DEPRE ME DAYANI KLI Bİ NA TASARI MI NDA KONFİ GÜRASYONUN ÖNE Mİ. Mi mar Si nan ÖZGEN

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "DEPRE ME DAYANI KLI Bİ NA TASARI MI NDA KONFİ GÜRASYONUN ÖNE Mİ. Mi mar Si nan ÖZGEN"

Transkript

1 İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ DEPRE ME DAYANI KLI Bİ NA TASARI MI NDA KONFİ GÜRASYONUN ÖNE Mİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Si nan ÖZGEN Anabili m Dalı: Mi marlık Progra mı: Bi na Bil gisi MAYI S 2002

2 İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ DEPRE ME DAYANI KLI Bİ NA TASARI MI NDA KONFİ GÜRASYONUN ÖNE Mİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Si nan ÖZGEN ( ) Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 13 Mayıs 2002 Tezi n Savunul duğu Tari h : 28 Mayıs 2002 Tez Danış manı : Di ğer Jüri Üyel eri Doç. Dr. Si nan M. ŞENER (İ. T. Ü.) Prof. Dr. Özkan İŞLER (İ. T. Ü.) Prof. Dr. Nesri n DENGİ Z ( M. S. Ü.) MAYI S 2002

3

4 ÖNS ÖZ Ül ke mi z dünyanı n önde gel en aktif depre m kuşakl arı nı n i çi nde yer al makt a, sı k sı k büyük depre ml er yaşanmakt adır. Bu nedenl e depre me dayanı klı bi na t asarımı konusu öne m kazanmakt a, bunun da mi mari t asarı ml a başladı ğı bilinmekt edir. Bu çalış mada depre me dayanı m kapsamı nda konfi gürasyon konusu işlenmi ş ve geliştiril meye çalışıl mıştır. Bu çalış ma i çi n beni özendiren, her aşa ması nda ol uml u el eştirileri ile bana yol gösteren Hoca m, Sayı n Doç. Dr. Si nan M. Şener e teşekkür ederi m. Tü m hayatı m boyunca, bana sağl adı kları orta m, gösterdi kleri sevgi ve güven, t ez çalış ma m esnası nda verdi kleri destekler i çi n aile me, maddi manevi yar dı mı nı esirge meyerek, kendi t ez çalış ması nı aksat mak uğr una t ez çalış ma ma yardı mcı ol an değerli arkadaşı m Ceyda Vat an a, Yal ova, Kocaeli ve Düzce Depre m Böl gel eri ni n her köşesi ni nden çekti ği f ot oğrafları kullanı mı ma veren değerli mesl ektaşı m Uğur Çakıroğl u na, verdi ği destekten öt ürü Ercan Pelit e teşekkürü bir borç bilirim. Ma yı s 2002 Si nan Özgen ii

5 İ Çİ NDEKİ LER KI SALT MALAR TABLO Lİ STESİ ŞEKİ L LİSTESİ SEMBOL Lİ STESİ ÖZET SUMMARY Sayfa No vi vii viii xii xiii xv 1. Gİ Rİ Ş Tanı m Amaç ve Kapsam 2 2. DEPRE Mİ N TANI MI Yerküreni n İç Yapısı Depre mi n Ol uşu mu Fayı n Tanı mı, Öncü- Artçı Depre m Kavra mı Depre m Para metreleri Ol uş Za manı Hi posantr( Odak Nokt ası, İç Mer kez Deri nli ği) Episantr( Dış Mer kez) Şi ddet Depre mi n Büyükl üğü( Magnit üd) Depre ml eri n Yeryüzündeki Et kileri ve Zararl arı Yüzey Kırı kları Heyel an( Yer Kay ması), Kop ma ve Çök me Toprak ve Çamur Ak ması Sı vılaş ma Tsuna mi Yangı n Türki ye ve Depre m Türki ye ni n Depre mselliği Türki ye ni n Depre m Böl geleri Ağust os 1999 Mar mara Depre mi Türki ye de Yaşanan Öne mli Depre mler DEPRE MLERİ N YAPI LAR ÜZERİ NDEKİ ETKİ LERİ Depre m Hareketi ni n Yapı ya Et kisi Yapı yı Et kileyen Depre m Yükl eri Yapı nı n Özellikleri 32 iii

6 Depre mi n Özellikleri Depre m Et kisi ndeki Yapı Mal ze me ve El e manl arı nı n Davranışı Bet on Çeli k Kol onl ar Kirişler Kiriş- Kol on Bi rleşi m Nokt ası Perdeler Depre m Yönet meli kleri ni n Tasarı m Açısı ndan Karşıl aştırıl ması Bet onar me Yapı Standartları Depre m Yönet meli kleri Depre m Yönet meli ği ne Göre Mi mari Düzensizli kler Plan Düzensizlikleri Düşey Doğr ultuda Düzensizlik Dur umları DEPRE ME DAYANI MI ETKİ LEYEN TASARI M KAVRAMLARI Konfi gürasyonun Tanı mı Konfi gürasyonun Öne mi Sis mi k Perfor mansı Et kileyen Konfi gürasyon Kavra ml arı Öl çek Yüksekli k Yat ay Uzunluk Oran Si metri Yük Dağılımı Strükt ürel Plan Yoğunl uğu Bi na Çeperi Dayanı mı Hi perstatiklik Basit Bi çi ml erde Belirgi n Düzensizlikl er Bi na Çeperini n Mukave met ve Rijitlik Çeşitle mel eri Çekirdek Yerleşi mi ve Yanlış Si metri Çok Köşeli Konfi gürasyonl ar Probl e m Düşeyde İçeri Çekme veya Çı kma Konfigürasyonl arı Probl e m, Bina Çı kmal arı Dayanı mve Rijitli kte Süreksizli k Probl e m; Yumuşak Kat Süreksiz Perde Duvarlar Kol on Rijitliği nde Çeşitlemel er, Kısa Kol on Rijit Kiriş, Zayıf Kol on 101 iv

7 Perde Duvar ve Çerçeve İlişkisi Strükt ürel Ol mayan Değişi kli kler Bitişi k Bi nal ar -Çeki çle me/ Çarpış ma Vazi yet Pl anı na Yerleşi mprobl e ml eri Depre m Doğrult usu Vazi yet Planı Üzeri ndeki Arazi Dur umu Birbirleri ni Et ki Altında Bırakan Bl okl ar ÖRNEKLER Gi riş Örnek Bi na Grupl arı Ör nek A Ör nek A Ör nek A Ör nek A Ör nek A Ör nek A SONUÇ 135 KAYNAKLAR 141 EKLER 145 ÖZGEÇMİ Ş 150 v

8 v

9 KI SALT MALAR GMT MM MS K KAF DAF EGS SEAOC ABYYHY : Greenwi ch saati : Mercalli Cet veli : Medvedev- Sponheur- Karni k Şi ddet Cet veli : Kuzey Anadol u Fay Hattı : Doğu Anadol u Fay Hattı : Ege Graben Siste mi : Struct ural Engi neers Associati on of California : Afet Böl gel eri nde Yapılacak Yapılar Hakkı nda Yönet meli k vi

10 TABLO Lİ STESİ Sayfa No Tabl o Şi ddet ve Ri chter Magnitidünün birbiri yle karşılaştırıl ması Tabl o Tür ki ye deki öne mli depre ml er Tabl o 4. 1 Konfi gürasyonun ana biçi ml eri; basit ve kar maşı k konfi gürasyonl ar Tabl o 4. 2 SEAOC a göre düzensiz strükt ürler Tabl o 4. 3 Si metri Aksları Tabl o 4. 4 Çekirdekl er içi n konfi gürasyon Tabl o 4. 5 Yu muşak kat içi n çözümönerileri Tabl o 5. 1 Ör nek A1, Doğu Yönü Bloğu, Bl ok Tabl o 5. 2 Ör nek A1, Batı Yönü Bloğu, Bl ok Tabl o 5. 3 Ör nek A2, çökme hasarını n ol duğu A- B ve E- F blokları Tabl o 5. 4 Ör nek A2, C- D bl okl arı Tabl o 5. 5 Ör nek A Tabl o 5. 6 Ör nek A4, Bl ok Tabl o 5. 7 Ör nek A4, Ti p Bl ok 2 ve Bl ok Tabl o 5. 8 Ör nek A4, Ti p Bl ok 3 ve Bl ok 3A Tabl o 5. 9 Ör nek A4, Ti p Bl ok Tabl o Ör nek A Tabl o Ör nek A vii

11 ŞEKİ L LİSTESİ Sayfa No Şekil 2. 1 Yer küreni n kat manl arı ve fizi ksel özellikleri... 5 Şekil 2. 2 Yer kabuğu hareketi ni n şe mati k anlatı mı... 6 Şekil 2. 3 Fayı n(kırı k) ol uşumu... 7 Şekil 2. 4 Fay( kırı k) çeşitleri... 8 Şekil 2. 5 Odak nokt ası, dış mer kez ve sis mi k depre mdal gaları nı n yayılışı... 9 Şekil 2. 6 Depre mhareketi ni n çizime dönüşt ürül müş hali Şekil 2. 7 Dünyadaki tekt oni k levhal ar Şekil 2. 8 Adapazarı nda gözle izlenebilen 3 metreli k sağ yanal yer değiştir me Şekil 2. 9 Bol u Yol u nda heyelan Şekil Ağust os Depre mi nde sı vılaş ma sonucu yana yatan bi na Şekil Sapanca Ot eli nde ze mi n göç mesi ve küçük tsunami Şekil Tür ki ye Depre m Böl gel eri Haritası Şekil Bol u da gözl enebilen fay hattı Şekil Bol u Dağl arı na doğru fay hattı Şekil Kuzey Anadol u Fay Hattı Şekil Tür ki ye deki aktif fay hatları ve depre mnokt aları Şekil Ağust os 1999 Depre mi nin mer kez üssü 26 Şekil Fay hattı üzeri ndeki de miryol u Şekil Bol u da fay hattını n geçtiği nokt alardaki duvarda 3 m.lik öt elenme Şekil 3. 1 Depre mdal gaları Şekil 3. 2 San Fernando Depre mi nde hasar al dı ğı hal de çelik strükt ür sayesi de ayakt a kalan bi na Şekil Mar mara Depre mi nde hasar al mış çelik yapı 35 Şekil 3. 4 Etri ye eksi kli ği ni n bet onar me kol on üzeri nde yarattığı depre m hasarı Şekil 3. 5 Bet onar me kol onl arda donatı ve detayları Şekil 3. 6 Bet onar me kirişte boyuna donatı Şekil 3. 7 Kol on kiriş birleşi mnoktal arı ndaki etriye detayları Şekil 3. 8 Kol on kiriş birleşi mnoktası detaylandır ması Şekil 3. 9 San Fernando Depre mi nde Kı zıl Haç Bi nası nda 4. katta zayıf işçilik Şekil Pl anda düzensiz bir yapı ör neği Şekil Bur ul ma Düzensizliği Şekil Rijitlik mer kezi ve kütle mer kezi ni n farklılaş masından kaynakl anan burul ma düzensizliği Şekil Banco Central de Ni caragua, Ti pi k Kat Planı, 4. Kat viii

12 Şekil Sol da Banco Central, Sağda Banco de Americo Binaları Şekil Banco de Americo Bi nası tipi k kat planı Şekil İki bi nanı n görünü mü Şekil Döşe me süreksizliği Şekil Pl anda çı kı ntılar bul unması Şekil Bi na kolları nda meydana gelen dönme hareketi Şekil Taşı yıcı ele man eksenl erini n paralel ol ma ması duru mu Şekil Mar mara Depre mi, Düzce de ortagonal ol mayan bir köşe bi na Şekil Şekil deki köşe bi nadan detay Şekil Katlar arası rijitsizlik düzensizlikleri Şekil Kocaeli depre mi nden yumuşak kat hasarı na ör nekl er Şekil Taşı yıcı siste mi n düşey elemanl arı nı n süreksizliği Şekil Yapılarda görül en düşeyde düzensizlik örnekl eri Şekil Düzensiz çerçeveli taşı yıcı siste ml er Şekil Kat yüksekli ği nde dengesizlik Şekil Kı sa kol on ol uşumu Şekil Ma nagua Depre mi nden kısa kol on hasarı na bir örnek Şekil Kı sa kol on ol uşumuna yol açabilecek detaylar Şekil Kı sa kol on hasarı nı n önlenmesi içi n çözüm önerileri Şekil 4. 1 Galileo nun Ör nek olarak verdi ği 2 ke mi k Şekil 4. 2 Me xi co Cit y Depre mi nde ağır hasar alan yapıların yüksekli k şe ması Şekil 4. 3 Kocaeli depre mi sonrası, Kocaeli nden bir örnek; derzsiz bi na Şekil 4. 4 A4 örneği ni n plan tipi, vazi yet planı nda depre mdoğr ult usuna di k ol arak konu ml andırıl mış, oranl arı bozuk bir örnek Şekil 4. 5 Göl cük Mer kez, Planda ve düşeyde bir akstra si metrik bi na Şekil 4. 6 Al anl arı bakı mı ndan aynı büyükl üğe sahi p i ki plan tipi ndeki taşı yıcı ele man yoğunl uğu farkı Şekil 4. 7 İz mit, odal arı n önünde yer alan sal on döşe mesi nde ağır hasar Şekil 4. 8 Depre met kisi yle salını ma giren bi nada üst katlara et ki eden yatay ve düşey kuvvetler Şekil 4. 9 Pant heon ve bir konut planı nı n strükt ürel plan yoğunl uğu açısı ndan karşılaştırıl ması Şekil İz mit, 17 Ağust os Depremi nde hafif hasar alan strükt ürel plan yoğunl uğu yüksek bir yığ ma yapı Şekil Kuvvet kolları nı n mer keze uzaklı ğı Şekil A4- B1 Ör neği, Yal ova, köşe hasarları Şekil Ronan Poi nt Apart manı Şekil Köşe bi nalarda rijitlik merkezi ni n öne mi Şekil Basit bi na biçi ml eri nde uzunl ukl arı n rijitlik açısı ndan öne mi Şekil Köşe bi nanı n serbest ucunda göç me Şekil Al aska Depre mi nde çöken J. C. Penny alışveriş merkezi Şekil Basit biçi ml erde yanlış çekirdek yerleşi mi Şekil Guat a mel a, Ter mi nal Hotel Bi nası nı n yanlış çekirdek yerleşi mi Şekil Hot el Ter mi nal i n lokanta katı ndaki hasar Şekil Al aska Depre mi nde çöken Four Seasons Apart manı Şekil Ağust os 1999 Kocaeli Depre mi, sol da çekirdeği doğru, sağda yanlış yerleştiril miş iki örnek Şekil A4 Ör neği, Yal ova, arka pl anda çekirdekl eri doğru yerleştiril miş 85 ix

13 bir örneği n hasar al mayışı... Şekil Çok köşeli konfi gürasyonl ar ve probl e mnokt aları Şekil A4- B1 örneği, Yal ova, 17 Ağust os Depre mi sonrası 5 katlı bi nanı n al dı ğı hasar Şekil Ör nek A4- Bl ok1 ( Böl üm 5), Yal ova, Taşı yıcı Sistem ve Mekan Pl anl arı 87 Şekil Bi nal arda meydana gelen yer değiştir mel er Şekil Kollarda ol uşan dön me hareketi Şekil Mer di ven ve asansörleri n yerleştiril mesi ni n uygun ol duğu nokt alar Şekil Oli ve Vi ew Hast anesi nin devrilen 3 mer di ven kulesi nden biri Şekil Oli ve Hastanesi Planı ve kesiti Şekil Oli ve Vi ew Hast anesi, bina kolları nı n ucundaki aşırı yer değiştir mel er sonucu ol uşan hasarlar Şekil Oli ve Vi ew Hast anesi, bina ve mer di ven kul esi arası ndaki boşl uğu Şekil Bi na kolları arası nda bırakılabilecek derz detayl arı Şekil Zayıf nokt alara yerleştirilen perde duvarlar Şekil U pl an ti pi nde alınabilecek strükt ürel önle m Şekil Geri çekil me kombi nasyonl arı, bi nada ol uşan moment Şekil Çı k ma plan ve kesiti Şekil Sağda 1975 öncesi bir çık ma, sol da konsol ucunda kol on Şekil Kendi içi nde farklı yüksekli klere sahi p bi naları n derzle ayrıl ması.. 95 Şekil İz mit, yumuşak kat örneği Şekil Yu muşak kat ol uşumu Şekil Sol da ze mi n katta, sağda ise 1. katta yumuşak kat oluşuml arı Şekil Düşey yükü yere aktar mayan perde duvarlar Şekil El Centro Depre mi, Kalifor ni ya, I mperial Country Ser vice Bi nası. 99 Şekil El Centro Depre mi, 1979, Kaliforni ya, I mperial Country Servi ce Bi nası süreksiz perde duvar sonucunda ol uşan yumuşak kat 99 pr obl e mi... Şekil Göl cük, kısa kol on ol uşumu 101 Şekil Ki rişleri n kalı n, kol onl arın zayıf ol ma durumu Şekil Düzce, kirişleri n kalı n, kol onl arı n zayıf ol ma durumunda ortaya çı kan t ümüyl e göç me Şekil Per de duvar ve çerçeve ilişkisi Şekil Al aska Depre mi nde L Street Apart manı nda Ol uşan Hasar Şekil Per de duvar-çerçeve ilişkisi ve alınabilecek önl e mler Şekil Per de duvarlı siste ml erde hasar nokt aları Şekil Strükt ürel ol mayan eklentiler Şekil De mi r doğra manı n strüktür üzeri nde yarattığı ol ums uz et ki ve doğra manı n perde gi bi çalış ması sonucu göç mel er Şekil Ze mi n katta dış çeperdeki saç kepenkl eri n perde gibi çalış ması Şekil Çeki çle me ol uşumu Şekil Göl cük, bi na sağla mol duğu hal de, çöken bi nanı n çekiçle me ile bi naya verdi ği hasar Şekil İz mit, iki komşudan gelen çeki çle me et kisi sonucu göç me Şekil Hot el de Carl o, Mexi co Cit y, Çeki çle me Et kisi Şekil Depre mdoğr ult usuna uzun yönü di k yerleştiril miş bir örnek Şekil Düzce, bi na depre myönüne paralel yerleştiril miş bir örnek x

14 Şekil Ar azi içi nden geçen akarsu deltası üzeri ndeki bi nalar grubu Şekil Depre m mer kezi ne di ğerine oranla daha yakı n olan bi nanı n hasar al ması Şekil 5.1 Ör nek yapı topl ul ukl arı nın Yal ova şehri ne göre yerleşi myerleri Şekil 5. 2 Ör nek A1 i n inşa edil di ği tari hteki bir görünt üsü Şekil 5. 3 Ör nek A1 doğu bl oğunun depre mden sonraki görünü mü Şekil 5. 4 Ör nek A2 ni n i nşa edil diği tari hteki bir görünt üsü Şekil 5. 5 Ör nek A2, C- D ve A- B Bl okl arı nı n depre msonrası görünt üleri Şekil 5. 6 Ör nek A3 ün i nşa edil di ği tari hteki görünt üsü Şekil 5. 7 Ör nek A3 nor mal kat planı Şekil 5. 8 Ör nek A4 ün i nşa edil di ği tari hteki bir görünt üsü Şekil 5. 9 Ör nek A4 ün depre msonrası görünü mü Şekil Ör nek A4, Bl ok 1 Plan Şekil Ör nek A4, Bl ok Şekil Ör nek A4, Bl ok 2 ve Bl ok 4 Pl anları Şekil Ör nek A4, Bl ok Şekil Ör nek A4, Bl ok 3 ve Bl ok 3A Pl anları Şekil Ör nek A4, Bl ok 3 ve Bl ok 3A Şekil Ör nek A5 i n inşa edil di ği tari hteki bir görünt üsü Şekil Ör nek A5 i n depre msonrası görünü mü, doğu bl oğu Şekil Ör nek A5 i n depre msonrası görünü mü, doğu ve batı bl okları Şekil Ör nek A5, Plan Şekil Ör nek A5, doğu bl oğunun depre msonrası görünt üleri Şekil Ör nek A6 nı n i nşa edil diği tari hteki bir görünt üsü Şekil Ör nek A6 nı n depre msonrası görünü mü Şekil Ör nek A6, Plan Şekil Ör nek A6, depre msonrası bir görünü m xi

15 SEMBOL Lİ STESİ A, B, C, C 1,... : İntegrasyon sabitleri D : Plak eğil me rijitliği E c, E s : Bet on ve donatı nı n elastisite modül eri F s, F s : Üst ve alt yüzeyl erde biri mgenişliğe düşen donatı alanı H : Plak kalı nlı ğı I c, I s : Bet on ve donatı nı n atalet mo mentleri K,K r : Dairesel ve radyal eğrilikl er k, k r : Boyutsuz dairesel ve radyal eğrilikler L : Plakta karakt eristik uzunl uk M r, M : Radyal ve dairesel momentler M o, M o ' : Plağı n pozitif ve negatif li mit mo mentleri : Li mit mo mentler oranı P : Plağı et kileyen düzgün yayılı yük p : Tekil yük Q o : Ze mi n akma geril mesi : Plağı et kileyen bileşke yayılı yük Q T xii

16 DEPRE ME DAYANI KLI Bİ NA TASARI MI NDA KONFİ GÜRASYONUN ÖNE Mİ ÖZET Öne mli bir depre m kuşağı üzeri nde bul unan Türki ye ni n al an ol arak %92 si, nüf us ol arak %95 i depre m riski altındadır yılları arası nda ol uş muş 66 adet çok yı kıcı depre m bunun bir göst ergesi ol up, özellikle 17 Ağust os 1999 Kocaeli ve 12 Kası m 1999 Düzce Depre ml eri, depre m ol gusunun Tür ki ye i çi n öne mi ni bir kez daha ortaya çı kart mıştır. Bu depre ml erde de daha önceki depre ml ere benzer hasarları n ol uş muş ol ması, Tür ki ye de hal en depre me dayanıklı yapı üretilemedi ği ni ve geç mi ş depre ml erden gerekli dersi n çı karıl madı ğı nı göstermekt edir. Depre m doğal bir afettir; buna karşı n nitelikli ve güvenli yapıları n üretileme mesi dur umunda gerek ekonomi k, gerekse i nsan kayıpl arı na yol açarak da ayrı bir afet e dönüşebil mekt edir. Depre me dayanı klı yapı üretilebil mesi i çi n mi mari t asarı m aşa ması nda; bi na boyutları nı n, konfi gürasyonunun, pl an ve 3. boyutta düzenl enmesi ni n, bitişi k bi nal arla ilişkisi ni n gözönünde bul undur ul ması, bununl a birlikte yapı el e manl arını n ve öğel eri ni n deprem davranışları nı n belirlen mesi ve hasarları önl eyebilecek det ayl arı n t asarlanması gerekmekt edir. Bi nanı n bi çi mi ni n mi mari t asarı m aşa masında belirlenmesi ve genel kararları n mi mar tarafı ndan veril mesi sebebi yle, mi mari t asarı m aşa ması depre me dayanı klı bi na tasarı mı nda önceli k ve öne m kazanmakt adır. Depre me dayanı klılık yönünden uygun tasarlanma mı ş bir bi nanın hesapl arla i yileştiril mesi çok güç, hatta bazı dur uml ar da i mkansız ol makt adır. Bu nedenl e mi marı n, bi na t asarı mı na yakl aşırken, depre m hareketi ni ve depre mi n yapı ya ol an et kileri ni düşün mesi ve gözönünde bulundur ması gerekmekt edir. Tez kapsa mı nda deprem ol gusu t anıtılarak, Tür ki ye de yür ürl ükte ol an Af et Böl geleri nde Yapılacak Yapılar Hakkı nda Yönet meli k de yeralan mi mari kısıtlamal ar irdelenmi ş, depre me dayanı klı bina t asarı mı nı n mi mari t asarı m aşa ması ndan başlayarak ol uş ması nı n öne mi vur gul anmı ştır. Buradan yol a çı kılarak belirlenecek bi na konfigürasyonu na, bi nanı n mi mari t asarı mı esnası nda önceli kli ol arak di kkat edil mesi gerekti ği, örnekl erle açı klan maya çalışıl mıştır. Bi ri nci böl ümde, konuya genel bir yakl aşı ml a giriş yapıl mış, konunun öne mi ve çalış manı n a macı açı klanmı ştır. İki nci böl ümde, depre m hareketi ni n ol uşumu, depre m-ze mi n ilişkisi, depremi n genel özellikleri ni n t anı ml arı incel enmi ş, Tür ki ye üzerindeki depre m kuşakl arı ve ol uş muş depre ml er ele alınmı ştır. Üçüncü böl ümde, depre mi n bi nalar üzeri ndeki et kileri el e alı nmı ştır. Depre me dayanı klılık yönünden mi mari yapı el e manl arını n davranışları i ncelenmi ş, t aşı yı cı

17 siste m t ürleri ni n özellikleri t anıtılarak, t aşı yıcı siste m t asarı mı nda ve seçi mi nde gözönünde bul undur ul ması gereken hususlar belirtil miştir. Bunl ara bağlı ol arak Tür ki ye de yayı nl anmı ş Afet Böl geleri nde Yapılacak Yapılar Hakkı nda Yönet meli k el e alı narak bunl arı n mi mari açı dan getirdi ği kısıtlamal ar ve öner mel er ör nekl erle değerlendiril miştir. Dör düncü böl ümde, depre m dayanı mı nda mi mari t asarı mı n yeri ve öne mi vur gul anmı ş, t asarı m esnası nda yapılabilecek konfi gürasyon çalış ması maddel er ve ör nekl erle açı klanmaya çalışıl mıştır. Beşi nci böl üm, dör düncü böl ümdeki konfi gürasyon kuralları nı açı klamak üzere düzenl enmi ş, 17 Ağustos 1999 Kocaeli Depre mi nden çokca et kilenen Yal ova Böl gesi nden seçilen örnekl er kapsa mı nda değerlendir mel er yapıl mıştır. Sonuç böl ümünde, konfigürasyon t anı mı ve ör nekl e mel eri nden ortaya çı kan bir di zi veriler i ncelenmi ş, depre me dayanı klı bi na t asarı mı nda di kkat edil mesi gereken hususlar irdelenerek çalışma kapsa mı nda geliştirilen kavra ml ar değerlendiril miştir. xiii

18 THE I MPORTANCE OF CONFI GURATI ON I N EARTHQUAKE RESISTANT BUI LDI NG DESI GN SUMMARY Tur key is l ocated on one of t he most i mportant seis mi c zones. The 92 % of t he area and t he 95 % of t he popul ati on are under t he risk of cat astrophi c eart hquakes. The eart hquakes, whi ch occurred bet ween 1894 and 1999 poi nt out t he i mportance of t his pheno menon f or Tur key as well as t he eart hquakes i n August 17 th 1999 and Nove mber 12 th The da mages of recent eart hquakes are si milar t o earlier eart hquakes, whi ch ill ustrate t hat l essons are not l earned from previ ous disasters while the buil di ngs are not desi gned and constructed t o wit hstand t he eart hquake. Alt hough eart hquake is a nat ural pheno menon, it may result wit h cat astrophi c effects for casualties and econo mi c l osses when buil dings are desi gned and construct ed wit hout quality and securit y. In architect ural planni ng phase, i n or der to pr oduce eart hquake resistant buildi ngs, t he arrange ment for buil di ng si ze, confi gurati on, pl an and 3 rd di mensi on have to be done, t he relationship wit h t he adj acent buil dings has t o be eval uated, t he behaviors of t he buil di ng el e ments have t o be det er mi ned, and t he det ails t hat coul d prevent da mages have t o be designed. Because t he buil dings shape is det er mi ned duri ng t he architect ural desi gn and t he general decisi ons are gi ven by the architect, t he pl anni ng phase pl ays an i mportant r ole i n t he eart hquake resistant buil di ng desi gn. It is very challengi ng and so meti mes i mpossi ble t o i mpr ove t he buil di ng t hat has not been suitabl y desi gned f or t he eart hquake wit h calcul ati ons. Because of t his reason, duri ng buil di ng desi gn appr oach of t he buil di ng, t he architect has t o eval uate the effects of the eart hquake t o the buil di ng. In t he scope of t he t hesis, t he concepts and facts about t he eart hquake are present ed, Tur kish Specificati on for Struct ures t o be built in Di saster Ar eas is exami ned, and the i mportance of t he architect ural desi gn is e mphasized. The buil di ng configurati ons that will be deter mi ned by t hese aspects are ai med to be expl ai ned wit h exampl es. In t he first secti on, a general i ntroducti on has been made, and t he i mportance of t he subj ect and t he purpose of the st udy have been explai ned. In t he second secti on, the f or mati on of t he earthquake acti vit y, t he relati onshi p bet ween eart hquake and gr ound, and t he general properties of t he eart hquakes are exa mi ned as well as the eart hquake zones and t he occurred eart hquakes are eval uated. In t he t hird secti on, t he effects of t he eart hquakes on t he buil di ngs are evaluat ed. The behavi ors of t he buil ding el e ments agai nst earthquake are exa mi ned whil e t he pr operties of t he struct ural syste m t ypes are present ed and t he criteria f or desi gni ng and sel ecti ng t he structural syste m are det er mi ned. As a result, restricti ons and

19 suggesti ons t hat Tur kish Specificati on f or Structures t o be built i n Di saster Ar eas bri ngs about has been discussed wit h exa mpl es in architect ural poi nt of view. In t he f ourt h secti on, role and i mportance of t he architect ural desi gn are emphasized, and t he confi gurati on st udy t hat mi ght be made duri ng t he desi gn phase is present ed by ite ms and exa mpl es. The fift h secti on is present ed t o expl ai n t he confi gurati on r ul es menti oned i n t he fourt h secti on and eval uati ons have been made by means of t he sa mpl es taken from mostl y affected Yal ova Regi on i n August 17 th 1999 eart hquake. In t he Concl usi on secti on, t he dat a resulting from t he confi gurati on defi nition and t he sa mpli ngs have been exa mi ned, and t he concepts t hat have been devel oped duri ng research have been discussed by eval uati ng t he aspects t hat have t o be taken i nt o consi derati on duri ng earthquake resistant buil di ng desi gn. xv

20 1. Gİ Rİ Ş 1. 1 Tanı m Depre m, yer i çi nde fay olarak adl andırılan kırı klar üzeri nde biri ken bi çi m değiştir me enerjisini n ani den boşalması sonucunda meydana gel en yerdeğiştir me hareketi ni n neden ol duğu kar maşı k dal ga hareketleri dir[1]. Önceden bir uyarı ol madan meydana gel mesi yönünden deprem, doğal afetler arası nda kendi ne has bir özelliğe sahi ptir. Depre m meydana gel meden önce bazı ön işaretler gör ülebilirse de, günü müzde depre mi n önceden t ahmin edil mesi konusunda güvenilir sonuçl ar henüz mevcut değil dir. Güvenilir bir uyarı siste mi ni n henüz mevcut ol ma ması, yapıların depre me karşı dayanı klı düzenl enerek, depre mi n et kileri nden kor un manı n sağl anması gereği ni ortaya çı kar mı ştır. Depre ml er genellikle gerçekl eşeceği bilinen, yerleri ve büyükl ükl eri bir öl çüde önceden kestirilebilen ve yapı öl çeği nde önl e m alınabilecek doğa ol ayları ndandır. Bu nedenl e afet ol arak düşünül me meli dir. Depre mi afet hali ne dönüşt üren, can ve mal kayı pları na yol açan sebep i nsanl arı n yap mı ş ol duğu yanlış uygul amal ar ve tedbirsizliklerdir. Dünya üzeri nde meydana gel en depre ml er esnasında ol uşan bi na hasarları üzeri nde yapılan gözl e ml erden, mi mari t asarı mı n yapı nı n depre m davranışı nda çok öne mli bir rol oynadı ğı sonucu çı karıl mıştır. Depre ml erde depre me uygun ol mayan mi mari ye sahi p bi naları n büyük hasar gör dükl eri veya yı kıl dı kları gözl enmi ştir. Depre m dayanı mı nı n büyük oranda mi mari t asarı m aşa ması nda şekillendi ği, gözle ml er den el de edilen di ğer bir sonuçt ur. Doğal bir ol uşum ol arak nitelendirilen depre m hareketi ni n, açı k al anda bul unan bir insana et kisi yok denilecek kadar az ol makl a birlikte, yapı i çi nde bul unan i nsan, eki pman, hayvan vs. i çi n aynı dur um çoğu za man söz konusu ol ma makt adır. Depre m dal gaları ndan et kilenen yapı, titreşi me gir mekt e ve depre mi n ol uşt urduğu kuvvetlere, dayanı mı öl çüsünde karşı koy makt adır. Yet erli dayanı mda t asarlanma mı ş bi nal ar, bu

21 et kiler karşısı nda hasar görerek veya yı kılarak, can ve mal kayı pları na yol aç makt adırlar. Böyl eli kle i nsanoğl unun t e mel de gereksi ni ml eri ni karşıla mak ve kendi ni dış et kilerden korumak i hti yacı ile ol uşt urduğu mekanl ar, depre me dayanı klı tasarlan madı ğı t akdirde, bu i şl evi ni n aksi ne davran makt a, güvensi z bir ort a m yarat makt adırlar Amaç ve Kapsa m Öne mli bir depre m kuşağı üzeri nde bul unan Türki ye ni n al an ol arak %92 si, nüf us ol arak %95 i depre m riski altındadır yılları arası nda ol uş muş 66 çok yı kıcı depre m bunun bir göstergesi ol up, özellikle 17 Ağust os 1999 Kör fez ve 12 Kası m 1999 Düzce Depre ml eri, depre m ol gusunun Tür ki ye i çi n öne mi ni bir kez daha ortaya çı kart mıştır. Bu depre ml er de de daha önceki depre ml ere benzer hasarları n ol uş muş ol ması, Tür ki ye de hal a depre me dayanıklı yapı üretilemedi ği ni ve ol uş muş depre ml erden gerekli dersi n çı karıla madı ğı nı göster mekt edir. Meydana gel en son depre ml erde gözl enen hasar sebepl eri genel olarak, depre mi n özellikleri, ze mi n dur umu, depre me uygun ol mayan mi mari ve t aşı yıcı siste m t asarımı, donatı det ayl arı nı n yet ersiz ve yanlış yapıl ması, kalitesiz işçilik ve bet on, yapı m aşa ması nda yet ersiz deneti m ol arak gözl e ml enmekt edir. Yapılarda depre m sonucu meydana gel en hasarlar bu konuda bazı kuralları n belirlen mesi gereği ni ortaya çıkart mıştır. Depre m Yönet meli ği olarak isi ml endirilen bu kurallar t opl ul uğunun Türki ye deki geç mi şi 1940 lara dayanır. Tür ki ye dünyada depre ml e il gili yasa çı karılan il k beş ül keden bir t anesi dir. Tür ki ye gi bi depre m riski ni n yüksek ol duğu bir böl gede yapılacak ol an bi na t asarı ml arı nda, depre m et kileri ni n ağırlıklı ol arak göz önünde bul undur ul ması gerekmekt edir. Bu çalış mada bu etkiler değerlendirilecektir. Depre m doğal bir ol ay ol ması na karşı n nitelikli ve güvenli yapıları n üretile me mesi dur umunda gerek ekono mi k, gerekse i nsan kayı pları na yol açarak afet e dönüşebil mekt edir. Depre me dayanı klı yapı üretilebil mesi i çi n mi mari t asarı m aşa ması nda; bi na boyutları nı n, konfi gürasyonunun pl an ve 3. boyutta düzenl enmesi ni n ve bitişik bi nalarla ilişkisi ni n göz önünde bul undur ul ması, bununl a birlikte yapı el e manl arını n ve ögel eri ni n deprem davranışları nı n belirlen mesi ve hasarı önleyebilecek detayl arı n tasarlanması gerekmekt edir. 2

22 Mi mari t asarı mı n yanısıra, t aşı yıcı siste m t asarımı da depre me dayanı m yönünden öne mli di ğer bir aşa madır. Taşı yıcı siste m t ürleri ni n ve özelliklerini n mi mar tarafı ndan bilinmesi, depre me dayanı klı taşı yıcı siste m seçi mi nde doğr u karar veril mesi ni sağl arken, yapı nı n depre m et kileri ne karşı ayakt a kal ması nı da mü mkün kıl makt adır. Tez kapsa mı nda bet onar me t aşı yıcı siste ml er, çerçeveli, perde duvarlı ve perde duvarlı-çerçeveli ol mak üzere üç t ürde el e alı nmakt adır. Bu t ürleri n özellikleri farklı ol up depre m riskine göre, böl gelere uygun t aşı yıcı siste m t ürünün seçil mesi öne m kazanmakt adır. Tez kapsa mı nda deprem ol gusu t anıtılarak, Tür ki ye de yür ürl ükte ol an Af et Böl geleri nde Yapılacak Yapılar Hakkı nda Yönet meli k de yeralan mi mari kısıtlamal ar irdelenerek, depre me dayanı klı bi na t asarı mı nı n mi mari t asarı m aşa ması ndan başlayarak ol uş ması nı n öne mi vur gul anacaktır. Buradan yola çı kılarak belirlenecek bi na konfigürasyonu na, bi nanı n mi mari t asarı mı esnası nda önceli kli ol arak di kkat edil mesi gerekti ği örnekl erle açı klanacaktır. 3

23 1. Gİ Rİ Ş

24 2. DEPRE Mİ N TANI MI Depre m yer i çi nde fay olarak adl andırılan kırı klar üzeri nde biri ken bi çi m değiştir me enerjisini n ani den boşalması sonucunda meydana gel en yerdeğiştir me hareketi ni n neden ol duğu kar maşı k elastik dal ga hareketleri dir[1] Yerküreni n İç Yapısı Dünyanı n i ç yapısı konusunda, j eol oji k ve j eofizi k çalış mal ar sonucu el de edilen verileri n destekledi ği bir model bul unmakt adır(şekil 2. 1). Bu model e göre, yerküreni n dış kıs mı nda yakl aşı k k m. kalı nlı ğı nda ol uş muş bir t aşküre (litosfer) vardır. Kıtalar ve okyanuslar bu t aşkürede yer alır. Taşküre ile çekirdek arası nda kal an ve kalı nlığı k m ol an kuşağa mant o adı verilir. Ma nt o' nun altındaki çekirdeği n ni kel-de mir karışı mı ndan ol uşt uğu kabul edil mekt edir. Yerkürede, yüzeyden deri ne gi dildi kçe ısı nı n arttığı bilin mekt edir. Eni ne depre m dal galarını n yeri n çekirdeği nde yayıla madı ğı ol gusundan gi derek çekirdeği n sı vı bir orta m ol ması gerekti ği sonucuna varıl makt adır[2]. Manto genel de katı ol makl a beraber yüzeyden deri ne i nil dikçe i çi nde yerel sı vı orta ml arı bul undur makt adır. Taşküre' ni n altında astenosfer denilen yu muşak üst mant o yeralır. Burada ol uşan kuvvetler, özellikle konveksi yon akı ml arı nedeni ile, t aş kabuk parçalanmakt a ve "l evha"lara böl ünmekt edir. Üst mant o' da ol uşan konveksi yon akı ml arı, radyoakti vite nedeni ile ol uşan yüksek ı sı ya bağl anmakt adır. Konveksi yon akı ml arı yukarılara yüksel di kçe t aşkürede gerilmel ere ve daha sonra da zayıf zonl arı n kırıl ması yla l evhal arı n ol uş ması na neden ol makt adır. Yer kürede 10 kadar büyük l evha ve çok sayıda küçük l evha bul unmakt adır. Bu l evhal ar, üzerinde duran kıtalarla birlikte, üst mant o üzeri nde sal gi bi yüz mekt e ol up, birbirleri ne göre insanları n hissede meyeceği bir hızla hareket et mektedirler. Konveksi yon akı ml arı nı n yüksel di ği yerlerde l evhal ar birbirleri nden uzakl aş makt a ve buradan çı kan sı cak magma da okyanus ortası sırtları nı ol uşt ur makt adır. Levhal arı n birbirleri ne değdi kleri böl gelerde sürt ünmel er ve sı kış mal ar ol makta, sürt ünen levhal ardan biri aşağıya mant o' ya bat makt a ve eri yerek yit me zonl arı nı 4

25 ol uşt ur makt adır. Konveksi yon akı ml arı nı n neden ol duğu bu ar dışı k ol ay taş küreni n altında deva medi p git mekt edir. Yer kabuğunu ol uşt uran levhal arı n birbiri ne sürt ündükl eri, birbirleri ni sı kıştırdı kları, birbirleri ni n üst üne çı ktıkl arı ya da altına girdi kleri bu sı nırlar, dünyada depre ml eri n ol duğu yerlerdir. Dünyada ol an depre ml eri n he men büyük çoğunl uğu, bu l evhal arı n birbirleri ni zorladı kları l evha sı nırları nda dar kuşakl ar üzeri nde oluş makt adır. Bi rbirleri ni iten ya da di ğeri ni n altına giren i ki l evha arası nda, harekete engel ol an bir sürt ünme kuvveti vardır. Bir l evhanı n hareket edebil mesi i çi n bu sürt ün me kuvveti ni n gi deril mesi gerekir. İtil mekt e ol an bir l evha ile bir di ğer l evha arası nda sürt ünme kuvveti aşıl dı ğı za man bir hareket ol uşur. Bu hareket çok kısa bir za man biri mi nde gerçekl eşir ve şok niteliği ndedir[2]. Şekil Yer küre ni n Kat manl arı ve Fizi ksel Özellikleri[1] 5

26 2. 2 Depre mi n Ol uşumu Böl üm 2. 1 de açı klanan bil gileri n ışı ğı nda, levha hareketleri ni n sonunda çok uzakl ara kadar yayılabilen depre m ( yer sarsı ntısı) dal gaları ortaya çı kar. Bu dal gal ar geçti ği orta ml arı sarsarak ve depre mi n ol uş yönünden uzakl aştı kça enerjisi azal arak yayılır. Şekil Yer kabuğu Hareketi ni n Şe mati k Anl atımı [ 1] Bu sırada yeryüzünde bazen gözl e gör ül ebilen, kilometrelerce uzanabilen ve fay adı verilen arazi kırı kları ol uşabilir ( Şekil 2. 2). Bu kırı klar bazen yer yüzünde gözl ene mez, yüzey t abakal arı ile gi zlenmi ş ol abilir. Bazen de eski bir depre mden ol uş muş ve yeryüzüne kadar çı kmı ş, ancak zamanl a ört ül müş bir kırık yeni den oynayabilir[2]. Depre m yer ve şi ddeti ne göre yer kabuğunda yeni kırı kları da ol uşt urabilir. Depre m hareketi ni n bu t ür açı klanması el astik geri sekme t eorisi ol arak isi ml endirilir, 1911 yılında Ameri kalı Rei d t arafı ndan ortaya konul muş ve laborat uvarlarda da denenerek ispatlanmı ştır[3]. Bu kura ma göre herhangi bir nokt ada, za mana bağı mlı ol arak, yavaş yavaş ol uşan biri m def or masyon biri ki mi ni n el astik ol arak depol adı ğı enerji, kritik bir değere eriştiği nde, kırı k düzl e mi boyunca var ol an sürt ünme kuvveti ni yenerek, kırı k çizgisi ni n her i ki t arafı ndaki kayaç bl okl arı nı n birbirine göreli hareketleri ni ol uşt urmakt adır. Bu ol ay ani yer değiştir me hareketi dir. Bu ani yer değiştir mel er ise bir nokt ada biri ken biri m defor masyon enerjisini n açı ğa çı kması, boşal ması, di ğer bir deyişle mekani k enerjiye dönüş mesi ile ve sonuç ol arak yer kat manl arı nı n kırıl ma ve yırtıl ma hareketi ile ol makt adır. Bu biri m yer değiştir me hareketleri ni, hareketsiz gör ülen yerkabuğunda, üst mant oda ol uşan konveksi yon akıml arı ol uşt ur makt a, kayal ar belirli bir defor masyona kadar dayanı klılık gösterebil mekt e ve sonra da kırılmakt adır. Bu kırıl mal ar sonucu depre ml er ol uş makt a, uzun za mandan beri biri kmiş ol an geril mel eri n ve enerjini n bir kıs mı ya da ta ma mı boşalmı ş ol makt adır[2]. 6

