GÜZELHİSAR ÇAYI HAVZASINDA YAPISAL UNSURLARIN JEOMORFOLOJİK BİRİMLERE ETKİLERİ 1

Transkript

1 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 32, Sayfa , 2011 GÜZELHİSAR ÇAYI HAVZASINDA YAPISAL UNSURLARIN JEOMORFOLOJİK BİRİMLERE ETKİLERİ 1 İlker Eroğlu¹, Recep Bozyiğit² ¹Aliağa Lisesi, Aliağa/İZMİR, ilkereroglu@hotmail.com ²Sel. Üniv. Ahmet Keleşoğlu Eğt. Fak., Coğrafya Eğt. ABD, rbozyigit@selcuk.edu.tr ÖZET Güzelhisar Çayı Havzası, Ege Bölgesi nin Asıl Ege Bölümü nde yer alır. Kuzeyden Bakırçay, güneyden Gediz nehri havzalarını birbirinden ayırmaktadır. Yüzölçümü, 682,24 km² dir. Havza, engebeli bir topoğrafya özelliği göstermektedir. Havzanın temelini Üst Kretase yaşlı rekristalize kireçtaşları meydana getirmektedir. Sahanın litolojik yapısını Miyosen yaşlı volkanitler ile fluviyal ve limnik kökenli tortul kayaçlardan oluşan formasyonlar oluşturmaktadır. Havzada volkanik kayaçlardan andezit, aglomera ve tüfler daha geniş alanlarda yayılış gösterirlerken; bazalt, riyolit ve dasitler daha dar alanlarda görülmektedir. Güzelhisar Çayı Havzası, Çandarlı Körfezi ile Yunt Dağı arasında 40 km, kuzeygüney yönünde ise 31 km genişliğe sahiptir. Havzada kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan yüksek rölyef ile batısında yer alan çöküntü alanları ana çizgileriyle farklı iki büyük jeomorfolojik ünite olarak birbirinden ayrılmaktadır. Güzelhisar Çayı Havzası nda Orta-Üst Miyosen de başlayan ve Kuvaterner esnasında da devam eden tektonik hareketler, sahanın ana yapısal unsurlarını teşkil eden graben, horst, fay, fay zonları ve volkanik şekillerini meydana getirmişlerdir. Anahtar Kelimeler: Güzelhisar Çayı, Havza, Graben, Fay, Volkanizma, Delta. 1 Güzelhisar Çayı Havzasında Yapısal Unsurların Jeomorfolojik Birimlere Etkileri konulu makale Yunt Dağı ve Çevresinin Coğrafi Etüdü konulu doktora tezinden yararlanılarak hazırlanmıştır.

2 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 32, Sayfa , 2011 THE EFFECTS OF THE STRUCTURAL ELEMENTS İN THE GÜZELHİSAR RİVER BASİN TO GEOMORPHOLOGİCAL UNİTS İlker Eroğlu¹, Recep Bozyiğit² ¹Aliağa Lisesi, Aliağa/İZMİR, ²Sel. Unv. Ahmet Keleşoğlu Education Faculty, Geography Education Department, Meram/KONYA ABSTRACT The Güzelhisar River basin is located in the main part of the Aegean region of the Aegean Region. The river basin separates from north the Bakırçay River basin and from south the Gediz River basin each other. The surface area of the river basin is 682,24 square kilometers. The basin has a rugged topography feature. The basis of the basin is constituted of the recrystallized limestones of the upper cretaceous age. The lithological structure of the field is formed by Miocene aged volcanic field and the formations of fluvial and limnic based sedimentary rocks. Whereas andesitic, agglomerates and tuffs from volcanic rocks are spread more widespread in the basin, basalt, rhyolite and dacite are more confined spaces. The Güzelhisar River basin has a width of 40 kilometers between the Yunt Mountain and the Çandarlı Bay, and 31 kilometers in the north-south direction. High-relief extending northeast-southwest direction and the depression areas in the west are separated from one another by the main lines as two different major geomorphological units. The Güzelhisar River basin, the tectonic movements starting in the Middle- Upper Miocene and continuing during the Kuaternary form the graben, horst, fault, fault zones and volcanic shapes which constitute the main structural elements of the field. Key words: The Güzelhisar Stream, Basin, Graben, Fault, Volcanism, Delta.

3 Güzelhisar Çayı Havzasında Yapısal Unsurların Jeomorfolojik Birimlere Etkileri 171 GİRİŞ Güzelhisar Çayı Havzası, Ege Bölgesi nin Asıl Ege Bölümü nde yer alır. İdari bakımdan İzmir iline bağlı Aliağa, Bergama ve Menemen ilçeleri ile Manisa iline bağlı Merkez ilçenin sınırları için bulunmaktadır (Şekil 1). Havzayı, Bakırçay ve Gediz depresyonlarının arasında doğu-batı doğrultusunda uzanan Yunt Dağları nın batı kesimi oluşturmaktadır. Kabaca üçgeni andıran Güzelhisar Çayı Havzası, batıdan Çandarlı Körfezi ve Aliağa Koyu, kuzeyden Ergeç Tepe (130 m), Dedetaşı Tepe (341 m), Dazgöl Tepe (509 m ), Dutluyayla Tepe (633 m), Çakırşırdağı Tepe (831 m)

4 172 İ. Eroğlu, R. Bozyiğit ve Uzungöl Tepe (754 m), doğudan Karlık Tepe (978 m), Yunt Dağı (1076 m) ve Zobo Tepe (755 m), güneydoğudan Yunt Dağı ve Dumanlı Dağ kütleleri arasında uzanan tepelik sahalar, güneyden Karyalık Tepe (847 m), Dumanlı Tepe (1091m), Karahasan Dağı (854 m) ve Çiğdem Tepe (283 m) ile sınırlanmaktadır (Şekil 2). Güzelhisar Çayı Havzası, Çandarlı Körfezi ile Yunt Dağı arasında 40 km, kuzeygüney yönünde ise 31 km genişliğe sahiptir. Yüzölçümü, 682,24 km2 dir.

