T.C HATAY VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ HATAY İL ÇEVRE DURUM RAPORU HATAY

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "T.C HATAY VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ HATAY İL ÇEVRE DURUM RAPORU HATAY - 2008"

Transkript

1 T.C HATAY VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ HATAY İL ÇEVRE DURUM RAPORU, HATAY

2 Eğer vatan denilen şey, kupkuru dağlardan, taşlardan, ekilmemiş sahalardan, çıplak ovalardan şehirler ve köylerden ibaret olsaydı, onun zindandan hiçbir farkı kalmazdı. Mustafa Kemal ATATÜRK

3 ULUSAL ÇEVRE ANDI "Şimdiki ve gelecek kuşakların temiz ve sağlıklı bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğu, gerçeğinden hareketle, çevreye duyarlı bir kalkınmadan yana olduğumu vurgulayarak; doğal kaynakların ekonomik kalkınmanın hem kaynağını hem sınırını oluşturduğunu bilerek, çevrenin korunması ve geliştirilmesinde bireysel katkı ve katılımın gereğine ve önemine inanarak; çevresel değerlere sahip çıkıp zarar verenleri uyaracağıma, doğal kaynaklardan faydalanırken tutumlu davranacağıma, sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda hareket edeceğime, bu yönde işbirliği ve dayanışma anlayışı içerisinde hareket ederek, çevre konusunda herkese örnek olacağıma söz veririm."

4 TAKDĐM Đnsanoğlu, çevresiyle sürekli bir etkileşim halindedir. Her geçen gün insan nüfusunun artmasına paralel olarak, üretimin artması, sağlıksız sanayileşme, çarpık kentleşme gibi sorunlar nedeniyle doğal kaynaklar hızla tüketilmekte ve çevreye verilen kirlilik yükü hızla artmaktadır. Yaşanan çevre sorunlarının çeşitliliği ve boyutları dikkate alındığında; günümüzde Endüstri ve teknoloji alanında meydana gelen hızlı gelişmeler, yaşam düzeyinin yükselmesini sağlarken, diğer yandan da doğal dengenin bozulması, kaynakların yok edilmesi ve canlıların yaşamını tehdit eden bir durumun oluşması sonucunu doğurmuştur. Çevreye zarar vermeden kalkınmanın yolu; yatırım öncesi, çevreyi göz önüne alan iyi bir planlamadan geçer. Bu nedenle, insanların çevre bilincinin gelişmesi, çevreye duyarlı ve kalıcı davranışlar edinmesi, eğitimin her aşamasında göz önünde bulundurulması gereken bir husustur. Sürdürülebilir bir kalkınma için çevre dostu teknolojiler kullanma, arıtma teknolojilerinden yararlanma yoluyla çevre kirliliğinin minimize edilmesi hedeflenmelidir. Çevreyi korumak, akılcı kullanmak, sağlıklı sanayileşme, planlı kentleşme çabalarının hepsi insanın sağlığı içindir. Bu nedenle, insanların çevre bilincinin gelişmesi, çevreye duyarlı ve kalıcı davranışlar edinmesi, eğitimin her aşamasında göz önünde bulundurulması gereken bir husustur. Đlimizin çevre değerleri açısından bugünkü durumunu ortaya koymak amacıyla Đl Çevre ve Orman Müdürlüğünce hazırlanan Çevre Durum Raporu nun hazırlanmasında katkı sağlayan kurum, kuruluş ve emeği geçen tüm personele teşekkür ederim. Mehmet Celalettin LEKESĐZ Hatay Valisi

5 ÖNSÖZ Hatay, tarihte pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış bir ildir. Bu nedenledir ki Đlimiz; tarihi ve kültürel yönden eşi bulunmaz zenginlikler barındırmaktadır. Bunların yanı sıra akarsular, ormanlar, vb. gibi doğal kaynaklar açısından da oldukça şanslı olan ilimiz, sahip olduğu değerleri ile adından sıkça söz edilen bir turizm merkezi haline gelebilecek potansiyele sahiptir. Ancak, sahip olunan tüm bu değerler, bilinçsizce kullanıldığı takdirde yok olma tehdidiyle karşı karşıya kalacağı bir gerçektir. Bir kentin ekonomik anlamda gelişebilmesi için sanayinin varlığı yadsınamaz bir gerçek olmakla birlikte; sanayi ve kentleşmenin olumsuz etkileri mümkün olduğunca aza indirgenmelidir. Sağlıklı bir yaşam sürdürülmesi ancak sağlıklı ve temiz bir çevre ile mümkündür. Bunu sağlayacak olan da insanın kendisidir. Bu aynı zamanda anayasal bir zorunluluktur. Anayasamızın 56. Maddesinde ; Herkes sağlıklı ve dengeli çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşın ödevidir denmektedir. Doğal kaynakların korunması ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanabilmesi için koruma kullanma değerlerinin oluşturulması gerekir. Bu bilinçle sahip olduğumuz canlı ve cansız tüm doğal değerlerin, biyolojik zenginliklerimizin tespiti ve muhafazası gerekmektedir. Çevre sorunları, artık bölgesel olmaktan çıkmış, küresel bir boyut kazanmıştır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin atmosfere yaydıkları CO 2 emisyonunun bir sonucu olan küresel ısınma ve iklim değişiklikleri dünyanın en önemli gündem maddesi haline gelmiştir. Đlimizin çevresel değerlerin tespitine yönelik olarak hazırlanmış olan Çevre Durum Raporu ile, Đlimizin envanter değerlerinin mümkün olduğunca doğru ve güncel olarak çıkarılması amaçlanmaktadır. Bu sayede, sorunların tespiti ve bu tespitlere yönelik olarak alınacak önlemlerin belirlenmesi sağlanmış olacaktır. Çevre Durum Raporu nun hazırlanmasında katkı sağlayan kurum, kuruluşlara ve Müdürlüğümüz personellerine teşekkür ederim. Đbrahim YÜZER Đl Çevre ve Orman Müdür V.