27 Depre ml er ol uş nedenl erine göre degişi k t ürlerde isi ml endiril mekt edir. Dünyada ol an depre ml eri n büyük bir böl ümü yukarı da anl atılan bi çi mde ol uş makl a birli kte az mi kt arda da olsa başka doğal nedenl erle de ol uşan depre m t ürleri bul un makt adır. Yukarı da anl atılan l evhaları n hareketi sonucu olan depre ml er genellikle "tekt oni k" ol arak nitelenir ve bunl ar çoğunl ukl a l evhaları n sı nırları nda ol uşurlar. Yer yüzünde ol an depre ml eri n %90' ı bu gr uba girer. Tür kiye' de ol an depre ml er de büyük çoğunl ukl a t ekt oni k depre ml erdir. İki nci ti p depre ml er "vol kani k"dir. Bunl ar vol kanl arı n püskür mesi sonucu ol uşurlar. Yeri n deri nli kleri nde ergi mi ş maddeni n yeryüzüne çı kışı sırası ndaki fizi ksel ve ki myasal ol aylar sonucunda ol uşan gazl arı n yap mı ş ol dukl arı patla mal arla bu t ür depre ml erin meydana gel di ği bilinmekt edir. Bunl ar da yanardağl arla il gili ol dukl arı ndan yerel dirler ve öne mli zarara neden ol mazl ar. Japonya ve İtalya' da ol uşan depre ml erin bir kıs mı bu gr uba girmekt edir. Tür ki ye' de aktif yanardağ ol madı ğı i çi n bu ti p depre ml er ol ma makt adır. Bi r di ğer depre m de "çökünt ü" depre ml erdir. Bunl ar yer altındaki boşl ukl arı n ( mağara), kö mür ocakl arı nda gal erileri n, tuz ve ji psli arazilerde erime sonucu ol uşan boşl ukl ara t avan bl okunun çök mesi ile oluşurlar. Hi ssedil me al anları yerel ol up enerjileri azdır, fazl a zarar ol uşt ur mazl ar. Büyük heyel anlar ve gökten düşen met eorları n da küçük sarsı ntılara neden ol duğu bilinmekt edir[2] Fayı n Tanı mı, Öncü- Artçı Depre m Kavra mı Jeol oji k ol arak kırı klar, kendisi boyunca devamlı bir yer değiştir menin meydana gel di ği süreksizlik ol arak t anı ml anmakt adır(şekil 2. 3). Kırı kları n aktif fay ol arak tanı ml anabil mesi i çi n, kırıkta i ki mil yon yıl dan daha az bir süre i çi nde bir hareketi n gözl enmi ş ol ması gerekmekt edir[4]. Şekil Fayı n(kırı k) Oluşumu[ 1] 7

28 Fayl arı depre ml eri n nedenl eri değil, sonuçl arı ol arak kabul et mek uygundur. Bunl ar böl geni n j eol oji k ve topografi k ol arak i ncelenmesi ve hava f ot oğrafları nı n değerlendiril mesi sonucu t espit edilebilir. Depreml er genellikle aktif kırık boyunca meydana gel di ği i çi n, öne mli yapıları n pr oj elendiril mesi nde aktif kırı ğa uzaklı k ve di ğer sis mol oji k para metreleri n gözönünde bul undur ul ması gerekir. Bazı kırı klarda depre m sırası nda ani kayma meydana gelirken, bazıları nda ise sürekli kay ma nedeni yle yavaş yavaş boşal ma ortaya çı kar. Ani boşal ma sonucu, bazı dur uml ar da enerjini n t a ma mı boşalmayabilir veya meydana gel en hareket sonucu değişi k yerlerde t ekrar yeni enerji yı ğıl mal arı meydana gelebilir. Bu enerji ni n de kritik sı nıra eriş mesi sonucu yeni bazı kırı k hareketleri gelişebilir. Genellikle il k depremden daha küçük ol an bu t ür hareketler i zleyici-artçı depre m ol arak isi ml endirilir. Bazı dur uml arda ise ana kay ma meydana gel meden, zayıf nokt alardaki kaymal arı n meydana getirdi ği öncü depre ml er de gör ül ebilir[3]. Kırı klar daha çok hareket yönl eri ne göre isi ml endirilirler(şekil 2. 4). Nor mal fayl anma genel de yerkabuğunun yat ay çek me kuvveti sonucu ol uşur. Ters fayl an ma bası nç kuvveti sonucu ol uşur. Yat ay sı yır malı fayl anmada, bl okl ar birbirlerine nazaran yat ay hareket yaparlar. Yat ay fayl anma hareketini n sağ veya sol atımlı ol duğu faya üstten bakılarak anl aşılabilir. Üstten bakıldı ğı nda, göreli yerdeğiştir me sağa doğr u ise sağ atılı mlı, sola doğru ise sol atılı mlı olarak adlandırılır[1]. Şekil Fay(kırı k) Çeşitleri[1] 8

29 2. 4 Depre m Para metreleri Her hangi bir depre m ol uşt uğunda, bu depre mi n tariflenmesi ve anl aşılabil mesi i çi n "depre m para metreleri" ol arak t anı ml anan bazı kavra ml ardan söz edil mesi gerekmekt edir. Aşağı da kısaca bu para metreleri n açı kla ması yapılacaktır Ol uş Za manı Ol uş za manı, depre mi n, GMT( Gr eenwi ch saati) ye göre fay üzeri ndeki ilk kırıl ma anı dır Hi posantr( Odak Nokt ası, İç Merkez Deri nli ği) Odak nokt ası yeri n i çi nde depre mi n enerjisi ni n ortaya çı ktı ğı nokt adır. Bu nokt aya Şekil 2. 5 te gör ül düğü üzere odak nokt ası veya i ç mer kez de denir. Gerçekt e, enerjini n ortaya çı ktı ğı bir nokt a ol mayı p bir alandır, fakat prati k uygul a mal arda nokt a olarak kabul edil mekt edir[2]. Şekil Odak Nokt ası, Dı ş Mer kez ve Sis mi k Depre m Dal gaları nı n Yayılışı[2] Depre mde enerjini n açı ğa çı ktı ğı nokt anı n yeryüzüne ol an en kısa uzaklı ğı, depre mi n odak deri nli ği ol arak adl andırılır. Depreml er odak deri nli kleri ne göre sı nıflandırılabilir. Bu sınıflandır ma t ekt oni k depre ml er i çi n geçerlidir. Yeri n 0-60 k m. deri nli ği nde ol an depre ml er sı ğ ol arak nitelenir. Yeri n k m. deri nli kleri nde ol anl ar orta deri nli kteki depre ml erdir. Deri n depre ml er ise yeri n 300 k m. den fazla deri nli ği nde ol an depre ml erdir. Türki ye' de ol an depre ml er genelli kle sı ğ depre ml erdir ve derinli kleri 0-60 k m. arası ndadır. Ort a ve deri n depre ml er daha çok bir l evhanı n bir di ğer l evhanı n altına girdi ği böl gelerde ol ur. Deri n depre ml er 9

30 çok genis al anlarda hissedilir, buna karşılık yaptıkl arı hasar azdır. Sı ğ depre ml er ise dar bir alanda hissedilirken bu alan içi nde çok büyük hasar yapabilirler[2] Epi santr( Dış Merkez) Odak nokt ası na en yakın ol an yer üzeri ndeki nokt adır(şekil 2. 5). Burası aynı za manda depre mi n en çok hasar yaptı ğı veya en kuvvetli hissedil di ği nokt adır. Aslı nda bu, bir nokt adan çok bir al andır. Depre mi n dış mer kez al anı depre mi n şi ddeti ne bağlı ol arak çeşitli büyükl ükl erde ol abilir. Bazen büyük bir depre mi n odak nokt ası nı n boyutları yüzlerce kil ometreyl e de belirlenebilir. Bu nedenl e "episantr böl gesi" ya da "episantr al anı" ol arak t anı ml a ma yapıl ması gerçeğe daha uygun bir tanı ml a madır[2] Şi ddet Her hangi bir deri nli kte ol an depre mi n, yeryüzünde hissedil di ği bir nokt adaki et kisi ni n öl çüsü ol arak tanı ml anmakt adır. Di ğer bir deyişle depre mi n şi ddeti, onun yapılar, doğa ve i nsanl ar üzeri ndeki et kileri ni n bir öl çüsüdür. Bu et ki, depre mi n büyükl üğü, odak deri nliği, uzaklı ğı, yapıları n depre me karşı gösterdi ği dayanı klılık gi bi para metreleri içer mekt edir. Şi ddet, depre mi n kaynağı ndaki büyükl üğü hakkı nda doğr u bil gi ver me mekl e beraber, depre m dol ayısıyl a ol uşan hasarı yukarı da belirtilen et kenl ere bağlı olarak yansıtır. Depre mi n şi ddeti, depreml eri n gözl enen et kileri sonucunda ve uzun yılların ver mi ş ol duğu deneyi ml ere dayanılarak hazırlanmı ş ol an "Şi ddet Cet velleri"ne göre değerlendiril mekt edir. Di ğer bir deyişle " Depre m Şi ddet Cet velleri" depre mi n et kisi nde kal an canlı ve cansız herşeyin depre me göst erdi ği tepki yi değerlendir mekt edir. Önceden hazırlanmı ş ol an bu cet veller, her şi ddet derecesi ndeki depre mi n i nsanl ar, yapılar ve arazi üzeri nde meydana getireceği et kileri belirle mekt edir. Bi r depre m ol uşt uğunda, bu depre mi n her hangibir nokt adaki şi ddeti ni belirle mek içi n, o böl gede meydana gel en et kiler gözl enir. Bu i zleni ml er Şi ddet Cet veli' nde hangi şi ddet derecesi t anı mı na uygunsa, depre min şi ddeti, o şi ddet derecesi ol arak tanı ml anır. Ör neği n depre mi n neden ol duğu etkiler, cet vel de VIII şi ddet ol arak tanı ml anan bul gul arı i çeriyorsa, VIII şi ddeti nde bir depre m ol arak anılır. Depre m 10

31 Şi ddet Cet velleri nde, şi ddetler Ro men raka mı yl a gösteril mekt edir. Bugün kullanılan başlı ca şi ddet cet vell eri deği ştiril mi ş " Mer calli Cet veli ( MM) " ve "Me dvedev- Sponheur- Kar ni k ( MSK) " şi ddet cet veli dir( Tabl o 2. 1). Her i ki cet vel de XII şi ddet derecesi ni kapsa makt adır. Bu cet vellere göre, şi ddeti V ve daha küçük ol an depre ml er genellikle yapılarda hasar meydana getir mezl er ve i nsanl arın depre mi hisset me şekilleri ne göre değerlendirilirler. VI - XII arası ndaki şi ddetler ise, depre ml eri n yapılarda meydana getirdi ği hasar ve arazi de ol uşt urduğu kırıl ma, yarıl ma, heyelan gi bi bul gul ara dayanılarak değerlendiril mekt edir[2]. Özel bir şekil de depreme dayanı klı ol arak projelendiril me mi ş yapılar üç ti pe ayrıl makt adır ( MSK Şi ddet Cet veli ne göre): A Ti pi : Kırsal konutlar, kerpi ç yapılar, kireç ya da ça mur harçlı mol oz taş yapılar. B Ti pi : Tuğl a yapılar, yarı m kagir yapılar, kesme t aş yapılar, bet on briket ve hafif prefabri ke yapılar. C Ti pi : Bet onar me yapılar, iyi yapıl mış ahşap yapılar. Şi ddet dereceleri ni n açı klanması nda kullanılan az, çok ve pekçok deyi ml eri ortala ma bir değer olarak sırası yla, %5, %50 ve %75 oranlarını belirle mekt edir[2]. Yapılardaki hasar ise beş gruba ayrıl mıştır ( MSK Şi ddet Cet veli ne göre): Hafif Hasar : İ nce sı va çatlakları nı n meydana gel mesi ve küçük sı va parçal arı nı n dökül mesi yle tanı ml anır. Ort a Hasar : Duvarlarda küçük çatlakları n meydana gel mesi, ol dukça büyük sı va parçaları nı n dökül mesi, kire mitleri n kay ması, bacalarda çatlakları n ol uş ması ve bazı baca parçaları nı n aşağı ya düş mesi yle tanı ml anır. Ağı r Hasar : Duvarlarda büyük çatlakl arı n meydana gel mesi ve bacal arı n yı kıl ması yla kendi ni gösterir. Yı kı ntı : Duvarları n yarıl ması, bi naları n bazı kısı ml arı nı n yı kıl ması ve derzlerle ayrıl mış kısı ml arı nı n bağlantısı nı kaybet mesi yle tanı ml anır. Göç me : Yapıları n tümolarak yı kıl ması yla tanı ml anır[2]. 11

32 Tabl o MSK Şi ddet Cet veli[2] I- Duyul mayan Titreşi ml er insanl ar tarafı ndan hissedil meyi p, yal nız sis mograflarca kaydedilirler. II- Çok Hafif Sarsı ntılar yapıları n en üst katları nda, di nlenmekt e olan az kişi tarafı ndan hissedilir. III- Hafif Depre m ev i çerisi nde az ki şi, dışarı da i se sadece uygun şartlar altı ndaki kişiler t arafı ndan hissedilir. Sarsı ntı, yol dan geçen hafif bir ka myoneti n meydana getirdi ği sallantı gi bi dir. IV- Ort a Şi ddetli Depre m ev i çerisi nde çok, dışarı da i se az kişi t arafı ndan hissedilir. Sarsı ntı, yol dan geçen ağır yükl ü bir ka myonun ol uşt urduğu sallantı gi bi dir. Kapı, pencere ve mutfak eşyal arı v. s. titrer, asılı eşyal ar biraz sallanır. Araç içerisi ndeki kişiler sallantı yı hisset mezl er. V- Şi ddetli Depre m, yapı i çerisi nde herkes, dışarı da ise çok ki şi t arafı ndan hi ssedilir. Uyu makt a ol an çok ki şi uyanır, az sayı da dı şarı kaçan ol ur. Yapılar baştan aşağı ya sarsılırlar. Sarsı ntı yapı i çerisine ağır bir eşyanı n düş mesi gi bi hissedilir. Ati pi yapılarda hafif hasar olabilir. VI - Çok Şi ddetli Depre m ev i çerisi nde ve dışarıda he men he men herkes rat afından hi ssedilir. Ev i çerisi ndeki birçok kişi korkar ve dışarı kaçarlar. Ağır mobil yalar yerleri ni değiştirirler. A ti pi çok ve B ti pi az yapılarda hafif hasar ve Atipi az yapı da orta hasar görül ür. VII- Hasar Yapı cı Her kes kor kar ve dışarı kaçar. Sarsı ntı, araç kullanan kişiler t arafı ndan öne mli ol arak hi ssedilir. C tipi çok bi nada hafif hasar, B ti pi çok bi nada orta hasar, A ti pi çok bi nada ağır hasar, A ti pi az bi nada yı kı ntı gör ül ür. Sul ar çal kal anır ve bul anır. Kaynak suyu debisi ve yeraltı su d üzeyi değişebilir. Bazı duruml arda kaynak suları kesilir ya da kuru kaynakl ar yeni den akmaya başlar. VIII- Yı kıcı Kor ku ve pani k meydana gelir. Araç kullanan ki şiler rahatsız ol ur. Ağaç dalları kırılıp, düşer. En ağır mobil yalar bile hareket eder ya da yer değiştirerek devrilir. C ti pi çok yapı da ort a hasar, C ti pi az yapı da ağır hasar, B ti pi çok yapı da ağır hasar, A ti pi çok yapı da yı kı ntı görül ür. Abi de ve heykeller hareket eder ya da burkul ur. Taş duvarlar yı kılır. IX- Çok Yı kı cı Genel pani k, mobil yalarda öne mli hasar ol ur. Hayvanl ar rast gele öt e beri ye kaçışır ve bağrışırlar. C ti pi çok yapı da ağır hasar, C ti pi az yapı da yı kı ntı, B ti pi çok yapı da yı kı ntı, B ti pi az yapı da fazla yı kı ntı ve A ti pi çok yapı da fazl a yı kı ntı görül ür. Demi r yol u rayl arı eğrilip, bükülür yoll ar bozul ur. Düzl ük yerlerde çokça su, kum ve ça mur taş mal arı görül ür. X- Ağır Yı kıcı C ti pi çok yapı da yı kı ntı, C tipi az yapı da yı kı ntı, B ti pi çok yapı da fazl a yı kı ntı, A ti pi pek çok yapı da fazl a yı kı ntı görül ür. Baraj, bent ve köpr ül erde öne mli hasarlar ol ur. Tren yol u r ayl arı eğrilir. Ze mi nde birkaç desi metre öl çüsünde çatlakl ar ol uşabilir. Bazen 1 m. genişli ği nde çatlakl ar da olabilir. Kanal, göl ve nehir suları karalar üzeri ne taşar. Yeni göller ol usabilir. XI - Çok Ağır Yı kıcı İyi yapıl mı ş yapılarda, köprülerde, su bentleri, barajlar ve t ren yol u rayl arı nda t ehli keli hasarlar ol ur. Yol ve caddel er kullanılmaz hal e gelir. Yer, yat ay ve düşey doğr ult udaki hareketler nedeni yl e geniş yarı k ve çatlaklar tarafı ndan öne mli biçi mde bozul ur. Ku m ve ça mur fışkır mal arı görül ür. XII- Yok Edi ci ( Manzara Değişir) Pr ati k ol arak t oprağı n altı nda ve üst ündeki t üm yapılar göçer. Yer yüzeyi t ümüyl e değişir. Geni ş öl çüde çatlak ve yarı klarda, yat ay ve düşey hareketleri n yön ve mi kt arları i zlenebilir. Yeni göller ve çağl ayanl ar ol uşur. 12

33 Depre mi n Büyükl üğü(magnit üd) Depre m sırası nda açı ğa çı kan enerjini n bir öl çüsü ol arak t anı ml anmakt adır. Bunu ifade et meni n pek çok yol u ol makl a birlikte( Şekil 2. 6), enerjini n doğr udan doğr uya öl çül mesi ol anağı ol madığı ndan, Pr of. C. Ri cht er(a. B. D.) t arafı ndan 1930 yılları nda bul unan bir yönt e ml e depre ml eri n al etsel bir öl çüsü ol an " magnit üd" t anıml an mı ştır. Pr of. Ri cht er, dış mer kezden 100 k m. uzaklı kta ve sert ze mi ne yerlestirilmi s özel bir sis mografla ( 2800 büyütmeli, özel peri yodu 0. 8 sani ye ve %80 sönü mü ol an bir Wood- Anderson geril me sis mografı) kaydedilmi ş ze mi n hareketi ni n mi kr on ci nsi nden ( 1 mi kron 1/ 1000 mm) öl çül en maksimu m genli ği ni n 10 t abanı na göre logarit ması nı bir depremi n " magnit üdü" ol arak t anı ml a mı ştır. Bugüne dek ol an depre ml er istatistik ol arak i ncelendi ği nde kaydedilen en büyük magnit üd değeri ni n 8. 9 ol duğu 31 Ocak 1906 Col ombi ya- Ekvat or ve 2 Mart 1933 Sanri ku-japonya depre ml eri nde görül mektedir [2]. Şekil Depre m Hareketi ni n Çi zi me Dönüşt ürülmüş Hali[25] Ma gnit üd, al etsel ve gözl e msel magnit üd değerleri ol mak üzere iki gr uba ayrılabil mekt edir: Al etsel magnit üd, yukarıda da belirtildi ği üzere, standart bir sis mografla kaydedilen depre m hareketi ni n maksi mu m genli k ve periyod değeri ve al et kali brasyon fonksi yonl arı nı n kullanılması ile yapılan hesapl amal ar sonucunda el de edil mekt edir. Al etsel magnit üd değeri, gerek haci m dal gaları ve gerekse yüzey dalgal arı ndan hesapl anıl makt adır. Genel ol arak haci m dal galarından hesapl anan ma gnitüdl er m, ile yüzey dal gaları ndan hesapl anan mağnit üdler de M ile gösteril mekt edir. Her i ki magnit üd değeri ni birbirine dönüşt üren bağı ntılar mevcutt ur. Gözl e msel magnit üd değeri ise gözl e msel i ncele me sonucu el de edilen dış mer kez şi ddeti nden hesapl anmakt adır. Ancak bu t ür hesapl a mal arda, magnit üd-şi ddet 13

34 bağı ntısı nı n( Tabl o 2. 2) i ncelenen böl geden böl geye değiştiği de gözönünde tut ul malı dır. Gözl e mevl eri t arafı ndan bil dirilen depre mi n büyükl üğü depre mi n enerjisi hakkı nda fikir ver mez. Çünkü depre m sı ğ veya deri n odaklı depre m ol abilir. Magnitüdü aynı ol an i ki depre mden sı ğ ol anı daha çok hasar yaparken, deri n ol anı daha az hasar yapacağı ndan arada bir fark ol acaktır. Yi ne de Ri cht er öl çeği magnit üd depre ml eri n özellikleri ni sapta mada çok öne mli bir unsur ol makt adır[2]. Tabl o Şi ddet ve Ri chter Magnitidünün Birbiriyl e Karşılaştırıl ması[2] Şi ddet IV V VI VII VIII IX X XI XII Ri cht er Ma gnit üdü Depre ml eri n Yeryüzündeki Et kileri ve Zararl arı Bili ndi ği üzere depre ml er, yeryüzü el e manl arı(şekil 2. 7) üzeri nde kalıcı bir t akı m et kiler, izler bırakmakt a, zarar ver mekt edir. Bunl ar aşağı daki gi bi sıralanabilir: Şekil Dünya daki Tekt oni k Levhal ar[1] 14

35 Yüzey Kı rı kl arı Depre m sırası nda kırı klar boyunca ol uşan yer değiştir mel er yeryüzüne de erişir ve yüzey kırı kları ol arak t anı ml anır. Fayl ar yerkabuğu i çi nde yat ay ve düşey yöndeki süreksizlikler ol arak belirir ve bu arakesitin her i ki t arafı nda kal an yer bl okl arı kayarak birbirine zıt yönde yer değiştirirler(şekil 2. 8). Genellikle bl oklar i ki yana açılıp yeryüzündeki varlıkları yut an bir ol gu gibi yanlış al gılanmakt adır. Bu t ür ol aylar ancak depre mleri n heyel an, kayma, çök me gi bi yan etkileri nden kaynakl anabilir. Fayl ar genellikle kesi ksiz bir çi zgi değil dir. Ana kırık boyunca çeşitli t ürde kırı kları n yer al dı ğı bir kırı klar t oplul uğu ya da bir kırı k böl gesi dir. Ancak büyük ve sı ğ depre ml er yeryüzünde fay kırı kları ol uşt urabilirler. Fayl ar boyunca her i ki yer bl oğunun yer değiştirme değeri depre mi n büyükl üğüne bağlı dır[5]. Şekil Adapazarı nda Gözl e İzlenebilen 3 Metreli k Sağ Yanal Yer Değiştir me[ 37] Heyel an( Yer Kay ması), Kopma ve Çökme Heyel anlar, depre ml er ol madı ğı za manl arda ortaya çı kan bir yer hareketi dir. Özellikle çok yağışlı mevsi ml erde, ya maçl arda konu ml anmı ş gevşek ve dol gu tabakaları, altları ndaki sağl a m ze mi n üzeri nde ve eği m yönünde hareket ederler. Depre ml er sırası nda bu tür al anlarda büyük öl çekli heyel anl ar t eti klenir(şekil 2. 9). Kop ma ve çök me i se yamaçl arda konu ml anan kaya ve t oprak parçaları nı n depre ml er sırası nda eği myönünde aşağı hareket et mel eri dir[5]. 15

36 Şekil Bol u Yol u nda Heyel an[24] Toprak ve Ça mur Ak ması Depre ml er za man za man yeraltı suyu i çeren t abakal arı et kileyerek suyun mevcut çatlaklardan yeryüzüne çıkması na ve ça murla birlikt e akması na neden ol makt adır[5] Sı vıl aş ma Ku m veya kil oranı nı n f azl a ol duğu ya da ze mi ni n gevşek ol duğu orta ml ar, depre ml eri n sarsı ntısı nın et kisi yle sı vı gi bi davranır ve t aşı ma güçl eri ni kaybederler[5](şekil 2. 10). Şekil Ağust os Depre mi nde Sı vılaş ma Sonucu Yana Yat an Bi na[24] 16

37 Ts una mi Deni zler altındaki yerkabuğunda ortaya çı kan depre ml eri n ol uşt urduğu fayl anma ve defor masyonl ar çok büyük su hac mi ni hareket e geçirerek kı yılarda deni z bas ması na ve büyük dal gal ara neden ol ur. Bu dal gal ara tsuna mi denir. Tsuna mi dal gal arı nı n dal ga boyu birkaç yüz kilometre, genli kleri ise birkaç metre ol abil mekt edir. Kı yı ya yakı n yerlerde dal ga yüksekli ği artar ve kı yılarda çok büyük zararlara neden ol ur[5]( Şekil 2. 11). Şekil Sapanca Ot eli nde Ze mi n Göç mesi ve Küçük Tsuna mi[38] Yangı n Depre mi n zarar verici yan et kileri nden biri de yangı nlardır. Yerleşi mi n yoğun ol duğu şehir ve kasabalarda depre m sırası nda yangı nlar, önl e ml eri n yet ersiz kal ması nedeni yle hı zla yayıl ma ve büyük boyutlarda zarar ver me eğili mi göster mekt edir. Susuzl uk, cadde ve sokakl ardaki enkaz nedeni yle ul aşı m zorl uğu, gaz ve akaryakıt gi bi yanı cı maddel eri n t ut uş ması, hı zla yayılması ve engellene me mesi bili nen sorunl ardır[5]. 17

38 2. 6 Türki ye ve Depre m Türki ye ni n Depre mselliği Yer küre üzeri nde ol uşan depre ml eri n büyükl üğü ve neden ol dukl arı zararlar göz önüne alı ndı ğı nda i ki ana depre m kuşağı bu kapsa mda en çok depre m ür et en böl gelerdir. Bunl ardan biri Büyük Okyanusu çevreleyen ve özellikle Japonya üzeri nde et kili ol an Pasifik Depre m Kuşağı, diğeri ise Cebelitarı k tan Endonezya adal arı na uzanan ve Türki ye ni n de i çi nde bulunduğu Akdeni z- Hi mal aya depre m kuşağı dır. Ül ke mi z Azor Adal arı ndan başlayı p Güneydoğu Asya ya uzanan Al p- Hi mal aya Depre m Kuşağı nı n Doğu Akdeni z Böl gesi nde, depre mselliği n en kar maşı k ol duğu kesi mde yer al makt adır. Bu kar maşı klı k, böl gedeki değişi k boyutlarda ve hı zl arda levhal arı n varlı ğı ndan kaynakl anmakt adır. Böl gede depre m ol uşumundaki ege men rol ü Afri ka, Arap ve Avr upa l evhal arı oyna makt adır. Yani yöredeki depre ml eri n büyük çoğunl uğu bu levhal arı n sı nırları boyunca meydana gel mekt edir[6]. Tür ki ye, bilinen t ari hsel döne m depre m kayıtlarına göre M. Ö yılından beri sürekli ol arak hasar yapıcı ve yüzey fayl anmasına neden ol muş büyük depre ml ere mar uz kal mı ştır[7]. Ül ke, depre m ol uş ması riski ne göre biri nci, i ki nci, üçüncü, dör düncü, ve beşi nci derece depre m bölgesi ol mak üzere beş böl geye ayrıl makt adır[8]. Depre m Böl gel eri Haritası na göre ( Şekil 2. 12), yurdumuzun %92 si ni n depre m böl geleri içerisi nde bul unduğu, nüf usumuzun %95 i nin depre m tehli kesi altında yaşadığı ve ayrıca büyük sanayi mer kezleri ni n %98 i ve barajları mı zı n %93 ünün depre mböl geleri nde bulunduğu bilinmekt edir[9]. Tür ki ye ni n depre m nedeni yle uğradı ğı kayı pları, dünya devl etleri yle karşılaştırıldı ğı nda ön sıralarda yer al dı ğı gör ülür. Ayrıca can kaybı na yol açan depre ml eri n ol uşum periyodunda da yıl ol arak 0. 9 raka mı ile başta gel mekt edir. Ül ke mi zde son elli yıl i çinde yapılan araştır mal ara göre, yıl da ortala ma bir defa hasar yapı cı depre m ol makt a, ortala ma ol arak 1110 vatandaşı mı z öl mekt e ve 6130 konut yı kıl makt adır. Bu i statistiki veriler depre mi n ül ke mi z i çi n ne denli öne ml i bir sor un ol duğunu açı kça ortaya koy makt a ve konunun üzeri ne öne ml e eğilerek çalışıl ması gerekti ği ni vurgul a makt adır[10]. 18

39 Depre m hasarları na baktığı mı zda Tür ki ye deki en büyük hasarı n yılları arası nda, daha sonra , , , ve yılları arası nda ol duğu gör ül ür. Depre ml erde oluşan can kaybı na bakıl dığı nda, en büyük kaybı n yılları arası nda ve daha sonra , yılları arası nda ol duğu görül mekt edir[11]. Tür ki ye ni n %92 si ni n depre m riski altında olması na karşı n, bu konuya eğiti m al anı nda yet eri nce önem veril me mekt edir. Ülke mi z şartları nda bütün i nşaat mühendisi ve mi marların depre m konusunda bil gisi ol ması gerekirken, lisans eğiti mi nde bu konu seç meli ders ol arak okutul makt adır. Pr ogra mda yapılacak değişi kliklerle depre m konusu zor unl u dersler arası na alı nmalı dır. Özellikle kırsal böl geleri mi zdeki yapılaşma, mühendis ve mi mar eli değ meden mal sahi bi ya da yerel ustalar t arafı ndan yapıl dığı ndan oradaki hal kı bilinçlendir mek a macı yl a bir t akı m kurslar açıl malı dır. Böylece ol ası bir depre mde ol uşacak can ve mal kaybı en aza indirilebilir[11]. Bu doğrult uda yönl endirici seçenekl er araştırıl malı ve bulun malı dır Türki ye ni n Depre m Böl geleri Depre m Böl gel eri Haritası ile ( Şekil 2. 12) Türki ye depre m t ehli kesi açısı ndan 5 böl geye ayrıl mıştır. Bunlardan I. ve II. Böl geler en t ehli keli ol anl ardır. III. ve I V. Böl gelerde bekl enen depre ml eri n daha küçük şiddetli ol acağı varsayıl makt a ve bu böl geleri n I. ve II. Böl gelerde ol uşacak depre ml erden de et kileneceği kabul edil mekt edir. Tehli kesi z ol arak kabul edil en V. Böl gede i se ya hi ç depr e m ol ma makt a veya ol an depre ml er hasar yapmayacak kadar küçük şi ddetlerde ol makt adır. Ayrıca di ğer böl gelerde ol an depre ml eri n bu böl geleri et kile meyecekl eri kabul edil mekt edir[12]. Tür ki ye de, çok et kili olan üç adet büyük fay hattı bul unmakt adır. Bunl ar sırası yla; Kuzey Anadol u Fay Hattı( KAF), Doğu Anadol u Fay Hattı( DAF), Ege Gr aben Siste mi( EGS) dir. Bu ana fay hatları na ek olarak Hel eni k- Kı brıs Yayı, Doğu Anadol u Sı kış ma Böl gesi, Orta Anadol u Ova Böl gesi gi bi daha küçük fay hatları da bul unmakt adır[7]. 19

40 Şekil Türki ye Depre m Böl geleri Haritası[2] 20

41 Kuzey Anadol u Fayı ( KAF) Anadol u ve Avr upa Levhal arı arası ndaki sı nırı oluşt uran KAF, Çanakkal e, Geli bol u ve Edre mit ten başlar, Bursa, İz mit, Adapazarı, Bol u ( Şekil 2. 13, 2. 14), Gerede, Mer zifon, Amasya, Tokat, Suşehri, Erzi ncan, Varto ve Van a uzanır( Şekil 2. 15). Bir kol u Erzurum, Horasan ve Ar dahan a doğr u ilerler. Bu kuşak Tür ki ye nin en aktif depre m kuşağı dır[13, s.2]. Kuzey Anadol u Fayı, sis mi k ol arak dünyanın en canlı fayları ndan birisi ni ol uştur ur. Şekil Bol u da Gözlenebilen Fay Hattı[38] Şekil Bol u Dağl arına Doğr u Fay Hattı[38] 21

42 Kı rı k, doğuda Doğu Anadol u Fayı ile kesiştiği Karlı ova üçl ü birleşi m nokt ası ndan başlar, orta kesi mi civarı nda dışa bükey bir yay yaparak Mudurnu Vadi si segmenti ni n batı ucuna kadar deva m eder. Mudurnu Vadisi segmenti ni n batısı nda i ki ana kol a ayrılarak, kuzeydeki kol Sapanca, oradan Ar mutl u yarı madasını n kuzey kenarı nı i zleyerek Marmar a Deni zi i çerisi nden Sar os Körfezi ne doğru uzanır. Güneyde yer al an kol i se Geyve- Mekece-İznik boyunca uzanarak oradan da Bandır ma ve daha sonra Bi ga yarı madası nı i zleyerek Ege deni zi ne doğr u deva m eder. Kuzey Anadol u Fayı nı n t opl a m uzunl uğu yakl aşı k 1000 k m ci varında ol up, topla m atı m mi kt arı 25 km il e 85 k m arası nda değiş mekt edir. Doğuda fay 100 m il e birkaç yüz metre arası nda değişen genişliklerde oldukça dar çi zgisel gör ünü ml er ve ters bileşenli özellikler gösterirken, batı ya doğr u fay zonunun genişli ği artarak 5 k m ye ul aş mı ş, nor mal atı m bileşenli özellikler sunmakt adır. Fay orta kısı mda dı ş bükey bir kavis yaparak fayı n kilitlenmesi ne neden ol acak şekil de Anadol u bl oğunun güneybatı ya doğr u dönmesi ne (rotasyona) neden ol makt adır. Fayı n doğu kesi mi, sı kış ma et kisi altında kalırken, batı kesi mi nde çekil meye mar uz kal maktadır. KAF boyunca şi mdi ye kadar ol uşan depre ml eri n odak mekani z ma sonuçl arı, bu farklı geril me reji ml eri altında bul undukl arı nı kanıtla makt adır. Bu depre ml erden el de edilen P ve T eksenl eri nin yönl eri, fayda haki m ol an ana sı kış ma yönünün, KB- GD ol duğunu göst er mekt edir. Bu özelli kl ere bağl ı ol arak, bu böl gel erin depr e m tekrarlanma aralı kları değiş mekt edir[16]. Şekil Kuzey Anadol u Fay Hattı[2] 22

43 Doğu Anadol u Fayı ( DAF) Anadol u Levhası nı n doğu sı nırını ol uşt urur. Karlı ova ile İskenderun Körfezi arası nda uzanan bu kuşak Ant akya dan başlar ve Kahra man maraş, Mal atya, El azı ğ, Bi ngöl, Muş, Bitlis ten geçerek Van Göl ü nün güneyi ne döner. Ayrıca Bi ngöl den ayrılan bir kol u KAF ile Karlı ova yakı nları nda birleşir[13]. Doğu Anadol u fayı, kuzeydoğuda Karlı ova birleşi m nokt ası ndan başl ar ve güneybatı da Tür koğl u kavşağı na kadar deva m eder. Tür koğl u kavşağı nda üç veya dört kol a ayrılır. Kuzeydeki kollar Hel eni k- Kı brıs yayı ile birleşirken güneyde kal an kol u ise Öl ü Deni z Fayına doğr u uzanır. Doğu Anadol u Fayı nı n, sismi k ol arak suskun ol duğu za manl arda, birleşi k fayı ol an Kuzey Anadol u Fayı t arafı ndan kuzeydoğu ucunun öt elenmesi yle, Karlı ova birleşi m nokt ası nı n güneybatısı nda birkaç küçük kol geliş mi ştir. Güneydoğuda yer olan kol, kuzeybatı da ol ana göre daha gençtir[14]. Di ğer t araftan Doğu Anadol u Fayı, Karlı ova birleşi m nokt ası nı n kuzeydoğusundan Er menistan a doğr u uzanır. Doğu Anadol u Fayı nı n Karlı ova dan güneybatı ya doğr u ol an ana kıs mı nı n uzunl uğu 400 k m ol up, bu ana kısı mdaki kay ma hı zı yıllık 5 mm ci varı ndadır. Depre ml erin yer-za man di yagra mı, fayı n önce orta kısı ml arı na yakı n bir yerden kırıldı ğı nı ve kırıl manı n daha sonra doğu ve batı uçl arı nda yer al an segmentleri ne doğr u kaydığı nı göster mekt edir. Faydaki ana sı kış ma yönü KD- GB ol arak el de edil miştir[7] Ege Graben Siste mi ( EGS) Burası di ğer fay hatları gi bi uzun ve dar bir böl ge şekli nde olmayı p, Batı Anadol u daki çökünt ü havzaları nı n meydana getirdi ği bir böl gedir. Ayvalık, Di kili, İz mir, Çeş me, Aydı n ve Büyük Menderes nehrini n vadisi nden, Deni zli, Isparta ve Akşehir e kadar uzanır. Gedi z Nehri ni n çökünt üsü de bu böl ge içi ndedir[13]. Ege Gr aben siste mi, genel ol arak D- B doğr ult ulu nor mal fayl ar ile sı nırlandırıl mı ş birçok bl okl ardan meydana gel mekt edir. Bu bl okl ar arası nda, D- B uzanı mlı grabenl er yer al makt adır. Böl ge, genel ol arak KKD- GGB yönl ü bir çekme r eji mi ni n et kisi altında bul unmaktadır. Böl gede haki m ol an ana KKD- GGB genişle me yönü, bu depre ml eri n odak mekani z ma çözü ml eri sonucu el de edil miş T eksenleri yönl eri ile uyuml ul uk göster mektedir[7]. 23

44 Hel eni k- Kı brıs Yayı Hel eni k- Kı brıs Yayı, Tür ki ye ni n güney kıyısı yakı nları nda, Girit adası nı n güneyi nden geçerek kuzeydoğu yönünde Rodos adası nı n güneyi nden Fet hi ye Körfezi ne doğr u uzanır. Hel eni k- Kı brıs Yayı, Girit adası ile Fet hi ye Körfezi arası nda Pli ni ve Strabo çukurl ukl arı boyunca t ers fay bileşenli sol yönlü doğr ult u atı mlı fay karakt eri gösterir. Di ğer t araftan Hel eni k- Kı brıs Yayı, Ant al ya Körfezi, Kı brıs kuzeyi ve İskendur un Körfezi arası nda içbükey bir kavis yapar. Bu yayı n kuzeybatı ya doğr u deva mı nda, Ant al ya Körfezi nden başlayan ve kuzeybatı doğr ult usunda deva m eden t ers fay niteliği ndeki Aksu bi ndir me fayı i zler. Di ğer bir çukurl uk, Pli ni ve Strabo çukurl ukl arı ndan başlar ve Kı brıs güneyi ne doğr u dışa doğr u bir yay yapar. Yukarı da bahsedilen çukurl ukl ar boyunca Afrika pl akası, Anadol u bl oğunun altına doğr u KKD doğr ult usunda dal makt adır[7] Doğu Anadol u Sı kış ma Böl gesi Doğu Anadol u sı kış ma böl gesi, kuzeyden güneye doğr u, Kuzeydoğu Anadol u fayı, Kuzey Anadol u fayı nı n Karlı ova' nı n doğusunda yer al an sağ ve sol yönlü doğr ult u atı mlı fayları ile Bitlis bindir me kuşağı ol mak üzere 3 kısı mda i ncelenmi ştir: Doğu Anadol u fayı nı n Karlı ova ile Er menistan arası nda kal an böl ümü Kuzeydoğu Anadol u fayı ol arak bilin mekt edir. Geniş bir kesme zonu ol an Kuzeydoğu Anadol u fayı, birbirleri ne paralel ol arak geliş mi ş KD- GB doğr ult ul u, sol yönlü ve t ers bil eşenli birçok kı sa fay seg mentl eri nden meydana gelir. Bu f ayl ar, k m uzunl ukt a Kel kit fayı, Erzi ncan'ın he men kuzeybatısından başlayan ve kuzeydoğuya doğr u 150 k m deva m eden Akdağ fayı, Tort umun güneybatısı ile Aşkale ar ası nda uzanan Aşkal e fayı, Çat ci varı ndan başlayan, Er zurum, Du ml u, Tort um ve Olt u boyunca uzanan Du ml u fay zonu ile Tek man ile Gaziler arası nda uzanan Çobandede fayları dır[15] (Şekil 2. 16). Kuzeydoğu Anadol u fayı ile Karlı ova- Muradi ye arası nda yer al an böl gede, KB- GD doğr ult ul u kısa uzunl uklara sahi p ol an sağ yönl ü, doğr ult u atı mlı fayl ar yer alır. Bu böl ge, 100 k m uzunl ukta Balı klıgöl ü fayı, 55 km uzunl ukt a Çal dıran fayı, 50 k m uzunl ukt aki Doğubeyazıt fayı, 50 k m uzunl ukta Tut ak fayı ve 85 k m uzunl ukt a Karayazı fayı ndan ol uşur[15]. 24

45 Karlı ova üçl ü birleşi m nokt ası nı n yakı nı nda, Kuzey Anadol u fayı ile Doğu Anadol u fayı nı n peri yodi k ol arak birbirleri ni öt ele mesi sonucu, KB- GD ve KD- GB doğr ult ul u kısa uzunl ukl arda sağ ve sol yönl ü doğr ult u atı ml ı fay t akı ml arı geliş mi ştir. Karlı ova birleşi m nokt ası ile Mur adi ye arası nda kal an bölü mde, Mal azgirt'in doğusunda 20 k m uzunl ukt a KD- GB doğr ult ul u sol yönl ü Mal azgirt fayı ve Erciş ile Adil cevaz arası nda uzanan 30 k m uzunl ukt a sol yönl ü Süphan fayı yer al makt adır. Di ğer taraftan KB- GD doğr ultul u ve sağ yönl ü 20 k m uzunl ukt a Erciş fayı ile Mur adi ye ilçesi ni n he men yakı n kuzeydoğusu il e İran sı nırl arı arası nda uzanan 45 k m uzunl ukt a Hasan- Ti mur göl ü fayl arı bul unmakt adır[15] Ort a Anadol u Ova Böl gesi Ort a Anadol u böl gesi, kuzeyde Kuzey Anadol u fayı, doğuda Doğu Anadol u fayı, güneyde Hel eni k- Kı brıs yayı ve batı da Ege graben siste mi arası nda kal mı ş geniş bir böl geyi kapsar. Bu böl ge i çerisi nde KD- GB ve KB- GD doğr ult ul u bağı msız doğr ult u atı mlı fayl ar ile Kuzey Anadol u ve Doğu Anadol u fayl arı ndan ayrılan fayl ar bul unur[17]( Şekil 2. 16). Şekil Türki ye deki Aktif Fay Hatları ve Depre m Nokt aları[2] 25