5 Güzelhisar Çayı Havzasında Yapısal Unsurların Jeomorfolojik Birimlere Etkileri 173 Havzada kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan yüksek rölyef ile batısında yer alan çöküntü alanları ana çizgileriyle farklı iki büyük jeomorfolojik ünite olarak birbirinden ayrılmaktadır. Yüksek rölyefi oluşturan sahalardaki başlıca yükseltiler; Dumanlı Tepe (1091 m), Yunt Dağı (1076 m), Karlık Tepe (978 m), Karahasan Dağı (854 m), Karyalık Tepe (847 m), Çakışırdağı Tepe (831m), Zobo Tepe (755 m) Uzungöl Tepe (754 m) ve Kaplan Tepe (695 m) dir. Güzelhisar Çayı ve kolları tarafından drene edilen araştırma sahasında toplam 49 köy yerleşmesi bulunmaktadır. Bunlardan 12 si Aliağa (Bahçedere, Çaltılıdere, Çıtak, Çoraklar, Güzelhisar, Hacıömerli, Kalabak, Kapıkaya, Karaköy, Karakuzu, Uzunhasanlar, Yüksekköy) 5 i Bergama (Atçılar, Bayramcılar, İsmailli, Rahmanlar, Seklik ), 3 ü Menemen (Bozalan, Çukurköy, Turgutlar), 29 u Manisa Merkez İlçe nin (Akçaköy, Asmacık, Dazyurt, Durasıllı, Düzlen, İlyasçılar, Karaahmetli, Karahüseyinli, Kışlaköy, Koruköy, Kozaklar, Maldan, Ortaköy, Osmancalı, Otmanlar, Örencik, Örselli, Pelitalan, Pınarköy, Recebli, Sakallı, Sarıahmetli, Siyekli, Süngüllü, Türkmenköy, Uzunlar, Yaylaköy, Yenice, Yuntdağıköseler) sınırları içinde kalmaktadır. Güzelhisar, Osmancalı ve İsmailli yörenin en önemli yerleşmeleridir. Jeolojik Özellikler Güzelhisar Çayı Havzası, Batı Anadolu da oldukça geniş bir alan kaplayan Prekambriyen yaşlı Menderes masifinin kuzey kenarında yer almaktadır. Havzada arazi yapısı Mesozoyik, Tersiyer ve Kuvaterner e ait formasyonlardan oluşmaktadır. Arazinin temelini teşkil eden Mesozoyik e ait kireçtaşları çok dar alanlarda aflörmanlar verdiği halde, Tersiyer volkanitleri neredeyse arazinin tamamını örtmektedir. Kuvaterner yaşlı formasyonlar, depresyon alanları, vadi tabanları ve delta sahasında yaygın olarak görülürler (Şekil 3). Araştırma sahasının güneyindeki (Bozalan Köyü nün kuzey ve kuzeydoğusu) alçak tepelik alanlarda bütünüyle ekzotik, gri ve boz renkli rekristalize kireçtaşları yer almaktadır. Allokton konumlu bu kireçtaşlarına Üst Kretase (Üst Santoniyen-Alt Meastrihtiyen) yaşı verilmiştir (Eşder vd.,1991, s. 31 ). Güzelhisar Çayı Havzası nın dağlık ve tepelik sahalarında hakim litolojiyi Oligosen ve Miyosen volkanitleri ile fluviyal ve limnik kökenli tortul kayaçların ardalanmasından meydana gelen Miyosen formasyonları oluşturmaktadır. İsmailli ve Bayramcılar köylerinin güneyindeki dar bir alanda yayılan Oligosen volkanik arazisi, Yarımca Dere ve kolları tarafından yarılmış, aşındırılmış tüflerden meydana gelmiştir. Buradaki tüfler sarı-beyaz kahverenkli, aşırı altere özellikteki dasitik tüflerdir. Alanı içerisinde yer yer bazaltların da mostra verdiği Oligosen volkanik arazisi, Miyosen yaşlı andezit ve aglomeralarla çevrilmiştir. Tüflerden oluşan bu saha, aynı zamanda havza alanının en yaşlı Tersiyer arazisini temsil etmektedir.

6 174 İ. Eroğlu, R. Bozyiğit Bozalan Köyü çevresinde ve İbrim Dere nin yukarı kesimindeki araziyi Kretase kireçtaşları ve yer yerde Misyosen yaşlı çakıltaşları meydana getirmektedir. Miyosen çakıl taşlarından oluşan söz konusu arazilerin çoğu yerde faylar ile sınırlandırılmış olması dikkat çekicidir. Miyosen öncesi temel kayaçları üzerindeki çakıl taşı, litolojik olarak açık gri, kalın ile masif arası düzensiz tabakalı, yersel çok iyi pekleşmiş, değişik oranlarda karbonat çimentoludur. Çakıllar olağan olarak 1-4 cm büyüklük sınırları içindedir (Kaya, 1979, s. 40 ). Güzelhisar Çayı Deltası nın kuzeyindeki ve Kayaalan Ovası nın güneyindeki tepelik alanlar, İbrim Dere nin yukarı çığırı ve Kretase kireçtaşlarının çevresi Zeytindağ Formasyonu nun havzadaki başlıca yayılış sahalarıdır. Zeytindağ Formasyonu beyazımsı ve sarımsı gri kireçtaşı, killi kireçtaşı, kalkerli çamur taşı ve kil taşı ardalanmasından oluşur. Havzada yayılış gösteren bir diğer Miyosen formasyonu Aliağa Formasyonu dur. Aliağa Formasyonu bazalt ve tüf ara katkılı sarı-beyaz renkli yer yer silisifiye gölsel kireçtaşı, kil taşı, killi kireçtaşı ve çakıl taşı ardalanmasından meydana gelmektedir. Bu formasyon, Çiğdem Tepe (283 m) kuzeyinde, Aliağa Koyu doğusunda, Güzelhisar Çayı Deltası nın kuzeyindeki tepelik alanda ve Karazeytin Dere nin Güzelhisar Çayı ile birleştiği noktanın kuzeydoğusunda dar alanda gözlenmektedir. Güzelhisar Çayı Havzası nda hakim litolojik yapıyı Miyosen yaşlı volkanik kayaçlar oluşturmaktadır. Bunlardan andezit, aglomera ve tüfler daha geniş alanlarda yayılış gösterirlerken bazalt, riyolit ve dasitler daha dar alanlarda görülmektedir. Volkanik arazilerdeki yüksek sırt ve tepeler ile volkan konilerinin yapısı genellikle andezitlerden oluşmaktadır. Yunt Dağı (1076 m), Yassı Tepe (591m), Kaplan Tepe (695m), Dumanlı Tepe (1091m), Dutluyayla Tepe (633m) ile Çakışırdağı Tepe (831m) ve İsmailli Köyü çevresinde yer alan andezitler gri renkli ve iri fenokristallidirler. Kara Tepe (474 m) Akkemik Dağı (498 m), Karadevlit Tepe (423 m), Doruüstü Tepe (389m), Somak Tepe (531m), Güzelhisar Barajı nın güneyindeki ve batısındaki tepelik alanlar, Dumanlı Tepe ( 1091m) ve Karahasan Dağı nın (854 m) aşağı yamaçları gri, siyah, kahverenkli yer yer bantlı piroksen andezitlerin yayılış alanıdır.