6 H A Z IRLAYANLAR Turgut TOMA ÇED ve Planlama Şube Müdürü Cengiz ERARSLAN Veteriner Hekim H. Basri ALANLI Çevre Mühendisi Tuncay ÖNAL Ziraat Mühendisi 2008 İl Çevre ve Orman Müdürlüğü. Orman İşletme Binası 3.Kat Antakya / HATAY Telefon Faks hatay@hatay-cevreorman.gov.tr

7 Đçindekiler Giriş Đçindekiler SAYFA Tablolar Dizini Harita, Şekil ve Grafikler Dizini Bölüm A 1 COĞRAFĐ KAPSAM 1 A.1. Giriş 1 A.2. Đl ve ilçe Sınırları 4 A.3. Đlin Coğrafi Durumu 5 A.4. Đlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 6 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 9 Bölüm B 14 DOĞAL KAYNAK 14 B.1. Enerji Kaynakları 14 B.2. Flora ve Fauna 17 B.3. Toprak 20 B.4. Su Kaynakları 24 B.5. Mineral Kaynaklar 30 Bölüm C 32 HAVA (ATMOSFER VE ĐKLĐM) 32 C.1. iklim ve Hava 29 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynaklar 51 C.3. Atmosferik Kirlilik 57 C.4. Hava Kirleticilerinin çevreye Olan Etkileri 57 Bölüm D 59 SU 59 D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 66 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 54 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve çevreye Etkileri 54 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikalar 69 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 70 Bölüm E 75 TOPRAK VE ARAZĐ KULLANIMI 75 E.1. Genel Toprak Yapısı 75 E.2. Toprak Kirliliği 78 E.3. Arazi 78 Bölüm F 84 FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER 84 F.1. Ormanlar 84 F.2.Çayır ve Meralar 88 F.3. Flora 90 F.4. Fauna 109 F.5. Hassas Yöreler 114

8 Bölüm G 139 TURĐZM 139 G.1. Yörenin Turistik Değerleri 139 G.2. Turizm Çeşitleri 160 G.3. Turistik Altyapı 179 G.4. Turist Sayısı 190 G.5. Turizm Ekonomisi 195 G.6. Turizm Çevre ilişkisi 196 Bölüm H 197 TARIMVEHAYVANCILIK 197 H.1. Genel Tarımsal Yapı 197 H.2. Tarımsal Üretim 198 H.3. Organik Tarım 215 H.4. Tarımsal işletmeler 215 H.5. Tarımsal Faaliyetler 218 Bölüm I 224 MADENCiLiK 224 I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi OlanDoğal 227 Malzemeler Bölüm J 240 ENERJĐ 240 J.1. Kaynaklarına Göre Enerjilerin Sınıflandırılması 240 J.2. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 244 Bölüm K 246 SANAYĐ VE TEKNOLOJĐ 246 K.1.Đl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler 246 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 248 K.3. Sanayinin ilçelere Göre Dağılımı 249 K.4. Sanayi Gruplarına Göre işyeri Sayıları ve istihdam Durumu 250 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 251 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 255 Bölüm L 258 ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 258 L.1. Altyapı 258 L.2. Ulaşım 262 L.3. Haberleşme 281 L.4. Đlin Đmar Durumu 284 L.5. Đldeki Baz istasyonları Sayısı 284 Bölüm M 288 YERLEŞĐMALANLARI VE NUFUS 288 M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 288 M.2. Altyapı 291 M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 291 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 293 M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 294 M.6. Nüfus 295 Bölüm N 311 ATIKLAR 311 N.1. Evsel Katı Atıklar 311 N.2. Tehlikeli ve Zararlı Atıklar 313 N.3. Özel Atıklar 315 N.4. Diğer Atıklar 323 N.5. Atık Yönetimi 323 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 324 N.7.Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transfer Đstasyonları 325 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 325 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi 326