46 Ağustos 1999 Mar mara Depre mi 17 Ağust os 1999 t ari hinde saat 3. 02' de, Kuzey Anadol u Fay Hattı nı n Adapazarı, Kocaeli, Göl cük segmenti(şekil 2. 17) üzeri nde, Ri cht er öl çeği ne göre Ms =7. 4 manyit üdünde ve yakl aşı k sani ye süren bir depre m meydana gel mi ştir. Depre m, Mar mara Bölgesi ni n t a ma mı ile Kuzey Anadol u Fay Hattını n doğu yönündeki uzantısı nda yer al an Düzce ve Bol u gibi şehirleri et kile mi ştir. 17 Ağust os depre mi ni n Ül ke mi zde endüstri ni n ve şehirleşmeni n en yoğun ol duğu Mar mara Böl gesi nde meydana gelmi ş ol ması, can kaybı nı n ve hasarı n da çok büyük ol ması na sebep ol muşt ur Adapazarı Depre mi nden sonra böl geyi et kileyen en büyük depre m ol an 17 Ağust os 1999 depre mi, İstanbul'un Avcılar, Küçükçekmece, Tuzl a ilçeleri ile İz mit, Adapazarı, Göl cük, Yal ova, Düzce ve Bol u şehirleri nde dol ayı nda can kaybı na ve maddi hasara yol açmı ştır[37]. Depre m, karada İz mit körfezi ile Düzce güneybatısı arası nda yakl aşı k 120 k m uzunl uğunda bir yüzey kırı ğı meydana getir miş, bu kırık üzeri nde 4. 2 m ye varan sağ-yanal yerdeğiştir mel er meydana gel mi ştir. Şekil Ağust os 1999 Depre mi ni n Mer kez Üssü[2] 26

47 Yapılan arazi gözl e ml erine göre, fayl anma genelde 4 segmentten ol uş makt adır ve İz mit körfezi ile Akyazı arası nda kal an segmenti ana kırı ğı ol uşt ur makt adır. Kırı ğı n üzeri nde yer al an TE M ot oyol u en az üç yerde kırı k t arafı ndan kesilerek yol un yer yer 200 m uzunl uğundaki böl ümünü defor me et mi ş, yer yer üst geçitleri n yıkıl ması na veya kullanıla maz hal e gel mesi ne sebep ol muştur. İz mit - Arifi ye tren yol u Arifi ye batısı nda ve özellikle Tepet arla köyü yakı nlarında 2. 7 metreye varan sağ- yanal öt elenmel erle defor me ol muşt ur. Tren yol unun( Şekil 2. 18) Arifi ye batısı ndaki defor masyonda 1 m li k yüksel mel er de gözl enmi ştir. Yüzey kırı ğı üzeri nde yer al an siteler ve köyl erde de yoğun hasar ve yı kı mgözlen mi ştir[37]( Şekil 2. 19). Şekil Fay Hattı Üzerindeki De miryol u[2] Şekil Bol u da Fay Hattı nı n Geçti ği Nokt adaki Duvarda 3m.li k Öt elenme[ 38] 27

48 Türki ye de Yaşanan Öne mli Depre ml er Tür ki ye de meydana gelmi ş öne mli depre ml er, Tabl o 2. 3 de gösteril miştir. Tabl o Türki ye deki Öne mli Depre ml er[2] GÜN/ AY/ YI L Büyükl ük ( Ms) Yer Öl ü Yaralı Ağı r hasarlı konut Deri nli k (km) Şi ddet ( MS K) Mal azgi rt IX Çe mi sgezek Mür eft e Af yon- Bol vadi n Pasi nl er Fi ni ke Kar s VIII İzmi r- Tor balı IX Si vas- Susehri Hakkari Sı nırı VIII X Er dek IX Di gor Kırşehi r IX İzmi r- Di kili IX Ter can Er zi ncan X- XI Kayseri- Develi VIII Muğl a Bi gadi ç- Sı ndır gı Ni ksar- Er baa Adapazarı- Hendek VIII IX IX Tosya- Ladi k IX- X Bol u- Ger ede IX- X Ayvalı k- Edr emi t IX Gedi z- Usak VIII Vart o- Hı nı s VIII 28

49 İzmi r- Kar abur un IX Karlı ova IX Kur sunl u IX Yeni ce- Gönen IX Aydı n- Söke IX Eski sehi r VIII Fet hi ye IX Bol u- Abant IX Çı nar cı k- Yal ova VII Mal at ya VIII Manyas IX Deni zli- Honaz VIII Karlı ova Vart o VIII Vart o IX Adapazarı IX Pül ümür VIII Amasya- Bartı n VIII Fet hi ye Al asehi r VIII Gedi z IX Bur dur VIII Bi ngöl VIII Li ce VIII Çal dıran- Mur adi ye Er zur um- Kar s Er zi ncan- Tunceli IX VIII VIII Di nar VIII Adana- Ceyhan Ağust os Kocaeli IX Düzce VIII 29

50 1. Gİ Rİ Ş 2. GENEL YAZ MA KURALLARI

51 3. DEPRE MLERİ N YAPILAR ÜZERİ NDEKİ ETKİ LERİ Böl üm 3 t e açı klandı ğı üzere, yerkabuğu i çi ndeki kırıl mal ar nedeni yle ani ol arak ortaya çı kan titreşi ml er, Şekil 3. 1 de gör ül düğü üzere sis mi k dal galar hali nde yayılarak, geçti kleri yeryüzü ile üzeri ndeki yapıları sars makt adır. Ze mi n bu dal gal ar nedeni yle harekete geçerken, yapı ise ze mi nden gel en bu hareket e ters yönde direnmekt edir. Bu şekilde ze mi nden gel en kısa süreli depre m hareketini n sonucu ol arak, yapılarda di na mi k kuvvetler ol uşur. Şekil Depre m Dal gaları[25] El asti k bir orta mda di na mi k bir et ki ni n yayılması dal ga hareketi şekli nde ol ur. Sı nırsız ol arak kabul edilebilecek bir ho moj en orta mda i ki t ür dal ga hareketi ol uş makt adır: Bunl ardan P Dal gası ol arak isiml endirilende, orta m zamana bağlı ol arak haci msel değişi kliğe uğrarken dal ga yayılır. ana dal ga veya basınç çek me dal gası ol arak da bilinen bu dal ga hareketi nde yayıl ma sırası nda bu doğr ult uda ve ona di k doğr ult uda yerdeğiştir mel er ve nor mal geril mel er meydana gelir. Hı zı daha 30

52 düşük ol an ve S Dal gası ol arak bilinen i ki nci t ür dal ga hareketi nde, ort a mda haci m değişi kli ği ol madan bi çi m değişi kliği meydana gelir. Bu şekilde ol uşan geril me dur umundan sadece yayıl ma doğr ult usuna di k doğr ult uda yerdeğiştir mel eri n ortaya çı ktı ğı özel dur uml ar da vardır. i ki ncil dal ga veya kayma dalgası ol arak da bilinirler[3] Depre m Hareketi ni n Yapı ya Et kisi Depre m, sis mi k dal gaların ol uşt urduğu titreşi ml eri n yapı yı harekete geçir mesi yl e yapı üzeri nde et ki yaratmakt adır. Yapı nı n depreme karşı dayanı mı nı n sağl anması içi n bu et ki ni n ve ol uşacak depre m yükünün özellikleri ni n bilinmesi gerek mekt edir. Depre m yükl eri, yapı nı n kütlesel özellikleri ne ve depre mi n ol uşum özellikleri ne göre değiş mekt edir. Ör neği n, ağır kütleli bir bi na depre m hareketi nden çok f azl a et kilenirken, daha hafif bir bi na daha az et kilenmekt edir. Depre m yükl eri yapı ya t ersi nir yükl er ol arak et ki ettiği i çi n dayanı m açısı ndan sakı ncalı dur uml ar yaratmakt adır. Tersi nir yükl er altındaki yapı el e manları farklı davranışlar göster mekt e, yapı el e manl arı nı n bu yükl e mel ere karşı daha fazla dayanı m göster mesi ve depre m et kisi yle ol uşan enerjiyi daha fazla sönü ml e mesi istenmekt edir. Yapı el emanl arı nı n farklı enerjiyi t üket me güçl eri, sünek ve kırılgan kavra ml arı nı ortaya çı kart makt adır. Depre me karşı dayanımda enerji sönü ml e me ve dayanı maçısı ndan yapıları n sünek ol ması terci h edil mekt edir[30]. Depre m hareketi ni n yapı da ol uşt urduğu yükl emeye karşı yapı mal zemel eri ve el e manl arı, sünekli k ve enerji sönü ml e me özellikleri ne göre farklı davranışlar gösterirler. Bet onar menin ve çeli ği n depre m yükl eri karşısı ndaki davranışları nı n incelenmesi nden; çeli ğin sünek bir mal ze me ol duğunu, bet onar meni n ise etri yeleri ni n arttırıl ması gi bi yönt e ml erle sünekliği ni n arttırılabileceği belirlenmi ştir. Ki riş, kol on, kiriş-kol on birleşi m yerleri ve perdeleri n depre m hareketi karşısı ndaki sünekli k ve enerji sönüml en me kapasiteleri birbirinden farklı dır. Depre me dayanı klı bi na t asarı mı yakl aşıml arı na t e mel ol uşt urması açısı ndan bu elemanl arı n davranışları nı n bilinmesi gerekmekt edir. Yapı el e manl arı nı n depre m enerjisi ni sönü ml e mesi i çi n mafsallaş ma ile bir mi kt ar hasarı n ol uş ması na i zi n verilerek enerjini n yut ul ması sağlan makt adır[30]. 31

53 3. 2 Yapı yı Et kileyen Deprem Yükl eri Depre m hareketi yle oluşan sis mi k dal galar yapı ya ul aştıkları nda Şekil 3. 1 de gör ül düğü üzere yapı nı n titreşi me gir mesi ne sebep ol makt adırlar. Titreşim hareketi sonucunda yapı da kütlesiyle orantılı bir kuvvet oluş makt a ve yapı bu kuvvet e karşı direnç göster mekt edir. Çok katlı yapılarda zemi nde ol an hareketi n yarattığı atalet kuvvetlerini n yapı yüksekli ği boyunca yayılması sani ye düzeyi nde de olsa za man al makt adır. Bu arada yer hareketi ni n yönü de değişi yor ise yapı da değişi k katlarda at alet kuvvetini n yönü de değiş mekt edir[30]. Şekil Yer Hareketi ne Bi nanı n Gösterdi ği Tepki[31] Yapı nı n Özelli kleri Depre m sebebi yle ol uşan kuvvetler gel en depre m dal gası nı n özellikleri kadar, yapı nı n di na mi k özellikleri ol arak adl andırılan, kütle, kütle dağılı mı, yapı geo metrisi ve kullanılan mal ze meye göre değiş mekt edir. Kütlesi ağır ol an bi na, ol uşan büyük kuvvetler sebebi yle daha fazla depre m yükü al makt a ve depre mden daha fazl a et kilenmekt edir. Bu sebepl e aynı i vme ile ol uşan depre m kuvvetleri ne ağır 32

54 bet onar me yapılar fazla, az katlı ve hafif kütleye sahi p yapılar ise daha az mar uz kal makt adırlar. Depre mde yapılara ağırlığı nı n %50 si nden daha büyük yükl er gel ebil mekt edir. Bu dur umda depre me dayanı klı yapılarda hi çbir hasarı n ol ma ması isteni yorsa, kullanılacak t asarı m yatay yükl eri ni n yapıları n ağırlığı nı n %50 si kadar ve daha büyük ol ması gerekti ği ortaya çı kmakt adır. Oysa bu t asarı m yükleri il gili yönet meli kler( ABYYHY) uyarı nca depre m böl gel eri ne göre yapı ağırlığı nı n %5-20 si kadardır. Öt e yandan şi ddetli depre ml erde yapı nı n bir mi kt ar hasar gör mesi kabul edilerek daha düşük yat ay kuvvetlere el astik ol arak dayanabilen, ancak yüksek pl asti k enerji tüket me gücü olan sünek yapılar yapılabil mekt edir[31] Depre mi n Özelli kleri Yapı ya gel en yük, depre mi n büyükl üğüne ve yapı nı n bul unduğu yeri n depre mi n mer kezi ne ol an uzaklı ğına bağlı dır. Yapı nı n bulunduğu yerde, depre mi n şi ddeti büyük ise, yapı ya büyük yük gel mekt e, küçük ise, gel en yükl er yapı nı n el astik ol arak karşı koyabileceği bir başka deyişle yapı da hasar yap mayan boyutta ol maktadır[30]. Depre mde ol uşan kısa peri yodl u titreşi ml er uzakta ol an böl gelere ul aşa mazken uzun peri yodl u titreşi ml er ulaşabil mekt edir. Uzun peri yodl u yüksek yapılar uzak depre ml eri n uzun peri yodl u yer hareketleri nden daha çok et kilenmekt edir. Depre m hareketi ni n süresi de depre m yükl eri ni et kile mekt edir. Yer hareketi ni n ol uşt urduğu at alet yükl erini n yapı üzeri nde et kili ol duğu süre sani ye arası nda değiş mekt edir. Hareketi n süresi uzunsa şi ddeti de daha büyük ol makt adır. Depre m yükl eri yönü değişen yükl er ol arak et kimekt edirler. Yükün yön değiştir mesi sonucunda el e manı n aynı nokt ası na bir anda basınç kuvveti geli yorsa, bir sonraki anda da çek me kuvveti gel ebil mekt edir. Yükün bir çekme bir bası nç ol arak yön değiştir mesi yapı el e manı içi n ağır bir yükl e me koşul u ol uşt ur makt adır. Kırılgan bir yapı t ersi nir yükl er altında 1-2 devir yaptı ktan sonra yı kılırken, sünek yapı çok daha fazla sayı da devir yapabil mekt edir. Sünek yapılar bu özellikleri nedeni ile depre m açısı ndan üst ün yapılardır[30]. 33

55 Bet onar me yapı el e manları nı n pl asti k enerji t üket me güçl eri sünekli k kavra mı ile tanı ml anmakt adır. Genel anl a mda sünekli k, bir mal ze meni n kop madan önce yaptı ğı kalıcı, yük ortadan kalktığı za man, geri dön meyen, defor masyon yapabil me özelliği dir. Sünek yapı nın t ersi kırılgan yapı dır. Belli bir yük düzeyi ne kadar el asti k davranan yapı el e manı daha sonra çatla maya ve kalıcı defor masyon yap maya başla makt adır. El e manın çatladı ktan sonra kop ma nokt ası na kadar yapacağı defor masyonun mi kt arı nın az ya da çok ol uşu, yapını n kırılgan ya da sünek ol duğunu göster mekt edir[30] Depre m Et kisi ndeki Yapı Mal ze me ve El e manl arı nı n Davranışı Depre m yükü altındaki yapı nı n davranışı nı n belirlenmesi nde ve buna bağlı ol arak depre me dayanı klı yapı t asarlanması nda, yapı yı ol uşt uran el e manl arı n davranışları nı n bilinmesi gerekmekt edir. Bu böl ümde el e manl arı n ve mal ze mel eri n dayanı ml arı ele alınacaktır Bet on Bet on genellikle bası nç dayanı mı na bağlı olarak sı nıflandırıl makt adır. Bası nç daynı mı yüksek ol an bet onun düşük ol ana göre biraz daha az sünek ol duğu bilinmekt edir. Eksenel bası nç et kisi ile ol uşan boyuna kısal ma yanı nda, meydana gel en eni ne genişle mel erin, donatı ile engellenmesi sonucu yanal basınç ort aya çı kmakt adır. Bu nedenl e dayanı mı yükselt mek ve özellikle sünekli ği arttır mak i çi n sı k etriye kullanı mı gerek mekt edir[3] Çeli k Çeli ği n kop ma uza masını n büyük ol ması, ayrıca el astisite modül ünün yükl e me ve boşal mada he men hemen hi ç değiş me mesi, mal ze meni n sünek ol ması nı sağla makt adır. Sünekli ğin ortaya çı kması i çi n her mal ze mede ol duğu gi bi çeli kt e de yükl e meni n elastik sı nırın üst üne çı kma ması gerek mekt edir[3]. Şekil 3. 2 de gör ül en yapı, San Fer nando depre mi nde hasar al dı ğı hal de, çeli k strükt ürü sayesi nde ayakta kal mı ştır. Şekil 3. 3 de ise 1999 Mar mara Depre mi nde cephe el e manl arı hasar al dı ğı hal de, strükt ürü sağl a m kal an bir sanayi yapısı gör ül mekt edir. 34

56 Şekil San Fer nando Depre mi nde Hasar Al dığı Hal de Çeli k Strükt ür Sayesi nde Ayakt a Kal an Bi na[45] Şekil Mar mara Depre mi nde Hasar Al mı ş Bir Çeli k Yapı[38] 35

57 Kol onl ar Yapılarda, ol uşt urul an çerçevel eri n düşey t aşı yıcıları kol on ve yat ay t aşı yıcıları kiriş şekli ndedir. Ancak bu t anı m, nor mal kuvveti n eğil me mo menti ne göre daha haki m ol duğu el e manl arı n da kol on gi bi düşünülmesi ile genelleştirilebil mekt edir. Ki rişlerde ise eğil me mo menti nor mal kuvvet e göre haki m dur umdadır. Depre m sırası nda kol onl ardaki bası nç kuvveti nde genellikle küçük mi kt arlarda art ma ve azal ma gör ül mekt e, buna karşılık depre mden meydana gel en eğil me mo menti, düşey yükl er sebebi yle ol uşandan daha et kili ol abil mekt edir. Depre m hareketini n her i ki yönde ve her i ki doğr ultuda meydana gel ebil mesi, genellikle kol onl arı n eksenl eri ne göre si metri k donatıl ması nı gerektir mekt edir. Kol onl arda göç mede genelli kle bet onun davranışı et kili ol makt adır[30]( Şekil 3. 4). Şekil 3. 4Etri ye Eksi kli ğini n Bet onar me Kol on Üzeri nde Yarattığı Depre mhasarı[38] 36

58 Kol onl arda depre me dayanı klı sünek mafsallaş manı n gerçekl eşebil mesi i çi n, kol onl arı n yet erli ve uygun donatıl ması gerekir. Kol onda sı k aralı kla konul muş etri ye, boyuna donatı nı n bur kul ması nı, çatlakl arın genişle mesi ni ve bet onun zarar gör üp dökül mesi ni önl emekt edir. Sı k aralı klı etriye kullanı mı ile kol onlarda boyut değişi kliği, düşey yük altında ezil me, boyuna kısal ma önl enmekt e ve enerji t üketi mi art makt adır[30]( Şekil 3. 5). Şekil Bet onar me Kolonl arda Donatı ve Det aylar[20] 37

59 Ki rişler Çerçeveli yapılardaki kirişlerde eğil me mo menti öne mli bir et ki ol arak ort aya çı kmakt adır. Eğil me et kisi ndeki bir bet onar me kirişte sünekli k; kesitin dayanı mı nda öne mli bir azal ma meydana gel meden ol uşan en büyük eğriliği n, çekme donatısı nda ilk ak manı n meydana gel di ği ndeki eğriliğe oranı ol arak t anı ml anmakt adır. Yanal bası ncı n veya etri yeleri n bul unması bet onun en büyük biri m kısal ması nı büyüt eceği içi n sünekl ği arttır makt adır. Bası nç donatısı nı n bul unması veya kesitin t abl alı ol ması gerekliliği bası nç böl gesi ni n deri nli ği ni azalttığı içi n sünekli ği arttır makt a, buna karşılık çekme donatısı nın fazlalı ğı ve ak ma uzaması nı n büyükl üğü basıç böl gesi ni n deri nli ği ni arttırarak sünekli ği azalt makt adır. Ki rişlerde mafsallaş ma il e büyük mi kt arda enerji t üketilebil di ği ve yapı nı n t ümüyl e göç mesi önl enebildi ği i çi n, mafsallaş manı n kol onl ardan önce kirişlerde gerçekl eş mesi istenir[30] Ki riş- Kol on Bi rleşi m Nokt ası Ki riş ve kol onl arı n davranışları nı n istenilen düzeyde ol ması i çi n, bunl arın birleşi m böl geleri ni n uygun şekil de boyutlandırıl mış ve düzenl enmi ş ol ması gerekmekt edir(şekil 3. 6, 3. 7, 3. 8). Depre m hasarları nı n öne mli bir böl ümü en çok zorlanan düğü m böl geleri nde veya yakı nı nda ol uş makt adır. Birleşi m böl gesi nde meydana gel en bir dayanı m veya rijitlik kaybı, çerçevede büyük yanal yer değiştir mel ere, i ki nci mertebe et kileri n doğ ması na ve siste mi n t a ma men göç mesi ne sebep ol makt adır. Birleşi m böl gesi ni n düzenl enmesi nde birleşen kiriş ve kol onl arı n tam güçl eri ni n he m dayanı m he m de şekil değiştir me yönünden meydana gel mesi sağlanmalı dır. Bunun yanı nda ol uşan çatla mal arla rijitliği n öne mli mi kt arda azal ması na, kiriş ve kolon donatıları nda aderansın ve kenetlenmeni n sağlanması na özen gösteril meli dir. Ayrıca sünekli ği arttır mak i çi n etri yeni n sı klaştırıl ması ve gerekli kayma dayanı mı nın sağlanması da öne mli dir[3]. Şekil Bet onar me Kirişte Boyuna Donatı[20] 38

60 Şekil Kol on Kiriş Birleşi m Nokt aları ndaki Etriye Det ayları[20] Şekil Kol on Kiriş Birleşi m Nokt ası Det ayl andırıl ması[20] 39

61 Perdel er Per de duvarlar, özellikle yüksek yapılarda, yat ay yükl eri karşıla ması ve yanal yer değiştir meyi sı nırla ması yönünden t erci h edilmekt edirler. Büyük depre ml erde, perdeler pl astik şekil değiştir mel erle yat ay kuvvetleri n di na mi k et kisi ne karşı koy makt adırlar. Bu şekilde düzenl enen perdel er, t opl a m göç meyi önl edikl eri gi bi yapısal ol mayan hasarların sı nırlandırıl ması nda da yarar sağl a makt adırlar. Dar kesit yanal bur kul ma ol asılığını düşündürse de; çok katlı bi nalardaki döşe meler per dede yet erli bir yanal rijitlik ol uşt urarak bu t ehli keyi ortadan kal dır makt adırlar[3]( Şekil 3. 9). Şekil San Fernando Depre mi nde Kı zıl Haç Bi nası nda 4. katta Zayıf İşçilik[45] Per del erde yat ay yükl erden eğil me mo menti ve kes me kuvveti ol uşurken, düşey yükl erden nor mal kuvvet ol uş makt adır. Perdeni n yat ay yükl eri karşıla ması bakı mı ndan kat döşe meleri ne ol an bağl antısı ve t üm yükü ze mi ne akt ar ması i çi n yet erli t e mel ze mi ni öne m kazanmakt adır. Perdeleri n göç me bi çi ml eri eğil me göç mesi, kayma göç mesi, t opt an kay ma göç mesi, devril me göç mesi ol arak dört gr upt a t opl anabilir. Yat ay depre m kuvvetleri ni n enerjisini n alı nması nda, tabandaki 40

62 eğil me mafsalı nı n di ğer göç me bi çi ml eri ni n daha belirgi n ol uş ması, depre m enerjisini n yut ul ması yönünden öne mli dir. Bu sebepl e, kay ma göç mesi, t opt an kay ma göç mesi ve t e meli n dön mesi dur uml arı önl enmeli dir. Bunl arı n yanı sıra, donatı nı n aderansı nı n oluş ması ndan kaynakl anan göç mel er de depre m enerjisi ni n yut ul ması yönünden uygun ol ma makt adır[3] Depre m Yönet meli klerini n Yapı Tasarı mı Açısından Karşıl aştırıl ması Bet onar me Yapı Standartl arı Ül ke mi zde 1969 yılından önce, bugünkü anl a mda geçerli bir bet onar me şart na mesi ve depre m yönet meli ği yokt u ve 40 lı yıllardaki bi na pr oj eleri hakkında fazl a bil gi yokt ur. Kullanılan yönet meli kleri n Avrupa dan alı ndı ğı ve uygul andı ğı sanıl makt adır. Bu pr ojel erde depre m hesabı na rastlanma makt adır. Kal dı ki o tari hlerde bu bil gi konunun öncüsü dur umundaki Japonya ve ABD gi bi ileri ül kelerde de yetersizdi[35]. Tür ki ye Köpr ü ve İnşaat Ce mi yeti 1950 li yıllarda Bet onar me Yapılar Yönet meli ği ni yayı nlamı ştır. Bayı ndırlık Bakanlı ğı t ekni k şart na mesinde, res mi pr ojeleri n bu yönet meliğe göre yapıl ması öngör ül müşt ü. Bu yönet meliği n genel kullanı mı 1968 deki Af et Yönet meli ği ni n yür ürlüğe gir mesi ile başla mı ştır. Bundan önce Al man DI N hüküml eri ya da ABD şart na mel eri kullanıl mıştır da il k Bet onar me Yapıları n Hesap ve Yapı m Kuralları sokul muşt ur; bu st andart büyük öl çüde Al man DI N45 e dayan makt aydı ve e mni yet geril mel eri t eorisi esas alı nmı ştı. Bugün geçerli t aşı ma gücü il kesi ne dayalı ilk TSE de yayı nlanmı ş, 1984 deki revizyondan sonra son yayı nı 2000 yılında gerçekl eştiril miştir Depre m Yönet meli kleri 1939 Erzi ncan ve 1944 depre ml eri sonrası konuya eğilinmi ş, 1947 de Bayı ndırlı k Bakanlı ğı nca Tür ki ye Yersarsı ntısı Böl geleri Yapı Yönet meli ği hazırlanmı ştır. Yönet meli k 1949 da depre m böl gel eri haritası nda değişi kli ği yansıtacak şekil de değiştiril miştir de İ mar ve İskan Bakanlı ğı kur ul muş, 1961 de yeni bir Af et Böl geleri nde Yapılacak Yapılar Hakkı nda Yönetmeli k hazırlanmı ştır[46] de Depre m Böl gel eri Haritası üç ayrı böl ge belirlenerek yenilenmi ştir de 41

63 yönet meli k yeni den düzenl enmi ş, depre me göre hesap esasları geliştirilmi ştir; yi ne de bugünün koşulları na göre ol abil di ği nce basittir, sargıla ma böl geleri yet eri nce vur gul anma mı ş, deprem hesapl arı nda mal ze me( bet on ve çeli k), e mni yet geril mel eri ni n %50 artışına izi n veril miştir[47]. Tür ki ye Depre m Böl gel eri Haritası 1972 de bu kez dört böl geli ol arak yenilenmi ştir. Bunu i zl eyerek 1975 de Depre m Yönet meli ği, gelişen hesap esaslarını ışı ğı nda kapsa mlı ol arak değiştiril miş, bet on ve çeli k i çin e mni yet geril mesi artışı %33 e indiril miştir. Yi ne de bu yönet meli kte yet ersizlikler göze çarpmakt adır; ör neği n mi mari istekler doğr ult usunda perdeyi duvar i çinde sakl a ma düşüncesi yle, kalı nlı k ince(0, 15m. ) tut ul muşt ur[48]. Depre m Mühendisliği yeni ve hal en de geliş mekt e ol an bir bili m dalı dır. Yaşanan depre ml er ve bil gilerin ışı ğı nda, depre m yönet meli ği 1997 de kapsa mlı değişi kliklerle yenilenmi ş, 1998 de yür ürl üğe girmi ştir; bu dur umuyl a yönet meli ği n TS500 le bağdaş ması da sağlanmı ştır. Yukarı da özetlenen yönet meli kler karşılaştırıldığı nda çarpı cı bir dur um ort aya çı kmakt adır. 1. derece depre m böl gesi nde 100m2 li k 5 katlı bir konut gözönüne alı nmı ş, bunun t opl a m ağırlığı yakl aşı k 500 t on ol arak kabul edil miştir. Bunun hesabı nda alınması gereken depre myükl eri Yönet meli ği ne göre 30t on[47] Yönet meli ği ne göre 50t on[48] Yönet meli ği ne göre 60-90t on[49] Depre mi nde: -Sağla mze mi nde t on, - Al üvyonl u ze mi nde ton şekli nde hesapl anmakt adır. Buna göre 1968 Yönet meli ği koşulları nda hesapl anan bir bi naya, yaşanan 1999 depre mi nde, hesapt a öngör üleni n, 5 mi sli fazla zorla ma gel mi ştir. Mühendislik kabul ve kuralları içi nde siste ml eri n, proje koşulları öt esi nde bu kadar fazlalığı karşılaması mü mkün değil dir. 42

64 Depre m Yönet meliği ne Göre Mi mari Düzensizli kler 1997 Tür ki ye Depre m Yönet meli ği nde( ABYYHY), mi mari düzensizlikl er i ki ana başlı k altında t opl anmı ştır. Pl an ve düşey doğr ultudaki düzensizlikler bu böl ümde incelenecektir[49] Pl an Düzensi zli kleri Pl an düzensizlikleri ni n incel endi ği bu böl üm, mi mari açı dan kısıtlamal ar getiri yor olsa da, doğr u det aylandırıldı ğı t akdirde bu düzensizlikler ortadan kal dırılabilir(şekil 3. 10). Şekil Planda Düzensiz Bir Yapı Ör neği[31] Burul ma Düzensi zliği-a1 Bi rbiri ne di k i ki deprem doğr ult usunun her hangi biri içi n, herhangi bir katta en büyük göreli kat öt ele mesi ni n o katta aynı doğrult udaki ortala ma göreli öt el e meye oranı nı ifade eden ve Depre m Yönet meli ği ne göre belli bir katsayı nı n(1. 2) üzeri nde ol ması durumuna burul ma düzensizliği denir[20](şekil 3. 11). Şekil Bur ul ma Düzensizli ği[20] 43

65 Bi nanı n yat ay doğr ult uda titreşi m yaparken, rijitlikleri n bi nanı n bir t arafı nda toplanmı ş ol ması ndan dol ayı, di ğer t araf daha çok depl as man yapar ve bi na bir bur ul ma kuvveti ne mar uz kalır. Bu aşırı depl as mandan dol ayı, rijitliği n zayıf ol duğu yer deki kol onl ar ağır hasar gör ür. Bu nedenl e, Tür ki ye Depr e m Yönet meli ği(1997) nde A1 Ti pi ol arak t anıml anan bur ul ma düzensi zli ği nden kaçı nıl malı dır[23]( Şekil 3. 12). Şekil Rijitlik Mer kezi ve Kütle Mer kezi nin Far klılaş ması ndan Kaynakl anan Bur ul ma Düzensizliği[31] Bi r yapı nı n t aşı yıcı sistemi seçilirken, yanlı zca kol on, kirişlerden ol uşan çerçevel er veya perdeli siste ml e yapılabileceği gi bi her i kisi ni n kar ma kullanılabileceği siste ml er de seçilebilir. Yal nı zca perde duvarları n kullanıl dı ğı siste mler pahalı ol duğu i çi n 5-6 kattan sonrası nda ve katlı ve daha çok katlı yapılarda uygul anması daha ekono mi k bir çözümdür. Hangi siste m seçilirse seçilsi n, di kkat edil mesi gereken konu, t üm el e manl arı n mümkün ol duğunca si metrik ol ması gerekliliği dir. Yapı nı n t aşı yıcı siste mi ni n yanı nda böl me duvarları da yapını n kütle mer kezi ni fazla boz mayacak şekil de, mü mkün ol duğunca si metri k tasarlanmalı dır[13]. Kol on ya da perdeleri n tü münü pl anda aynı yönde yerleştiril mel eri deprem açısı ndan sağlı klı değil dir. Yapı nı n her i ki yönde de dayanma gücünün aynı veya yakı n ol ması gerekir. Depre m açısı ndan sakı ncası ol an bu dur umu gi der mek i çi n di kdört gen kol onl arı n değişi k konu ml arda yerleştiril mesi veya kare ya da dairesel kesitli ol mal arı bir çözüm getirebilir. Depre mde yapı ya gel en kuvvetler yapı nı n kütle mer kezi ne et ki mekt edir. Kütle mer kezi bir çok yapı da yapı nı n geometri k mer kezi ol arak alı nabilir. Rijitlik mer kezi 44

66 ise yapı daki kol on ve perde duvar gi bi düşey t aşı yıcı el e manl arı n rijitliklerini n ağırlı k mer kezi dir. Bu i ki merkez arası nda ol an farklılık(e, dış mer kezli k) yapıya gel en depre m kuvvetleri ni n yapı yı rijitlik mer kezi nden geçen bir düşey eksen çevresi nde bur ması na yol açar[13]( Şekil 3. 12). Pl anda asansör ya da merdi ven boşl ukl arı yapı da si metri k ve kütle mer kezine yakı n bir yere yerleştir me olanağı yok ve de yapıda bur ul ma ol ması nı n önl enmesi isteni yorsa, kütle ve rijitlik mer kezleri ni birbiri ne yakl aştıracak ek per de duvarları konul ması gerekir. Bur ul mayı önl e mek i çi n, depre mi n gerektirdi ği nden fazl a per de duvarı plana yerleştir mek, yapı nı n mali yeti ni arttıracaktır[13]. Mi marı n f onksi yonu da bu aşa mada gör ül mekt edir. Bahsedilen zararları n ol uş ma ması i çi n, mi mari tasarı m sırası nda perde duvar yoğunl aş ması nın ol duğu mer di ven ve asansör boşl ukl arı yapı da mümkün ol duğunca si metri k ol arak yerleştiril meli dir. Bu şekil de sor un en uygun şekil de ve ucuza çözül müş ol acaktır. Si metri k ol mayan rijitlik dağılı mı, bi nanı n depre m sırası nda bur ul ması na ve zayıf tarafta bul unan bazı kolonl arı n aşırı derecede zorlanması na yol açacağından, ağır hasara sebep olabilir[23]. Yaşanan depre ml erde, binal arda kütle ve rijitlik mer kezi ni n çakış ma ması sebebi yl e büyük hasarlar ol duğu gözl enmi ştir Managua, Ni caragua depre mi nde birbiri ne çok yakı n i ki bi na ol an Banco Central de Ni caragua ve Banco De America bi naları depre mden farklı şekillerde et kilenmi ştir. Şekil Banco Central de Ni caragua, Ti pi k Kat Pl anı, 4. Kat[45] 45

67 Şekil de gör ülen Banco Central de Ni caragua bi nası nda kat pl anı nda rijitlikler si metri k dağıtıl ma mı ş, asansör ve mer di ven kovası nı n perde duvarları bi nada eksantrisite yarat mı ştır. Ana t aşı yıcı siste m m açı klı ğı ndaki kirişleri t aşı yan kol onl ardan ol uş makt adır. Büyük açı klı klı kirişlerin enkesiti 70c mx200cm ol ması na rağmen çerçevel eri n esnekli ği nedeni yle bi nada öne mli yat ay depl asmanl ar ve hasarlar ol uş muşt ur. Bi nanı n ze mi n katı ndaki büyük t opl antı sal onu, i ç mekanl ar, çekirdekl eri n döşe me ile ol an bağl antıları, Şekil te gör ülen sağl am yapı nı n aksi ne büyük oranda hasar gördüğünden, yapı depre mden sonra yı ktırıl mıştır[44]. Şekil Sol da Banco Central, Sağda Banco de Ameri co Bi naları[45] Banco de America bi nası ise, dıştan kol onl arla çevrili, içte asansör ve mer di ven kovası nı n etrafı na yerleştiril miş dört adet L şeklinde bet onar me t üp per de siste me sahi p ol an, i ki katı bodru m ol mak üzere t opl a m 17 katlı bir bi nadır. Şekil de tipi k kat pl anı gösterilen Banco de Americo binası, pl anda ve yükseklik boyunca kütleler ve rijitlikleri n dağılı mı açısı ndan i ki yönl ü si metri ye sahi p olduğu i çi n depre mi per de duvarları ndaki bazı kılcal çatlakları n ol uş ması ve mer mer kapl a mal arı n düş mesi ni n dışı nda hi ç hasar gör meden atlatabil miştir. Şekil ve da gör ül düğü gi bi birbiri ne çok yakı n bu i ki bi nanı n depre m davranışları ndaki tezatlık, biri ni n yı kıl maya kadar gi den ağır, di ğeri ni n ise he men hi z met e 46

68 sokul abilecek kadar hafif hasar gör mesi, rijitlik si metrisi ni n çerçeveli perdeli siste ml eri n depre me dayanı mı nı ve öne mi ni göstermekt edir. Şekil Banco de Americo Bi nası Ti pi k Kat Planı[45] Şekil İki Bi nanı n Gör ünü mü[ 45] 47

69 Döşe me Süreksizli ği- A2 Her hangi bir kattaki döşemede, mer di ven ve asansör boşl ukl arı dahil, boşl uk al anları topla mı nı n kat br üt al anını n 1/ 3 ünden fazla ol ması dur umu veya depre m yükl eri ni n düşey t aşı yıcı siste m el e manl arı na güvenl e akt arılabil mesi ni güçl eştiren yerel döşe me boşl ukl arı nı n bul unması dur umu ya da döşe meni n düzl e m i çi rijitlik ve dayanı mı nda ani azal maları n ol ması durumudur[20]( Şekil 3. 17). Şekil Döşe me Süreksizliği[20] Pl anda Çı kı ntılar Bul un ması- A3 Bi na kat pl anl arı nda çı kı ntı yapan kısı ml arın birbiri ne di k i ki doğr ult udaki boyutları nı n her i kisi ni n de, bi nanı n o katı nı n aynı doğr ult ulardaki t opla m pl an boyutları nı n %20' si nden daha büyük ol ması durumudur[20]( Şekil 3. 18). Yapılan gözl e ml erden yapı ne kadar net f or ml u düzenl enmi şse, depre me dayanı klılığı nı n o derecede yüksek ol duğu belirlen mi ştir. Bunu çeşitli nedenl eri göz önüne al arak açı kla mak mü mkündür. Net ve düzenli yapıları n yapı mı kol aydır, yapı mda hat a yap ma ol asılığı da azdır. Şekil dakileri n aksi ne bu t ür yapıları n depre mdeki davranışı nı tahmi n et mek ve buna gör e bir çözü ml e me yap mak daha 48

70 kol aydır. Mi mari deki değişi k f or m arayışları genellikle bi nanın si metri k düzenl enmesi ne engel ol duğundan, bu gi bi dur uml arda en i yi çözüm, bi nayı parçalara ayır maktır[3]. Şekil Planda Çı kı ntılar Bul unması[20] Şekil Bi na Kolları nda Meydana Gel en Dönme Hareketi[31] Taşı yıcı El e man Eksenleri ni n Paral el Ol ma ması- A4 Taşı yıcı siste mi n düşey el e manl arı nı n pl andaki asal eksenl eri ni n, gözönüne alı nan birbiri ne di k yat ay depre m doğr ult uları na paralel ol ma ması dur umudur[20]( Şekil 3. 20, 3. 21, 3. 22). 49

71 Şekil Taşı yıcı Ele man Eksenl eri ni n Paralel Ol ma ması Dur umu[ 20] Şekil Mar mara Depre mi, Düzce de Ortagonal Ol mayan Bir Köşe Bi na[38] Şekil Şekil deki Köşe Bi na dan Det ay[38] 50

72 Düşey Doğrult uda Düzensi zli k Duruml arı Bu böl ümde 1997 Depre m Yönet meli ği ne göre bi naları n yüksekli ği boyunca belirtilen düzensizlikleri ve hasar sebepl eri incelenecektir Ko mş u Katl ar Arası Dayanı m Düzensizli ği( Zayıf Kat)- B1 Bet onar me bi nal arda, birbirine di k i ki depre m doğr ult usunun her hangi biri nde, herhangi bir kattaki et kili kes me al anı nı n, bir üst kattaki et kili kes me al anı na oranı yönet meli kteki katsayı dan( 0. 80) daha düşük ol duğunda ol uşan bu dur um dayanı m düzensizliği ol arak adl andırılır[20]. Uygul a mada zayıf kat ol ar ak nitelendirilebilecek ol an yapılar, düşey t aşı yıcı ele manl arı sadece boşl uklu ve/ veya boşl uksuz perdelerden ol uşan yapılar ile perdeli ve çerçeveli yapılar ol arak düşünül ebilir; bunl ar arası nda zayıf kat bakı mından en el verişsiz nitelikte ol an dur um, perdeli yapılarda belirli katta perdeleri n yerini kol onl arı n al ması halidir[29] Ko mş u Katl ar Arası Rijitli k Düzensizliği( Yu muşak Kat)- B2 Şekil Katlar Arası Rijitlik Düzensizlikleri[31] 1997 Depre m Yönet meliği nde birbiri ne di k i ki depre m doğr ult usunun herhangi biri içi n, herhangi bir kattaki ortala ma göreli kat öt elenmesi ni n, bir üst kattaki ortala ma göreli kat öt elenmesi ne oranı ol arak t anı ml anan rijitlik düzensizliği katsayısı nı n 1, 5 tan fazla ol ması durumu ol arak t anı ml anır[20]. Bet onar me bi nal arın depre m sırası nda hasar al ması ndaki en öne mli t asarı m hataları ndan birisi de bi naları n ze mi n katı nda ol uşan yu muşak kat dur umudur( Şekil 3. 23). Çoğu bi nanı n giriş katı-nadiren ara katları n biri- mağaza, l okant a, ticaret hane ve benzeri işlevlerle donatılarak kullanıl makt a, geniş mekanl ara gereksi ni m duyul an bu böl üml er dol gu duvarları ol madan t asarlanmakt adır. Böl me duvarları nı n kaldırıl ması ve kat yüksekliği ni n fazl a ol ması, ze mi n katlarda rijitliği n birdenbire azal ması na, bet onar me ele manl arda 51

73 el astik ol mayan davranışı n kol onl arı n üst nokt ası nda yoğunl aş masına neden ol makt adır. Bu sebepl e, üst katlara oranl a çok daha büyük yat ay öt elenme yükü al an ze mi n katlar, hasarı n ol uşt uğu böl ge ol ur[27]. Şekil Kocaeli Depre mi nden Yu muşak Kat Hasarı na Ör nekl er[38] Depre m et kileri genellikl e ze mi n kat sevi yesi nde en büyük et ki yi gösterir(şekil 3. 24). Bu katı n kendi yatay yükü yanı nda üst katlardaki yükl eri de t aşı ması gerekir. Benzer şekil de sabit ve hareketli düşey yükl er artarak, ze mi n katta en büyük değeri ni alır. Bunun sonucu ol arak bu kattaki el e manl arı n dayanı ml arı nı n daha yüksek ol ması gerekir[3]. 52