7 Güzelhisar Çayı Havzasında Yapısal Unsurların Jeomorfolojik Birimlere Etkileri 175 Kayaalan Ovası nın kuzeyinde küçük bir volkan konisi şeklinde yer alan Bozdevlit Tepe (202 m) siyah renkli yer yer sütunsal yapılı bazaltik andezitlerden oluşmaktadır. İlksel çıkış yerine istinaden Bozdevlit andezitleri adı verilen andezitlere Üst Miyosen yaşı verilmiştir (Eşder vd., 1991, s. 98). Güzelhisar Çayı Havzası nda en çok yer kaplayan volkanik kayaçlar aglomeralardır (Foto 1). Bunlar bazalt, andezit, piroksen andezit, bazaltik çakıl ve bloklu aglomera, lav, tüf özelliğine sahiptir. Sadece Çukurköy ün hemen kuzeyindeki dar bir sahada bazaltik aglomeralar görülür.

8 176 İ. Eroğlu, R. Bozyiğit İnceleme sahasında geniş yer kaplayan volkanik kayaçlardan biri de volkanik tüflerdir. Tüfler Rahmanlar, Akçaköy, İlyasçılar, Kozaklar, Pelitalan, Örencik köyleri çevresinde sarı, gri renkli, Ortaköy ve Osmancalı köyleri arazilerinde, Kunduz Dere vadisinin yamaçlarında, Aliağa Koyu doğusunda ve Çiğdem Tepe ( 283 m) kuzeyinde beyazımsı az oranda ignimbirit, obsidiyen, riyolit ve perlit içeren riyolitik tüf ve tüfit, Bahçecik Dere nin çevresinde ise beyaz, obsidiyen ve perlit içerikli riyolitik tüf karekterindedir. Foto 1. Güzelhisar Barajı nın batısında aglomeraların yayıldığı formasyonların görünüşü. Havza alanında genellikle dar alanlarda araziyi yüzeyleyen bazaltlar, Aliağa Koyu doğusundaki tepelik alanda, Burunucu ve güneyinde, Koca Çay ve İbrim Dere vadilerinde, Ayrılı Dere doğusunda ve Seklik ile Sarıahmetli köylerinin kuzeyinde yer alırlar. Bunlar siyah renkli olivin bazalt ve siyah kahve renkli bazaltlardır. Aliağa civarındaki bazaltlarda K/Ar yöntemi ile yapılan radyometrik yaş belirlenmesinde 14,3 ± 0,3 milyon yıllık bir sonuç elde edilmiş ve Orta Miyosen yaşlı oldukları belirlenmiştir (Ercan vd, 1996, s. 109). Araştırma sahasında Yunt Dağı nın güneyinde, Zobo Tepe (775 m) üzerinde, Yunt Dağı ile Zobo Tepe arasındaki volkanik çıkış merkezi çevresinde ve Karyalık Tepe (847 m) kuzeyinde dasit ve riyolitler dar alanlarda araziyi yüzeylemektedirler.

9 Güzelhisar Çayı Havzasında Yapısal Unsurların Jeomorfolojik Birimlere Etkileri 177 Foto 2. Dumanlı Dağ volkanik konisi üzerindeki krater alanının güneyden görünüşü. Volkanik arazilerin geniş yer tuttuğu Güzelhisar Çayı Havzası nda bir çok volkanik çıkış merkezi vardır. Bunlar Dumanlı Tepe (1091m), Bozdevlit Tepe (207 m), Karadevlit Tepe (423 m), Kaplan Tepe (695 m), Yunt Dağı (1076 m) ve Yunt Dağı nın güneybatısındaki tepeler üzerinde bulunmaktadır. Ayrıca Karyalık Tepe nin (847 m) batısında, içerisine Çukurköy ün kurulduğu ve bu köye ait tarım arazilerinin bulunduğu bir krater bulunmaktadır (Foto 2). Batı Anadolu, kuzeyde Üst Kretase de meydana gelip, Eosen sonunda kapanmış bir yitim zonu ile, daha güneyde yer alan, Girit Adası yakınındaki günümüz etkin yitim zonu arasında bir kıtasallaşma sürecinde riftleşmeler ve blok faylanmalarla birlikte, kalınlaşan kıtasal kabuğun altta ergimesi ve manto diyapirizminin etkin rolü ile oluşan volkanik kayaçlarla kaplanmıştır (Ercan vd.,1985, s. 134). Aliağa yöresindeki kalkalen nitelikli volkanizma Alt Miyosen de başlamış ve duraksamalarla Miyosen sonuna değin devam etmiştir. Üst Miyosen sonunda son bulan bu kalkalen volkanizma, bölgesel boyutta tektonik etkinliğin artması ve kabuğun gerilmeler sonucunda oldukça incelmesine bağlı olarak manto materyalinin yukarı doğru yükselmesiyle Pliyosen den itibaren alkalin volkanizmaya dönüşmüştür ( Eşder vd., 1991, s. 143). Havzanın en genç birimleri, aşındırma ve biriktirme süreçlerinin etki derecelerine bağlı olarak gelişimleri günümüzde de devam eden yamaç molozları ve alüvyonlardır. Yamaç molozları genellikle dağlık ve tepelik alanlara oluk şeklinde sokulan vadilerin yamaçlarında, volkan konilerinin çevrelerinde, depresyon alanlarının kenarlarındaki belirgin tepeler ile fay dikliklerinin eteklerinde görülürler. Bununla birlikte Güzelhisar Çayı delta alanı, graben alanı, birikinti koni ve yelpazeleri Kuvaterner yaşlı alüvyonların ve kolüviyal malzemelerin biriktiği, doldurduğu sahalardır.

10 178 İ. Eroğlu, R. Bozyiğit Foto 3. Karakuzu Köyü kuzeyinde Güzelhisar Fayı nın geçtiği sahadan görünüş. Güzelhisar Çayı Havzası nın bugünkü morfolojisini kazanmasında neotektonik hareketlerin son derece önemi vardır. Neotektonik hareketlerden etkilenen formasyonlarda fay hatları genellikle kuzeybatı-güneydoğu ve kuzeydoğugüneybatı doğrultularında uzanmaktadır. Bu faylardan en önemlisi Güzelhisar Fayı dır (Foto 3). Güzelhisar Fayı Aliağa-Osmancalı arasında arasında uzanır ve yaklaşık 25 km uzunluğundadır. Doğrultu atım morfolojisinin egemen olduğu fay K70B genel doğrultuludur. Kuzeybatı ucunda yaklaşık 5 km uzunluğundaki kuyruk bölümü Güzelhisar Köyü ile Aliağa ilçe merkezi arasında uzanır. Yaklaşık 20 km uzunluğundaki doğu bölümü fayın ana gövdesini oluşturur (Emre vd., 2005, s. 13). Güzelhisar Fayı nın Uzunhasanlar Köyü ile İbrim Dere vadisi arasında kalan ve hafif bir eğimle kuzeybatıya doğru uzanan kesimine Güzelhisar Çayı nın bir kolu olan Sirçe Dere yerleşmiştir. Havza alanındaki diğer faylar; Güzelhisar Çayı vadisinin her iki yamacında KB- GD doğrultusunda, Koca Çay vadisinin kuzey ve güneyindeki tepelik alanlarda çeşitli doğrultularda ve Kunduz Dere vadisi boyunca KD-GB doğrultusunda yaklaşık 15 km uzanmaktadır. Söz konusu fay hatları volkanik, volkanosedimanter ve Miyosen gölsel tortullarını kesmektedir. Hatta bu formasyonlar bir çok yerde fay hatları ile sınırlanmaktadırlar. Jeomorfolojik Özellikler Genelde engebeli bir görünüm arz eden Güzelhisar Çayı Havzası nda dağlık ve tepelik alanlar ile plato sahası yüksek rölyefi, çöküntü alanları, delta sahası ve kıyılar alçak rölyefi oluşturmaktadır (Şekil 4). Bu jeomorfolojik ünitelerin oluşmasında horst graben şeklindeki blok faylanmaların ve volkanizmanın etkisini büyük olduğu ifade edilebilir. Havza bugünkü görümünü,