9 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 326 Bölüm O 340 GÜRÜLTÜ VE TĐTREŞĐM Gürültü Titreşim 345 Bölüm P 346 AFETLER 346 P.1. Afet Olayları 346 P.2. Afetler ve Sağlık Zararları 373 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 374 Bölüm R 377 SAĞLIK VE ÇEVRE 377 R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 377 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 457 Bölüm S 458 ÇEVRE EĞĐTĐMĐ 458 S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile ilgili Faaliyetleri 458 S.2. Çevre ile ilgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 458 Bölüm T 464 ÇEVRE YÖNETĐMĐ VE PLANLAMA 464 T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 464 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, 465 Korunması ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak 466 Biçimde Plan. T.4. Çevrenin insan- Psikososyal ihtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 466 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 466

10 TABLO HARĐTA, ŞEKĐL VE GRAFĐKLER DĐZĐNĐ S.No Tablo Sayfa 1 Hatay Đl Merkezinin Güneşlenme Süresinin Aylık Ortalaması 14 2 Hatay Đl Merkezinin Sıcaklık Ortalamaları 14 3 Hatay Đli Akarsuları 15 4 Hatay Đli Đçin Aylara Göre Rüzgar Hızı Ortalamaları 16 5 Antakya Đçin Aylara Göre 27 Yıllık Rüzgar Hızı 16 6 Đskenderun Đçin Aylara Göre 31 Yıllık Rüzgar Hızı Yılında Hatay Ve Alt Bölgelerinde Arazilerin Dağılımı 18 8 Su Kaynaklarının Yüz Ölçümleri 18 9 Đlimiz Baraj Verileri Ve Sulama Tesisleri Hatay Đli Yer Altı Su Potansiyeli Hatay Đli Yer Altı Su Potansiyeli Büyüklük Sırasına Göre Đlimizde Bulunan Belli Başlı Göller Hatay Đli Đçin Aylara Göre Yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları Yılı Ortalama Ruzgar Hizi (M/S) Yılı En Hizli Esen Ruzgarin Yonu Yılı En Hizli Esen Ruzgarin Ortalama Hızı (M/S) Yılı Ort. Firtinali Gun Say. (Ruz.Hız>=17.2 M/S) Yılı Ort. Kuv.Ruz. Gun Say. (Ruz.Hiz M/S) Basınç Değerleri Đlimiz Sıcaklık Verileri Uzun Yıllar Đçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler ( ) Uzun Yıllar Đçinde Gerçekleşen En Yüksek Ve En Düşük Değerler ( )* Yılı Ortalama Buharlasma (Mm) Yılı Gunluk En Cok Buharlasma (Mm) Ortalama Toplam Yağış Miktari (Mm) Gunluk En Cok Yağış Miktari (Mm) Yılları Arasında Ortalama Yağış Miktarı; Ortalama Kar Yağıslı Günler Sayısı Ortalama Kar Ortulu Günler Sayısı En Yuksek Kar Ortusu Kalinligi (Cm Ortalama Dolulu Günler Sayısı Ortalama Kiragili Gunler Sayisi Ortalama Orajli Günler Sayısı Đl Merkezinde Yılları Arasında Evsel Isıtmada Kullanılan Yakıtların Cinsini Antakya Merkez Đlçe,Altınözü,Belen,Hassa,Kırıkhan,Kumlu,Reyhanlı Samandağ Ve Yayladağı Đlçelerinde Isınmada Kullanılacak Yerli Kömür Özellikleri Sınır Değerleri): Đskenderun Ve Dörtyol Đlçelerinde Isınmada Kullanılacak Yerl Kömür Özellikleri Ve Sınır Değerleri: Isınma Amaçlı Kullanılacak Đthal Taş Ve Linyit Kömürün Özellikleri Ve Sınır Değerleri : Prina Briketi Özellikleri Ve Sınır Değerleri Đlimizde Trafiğe Kayıtlı Motorlu Taşıt Araçlarının Sayıları Antakya-Đskenderun Hava Kalitesi Ölçümü Sonuçları: /2002 Yılları Arasında Đliniz Kükürtdioksit (So 2 ) Ve Partikül Madde (Pm) Ortalamaları Ve Değişim Oranları Đle En Düşük Ve En Yüksek So 2, Pm Değerleri Ve Kvs Tarihleri Arasında Đlimizde Ortalama Kükürtdioksit (So 2 ), Partikül Madde Pm10,Rüzgar Hızı,Rüzgar Yönü,Hava Sıcaklığı,Bağıl Nem,Hava Basıncı Yer Altı Suları Büyüklük Sırasına Göre Đlimizde Bulunan Belli Başlı Göller Đskenderun Đlçesi Deniz Suyu Kalitesi Verileri 66 Đskenderun Ve Yakınında Bulunan Akıntı Sistemleri 46 Deniz Suyu Sıcaklık Ortalamaları Asi Nehrinin Su Kalitesi Ve Kirlilik Düzeyi Ölçüm Sonuçları