74 Taşı yıcı Siste mi n Düşey El e manl arı nı n Süreksizli ği- B3 Taşı yıcı siste mi n düşey el e manl arı nı n ( kol on veya perdel eri n) bazı katlarda kal dırılarak kirişleri n veya guseli kol onl arı n üst üne veya ucuna ot urt ul ması, ya da üst kattaki perdeleri n altta kol onl ara veya kirişlere ot urt ul ması dur umudur[20]( Şekil 3. 25). Son za manl arda Tür kiye de büyük kentlerde ort aya çı kan nüf us yoğunl uğu, yapılaş mada da yoğunl uk ol uşt ur makt adır. Bu bağl a mda arsa değerleri yüksel erek yapı mali yeti nde öne mli bir fakt ör hali ne gel mekt edir. Mi mari t asarı m yapılırken mal sahi bi maksi mu m arsa kullanı mı nı sağl ayacak yönde baskı uygul a makta, mi mar yönet meli kle malsahi bi arası nda kal makt adır. Bu konuda mi mari t asarı mı kısıtlayan i mar yönet meli ği ne göre yapı nı n ze mi n kat al anı ve katları n t opl a m alanı belirli katsayılarla sı nırlandırılmı ştır. Bu şekil de kısıtlanan t asarı ml arda genellikle ze mi n kat t avanı ndan iti baren üst katlarda konsol uygulamal arı na gi dil mekt edir[28]. Buna bağlı ol arak pl anda mekanı n i çi nde kal an kol onlar, gusel ere ot urt ul mak sureti ile dış çepere öt elenerek t ek bir mekan el de edil mesi örnekl eri son derece yaygın bi çi mde uygul anmı ştır(şekil 3. 25). Şekil Taşı yıcı Sistemi n Düşey El e manl arı nın Süreksizliği[20] 53

75 1997 yılı Depre m Yönetmeli ği ne göre büt ün depre m böl gel eri nde, kol onl arın bi nanı n herhangi bir katı nda konsol kirişleri n veya alttaki kol onl arda ol uşt urulan gusel eri n üst üne veya ucuna ot urt ul ması na izi n veril me mektedir[20] Bi nanı n Düşey Gabarisindeki Düzensizli kler Şekil Yapılarda Görül en Düşeyde Düzensizlik Ör nekl eri[25] Yapı da alt kattan başlayarak en üst kat a doğr u ağırlık ve rijitlikte uyu ml u bir gi diş ol malı dır. Aynı yapı nın böl üml eri arası nda büyük yüksekli k farkları ol ması sakı ncalı dır. Ana yapı üzeri ndeki kul e, çekme kat gi bi al an ol arak asıl yapıdan daha küçük ve yüksek böl ümleri n depre mde ana yapıdan farklı davrandı kları ve daha büyük yat ay kuvvetlerle zorlandı kları bilinmekt edir. İl k birkaç katı alan olarak daha geniş bir yere ot uran, diğer katları kul e bi çi mi nde yüksel en bu ti p bi nalarda bi na pl anı nı n küçül düğü katlarda büyük geril me biri kimi ve bu kattaki döşe mede büyük yat ay kuvvetler ol uş maktadır[13]( Şekil 3. 26). Dubl eks katları ol an yapılarda da bir rijitlik düzensizliği vardır. Kat döşe mel eri ni n ve kirişleri ni n farklı kotlarda sapl andı kları ortak kolonun bul unduğu yapı aksı yapı nı n di ğer kol on aksları na göre çok daha yüksek bir rijitliktedir. Bunun sebebi ise bu akst a kol on boyunun di ğer akslara göre yarı yarı ya kısal ması dır[13]. Aynı pr obl e mi değişi k kotlara ot uran tekil t e mellerde de gör ülmekt edir. Sürekli t e meller, bi nayı tümüyl e kendi i çi nde bağl adı ğı i çi n, t ekil t e mellere göre daha dayanıklı dır. Bu sebepl e, eği mli bir arazi de de olsa tekil temel yapımı ndan kaçı nıl malı dır(şekil 3. 27). 54

76 Şekil Düzensiz Çerçeveli Taşı yıcı Siste ml er[31] Kat Yüksekli ği ndeki Düzensizli kler Bi nanı n katları arası ndaki yüksekli kleri n, bi na yüksekli ği boyunca birbirine eşit ve unifor m ol ması, depre me dayanı klılık açısı ndan t erci h edilen bir özelliktir. Tekni k ve mi mari nedenl erle, bu farklılıktan kaçı nıla maz ise, bi nanı n depre m davranışı di na mi k analiz yapılarak, titiz bir şekil de el e alı nmalı ve farklı yüksekli kteki kat kol onl arı nı n gerekti ği gi bi boyutlandırıl ması na/ donatıl masına özen gösteril meli dir[23]. Şekil de verilen örnekt eki duruml ardan kaçı nıl ması gerekir. Şekil Kat Yüksekli ğindeki Dengesizlik[31] 55

77 Yüksekli k Boyunca Kütle Dağılı mı ndaki Düzensizli k Bi nanı n dengesi ni bozacak kadar büyük ağırlıkl ar, aynı yerde t opl anmak yeri ne dengeli bir şekil de dağıtılmalı dır Kı sa Kol on Ol uşumu Okul, kışla, yat akhane gi bi yapılarda genellikle kat ortaları ndaki koridorlara ve bodr um katları na ışı k gelmesi i çi n çerçeveleri n dolgu duvarları nı n üst başları na bant bi çi mi nde boydan boya pencereler yapıl makt adır. Bu t ür dur uml arda çerçevel eri n kol onl arı nı n pencere düzeyi ne kadar böl üml erinde böl me duvarlarca destekl eni p, perde gi bi çalıştıkları, pencere ol an böl ümde ise böyl e bir desteği n ol madı ğı anl aşıl makt adır. Bu dur umda kol onun pencere ol an böl ümündeki rijitliği, duvar ol an böl ümündeki rijitliği nden çok daha az ol makt a ve yat ay yükl er altında yal nı zca pencereli böl üm öt elenme yapabil mekt edir. Sonuçt a kol onun bur kul ma boyu, bant pencereleri n yüksekli ği kadar ol makt a ve boyu kısal mı ş kol on çok yüksek bir rijitlik göster mekt edir[13]( Şekil 3. 29). Şekil Kısa Kol on Ol uşumu[ 20] Kı sa kol on sadece kol onl ar arası ndaki dol gu duvarı n boşl ukl u ol arak ör ül mesi ni n yanı nda, herhangi bir katı n di ğer kat a göre daha kısa yapıl ması yla, mer di ven sahanlı kları nı t aşıt mak i çin siste me ekl enen perdelerle ve kade meli kat duru ml arı nda da ol uşur. 56

78 Yüksekli ği nedeni yle, diğer t aşı yıcı siste m el e manl arı na göre aşırı büyüklükt e kes me kuvveti ile zorlanan kısa kol onl ar, depre mde hasar gören başlıca el e manlardan biri ol makt adır[27]( Şekil 3. 30). Kı sa kol onl ara gel en kes me kuvvetleri, depremde nor mal yüksekli kteki katı n kol onl arı na gel en kes me kuvvetleri nden çok fazladır. Kol on ne kadar kısa ise, üzeri ne çekti ği kes me kuvveti de boyunun üçüncü kuvveti il e doğr u orantılı olarak artar[23]. Şekil Managua Depre mi nden Kısa Kol on Hasarı na Bir Ör nek[45] Şekil Kısa Kol on Oluşumuna Yol Açabilecek Det aylar[31] 57

79 Mi mari Tasarı mda t aşı yıcı siste m nedeni yle oluşan kısa kol onl ardan kaçı nıl ması gerekmekt edir(şekil 3. 31). Kol ondan kol ona pencere yapıl ma malı, bunun kaçı nıl maz ol duğu dur uml arda, kolon ile dol gu duvar arasında bir derz bırakıl malı, bu derz esnek bir mal ze me ile detayl andırıl malı dır(şekil 3.32). Şekil Kısa Kol on Hasarı nı n Önl enmesi İçi n Çözü m Önerileri[31] 58

80 1. 2. GĠ RĠ ġ 3. GENEL YAZ MA KURALLARI 4. TEZĠ N YAZI MI VE KISI MLARI N Ġ ÇERĠ ĞĠ Ġ LE Ġ LGĠ LĠ KURALLAR

81 5. DEPRE ME DAYANI MI ETKĠ LEYEN TASARI M KAVRAMLARI Depre ml er, genellikle gerçekl eş mesi bekl enen, yerleri ve büyükl ükl eri bir öl çüde önceden t ah mi n edil ebilen( kesi n za manı dı şında) ve yapı öl çeği nde önl e m alı nabilecek doğa ol aylarındandır. Bu nedenl e doğal afet ol arak düşünülme meli dir. Depre mi afet hali ne dönüşt üren, can ve mal kayıpl arı na yol açan et ken ise i nsanl arı n yap mı ş ol duğu yanlış uygul a mal ar ve t edbirsizliklerdir[18]. Depre ml erin yapılar üzeri ndeki en öne mli et kileri, yapılardaki yet ersizlikleri kol ayca ve acı masızca ort aya çı kart mal arı dır [19]. Yapılan araştır mal ar sonucunda depre ml eri n nerede ol acağı hakkı nda bir t akı m ön bil gilere ul aşılsa da, bugünkü bil gilerle t a m zamanı nı bil mek mü mkün değil dir. Depre mi n ol uşumundan önce, öncü sarsı ntılar, yeraltı su kaynakl arı nın akışı nda farklılaş ma, yeraltı sularında ısı nma gi bi ön işaretler gör ülebilse de, günü müzde depre mi n önceden t ahmin edil mesi konusunda güvenilir sonuçl ar henüz mevcut değil dir[24]. Dünyanı n ol uşumundan beri, depre m yönünden aktif bul unan böl gelerde, depre ml eri n ard arda ol uşt uğu ve sonucunda da bir çok i nsanı n ve barı nakları nı n yok ol duğu bilinmekt edir. Depre mden kor unmanı n ve zararları nı en aza i ndirebil meni n tek yol unun, yerleşi m i çin uygun bir yöre seçi mi ve depre me dayanı klı yapı i nşası ol duğu açı ktır. Tür ki ye gi bi t oprakl arı nı n %92 si depre m böl geleri ni n i çerisi nde bul unan ve nüf usunun %95 i bu böl gelerde yaşayan ül kelerde depre m ve depr e me dayanı klı yapı yap ma konusundaki çalış mal ar daha da öne m kazanmakt a, bir başka deyişle depre ml e yaşa mayı öğrenmek gerekmektedir[12] Depre m Yönet meliği ne göre depre me dayanıklı yapılar, yet erli sünekliğe sahi p ol an, yani defor me ol arak depre m kuvveti ne karşı koyabilen yapılardır. Sünekli ğe 59

82 sahi p ol mayan yapılar karşı karşı ya ol dukl arı depre m kuvvetleri ne çok f azl a dayana maz, sonuçt a kıs men veya t ümüyl e göçerler. Depre me dayanı klı bi na tasarı mı nı n ana ilkeleri; - Hafif şi ddetteki depreml erde bi nal ardaki yapısal ve yapısal ol mayan siste m el e manl arı nı n herhangi bir hasar gör me mesi, - Ort a şi ddetteki depre mlerde yapısal ve yapısal ol mayan el e manl arda oluşabilecek hasarı n onarılabilir düzeyde kal ması, -Şi ddetli depre ml erde ise can kaybı nı nı n, dol ayısı yla bi nal arı n kısmen veya tama men göç mesi ni n önlenmesi şekli nde t anı ml anmakt adır[20]. Depre me dayanı klı yapı kavra mı nı n t anımı na göre, depre ml erden sonra yapıları n belli mi kt arda hasar gör mesi kabul edilmi ştir. Bu şekil de depre ml er den hiç hasar gör meden ayakt a kal abil meni n yüksek yapı m mali yeti nden kaçıl makta, ol abilecek sı nırlı hasarları n onarı mı/gi deril mesi öngör ül mekt edir. Bi nal arın ekono mi k ö mr ü ve kullanı m süreci nde hiç depre m ol ma ma ol asılığı, t asarımı n hi ç hasar gör me me gereği ni ortadan kal dır makt adır. Ancak ol uşabilecek hasarlar can kaybı na yol aç mayacak düzeyde kal malı dır. Bi nal arı n siste mi iki türlü yük içi n hesapl anmakt adır: - Yal nızca düşey yükl er, yapı nı n kendi ağırlığı ve içi ndeki insan ve eşya yükl eri. - Düşey yükl erle birlikte depre myükl eri. Bu i ki t ür hesap arası ndaki fark, depre me dayanı klı yapı t asarı mı ve davranışı konusunda uz manl aş mı ş bir mühendis t arafı ndan kol ayca anl aşılabilir. Bu f ark yan yana duran i ki yapı dan biri depre mde yı kılırken diğeri ni n az ya da orta hasarlı ol ması ile de anl aşılabilir. Türki ye de istisnaları olsa da, özellikle eski yapıları n büyük böl ümü depre m dayanı mı hesapl arı gözardı edilerek yal nızca düşey yükl eri t aşı mak içi n t asarlanmı şlardır. Depre me dayanı klı yapı yapmanı n ek bedeli, kaba yapı mali yeti ni n yakl aşı k %20 si kadardır. Bu mi kt ar yap-sat usul ü ile çalışan yükl eni ci ya da arsa sahi bi i çi n öne mli bir bedel dir. Arsa sahi bi ile %50 oranı nda anl aş ma yapıl mış ise, 12 dairelik bir apart man i nşası nda, yükl enici ye kal acak 6 daireni n adeti depre m dayanı mı i çin harcanacak ve kar önemli öl çüde azalacaktır. Bu nedenl e 60

83 Tür ki ye de depre m dayanı mı kavra mı uzun yıllar i ki nci pl ana atıl mış ya da hi ç düşünül me mi ştir[21]. Tür ki ye de yapı t asarı mı mi mari ve t aşı yıcı sistem t asarı mı ol arak i ki ayrı evrede ol uş makt adır. Mi mari t asarı m daha çok yapı nı n f onksi yon ve esteti ği yle il gilenirken, taşı yıcı siste m t asarı mı, yapı mal ze mesi ni n nitelikl eri ve yapı ya gel en dış kuvvetlerle ilgilidir. Depre me dayanı klı yapı t asarı mı nı n daha mi mari t asarı m aşa ması nda ol uş maya başladı ğı bilinmekt edir, çünkü bi na geo metrisi bu aşa mada şekillenmekt edir. Mi mari tasarı m aşa ması nda depre m davranışı na t ers düşen bir bi çi mi n seçi mi büyük bir handi kap ol uşt ur mkat adır. Genel de depre me uygun ol mayan bir geo metri ile ol uşan yapı yı t aşı yıcı siste me ağırlık vererek ve ayrı ntılı hesapl a mal ara dayanarak i yileştir mek, son derece zor ve pahalı çözü ml ere yol aç makt a, birçok dur umda ise ol anaksız ol makt adır. Depre m davranışı nı ta m ol arak kavraya ma mı ş stati kçiler büyük bir yanıl gı i çinde, depre m davranışı açısı ndan sakı ncalı bir geo metri ye sahi p yapı yı, hesapla i yileştirebilecekl eri ne i nanarak mi marları yanlış yönl endirebil mekt edirler. Yapını n mi marisi ne depre m dayanı mı açısı ndan itiraz eden i yi bir stati kçi ise, soruna çözü m getire medi ği gerekçesi yl e çoğunl ukl a dışlanmaktadır. P. L. Ner vi ye göre bir uçak şekillendirilirken aerodi na mi ği n t e mel il keleri ne t ers düşen bir geometri söz konusu ol a maz. Ör neği n hi çbir t asarı mcı uçak gövdesi ni di kdört gen prizma şekli nde yap maz, bunun yanlış ol duğunun bilinci ndedir. Ner vi ye göre depre m böl geleri ndeki yapıları n t asarı mı nda depre me dayanı klı tasarım il kel eri, uçak i çi n aerodi na mi k yapı ne kadar öne mli yse, o kadar öne mli dir[22]. Bi r bi nanı n mi mari t asarı mı ile onun depre m güvencesi arası nda çok sıkı ilişkiler mevcutt ur. Bi nanı n büyükl üğü, bi çi mi, pl an ve yüksekli k boyutları, geo metri k şekilleri, böl me duvarlarını n ci nsi ve dağılı ml arı, t aşı yıcı siste mi n seçi mi, kütle ve rijitlik dağılı mı ndaki düzen veya düzensizlikler, o bi nanı n depre m dayanı mı nı belirleyen en öne mli faktörlerdir[23]. Büt ün bu bil giler doğr ultusunda, yapıları n depreme karşı güvenilirliliği ni arttıracak şekil de t asarlanması i çin düzen, bi çi m, gör ünü m keli mel eri ni n birleşi mi ol an konfi gürasyon keli mesi ni kullanarak bir t asarı m yönt e mi el de et mek mü mkün gör ünmekt edir. Çalış mada bu anla mda bir dizi çaba hedeflenmi ştir. 61

84 5. 1 Konfi gürasyonun Tanımı Konfi gürasyon, genellikle bi nanı n öl çül eri ve bi çimi ol arak t anı ml anır[25]. Bunl arı n yanı nda, strükt ürel ve strükt ürel ol mayan el emanl arı n, doğası ve yerleşi mi de bi çi msel perfor mansı etkiler. Bu mi mari ele manl ar; duvarlar, kol onl ar, döşe mel er, servis çekirdekl eri ve merdi venl er, iç mekanl arın sayıları ve böl üml enme bi çi ml eri şekli nde sıralanabilir. Bi nanı n i çi nde konfi gürasyondan ortaya çı kan bi çi msel el e manl ar, mi mar tarafı ndan düzenl enen f onksi yonl arı, servisleri, mobil yaları, kullanıcı i çi n gerekli eki pmanl arı ve mekanl arı ol uşt uran ögel erdir. Kullanıcı i çin gereken akti vite ve sirkül asyon al anl arı, belirli öl çüler ve bi çi ml ere sahi p ol dukl arı ndan, sonuçt a belli bir konfi gürasyon sonucu mi mar tarafı ndan bir araya getirilirler( Tabl o 4. 1). Tabl o Konfi gürasyon un Ana Bi çi ml eri; Basit ve Kar maşı k Konfi gürasyonl ar[25] DI ġbükey ( BASİ T) Ġ ÇBÜKEY ( KARMAŞI K) Dı şbükey: şekli n sı nırları içerisinde kal an alana yerleştirilen i ki nokt adan geçen doğru parçası nı n dai ma bu sı nırlar içerisinde kal ma durumu. İçbükey: şekli n sı nırları i çerisi nde kal an alana yerleştirilen i ki noktadan geçen doğr u parçası nı n bu sı nırlar dışı na çı kabil me durumu. dışbükey=basit Basit Plan Ti pleri içbükey=kar maşı k Kar maşı k Pl an Ti pleri 62

85 Konfi gürasyonun Önemi Sis mi k di zayn, mi mar ve mühendisi n birlikte payl aştı kları bir soru ml ul ukt ur. Depre mi n mi marı n t asarladı ğı, mühendisi n hesapl adı ğı bi çi mi nde bir ayırı m yap mayacağı açı ktır. Bi nal arı n depre m karşısı ndaki davranışı nı i ncel eyen uz man mühendisler, mi marın ol uşt urduğu konfigürasyonun, sis mi k di zaynı et kileyen/ belirleyen en öne mli kriter ol duğunu belirt mekt edirler. Bi nal arda depre m sonrası yapılan i ncele melerde det aylardaki mühendislik hat aları göze çarpsa da, esas ol arak det ayda ya da bütünde, mi mari konfi gürasyonda yapılan sis mi k perfor mansa aykırı tasarı ml ar bi naların depre mdayanı mı nı belirler. Ni karagualı Mi mar Jose Francisco Teran, 1972 deki Managua depremi sonrası yaptı ğı araştır mal ardan, Tür ki ye ye de son derece i yi uyan i ki adet ana çı karı mda bul unmuşt ur: - Mi mar, mühendis, malsahi bi ve kullanı cı nı n bir araya gel di kleri nde, ortaya çı kan mi mari konfi gürasyon, yönet meli kleri n getirdi ği kısıtlamal ara çoğu kez uy ma makt adır - Depre m böl gel eri nde mi mari t asarı ml arın yönet meli klerce belirlenmi ş konfi gürasyonl ara aykırı karşıtı tasarlanma ması zorunl udur[26] Konfi gürasyonl arı na Göre Düzensiz Strükt ürl er SEAOC kı sa adı nı n açılı mı Struct ural Engi neers Associati on of Califor ni a ol an kur ul uşun belirledi ği konfi gürasyonl ari na göre düzensiz ol an bi na tipl eri Tabl o 4. 2 de görül düğü gi bi örnekl endiril mişlerdir[25]. SEAOC un yayı nla mı ş ol duğu Mavi Kitap isi mli yönet meli k kitabı nda, moder n çağı n yapı m yönt e ml eri nin çok geliştiği, prefabrike ya da bet on-çeli k karışı mı yeni yapı üreti m siste ml eri ni n kl asi k eski met hodl ara oranla, mekan t asarla mada çok daha esnekli k kazandırdı ğı belirtil miştir. Tasarı mcı nın yaptı ğı hat a, bu yeni bi nal arı n depre m dayanı mı nı n yüksek ol duğunu düşünmesi dir. Depre m dayanı mı büyük oranda bi nanı n yapı m mal ze mesi ile değil konfi gürasyonu il e il gili dir. SEAOC bi nalara konfi gürasyonl arına göre birer kod ver miş, bunu yaparken, bi naları n hasar gör me mesi ni ya da yı kılma ması nı değil, i nsanl arın yaralanmayı p, bi naların i nsanl ara yaşa malanı bırakacak derecede ayakt a kal ması nı öngör müşt ür[50]. 63

86 Tabl o SEAOC a Göre Düzensiz Strükt ürler[50] Düzensiz Çerçeve ve Strükt ür Siste ml eri (SEAOC a Göre) A- Konfi gürasyonl arı Düzensiz Bi nalar T bi çi mli bi na L bi çi mli bi na U bi çi mli bi na Haç biçi mli bi na Kar maşı k biçi mli Geri çekmeli Çok kul eli Farklı yüksekli kler Yüksek kat Al çak kat Düzensiz yük dağılı mı B- Yat ay Yüke Dayanı mda Ani Strükt ürel Farklılıkları Ol an Bi nalar Yu muşak Kat Perde duvarlarda Kol on Ki riş Döşe mel erde büyük açı klı klar kal dırıl ması Kal dırıl ması açı klıklar C- Yat ay Rijitlikte Ani Strükt ürel Farklılıkları Ol an Bi nalar Katlarda farklı yerleştiril miş perde duvarları Düşey dayanı mda farklılıklar El e man boyutları nda farklılıklar Kütl e/rijitlik oranı nda büyük değişi kli kler D- Alışıl madı k Strükt ürlere Sahi p Bi nal ar As ma- ger me siste ml er Kabukl ar Şaşırt malı kiriş siste mi Eği me ot uran bi nalar 64

87 5. 2 Sis mi k Perfor mansı Etkileyen Konfi gürasyon Kavra ml arı Bi nal arı n depre m dayanı ml arı nı et kileyen konfi gürasyon karakteristikleri ni açı klayabil mek i çi n, aşağı daki başlı klar altında tanı ml a mal ar yapıl mıştır. Yukarı da da t anı mı geçti ği üzere konfi gürasyon; bi nanı n genel şekli ne, boyutları na, doğası na ve taşı yıcı-taşı yıcı ol mayan ele manl arı na göre farklılık gösterir. Bi nal ar depre m esnası nda genellikle yat ay kuvvetleri n et kisi altında kalır. Yat ay kuvvetler, ana aksları etkisi altına alır. Tasarı m yaparken t e mel a maç, ana aksl arı n dai ma i yi düşünül düğü mekanl ar t asarla mak ol malı dır. Depre m kuvvetleri her yönden gel ebilir. Pl an çeşitleri ile ör nekl enecek ol ursa; di kdört gen bir plan ti pi nde iki ana aks, daire de her yöndeki aks bu kuvvetlere karşı koyarlar. Kar maşık bir pl an tipi nde ise yi ne kar maşı k aks dizileri ol uşacaktır[25]. Aşağı da bahsi geçen kavra ml ar, çeşitli konfi gürasyona sahi p pl an ti pleri nin depre me karşı nasıl davrandı klarını açı kla mak üzere böl üml endiril miştir. Depre mi n çok kar maşı k ol an davranışı, bi na üzeri nde basite i ndirgeni p bi nanı n ağırlık mer kezi nde ol uşan st atik kuvvet ol arak değerlendirilebilir. Bi nanı n kar maşı k davrandığı konu i se aşağı da yer al an ve açı klanan yapısal-yapısal ol mayan kriterleri n fazla olması dır. Bir bi na içi n tasarı myapılırken bu kar maşı klı k unut ulma malı dır Öl çek Düzensiz t aşı yıcı sistem t ür ünde küçük bir ahşap t ek katlı yapıda, büt ün konfi gürasyon prensi plerine karşı geli nmesi mü mkündür. İnşa edilen bu küçük öl çekli ahşap yapı, aynı za manda ucuz ve depreme karşı dayanı klı bir bina ol abilir. Bunun sebepl eri son derece basit bir şekil de açı klanabilir. Bu küçük ahşap yapı hafiftir, açı klı kları küçük ol up, ot ur ma al anı ele alı ndı ğı nda yükü dağıtacak duvar al anı di ğer bi nalara oranl a çok daha fazladır. Yapı küçük öl çekli t asarlandı ğı nda, depre me karşı akıllıca karşı konul muş ol unur[25]. Öl çek pr obl e mi en açı k biçi mde sarkaç ör neği ile açı klanabilir. Sarkacı n t am ve kesi n öl çüleri bilinmedi ği t akdirde salı nı m şekli de bili ne mez. Eğer ucundaki ağırlı k küçük ve i p kısa ol ursa salı nı m bir sani ye ya da daha kısa süre i çerisi nde biterken, ağırlık çok fazl a, i p de uzun ol ursa salı nı m saniyel er i çerisi ne yayılabilir. Bi nanı n öl çeği ne göre değişen peri yodu, aynı za manda bi nanı n sis mi k performansı nı da 65

88 belirler. Öl çek değiştikçe açı klı klar da büyüyeceği nden, yapı m siste ml eri nde ve el e man boyutları nda da değişi kler yapmak gerekecektir. Öl çek değiştikçe değişmesi gereken yapı el e manl arı boyut una Galileo şu t ür bir yakl aşı mgetir miştir:...şu çi zdi ği m i ki ke mi k arası nda çok büyük boyut farklılıkları var( Şekil 4. 1). Ama bunl arı n özüne baktı ğı mızda benzer şekillere sahip ol dukl arı nı gör üyorum. Doğada her strükt ürün kendi ne ait bir görevi vardır ve boyutları da yaptı kları işe ve taşı dı kları yüke göre değişir. Örneği n bir filin bacak ke mi ği, taşı dı ğı ağır yük altı nda ezil me mesi i çi n çok kalın ve büyükken, i nsanınki öl çeği doğr ult usunda küçük ol abiliyor a ma i kisi de aynı işi yapı yorlar.... i nsanı n veya hayvanın vücüt srükt ürünü el e aldı ğı mı zda, metrelerce yüksekli kteki ağaç gövdel eri yle de aynı ol ması düşünül e mez, çünkü bu ağaç dalları, kendi ağırlıkları nı taşı mak üzere kalı nlaş mı şlardır. [25]. Şekil 4. 1 Galileo nun Örnek Ol arak Ver di ği İki Ke mi k[ 25] Yüksekli k Bi nanı n yüksekli ği ni arttır makl a, konsol gi bi çalışan kirişleri n açı klı kları nı arttır mak teori k ol arak benzer uygul a mal ardır. Bi na yüksekli ği arttıkça, peri yodu da o oranda büyür, bu da bi nanı n artı ya da eksi depre m kuvvetleri ne karşı koy ma özellikleri ni değiştirecektir. 66

89 20 katlı bir bi nanı n depre m peri yodu 1 sani yeni n üzeri nde, 2 sani yeye yakı n çı kacaktır. Bu dur umda 5-10 katlı bir bi nanı n sahi p ol duğu ½ sani yeli k peri yodl a karşılaştırıldı ğı nda daha az i vme hareketi ile karşılacağı söyl enebilir. Bi r bi nanı n peri yodu sadece yüksekliği ile belirlenmez. Yük ve yük dağılı mı, kat yüksekli kleri, yüksekli k-genişlik oranları, kullanılan i nşa siste mi ve mal ze mel eri de peri yodun belirlenmesi nde r ol oynarlar. Bi nanı n öl çüleri ni değiştir mekl e, bi nanı n peri yodu ve dol ayısı yla depre mdayanı mı da değiştirilebilir[25]. Yüksek bi naları n yanı nda, az katlı bi nalar geniş pl anl ara sahi p olsalar da depre me karşı daha i yi direnç gösterebilirler. Yüksek bi nalar, uzun süreli depre m peri yoduna sahi p ol dukl arı ndan, 5-15 katlı bi nalara oranl a daha dayanı klı ol abilirler. Depre m, hi ç bir za man bu kadar uzun peri yodl arla gel mez, daha kısadır. Bunun yanında 20 katı geçen bi nal ar, daha al çak bi nal ara oranl a mühendislik yönü yüksek, i yi tasarlanmı ş geo metriler ve yapı msiste ml eri ile inşa edil mekt edir. Me xi co Cit y Depre mi sonrası nda yapılan i ncelemel erde 4-18 kat a sahi p bi na konfi gürasyonl arı nda ağır hasar gözl e ml enirken(şekil 4. 2), 17 Ağust os Kocaeli Depre mi nde de 5-6 katlı konut bi naları nda ağır hasar ol uşt uğu bilinmekt edir. Şekil Mexi co City Depre mi nde Ağır Hasar Al an Yapıları n Yüksekli k Şe ması[51] 67

90 Yat ay Uzunl uk Bi na pl anı uzun t asarlandı ğı za man, si metri k ve basit bir şekli olsa bile, depre m hareketi ne t ek bir el e man gi bi karşı koy maya çalışarak hasar al makt adır. Bunun sebebi şu şekil de açı klanabilir: Bir bi na depre m hareketi ni n et kisi altına girdi ği anda, büt ün el e manl ar da dahil ol mak üzere, dal ga şekline gel en hareket e uyu m sağl ayarak aynı hı z, aynı dal ga boyu ve aynı i vme ile sallanmakt adırlar. Bi na belli oranl ar dahilinde kısa t asarlandığı nda bu hareketi bir bütün ol arak gerçekl eştir mekt e, ancak çok uzun ol duğunda, dalga hareketi ni n henüz ulaş madı ğı yerler rijit t epki vererek di ğer böl gelere ağır bir yük bi nmesi ne sebep ol makt adır[25]. 17 Ağust os Kocaeli Depre mi ni n ortaya çı karttığı bir başka ol gu da bi naları n yat ay uzunl uğunu çeşitli parçal ara böl en derzi n gerekliliği dir(şekil 4. 3). 5.Böl ü m de incelenen A1 ör neği ni n de yı kı m sebepl eri nden bir t anesi derzsiz t asarlanmı ş ol ması dır. Şekil Kocaeli Depremi sonrası, Kocaeli den bir Ör nek; Derzsiz Bi na[38] Oran Sis mi k t asarı mda bi nadaki boyutları n oranl arı, gerçek öl çül eri ne göre çok daha öne mli ol abil mekt edir. Bi r bi nanı n sadece yüksekli ği değil genişliği de gözönünde 68

91 bul undur ul malı, yüksek bi nalar i çi n narinli k(yüksekli k/ genişlik) oranı nı n hesapl anması nda izlenen yönt e ml e aynı şekil de hesaba katıl malı dır. Genellikle yüksek bi nalar bile sanıl dı ğı kadar narin yapılar değillerdir. Worl d Tr ade Cent er i ki z kul eleri ni n 6,8: 1 nari nli k oranı dışı ndakiler nari n ol arak kabul edil meyen yüksek yapılardır, ancak bunl ar bile çok yüksek nitelikli mühendislik hesapl arı ve strükt ür siste ml eri ile t asarlanmı şlardır. Bir çok yapı, yüksek ol madı kları hal de nari n ol abilir[25]. Nari nli k, yani yüksekli k/genişlik oranı birbiri ne eşit ol duğunda aynı olu ms uzl uk geçerlidir. Daha basit bir anl atı ml a, her za man yüksek ve i nce bi nal ar değil, uzun ve ince bi nalar da nari n t anı mı na uyarlar. Bu t ür bir yapı da, uzun yöndeki sis mi k dayanı m fazla olsa bile, kısa yöndeki dayanı m dai ma zayıf kal acaktır. 17 Ağust os Kocaeli Depre mi sonrasında Yal ova Sahil Şeri dine paralel gi den fay hattı üzeri nde yer al an ve uzunl uğu açısından nari n ol arak nitelendirilebilecek bi nal ardan uzun kenarı depre m doğr ult usuna di k konu ml andırıl mış ol anl ar bu fi kri ispatlamakt adırlar. 5. böl ümde ayrı ntıları yla ör nekl endiril miş bu plan ti pi ne ör nek ol arak Şekil 4. 4 verilebilir. Şekil A4 Ör neği nin Pl an Ti pi, Vazi yet Planı nda Depre m Doğr ultusuna Di k Ol arak Konu ml andırıl mış, Oranl arı Bozuk Bir Örnek 69

92 Kaliforni ya da bul unan yanyana sı nıfları n bul unduğu uzun di kdört gen bi nal ardan ol uşan okullar(50 adet) bu doğr ult uda kontrol edil di ği nde(john Bl ume, Rol and Sharpe and Eri c Elsesser) bunl arı n kısa yönde, uzun yöne göre çok daha rijit ol duğu anl aşıl mıştır: Tek katlı okul yapıları kısa yönde çok daha rijittirler, özellikle birbirini n aynısı taşı yıcı ele manl ara sahip pl an ti pi nde kısa yön di ğer yöne göre çok daha rijit davranmakt adır. Bu yüzden çok katlı ol mayan, tek katlı bi nalarda uzun yön, bir hayal et gi bi geli p bi nayı bul an depre m yükl eri karşısı nda rijit davranan t arafı n aksi ne, kritik bir durumtaşı makt adır [32]. Kı sa yöndeki siste m, bekl enen depre m peri yodundan çok daha kısa bir peri yoda sahi p ol duğundan deprem et kisi nden çok çabuk kurt ul urken, uzun yöndeki siste mi n peri yodunun depre me göre daha fazla ol ması, bu yöndeki hareket e mar uz kal ma süresi ni arttır makt a, tek katlı bi nalarda tehli ke yarat makt adır[25] Si metri Si metri keli mesi, bi na konfi gürasyonunda, geo metri k bir özelliği belirtir. Bi r bi na pl anı nda si metri, pl an geo metrisi ni n boyutsal ol arak t a m ortası ndan geçen i zafi si metri aksı üzeri nde pl anı n aksa göre i ki t arafı nın da aynı ol ması ile de mektir. Bi na, pl anda bir aksa ya da birkaç aksa göre si metri k ol abilir. Strükt ürel si metri, rijitlik mer kezi ve kütle/ağırlık mer kezi ni n çakıştığı duruml ar içi n kullanılır( Tabl o 4. 3). Si metri cephe düzeni nde bir aks ol uşt urabilirse de pl andaki ne oranl a daha az bir di na mi k göstergeye sahiptir. Di na mi k açı dan düşünül düğünde, bir bi na asl a t a m ol arak si metri k ol a maz, çünkü bir nokt ası t a m olarak yere t espit edil mişken, di ğer ucu serbesttir. Bi nanı n cephe düzl e mi nde i ki aksa göre si metri k ol ması nın prati kte fazla faydası yokt ur. Pira mitleri nki gi bi özel for ml arı n ve si metri ni n ise faydası çokt ur. Konfi gürasyonu t anı ml ayan birçok kaynakt a si metri k bi çi ml eri n, si metri k ol mayanl ara t erci h edilmesi gerekti ği belirtil miştir. Asi metri rijitlik mer kezi ve ağırlık mer kezi arası nda fark yaratacağı ndan, bur ul maya sebep ol makt adır. Bur ul maya geo metri k olmayan(si metri k strükt ürde ağırlık dağılı mı çeşitlemel eri vs.) sebepl er neden olsa da, başlıca sebebi çoğu za man siste mdeki asi metri dir. Si metri k 70

93 for ml arı n t erci h edil mesi ni gerektiren i ki nci sebepse asi metri ni n bi na üzeri nde geril me yı ğıl mal arı yaratacak mer kezler ol uşt urması dır. Aynı yı ğıl mayı asi metri k ol ma ması na rağmen, girintili çı kı ntılı pl an ti pleri de yaratırlar. Büt ün bu nokt alar birlikte el e alı ndı ğı nda si metri ancak basitlik kavra mı yl a biraraya gel di ğinde, bi na üzeri ndeki geril me yı ğılmal arı nı ortadan kal dıracaktır. Yukarı da belirtilen bil gileri n ışı ğı nda, bi na konfi gürasyonunda si metri ye bağlı ol arak bi na üzeri ndeki bur ul ma et kisi ve geril me yı ğıl mal arı azal makt a ayrıca bi nanı n depre m karşısı ndaki davranışı nı t ahmi n et me ve hesapl a ma da kol aylaş makt adır. Bu öner me, bi nanı n ekono mik yapı mı açısı ndan da geçerlidir. 17 Ağust os Depre mi nde gözl enen en çarpı cı örnekl erden bir t anesi Göl cük de çekil miş aşağı daki fot oğraftır. Çevresi ndeki büt ün bi nalar yı kılırken, düşeyde ve pl anda bir aks üzeri nde si metri k pl anlanmı ş bi nada hiçbir hasar görül me mekt edir(şekil 4. 5). Şekil Göl cük Mer kez, Planda ve Düşeyde Bir Akst a Si metri k Bi na[43] Si metri k geo metri ni n et kileri yal nızca büt ün bi nanı n ana f or munda değil, tasarı m ve yapı m aşa mal arı ndaki det ayl arda da uygul anmalı dır. Daha önceki depre ml erde yapılan gözl e ml er, çok ufak yapısal det ayları n bile si metri ni n bozul ması na sebep ol duğunu göster mekt edir böl ümünde adı geçen yanlış si metri de açı klandı ğı gi bi si metri yi bozacak şekil de yanlış konu ml andırılan bir çekirdek ya da perde duvar gi bi bur ul ma et kisi ni t a ma men değiştirebilecek el emanl arı n yerleri ni n t asarlan ması na di kkat edil meli dir. Asimetri k f or ml arı n zor unlu ol madı ğı t asarı ml arda i se, çözü m ol arak, konfi gürasyonl arı si metri k küçük parçaları n biraraya getirilmesi fi kri uygul anabilir. 71

94 Tabl o Si metri Aksları[25] SĠ METRĠ AKSLARI (Si yah Renkl e Gösterilen Şekiller İçi n) Pl an Düzl e mi nde 2 veya daha çok aks üzerinde si metri 1 aks üzeri nde si metri Si metri Yok Cephe ve Kesit Düzl e mi nde 2 aks üzeri nde si metri 1 aks üzeri nde si metri(şekli n kendi ne has başka avant ajları da vardır) Si metri Yok 72

95 Yük Dağılı mı Aynı büyükl üğe sahi p iki ayrı pl an ti pi nde, hi çbir giri nti ve çı kı ntı yok, i kisi de si metri k, aynı det ayl ar ve mal ze mel erle i nşa edilen bi nal ardan, sağda gör ül en, pl andaki t aşı yıcı yoğunl uğu daha fazla ol an, depre me daha i yi mukave met gösterecektir. Depre m yükünü al acak daha çok sayı da kol on kiriş ve döşe me el e manı, açı klı kları da kısaltacağı ndan sismi k dayanı mı arttırdığı kabul edil mekt edir(şekil 4. 6). Şekil Al anl arı Bakımı ndan Aynı Büyükl üğe Sahi p İ ki Pl an Ti pi ndeki Taşı yı cı El e man Yoğunl uğu Farkı 17 Ağust os Depre mi nde gözl e ml enen pr obl e ml erden bir t anesi de budur. Çok sayı da küçük mekanı n yeral dı ğı, dol ayısı yla yük dağılımı nı n pek çok kol ona böl ündüğü mekanl arı n önünde yer alan geniş sal onl arı n Şekil 4. 7 de de gör ül düğü üzere zafi yet yarattığı gözle ml enmi ştir. Şekil İz mit, Odal arı n Önünde Yer Al an Sal on Döşe mesi nde Ağır Hasar[38] 73

96 Laborat uvarı n kontrol edilebilir orta mı nda t est edilen i ki adet kolon, aynı mal ze meden yapıl mış, aynı şekil de t asarlanmı ş da olsalar, yerleri ne konul dukl arı za man, depre mi n dal galı yük et kisi altında farklı tepkiler verebilirler. Bu yüzden depre m et kisi altındaki siste mde, depre m yükünü al an el e manl ardan bir t anesi hat alı çalıştığı nda, siste mi n di ğer öğel eri nden, onun bu hat ası nı gi der mesi bekl enir. Di ğer öğel eri n sayısı, ne kadar çok ol ursa, el e man başı na düşen yükün ve göç me riski ni n de o oranda azalacağı açı ktır Strükt ürel Pl an Yoğunl uğu Geç mi şte i nşa edilen yapıları n pl andaki strükt ür yoğunl uğu, bugünün binal arı ndan di kkat çeki ci bi çi mde f azladır. Strükt ürel teknol oji ni n gelişi mi, insanoğl unu, pr ogra ml a mada, estetik anl ayışta ve gayri menkul üreti mi nde yönl endiri p cesaretlendir miş, li mitleri zorla ma eğili mi ni n ortaya çı kması na neden ol muşt ur. Şekil Depre m Et kisiyl e Salı nı ma Giren Bi nada Üst Katlara Et ki Eden Yat ay ve Düşey Kuvvetler Yüksek ve esnek ol an bi nalar depre m esnası nda en yüksek modl arı nda hareket et mel eri ile ze mi n katlarında en büyük depre m kuvvetleri ni n et kisi altında kalırlar. Ze mi n kat a depre m etkisi yle gel en yanal yükl erden başka, üst katları n, dal ga hareketleri yüzünden ortaya çı kan di key kuvvetlere de karşı koy ması beklenir(şekil 4. 8). Aynı za manda, gerek esteti k sebepl er gerekse pr ogra mdaki i hti yaçlar yüzünden taşı yıcılar t arafı ndan taşı yıcı siste m el e manları yla kesil meyen mekanl ar da istenebilir. Alt katlarda t aşı yıcıları n azaltıldı ğı düzenl e mel er, üst katlar da küçük daireleri n veya odal arı n yerleştirilip yoğun duvar ör güsünün yapıl dı ğı, alt katlarda ise bunun aksi ne kol onl arı n açı kta bırakıl dı ğı ot oparkları n ve hi z met biri ml eri ni n yer al dı ğı apart man ve ot el gi bi bi nal arda uygul anır. Bi nanı n sis mi k dayanım açısı ndan güçl ü planl anması gereken bu katları nı n boşaltıl ması dayanı mı azalt makt adır. 74