11 Güzelhisar Çayı Havzasında Yapısal Unsurların Jeomorfolojik Birimlere Etkileri 179 dislokasyonların neden olduğu volkanik faaliyetlerle birlikte almış durumdadır. Başka bir deyişle sahanın şekillenmesi akarsuların işleyişinden ziyade tektonik ve volkanik faaliyetlerin eseridir. Sahanın yapısal unsurları ile jeomorfolojisi arasında sıkı bir ilişki mevcuttur. Nitekim sahadaki yüksek rölyefi oluşturan dağlık ve tepelik alanlar ile plato sahası volkanik faaliyetlerin eseri olan kayaçlardan oluşmaktadır. Bununla birlikte sahadaki başlıca alçak rölyefi oluşturan Güzelhisar Grabeni, fay sistemleri ile çökerek graben özelliği kazanmıştır. Hatta Kunduz Dere, Sirçe Dere, İbrim Dere ve Koca Çay yine fay hatlarının geçtiği sahalara yerleşmişlerdir. Yüksek Sahalar ( Dağlık, Tepelik Sahalar ve Plato Sahaları ) Güzelhisar Çayı Havzası nı sınırlandıran su bölümü çizgisi, aynı zamanda kuzeyden Bakırçay Havzası nı, güneyden Gediz Havzası nı ayırır. Havzanın sınırlarını teşkil eden su bölümü çizgisi; batıda, Bozdevlit Tepe nin (207 m) hemen kuzeyinde Ege Denizi nden başlayıp kuzeybatıda Ergeç Tepe (130 m), Dedetaşı Tepe (341m), kuzeyde Dazgöl Tepe (509 m), Dutluyayla Tepe (633 m), Çakışırdağı Tepe (831m), Uzungöl Tepe (754 m), doğuda Karlık Tepe (978m), Yunt Dağı (1076 m), Zobo Tepe (775 m), güneydoğuda alçak tepelikler, güneyde Karyalık Tepe (847 m), Dumanlı Tepe (1091m), Karahasan Dağı (854 m) ve Çiğdem Tepe (283 m) üzerinden geçer ve Aliağa Koyu ndan tekrar denize ulaşır. Havzada su bölümü çizgisinin geçtiği tepeler dışında başlıca yükseltileri oluşturan tepeler; Karadevlit Tepe (423 m), Akkemik Dağı (498 m), Kara Tepe (474 m), Kaplan Tepe (695 m), Aktepe (642 m), Yassı Tepe (591 m), Tırıf Tepe (551m), Siret Tepe (421 m), Doruüstü Tepe (389 m) ve Somak Tepe (531m) dir.

12 180 İ. Eroğlu, R. Bozyiğit Güzelhisar Çayı Havzası nda en belirgin yükseltilerini Güzelhisar Çayı nın kaynağını aldığı Yunt Dağı (1076m) ile havzanın güneyinde kütlevi görünüşüyle dikkati çeken Dumanlı Dağ (1091m) volkanik kütlesi oluşturmaktadır. Dağlık Sahalar Dumanlı Dağ volkan konisi çok kalın tabakalardan oluşan yayvan ve bakışımsız stratovolkan biçiminde sınıflandırılmaktadır (Öğdüm,1983, s. 46). Dumanlı Dağ volkan konisinde ilksel koni Üst Miyosen deki volkanik faaliyetler sonucunda,

13 Güzelhisar Çayı Havzasında Yapısal Unsurların Jeomorfolojik Birimlere Etkileri 181 ana baca ve çok sayıda ikincil bacaların çıkardığı volkanik gereçler ile oluşmuştur. Miyosen ile Pliyosen arasındaki tektonik hareketlerden etkilenen volkan konisi faylanmalara maruz kalmıştır (Öğdüm, 1983, s. 50 ). Litolojik olarak yapısını andezit, trakiandezit, bazalt, riyolit, riyolitik tüf ve aglomeraların meydana getirdiği Dumanlı Dağ volkanik kütlesinde, volkan topoğrafyasına ait volkan konisi, krater, ikincil çıkış merkezleri ve lav akmaları gibi şekiller görülmektedir. Dumanlı Dağ volkan konisinin üzerinde, Karyalık Tepe (847m), batısında yaklaşık 2,5 km2 genişliğinde bir krater bulunmaktadır. Yükseltisi 650 m civarında olan bu kraterin güneybatı kenarı fay hattı ile sınırlandırılır. Kaynağını krater alanından alan ve İbrim Dere ye bağlanan küçük bir akarsu kraterin kuzeye doğru yarılmasına neden olmuştur. Krater alanı, kenarında kurulmuş olan Çukurköy ün başlıca geçim kaynağını teşkil eden önemli tarım sahasıdır. Kaynağını krater alanından alan ve devamlı akış özelliği gösteren akarsuyun İbrim Dere ile birleştiği noktanın hemen gerisinde, bazaltlardan oluşan arazinin faylanması sonucu, asılı vadi ve basamaklar halinde şelaleler meydana gelmiştir (Foto 4). Yörede Su Uçuran Şelalesi adıyla tanınan ilk şelale en yükseğidir ve yaklaşık 20 m den dökülmektedir. Birinci şelalenin döküldüğü yerde dev kazanı oluşmuştur. Bu şelalenin ve dev kazanının hemen önünde ikinci şelale yaklaşık 5 m den, üçüncüsü ise 2 m den dökülür. Eğim atımlı normal fay özelliği gösteren fayların, fay düzlemlerinde kayma çizikleri ve fay breşleri tespit edilmektedir. İbrim Dere vadisinde şelaleler ile birlikte kızılçam ve maki elemanlarından oluşan bitki örtüsünün ortaya çıkardığı doğal kompozisyon yöre halkının ilgisini çekmekte ve bir çok kişi tarafından ziyaret edilmektedir. Ancak şelalelerin karşısındaki yamaçta açılmış olan taş ocağı buradaki doğal güzelliği bozmaktadır. Oysa bu saha yapılacak bir dizi düzenleme ile yöre turizmi açısından rekreasyon amaçlı değerlendirilebilecek kapasiteye sahiptir. Kaynağını Dumanlı Dağ volkanik kütlesinin kuzey yamaçlarından ve Karahasan Dağı nın Güzelhisar Grabeni ne doğru uzanan andezit ve aglomeralardan oluşmuş yamaçlarından alan Dedeköy Deresi ve Himmet Dere, graben alanına ulaştıkları Çıtak köyü kuzeybatısında birikinti konileri oluşturmuşlardır. Dumanlı Dağ volkanik kütlesinin Güzelhisar Fayı ve İbrim Dere vadisi ile sınırlandırılan kuzey yamaçları oldukça engebeli bir topoğrafyaya sahiptir. Akarsu vadileri arasında uzanan yüksek sırtların yer aldığı bu yamaçlarda eğim % 22 - % 24 arasında değişmektedir. Plato Sahası Güzelhisar Çayı Havzası nda plato alanı, havzanın kuzeyinde Tülüntü Dere vadisi ile Yunt Dağı ( 1076 m ) arasında ve güneydoğusunda Ayrılı Dere vadisine kadar uzanır. Bir çok yerde akarsular tarafından yarılmış olan plato sahasının en yüksek yerini Yunt Dağı oluşturur. Yunt kütlesi büyük kısmı m yükseltisinde andezit, lav ve tüflerden oluşmuş taşlık bir platodur (Darkot

