayı (Ursus arctos), geyik (Cervus elaphus) ve karaca (Capreolus capreolus), gizlenebilecekleri çok az bölgeden biri olan Batı Karadeniz Dağları'nda Yenice Ormanları Bölgesi'nde, öncelikli hedef türler durumundadır. Ayrıca besin zincirinde üst sıralarda bulunan ve bu özellikleri ile yaban hayatındaki ekolojik dengenin sağlanmasında çok etkin rol üstlenen önemli karnivor türlerinden kurt (Canis lupus), tilki (Vulpes vulpes), çakal (Canis aureus), porsuk (Meles meles), yabani kedi (Felis silvestris), sansar (Martes martes) ve gelincik (Mustela nivalis) de hedef türler olarak değerlendirilebilmektedir. Bölgenin biyoçeşitliliği, ekolojik dengesi ve alanın yaban hayatı yoğunluğunun bir göstergesi olan hayvan çeşitliliğini ifade eden ve özel koruma gerektiren hedef türler ve bazı memeli hayvan türleri hakkında ekolojik ve biyolojik bilgiler aşağıda verilmiştir. 22

27 3.YENİCE YHGS NDA YAŞAYAN BAZI MEMELİ TÜRLERE AİT KISA BİLGİLER 3.1.Ursus arctos Linnaeus - Boz ayı Şekil 23. Boz ayı (Ursus arctos), ayak izi ve dışkısı (Yenice YHGS- Osman Karacan) Morfolojisi: Boyları ortalama cm, kuyruğu 8-10cm, cidago yüksekliği cm olup, ağırlığı kg dır. Ağzında 40 adet kuvvetli fakat keskin olmayan diş vardır. Alnı düz, kulakları kısa, yuvarlak ve birbirinden ayrıktır. Ağız ve burun kısmı ileriye doğru hafif uzamıştır. Boynu kısa ve çok kaslıdır. Çukurda olan gözleri birbirine yakındır. Bacakları kısa, pençeler 5 parmaklı, tırnaklar uzun ve kıvrık, ayakların üst kısımları sık kıllarla kaplı, tabanları çıplaktır. Kuyruğu kısa olup, postunun rengi pas sarısı griden siyah denilecek kadar koyu kahverengiye değişir. Biyolojisi: Çiftleşme zamanı genellikle Haziran-Temmuz aylarıdır. Gebelik süresi 6-9 aydır. Doğurmaya yakın dişi, mağarada veya bir çukurlukta uygun bir yer arar ve orayı yosun ve kuru yapraklarla döşer. Aralık-şubat ayları arasında 1-4 tane yavru yapar. Gençler 2, yaşlılar 3-4 yavru yaparlar yıl yaşayabilirler. inlerini kuru yerlerde, kaya kovuğu, kök oyuğu mağaralarda yaparlar. 23

28 Şekil 24. Ursus arctos un habitat alanlarını gösteren harita (Haritadaki rakamlar Tablo 4 teki Lokaliteleri göstermektedir.) Yaşam Ortamı: Gündüzleri, daha ziyade zor girilebilen sık ormanlarda geçirirler. Genelde havanın kararması ile birlikte faaliyete geçerler. Rahatsız edilmedikleri takdirde sakin yerlerde gündüz de dolaşabilirler. Beslenmeleri: Besinlerinin en büyük kısmını otlar, kökler, yabani meyveler, meşe ve kayın tohumları, yabani fındık, fungus, yabani üzüm, mısır, göknar ve çamların kabuklarında dişleriyle odun kısmına kadar ulaşan yaralar açar ve buralarını ön ayağının tırnaklarıyla tırmalar. Hayvansal besinlerden; domuz yavrusunu, geyik, karaca, tavşan, kuşların yavru ve yumurtaları, koyun, keçi, sığır gibi hayvanlarla beslenir. Ayrıca uygun su kaynaklarındaki balıklarla da beslenebilirler. 3.2.Canis lupus Linnaeus Kurt Morfolojisi: Uzunluğu cm kuyruğu 35-50cm cidago yüksekliği 75-80cm, ağırlığı kg dır. Başı öne doğru sivri olmakla birlikte kuvvetli çene adalelerinden dolayı başın geri kısmı geniştir. Boynu çok kuvvetlidir. Ayak pençeleri çok kuvvetlidir. 24