97 Taşı yıcılar açısı ndan il gi çeki ci di ğer bir istatistiksel öl çüm verisi de strükt ürel pl an yoğunl uğu ol up, kol on, taşı yıcı duvar ve perdel er gi bi düşey strükt ürel t aşı yı cı el e man al anları nı n, bi nanı n nor mal kat br üt alanı na oranı dır ve al anın yüzdesi şekli nde ifade edilir. Ti pi k çağdaş bir bi nanın t asarı mı nda kullanılan çerçeve siste ml erde, çeli k kullanıl ması dur umunda yangın payı da dahil, bu oran yüzdesi mi ni mu m değerlerdedir. Ör neği n katlı bet onar me veya çeli k yapı da kol onl arı n ze mi nde kapl adı ğı al an %1 ci varı nda ol up, perde duvarlı siste ml erde %2 ye kadar çı kabil mekt edir[25]. Türki ye de bet onar me yüksek bi nalarda bu oran %4- %8 arası nda ol up, dünyada ko mpozit siste mde yapılan çağdaş yüksek bi nal arda %2- %3 arası nda değiş mekt edir. Teknol oji ilerledi kçe bu oran azal makt adır. Ör nek ol arak Mı sır Pira mitleri %100, Tac Mahal %50, St. Pet er, Ayasofya ve Pant heon %25, Chartres Kat edrali %15, 16 katlı Monadnock Bi nası %15, Sears Towers %2 ci varı ndadır(şekil 4. 9)[25]. Şekil Pant heon[ 52] ve Bir Konut Pl anı nı n Strükt ürel Pl an Yoğunl uğu Açı sı ndan Karşılaştırıl ması. Mi mari açı dan kol on ve perdeleri n al anları nı n kapl adı ğı al an kullanılamayan öl ü al anl ardır. Belirli bir limitten sonra bu al anl arın art ması bi nanı n he m biri m al an mali yetleri nde he m de ağırlığı nda artışa neden ol ur[33]. İnşaat mühendisleri nce incelenen strükt ürel pl an yoğunl uğu yüksek eski binaları n, sis mi k et kilere karşı zat en dayanı klı ol dukl arı belirlenmi ştir. Bi naları n dayanı mı nı n yüksek ol ması genel de 75

98 taşı yıcı siste m mali yetini n de fazla ol duğunun göstergesi dir. Dayanı mın yüksek ol ması nı n ana sebebi ise, bi na konfi gürasyonları nı n rasyonel ol ması ndan ileri gel mekt edir. Taşı yıcı duvarları n ve siste mi n ağırlığı ndan ol uşan büyük yükl eri n en kısa yol dan yere aktarıl ması gerekliliği tasarı mda ana ilkedir. Şekil İz mit, 17 Ağust os Depre mi nde Hafif Hasar Al an Strükt ürel Pl an Yoğunl uğu Yüksek Bir Yı ğ ma Yapı[38]. Strükt ürün yoğunl uğuna paralel ol arak duvar boyutları ve uzunl ukl arı da çerçeveli siste ml erde öne m kazanır. Japonya da ve Tür ki ye de yapılan hasar araştır mal arı nda çerçeve siste mi ni n i çi ndeki duvar öl çüleri ile bi nanı n al dı ğı hasar arası nda yoğun bir ilişki t espit edil miştir. Tür ki ye deki 1976 Çal dıran, 1977 Pal u depre ml erinden sonra hasar al an bi nal ar üzerinde yapılan araştır mal arda, 5 sıra t uğl a ile ol uşt urul muş yı ğma duvarlarda birbirini n aynısı ol an hasarlara r astlanmı ştır(bu ör nekl er t a ma men farklı bi nalar ve farklı akslardan alı nmı ştır). Böl gede genellikle birbiri ni n aynısı ol an yapı siste mi nde i ki oranın çok öne mli ol duğu belirlenmi ştir; bunl ardan birincisi dış taşı yıcı duvarlardaki açıklı k oranı %40 ı geçti ği duruml arda duvarları n, i ki ncisi taşı yıcı duvar/ döşe me alanı oranı 25c m/ m2 den az ol duğunda bi nanı n hasar al dı ğı dır [34]. 17 Ağust os Kocaeli Depre mi nde ise t aşı yıcısı yı ğma ol an bi naların az hasar al dı ğı görül müşt ür( Şekil 4. 10). 76

99 Bi na Çeperi Dayanı mı İnşaat mühendisleri, bi nanı n dış duvarları na yerleştiril miş rijit çeperi n(perde duvarı ol ması şart değil dir) önemi ni vur gul a makt adırlar[32]. Buna göre...tasarım yapar ken sis mi k hareketi n bi nanı n kütlesi nde yarattığı burul ma hareketi ne di kkat edil meli dir. Özellikle yüksek bi nalarda böl me duvarları nı n yerleri ne bakıl maksızın si metri k mo ment dayanı mlı çerçeve yapıl malı dır. Her bi na strükt ürel dayanı m açısı ndan, dış çeperde yat ay yükl ere gerekti ği gi bi karşı koyabil meli dir. Perde duvarlı moder n bi nalar depre me dayanımda öne mli bir rol ü ol an çeper dayanı mı ndan yoksun ol dukl arı nda, bu konuda çok daha düşünülerek yapıl mış t asarı ml ara sahi p ol malı dırlar[32] ( Şekil (4. 11). Şekil Kuvvet Kollarını n Mer keze Uzaklı ğı Bur ul ma dayanı mı nda, si metri k bi nalarda t a m ol arak geo metri k mer keze ot uran dön me mer kezi nden çı kan kuvvet kol unun uzunl uğu öne mli rol oynar. Kuvvet kol u ne kadar uzunsa, bi nanın dön me riski o oranda azdır. Bu kuvvet kol unun dairesel ol arak dönerken t aradı ğı al anı n dayanı mı yüksek ol duğundan, dairesel planlı, güçl ü çeperli bi naları n depre mdayanı mı da yüksek ol ur. Şekil A4- B1 Ör neği, Yal ova, Köşe Hasarları[56] 77

100 Bi na köşeleri ni n ise kendi özel sis mi k pr obl e ml eri vardır. Di key et kilerin ağırlı ğı altındaki köşeleri deprem esnası nda - daha önce bahsedil di ği gi bi-depre min yarattı ğı yat ay hareket de et kiler. Bu et ki, strükt ürün herhangi bir yeri ndeki sis mi k et ki den kat kat fazladır(şekil 4. 12) Hi perstati kli k Strükt ürel el e man gi bi kullanılan strükt ürel olmayan el e manl arı n yaptığı görev, aşağı da açı klanacağı üzere hi perstatikli k kavra mı ile karıştırıl ma malı dır. Hi perstati k ol arak adl andırılanlar, nor mal koşullar altında strükt ürel bir el e man ol duğu hal de her za man strükt ürel bir görev yap mayan ya da yat ay et kilere karşı koymak üzere tasarlanmı şken, bu yükün bel ki de hi ç gel medi ği el e manl ardır. Bu el e manl ar, tasarı mda analitik belirsizlikleri n ol duğu noktal arı güvenli k altına al mak i çi n yerleştirilirler[25]. Şekil Ronan Poi nt Apart manı[41] Hi perstatik siste ml er, göç me me güvenli kli bir t asarı m ol arak gösterilebilir. Ör nek ol arak ör ümcek ağı şeklindeki t asarı ml arı n bir kaç kol u ol masa da kendi kendi ni taşı ması, bir uçağı n j eodezi k strükt ür yapısı nı n, üzeri nde kapl a ması ol masa da uçağı n uçabil mesi ne ol anak ver mesi, Buck mi nster Fuller i n j eodezi k kubbe tasarı ml arı verilebilir[36]. Bu kapsamda bel ki de hi ç yük almayacak bu önl e m-strüktür bi çi mi 78

101 mühendislik ekono mi si ve esteti k açılardan el eştiriler al mı ştır. Buna rağ men hi perstatik t asarı m, günlük kullanı m a maçlı t asarlanmı ş bi nalarda i hmal edil mi ş yükl ere karşı alı nabilecek bir önl e mdir. Bir yapı nı n stati k strükt ürü, üzeri ndeki hareketli yük, kendi ağırlığı ve öngör ülen depre m yükünden fazla ağırlı ğı taşı ya maz. Buna ör nek olarak Londra da bul unan Ronan Poi nt Apart manı verilebilir (Şekil 4. 13). 20 katlı bi nanı n 18. katı nda 1968 yılı nda meydana gelen bir gaz patla ması nda kat döşemesi çök müş, çök me, bi nanı n o köşesi boyunca ar dışı k göçerek, aşağı kadar deva met mi ştir Basit Bi çi ml erde Belirgin Düzensizli kler Bu böl ümde t asarı ml arı iti barı yla, geo metri k konfi gürasyonu t a ma men basit ol up yi ne de sis mi k dizayn açısı ndan düzensizlikler içeren bi nalar incelenecektir Bi na Çeperi ni n Mukave met ve Rijitli k ÇeĢitlemel eri Şekil Köşe Bi nalarda Rijitlik Mer kezi ni n Öne mi Bi r bi nanı n sis mi k dayanı mı, çeperi ni n doğası ndan güçl ü bir şekil de et kilenir. Şayet çeper üzeri nde büyük oranda mukave met ve rijitlik değişi mi varsa, ağırlık mer kezi ile rijitlik mer kezi birbirinde farklı yerlerde oluşacağı ndan, bi nanı n strükt üründe bur ul ma et kileri ortaya çıkacaktır(şekil 4. 14). 79

102 Şekil Basit Bi na Biçi ml eri nde Uzunl ukl arı n Rijitlik Açısı ndan Öne mi [25] Özellikle ABD de uygul a mada çokça rastlanan kent i çi kare pl anlı alışveriş mer kezleri ve itfai ye istasyonl arı gi bi yapılarda bu pr obl e m ağırlıklı olarak göze çarpmakt adır(şekil 4. 15). Kare pl anlı bi na çeperini n i ki ya da üç duvarı t a ma men rijitken, yol a bakan ön cepheni n açı k t asarlanması sonucunda, depre m esnası nda bi nada daha önceden hesapl anma mı ş bur ul ma et kileri gör ül mekt e, bu bi nal ar depre ml erde ağır hasar al makt adırlar[25]. Tür kiye de ise bu soruna daha çok köşe bi nalarda rastlanılır. Köşe bi naları n köşeye bitişi k 1 veya 2 cephesi ni n perde duvarlı ol up di ğer cephel eri ni n esnek ol ması ya da köşel ere yerleştirilen mer divenl er ve asansör perdeleri bur ul ma et kisi yle pl anda üzeri ne ek yük getir mekt edir. 17 Ağust os Kocaeli ve 12 Kası m Düzce Depre mi nde bitişi k ni za m yerleştiril miş bi nal ardan köşelerde yer alanl ar en riskli grubu ol uşt ur muşl ardır(şekil 4. 16). Şekil Köşe Bi nanı n Serbest Ucunda Göç me[38] 80

103 Şekil Al aska Depre mi nde Çöken J. C. Penny Alışveriş Mer kezi[45] Daha çok ABD de uygulandı ğı gör ül en 3 t arafı perde duvar veya strükt üre bağlı rijit el e manl arla çevrili alışveriş mer kezl eri ni n pl an tipi de bu t ür bir hasar tehli kesi ile karşı karşı yadır. Şekil 4.17 de gör ül en ör nek teki J. C Penny Alışveriş Merkezi ni n hasar al ma sebebi bi na çeperi ndeki rijitlik farklılıkları dır[45] Çeki rdek Yerl eģi mi ve YanlıĢ Si metri Şekil Basit Bi çi ml erde Yanlış Çekirdek Yerleşi mi[25] Bi nal arı n dış çeperleri nde dayanı mı arttır mak i çi n kullanılan perde duvarlardaki açı klı klar, i ç mekanl arda kullanılacak perde duvarları n engelleyebileceği kullanı cı gereksi nmel eri ol an kullanı m esnekli ği, açı k mekan i hti yacı gi bi kavra mları n hepsi birbiri yle karıştırıl makt adır. Perde duvarları n a maçları uygun böl üml er, binalardaki çekirdekl er ol duğundan, adı geçen kavra ml arı engelle mezl er. Bununl a birlikte, rijit 81

104 ve masif çekirdek strükt ürünün bi na pl anı üzeri ndeki yerleri seçilirken özenli det ayl andırıl ması ve doğru yer seçi mi, bi nanı n sis mi k perfor mansı nı öneml i öl çüde et kiler. Bi nanı n pl anı, strükt ürü si metri k de olsa, yanlış ve asi metri yi bozacak şekil de yerleştiril miş çekirdek, bi na kütlesi üzeri nde bur ul mal ara yol açacaktır. Bi nanı n si metrisi değerlendirilirken, t a ma men rijit ol an bu el e man i çi n uygun bir yer aranmalı dır. Yanlış si metri teri mi, konfi gürasyonu basit, düzenli ve si metri k, ancak rijit ele manl arı nı n konuml arı yüzünden strükt ürel ol arak asi metri k binal ar i çi n kullanıl makt adır[25]( Şekil 4. 18). Şekil Guat e mal a, Ter mi nal Hot el Bi nası nı n Yanlış Çekirdek Yerleşimi [ 45] Yanlış çekirdek yerleşimi ne verilebilecek ör nekl erden bir t anesi 4 Şubat 1976 Guat e mal a Depre mi nde ağır hasar gören Termi nal Hot el bi nası dır(şekil 4. 19). Di kdört gen bir pl ana sahip ol an 6 katlı bet onar me ot el bi nası nı n asansör ve mer di ven kovası, pl anda bir uca yakı n yerleştiril mesi ve restoran ol arak kullanılan iki nci katta böl me duvarları nı n kal dırıl ması sonucu bur ul ma öt elenmel eri ni n t a ma mı bu katta yoğunl aş mı ştır[23]( Şekil 4. 20). Şekil Hot el Ter mi nal i n Lokant a Katı ndaki Hasar[45] 82

105 Şekil Al aska Depre mi nde Çöken Four Seasons Apart manı[42] Kendisi si metri k, çekirdekl eri de doğr u yerleştiril miş a ma yanlış det aylandırıl mı ş bi nalar da depre mde hasar alır Al aska Depre mi nde t a ma mı yl a yıkılan yeni tama ml anmı ş Four Seasons Apart manı( Şekil 4.21), 6 katlı, basit çeli k strükt üre ot uran bet onar me döşemeli, biri nde mer di ven, biri nde asansörleri n bul unduğu si metri k yerleştiril miş iki adet bet onar me şaftlı, di kdört gen pl anlı bir bi nadır. İncele mel ere göre çökmesi ni n 3 ana sebebi vardır: - Çekirdekl er farklı kotlara yerleştiril miş ol up te melde birbirleri ne bağl anmamı şl ardır. -Strükt ürel öl çüler açısı ndan şaftlar birbiri ni n aynısı olsalar da kuzey şaftını n 1 e 4 oranı nda daha rijit olan kesiti yanlış si metri ye sebep ol muşt ur. -İki şaft arası ndaki gal eri boşl uğu, döşe me ve betonar me per de arası ndaki bağl antı yı zayıflat mıştır. 83

106 Bu ör nekt en çı karılacak sonuç, strükt ürün geneli nde ve det ayları nda sis mi k titreşi ml ere karşı bir denge sağl anması, katlar arası nda da bu dayanı mı n yüksekli k boyunca deva m et mesi gerekti ği dir. Si metri k bi nalarda çekirdekl er orta nokt alara ya da çeperlere yerleştiril miş bile olsa, bu rijit el emanl ar sayesi nde, strüktür ün onl ara yakı n ya da uzak parçaları nı n sis mi k dayanı mı arttırıl mış, bi nanı n bur ulma hareketi azaltıl mış ol ur. Pl anl a ma il keleri açısı ndan, çekirdek mer keze yerleştirile mi yorsa bile, bu asi metri yi dengel eyebilecek dengel e me el e manl arı bi na pl anı na yerleştiril meli dir( Tabl o 4. 4). Alternatif ol arak iki nci bir çözü m yol u da, bu ti p çekirdekl eri n rijit el e man ol arak kullanıl mayı p, rijitliği n, bi na çeperi ne yerleştiril mi ş perde duvar ve benzeri rijit ele manl arla sağlanmasıdır[25]. Tabl o Çekirdekl er İçin Konfi gürasyon ÇEKĠ RDEKLER Ġ ÇĠ N KONFĠ GÜRASYON Çekirdek Yerleri Basit Kar maģı k İçeri de, Tekli İçeri de, Çokl u Dı şarı da, Tekli Dı şarı da, Çokl u Ko mbi nasyonl ar 84

107 Şekil Ağust os 1999 Kocaeli Depre mi, Sol da Çekirdeği Doğr u[43], Sağda Yanlış Yerleştiril miş İki Ör nek[38] 17 Ağust os Kocaeli Depre mi nde Şekil de sol daki f ot ografta gör ül en bi na, he m si metri, he m de doğr u yerleştiril miş çekirdek i çin çok i yi bir örnektir. Çevresi nde kendisi yle aynı kat sayısına sahi p büt ün bi nalar yı kılırken, doğr u yerleştiril mi ş çekirdeği ve si metri k planı yla depre mi hi ç hasar al madan atlat mıştır. Sağda i se çekirdeği bir köşede konu ml andırılan bir başka bi nanı n al dığı hasar gözl e ml enmekt edir. Çekirdek rijit davrandı ğı i çin ayakt a kalırken, bi nanı n rijitlik açısı ndan boşta kalan di ğer ucunda göç me meydana gel mi ştir. Şekil A4 Ör neği, Yal ova, Ar ka Pl anda Çekirdekl eri Doğr u Yerleştiril miş Bir Ör neği n Hasar Al mayışı[56] Böl üm 5 t e ayrı ntılarıyl a i ncelenecek Yal ova sahilindeki ör nekl erden, A4 ör neği ndeki pl an ti pleri nden bir t anesi ol an B3 t ipi si metri k pl anı ve basit şe ması sayesi nde di ğer plan tiplerini n aksi ne hasar al madığı gözle ml enmi ştir(şekil 4. 23). 85

108 5. 4 Çok KöĢeli Konfi gürasyonl ar Şekil Çok Köşeli Konfi gürasyonl ar ve Proble m Nokt aları Ko mpl eks bi na konfi gürasyonl u, L, T, U, H, + veya bunl arı n ko mbi nasyonl arı ndan ol uşan pl an t asarı mı na sahi p bi nal arı n ortak karakteristiği köşe çeşitle mel eridir(şekil 4. 24). Bu pl an ti pleri, arazi ni n koşulları uygun olduğu t akdirde birçok mekanı na ı şı k ve t e mi z hava al abil mek i çi n t opl u pl an ti pinden kaçı nılarak t asarlan mı şlardır lere doğr u ege men ol an her mekanı n bir cephesi ol ması fi krinden yol a çı kılarak yapılan deri n ve uzun çeperli bi nalar bu konfi gürasyon tipi ni n çı kış nokt ası dır. Za manl a, bina i çi nde kol ay ul aşı m, doğal haval andır ma, ve enerji kor unu mu gi bi pr obl e ml er bu konfi gürasyonu, daha dar kolları ol up çeşitli açılarla birbiri ne bağl anan pl an tipleri ne dönüşt ür müşt ür. Strükt ür ti pleri, çağdaş bir çerçeve siste mli bi na ile aynı dır. Şekil A4- B1 Ör neği, Yal ova, 17 Ağust os Depre mi Sonrası nda 5 Kat lı Bi nanı n Al dı ğı Hasar[56] 5. Böl ümde i ncelenen A4- Bl ok1 ör neği, büt ün daireleri n deni z gör mesi a maçlı yapılan çok köşeli-kaymalı L Pl an ti pi ne sahi ptir(şekil 4. 26). 17 Ağust os Kocaeli Depre mi nde al dı ğı ağır hasarlar Şekil de görülebil mekt edir. 86

109 Şekil Ör nek A4- Bl ok1( Böl üm 5), Yal ova, Taşı yıcı Siste mve Mekan Pl anları Probl e m, Kar maģı k Pl an Ti pl eri Şekil Bi nal arda Meydana Gel en Yer Değiştir mel er Sis mi k di zayn açısı ndan en çok pr obl e mi yaratan ve bekl enmedi k hasarlara sebep ol an t asarı ml ar kar maşık pl an ti pleri ne sahi p konfi gürasyonl ardır. Bu şekl e sahi p pl an ti pi ni n i ki t ür pr obl e mi vardır. Bunlardan biri ncisi, bi nanın rijitlik çeşitlemel eri ne sahi p ol up değişi k böl üml eri nde oluşan dön me hareketlerini n, şekli n köşeleri nde yoğunl aşan geril me yı ğıl ması böl geleri yarat ması dır(şekil 4. 27). 87

110 Şekil Kollarda Ol uşan Dön me Hareketi[45] İki nci pr obl e m i se, Şekil de gör ül düğü üzere, for mun yarattığı dönme ya da sallanma hareketi dir. Ağırlık mer kezi ile rijitlik mer kezi ni n geometrik ol arak birbirleri ni t ut ma ması sonucunda ol uşan bu durumda, bi na depre mi n ürettiği her yönden gel ebilecek dal ga hareketi ne karşı koya maz. Bunun sonucunda f ormu bozan dönel kuvvetler ol uşur. Köşe nokt aları ndaki gerilme yı ğıl ması ile bur ul ma et kileri ni n birbirleri yle yoğun ilişkisi vardır. Depre mi n yarattığı sarsı ntı ile orantılı ol arak ort aya çı kan bu i ki öne mli proble m, bi nanı n aşağı daki özellikleri ne göre farklılık gösterir: - Bi na kütlesi, -Strükt ür siste mi, - Kol uzunl uğu ve kanat yerleşi maçıları, - Kol yüksekli kleri ve kanatları n yüksekli k/ deri nli k oranl arı. 4. böl ümün geneli nde açıklandı ğı üzere, bi na kolları nı n ana kol a göre daha yüksek ol ması ya da t a m t ersi dur um sonucunda, düşey doğr ult uda düzensizlikler, düşeyde geri çekme, yatayda düzensizli k gi bi çok daha önemli probl e ml er de ol uşabilir. Bi nal arda ol uşan bu hasarları n, ol uml u şekil de ort aya çı karttığı bir sonuç vardır. Bi nal arı n hasarları nı n en yoğun ol arak ortaya çıktı ğı bu düğü m nokt aları, bi nanı n rijitlik mer kezi ni ol uşt urduğundan, mer di ven, asansör gi bi servis çekirdekl eri ni n, Şekil da görül düğü düzenekl e bu böl gelerde ol uşt urul ması ol uml udur. 88

111 Şekil Mer di ven ve Asansörleri n Yerleştiril mesi ni n Uygun Ol duğu Nokt alar[25] Bu pr obl e mi n ana çözüml eri i ki şekil de ol abilir; biri ncisi bi nanı n düzenli geo metri k for ml ara böl ünmesi, di ğeri de büt ün kolları düğü m nokt aları nda sağl a m bir şekil de bağl anması dır. Bi nayı kendi i çi nde düzenli geo metri k parçalara böl me fi kri seçil di ği nde, parçaları n birbirleri ile birleştikleri nokt alarda yapılacak derzl erde uygun ve doğr u det ayl andır ma yapıl malı dır. Strükt ürel ol arak birbiri nden ayrıl mı ş parçaları n konfi gürasyonl arı, bi nanı n düşey ya da yat ay bi çi mde aşırı hareket et me mel eri i çi n dengel enmi ş şekil de t asarlanmı ş ol malı dır(şekil 4. 32). Dengel enmeni n öne mi 1971 yılı ndaki San Fer nando depre mi nde hasar gören Oli ve Vi e w Hast anesi ni n( Şekil 4. 31) mer di ven kul elerinde gör ül müşt ür. Bi na kolları nı n en uç nokt aları nda, bi nadan ayrı ol arak t asarlanan dört mer di ven kul esi nden üçü, Şekil da görül düğü gi bi, depre met kisi yle dönerek devril mişlerdir[45]. Şekil Oli ve Vi ew Hastanesi ni n Devrilen Üç Mer di ven Kul esi nden Biri[45] 89

112 Şekil Oli ve Vi ew Hastanesi Planı ve Kesiti[45] Şekil Oli ve Vi e w Hast anesi, Bi na Kolları nın Ucundaki Aşırı Yer Değiştir mel er Sonucu Ol uşan Hasarlar[45] 90

113 Di kkat edil mesi gereken bir di ğer konu da 4. 7 de bahsi geçen çeki çle me et kisi ni n, derzlerde ol uş ma ması i çin strükt ürler arası nda bırakılacak boşl ukl arı n genişliği dir. Bu t ür bir çeki çle me hasarı nı n yi ne Oli ve Vi e w Hast anesi nde, mer di ven kul esi ile bi na arası ndaki boşl uğun az ol ması ndan dol ayı ol uşt uğu t espit edil miştir(şekil 4. 33)[45]. Şekil Oli ve Vi ew Hastanesi, Bi na ile Mer di ven Kul esi Arası Boşl uğu[45] Bi r derzi n t asarlanması içi n parçalardaki maksimu m öt elenmel eri n mühendislerce tespit edil mesi gerekmektedir. Bi na parçaları birbirleri yle mekansal ilişki içerisi nde ol dukl arı ndan, bu boşl ukl arı n aşırı yapıl ma ması, ancak maksi mu m ve mi ni mu m yerdeğiştir mel ere ol anak ver mel eri bekl enir. Derzler strükt ürel açı dan pekçok şekil de ol uşt urulabilir(şekil 4. 34); esnekli k yaratacak bi çimde ol uşt urul urken, bi na parçaları arası nda deva m eden t esisatları n da bunl ara uygun bi çi mde det ayl andırıl ması gerekir[25]. Şekil Bi na Kolları Ar ası nda Bırakılabilecek Derz Det ayları[25] 91

114 Bi nanı n kolları nı n kendi i çi nde sı kıca birbiri ne bağl anması da bu pr oble me karşı alı nabilecek di ğer bir önl e m ol abilir. Şekil de göst erilen en zayıf böl ge ol an kolları n kesiştiği düğü m nokt aları na yerleştirilecek perde duvarlar, kollardaki yer değiştir me kuvveti ni yutarak, en kısa yol dan ze mi ne iletecekl erdir[25]. Şekil Zayıf Nokt alara Yerleştirilen Perde Duvarlar[45] U pl anlı yapılarda hareket et meye eğili mli ol an iki kol, 3. boyutta birbirine, rijit kirişler ile bağl andı ğı t akdirde, bu yer değiştir me hareketi ortadan kal kacak ya da iyice azalacaktır(şekil 4.36)[25]. Şekil U Pl an Ti pi nde Alı nabilecek Strükt ürel Önl e m[ 45] 5. 5 DüĢeyde Ġçeri Çekme veya Çı kma Konfi gürasyonl arı Geri çekmeli ya da çı kmalı konfi gürasyonl ar, bina geo metrisi nde kendini çok belli eden düzensizlik ti pi ol up, bi na yüksekli ği ni n kendi i çi nde farklılaş ması, ya da kat al anı nı n ani den azaltılıp çoğaltıl ması sonucu ol uşur( Şekil 4. 37). Daha önce i ncel enen ve basit ol arak t anı ml anan bi na geo metrileri nin aksi ne, bu t asarı ml arın kar maşı k geo metrileri vardır. Geri çekmel er, yüksek bi nalar ve t abanl arı nı ol uşt uran geniş mekanlı ze mi n katları arası nda yüksekli kleri-pl anl arı oranl arı ndaki değişi kli klerle ortaya çı kar. Çı kmalar de i ncelendiği üzere kent i çi konutlarda uygul anmakt adır. 92

115 Şekil Geri Çek me Ko mbi nasyonl arı, Bi nada Ol uşan Mo ment[25] Geri çekmel eri n uygul an ma sebepl eri çeşitlidir; birbirleri yle yakı n ilişki içerisi nde ol an bi nalarda yet erli ışığı n sağl anması, bi na yüksel di kçe pr ogra mı n daha küçük kat al anl arı na i hti yaç duyul ması, bi nanı n f or mundan kaynakl anan estetik-stilistik yakl aşı ml ar, çeşitli strüktürel sebepl er bunl ardan bazıları dır[25] Probl e m, Bi na Çı kmal arı 1930 ve 40 lı yıllarda İstanbul un sayfi ye yerleri sayılan böl geleri nde ( Erenköy, Gözt epe, Yeşil yurt, Yeşilköy vb.) köşk ti pi bi na yapı ml arı nda, bahçe alanı nı geniş tut mak i çi n, ze mi n katların üzeri ne 1. 5m. lik çı kma i zni veril miştir. Başlangı çt a 1-2 katı geç meyen bi nalar i çi n verilen bu i zi nler, daha sonra gi derek art mı ş ve yaygı nlaş mı ştır(şekil 4.38). Çı kma yapılan kat sayıları önceleri 4-5, sonral arı ve günü müzde katlara ulaş mı ştır. Şekil Çı kma Pl an ve Kesiti[31] 93

116 2-3 katlı bi nalarda büyük bir pr obl e m yarat mayan çı kmal arı n yüksel me duru ml arı nda da uygul anması öne mli bir sorunu da beraberinde getir miştir. Yal nı zca çı kma doğr ult usunda yapılan kiriş bağl antıları na karşı n, çoğu bi nada çık ma ya di k doğr ult uda bağl antı c m. kalı nlı ğı nda pl akl arla sağl anmı ştır. Daha da ol umsuzu iç bağl antısız köşe çı kmal arı dır. Özellikle sal onlarda sarkan kiriş gösterme mek i çi n, kol ondan çı kan konsollara ot uran çevre kiriş t asarı mı sı kça uygul anmı ştır; burada da köşe kol onun siste me bağl antısı yal nızca döşe me ile ol uşt urul makt adır[39]. Şekil Sağda 1975 Öncesi Bir Çı kma, Sol da Konsol Ucunda Kol on li yıllardaki yap-sat uygul a mal arı nda karşılaşılan ol umsuzl ukl ar, çevre ve köşe kol onl arı nı n bir böl ümünün üst katlarda kal dırılarak konsol ucuna alı nması pr obl e mi ile deva m eder(şekil 4. 39). Bunun i çi n det aylı bir di na mi k hesapl a ma ve tasarı m yapıl madan yalnı zca düşey yükl ere göre düzenl e me yapıl ması, yaşanan depre ml erde bu t ür detayları n bul unduğu bi nal arda büyük sor un yarat mı ş ve hasarlara yol aç mı ş, hasar gör meyen bi nal ar hakkı nda da sor u işaretleri yarat mıştır. Bu t ür bi nal arda kol on taşı yan konsolları n yanı nda i ç bağl antıları n da gerekti ği gi bi yapıl ma ması siste mde ayrıca yetersizliklere neden ol muşt ur[40]. 94

117 1997 depre m yönet meliği yle çı kma uygul a mal arında kısıtlamal ar getirilmi ş, konsol ucunda kol on ise yasakl anmı ştır. Yukarı da t anı ml anan ve çerçevel erle ol uşt urul mayan her t ürl ü çı kma, Tür ki ye de yaşanan son depre ml erde(17 Ağust os ve 12 Kası m1999) önde gelen hasar nedenl eri nden birini ol uşt ur muşt ur[39]. Şekil Kendi İçi nde Far klı Yüksekli klere Sahip Bi naları n Derzle Ayrılması Geri çekmel er/çı kmal ar içi n başlıca i ki t ürl ü önle m alı nabilir. Bunl ardan biri ncisi, bi nanı n farklı yüksekli kteki kısı ml arı nı n pl an üzerinde, derzler ile kendi strükt ürleri içerisi nde rahat hareket edebil mel eri i çi n ayrı t asarlanmal arı dır(şekil 4. 40). İki nci çözü m i se bu ayır manın mü mkün ol madı ğı dur uml arda, bi nanı n et kisi altı nda kal acağı depre m yükleri karşısı ndaki di nami ği ni n det aylıca i ncelenerek, yönet meli kler çerçevesi nde bu harekete uygun bir t asarı m yapıl ması dır[25]. Üçüncü çözü m i se i mar mevzuatında konuyl a il gili getirilebilecek kısıtlamal ar-değişi kli kler ol abilir Dayanı mve Rijitli kte Süreksizli k Bi r bi nanı n güç akt arı mı nda, t ek bir nokt ada zayıflık ya da ani bir dayanım zafi yeti de olsa, o böl ge zi ncirin en zayıf hal kası ndan kop ması ör neği ndeki gibi t ehli ke böl gesi de mektir. Bu t ür dur uml arda strükt ürün yer hareketleri ne karşı elasti k cevap ver me özelli ği hı zla değişecek, yükl eri n bi na yüksekli ği boyunca akt arı mı farklılıklar gösterecektir. Bunun sonunda, strükt ür en ufak bir defor masyon da göst erse, dur um kritik bir hal alacaktır. 95

118 Şekil İz mit, Yu muşak Kat Ör neği[38] Genel ol arak eski strüktürler el e alı ndı ğı nda, strükt üre gel en depre m kuvveti ni n, rijitlikte süreksizliği n ol madı ğı bir yapı ya ho moj en bir şekil de dağıl dı ğı gözl e ml enebilir. Oysa ki yeni siste m çerçeve yapılarda üst katlarda ol uşt urulan rijit böl ümün altında kal an ve üst böl ümü ze mi ne bağl ayan, geniş açı klı klı ve yet eri nce rijit ol mayan ze mi n kat, enerjiyi üst ündeki rijit kütleye akt ara maz ve bağl antı nokt aları ndan kırılır(şekil 4. 41) Probl e m; Yu muģak Kat Şekil Yu muşak Kat Ol uşumu Dayanı m ve rijitlikteki süreksizliği ol uşt uran en öne mli pr obl e m yu muşak kat ya da zayıf kat adı verilen pr obl e mdir. Bu t eri m, genellikle ze mi n katları üst katları na göre dayanı mı zayıf ol an bi nalardaki alt katlar i çin kullanılır(şekil 4. 42)[25]. Birçok katta ol uşabilecek bu pr obl e mi n, ze mi n katlarda oluş ması nı n ana nedeni, bu katları n boşaltıl ması ve depre mi n il k ve en güçl ü hareketi ni n bu katta ortaya çıkması dır. 96

119 Düşey strükt ürü ve bir katı zedel eyen bu hasar tipi ni n ze mi n katta ortaya çı kması nı n bir di ğer sebebi, işyeri gibi işlevler vererek bu katı n kullanı m a macı doğrult usunda di ğerleri ne oranl a daha yüksek yapıl ması dır. 17 Ağust os Kocaeli Depre mi nde, yu muşak katı n, ze mi n katta ol uşabil di ği gibi, daha yukarı daki katlarda da ol uşabil di ği gözl e ml enmi ştir(şekil 4. 43). Şekil Sol da Ze mi n Katta, Sağda ise 1. Katta Yu muşak Kat Ol uşuml arı [53] Süreksizlik, çerçeve sistemi nde ze mi ne kadar i nmeyen t aşı yıcı ele man duru munda da ol uşabilir, bu el e manl ar ze mi n katta yer kazanılmak üzere t e mel e i ndirilmedi ği gi bi, böl me duvarları nı n sayısı da yukarı ki katlara göre azdır. Özellikle ze mi n katına kadar indiril meyi p biri nci katta kesilen kol onl ar ve perde duvarları n yapı mı, son depre m yönet meli ği nde(1997) yasaklanmı ştır. Yat ay kuvvetlere karşı dayanı mı arttıran ana öğe olan perde duvarlar, kesi nli kle te mel e kadar indiril meli, ze mi ne bağlı ol malı dır. Ho moj en ve güçl ü bir şekil de üst katlara akt arıla mayan depre m yükü, zayıf ol an katta büyük hasara ya da göç meye yol açacağı gi bi, bu kat ol madan üst katları n ayakt a kala mayacağı da açı ktır. Yu muşak kat pr obl e mi ne getirilebilecek çözü m önerileri Tabl o 4. 5 deki gi bi il k ol arak süreksizlikten mi mari t asarı ml a kaçı nmak fi kri ile başlayabilir. Eğer görsel veya işlevsel nedenl erle bu yapıla mı yorsa, alı nması gereken il k önl e m, süreksi zli ği n nasıl bir t asarı m ile aşılabileceği ne karara vermektir. Süreksizlik öncelikle kol on ekl eyerek veya bi na çeşitli yönl erden desteklenerek aşılabilir. Yüksek ze mi n katı ndaki di na mi k et ki pr obl e mi aşıla mı yorsa, genel rijitliği sağl a mak adı na bu strükt ür bi nanı n büt ününe yayılıp, üst katları n hafif döşe mel er vs. ile daha esnek ol ması sağlanabilir. 97

120 Tabl o Yu muşak Kat İçi n Çözüm Önerileri[25] Genel Tasarı m Hat ası: Yüksek Ze mi n Kat Çözü m Önerileri: Unifor m Yüksekli k Kol on Ekl enmesi Yu muşak Kat Bi rkaç Katta Yu muşak Katı n Ol uşt urul duğu Strükt ür Dest ekle me Büt ün bunl arı n aksi ne, teori k ol arak yu muşak kat, bi nanı n kendisi ni ve üst katları nı depre mi n ze mi n katta yarattığı güçl ü et ki den sakı nmak üzere bir süper strükt ür şekli nde i nşa edilebilir. Bazı kaynakl ar bunu, büyük yerdeğiştir mel ere ol anak verebilecek, esnek bir strükt ürün ayağı ol arak t anı ml a makt adırlar. Mi mari ve strükt ürel çözü ml eri n yanı nda base isolation olarak adl andırılan, bi nanın t e melle birlikte oynar hal e getirilerek, sarsı ntı yı fazla zorlanmadan atlat ması da bir başka çözü m ol anağı dır. 98

121 Süreksi z Perde Duvarl ar Şekil Düşey Yükü Yere Akt ar mayan Perde Duvarlar[25] Yat ay depre m kuvveti ne karşı koyan düşey perde duvarlardan, ağır yükl eri taşı mal arı bekl enir. Bu duvarlar düz bir çi zgi hali nde bir döşe meden di ğeri ne geç mi yor, çatı dan yere kadar sürekli ol arak inmi yorsa( Şekil 4. 44), t aşı dı ğı ve karşı koyduğu ağır yükl er yere gerekti ği gi bi akt arılamayacak, birçok zayıf el e man üzeri nden dolaylı yük akt arı mı na, oradan da bu el e manl ar üzeri nde eğilme ve bur ul mal ara, süreksizli klere neden olacaktır. Şekil El Centro Depre mi, Kaliforni ya, I mperial Country Service Binası [45] Şekil El Centro Depre mi, 1979, Kaliforni ya, I mperial Country Servi ce Bi nası Süreksiz Perde Duvar Sonucunda Ol uşan Yu muşak Kat Probl e mi[45] 99

122 Şekil ve da yer al an I mperial Country Service Bi nası, 1979 Kalifor ni ya El Centro Depre mi nde ağır hasar al mıştır. Hasar al ması nı n başlıca sebebi, yukarı dan aşağı i nmesi gereken perde duvarları n biri nci kat sevi yesi nde kesilerek yer ile bağl anmayışı dır. Süreksiz perde duvar, bir önceki böl ümde anl atılan yu muşak katı n ol uş ması na da neden ol abilir. Tasarı mdaki pr ogramati k gereksi nmel er açı k ve serbest bir ze mi n kat gerektirdiği nde, yukarı da perde duvar kul anılırken aşağı da çerçeve sist e mi ne geçi ş yapılması yaygı n bir uygula madır. Bu nokt ada bir i kil e m ol uş makt adır. Bunun sebebi, perde duvarları n bir kattaki yükü t opl ayı p, onu mü mkün ol duğunca et kili bir bi çimde t oprağa akt ar mak i çin t asarlanan bir t aşı yıcı ol ması dır. Bu yükü, belli bir katta dol aylı ol arak di ğer t aşı yıcılara akt ar mak öne mli bir sakı nca yarat makt adır; bu kapsa mdaki sorun ve sakı ncalar son depre m yönet meli ği nde ayrı ntılı olarak vurgul anmı ş ve uygul a mal arı yasakl anmı ştır Kol on Rijitliği nde ÇeĢitle mel er, Kısa Kol on Kol on rijitliği ndeki çeşitlemel er, genellikle mi mari t asarı ml ar yüzünden ol uşur; eği mli arazilerde yapılan t asarı ml ar, ışı k al mak a maçlı t asarlanmı ş kol onl arı n arası nı n strükt ürel ol mayan mal ze meyl e dol durularak Böl üm de tariflendi ği üzere açılan uzun bant pencereler kısa kol onu ol uşt uran öğel erdir. Kı sa kolon sadece kol onl ar arası ndaki dol gu duvarı n boşl ukl u ol arak ör ül mesi ni n yanı nda, herhangi bi r katı n di ğer kat a göre daha kısa yapıl ması yla, merdi ven sahanlı kları nı t aşıt mak i çi n siste me ekl enen perdelerle ve kade meli kat dur uml arı nda da ol uşur. Bu t ür dur uml arda çerçevel eri n kol onl arı nı n pencere düzeyi ne kadar böl üml erinde böl me duvarlarca destekl eni p, perde gi bi çalıştıkları, pencere ol an böl ümde ise böyl e bir desteği n ol madı ğı anl aşılmakt adır. Bu dur umda kol onun pencere ol an bölü mündeki rijitliği, duvar ol an böl ümündeki rijitliği nden çok daha az ol makt a ve yat ay yükl er altında yal nızca pencereli böl ümöt elenme yapabilmekt edir[13]. Yüksekli ği nedeni yle, diğer t aşı yıcı siste m el e manl arı na göre aşırı büyüklükt e kes me kuvveti ile zorlanan kısa kol onl ar, depre mde hasar gören başlıca el e manlardan biri ol makt adır[27]( Şekil 4. 47). Kı sa kol onl ara gel en kes me kuvvetleri, depremde nor mal yüksekli kteki katı n kol onl arı na gel en kes me kuvvetleri nden çok fazladır. Kol on ne kadar kısa ise, üzeri ne çekti ği kes me kuvveti de boyunun üçüncü kuvveti il e doğr u orantılı olarak artar[23]. 100

123 Şekil Göl cük, Kısa Kol on Ol uşumu[ 38] Ri jit Ki riģ, Zayıf Kol on Şekil Kirişleri n Kalın, Kol onl arı n Zayıf Ol ma Dur umu[ 45] Büyük bir depre m dur umunda mafsallaş mal arı n kirişlerde ortaya çı kması ve depre m enerjisini n bu şekil de yutul ması istenir. Bu düşünce, rijit kol on-zayıf kiriş il kesi ol arak ifade edil mekt edir(şekil 4. 48). Bu dur umda siste m, kirişlerde çok sayı da pl asti k mafsal ol uş ması sebebi yle daha esnek bir davranış sonucu göçebilmekt e veya büyük öl çüde enerji yutarak depre mi karşıla makt adır. Ancak kiriş açıklı kl arı nı n büyü mesi, kol onl arı n sık yerleştiril mesi veya mi mari t asarı ml a ol uşan dur uml ar da söz konusu il keni n gerçekl eş mesi zorlaş makt adır. Geçerliliği ol an il kenin t ersi ne 101