14 182 İ. Eroğlu, R. Bozyiğit ve Tuncel, 1995, s. 37). Plato sahasının doğusunda yer alan Yunt Dağı nın zirvesini yükseltileri 1000 m civarında olan küçük tepeler oluşur. Yunt Dağı nın en yüksek yeri gri renkli andezitlerin yayıldığı hafif dalgalı düzlüktür. Foto 4. İbrim Dere Vadisi ndeki Su Uçuran Şelalesi nin görünüşü. Yunt Dağı nın batısında belirgin yükseltiler olarak bulunan yaklaşık m yüksekliğindeki tepeler Işkınlı, Bahçecik ve Yağacak derelerin vadileri arasında %15-%16 eğimli yamaçlarıyla plato sahasına doğru uzanırlar. Bahçecik ve Yağacak derelerin vadileri arasında volkanik çıkışların ve lav akmalarının görüldüğü, andezit, aglomera, riyolit ve riyolitik tüflerden müteşekkil iki tepe yer alır. Plato sahasının Yunt Dağı (1076 m) ve Çakışırdağı Tepe (831m) arasında kalan bölümü, Asmacık ve Yağacak dereleri tarafından yarılmıştır. Aktepe nin (642 m) belirgin yükselti oluşturduğu bu kısımda Asmacık, Uzunlar, Rahmanlar, Recebli ve Sakallı köyleri yer alır. Rahmanlar Köyü çevresinde perlit içeren sarı-gri renkli tüflerden oluşan arazi, diğer sahalarda andezit ve aglomeralardan oluşur. Rahmanlar Köyü nün yaklaşık 1km kadar kuzeybatısında perlit madeni açılmıştır. Bu madenin atık yığınlarının doğal çevreyi kirlettiği görülmektedir. Yenice Köyü kuzeyinde plato sahasının en önemli yükseltisini küçük fakat dik zirvesiyle dikkati çeken, yamaçlarında lav akmalarının da görüldüğü andezitlerden oluşan Kaplan Tepe (695 m) volkan konisi meydana getirir. Kaplan Tepe yi batıdan Kırkelli Dere sınırlandırır. Kaplan Tepe nin güneyinde Koca Çay dar ve derin vadisinde akar. Kaplan Tepe nin güneydoğusunda yer alan Yenice ve Örselli köyleri plato alanının güney ucunda kurulmuşlardır. Bu köylerin bulunduğu sahadan itibaren Koca Çay yatağına doğru eğimlenen arazide plato yüzeyi ile Koca Çay yatağı arasındaki yükselti farkı 250 metreyi bulmaktadır. Plato sahasında Kırkelli Dere ile Yarımca Dere arasında, üzerinde Sarıahmetli Köyü nün de bulunduğu düzlük alan andezit ve aglomeralardan

15 Güzelhisar Çayı Havzasında Yapısal Unsurların Jeomorfolojik Birimlere Etkileri 183 oluşmuştur. Bu alanda şiddetli erozyonun etkisiyle toprak örtüsünün sığlaştığı, taşlık bir arazi yapısının ortaya çıktığı görülmektedir. Çakışırdağı Tepe ile Dutluyayla Tepe arasında kalan araziyi Oligosen e atfedilen sarı, beyaz, kahverenkli aşırı altere yer yer silisifiye dasitik tüfler oluşturur. Tüflerden oluşan araziye yerleşen Yarımca Dere, platoyu parçalayarak düzlüklerin daralmasına yol açmıştır. Üzerinden su bölümü çizgisinin geçtiği Dutluyayla Tepe (633 m), diğer tepelerden farklı olarak daha yayvan bir morfoloji arz eder. Dutluyayla Tepe nin güneyinde plato yüzeyini parçalayan Yarımca ve Karaosman Dereleri, Koca Çay vadisinin yaklaşık 1km kadar kuzeyinde birleşerek Koca Çay a bağlanır. Koca Çay vadisinin kuzey yamacında, derelerin bağlandıkları yerin hemen yanında vadi tabanından yaklaşık 30 m yukarıda küçük bir mağara oluşmuştur (Foto 5). Yaklaşık 50 m2 genişliğindeki mağara kalın tüf tabakası içinde açılmıştır. Karaosman Dere nin orta çığırında yaklaşık 1 km2 genişliğinde dairemsi küçük bir ova gelişmiştir. Tabanını karasal Kuvaterner depolarının doldurduğu bu ova Karaahmetli Köyü nün tarım sahasıdır. Foto 5. Koca Çay Vadisi nde tüflü tabakalar içinde meydana gelmiş küçük bir mağara. Plato sahasının Karaosman Dere ve Tülüntü Dere arasında kalan kesiminde yükselti metreler arasında değişmektedir. Gri, siyah, kahverenkli andezitlerin ve aglomeraların arazi yapısını oluşturdukları plato alanında Akkemik Dağı (498 m) belirgin yükseltiyi teşkil eder. Yüksekköy, Kapıkaya ve Hacıömerli köyleri bu sahada kurulmuş yerleşmelerdir. Kaynağını Yunt Dağı ndan alan Koca Çay ın orta çığırında arazi yapısını dar alanlı olarak vadi boyunca uzanan bazaltlar ve andazitler oluşturur. Bunlar dar ve derin vadinin yamaçlarında yer yer kayalıklar şeklinde yükselir.