124 zayıf kol on-güçl ü kiriş kavra mı istenmeyen göçme t ürünü ol uşt ur makt adır. Burada kullanılan güçl ü/rijit ve zayıf sözcükl eri ni n r öl atif ol duğu, zayıf denilen el eman veya kesitin de yönet meli klerde öngör ül en yükl e mel eri güvenli kle karşıla ması gerekti ği bilinmekt edir[3]. Bir kattaki kol onl arı n alt ve üst uçl arı nda mafsallaş ma oluş ması yl a ortaya çı kabilecek göç me, yal nız bir katta ol uşan az sayı da pl asti k mafsal sonucu birbiri ni t aki p edebilecek göç mel ere neden ol abileceği nden, önl enmeli dir[3]( Şekil 4. 49). Şekil Düzce, Kirişleri n Kalı n, Kol onl arı n Zayıf Ol ma Dur umunda Ort aya Çı kan Tü müyl e Göç me [38] Perde Duvar ve Çerçeve ĠliĢkisi Şekil Perde Duvar-Çerçeve İlişkisi[25] Daha önce bahsi geçen zayıf kol on-rijit kiriş ilişkisi ni n bir benzeri perde duvar ve çerçeve arası nda kur ulabilir(şekil 4. 50). Perde duvar üzeri ne pencere bi çi mi nde yerleştiril miş geniş boşluklar, onun t aşı ma kapasitesi ni öne mli öl çüde düşürür. Boşl ukl arı n sayısı çok ise, perde duvarı n bir çerçeve siste me dönüşeceği açı ktır(şekil 4. 51). 102

125 Şekil Al aska Depre mi nde L Street Apart manı nda Ol uşan Hasar[45] Şekil Perde Duvar-Çerçeve İlişkisi Probl e ml eri ve Alı nabilecek Önl eml er[25] 103

126 Şekil Perde Duvarlı Siste ml erde Hasar Nokt aları[25] Şekil de açı klandı ğı üzere, perde duvarlı t asarı ml arda üç ti p hasar ol uşabil mekt edir. Bunl ardan biri ncisi kut u ti p, i kinci çekirdek ti p, üçüncüsü i ki t araflı si metri k ti p perde duvarlarda meydana gel ebilecek hasarları gösterirken, karşılıkları na gelen öneriler bu tip hasarları aş mayı sağlayabilecek çözüml erdir. Şekil te ise perde duvarlı siste ml erde meydana gel ebilecek hasar noktaları ifade edil mekt edir. Düzenli per de duvar siste mi nde ol ası bir güçl ü kiriş-zayıf kol on ilişkisi gör ül mekt edir. Düzensiz perde duvarları n ise genellikle mer di ven sahanlı kları nı n strükt üre birleştiği nokt alarda ol uştuğu, kısa kol on hasarı ile bi nanı n hasar al dı ğı gözle ml enmiştir Strükt ürel Ol mayan DeğiĢi kli kler Şekil Strükt ürel Olmayan Ekl entiler[25] Bi nanı n strükt ürüne sonradan ekl enen strükt ürel ol mayan duvar( Şekil 4.54) ve bu gi bi ögel eri n et kileri, depre m sırası nda t aşı yıcı strükt ürün davranışı nı bir bi çi mde değiştir mekt edir. Çerçeve siste m i çerisi ne rastlantısal ol arak ör ül en dol gu duvarlar, 104

127 saç kepenkl er, met al doğra mal ar rijitlikleri yüzünden siste mi boz makt a, depre mde hasara veya yı kıl maya sebep ol makt adırlar. Depremi n ürettiği güç, doğr udan rijitliği n ol duğu böl gelere yönel diği nden, buna göre tasarlan ma mı ş bu böl ge hasar almakt adır. Strükt ürel ol mayan ve bina pl anı na rastlantısal ol arak yerleştiril miş bu el e manl ar, bi nanı n konfi gürasyonunu değiştirdi ği nden, yarat acağı rijitlikle, bu eklenti ye göre hesapl anma mı ş böl geleri bur ul ma mo menti et kisinde bırakacaktır, bu el emanl ardan kaçı nıl malı dır. Çok gerekli ol up, gazbet on ve benzeri hafif mal ze meden de üretil mi ş olsalar, siste mi n bunl ar ile dol durul muş çerçeve boşl ukl arı aynı yı kıcı etki ye mar uz kal makt adır. Şekil De mir Doğra manı n Strükt ür Üzerinde Yarattığı Ol umsuz Et ki ve Doğra manı n Perde Gi bi Çalış ması nı n Sonucu Göç mel er[53] 17 Ağust os Kocaeli Depre mi sonrası nda yapılan gözl e ml erde, bu t ür ekl entilerden bazıları nı n ol umsuz olduğu, bazıları nı nsa t am t ersi ne bi nayı kor uduğu t espit edil miştir. Şekil de, strükt üre ekl enen de mir doğra mal arı n ağır hasarlara yol açtı ğı gör ül mekt edir. Şekil da ise ze mi n katları dükkan ol arak tasarlanmı ş bi nada ol uşabilecek yu muşak kat pr obl e mi ni n, kapalı ol an saç kepenkl er sayesi nde rastlantısal ol arak aşıl dığı gözl e ml enmi ştir. Büt ün bu et kenl er, hesapl anmadan bi naya ekl enen ekl er olduğundan, depre m esnası nda hangi el e manı n nasıl işlev yapacağı da biline me mektedir. 105

128 Şekil Ze mi n Katta Dı ş Çeperdeki Saç Kepenkl eri n Perde Gi bi Çalışması [54] 5. 7 Bi tiģi k Bi nal ar - Çeki çleme/ ÇarpıĢ ma Şekil Çeki çle me Ol uşumu[ 25] Bitişi k ni za m yerleşi mde, birbiri ne ko mşu binalar, depre mi n dal ga hareketi sonucunda birbirleri yle çarpışırlar. Kat döşe mel eri aynı kotta ol an bi nal ar içi n sor un nisbeten azdır, ancak yapışı k ya da birbirleri nden yet ersiz derzlerle ayrılmı ş ko mş u bi nalarda, kat döşe mel erini n kotları birbiri nden farklı ol duğunda, çarpış ma esnası nda birbirleri ni n kol on siste mleri ne karşılıklı hasar verirler(şekil 4. 57). Bu şekilde ol uşan hasar çeki çle me ya da çarpış ma hasarı olarak tanı ml anır[27]. 106

129 Şekil Göl cük, Bi na Sağl a m Ol duğu Hal de, Çöken Bi nanı n Çeki çle me ile Bi naya Ver di ği Hasar[55] Şekil İz mit, İki Komş udan Gel en Çeki çle me Et kisi Sonucu Göç me [53] Bu pr obl e mi n en kol ay çözü mü bitişi k bi nalar arası nda, depre m esnası nda rahat ça hareket edebilecekl eri oranda boşl uk bırakmaktır. 17 Ağust os Kocaeli Depre mi sonrası nda, birbirleri arası nda yet eri nce boşl uk bırakıl ma mı ş bi naları n, strükt ür düzenl eri sağl a m kalabileceği hal de, bu yüzden büyük zarar al dı kları gözl enmi ştir(şekil 4. 58). Şekil da gör ül düğü üzere, bitişi k ni za m bi nal ardan i ki uçt a ol anları rahatça hareket i mkanı bul urken, ortada kal anlar ağır hasar al abil mekt edir. İki farklı kot a sahi p t ek bi nalarda da bu pr obl e m ol uşabilir. Şekil da gör ülen Hot el de Carl o Bi nası, derzle birbirinden ayrıl mış t ek bina ol duğu hal de, derz aralığı nı n yetersiz kal ması sonucunda ağır hasar al mıştır[51]. 107

130 Şekil Hot el de Carlo, Mexi co Cit y, Çeki çleme Et kisi[51] 5. 8 Vazi yet Pl anı na Yerl eģim Probl e ml eri 17 Ağust os 1999 Kocaeli Depre mi ni n ortaya çıkarttığı bir di ğer sorun da, vazi yet pl anı na yerleşi mprobl e mleri dir; bu probl e ml er 3 ana başlı k altında i ncelenebilir Depre m Doğrult usu 17 Ağust os1999 Kocaeli Depre mi sonrası nda böl ge bi naları i ncelendi ği nde, strükt ürleri ni n daha rijit ol duğu uzun kenarları depre m doğr ult usuna paral el yerleştiril miş bi naları n pek çoğunun ya hasar almadı ğı, ya da depre mi orta hasarla atlattığı gözl e ml enmi ştir. Bunun en çarpıcı örnekleri Yal ova sahil şeri di üzeri nde yer al an t atil siteleri dir. Fay hattını n bir süre karayol unu ve sahili taki p ettiği bu böl gede, bahsedilen bu i ki el e man arası nda kal an bi nalardan uzun kenarı depre m yönüne di k bi nalar ağır hasara uğrarken, uzun kenarı depre m yönüne paralel bi nalarda az ya da he men he men hi ç hasar ol uş madı ğı gözl e ml enmi ştir. Şekil de gör ül düğü üzere, ağır hasar al an bi nal ar ile orta hasarlı bi na grupl arı arası ndaki yerleşim f arkları açı ktır. Bi nalar t asarlanırkenki konu ml arı açısı ndan depre mi n her yönden gel ebileceği ni göz önünde bul undur mak, deprem dayanı mlı bi na i çi n gerekli bir şarttır. Şehir i çi bitişik ni za m yerl eşi ml er açı sı ndan, mecburi ol arak depr e m doğr ult usuna uzun yönde di k yerleştirilecek bi naları n derzlerle mü mkün ol duğunca kare for ml ara böl ünmesi bir çözüm önerisi olabilir. 108

131 Şekil Depre m Doğrult usuna Uzun Yönü Di k Yerleştiril miş Bir Ör nek[55] Şekil Düzce, Bi na Depre m Yönüne Paralel Yerleştiril miş Bir Ör nek[54] Şekil de gör ül düğü üzere, 12 Kası m 1999 Depre mi sonrası nda aynı dur umun Düzce de de görül düğü söyl enebilir. 109

132 Vazi yet Pl anı Üzeri ndeki Arazi Durumu Vazi yet Pl anı ndaki geniş araziler üzeri ne yerleştiril miş konut yerleşi ml eri veya çokl u bl okl ar açısı ndan, arazi üzeri ndeki mevcut aksaklık böl geleri di kkatle i ncelenmeli dir. Ar azi ni n i çi nden geçen akarsu, dol gu ze mi n gi bi böl gelere yerleşi m yapıl ma malı, bunl arı n bir depre m esnası nda bi naya ağır hasar verecek negatif öğeler ol duğu hatırlanmalı dır. Böl üm 5 te de ör nekl endi ği üzere, Yal ova sahil şeri di nde yer al an bazı ör nekl er, Şekil te de gör üleceği gi bi bir akarsu deltası nı n dolgu ze mi ni üzeri ne i nşa edil miş, hatta islah edilen akarsu bazı t ek konutları n altı ndan geçiril miştir. Depre m esnası nda bu konut bi nal arını n al dı ğı hasarı n büyük ol duğu gözl e ml enmi ştir. Şekil Arazi İçi nden Geçen Akarsu Deltası Üzeri ndeki Bi nalar Gr ubu, Yal ova[56] Bi rbi rleri ni Et ki Altı nda Bı rakan Bl okl ar Böl üm 5 te i ncelenen binal ardan birbirine yakı n yerleştiril miş ol anlardan, depre mi n mer kezi ne yakı n ol anlar ağır hasar alırken, hemen yanı ndaki aynı pl an ti pi ne ve konu muna sahi p bi nanın- bi naları n hi ç et kilenmedi ği gözl e ml enmi ştir. Bili msel açı dan kesi n bir yor um getir mek zor da olsa, birbirine yakı n yerl eştiril miş bl okl ardan 110

133 depre mi n mer kezi ne yakı n ol anı nı n, di ğeri veya di ğerleri açısı ndan koruyucu bir kal kan gi bi davrandı ğı söyl enebilir(şekil 4. 64). Şekil Depre m Me rkezi ne Di ğeri ne Or anl a Daha Yakı n Ol an Bi nanı n Hasar Al ması[38] 111

134 5. ÖRNEKLER 5. 1 Gi riş Bu böl ümün a macı, Bölü m 4 te el e alı narak i ncelenmi ş konu başlı kları na uygul a ma ör nekl eri ver mektir. Bunl ar, 17 Ağust os 1999 yılında meydana gel en depre mden et kilenmi ş bi nalardan seçil miştir. Ör nekl eri n seçimi nde aşağı daki özellikleri: - Bi naları n konut a maçlı tasarlanmı ş ol ması, - Yapı m siste ml eri ni n bet onar me, kat adetleri nin 5-6 kat ol ması sebebi yl e, bu depre mde hasar gören pek çok yapı ile benzerlikler taşı ması, - Mü mkün ol duğunca birbirleri ne yakı n böl gelerden seçilerek, arazi niteli kleri ni n benzer özellikler taşı ması, - Yapı m t ari hleri ni n, mal ze mel eri ni n, hesapları nı n yapıl dı ğı yönetmeli kl eri n benzerlikler göster mesi, - Depre mden aynı şekil de et kilenmi ş, ancak farklı depre m davranışları göst er mi ş ol mal arı, başlıca seçi msebepl eri ni ol uşt ur makt adır. Şekil Ör nek Yapı Topl ul ukl arı nı n Yal ova Şehrine Göre Yerleşi m Yerleri

135 Ör nekl er benzerlik t eşkil edebil mel eri a macı ile Yal ova nı n sahil şeri di nden seçil mi ş ve yapı m yılları na göre nu maralandırıl mışlardır. Seçil miş ör nekl eri n hepsi en az i ki adet konut bl oğundan ol uşan bi na grupl arı dır Ör nek Bi na Grupl arı Ör nek A1 Ar sa al anı 3000 metrekare ve i nşaat al anı 5500 metrekare ol an i ki bl oktan ol uşan bet onar me kar kas yapılar t opl ul uğudur. 50 şer daireni n bul unduğu bu bl okl ardan biri ncisi 1970, iki ncisi 1971 yılları nda i nşa edil mişlerdir. Şekil Ör nek A1 i n inşa edil di ği tari hteki bir gör ünt üsü 112

136 Şekil Ör nek A1 Doğu Bl oğunun Depre mden Sonraki Gör ünü mü[ 38] Tabl o Ör nek A1, Doğu Yönü Bl oğu, Bl ok 1 Pl an Ge nel Durum: Pl an el de edile me mi ş, yakl aşık bir çizi myapıl mı ştır 2 bl okt an ol uşan bu yapı grubu i ncel enen en yaşlı örnektir. Depre mi n mer kezi ne yakı n ol an Doğu Bl oğunda ağır hasar ol uş muş, bi nanı n ze mi n katı çök müşt ür. Batı Bl oğu ort a hasarlı ol up çök me yokt ur. Kat sayısı: 5 Hasar Sebepl eri: Basit bir konfi gürasyona ( Böl üm ) sahi p bu pl an ti pi ni n çök me sebepl eri 4. böl üme bağlı kalı narak şu şekil de sıralanabilir: Bl ok ze mi ni ni n bir akarsu deltası üzeri nde seçil mi ş ol ması(4. 8), bi nanı n derzle ayrıl ma mı ş ol ması-yatay uzunl uğu( ), oranl arı nı n bozuk ol uşu( ), strükt ürel pl an yoğunl uğunun az 113

137 ol uşu( ), perde duvarların i h mal edil mesi sonucunda ol uşan ol umsuz perde duvar-çerçeve ilişkisi( ), arazi den geçen f ay kırı kları. Ze mi n Yapısı: Çök me hasarı nı n ol uşt uğu Doğu Bl oğunun ze mi ni ni n kalitesi, he men yanı ndan geçen akarsu deltası nı n gevşek yapısı nda ol uşan aşırı yer ve şekil değiştir mel er sebebi yle, bu yüksekli kt e yapılaş maya uygun değil dir. Vazi yet Konu mu: Bi na Oranı: Pl anı ndaki Boyutl arı nın Uzun kenarı Doğu- Batı yönüne(deni ze) paralel Di kdört gen, 2/ 5 Mal ze me Kalitesi Pr oj ede bet on sı nıfı B160 kullanıl ması öngörül müşt ür. Strükt ür 15c m. genişliği ndeki kirişlerden ol uşan parçalı çerçevel er, 20/ 20c m boyutl u kol onl ar ile tasarlanmı ştır. Tabl o Ör nek A1, Batı Yönü Bl oğu, Bl ok 2 Fot oğraf: 1. Katı Çöken Doğu Yönü Bl oğu Pl an Ge nel Durum: Pl an el de edile me mi ştir, planı Bl ok 1 ile aynı dır. 2 bl okt an ol uşan bu yapı grubu i ncel enen en yaşlı ör nektir. Depre mi n mer kezi ne yakı n ol an Doğu Bl oğunda ağır hasar ol uş muş, bi nanı n ze mi n katı çök müşt ür. Batı Bl oğu ort a hasarlı ol up çök me yokt ur. Kat sayısı: 5 114

138 Hasar Sebepl eri: Basit bir konfi gürasyona ( Böl üm ) sahi p bu pl an t i pi ni n ayakt a kal ma sebepl eri 4. böl üme bağlı kalı narak şu şekil de sıralanabilir: Bl ok ze mi ni ni n di ğeri ne oranl a sağl a m ol ması(4. 8), uzun kenarı nı n depre m yönüne paralel ol up strükt ürün rijit davranabil miş ol ması(4. 8), yük dağılı mı nı n homoj en ol ması( ), çekirdek yerleşi ml eri ni n si metri k ol uşu( ), taşı yıcı siste m boyutları yet ersiz de olsa, düzenli yerleştiril mi ş ol mal arı. Ze mi n Yapısı: Vazi yet Konu mu: Pl anı ndaki Bl ok 1 i n ze mi n kalitesi ne göre, Bl ok 2 daha i yi bir ze mi ndedir. Uzun kenarı Doğu- Batı yönüne paralel Bi na Boyutl arı nı n Oranı: Di kdört gen, 2/ 5 Mal ze me Kalitesi Bl ok 1 ile aynı dır Ör nek A2 Ar sa al anı 8000 metrekare ve i nşaat al anı metrekare ol an dört bl oktan ol uşan bet onar me karkas yapılar t opl ul uğudur. 180 daireni n bul unduğu yapı gr ubunun i nşa tari hi dir. 115

139 Şekil Ör nek A2 ni n inşa edil di ği tari hteki bir gör ünt üsü Şekil Ör nek A2, C-D ve A- B Bl okl arı nı n Depre m Sonrası Gör ünt üleri[56] A2 ör neği nde, aşağı daki t abl olarda da açı klandığı üzere vazi yet pl anı na yerleşi m sorunl arı(4. 8) açı kça görül mekt edir. Uzun kenarı depre mi n ekseni ne paralel uzanan C ve D bl okl ar hasar al mazken, uzun kenarı depreme di k doğr ult uda ol an A- B ve E- F bl okl arı nda ta ma men veya kıs mi göç mel er gözle mlenmekt edir. Tabl o Ör nek A2, Çök me Hasarı nı n Ol duğu A- B ve E- F Bl okl arı Pl an Pl an el de edil eme mi ş, yakl aşı k bi r çi zi m yapıl mı ştır. Ge nel Durum: Pr oj esi el de edile meyen bu yapı t opl ul uğu 3ana bl okt an ol uş makt adır. 3 ana bl ok kendi i çi nde derzle ayrıl mı ş 6 bl okt an ol uş makt adır: Depre mi n mer kezi ne yakı n ol an A bl ok yı kılmı ştır, B bl ok ağır hasarlıdır, C ve D bl okl ar az hasarlı ol up kol on ve kiriş çatlakları gözl e ml en mekt edir, E ve F bl okl arda i se ze mi n katlarda 116

140 göç me vardır. Kat sayısı: 5 Hasar Sebepl eri: Kar maşı k bir konfi gürasyona ( Böl üm ) sahi p bu pl an ti pi ni n çök me sebepl eri 4. böl üme bağlı kalı narak şu şekil de sıralanabilir: Bi nanı n derzle ayrıl dı ğı parçaları n uygun ol mayı p kay malı yerleştiril miş ol ması( ), çok köşeli konfi gürasyon t anı mı na uygun pl an ti pi(4. 4.), uzun kenarı n depre m yönüne di k yerleştiril miş ol ması-bi nanı n depre mi daha az rijit davrandı ğı yönden al ması(4. 8). Ze mi n Yapısı: Al üvyon, atında ku m, daha altta kil. V. Pl anı ndaki Konu mu: 2 tanesi ni n uzun kenarı deni ze di k, bir tanesi ni nki paralel dir. Bi na Boyutl arı nı n Oranı: Mal ze me Kalitesi Derzl e ayrıl mış her bir parça 15/ 15 m. boyutları nda kay malı kare. Pr oj ede bet on sı nıfı B160 kullanıl ması öngörül müşt ür. Tabl o Ör nek A2, C-D Bl okl arı E- F Bl okl arı A- B Bl okl arı Ge nel Durum: Yukarı daki tabl oda ol duğu gi bidir. Kat sayısı: 5 Hasar Sebepl eri: Kar maşı k bir konfi gürasyona ( Böl ü m ) sahi p bu pl an ti pi ni n ayakt a kal ma sebepl eri 4.böl üme bağlı kalı narak şu ş ekil de 117

141 sıralanabilir: Derzl e gerekti ği gi bi ayrıl mamı ş ol ması na rağ men mekan ve t aşı yı cı siste m oranl arı nı n depre m açısından uygun ol ması-kare(4.2. 4), yük dağılı mı( ) ve strükt ürel plan yoğunl uğunun( ) i yi planl an mı ş ol ması, çekirdek yerleşi mi nin düzgün ve si metri k ol ması( ), yu muşak kat pr obl e mi ol uş ma mı ş ol ması( ), en öne mlisi vazi yet pl anı ndaki konu munun deprem yönü açısı ndan el verişli olması(uzun kenarı depre myönüne paralel-4. 8) Ze mi n Yapısı: V. Pl anı ndaki Konu mu: Boyutl arı nı n Oranı: Mal ze me Kalitesi Al üvyon, atı nda ku m, daha altta kil, bu yüksekli kte bir bi na i çi n zayıf. 2 tanesi ni n uzun kenarı deni ze di k, bir tanesi ni nki paralel dir. Derzl e ayrıl mış her bir parça 15/ 15 m. boyutları nda kay malı kare. Pr oj ede bet on sı nıfı B160 kullanıl ması öngörül müşt ür Ör nek A3 Ar sa al anı 5000 metrekare ve i nşaat al anı 9000 metrekare ol an beş bl oktan ol uşan bet onar me kar kas yapılar t opl ul uğudur. 80 daireni n bul unduğu yapı gr ubunun i nşa tari hi t ür( Şekil 5. 3). 118

142 Şekil Ör nek A3 ün inşa edil di ği tari hteki bir gör ünt üsü Şekil Ör nek A3 Normal Kat Planı Tabl o Ör nek A3 119

143 Pl an Ge nel Durum: Basit Konfi gürasyona sahi p bu ör nekt e, Şekil 5. 7 deki aynı pl an ti pi ne sahi p 5 bl ok bul un makt adır. Bl okl ar, di ğer ör nekl ere uzak ol up, Yal ova şehir mer kezi nde, hasar gören pek çok bi nanı n ol duğu Ter mal Yol u üzeri nde bul un makt adır. Bl oklar hasar al ma mı ştır. Kat sayısı: 5 Hasar Sebepl eri: Ze mi n Yapısı: Vaz. Pl anı ndaki Konu mu: Bi na Boyutl arı nı n Oranı: Mal ze me Kalitesi Bl okl arı n hasar al ma ma sebepl eri; oranl arı nı n düzgün( ), pl an şe mal arı nı n kareye yakı n ol ması ile açı klanabilir( ). Her ne kadar taşı yıcı siste m pl anı nda süreksizli kler olsa da(4. 6), mekanl ar az açı klı klı( ), çekirdekl er si metri k yerleştirildi ği nden( ) bi nal ar hasar gör me mi şlerdir. Al üvyon, altında ku m, daha altta kil, bu yüksekli kte bir bi na içi n zayıf. Doğu- Batı yönüne paralel Kare, 8/ 9 Pr oj ede bet on sı nıfı B160 kullanıl ması öngörül müşt ür. 120

144 Ör nek A4 Ar sa al anı metrekare ve i nşaat alanı metrekare ol an, çeşitli ti plerde bl okl ardan ol uşan bet onar me kar kas yapılar t oplul uğudur. 680 daireni n bul unduğu yapı grubunun i nşa tari hi tir. Şekil Ör nek A4 ün inşa edil di ği tari hteki bir gör ünt üsü Şekil Ör nek A4 ün Depre m Sonrası Gör ünümü[ 56] 121

145 Tabl o Ör nek A4, Blok 1 Pl an Ge nel Durum: Kar maşı k konfi gürasyona sahip bu pl an ti pi nden A4 ör neği i çi nde 3 adet bul un makt adır. 3 bl ok da 1 ve i kişer kat çök müşl erdir. İ ki yandan B2 ve B3 pl an tipi ile bitişi ktir. Kat sayısı: 5 Hasar Sebepl eri: Ze mi n Yapısı: Mal ze me Kalitesi Vazi yet pl anı ndaki konu mu ve bi na oranl arı kar maşı k yapısı nedeni yl e belirtile meyen bu çok köşeli konfi gürasyon ör neği, 4. 4 bölü münde bahsi geçen büt ün pr obl e ml eri i çerdi ği nden hasar al mı ştır. Çekirdekl eri n yerleşi mi bi na kolları nda ol uşt urul muş, i ki kol un birleşme nokt ası nı n konfi gürasyonu eksi k yapıl mı ştır(4. 3). For mu nedeni yle düzensi z geril me yı ğıl mal arı nı n et kisi altında kal mıştır. Al üvyon, atında ku m, daha altta kil, bu yüksekli kte bir bi na içi n zayıf. Pr oj ede bet on sı nıfı B160 kullanıl ması öngörül müşt ür. 122

146 Şekil Ör nek A4, Blok 1 Pl an Şekil Ör nek A4, Blok 1[56] 123

147 Tabl o Ör nek A4, Ti p Bl ok 2 ve Bl ok 4 Pl an Ge nel Durum: Basit konfi gürasyona sahi p bu pl an ti pi nden( Şekil 5. 12) A4 ör neği içi nde 7 adet bul un makt adır. Depre m yönüne di k duran 2 t anesi dışı nda hepsi ni n bir ya da i ki katı çök müşt ür(şekil 5. 13). Kat sayısı: 5 Hasar Sebepl eri: Ze mi n Yapısı: Bu pl an ti pi düzenli ve küçük aks açı klı kları sayesi nde kısmen ayakt a kalsa da, bl ok oranl arı nı n uzunl uğu eksi yönüdür. Bi nanı n derzl e ayrıl ma mı ş ol ması-yatay uzunl uğu( ), oranl arı nı n bozuk ol uşu( ), strükt ürel pl an yoğunl uğunun az ol uşu(4.2. 7), per de duvarları n i h mal edil mesi sonucunda ol uşan ol umsuz perde duvarçerçeve ilişkisi( ), arazi den geçen fay kırı kları. Al üvyon, atında ku m, daha altta kil, bu yüksekli kte bir bi na içi n zayıf. Vazi yet Konu mu: Pl anı ndaki İki tanesi dışı nda uzun kenarı depre myönüne di k Bi na Oranı: Boyutl arı nı n 10/ 17 Mal ze me Kalitesi Pr oj ede bet on sı nıfı B160 kullanıl ması öngörül müşt ür. 124

148 Şekil Ör nek A4, Blok 2 ve Bl ok 4 Pl anl arı Şekil Ör nek A4, Blok 2 ve Bl ok 4[56] 125

149 Tabl o Ör nek A4, Ti p Bl ok 3 ve Bl ok 3A Pl an Ge nel Durum: Bu pl an tipi nden A4 örneği içinde 7 adet bul un makt adır. Kat sayısı: 5 Hasar Sebepl eri: Kar maşı k bir konfi gürasyona ( Böl üm ) sahi p bu pl an ti pi ni n çök me sebepl eri 4. böl üme bağlı kalı narak şu şekil de sıralanabilir: Bi nanı n derzle ayrıl dı ğı parçaları n uygun ol mayı p kay malı yerleştiril miş ol ması( ), çok köşeli konfi gürasyon t anımı na uygun pl an ti pi(4. 4.), uzun kenarın depre m yönüne di k yerleştiril mi ş ol ması(4. 8). Ze mi n Yapısı: Al üvyon, atında ku m, daha altta kil, bu yüksekli kte bir bi na içi n zayıf. Vazi yet Konu mu: Bi na Oranı: Pl anı ndaki Boyutl arı nın Büt ün bl okl arı n uzun kenarı depre m yönüne di k. 2/ 5 Mal ze me Kalitesi Pr oj ede bet on sı nıfı B160 kullanıl ması öngörül müşt ür. 126

150 Şekil Ör nek A4, Blok 3 ve Bl ok 3A Pl anları Şekil Ör nek A4, Blok 3 ve Bl ok 3A[ 56] 127

151 Tabl o Ör nek A4, Ti p Bl ok 5 Fot oğraf Pl an Pl an el de edile me mi ş, yakl aşı k bir perspektifi çi zil mi ştir. Ge nel Durum: Kar maşı k Konfi gürasyona sahip bu pl an ti pi nden A4 ör neği içi nde 2 adet vardır ve i kisi de hasar almı ştır. B2 ve B4 pl an ti pleri ile bitişi k yerleştiril mişlerdir. Kat sayısı: 5 Hasar Sebepl eri: Ze mi n Yapısı: Bi na Boyutl arı nı n Oranı: Mal ze me Kalitesi Vazi yet pl anı ndaki konu mu ve bi na oranl arı, kar maşı k yapısı nedeni yl e belirtile meyen bu çok köşeli konfi gürasyon ör neği, 4. 4 bölü münde bahsi geçen büt ün pr obl e ml eri içerdiği nden hasar al mı ştır. Çekirdeği n yerl eşi mi iki kol un birleş me nokt ası nda ol uşt urul muşt ur. For mu nedeniyle düzensi z geril me yı ğıl mal arı nı n et kisi altında kal mı ştır. Al üvyon, altında ku m, daha altta kil, bu yüksekli kte bir bi na içi n zayıf. Yakl aşı k 5/ 10, kendi içi nde açılı di kdört gene yakı n plan tipi Pr oj ede bet on sı nıfı B160 kullanıl ması öngörül müşt ür. 128

152 Ör nek A5 Ar sa al anı 7000 metrekare ve i nşaat al anı 8000 metrekare ol an i ki bl oktan ol uşan bet onar me karkas yapılar t opl ul uğudur. 120 daireni n bul unduğu yapı gr ubunun i nşa tari hi tir. Şekil Ör nek A5 i n İnşa Edil di ği Tari hteki Bir Gör ünt üsü Şekil Ör nek A5 i n Depre m Sonrası Gör ünümü, Doğu Bl oğu[56] 129

153 Şekil Ör nek A5 i n Depre m Sonrası Gör ünümü, Doğu ve Batı Bl okl arı[56] Tabl o Ör nek A5 Pl an ( Şekil 5. 19) Ge nel Durum: Hasar Sebepl eri: A ve B Bl okl arı ndan ol uş makt adır. Her bl ok derzle ayrılmı ş iki bi na şekli ndedir. Tek doğrult uda sürekli kiriş yapıl mıştır. Depre mi n mer kezi ne yakı n olan Doğu Bl oğunda ağır hasar ol uş muş, bi nanı n ze mi n katı çök müşt ür. Batı Bl oğu orta hasarlı ol up çök me yokt ur(şekil 5. 16, 5. 17, 5. 18) Bi nanı n hasar sebepl eri nin başı nda yat ay uzunl uğu gel mekt edir( ). Derz yapılarak ayrıl ması yet ersizdir, bi na oranl arı bozuk( ), si metrisi t ek doğr ult ul udur(4. 2.5). Depre m mer kezi ne yakı n Doğu bl oğu yı kılırken( Şekil 5. 20), Batı Bl oğu sağl a mdır(4. 8). 130

154 Ze mi n Yapısı: Vazi yet Konu mu: Pl anındaki Al üvyon, altında ku m, daha altta kil, bu yüksekli kte bir bi na içi n zayıf. Uzun kenarı Doğu- Batı yönüne(deni ze) paralel, bl okl ar hafif bir açı ile birbirleri ne bakar biçi mde yerleştiril mişler.. Bi na Boyutl arı nı n Oranı: Mal ze me Kalitesi Di kdört gen, 8/ 13 ( Derzle ayrıl mış herbir parça), 8/ 26( büt ün bl ok) Pr oj ede bet on sı nıfı B160 kullanıl ması öngörül müşt ür. Şekil Ör nek A5, Plan 131

155 Şekil Ör nek A5, Doğu Bl oğunun Depre m Sonrası Gör ünt üsü[56] Ör nek A6 Ar sa al anı metrekare ve i nşaat al anı metrekare ol an üç bl okt an ol uşan bet onar me karkas yapılar topl ul uğudur. Yapı grubunun i nşa tari hi 1975 tir. Şekil Ör nek A6 nı n İnşa Edil di ği Tari hteki Bir Gör ünt üsü 132

156 Şekil Ör nek A6 nı n Depre m Sonrası Gör ünümü[ 56] Tabl o Ör nek A6 Pl an Ge nel Değerl endi r me: Durum, Bu ör nekt eki bl okl arı n her biri derz ile birbiri nden ayrıl mış 3 er adet bi nadan ol uş makt adır. Kare ye yakı n f or ml arı, düzenli ve si metri k strükt ürleri sayesi nde depre mden hasar al ma mı şlardır(şekil 5. 22)( Ek A). Kat sayısı: 5 Hasar Sebepl eri: Hasar yok, dilatasyon derzleri çevresi nde sı va hasarları 133

157 gözl e ml en mi ştir. Basit bi çi mi ndeki belirgi n düzen(4. 3), strükt üründeki aksal arı n her yönden sürekli ol ması(4. 6), yu muşak kat ol uş ma ması( ), bi nanı n depre mi hasarsız geçir mesi ni sağl a mı ştır. Ze mi n Yapısı: Al üvyon, altı nda ku m, daha altta kil, bu yüksekli kte bir bi na i çi n zayıf. Vazi yet Konu mu: Bi na Oranı: Pl anı ndaki Boyutl arı nı n Doğu- Batı ve Kuzey- Güney yönünde uzanan üç bl ok Derz ile ayrıl mış her bir parça kare for muna yakı n, 4/ 5 Mal ze me Kalitesi Pr oj ede bet on sı nıfı B160 kullanıl ması öngörül müşt ür. 134

158 Şekil Ör nek A6, Plan Şekil Ör nek A6, Depre m Sonrası Bir Gör ünüm[ 56] 135

159 1. Gİ Rİ Ş

160 6. SONUÇ Öne mli bir depre m kuşağı üzeri nde bul unan Türki ye ni n al an ol arak %92 si, nüf us ol arak %95 i depre m riski altındadır yılları arası nda ol uş muş 66 yı kı cı depre m bunun bir göst ergesi ol up, özellikle 17 Ağust os 1999 Kocaeli ve 12 Kası m 1999 Düzce Depre ml eri nde gözl enen hasar, aşırı boyutlara varan mal ve can kayı pları, hala depre me dayanı klı yapı üretile mediği gerçeği ni ortaya koy makt adır. 17 Ağust os ve 12 Kasım 1999 depre ml eri nde oluşan hasarı n büyük bir böl ümünün pr ojelendir me hat aları ndan, yapı m aşa mal arında yür ürl ükteki st andart ve yönet meli klerden, mevcut bil gi biri ki mi ne göre yapıl ma ması gereken hat al ardan kaynakl andı ğı gözl e ml en mekt edir. Bu, bi na proj eleri ni n soruml ul uğunu üstlenen mi mar ve mühendislerin, genel de, depre me dayanı klı bi na t asarı mı kapsa mı nda yet ersiz kal dı kları nı göster mekt edir. Bu doğrult uda uzun yıllar çeşitli yapı düzensizlikleri i çeren proj eler t asarlanmı ş, bu olumsuzl ukl ar hesapl a gideril meye çalışıl mıştır. Bir bi nanın mi mari t asarı mı ile onun depre m güvencesi doğr udan bağl antılıdır. Bi nanı n büyükl üğü, bi çi mi, pl an ve yüksekli k boyutları, geo metri k şekilleri, böl me duvarlarını n ci ns ve dağılı ml arı, t aşı yıcı siste mi n seçi mi, kütle ve rijitlik dağılı mı ndaki düzen veya düzensizlikler, o bi nanı n depre m güvencesi ni et kileyen en öne mli fakt örlerdir. Sis mi k di zayn, mi mar ve mühendisi n birlikte payl aştı kları bir soru ml ul ukt ur. Depre mde mi marı n t asarladı ğı, mühendisi n hesapl adı ğı bi çi mi nde bir ayırı m ol mayacağı açı ktır. Bi nal arı n depre m karşısındaki davranışı nı i ncelendi ği nde mi marı n ol uşt urduğu konfi gürasyonun, sis mi k dizaynı et kileyen en önemli kriter ol duğu gör ül mekt edir. Binalarda depre m sonrası yapılan i ncel e mel erde detaylardaki mühendislik hat aları göze çarpsa da, esas ol arak det ayda ya da büt ünde, mi mari konfi gürasyonda yapıl an si s mi k perfor mansa aykırı t asarı ml ar bi nal arı n depr e m dayanı mı nı belirler. 135

161 Depre me dayanı klı bi na yapı mı nı n daha mi mari t asarı m aşa ması nda ol uş maya başladı ğı bilinmekt edir, çünkü bi na geo metrisi bu aşa mada şekillenmekt edir. Mi mari tasarı m aşa ması nda depre m davranışı na t ers düşen bir bi çi mi n seçi mi büyük bir handi kap ol uşt ur makt adır. Tasarı m aşa ması nda uygun seçil me mi ş, depreme uygun ol mayan bir geo metri ile ol uşan bir t aşı yıcı siste m t ürünün ya da bi na for munun sonradan st atik hesapl arla depre me dayanı klı hal e getiril mesi, yapı yı t aşı yıcı siste me ağırlık vererek ve ayrı ntılı hesapl a mal ara dayanarak i yileştir mek, son derece zor ve pahalı çözüml ere yol açmakt a, birçok dur umda ise ol anaksız ol makt adır. Depre m davranışı kavranmadan, uygun ol mayan geo metri ye sahi p bir siste mi n hesapl a iyileştirilebileceği düşüncesi yanıl gı ya yol aç maktadır. Hasarları n ol uş ması nı önlemeni n ve depre me dayanı klı bi na yap manı n yolu, depre m ve depre m yükl eri ni ciddi ye al arak, mevcut bil gi biri ki mi ni kullanmak, bi na konfi gürasyonunu t asarım aşa ması nda doğr u kur makt an geç mekt edir. Depre mde hasar ol uşumunun t a ma men önl enmesi güç ve pahalı bir çözüm ol duğundan, depre me dayanı klı bina t asarı mı nda ana fikir, seyrek ol uşabilecek büyük depre ml erde, sı nırlı ve onarılabilecek öl çüde hasara karşı n, yapı nın t a ma men göç mesi ni n önl enmesi şekli ndedir. Böyl ece t aşı yıcı siste m bir mi kt ar hasar görse bile depre met kileri karşısı nda yı kıl madan ayakt a kalması sağlanmakt adır. Depre m hareketi ze minden yayılıp bi nalarda hasara yol açan titreşi ml er ol uşt urduğundan dol ayı, ze mi ni n, yapı da ol uşan depre m et kileri üzerindeki r ol ü belirgi ndir. Bu sebepl e tasarı m aşa ması ndan önce, gerekli arazi et ütleri nin yapıl mı ş ol ması, edi nilen bil giler doğr ult usunda ze mi n türleri ve özellikleri ne uygun bi na tasarı mı içi n en öne mli verilerden birisi ni ol uşt urur. Tezi n ana konusunu oluşt uran bi na konfi gürasyonu, mi mar t arafı ndan doğr u ol uşt urul duğu t akdirde, depre m et kisi yle bi na üzeri nde ol uşabilecek hasarları azalt makt a, hatta bazen t a ma men ortadan kal dırabil mekt edir. Konfi gürasyon u ol uşt uran alt başlı klar ışı ğında, i ncelenen ör nekl er doğr ult usunda aşağı daki sonuçl ara varılabilir: Bi nanı n mukave meti ve rijitliği t e mel ze mi ni ni n özellikleri yle uyu ml u olmalı dır. Siste m el e manl arı, bağlantılar ve mesnetleri ile dengel enmi ş rijitliği içeren bi çi mde tasarlanmalı dır. 136

162 Bi nanı n strükt üründe ve strükt ürel ol mayan el e manl arı nda yük azalt maya yöneli k düzenl e mel er a maç ol malı, gereksiz ağır yükl erden kaçı nıl malı dır. Bi na ve strükt ürü bur ulma et kileri nden sakı nmak üzere, basit si metri k, düzenli tasarlanmalı, yapı boyutları nı n birbirleri ne oranı uyu msuz ol ma malı dır; öl çek, yüksekli k, yat ay uzunl uk ve oranl ara di kkat edilmeli dir. Pl an düzl e mi nde nari n, uzunl uğun deri nli ğe oranını n fazla ol ması dan kaçınıl malı, yapıl ması gerekiyorsa bi na derzlerle kareye yakı n f or ml ara bölün meli dir. 3. boyutta nari nli k; yüksekli ği n pl an öl çüleri ne oranı nı n uyu msuz ol ması dur umundan da kaçı nıl malı dır. Pl an düzl e mi nde basit ve si metri k ol an bi nalarda, rijit el e manl arı n bi na planı nda düzgün yerleştirilerek simetri ni n strükt ürde de deva mı sağl anmalı dır. Mi mari tasarı mı n 3. boyuttaki t asarı mı nda da pl an geo metrisi nde ol duğu gi bi basitlik ve si metri sağlanmalı dır. Bi nadaki yük dağılı mı na di kkat edil meli, çok geniş açı klı klı sal on benzeri mekanl ar ile küçük oda açı klı kları nı n bir arada ol duğu siste ml er dikkatli tasarlanmalı dır. Strükt ürel pl an yoğunl uğu pl anı n gerektirdi ği oranl arda ol malı dır. Bi na çekirdeği ni n sağl amlı ğı kadar bi na çeperi dayanı mı nı n da yüksek ol ması gerekti ği nden, çekirdek ile çeper arası nda büyük açı klı klar ve asimetri k ol uşuml ardan kaçı nıl malı, çeper zayıflatıl ma malı dır. Bi nal arda çekirdek yerleştirilebilecek yerler doğru seçil meli, bi na bi çi mi basit bile olsa, çekirdeği n yanlış yerleştiril mesi dur umunda hasarı n kaçı nıl maz olduğu unut ul ma malı dır. Çekirdekl er her za man i çin rijit davranan el emanl ar ol dukl arı ndan bi na i çerisinde si metri sağl ayacak bi çi ml erde yer al malı, mü mkün değilse, statik açı dan rijitlik si metrisi ni sağl ayacak perde duvar gi bi strükt ürel çözü ml er uygul anmalı dır. Çekirdekl er- mer di venl er depre m sonrası t ek kaçış nokt ası ol dukl arı ndan, hasar gör me mel eri ni sağl a mak üzere det ayl andırıl malıdır. Bi na i çerisi nde aşırı rijit 137

163 ol dukl arı ndan dol ayı çok yük al an bu el e manl ar mü mkün ol an yerlerde bi na dışı nda bir el e man ol arak t asarlabilirler. Depre m esnası nda devril me mel eri i çi n de doğr u detaylandırıl maları gerekmekt edir. Pl an geo metrisi depre m hareketi nden ol umsuz etkilenebilecek t ürdeki karmaşı k konfi gürasyonl ar yeri ne daha basit for ml ar t erci h edil meli dir. Pl anda basitlik ve si metri ni n depre m esnasında sağl adı ğı faydal ar göz önünde bul undur ul arak bu for ml arı n doğr u det ayl andırıl ması yol una gi dil melidir. Doğr u det aylandırma, bu for ma sahi p bi naları t asarlarken, derzler yardı mı yl a bi nayı mü mkün ol duğunca basit ve si metri k parçalara ayır ma şekli nde açı klanabilir. Bi na yüksekli ği boyunca yapılabilecek i çeri çekme veya çı kma det ayları nda yönet meli klerde belirtilen oranl ar aşıl ma malı dır. Kendi i çi nde birbiri nden farklı yüksekli ğe sahi p f or ml ar t asarlanırken, derz düzenl e mel eri yaparak bi na çeşitli böl üml ere ayrıl malı dır. Konsol ucunda kol on yaparak çı kma uygulaması 1997 yönet meliği ile yasakl anmı ştır. Çı kmal ar bi na f or munun üzeri ne yerleştiril miş büyük yükl er ol mal arı sebebi yle pr oble m ol uşt uran nokt alardan bir t anesi dir. Gerek yapısal, gerekse ka musal yönet meli klere getirilebilecek kısıtlamal arla çı kma uygul a mal arı ndan vazgeçilebilir. Bi na çı kmal arı nda, kol on aksı yeri ne çı kmanı n dışı ndan bağl anan kiriş uygul a ması nı n da yanlış bir uygul a ma ol arak göze çarpmakt adır. Dayanı m ve rijitlikte süreksizlikten kaçı nıl malı, bi na ve strükt ürü, yumuşak katlardan kaçı nmak i çi n sürekli ve düzenli bir rijitlik dağılı mı na sahi p ol malı dır. Yu muşak kat yapı mı zorunl u ise önl e m alı nmalıdır. Zor unl u ol arak yumuşak katı n ol uşt uğu, altında işyerleri gi bi geniş açı klı klara i hti yaç duyul an mekanl arı içeren bi nalar içi n ayrıca önl e malı nması gereği açıktır. Kı sa kol on ol uşumuna sebep ol abilecek mer di ven sahanlı ğı, bant pencereler gi bi det ayl ardan kaçı nıl malı, yapı mı zor unl u ise doğr u det aylandır ma il e probl e m aşıl malı dır. 138

164 Rijit kiriş, zayıf kol on yapı mı ndan kaçı nıl malı, ta m t ersi t asarı mı n uygulanarak, mafsall aş manı n önce ki rişl erde ol uş ması, böyl ece bi nanı n daha çok depre m enerjisi sönüml eyecek şekil de tasarlanması sağlanmalı dır. Per de duvar ve çerçeve ilişkisi ne di kkat edil meli, süreksiz perde duvar yapı mı ndan kaçı nıl malı dır. Rijitliği çerçeve siste me göre yüksek perde duvar el e manl arı nı n pl andaki yerleşi ml eri ne di kkat edilmeli, rijitlik ve kütle merkezi ni farklılaştıracak, aşırı burul ma et kisi yaratarak dış çepere zarar verecek biçi mde yerleştiril me meli dir. Zemi ne bağl andı ğı kotta ve geneli nde perde duvarı çerçeveye dönüşt ürecek uygul a mal ardan kaçı nıl malı dır. Strükt ürel ol mayan ekl er, taşı yıcı ol mayan el e manl ar det aylandırılırken tasarı mcı nı n di kkatli olması gerekmekt edir. Bi nada t aşı yıcı ol mayan duvarları n yük t aşı madı ğı kabul edilse de, yat ay yükl er altında t uğl a duvar, çeli k doğra ma, saç kepenk gi bi el e manları n rijitlikleri sayesi nde bir mi kt ar perde duvar gi bi davrandı kları gözl e ml en mi ştir. Siste me sonradan ekl enen bu ekl er doğr u det ayl andırıl malı, getireceği ol uml u ve ol umsuz nokt alar t espit edilerek, depre mde büyük hasar gör meyecek ve getir meyecek şekil de tasarlanmalı dır. Bitişi k ni za m yapılaş mada, bi naları n birbiri nden farklı ol abilecek davranışları nı kısıtlama mak i çi n yönetmeli klerde belirtilen oranl arda derz boşl uğu bırakıl ması şarttır. Derz boşl uğu bırakılsa bile kat hi zaları birbiri nden farklı binal arı n yanyana getiril mesi nden kaçı nıl malı dır. Japonya da bitişi k konu mdaki binal arı n arası nda et kileşi mi önle mek i çi n 20c m. ye yakı n derz aralı ğı bırakıl dı ğı bilinmekt edir. Vazi yet pl anı nda yerleşi m t asarlarken, depremi n her yönden gel ebileceği gözönünde bul undur ul arak, bi nanı n sadece bir yönde değil, her yönde birbiri ne yakı n davranabileceği kare f or ma benzer l ekel er t asarlanmalı, uzun l ekel er derzlerle mü mkün ol duğunca kare for ma yakı n parçalara ayrıl malı dır. Yerleşi ml er t asarlanırken vazi yet pl anı üzeri nde yeralan akarsu deltası ve benzeri zayıf karakt erli arazi parçaları nı n üzeri ne bi na yerleşi mi getiril me mesi ne di kkat edil meli dir. 139

165 Tez kapsa mı nda deprem ol gusu t anıtılarak, Tür ki ye de yür ürl ükte ol an Af et Böl geleri nde Yapılacak Yapılar Hakkı nda Yönet meli k de yeralan mi mari kısıtlamal ar irdelenmi ş, depre me dayanı klı bina t asarı mı nı n mi mari t asarı m aşa ması ndan başlayarak ol uş ması nı n öne mi vur gul anmı ştır. Buradan yol a çı kılarak belirlenecek bi na konfigürasyonu na, bi nanı n mi mari t asarı mı esnası nda önceli kli ol arak di kkat edil mesi gerekti ği ör nekl erle açı klanmaya çalışıl mıştır. Ol ası depre ml erde bi na hasarlarını n azaltıl ması, can ve mal kayı pları nı n en aza indiril mesi içi n, önceli kle j eol oji k ol arak uygun yeri n seçil mesi, ze mi n et üdl eri ni n yapılarak ze mi n özellikleri ne uygun bi na ti pi ne karar verilmesi, bunun yerel yönetiml erce de şart koşul ması, depre me dayanı klı bi na t asarı m konfi gürasyonuna uygun mi mari ve taşı yıcı siste m t asarı mı nın özenl e yapıl ması, uygulama aşa ması nda yet erli deneti mi n sağlanması gerekmekt edir. 140

166 140

167 KAYNAKLAR [1] Anoni m, Deprem Nedir? ns.itu. edu.tr/tdv/fay. ht m [2] Anoni m, Depre m Nedir? htt p:// www. depre m. gov.tr/depre m. ht m [3] Cel ep, Z. ve Ku mbasar, N., Depre m Mühendisliği ne Giriş ve Depre me Dayanı klı Yapı Tasarı mı, İstanbul [4] Aydan, Ö., Ul usoy, R., Hasgür, Z., Ha mada, M., The behavi our of struct ures built on acti ve fault zones i n vi ew of act ual exa mpl es from the 1999 Kocaeli and Chi- Chi eart hquakes, İ TÜ-I AHS I nt ernati onal Conference on t he Kocaeli Eart hquake 17 August 1999, İstanbul, Tur key, Dece mber 2-5. [5] Eyi doğan, H., Barka, A., Depre mve Depre m Kaynakl arı, TDV, İstanbul. [6] Anoni m, Depre mve Sonrası, Türki ye Müt eahhitler Birliği, Ankara. [7] De mi rtaş, R., Yıl maz, R., Türki yeni n Sis mot ekni ği, www. deprem. gov.tr. [8] Öz men, B., Nurl u, M. ve Gül er, H., Coğrafi Bil gi Siste mi ile Depre m Böl geleri ni n İ ncelenmesi, Bayı ndırlık ve İskan Bakanlı ğı Afet İşleri Genel Müdürl üğü, Ankara. [9] Anoni m, Giriş.htt p:// www. depre m. gov.tr [10] Tabban, A., Depre m ve Sor unl arı, T. M. M. O. B. Jeol oji Mühendisleri Odası Yayı nl arı 4. [11] Acerer, S., Af et Konutları Sor unu ve Depre m Ör neği nde İncel enmesi, Yüksek Lisans Tezi, İ. T. Ü. Fen Bili ml eri Enstitüsü, İstanbul. [12] Anoni m, Depre m ve Tür ki ye deki Kırsal Konutlarda Yarattığı Hasarlar, Rot ary Internati onal. [13] Bayül ke, N., Depre ml er ve Depreme Dayanı klı Bet onar me Yapılar, Tekni k Yayı nevi, İstanbul. [14] Ti rifonov, V. G., Worl d Map of Active Faults ( Preli mi nary Results of St udi es), Quat ernary Internati onal, V. 25, pp

168 [15] Gül kan, P., Koçyiğit. A., Yüce men, M. S., and Doyuran, V., En son verilere göre hazırlanan depre m böl geleri haritası. O. D. T. Ü, Rapor No , Depre m Mühendisliği Araştır ma Mer kezi. [16] De mi rtaş, R., Yıl maz, R., Mart 1992 Erzi ncan Depre mi Rapor u, Bay. ve İsk. Bak. Af et İşleri Genel Müd., Depre m Ar ş. Dai. Bşk. yayı nı, Ankara. [17] De mi rtaş, R., Pal eoseis mol ogy of t he Nort hern Anat olian Fault: A Case St udy i n The Mudur nu Valley Seg ment, Bulletin of Int ernati onal Institute of Seis mol ogy and Eart hquake Engi neeri ng, Indi vi dual St udi es by Partici pants at t he II SEE, vol 31, II SEE, BRI, Mi nistry of Constructi on, Tsukuba-Japan. [18] Anoni m, Depre m sonrası büyük yı kı mın t ari hsel süreç; politikalar ve üst öl çekli pl anla ma açısından değerlendiril mesi, TMMOB Şehir Pl ancıları Odası, Göl cük Depre mi Rapor u, www. bel genet. com/ depre m/ depre mspo. ht ml [19] Anoni m, Eki m 1995 Di nar Depre mi Mühendislik Rapor u, ODTÜ İ nşaat Mühendisliği Böl ümü Depre m Ar aştır ma Mer kezi, TMMOB İ nşaat Mühendisleri Odası Ankara Şubesi, Ankara. [20] Anoni m, Af et Böl gel eri nde Yapılacak Yapılar Hakkı nda Yönet meli k, www. depre m. gov.tr [21] Bayül ke, N, Depre me Dayanı klı Yapı nı n Bedeli Yüksek, Cu mhuri yet Gazet esi Bili mtekni k Eki, 668, 17. [22] Ersoy, U., Ersoy, A., Bi nal arı n Depre m Dayanı mı nda Mi marini n Öne mi, Yapı Dergisi, Sayı 125, İstanbul. [23] Tezcan, S., Bi r Mi marı n Seyir Defteri, Tür ki ye Depre m Vakfı TDV/ KT , İstanbul. [24] Anoni m, Doğa 17 Ağust os u haber ver mi ş, Hürri yet Gazet esi İnt ernet Sayfası; 25 Kası m, htt p://www. hurri yet. com.tr [25] Arnol d, C., Reither man, R., Buildi ng Confi gurati on and Seis mi c Desi gn, John Wil ey and Sons, Ne w Yor k. [26] Teran, J. F., Hi st orical Cont ext of Bui ldi ng For ms i n Managua, Dece mber 23, 1972, Eart hquake Engi neeri ng Research Institute Conference Pr oceedi ngs, Vol I., pp [27] Özgen, K., vd., Erzi ncan Depre mi nden Gözl e ml er, Yapı Dergisi, Sayı 129, İstanbul. [28] Gür, Y. M., Pl anda Düzensiz Yapıları n Depre m Davranışları nı n İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İ. T. Ü. Fen Bili ml eri Enstitüsü, İstanbul. 142

169 [29] Öz men, G., vd., Çok Katlı Yapılarda Yapısal Düzensi zli klerin Depre m Hesabı na Et kisi, Türki ye Depre m Vakfı TDV/ TR , İstanbul. [30] Özt ürk, Ş., Depre me Dayanı klı Bi na Tasarı m Sor unl arı nı n Tanıtıl ması, Yüksek Lisans Tezi, İ. T. Ü. Fen Bili ml eri Enstitüsü, İstanbul. [31] Bayül ke, N., Depre me Dayanı klı Betonar me ve Yı ğma Yapı Tasarı mı, T MMOB İ nşaat Mühendisleri Odası İz mir Şubesi Yayı nı No: 27, İz mir. [32] Bl ume, J., vd., A Struct ural Dyna mic I nvesti gati on of Fifteen School Buil di ngs Subj ected to Si mul ated Gr ound Moti on, John A. Bl u me &Assoc., Research Di v., for Califor nia Di visi on of Ar chitect ure, Sacra ment o, p. XVI- 7. [33] Yıl maz, F., Yüksek Bi nal arda Taşı yıcı Siste m Et ki nli ği, Yüksek Li sans Tezi, İ. T. Ü. Fen Bili ml eri Enstitüsü, İstanbul. [34] Bayül ke, N., Tuğl a Duvarlı Yı ğ ma Yapı Si st e ml eri nin Depr e m Karşısı ndaki Davranışları, Se mi nar on Construction i n Seis mi c Zones ( Ro me, Ital y: Internati onal Associ ati on For Br idge and Struct ural Engi neeri ng), p.iii. [35] Gül kan, P., Ni san Yapılardaki Hasar Sebepl eri ve Sonuçl arı, Mar mara ve Düzce Depre ml eri Mühendislik Rapor u. [36] Zuk, W., Fail-Safe Desi gn, Progressive Architect ure. [37] Sağl a mer, G., vd., Eyl ül Kocaeli Depre mi, İ TÜ Ön Değerlendir me Rapor u, u. edu.tr [38] Çakı roğl u, U., Kişisel Fot oğraf Arşi vi. [39] Özgen, K., Konsol Ucunda Kol on Uygul a mal arı, TMMOB İ nşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Aylı k Yayı nı, Sayı 17. [40] Çeli k, O. C., vd., Cantilevers i n Rei nforced Concrete Struct ures, Proceedi ngs of 11t h European Conf erence on Eart hquake Engi neeri ng, Paris. [41] Anoni m, Ronan Poi nt, www. ne wha m. gov. ukcanni ng_t ownpage18b. ht m [42] Anoni m, Al aska Depre mi nde Four Seasons Apart manı www. iris. washi ngt on. edu/ EandO/ sli descans/alaska/slideshow/ pages/ 0 7. ht m [43] Anoni m, htt p:// www. n msl. cs. ucsb. edu/~ksarac/ depre m/ depre m. ht ml 143

170 [44] Bertero, V. V., vd., Lessons Fr om Struct ural Da mages Obser ved i n Recent Eart quakes, Proceedi ngs of t he Sevent h Worl d Conf erence on Eart hquake Engi neeri ng, Istanbul, Tur key, Septe mber 8-13, Vol 4, 257. [45] Anoni m, I mportance of Multi ple Defense Li nes, htt p://nisee. berkeley. edu/bertero/ ht ml/table_of_cont ents. ht ml [46] Anoni m, Af et Böl gel eri nde Yapılacak Yapılar Hakkı nda Yönet meli k, İ mar ve İskan Bakanlı ğı, Ankara. [47] Anoni m, Af et Böl gel eri nde Yapılacak Yapılar Hakkı nda Yönet meli k, İ mar ve İskan Bakanlı ğı, Ankara. [48] Anoni m, Af et Böl gel eri nde Yapılacak Yapılar Hakkı nda Yönet meli k, İ mar ve İskan Bakanlı ğı, Ankara. [49] Anoni m, 1997( 1998 Değişi kli kleri ile Birlikt e). Afet Böl geleri nde Yapıl acak Yapılar Hakkı nda Yönetmeli k, T. C. Bayı ndırlık ve İskan Bakanlı ğı, Ankara. [50] Struct ural Engi neers Associ ati on of Californi a( SEAOC), Bl ue Book, Reco mmended Lat eral Force Require ments and Co mment ary, San Fransisco, Secti on 1( E) 3, p. 33- C. [51] Anoni m, htt p:// www. ngdc. noaa. gov/seg/ hazard/slideset/ 3/ 3_sli des. html [52] Anoni m, www. greatbuil di ngs. com [53] Anoni m, Fot oğraflarla Depre m Kuvvetleri Karşısı nda Yapıl arı n Göst erdi ği Davranışlar, İst. Büyükşehir Bel edi yesi- Ki pt aş Ort ak Yayı nı, İstanbul. [54] Anoni m, htt p:// www. anat olianquake. org/ [55] Anoni m, www. hurriyeti m. com.tr [56] Özgen, K., Uyan, M., Özüer, B., Yal ova Siteler Bilirkişi Rapor u, İstanbul, Türki ye. 144

171

172 EKLER Ek A. Konfi gürasyon Probl e ml eri ve Çözüm Önerileri Çi zel gesi 145

173 A- Aşırı Boyut Pr obl e ml eri B- Yat ay Düzl e mdeki Pr obl e ml er KONFİ GÜRASYON PROBLE MLERİ 1 1. Aşırı yüksekli k/ deri nlik oranı 2- Aşırı büyük plan alanı 3- Aşırı cephe uzunl uğu 1- Basit geometriye sahi p plan konfi gürasyonu a- Bi na çeperi nde rijitlik çeşitlemel eri b- Yanlış Si metri Mi mari Durum Pl an fonksi yonl arı veya dar arsa gereği Depol ar, endüstri yapıları, alışveriş merkezleri ni n ortak yönü Okul bi naları nda, çok katlı topl u konut bi naları nda Pr ogra mı n fonksi yonl arı gereği, örnek: itfai ye bi nası, çarşı, dükkan ön cephesi. Kenarlarda rijit duvarlar Me kanl arı n düşeyde kullanıl ması na bağlı olarak progra mı n fonksi yonl arı gereği Strükt ürel Probl e ml er Yüksek devril me kuvvetlerini n ve geniş ötele me yüzeyl erini n ol uş ması, strükt ürel ol mayan hasarlar Döşe meni n geniş bir di yafra mgi bi çalışıp aşırı yük altında kalması Bi na çeperi nde büyük yatay kuvvetleri n ol uş ması Aşırı rijitlik sonucu ol uşan dön me et kisi Rijit asi metri k çekirdeği n yarattığı burul ma et kisi Çözü m Önerileri Or anı n gözden geçiril mesi veya özel bir strükt ür siste mi tasarlanması Bi nanı n dilatasyon derzleri yle böl üml ere ayrıl ması Bi nanı n dilatasyon derzleri yle böl üml ere ayrıl ması Çerçeveler ekleni p, kenar duvarlar kal dırıl malı veya çerçeveler ve hafif duvar ele manl arı birlikte kullanıl malı Çekirdeği n bi nadan ayrıl ması, ya da çekirdek için dol gu duvarlı çerçeveli siste m tasarlanması 146

174 KONFİ GÜRASYON PROBLE MLERİ 2 B- Yat ay Düzl e mdeki Pr obl e ml er C- Düşey Düzl e mdeki Pr obl e ml er 2- Çok köşeli konfi gürasyonl ar 3- Dış merkezli k 1- Düşey geri çekme-çı kma probl e ml eri 2- Yu muşak Kat 3- Kı s mi Bodr um Kat/ Katlar Mi mari Durum Pr ogra mfonksi yonl arı gereği; hastane, okul, konut yapıları gi bi ışık ve havanı n büt ün mekanl ara ul aş ması nı n istendi ği tasarı ml arda Pr ogra mı n fonksi yonl arı gereği; üst katlara konu ml andırıl mış havuzlar, özel maki na daireleri, küt üphaneler Geri çekme genellikle fonksi yonel ihtiyaçlar ya da progra mfonksi yonl arı gereği, çı kmal ar yer kazanı mı, arsa verileri gereği Pr ogra mdaki fonksi yonl ar gereği, Genellikle ze mi n katta ticaret fonksi yonl arı nı n gereği olan açı k ve kesi ntisiz geniş mekanl ar isteği sonucunda ol uşur Strükt ürel Probl e ml er Pl anı n düğü m nokt alarında dön me ve geril me yı ğıl mal arı Bur ul ma ve geril me yı ğıl maları Düğü m nokt aları nda geril me yı ğıl mal arı, bi nanı n değişi k böl üml eri nde peri yod çeşitle mel eri, bi na strükt ürüne getirilen ekstra yükl er Rijitliği n ani değişi mi sonucu ol uşan süreksizlik Çözü m Önerileri - derzlerle ayır ma -kolları birbirine bağlayarak rijitleştir me -düğü m nokt ası nda rijit kutu - mi mari çözü ml er Pr ogra mı n yeni den ol uşt urul ması, kütleyi dengel e mek içi n çevresi ni n dayanı mı nı arttır ma Özel strükt ür tasarı mı, di kkatli di na mi k analiz yapıl ması, derzle ayır ma -ek taşı yıcılar -destek ekle mek -kol on ekle mek -destekli yapıl mış tasarı m 147

175 KONFİ GÜRASYON PROBLE MLERİ 3 C- Düşey Düzl e mdeki Pr obl e ml er D- Ko mşu bi naları n çekiçle me probl e mi 3- Kol on rijitliği nde çeşitlemel er 4- Süreksiz perde duvar 5- Zayıf kol on-güçl ü kiriş 6- Çerçeve strükt ürde değişikli kler 1- Bi nalar arası dilatasyon Mi mari Durum Pr ogra ma yöneli k olarak mekan farklılaş mal arı ve tavan yüksekli ği farklılıkları içi n. Pr ogra mfonksi yonl arı gereği; yüzen bir küp et kisi sağla mak, giriş katında perde duvar istenme mesi. Geniş pencere yüzeyl eri ol an okullar, konut bi naları, hastaneler ve ofis yapıları nı n ortak nokt ası; geniş açı klık geçen kirişler, zayıf kol onlar Bazen yüksek pencere ihtiyacı, bazen de bi nanı n tekrar işlevlendiril mesi Bitişi k ni za m yapılarda, ya da bir bi nanı n bitişik çeşitli kolları nda Strükt ürel Probl e ml er Ani rijitlik değişi mi, rijit kolonlara bi nen yüksek kuvvetler Yük aktarı mı nda öne mli oranda süreksizlikler, zayıf ele manlara gelen yüksek yı ğıl ma geril mel eri Kol on hasarı kirişteki nden önce ol uşur, kısa kol on ol uşumunda ise, bu ele man yüksek yer değiştirmel ere karşı koy maya çalışırken hasar alır Çerçeve siste mi ni n içi ni n hesapla ma yapıl madan, rijit duvarlarla dol durul ması, kısa kol on oluşu mu, geril me yı ğıl mal arı Bi naları n ya da böl üml eri nin, değişen peri yod, yüksekli k, mesafeleri yüzünden birbirleriyle çarpışarak, karşılıklı strükt ürlere zarar ver mel eri Çözü m Önerileri Rijitliği dengele mek içi n strükt ür siste mi yeni den tasarlanmalı UYGULANMAMALI UYGULANMAMALI Kol onl arı güçlendir mek için, çerçeveye dol u duvarlar eklenebilir, hafif perde duvarlar çerçeve içine yerleştirilebilir. Hafif mal ze mel er kullanıl malı, ya da duvarlar esnek bir şekil de strükt ür gözlerine yerleştiril meli Bi nalar, birbirine zarar ver meyecek detaylar ve derzlerle ayrıl ması gerekliliği 148

176 KONFİ GÜRASYON PROBLE MLERİ 4 E- Perde Duvarlar F- Di yafra m 1- Yanyana iki perde duvar 2- Rastlantısal açı klıklar 1- Açı klıklar 2- Bi çi m 3- Kul e Mi mari Durum İki koll u mekan dizisi ni n ortası nda yer alan kori dor sonunun bitiş nokt ası Çeşitli mekanl ar içi n pencere, kapı açı klıkları, farklılık yarat ma isteği Düşey sirkülasyon içi n açı klıklar, tepe ışıklıkları Çok köşeli tasarı ml arda pl anla ma i htiyaçları sonucu düşey sirkülasyon genellikle düğü m nokt aları nda ol uşur Geri çekmel eri n ya da çı kmal arı n ol uş ması Strükt ürel Probl e ml er Perde duvarlarda ve bağlantı ele manl arı nda önlene mez defor masyon ol uşumu, zayıf kol on-güçl ü kiriş et kisi Ma ksi mu m yük transferi alan bir ele manda ve nokt alarda zafiyet ol uş ması Döşe meni n di yafra mgi bi çalış ması nı n büyük ölçüde azal ması En kritik nokt ada di yafra met kisi ni n azaltıl ması Geri çekme ya da çı kmadaki döşe meni n di yafra mözelliği üzeri ndeki büt ün yükü aktar maya çalışır Çözü m Önerileri UYGULANMAMALI veya güçl ü taban veya tepe nokt ası birleşi mi ile tasarlanmalı Di kkatli bir mi mari tasarı m, süreksizlik yarat makt an kaçı nıl malı UYGULANMAMALI Li neer güç aktarı mı bozul madan, di kkatli tasarlanarak uygul anabilir UYGULANMAMALI Li neer güç aktarı mı bozul madan, di kkatli tasarlanarak uygul anabilir Döşe meni n di yafra m özelliği ne di kkat edilerek tasarlanması 149

DEPRE ME DAYANI KLI YÜKSEK YAPI TASARI MI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Ayşen GÜMRÜKÇÜ. Anabili m Dalı : Mİ MARLI K. Progra mı : Bİ NA Bİ LGİ Sİ

DEPRE ME DAYANI KLI YÜKSEK YAPI TASARI MI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Ayşen GÜMRÜKÇÜ. Anabili m Dalı : Mİ MARLI K. Progra mı : Bİ NA Bİ LGİ Sİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ DEPRE ME DAYANI KLI YÜKSEK YAPI TASARI MI YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Ayşen GÜMRÜKÇÜ Anabili m Dalı : Mİ MARLI K Progra mı : Bİ NA Bİ LGİ Sİ AĞUSTOS

Detaylı

SGK ya Taci ki stan Sağlı k Bakanlı ğı Heyeti nden Zi yaret

SGK ya Taci ki stan Sağlı k Bakanlı ğı Heyeti nden Zi yaret SGK ya Taci ki stan Sağlı k Bakanlı ğı Heyeti nden Zi yaret SOSYAL GÜVENLİ K KURUMU BAŞKANI YADİ GAR GÖKALP İLHAN: -SOSYAL GÜVENLİ K UYGULAMALARI YLA İLGİLİ BİLGİLERİ PAYLAŞMAKTAN VE KENDİ LERİ NE DESTEK

Detaylı

17 AĞUSTOS 1999 İ ZMİ T VE 12 KASI M1999 DÜZCE DEPRE MLERİ YLE OLUŞ AN DÜŞEY DEFORMAS YONUN MODELLENDİ Rİ LMESİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ

17 AĞUSTOS 1999 İ ZMİ T VE 12 KASI M1999 DÜZCE DEPRE MLERİ YLE OLUŞ AN DÜŞEY DEFORMAS YONUN MODELLENDİ Rİ LMESİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ 17 AĞUSTOS 1999 İ ZMİ T VE 12 KASI M1999 DÜZCE DEPRE MLERİ YLE OLUŞ AN DÜŞEY DEFORMAS YONUN MODELLENDİ Rİ LMESİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Ayhan

Detaylı

GELENEKS EL YI ĞMA TAŞ YAPI LARI N FİZİ KSEL VE MEKANİ K ÖZELLİ KLERİ Nİ N İNCELENMESİ BEŞKONAK ÖRNEĞİ. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Meli ke ÖZBUDAK

GELENEKS EL YI ĞMA TAŞ YAPI LARI N FİZİ KSEL VE MEKANİ K ÖZELLİ KLERİ Nİ N İNCELENMESİ BEŞKONAK ÖRNEĞİ. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Meli ke ÖZBUDAK İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ GELENEKS EL YI ĞMA TAŞ YAPI LARI N FİZİ KSEL VE MEKANİ K ÖZELLİ KLERİ Nİ N İNCELENMESİ BEŞKONAK ÖRNEĞİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Meli ke ÖZBUDAK

Detaylı

YAPILARDA HASAR. V.Bölüm BETONARME YAPILARDA. Prefabrik Yapılar-I Ögr. Grv. Mustafa KAVAL AKÜ.Afyon MYO.Đnşaat Prog.

YAPILARDA HASAR. V.Bölüm BETONARME YAPILARDA. Prefabrik Yapılar-I Ögr. Grv. Mustafa KAVAL AKÜ.Afyon MYO.Đnşaat Prog. YAPILARDA HASAR TESPĐTĐ-II V.Bölüm BETONARME YAPILARDA Konular 51.ÇATLAKLARIN GENEL ÖZELLĐKLERĐ 5.2. DEPREM ve HASARI 5.1.BETONARME YAPILARDA ÇATLAKLARIN GENEL ÖZELLĐKLERĐ o Hasarlar, betonarme yapı elemanlarında

Detaylı

ÖNS ÖZ Oc ak, 2003 Hal e EREZ

ÖNS ÖZ Oc ak, 2003 Hal e EREZ ÖNS ÖZ Kült ür- mekan arası ndaki ilişki, t opl umsal di na mi kl eri n baskı n ol duğu yerleş mel erde, şehirleri n makr ofor mu üzeri nde he m t opl umsal he m de mekansal bir et kileşi m süreci ortaya

Detaylı

HASTANE ATI KLARI NI N YÖNETİ Mİ NDE ATI K Mİ Nİ Mİ ZASYONU. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Çevre Müh. Aslı han ESKİ TÜRK. Anabili m Dalı : ÇEVRE MÜHENDİ SLİ Ğİ

HASTANE ATI KLARI NI N YÖNETİ Mİ NDE ATI K Mİ Nİ Mİ ZASYONU. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Çevre Müh. Aslı han ESKİ TÜRK. Anabili m Dalı : ÇEVRE MÜHENDİ SLİ Ğİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ HASTANE ATI KLARI NI N YÖNETİ Mİ NDE ATI K Mİ Nİ Mİ ZASYONU YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Çevre Müh. Aslı han ESKİ TÜRK Anabili m Dalı : ÇEVRE MÜHENDİ SLİ

Detaylı

KKTC deki Türk Vat andaşl arı İçi n Sağlı k Hi z metl eri nde Yeni Döne m

KKTC deki Türk Vat andaşl arı İçi n Sağlı k Hi z metl eri nde Yeni Döne m KKTC deki Türk Vat andaşl arı İçi n Sağlı k Hi z metl eri nde Yeni Döne m BAŞBAKAN YARDI MCI SI BEŞİ R ATALAY: -TÜRKİ YE SON YI LLARDA SAĞLI K ALANI NDA BÜYÜK REF ORMLAR YAPARAK Bİ RÇOK UYGULAMA BAŞLATTI

Detaylı

TARİ Hİ YI ĞMA KARGİ R YAPI LARI N GÜÇLENDİ Rİ LMESİ. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Mah mut Murat SARAÇ. Anabili m Dalı : Mİ MARLI K

TARİ Hİ YI ĞMA KARGİ R YAPI LARI N GÜÇLENDİ Rİ LMESİ. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Mah mut Murat SARAÇ. Anabili m Dalı : Mİ MARLI K İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ TARİ Hİ YI ĞMA KARGİ R YAPI LARI N GÜÇLENDİ Rİ LMESİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Mah mut Murat SARAÇ Anabili m Dalı : Mİ MARLI K Progra mı : YAPI

Detaylı

DEPRE M TEHLİ KESİ ALTI NDAKİ KENTSEL YERLEŞ MELERDE DEPRE M Rİ SKİ Nİ N DEĞERLENDİ Rİ LMESİ: Cİ HANGİ R ÖRNEĞİ. Şehi r Pl ancısı Evren UZER

DEPRE M TEHLİ KESİ ALTI NDAKİ KENTSEL YERLEŞ MELERDE DEPRE M Rİ SKİ Nİ N DEĞERLENDİ Rİ LMESİ: Cİ HANGİ R ÖRNEĞİ. Şehi r Pl ancısı Evren UZER İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ DEPRE M TEHLİ KESİ ALTI NDAKİ KENTSEL YERLEŞ MELERDE DEPRE M Rİ SKİ Nİ N DEĞERLENDİ Rİ LMESİ: Cİ HANGİ R ÖRNEĞİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Şehi r Pl ancısı

Detaylı

ÇELİ K TAŞI YI CI SİSTE MLERİ N YANGI NA KARŞI KORUN MASI NDA TARİ HSEL SÜREÇ VE KORUMA İ LKELERİ. Mi mar Jül üde Gürbüz

ÇELİ K TAŞI YI CI SİSTE MLERİ N YANGI NA KARŞI KORUN MASI NDA TARİ HSEL SÜREÇ VE KORUMA İ LKELERİ. Mi mar Jül üde Gürbüz İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ ÇELİ K TAŞI YI CI SİSTE MLERİ N YANGI NA KARŞI KORUN MASI NDA TARİ HSEL SÜREÇ VE KORUMA İ LKELERİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Jül üde Gürbüz Anabili

Detaylı

BURSA SOĞANLI BOTANİ K PARKI NI N Bİ TKİ SEL TASARI MI NI N DEĞERLENDİ RİLMESİ. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Şehi r Pl ancısı Levent TURAN

BURSA SOĞANLI BOTANİ K PARKI NI N Bİ TKİ SEL TASARI MI NI N DEĞERLENDİ RİLMESİ. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Şehi r Pl ancısı Levent TURAN İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ BURSA SOĞANLI BOTANİ K PARKI NI N Bİ TKİ SEL TASARI MI NI N DEĞERLENDİ RİLMESİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Şehi r Pl ancısı Levent TURAN Anabili m Dalı

Detaylı

Gü ven ce He sa b Mü dü rü

Gü ven ce He sa b Mü dü rü Güvence Hesabı nın dünü, bugünü, yarını A. Ka di r KÜ ÇÜK Gü ven ce He sa b Mü dü rü on za man lar da bi lin me ye, ta nın ma ya S baş la yan Gü ven ce He sa bı as lın da ye - ni bir ku ru luş de ğil.

Detaylı

DEPREME DAYANIKLI YAPI İNŞAATI SORULAR

DEPREME DAYANIKLI YAPI İNŞAATI SORULAR DEPREME DAYANIKLI YAPI İNŞAATI SORULAR 1- Dünyadaki 3 büyük deprem kuşağı bulunmaktadır. Bunlar nelerdir. 2- Deprem odağı, deprem fay kırılması, enerji dalgaları, taban kayası, yerel zemin ve merkez üssünü

Detaylı

YÜKSEK Lİ SANS TEZİ. Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 30 Hazi ran 2005 Tezi n Savunul duğu Tari h : 30 Mayıs 2005. Prof. Dr.

YÜKSEK Lİ SANS TEZİ. Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 30 Hazi ran 2005 Tezi n Savunul duğu Tari h : 30 Mayıs 2005. Prof. Dr. İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ İSTANBUL METROPOLİ TEN ALANI NDA KAMULAŞTI RMA YOLUYLA ELDE EDİ LMİ Ş ALANLARI N KULLANI M Bİ Çİ Mİ: AVCI LAR İLÇESİ ÖRNEKLE Mİ YÜKSEK Lİ SANS

Detaylı

AYDI NLAT MA TASARI MI NI N PARK KULLANI MI NA ETKĠ LERĠ: ULUS PARKI. YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ M. Pı nar COġ KUN. Anabili m Dalı: ġehġ R ve BÖLGE PLANLAMA

AYDI NLAT MA TASARI MI NI N PARK KULLANI MI NA ETKĠ LERĠ: ULUS PARKI. YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ M. Pı nar COġ KUN. Anabili m Dalı: ġehġ R ve BÖLGE PLANLAMA ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠTÜSÜ AYDI NLAT MA TASARI MI NI N PARK KULLANI MI NA ETKĠ LERĠ: ULUS PARKI YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ M. Pı nar COġ KUN Anabili m Dalı: ġehġ R ve BÖLGE PLANLAMA

Detaylı

RİSKLİ YAPILAR ve GÜÇG

RİSKLİ YAPILAR ve GÜÇG RİSKLİ YAPILAR ve GÜÇG ÜÇLENDİRME ÇALIŞMALARI Doç.. Dr. Ercan ÖZGAN Düzce Üniversitesi YAPILARDA OLU AN R SKLER N NEDENLER GENEL OLARAK 1. Tasar m ve Analiz Hatalar 2. Malzeme Hatalar 3. çilik Hatalar

Detaylı

GECE SOĞUT MASI NDA Bİ NALARI N ISI L PERFORMANSI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Ma k. Müh. Edvi n ÇETEGEN. Anabili m Dalı : MAKİ NA MÜHENDİ SLİ Ğİ

GECE SOĞUT MASI NDA Bİ NALARI N ISI L PERFORMANSI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Ma k. Müh. Edvi n ÇETEGEN. Anabili m Dalı : MAKİ NA MÜHENDİ SLİ Ğİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ GECE SOĞUT MASI NDA Bİ NALARI N ISI L PERFORMANSI YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Ma k. Müh. Edvi n ÇETEGEN Anabili m Dalı : MAKİ NA MÜHENDİ SLİ Ğİ Progra

Detaylı

TAŞI YI CI SİSTEM SEÇİ Mİ NE YÖNELİ K ÇOK ÖLÇÜTLÜ Bİ R YAKLAŞI M

TAŞI YI CI SİSTEM SEÇİ Mİ NE YÖNELİ K ÇOK ÖLÇÜTLÜ Bİ R YAKLAŞI M İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ TAŞI YI CI SİSTEM SEÇİ Mİ NE YÖNELİ K ÇOK ÖLÇÜTLÜ Bİ R YAKLAŞI M YÜKSEK Lİ SANS TEZİ İnş. Müh. Muzaffer Görke m YI LDI RI M Anabili m Dalı : Mİ

Detaylı

HERMETĠ K PĠSTONLU KOMPRES ÖRLERDE YAĞLAMA YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ. Ma k. Müh. ġükrü BarıĢ ÜNAL. Anabili m Dalı : MAKĠ NA MÜHENDĠ SLĠ ĞĠ

HERMETĠ K PĠSTONLU KOMPRES ÖRLERDE YAĞLAMA YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ. Ma k. Müh. ġükrü BarıĢ ÜNAL. Anabili m Dalı : MAKĠ NA MÜHENDĠ SLĠ ĞĠ ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠTÜSÜ HERMETĠ K PĠSTONLU KOMPRES ÖRLERDE YAĞLAMA YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ Ma k. Müh. ġükrü BarıĢ ÜNAL Anabili m Dalı : MAKĠ NA MÜHENDĠ SLĠ ĞĠ Progra mı :

Detaylı

Deprem bir doğa olayıdır. Deprem Bilimi ise bilinen ve bilinmeyen parametreleriyle, karmaşık ve karışık teoriler konseptidir

Deprem bir doğa olayıdır. Deprem Bilimi ise bilinen ve bilinmeyen parametreleriyle, karmaşık ve karışık teoriler konseptidir DEPREM VE ANTALYA NIN DEPREMSELLİĞİ 1. BÖLÜM DEPREM Deprem bir doğa olayıdır. Deprem Bilimi ise bilinen ve bilinmeyen parametreleriyle, karmaşık ve karışık teoriler konseptidir 1.1. DEPREMİN TANIMI Yerkabuğu

Detaylı

Gök ler. Uçak lar la gi di lir an cak ora la ra. İn san gök ler de do la şa bil se. Bir ak şa müs tü, ar ka daş la rıyla. Bel ki ora la ra uçak lar

Gök ler. Uçak lar la gi di lir an cak ora la ra. İn san gök ler de do la şa bil se. Bir ak şa müs tü, ar ka daş la rıyla. Bel ki ora la ra uçak lar Gök ler. Uçak lar la gi di lir an cak ora la ra. İn san gök ler de do la şa bil se. Bir ak şa müs tü, ar ka daş la rıyla. Bel ki ora la ra uçak lar la da gi di le mez. Çün kü uçak lar çok ya kın dan geçi

Detaylı

YÜKSEK Lİ SANS TEZİ İnş. Müh. Eren AKGÜL. Anabili m Dalı : İ NŞAAT MÜHENDİ SLİ Ğİ. Progra mı : ULAŞTI RMA MÜHENDİ SLİ Ğİ

YÜKSEK Lİ SANS TEZİ İnş. Müh. Eren AKGÜL. Anabili m Dalı : İ NŞAAT MÜHENDİ SLİ Ğİ. Progra mı : ULAŞTI RMA MÜHENDİ SLİ Ğİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ İ ETT HATLARI NDA AKBİ L KULLANI MI NI N ZAMANA GÖRE DEĞİ Şİ Mİ Nİ N İ RDELENMESİ VE MODELLENMESİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ İnş. Müh. Eren AKGÜL Anabili

Detaylı

Yapı Elemanlarının Davranışı

Yapı Elemanlarının Davranışı Önceki Depremlerden Edinilen Tecrübeler ZEMİN ile ilgili tehlikeler Yapı Elemanlarının Davranışı Yrd. Doç. Dr. Barış ÖZKUL MİMARİ tasarım dolayısıyla oluşan hatalar 1- Burulmalı Binalar (A1) 2- Döşeme

Detaylı

BULANI K MANTI ĞI N VERİ MADENCİ LİĞİ NE UYGULANMASI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mat. Müh. Sel ahatti n BOSTANCI. Anabili m Dalı : MÜHENDİ SLİ K Bİ Lİ MLERİ

BULANI K MANTI ĞI N VERİ MADENCİ LİĞİ NE UYGULANMASI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mat. Müh. Sel ahatti n BOSTANCI. Anabili m Dalı : MÜHENDİ SLİ K Bİ Lİ MLERİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ BULANI K MANTI ĞI N VERİ MADENCİ LİĞİ NE UYGULANMASI YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mat. Müh. Sel ahatti n BOSTANCI Anabili m Dalı : MÜHENDİ SLİ K Bİ Lİ MLERİ

Detaylı

ÖNS ÖZ TABLO LĠ STESĠ. AKI ġ DĠ YAGRAMI LĠSTESĠ FOTOĞRAF LĠ STESĠ SUMMARY. 1. GĠ RĠ ġ 1

ÖNS ÖZ TABLO LĠ STESĠ. AKI ġ DĠ YAGRAMI LĠSTESĠ FOTOĞRAF LĠ STESĠ SUMMARY. 1. GĠ RĠ ġ 1 ÖNS ÖZ Bu uzun sol ukl u çalışma boyunca beni yönlendirerek bu çalış manın ortaya çı kması nda büyük e meği bul unan t ez danış manım Sayı n Pr of. Dr. Ertan Özkan a, Sayı n Hoca m Pr of. Dr. Yıl dız Sey

Detaylı

DEPRE M BÖLGELERİ NDE YI ĞMA YAPI TASARI MI NI N YÖNET MELİ ĞE GÖRE İ NCELENMESİ. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Nurgül AKGÜNDÜZ

DEPRE M BÖLGELERİ NDE YI ĞMA YAPI TASARI MI NI N YÖNET MELİ ĞE GÖRE İ NCELENMESİ. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Nurgül AKGÜNDÜZ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ DEPRE M BÖLGELERİ NDE YI ĞMA YAPI TASARI MI NI N YÖNET MELİ ĞE GÖRE İ NCELENMESİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Nurgül AKGÜNDÜZ Anabili m Dalı : Mİ