16 184 İ. Eroğlu, R. Bozyiğit Plato alanı, Koca Çay vadisinin güneyinde kuzeyine nazaran daha az yer kaplar. Batıya doğru yükseltinin azaldığı bu bölümde yükselti Pelitalan ve Örencik civarında m, İlyasçılar ve Akçaköy civarında m dir. Koca Çay vadisinin güneyinde plato alanının belirgin yükseltisi Yassı Tepe (591 m) dir. Kuzeydoğu - güneybatı yönünde uzanan Yassı Tepe nin zirve bölümü hafif dalgalı düzlüktür. Koca Çay ın çevrelediği kuzey ve kuzeybatı yamaçları oldukça sarptır (Eğim %30-%36 ). Yassı Tepe nin zirvesi ile Koca Çay ın vadi tabanı arasındaki yükselti farkı 300 metreyi bulur. Yassı Tepe nin adından da anlaşılacağı gibi güneybatıya doğru yassılaşmış yamaçlarda eğim % 8 dir ve tedrici olarak plato alanına geçilir. Yapısını andezitlerin oluşturduğu Yassı Tepe nin güney ve batısında tüflerin ve siyah kahverenkli bazaltların yayıldığı alçak plato sahası tepelik alana kadar devam eder (Foto 6). Tepelik Sahalar Foto 6. Yassı Tepe batısında Koca Çay Vadisi nin görünüşü. Güzelhisar Çayı Havzası nda hafif engebeli bir topografya oluşturan tepelik alanlar, deniz kıyısından başlar, Dumanlı Dağ kütlesi ile plato sahası arasında uzanır. Havzanın batı kesiminde yer alan Bozdevlit Tepe (207 m) ve Karadevlit Tepe (423 m) Üst Misyosen deki volkanik püskürmeler ile oluşmuş dairemsi küçük birer volkan konileridir. Lav akmalarının da görüldüğü bu volkan konilerinden Bozdevlit Tepe nin yapısını sütunsal yapılı bazaltik andezitler, Karadevlit Tepe nin yapısını ise gri, siyah, kahverenkli yer yer bantlı piroksen andezitler meydana getirir. Bu tepelerde volkanik kayaçlar lav domu şeklinde bir morfoloji meydana getirmişlerdir. Karadevlit Tepe nin kuzeyinde

17 Güzelhisar Çayı Havzasında Yapısal Unsurların Jeomorfolojik Birimlere Etkileri 185 aglomeralardan oluşana arazide Kalabak köylülerine ait tarım arazileri bulunmaktadır. Tepelik alanın bu kesiminde Kunduz Dere ile bu derenin yukarı çığırını oluşturan Tülüntü Dere, kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan tektonik hatta yerleşmiştir. Bu derelerin vadileri tabanlı vadi özelliğindedir. Güzelhisar Barajı ve Sirçe Dere vadisi arasında yükseltisi 350 m yi bulan üçgen şeklinde bir tepe yükselir. Bu tepenin kuzey ve güney yamaçları oldukça diktir. Doğuya ve batıya uzanan yamaçlar sırtlar oluşturur. Tepenin batısında Güzelhisar Grabeni ne doğru kademeli olarak alçalan arazi, Güzelhisar Çayı ile Sirçe Dere yatakları arasında alçak (32m ) bir eşik meydana getirir. Tepelik saha, Güzelhisar Barajı nın doğusunda engebeli bir topografyaya sahiptir. İbrim Dere ile Koca Çay ın tali kollarının derin bir şekilde yardığı bu sahada, akarsu vadileri arasında yüksek sırtlar uzanır. Bu sahanın doğusunda tüflerin yayıldığı arazi, yükseltisi m arasında değişen hafif dalgalı bir düzlük olarak ortaya çıkar. Ayrılı Dere nin yerleşerek aktığı bu düzlük, Ortaköy den kuzey yönünde gittikçe daralır ve Akçaköy batısında son bulur. Ortaköy, Osmancalı ve Yaylaköy arasında kalan en geniş yerinde dağ içi ovası gelişmiştir. Dağ içi ovasının güneyinde Üst Kretase kalkerlerinin aflömanlar verdiği tepelik saha yer alır. Yükseltisi 500 m yi bulan bu tepelik saha, havza alanının Mesozoyik yaşlı temel arazisine tekabül eder ve Dumanlı Dağ ile Yunt Dağı kütlelerini daha eski bir yapı olarak birbirinden ayırır. Güzelhisar Grabeni nin güneybatısında yer alan yükseltisi 150 m civarındaki alçak tepelikler, Çiğdem Tepe (283 m) ve çevresinde andezit ve aglomeraların yayıldığı arazide nispeten arızalı bir topografya gösterirler. Alçak Sahalar (Graben Alanı, Delta Alanı ve Kıyılar) Güzelhisar Çayı Havsası nın batısında KB-GD yönünde uzanan Güzelhisar Grabeni, yaklaşık 13 km uzunluğundaki tektonik çöküntü alanıdır. Grabenin deniz kenarında kalan batı ucunda Güzelhisar Çayı Deltası gelişmiştir. Delta alanının doğusunda yaklaşık 3 km uzunluğunda, 2 km genişliğinde Kayaalan Ovası yer alır. Genelde pamuk tarımının yapıldığı Kayaalan Ovası nın kuzeyinden Kunduz Dere, güneyinden Güzelhisar Çayı geçer. Kayaalan Ovası nın doğusunda yükseltisi 30 m civarındaki eşik sahası ile graben alanı ikiye bölünür. Grabenin kuzey bölümü Güzelhisar Barajı na doğru gittikçe daralarak, baraj setinin kurulduğu alçak tepeliğin önünde sona erer. Graben alanının bu bölümünde, Güzelhisar Çayı taşkın yatağının kenarında yatağa göre yükseltisi 2-3 m yi bulan akarsu taraçaları oluşmuştur. Güzelhisar Çayı nın taşıyıp biriktirdiği iri ve ince unsurlardan müteşekkil taraçalar, sahadaki tektonik hareketlere bağlı olarak gelişmiştir. Güzelhisar Çayı yatağının kenarında düzlükler şeklinde uzanan taraçalar, yöre halkı tarafından tarım alanı olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca taraçaları sınırlandıran tepelerin yamaçlarında genelde iri çakılların oluşturduğu çakıl depoları görülmektedir.