Detaylı

ÇORUM ORGANİ ZE SANAYİ BÖLGESİ AFET Bİ LGİ SİSTEMİ ALTYAPI SINI N OLUŞTURUL MASI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Mehmet N. ALKAN

ÇORUM ORGANİ ZE SANAYİ BÖLGESİ AFET Bİ LGİ SİSTEMİ ALTYAPI SINI N OLUŞTURUL MASI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Mehmet N. ALKAN İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ ÇORUM ORGANİ ZE SANAYİ BÖLGESİ AFET Bİ LGİ SİSTEMİ ALTYAPI SINI N OLUŞTURUL MASI YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Mehmet N. ALKAN Anabili m Dalı : JEODEZİ

Detaylı

ÖNSÖZ. Özden SARI KAYA

ÖNSÖZ. Özden SARI KAYA ÖNSÖZ Bu çalış mayı gerçekl eştir me mde benden desteğini ve i nancı nı esirge meyen her kese, her an yanı mda ol an aileme, Ul aş a, Eda ya, görsel mal ze mel eri el de et me mde yardı ml arı ndan dol

Detaylı

Fiilden İsim Yapma Ekleri

Fiilden İsim Yapma Ekleri Fiil kök ve gövdelerinden, isimler yapmakta kullanılan eklerdir. Bu eklerin sayıca çok ve işlek olması, Türkçenin fiilden isim yapmaya elverişli bir dil olduğunun da göstergesidir. 1. -gan, -gen; -kan,

Detaylı

10. SINIF KONU ANLATIMLI. 2. ÜNİTE: ELEKTRİK VE MANYETİZMA 4. Konu MANYETİZMA ETKİNLİK ve TEST ÇÖZÜMLERİ

10. SINIF KONU ANLATIMLI. 2. ÜNİTE: ELEKTRİK VE MANYETİZMA 4. Konu MANYETİZMA ETKİNLİK ve TEST ÇÖZÜMLERİ 10. IIF KOU ALATIMLI 2. ÜİTE: ELEKTRİK VE MAYETİZMA 4. Konu MAYETİZMA ETKİLİK ve TET ÇÖZÜMLERİ 2 Ünite 2 Elektrik ve Manyetizma 2. Ünite 4. Konu (Manyetizma) A nın Çözümleri 3. 1. Man ye tik kuv vet ler,

Detaylı

Türkçe Dil Bilgisi B R N C BÖ LÜM SES B L G S. a b c ç d e f g h i j k l m n o ö p r s t u ü v y z TÖMER. Gazi Üniversitesi 17

Türkçe Dil Bilgisi B R N C BÖ LÜM SES B L G S. a b c ç d e f g h i j k l m n o ö p r s t u ü v y z TÖMER. Gazi Üniversitesi 17 B R N C BÖ LÜM SES B L G S a b c ç d e f g h i j k l m n o ö p r s t u ü v y z TÖMER Gazi Üniversitesi 17 1-ALFABE Tür ki ye Türk çe sinin alfabesinde 29 harf var d r. A a (a) ayakkab B b (be) bebek C

Detaylı

BÖLÜM YEDİ DEPREM TÜRLERİ

BÖLÜM YEDİ DEPREM TÜRLERİ BÖLÜM YEDİ DEPREM TÜRLERİ 7.1 DEPREM TÜRLERİ Bölüm6 da deprem nedir, nasıl oluşur ve deprem sonucunda oluşan yer içinde hareket eden sismik dalgaların nasıl hareket ettiklerini ve yer içinde nasıl bir

Detaylı

Çİ MENTO HARÇLARI NI N Nİ TELİ KLERİ Nİ N İ Yİ LEŞTİ Rİ LMESİ. Mi m. Neşe ERDOĞAN

Çİ MENTO HARÇLARI NI N Nİ TELİ KLERİ Nİ N İ Yİ LEŞTİ Rİ LMESİ. Mi m. Neşe ERDOĞAN İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ Çİ MENTO HARÇLARI NI N Nİ TELİ KLERİ Nİ N İ Yİ LEŞTİ Rİ LMESİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi m. Neşe ERDOĞAN Anabili m Dalı: Mi marlık Progra mı: Çevre

Detaylı

ADANA NI N SI CAK- NE MLİ İ KLİ Mİ NDE DI Ş DUVARLARDA OLUŞAN HASARLARI Nİ RDELENMESİ VE YAPI SAL ÇÖZÜM ÖNERİ LERİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ

ADANA NI N SI CAK- NE MLİ İ KLİ Mİ NDE DI Ş DUVARLARDA OLUŞAN HASARLARI Nİ RDELENMESİ VE YAPI SAL ÇÖZÜM ÖNERİ LERİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ ADANA NI N SI CAK- NE MLİ İ KLİ Mİ NDE DI Ş DUVARLARDA OLUŞAN HASARLARI Nİ RDELENMESİ VE YAPI SAL ÇÖZÜM ÖNERİ LERİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Al

Detaylı

-gi de ra yak- se ve bi lir sin... Öl mek öz gür lü ğü de ya şa mak öz gür lü ğü de önem li dir. Be yoğ lu nda ge zer sin... Şöy le di yor du ken di

-gi de ra yak- se ve bi lir sin... Öl mek öz gür lü ğü de ya şa mak öz gür lü ğü de önem li dir. Be yoğ lu nda ge zer sin... Şöy le di yor du ken di -gi de ra yak- se ve bi lir sin... Öl mek öz gür lü ğü de ya şa mak öz gür lü ğü de önem li dir. Be yoğ lu nda ge zer sin... Şöy le di yor du ken di ne: Sen gü neş li so kak lar da do laşı yor sun, is

Detaylı

MODEL SORU - 1 DEKİ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ

MODEL SORU - 1 DEKİ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ÖLÜ ÜRESEL YNLR OEL SORU - Eİ SORULRN ÇÖZÜLERİ 4 a a a d Şe kil de ö rül dü ğü i bi, ve ışık ışın la rı yansı ma lar so nu u ken di üze rin den e ri dö ner CEVP Şekilde örüldüğü ibi, aynalar arasındaki

Detaylı

mer can or ma nı için de do laş mak tay dı. Ka ya la rın ara sın da ki ya rık lar da on la rın yu va la rıy dı. Ha nos de lik ler den bi ri ne bil gi

mer can or ma nı için de do laş mak tay dı. Ka ya la rın ara sın da ki ya rık lar da on la rın yu va la rıy dı. Ha nos de lik ler den bi ri ne bil gi mer can or ma nı için de do laş mak tay dı. Ka ya la rın ara sın da ki ya rık lar da on la rın yu va la rıy dı. Ha nos de lik ler den bi ri ne bil gi al mak için ka fası nı sok tu. Ama içer de ki za rif

Detaylı

ÜNĠ VERSĠ TE KURULUġUNUN KENT MERKEZĠ ARAZĠ KULLANI M BĠ ÇĠ MĠ NE OLAN ETKĠ LERĠ: ÇANAKKALE ÖRNEĞĠ. YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ Ül kü ÖZEN (502011402)

ÜNĠ VERSĠ TE KURULUġUNUN KENT MERKEZĠ ARAZĠ KULLANI M BĠ ÇĠ MĠ NE OLAN ETKĠ LERĠ: ÇANAKKALE ÖRNEĞĠ. YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ Ül kü ÖZEN (502011402) EK D ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠTÜSÜ ÜNĠ VERSĠ TE KURULUġUNUN KENT MERKEZĠ ARAZĠ KULLANI M BĠ ÇĠ MĠ NE OLAN ETKĠ LERĠ: ÇANAKKALE ÖRNEĞĠ YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ Ül kü ÖZEN (502011402)

Detaylı

DEĞİ Şİ Mİ N SÜREKLİ Lİ Ğİ NDE ZAMANSAL KI RI LMA NOKTALARI; DEĞİ ŞEN İ NSAN VE KENTLERİ N KARŞI LI KLI ETKİ LEŞİ Mİ

DEĞİ Şİ Mİ N SÜREKLİ Lİ Ğİ NDE ZAMANSAL KI RI LMA NOKTALARI; DEĞİ ŞEN İ NSAN VE KENTLERİ N KARŞI LI KLI ETKİ LEŞİ Mİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ DEĞİ Şİ Mİ N SÜREKLİ Lİ Ğİ NDE ZAMANSAL KI RI LMA NOKTALARI; DEĞİ ŞEN İ NSAN VE KENTLERİ N KARŞI LI KLI ETKİ LEŞİ Mİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar

Detaylı

KI SALT MALAR TABLO LĠ STESĠ SEMBOL LĠ STESĠ ÖZET SUMMARY. 1. GĠ RĠ ġ 1

KI SALT MALAR TABLO LĠ STESĠ SEMBOL LĠ STESĠ ÖZET SUMMARY. 1. GĠ RĠ ġ 1 ÖNS ÖZ Bu çalış manı n her aşaması nda bana yardı mcı ol an ve beni destekleyip moti ve eden Sayı n Yar d. Doç. Dr. Al i ERCENGİ Z e, veri madenciliği konusuyl a il gilenme me aracı ol an Sayı n Pr of.

Detaylı

TORK VE DENGE BÖLÜM 8 MODEL SORU - 1 DEKİ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ. 4. Kuvvetlerin O noktasına

TORK VE DENGE BÖLÜM 8 MODEL SORU - 1 DEKİ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ. 4. Kuvvetlerin O noktasına BÖÜM 8 R VE DEE MDE SRU - 1 DEİ SRUARI ÇÖZÜMERİ 1 1 yönü (+), yönü ( ) alınırsa kuvvetlerin noktasına torkları, x = d d = d olur evha 1 yönünde, d lik torkla döner d d 1 d 4 uvvetlerin noktasına göre torkların

Detaylı

KI SALT MALAR TABLO Lİ STESİ ŞEKİ L LİSTESİ SEMBOL Lİ STESİ ÖZET

KI SALT MALAR TABLO Lİ STESİ ŞEKİ L LİSTESİ SEMBOL Lİ STESİ ÖZET ÖNS ÖZ Mühendislik uygul a mal arında hasar t espiti çok öne mli bir yere sahi ptir. Bi r yapı da meydana gel en hasarı n det aylı i ncelenmesi Hasar t espiti ol arak t anı ml anır, ancak hasar ol madan

Detaylı

YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Must afa ÖZKEÇECİ. Anabili m Dalı : Mİ MARLI K. Progra mı : Bİ NA Bİ LGİ Sİ

YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Must afa ÖZKEÇECİ. Anabili m Dalı : Mİ MARLI K. Progra mı : Bİ NA Bİ LGİ Sİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ TEKNOLOJİ İ LE BÜTÜNLEŞEN ALI Ş- VERİ Ş MERKEZİ MODELLERİ ve I NTERNET ALIŞ- VERİ Şİ ÜZERİ NE Bİ R ARAŞTI RMA YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Must afa

Detaylı

DEPREMLER - 2 İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ. Deprem Nedir?

DEPREMLER - 2 İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ. Deprem Nedir? İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ 10.03.2015 DEPREMLER - 2 Dr. Dilek OKUYUCU Deprem Nedir? Yerkabuğu içindeki fay düzlemi adı verilen kırıklar üzerinde biriken enerjinin aniden boşalması ve kırılmalar

Detaylı

Deprem Mühendisliğine Giriş. Onur ONAT

Deprem Mühendisliğine Giriş. Onur ONAT Deprem Mühendisliğine Giriş Onur ONAT İşlenecek Konular Deprem ve depremin tanımı Deprem dalgaları Depremin tanımlanması; zaman, yer büyüklük ve şiddet Dünya ve Türkiye nin sismisitesi Deprem açısından

Detaylı

TAŞI MA AÇI SI NDAN LOJİ STİ K. İnş. Müh. Meh met KATMER

TAŞI MA AÇI SI NDAN LOJİ STİ K. İnş. Müh. Meh met KATMER İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ TAŞI MA AÇI SI NDAN LOJİ STİ K YÜKSEK Lİ SANS TEZİ İnş. Müh. Meh met KATMER Anabili m Dalı: İnşaat Mühendisliği Progra mı: Ul aştır ma Mühendisliği

Detaylı

İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ

İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ DEPREM MÜHENDİSLİĞİ Prof.Dr. Zekai Celep İnşaat Mühendisliğine Giriş / Deprem Mühendisliği DEPREM MÜHENDİSLİĞİ 1. Deprem 2. Beton 3. Çelik yapı elemanları 4. Çelik yapı sistemleri

Detaylı

ya kın ol ma yı is ter dim. Gü neş le ısı nan top rak üze rinde ki çat lak la rı da ha net gö rür düm o za man. Bel ki de ka rın ca la rı hat ta yağ

ya kın ol ma yı is ter dim. Gü neş le ısı nan top rak üze rinde ki çat lak la rı da ha net gö rür düm o za man. Bel ki de ka rın ca la rı hat ta yağ SAKARKÖY Uzun boy lu bir can lı ol ma yı ben is te me dim. Ben, doğ du ğum da da böy ley dim. Za man la da ha da uzadım üs te lik. Bü yü düm. Ben bü yü dük çe di ğer can lılar kı sal dı lar, kü çül dü

Detaylı

KÜRESEL AYNALAR BÖLÜM 26

KÜRESEL AYNALAR BÖLÜM 26 ÜRESE AYNAAR BÖÜ 6 ODE SORU DE SORUARN ÇÖZÜER d d noktası çukur aynanın merkezidir ve ışınlarının izlediği yoldan, yargı doğrudur d noktası çukur aynanın odak noktasıdır d olur yargı doğrudur d + d + dir

Detaylı

HAVA FOTOĞRAFLARI NDAN YARI OTOMATİ K OLARAK Çİ ZGİ SEL DETAYLARI N BELİ RLENMESİ. DOKTORA TEZİ Y. Müh. Okt ay EKER

HAVA FOTOĞRAFLARI NDAN YARI OTOMATİ K OLARAK Çİ ZGİ SEL DETAYLARI N BELİ RLENMESİ. DOKTORA TEZİ Y. Müh. Okt ay EKER İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ HAVA FOTOĞRAFLARI NDAN YARI OTOMATİ K OLARAK Çİ ZGİ SEL DETAYLARI N BELİ RLENMESİ DOKTORA TEZİ Y. Müh. Okt ay EKER Anabili m Dalı : JEODEZİ VE

Detaylı

AGREGALARI N MEKANİ K ÖZELLİ KLERİ İ LE DOKUS AL ÖZELLİ KLERİ ARASI NDAKİ İLİ ŞKİ Nİ N ARAŞTI RI LMASI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Emel AKKOÇ 505981012

AGREGALARI N MEKANİ K ÖZELLİ KLERİ İ LE DOKUS AL ÖZELLİ KLERİ ARASI NDAKİ İLİ ŞKİ Nİ N ARAŞTI RI LMASI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Emel AKKOÇ 505981012 İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ AGREGALARI N MEKANİ K ÖZELLİ KLERİ İ LE DOKUS AL ÖZELLİ KLERİ ARASI NDAKİ İLİ ŞKİ Nİ N ARAŞTI RI LMASI YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Emel AKKOÇ 505981012

Detaylı

PUNTALI NAYLON ELASTAN Ġ PLĠ ĞĠ N ÖRME KUMAġ ( ÇORAP) ÖZELLĠ KLERĠ NE ETKĠ SĠ. Müh. Si bel ġen

PUNTALI NAYLON ELASTAN Ġ PLĠ ĞĠ N ÖRME KUMAġ ( ÇORAP) ÖZELLĠ KLERĠ NE ETKĠ SĠ. Müh. Si bel ġen ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠTÜSÜ PUNTALI NAYLON ELASTAN Ġ PLĠ ĞĠ N ÖRME KUMAġ ( ÇORAP) ÖZELLĠ KLERĠ NE ETKĠ SĠ YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ Müh. Si bel ġen Anabili m Dalı: Tekstil Mühendisliği

Detaylı

SÜRDÜRÜLEBİ Lİ R KONUT VE YAKI N ÇEVRESİ TASARI MI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Gül seren GEREDE. Anabili m Dalı : Mİ MARLI K

SÜRDÜRÜLEBİ Lİ R KONUT VE YAKI N ÇEVRESİ TASARI MI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Gül seren GEREDE. Anabili m Dalı : Mİ MARLI K İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ SÜRDÜRÜLEBİ Lİ R KONUT VE YAKI N ÇEVRESİ TASARI MI YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Gül seren GEREDE Anabili m Dalı : Mİ MARLI K Progra mı : Bİ NA Bİ

Detaylı

RADARSAT GÖRÜNTÜLERĠ KONUMS AL DOĞRULUKLARI NI N ARAġTI RI LMASI YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ. Müh. A. ġa mil DEMĠ REL (501991122)

RADARSAT GÖRÜNTÜLERĠ KONUMS AL DOĞRULUKLARI NI N ARAġTI RI LMASI YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ. Müh. A. ġa mil DEMĠ REL (501991122) ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠTÜSÜ RADARSAT GÖRÜNTÜLERĠ KONUMS AL DOĞRULUKLARI NI N ARAġTI RI LMASI YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ Müh. A. ġa mil DEMĠ REL (501991122) Tezi n Enstitüye Veril

Detaylı

YAPI ve DEPREM MÜHENDİSLİĞİNDE MATRİS YÖNTEMLER. Prof. Dr. Hikmet Hüseyin ÇATAL. Prof. Dr. Hikmet Hüseyin ÇATAL. (III. Baskı)

YAPI ve DEPREM MÜHENDİSLİĞİNDE MATRİS YÖNTEMLER. Prof. Dr. Hikmet Hüseyin ÇATAL. Prof. Dr. Hikmet Hüseyin ÇATAL. (III. Baskı) DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ YAYINLARI NO:294 YAPI ve DEPREM MÜHENDİSLİĞİNDE MATRİS YÖNTEMLER YAPI ve DEPREM MÜHENDİSLİĞİNDE MATRİS YÖNTEMLER (III. Baskı) Prof. Dr. Hikmet Hüseyin ÇATAL

Detaylı

ÖNS ÖZ Ağust os 2002 Ayçe Döşe mecil er

ÖNS ÖZ Ağust os 2002 Ayçe Döşe mecil er ÖNS ÖZ Çalış mal arı m sırası nda değerli eleştirileri yle bana yol gösteren t ez danış manı m İ. T. Ü. Mi marlı k Fakültesi Öğreti m Üyesi Sayı n Pr of. Dr. Sevt ap Yıl maz De mi r kal e ye şükranl arı

Detaylı

36. AVRUPA BRİÇ ŞAMPİYONASI WIESBADEN / ALMANYA

36. AVRUPA BRİÇ ŞAMPİYONASI WIESBADEN / ALMANYA 36. AVRUPA BRİÇ ŞAMPİYONASI WIESBADEN / ALMANYA 1983 MİL Lİ TA IM SEÇ ME LE Rİ Al man ya, Wi es ba den 1983 Av ru pa Şam pi yo na sı için mil li ta kım seç me le ri, yi ne ba zı yö ne ti ci le rin is te

Detaylı

DEPREMLER - 1 İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ. Deprem Nedir? Oluşum Şekillerine Göre Depremler

DEPREMLER - 1 İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ. Deprem Nedir? Oluşum Şekillerine Göre Depremler İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ 03.03.2015 DEPREMLER - 1 Dr. Dilek OKUYUCU Deprem Nedir? Yerkabuğu içindeki fay düzlemi adı verilen kırıklar üzerinde biriken enerjinin aniden boşalması ve kırılmalar

Detaylı

STAJ ARA DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ AYRINTILI SINAV KONULARI

STAJ ARA DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ AYRINTILI SINAV KONULARI 22 STAJ ARA DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ AYRINTILI SINAV KONULARI 406 A GRUBU STAJ ARA DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ AYRINTILI SINAV KONULARI 22 A GRU BU STAJ ARA DÖ NEM DE ER LEN D R ME S AY RIN TI LI SI NAV KO NU LA

Detaylı

İ NSAN VÜCUDUNUN FOTOGRAMETRİ K YÖNTE MLE MODELLENMESİ. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Hasan ATAY. Anabili m Dalı : JEODEZİ ve FOTOGRAMETRİ MÜHENDİ SLİ Ğİ

İ NSAN VÜCUDUNUN FOTOGRAMETRİ K YÖNTE MLE MODELLENMESİ. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Hasan ATAY. Anabili m Dalı : JEODEZİ ve FOTOGRAMETRİ MÜHENDİ SLİ Ğİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ İ NSAN VÜCUDUNUN FOTOGRAMETRİ K YÖNTE MLE MODELLENMESİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Hasan ATAY Anabili m Dalı : JEODEZİ ve FOTOGRAMETRİ MÜHENDİ SLİ

Detaylı

YAPI VE DEPREM. Prof.Dr. Zekai Celep

YAPI VE DEPREM. Prof.Dr. Zekai Celep YAPI VE DEPREM Prof.Dr. 1. Betonarme yapılar 2. Deprem etkisi 3. Deprem hasarları 4. Deprem etkisi altında taşıyıcı sistem davranışı 5. Deprem etkisinde kentsel dönüşüm 6. Sonuç 1 Yapı ve Deprem 1. Betonarme

Detaylı

DAR GELİ RLİ LERE KONUT SAĞLAN MASI NDA Fİ NANS MAN MODELLERİ Nİ N DEĞERLENDİ Rİ LMESİ VE YENİ Bİ R MODEL ÖNERİ Sİ

DAR GELİ RLİ LERE KONUT SAĞLAN MASI NDA Fİ NANS MAN MODELLERİ Nİ N DEĞERLENDİ Rİ LMESİ VE YENİ Bİ R MODEL ÖNERİ Sİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ DAR GELİ RLİ LERE KONUT SAĞLAN MASI NDA Fİ NANS MAN MODELLERİ Nİ N DEĞERLENDİ Rİ LMESİ VE YENİ Bİ R MODEL ÖNERİ Sİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Al

Detaylı

KI SALT MALAR TABLO LĠ STESĠ SEMBOL LĠ STESĠ. 1. GĠ RĠ ġ 1

KI SALT MALAR TABLO LĠ STESĠ SEMBOL LĠ STESĠ. 1. GĠ RĠ ġ 1 ÖNS ÖZ Yüksek lisans bitir me t ezi ol arak Kr en Köpr üleri ni n Katı Modelle mesi ve Sonl u El e manl ar Met oduyl a Stati k Analizi konul u çalış mayı hazırladı m. Tez çalış ma mda ilk ol arak krenl

Detaylı

Tanım: Boyuna doğrultuda eksenel basınç kuvveti taşıyan elemanlara Basınç Çubuğu denir.

Tanım: Boyuna doğrultuda eksenel basınç kuvveti taşıyan elemanlara Basınç Çubuğu denir. BASINÇ ÇUBUKLARI Tanım: Boyuna doğrultuda eksenel basınç kuvveti taşıyan elemanlara Basınç Çubuğu denir. Basınç çubukları, sadece eksenel basınç kuvvetine maruz kalırlar. Bu çubuklar üzerinde Eğilme ve

Detaylı

Sİ NEMATİ K ŞEHİ RLER VE KAPADOKYA / AS MALI KONAK ÖRNEĞİ. Şehi r Pl ancısı Şebne münal

Sİ NEMATİ K ŞEHİ RLER VE KAPADOKYA / AS MALI KONAK ÖRNEĞİ. Şehi r Pl ancısı Şebne münal İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ Sİ NEMATİ K ŞEHİ RLER VE KAPADOKYA / AS MALI KONAK ÖRNEĞİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Şehi r Pl ancısı Şebne münal Anabili m Dalı: ŞEHİ R VE BÖLGE PLANLAMA

Detaylı

METRO İSTASYONLARI TASARI M KRİ TERLERİ İSTANBUL METROSU VE LONDRA TOTTENHAM COURT ROAD İSTASYONU ÖRNEKLERİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ

METRO İSTASYONLARI TASARI M KRİ TERLERİ İSTANBUL METROSU VE LONDRA TOTTENHAM COURT ROAD İSTASYONU ÖRNEKLERİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜSÜ METRO İSTASYONLARI TASARI M KRİ TERLERİ İSTANBUL METROSU VE LONDRA TOTTENHAM COURT ROAD İSTASYONU ÖRNEKLERİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Şehi r Pl ancısı

Detaylı

Bulanık Mantık ve DURTES Yönteminde Uygulanması İçin Bir Öneri

Bulanık Mantık ve DURTES Yönteminde Uygulanması İçin Bir Öneri Bulanık Mantık ve DURTES Yönteminde Uygulanması İçin Bir Öneri Rasim TEMUR İstanbul Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Sunum Programı 1. Giriş 2. Bulanık mantık 3. DURTES yöntemi 4. Uygulama önerileri

Detaylı

KENTSEL KI YI DOLGU ALANLARI KULLANI MI ÇERÇEVESİ NDE YALOVA 17 AĞUSTOS KI YI PARKI NI N PEYZAJ PLANLAMA VE TASARI M AÇI SI NDAN İ RDELENMESİ

KENTSEL KI YI DOLGU ALANLARI KULLANI MI ÇERÇEVESİ NDE YALOVA 17 AĞUSTOS KI YI PARKI NI N PEYZAJ PLANLAMA VE TASARI M AÇI SI NDAN İ RDELENMESİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ KENTSEL KI YI DOLGU ALANLARI KULLANI MI ÇERÇEVESİ NDE YALOVA 17 AĞUSTOS KI YI PARKI NI N PEYZAJ PLANLAMA VE TASARI M AÇI SI NDAN İ RDELENMESİ YÜKSEK

Detaylı

Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 22 Aralı k 2003 Tezi n Savunul duğu Tari h : 14 Ocak 2004

Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 22 Aralı k 2003 Tezi n Savunul duğu Tari h : 14 Ocak 2004 ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠTÜSÜ DE MPSTER SHAFER TEORĠ SĠ KULLANI LARAK TEDARĠ KÇĠ SEÇĠ MĠ UZ MAN SĠSTEMĠ UYGULAMASI YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ End. Müh. Hakan ÇERÇĠ OĞLU 509011202 Tezi

Detaylı

ÇOK KATLI BETONARME YAPILARIN DİNAMİK ANALİZİ

ÇOK KATLI BETONARME YAPILARIN DİNAMİK ANALİZİ ÇOK KATLI BETONARME YAPILARIN DİNAMİK ANALİZİ Adnan KARADUMAN (*), M.Sami DÖNDÜREN (**) ÖZET Bu çalışmada T şeklinde, L şeklinde ve kare şeklinde geometriye sahip bina modellerinin deprem davranışlarının

Detaylı

COذRAF B LG SSTEMLER NDE NESNEYE DAYALI VER MODELLEMES

COذRAF B LG SSTEMLER NDE NESNEYE DAYALI VER MODELLEMES STANBUL TEKN K ـN VERS TES FEN B L MLER ENSTTـSـ COذRAF B LG SSTEMLER NDE NESNEYE DAYALI VER MODELLEMES YـKSEK L SANS TEZ Jeodezi ve Fotogra metri Müh. Lütfi ye KUAK (501991080) Tezi n Enstitüye Veril

Detaylı

DÜZLEM AYNALAR BÖLÜM 25

DÜZLEM AYNALAR BÖLÜM 25 DÜZE AAAR BÖÜ 5 DE SRU 1 DE SRUAR ÇÖZÜER 4 1 A B C D E F ışık ışını B noktasından geçer ışık ışını E noktasından geçer 5 ESE AAR ışını ve düzlem aynalarında yansıdığında, n = 3 ve n = 1 olur Bu durumda

Detaylı

Taşıyıcı Sistem Elemanları

Taşıyıcı Sistem Elemanları BETONARME BİNALARDA OLUŞAN YAPI HASAR BİÇİMLERİ Bu çalışmanın amacı betonarme binaların taşıyıcı sistemlerinde meydana gelen hasarlar ve bu hasarların nedenleri tanıtılacaktır. Yapılarda hasarın belirtisi

Detaylı

TABLO Lİ STESİ ŞEKİ L LİSTESİ EKLER Lİ STESİ 1. Gİ Rİ Ş 1

TABLO Lİ STESİ ŞEKİ L LİSTESİ EKLER Lİ STESİ 1. Gİ Rİ Ş 1 ÖNS ÖZ Önceli kle bu çalış mayı yöneti mi nde gerçekleştir miş ol duğu m, gelecekt e de biri ki ml eri nden yaşa m boyu faydal anacağı m, Sn. Pr of. Dr. S. Met e Ünügür e çalış ma mı zı n her aşaması nda

Detaylı

TORK. τ = 2.6 4.sin30.2 + 2.cos60.4 = 12 4 + 4 = 12 N.m Çubuk ( ) yönde dönme hareketi yapar. τ K. τ = F 1. τ 1. τ 2. τ 3. τ 4. 1. 2.

TORK. τ = 2.6 4.sin30.2 + 2.cos60.4 = 12 4 + 4 = 12 N.m Çubuk ( ) yönde dönme hareketi yapar. τ K. τ = F 1. τ 1. τ 2. τ 3. τ 4. 1. 2. AIŞIRMAAR 8 BÖÜM R ÇÖZÜMER R cos N 4N 0 4sin0 N M 5d d N ve 4N luk kuv vet lein çu bu ğa dik bi le şen le i şekil de ki gi bi olu nok ta sı na gö e top lam tok; τ = 6 4sin0 + cos4 = 4 + 4 = Nm Çubuk yönde

Detaylı

BETONARME BİNALARDA DEPREM HASARLARININ NEDEN VE SONUÇLARI

BETONARME BİNALARDA DEPREM HASARLARININ NEDEN VE SONUÇLARI BETONARME BİNALARDA DEPREM HASARLARININ NEDEN VE SONUÇLARI Z. CANAN GİRGİN 1, D. GÜNEŞ YILMAZ 2 Türkiye de nüfusun % 70 i 1. ve 2.derece deprem bölgesinde yaşamakta olup uzun yıllardan beri orta şiddetli

Detaylı

AKARYAKI T VE LPG İSTASYONLARI NDA KAMU GÜVENLİ Ğİ AÇI SI NDAN YAPI VE YAPI M DENETİ Mİ. Mi mar Sedef YUVAKUR

AKARYAKI T VE LPG İSTASYONLARI NDA KAMU GÜVENLİ Ğİ AÇI SI NDAN YAPI VE YAPI M DENETİ Mİ. Mi mar Sedef YUVAKUR İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ AKARYAKI T VE LPG İSTASYONLARI NDA KAMU GÜVENLİ Ğİ AÇI SI NDAN YAPI VE YAPI M DENETİ Mİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Sedef YUVAKUR Anabili m Dalı:

Detaylı

Yeryüzünden kesit 11/6/2014 DEPREM HAREKETİ

Yeryüzünden kesit 11/6/2014 DEPREM HAREKETİ İnşaat Mühendisliğine Giriş / Deprem Mühendisliği DEPREM MÜHENDİSLİĞİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ DEPREM MÜHENDİSLİĞİ 1. Deprem hareketi 2. Yurdumuzdaki depremler 3. Deprem hasarları 4. Değerlendirme Prof.Dr.

Detaylı

YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLERİN BANKALAR KANUNU NUN 46 NCI MADDESİNE GÖRE YAPACAKLARI TASDİKE İLİŞKİN USUL VE ESASLAR HAKKINDA YÖNETMELİK

YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLERİN BANKALAR KANUNU NUN 46 NCI MADDESİNE GÖRE YAPACAKLARI TASDİKE İLİŞKİN USUL VE ESASLAR HAKKINDA YÖNETMELİK YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLERİN BANKALAR KANUNU NUN 46 NCI MADDESİNE GÖRE YAPACAKLARI TASDİKE İLİŞKİN USUL VE ESASLAR HAKKINDA YÖNETMELİK 13 298 YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLERİN BANKALAR KANUNU NUN 46 NCI MADDESİNE

Detaylı

ANTREPO MODÜLÜ UYGULAMASI

ANTREPO MODÜLÜ UYGULAMASI ANTREPO MODÜLÜ UYGULAMASI Antrepo modül ü kendi antreposu ol an fir mal ar tarafı ndan depodaki yükl eri n kontrol ü, fat ura ve evrakları nı n kesil mesi raporla ma işle mi ni n yapıl ması a macı yla

Detaylı

SI CAKLI K AYARLI FONKSİ YONEL KUMAŞLARI N TASARLANMASI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Al ev KARAKAŞ. Anabili m Dalı : TEKSTİ L MÜHENDİ SLİ Ğİ

SI CAKLI K AYARLI FONKSİ YONEL KUMAŞLARI N TASARLANMASI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Al ev KARAKAŞ. Anabili m Dalı : TEKSTİ L MÜHENDİ SLİ Ğİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ SI CAKLI K AYARLI FONKSİ YONEL KUMAŞLARI N TASARLANMASI YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Al ev KARAKAŞ Anabili m Dalı : TEKSTİ L MÜHENDİ SLİ Ğİ Progra

Detaylı

MARDİ N DE GECEKONDU OLGUSU Bİ R ALAN ARAŞTI RMASI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Fatı ma OLĞAÇ. Anabili m Dalı : Mİ MARLI K. Progra mı : Bİ NA Bİ LGİ Sİ

MARDİ N DE GECEKONDU OLGUSU Bİ R ALAN ARAŞTI RMASI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Fatı ma OLĞAÇ. Anabili m Dalı : Mİ MARLI K. Progra mı : Bİ NA Bİ LGİ Sİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ MARDİ N DE GECEKONDU OLGUSU Bİ R ALAN ARAŞTI RMASI YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Fatı ma OLĞAÇ Anabili m Dalı : Mİ MARLI K Progra mı : Bİ NA Bİ LGİ Sİ OCAK

Detaylı

SARILMIŞ VE GELENEKSEL TİP YIĞMA YAPILARIN DEPREM DAVRANIŞLARININ İNCELENMESİ. Ali URAL 1

SARILMIŞ VE GELENEKSEL TİP YIĞMA YAPILARIN DEPREM DAVRANIŞLARININ İNCELENMESİ. Ali URAL 1 SARILMIŞ VE GELENEKSEL TİP YIĞMA YAPILARIN DEPREM DAVRANIŞLARININ İNCELENMESİ Ali URAL 1 aliural@ktu.edu.tr Öz: Yığma yapılar ülkemizde genellikle kırsal kesimlerde yoğun olarak karşımıza çıkmaktadır.

Detaylı

Sİ NYALİ ZE KAVŞAKLARDA TRAFİ K AKI MI NI N MODELLENMESİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ. Anabili m Dalı : İ NŞAAT MÜHENDİ SLİ Ğİ

Sİ NYALİ ZE KAVŞAKLARDA TRAFİ K AKI MI NI N MODELLENMESİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ. Anabili m Dalı : İ NŞAAT MÜHENDİ SLİ Ğİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ Sİ NYALİ ZE KAVŞAKLARDA TRAFİ K AKI MI NI N MODELLENMESİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Ce m SÖNMEZ Anabili m Dalı : İ NŞAAT MÜHENDİ SLİ Ğİ Progra mı

Detaylı

4. - 5. sınıflar için. Öğrenci El Kitabı

4. - 5. sınıflar için. Öğrenci El Kitabı 4. - 5. sınıflar için Öğrenci El Kitabı Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı nın 28.08.2006 tarih ve B.08.0.TTK.0.01.03.03.611/9036 sayılı yazısı ile Denizler Yaşamalı Programı nın*

Detaylı

1050A, 3003, 3105, 5005 ALÜMİ NYUM ALAŞIMLARI NI N Çİ FT MERDANELİ DÖKÜM YÖNTE Mİ YLE LEVHA ŞEKLİ NDE İ MALATI VE Mİ KROYAPI LARI NI N İ NCELENMESİ

1050A, 3003, 3105, 5005 ALÜMİ NYUM ALAŞIMLARI NI N Çİ FT MERDANELİ DÖKÜM YÖNTE Mİ YLE LEVHA ŞEKLİ NDE İ MALATI VE Mİ KROYAPI LARI NI N İ NCELENMESİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ 1050A, 3003, 3105, 5005 ALÜMİ NYUM ALAŞIMLARI NI N Çİ FT MERDANELİ DÖKÜM YÖNTE Mİ YLE LEVHA ŞEKLİ NDE İ MALATI VE Mİ KROYAPI LARI NI N İ NCELENMESİ

Detaylı

JEODEZİ K VERİ TABANI TASARI MI ve WEB TABANLI YÖNETİ Mİ

JEODEZİ K VERİ TABANI TASARI MI ve WEB TABANLI YÖNETİ Mİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ JEODEZİ K VERİ TABANI TASARI MI ve WEB TABANLI YÖNETİ Mİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Özgür ÖZASLAN (501001753) Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h

Detaylı

BETONARME YAPI LARDA GÖZLENEN DEPRE M HAS ARLARI VE NEDENLERİ. Halit COZA. Anabili mdalı : Mİ MARLI K. Progra mı : YAPI Bİ LGİ Sİ

BETONARME YAPI LARDA GÖZLENEN DEPRE M HAS ARLARI VE NEDENLERİ. Halit COZA. Anabili mdalı : Mİ MARLI K. Progra mı : YAPI Bİ LGİ Sİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ BETONARME YAPI LARDA GÖZLENEN DEPRE M HAS ARLARI VE NEDENLERİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Halit COZA Anabili mdalı : Mİ MARLI K Progra mı : YAPI Bİ LGİ

Detaylı

DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMI

DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMI DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMI Depremle İlgili Temel Kavramlar 2 2. Hafta Yrd. Doç. Dr. Alper CUMHUR Kaynak: Sakarya Üniversitesi / İnşaat Mühendisliği Bölümü / Depreme Dayanıklı Betonarme Yapı Tasarımı

Detaylı

MODEL SORU - 1 DEKİ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ

MODEL SORU - 1 DEKİ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ 1. BÖÜM A DAGAARI MDE SRU - 1 DEİ SRUARIN ÇÖZÜMERİ 5. T 1. uvvet vektörünün dengeden uzaklaşan ucu ile hız vektörünün ları çakışık olmalıdır. Buna göre şeklinde CEVA C 2. Dal ga la rın gen li ği den ge

Detaylı

KENTDI ŞI ALI ŞVERİ Ş MERKEZLERİ NDE KULLANI CI TALEPLERİ Nİ N BELİ RLENMESİ: ADANA ÖRNEĞİ. Mi mar Hayri ye ÇETİ N

KENTDI ŞI ALI ŞVERİ Ş MERKEZLERİ NDE KULLANI CI TALEPLERİ Nİ N BELİ RLENMESİ: ADANA ÖRNEĞİ. Mi mar Hayri ye ÇETİ N İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ KENTDI ŞI ALI ŞVERİ Ş MERKEZLERİ NDE KULLANI CI TALEPLERİ Nİ N BELİ RLENMESİ: ADANA ÖRNEĞİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Hayri ye ÇETİ N Anabili m

Detaylı

ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠTÜSÜ

ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠTÜSÜ ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠTÜSÜ TÜRKĠ YE DE AFET SONRASI KURULAN GEÇĠ CĠ KONUT YERLEġ KELERĠ NĠ N KRONOLOJĠ KĠ NCELENMESĠ ĠZMĠ T VE YALOVA DA KURULAN PREFABRĠ K YERLEġĠ M ÖRNEKLERĠ

Detaylı

DEPREM HESABI. Doç. Dr. Mustafa ZORBOZAN

DEPREM HESABI. Doç. Dr. Mustafa ZORBOZAN BETONARME YAPI TASARIMI DEPREM HESABI Doç. Dr. Mustafa ZORBOZAN Mart 2009 GENEL BİLGİ 18 Mart 2007 ve 18 Mart 2008 tarihleri arasında ülkemizde kaydedilen deprem etkinlikleri Kaynak: http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/map/tr/oneyear.html

Detaylı

INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ

INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ 4/3/2017 1 INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ Yrd.Doç.Dr. Orhan ARKOÇ e-posta : orhan.arkoc@klu.edu.tr Web : http://personel.klu.edu.tr/orhan.arkoc 4/3/2017 2 BÖLÜM 4 TABAKALI KAYAÇLARIN ÖZELLİKLER, STRATİGRAFİ,

Detaylı

FENER - BALAT SEMTLERİ NDE KENTSEL AÇI K ALAN KULLANI MI NI N İ RDELENMESİ VE SEMTLERİ N SAHİ L KESİ Mİ İ Çİ N Bİ R DÜZENLE ME ÖNERİ Sİ

FENER - BALAT SEMTLERİ NDE KENTSEL AÇI K ALAN KULLANI MI NI N İ RDELENMESİ VE SEMTLERİ N SAHİ L KESİ Mİ İ Çİ N Bİ R DÜZENLE ME ÖNERİ Sİ İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ FENER - BALAT SEMTLERİ NDE KENTSEL AÇI K ALAN KULLANI MI NI N İ RDELENMESİ VE SEMTLERİ N SAHİ L KESİ Mİ İ Çİ N Bİ R DÜZENLE ME ÖNERİ Sİ YÜKSEK

Detaylı

I ŞI K VE RENK KULLANI MI NI N SAHNE AYDI NLAT MASI NDAKİ YERİ. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar İ dil GENÇAYDI N. Anabili m Dalı : Mİ MARLI K

I ŞI K VE RENK KULLANI MI NI N SAHNE AYDI NLAT MASI NDAKİ YERİ. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar İ dil GENÇAYDI N. Anabili m Dalı : Mİ MARLI K İ STANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜSÜ I ŞI K VE RENK KULLANI MI NI N SAHNE AYDI NLAT MASI NDAKİ YERİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar İ dil GENÇAYDI N Anabili m Dalı : Mİ MARLI K Pr ogr

Detaylı

L BERAL MARX STE FAfi ST NASYONAL SOSYAL ST VE SOSYAL DEVLET

L BERAL MARX STE FAfi ST NASYONAL SOSYAL ST VE SOSYAL DEVLET Prof. Dr. AYFER GÖZE L BERAL MARX STE FAfi ST NASYONAL SOSYAL ST VE SOSYAL DEVLET Yedinci Basım Yay n No : 2328 Hukuk Dizisi : 1153 5. Bas m - Eylül - stanbul 2009 T pk 6. Bas m - Ekim - stanbul 2010 7.

Detaylı

KENT PARKLARI İ LE İ LGİ Lİ KALİ TE KRİ TERLERİ Nİ N OLUŞTURUL MASI DOKTORA TEZİ. Peyzaj Y. Mi marı Gökçen Fi rdevs YÜCEL

KENT PARKLARI İ LE İ LGİ Lİ KALİ TE KRİ TERLERİ Nİ N OLUŞTURUL MASI DOKTORA TEZİ. Peyzaj Y. Mi marı Gökçen Fi rdevs YÜCEL İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ KENT PARKLARI İ LE İ LGİ Lİ KALİ TE KRİ TERLERİ Nİ N OLUŞTURUL MASI DOKTORA TEZİ Peyzaj Y. Mi marı Gökçen Fi rdevs YÜCEL Anabili m Dalı : ŞEHİ

Detaylı

Kirişli Döşemeli Betonarme Yapılarda Döşeme Boşluklarının Kat Deplasmanlarına Etkisi. Giriş

Kirişli Döşemeli Betonarme Yapılarda Döşeme Boşluklarının Kat Deplasmanlarına Etkisi. Giriş 1 Kirişli Döşemeli Betonarme Yapılarda Döşeme Boşluklarının Kat Deplasmanlarına Etkisi İbrahim ÖZSOY Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Kınıklı Kampüsü / DENİZLİ Tel

Detaylı