18 186 İ. Eroğlu, R. Bozyiğit Sirçe Dere nin yerleştiği güney bölümünde graben alanı güneye doğru genişleyerek Uzunhasanlar Köyü ne kadar uzanır. Dedeköy ve Himmet Dereleri graben alanına indiklerin yerlerde birikinti koni ve yelpazeleri oluşturmuşlardır. Grabenin bu bölümü Çıtak, Uzunhasanlar ve Güzelhisar köylerinin tarım sahasıdır. Güzelhisar Grabeni nin kuzey ve güney kenarlarından geçen fay hatlarında doğrultu atım morfolojisi egemendir. Graben alanının güneyinden geçen Güzelhisar fayı, gerek graben alanının gerekse de araştırma sahasının önemli fay hatlarından biridir. Alt Pliyosen-Kuvaterner döneminde meydana gelen Güzelhisar Grabeni, KD-GB doğrultulu eski tektonik hatları kesmektedir(eşder vd., 1991, s. 149). Grabenin tabanı, delta alanı ve Kayaalan Ovası ince unsurların hakim olduğu alüvyonlarla, diğer sahalarda ise iri ve ince unsurların bir arada görüldüğü kolüviyal depolarla doldurulmuştur. Kolüviyal depolarda graben çevresindeki araziyi oluşturan volkanik kayaçlara ait çakıllar hakim olarak bulunmaktadır. Foto 7. Güzelhisar Çayı Deltası nın doğu kesiminin görünüşü. Güzelhisar Çayı Deltası, yaklaşık 4,7 km2 yüzölçümüne sahiptir. Deltanın doğubatı yönünde uzunluğu 3 km, kuzey-güney yönünde genişliği ise 1,7 km olarak belirlenmiştir (Foto 7). Delta alanına güneydoğudan giren Güzelhisar Çayı kuzeyde tepelik alana yaklaştığı noktada Kunduz Dere ile birleşerek delta alnının kuzeyinden denize ulaşır. Güzelhisar Çayı aktüel yatağının güneyinde terk edilmiş eski yatak iki kol halinde uzanır. Kışın Güzelhisar Çayı nın taştığı dönemlerde su akışının görüldüğü eski yataklar, yazın suyun bulunduğu azmak halini alırlar. Eski yatakların çevresi bataklık halindedir ve bataklık bitkileriyle kaplanmıştır. Delta sahasındaki bir diğer bataklık alan Kunduz Dere nin yatağı boyunca uzanır.

19 Güzelhisar Çayı Havzasında Yapısal Unsurların Jeomorfolojik Birimlere Etkileri 187 Kunduz Dere, Güzelhisar Çayı nın biriktirdiği alüvyonlardan oluşan doğal set tarafından kuzeye ötelendirilerek Güzelhisar Çayı na paralel bir akışa zorlanmıştır. Güzelhisar Çayı Deltası nın batısında kıyı kordonu gelişmiştir. Kuzeyden güneye doğru uzanan kıyı kordonu Aliağa koyu na ulaştığı noktada doğuya yönelerek küçük bir girinti yapar. Kıyı kordonunun gelişmesinde dalga ve akıntılar ile birlikte batı sektörlü rüzgarların etkili olduğu söylenebilir. Delta alanının güneyinde başta pelikanlar olmak üzere çok çeşitli kuş türünün barındığı küçük bir lagün bulunmaktadır (Foto 8). Kışın su seviyesi yükselen lagün, yazın tuzlu bataklık halini alır. Deltanın batısında ve Aliağa Koyu kıyısında uzanan dar plaj alanı genellikle iri kumlardan oluşmaktadır. Plaj alanında birçok turistik tesis kurulmuştur. Foto 8. Güzelhisar Çayı Deltası ndaki lagünün görünüşü. Güzelhisar Grabeni nin batısında kalan delta alanı, Kuvaterner deki deniz seviyesi yükselmelerinden etkilenmiştir. Denizin yükseldiği dönemlerde, delta alanı ve Kayaalan Ovası nın büyük bölümü sular altında kalmıştır. Denizin çekilmesinden sonra Güzelhisar Çayı nın getirdiği alüvyonlar ile dolan delta alanı bugünkü görünümünü almıştır. Güzelhisar Çayı Deltası nda taşkın alanı, bataklık, lagün, azmak ve eski yatak gibi deltaya özgü bütün birimler görülmektedir. Ancak Güzelhisar Barajı, Güzelhisar Çayı nın yükünü tuttuğu için delta günümüzde normal ve dengeli bir şekilde gelişmektedir. Ayrıca delta alanından kum ve çakıl alınmaktadır.

20 188 İ. Eroğlu, R. Bozyiğit Dolayısıyla delta alanı tahribata uğramakta ve doğal denge bozulmaktadır. Bütün bu faktörler deltanın gelişimini yavaşlatmaktadır. Güzelhisar Çayı Havzası nda kıyı şeridinin uzunluğu yaklaşık 16 km dir. Burunucu nun güneyindeki küçük bir koy ile Aliağa Koyu arasında uzanan kıyı şeridi oldukça girintili çıkıntılı bir yapıya sahiptir. Yalçınlar a göre kıyıların bu kadar çok girintili çıkıntılı olması, kıyı kuşağında yer alan krater ve kalderalardan kaynaklanmaktadır. Üst Miyosen-Pliyosen- Pleyistosen içinde meydana gelmiş volkanik faaliyetlerin eseri olan krater ve kaldera gibi çukur şekiller Pliyo-Pleyistosen de deniz yükselmesi veya karaların alçalmasıyla deniz sularıyla dolmuş, ada ve yarımadaların yanındaki çukur alanlara da doğal liman ve koy haline gelmişlerdir (Yalçınlar, 1993, s. 22). İnceleme alanında kıyılar genel kıyı sınıflanmasına göre enine kıyı tipinde girmektedir. Güzelhisar Çayı Deltası nın batısında ve güneyinde alçak birikim kıyısı plaj sahalarından ve delta alanından oluşmaktadır. Genelde iri kumlardan oluşan plaj sahası yöre halkının yazları denize girip serinledikleri başlıca yerlerden biridir. Dairesel görünüşteki Aliağa Koyu nun doğusundaki yüksek kıyılarda dar bir sahil şeridi uzanır. İzmir-Çanakkale karayolunun geçtiği bu sahil şeridinde denizin doldurulmuş olması nedeniyle doğal plaj sahası ortadan kalkmıştır. Güzelhisar Çayı Deltası nın kuzeyindeki yüksek falezli kıyılar, girinti ve çıkıntılar yaparak siyah renkli olivin bazaltlardan oluşan Burunucu Yarımadası nın güneyine kadar devam eder. Yükseltisi 30 m yi bulan falezlerde blok düşmesi gibi kütle hareketlerine rastlanır. Falezlerin önünde yer yer abrazyon düzelikleri görülmektedir. Güzelhisar Çayı ağzının yaklaşık 1 km kuzeydoğusunda, antik bir liman kenti olan Myrina (Kalabakhisar) bulunmaktadır. Bu antik kentin liman kalıntılarının büyük bir bölümü bugün deniz suları altında kalmıştır. Çaltılıdere Köyü nün batısında küçük bir koy oluşturan alçak kıyı tuzlu, kumlu marş alanından oluşmaktadır. Kışın deniz sularıyla tamamen işgal edilen marş alanı yazın kuruyarak üzerinde yürünebilecek hale gelmektedir. Hatta Çaltılıdere Köyü nün futbol sahası bu marş alanında bulunmaktadır. Bu kıyı şeridi ile Kayaalan Ovası arasında uzanan dar alüvyal koridor muhtemelen Monastrien II ve Nis sekileri dönemlerinde denizsel çökeller ile doldurulan tombolodur. Sonuç Batı Anadolu da Menderes Masifi nin kuzey kenarında yer alan Güzelhisar Çayı Havzası nda, Hersiniyen ve Alp Orjenezi dönemlerinde yaşanan tektonik hareketlere bağlı olarak kıvrımlar, kırılmalar, metamorfizma ve volkanizma meydana gelmiştir. Bölge büyük bir olasılıkla Permo-Karbonfer e kadar karasaldı, masiflerin az derin deniz suları altında kalması Permo-Karbonfer de

21 Güzelhisar Çayı Havzasında Yapısal Unsurların Jeomorfolojik Birimlere Etkileri 189 olmuştur (Bingöl, 1976, s. 26). Kretase sonlarına kadar transgresyonlara maruz kalan sahada, Mesozoyik arazisini temsil eden Üst Kretase kireçtaşları oluşmuştur. Bu dönemde oluşan Mesozoyik arazisi Alp Orojenezi nin Laramien fazında kıvrılarak yükselmiştir (Hoşgören,1983, s. 120). Güzelhisar Çayı Havzası nda temel formasyonlar Miyosen dönemine kadar uzun bir aşınım dönemi geçirmiştir. Aşınım dönemi Paleojen de stratigrafik boşluğun varlığını ortaya koymaktadır. Bu nedenle sahada Alt Tersiyer formasyonlarına rastlanmamaktadır. Miyosen de görülen Alpin tektonik hareketler esnasında faylanarak çöken kısımlar göller ile kaplanmış ve faylar boyunca volkanik faaliyetler cereyan etmiştir. Sahada Miyosen göl tortulları ile birlikte görülen volkanik kayaçlar bu dönemin eseridir. Üst Miyosen den itibaren epirojenik karakterli genç tektonik hareketlerin etkisinde kalan sahada bölgesel gerilmeye bağlı olarak graben ve horstlar belirmeye başlamış ve daha genç volkanik çıkışlar görülmüştür. Miyosen de başlayan epirojenik hareketler Pliyosen ve Kuvaterner de de sürmüştür. Kuvaterner deki epirojenik hareketler kabukta gerilmelere neden olmuş ve Egeid Karası çökmüştür. Egeid Karası nın çökmesi sonucunda Akdeniz in suları bu alana yerleşmiş ve graben ve horstlar bugünkü görünümlerini almışlardır. Kuvaterner den zamanımıza kadar devam eden yükselme hareketlerine ve kaide seviyesinin değişmesine bağlı olarak akarsular vadilerini derine kazmış, taraçalar oluşmuş, erozyon artmış ve depresyon alanları yüksek sahalardan taşınan alüvyonlarla dolmuştur. Bütün bu olaylar dizisi Güzelhisar Çayı Havzası nın bugünkü jeomorfolojik görümünü ortaya çıkarmıştır ki, saha morfolojik yönden polijenik bir topoğrafya özelliği taşımaktadır. Güzelhisar Çayı Havzası nın oluşumunda orojenez, epirojenez, tektonik ve volkanizma gibi iç kuvvetlerin etkisi görülmektedir. Havzada yapısal ve tektonik unsurların etkisinde farklı jeolojik zamanlarda çok çeşitli jeomorfolojik birimler gelişmiştir. Yoğun bir şekilde volkanizmanın etkisinde kalan havzada volkanik formasyonlar üzerinde çok çeşitli volkanik şekilleri görmek mümkündür. Volkanik formasyonların yüksek topoğrafyayı oluşturduğu havzada faylanarak çöken sahalar graben alanlarının meydana getirmiştir. Günümüzde Güzelhisar Çayı Havzası nda gerçekleştirilen beşeri faaliyetler bu yapısal unsurlar ve şekiller tarafından önemli ölçüde denetlenmektedir. KAYNAKLAR Akkuş, A. (1995). Jeomorfolojiye Giriş. Konya: Öz Eğitim Yayınları: 2. Ardos, M. (1992). Türkiye de Kuvaterner Jeomorfolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayın No: 3737

22 190 İ. Eroğlu, R. Bozyiğit Atalay, İ. (1987). Türkiye Jeomorfolojisine Giriş. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, No: 9. Bingöl, E. (1976). Batı Anadolu nun Jeotektonik Evrimi. MTA Dergisi, 86, Darkot, B., Tuncel, M. (1995). Ege Bölgesi Coğrafyası (3.Baskı). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayın No:2365, Coğrafya Enstitüsü Yayın No: 99. Emre, Ö., Özalp, S., Doğan, A., Özaksoy, V., Yıldırım, C., Göktaş, F. (2005). İzmir Yakın Çevresinin Diri Fayları ve Deprem Potansiyelleri ( Rapor No:10754). Ankara: MTA Jeoloji Etütleri Dairesi. Ercan, T., Satır, M., Kreuzer, H., Türkecan, A., Günay, E., Çevikbaş, A., Ateş, M., Can, B. (1985). Batı Anadolu Senozoyik Volkanitlerine Ait Yeni Kimyasal İzotopik ve Radyometrik Verilerin Yorumu. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 28, Ercan, T., Satır, M., Sevin, D., Türkecan, A. (1996). Batı Anadolu daki Tersiyer Kuvaterner Yaşlı Volkanik Kayaçlarda Yeni Yapılan Radyometrik Yaş Ölçümlerinin Yorumu. MTA Dergisi, 119, Erol, O. (1979). Dördüncü Çağ ( Kuvaterner ) Jeolojisi ve Jeomorfolojisinin Ana Çizgileri. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları No:289,Coğrafya Araştırmaları Enstitüsü Yayınları No:22 Eşder, T., Yakabağ, A., Sarıkaya, H., Çiçekli, K. (1991). Aliağa (İzmir) Yöresinin Jeolojisi ve Jeotermal Enerji Olanakları. (Rapor No:9467). Ankara MTA Genel Müdürlüğü. Hoşgören, M., Y. (1983). Akhisar Havzası Jeomorfolojik ve Tatbiki Jeomorfolojik Etüt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No:3088. Kaya, O. (1979). Ortadoğu Ege Çöküntüsünün ( Neojen ) Stratigrafisi ve Tekniği. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 22/1, Öğdüm, F. (1983). Menemen Dumanlıdağ Volkan Konisi ve Kalderasının Jeomorfolojisi Evrimi. Jeomorfoloji Dergisi, 11, Yalçınlar, İ., (1993). Ege Kıyı Kuşağında Krater ve Kalderalar. Türk Coğrafya Dergisi, 28,