11 48 Asi Nehri Demirköprü Ve Antakya Kent Merkezi Đstasyonlarından Elde Edilen Su Kalitesi Ve Kirlilik Düzeyi Ölçüm Sonuçları 49 Hatay Đli Arazi Varlığı Đlimiz Orman Alanları Đlimiz Arazi Dağılımı Hatay Đli Çayır Ve Mera Arazilerinin Kabiliyet Sınıflarına Göre Dağılımı Arkeolojik Sit Alanları Hatay Đli Turizm Đşletme Belgeli Tesisler Hatay Đlindeki Seyahat Acentaları Turizm Đşletme Belgeli Konaklama Tesisleri Đlimizi Ziyaret Eden Turist Sayıları Müze Ve Ören Yerlerini Ziyaret Eden Yerli Ve Yabancı Ziyaretçi Đstatistiği 59 Hatay a Konaklayan Kişi Ve Geceleme Sayıları (Đşletme Belgeli Tesislerde) Hatay a Gelen Yabancı Turistlerin Kullandıkları Taşıtlara Göre Dağılım Hatay a Gelen Yabancı Turistlerin Aylara Ve Yılara Göre Dağılımı Ve Yıllık Değişim Oranları Turist Değişim Oranları Đlimizde Tarım Arazisinin Dağılımı Yem Bitkilerinin Đlçelere Göre Dağılımı Tarım Arazileri Ve Sulama Durumu Devlet Su Đşlerince Açılan Sulama Alanları( Brüt)(Ha) Tarla Ürünleri Sebzeler(Örtüaltı Dahil) Örtü Altı Araziler (Sera) Meyve Veren Ağaç Sayısı Sütununda Gösterilen Ağaç Sayısı Toplu Meyveliklerdeki Ağaç Sayısı Ve Dağınık Ağaç Sayısı Toplamıdır Buğdaygiller Yem Bitkileri Endüstriyel Bitkiler Yılına Ait Meyve Ağacı Üretim Miktarları Sebze Üretim Miktarı Yılı Đlimiz Hayvan Varlığı Yılı Đlimiz Hayvansal Ürünler Üretimi Hatay da Küçükbaş Mevcudunun Yıllara Göre Değişimi (1000 Baş) Hatay Đlinde Üretilen Deniz Balıkları Ürünlerinin Üretim Miktarı Ve Üretim Değerleri Hatay Đlinde Üretilen Deniz Ürünlerinin Üretim Miktarı Ve Üretim Değerleri Hatay Đlinde Üretilen Kültür Balıkları Üretim Miktarı Ve Üretim Değerleri Hatay Đli Arıcılık Yapan Köy Ve Kovan Sayıları Adana, Hatay Ve Đçel Đllerinde Đpekböcekçiliğin Genel Durumu Hatay Đli Arazi Büyüklüğüne Göre Đşletmelerin Dağılımı Zirai Mücadele Đlaçları Tüketim Bilgileri Hatay Đlindeki Maden Varlıkları Đlimiz Sanayi Madenleri Turkiye-Hatay-Asbest Madeni Haritası Turkiye-Hatay-Dolomit Madeni Haritası Turkiye-Hatay-Fosfat Madeni Metalik Madenler Hatay Đl Sınırları Đçerisindeki Sanayi Madenleri Turkiye-Hatay-Altın Madeni Haritası Turkiye-Hatay-Demir Madeni Haritası Sabit Sermaye Yatırımları, Girdi-Çıktı Ve Katma Değer, 1997* Die Hatay Đl Merkezinin Güneşlenme Süresinin Aylık Ortalaması Hatay Đl Merkezinin Sıcaklık Ortalamaları (Meteoroloji Đl Müd.Verileri 2007) 240

12 98 Hatay Đli Đçin Aylara Göre Yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları (M.Sec.) (Meteoroloji Đl Müd.Verileri ) 99 Antakya Đçin Aylara Göre 27 Yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları (M.Sec.) Đskenderun Đçin Aylara Göre 31 Yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları(M.Sec.) Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı Sanayi Sicil Belgesi Almış Sanayi Tesislerinin Đlçelere Göre Dağılımı Sanayi Gruplarına Göre Đşyeri Sayıları Ve Đstihdam Durumu Elektrik Tüketimi Sanayi Sicil Belgesi Almış Sanayi Tesislerinin Sektörel Dağılımı Mart Bölge Müdürlüğü 53.(Antakya) Şube Şefliği Sınırları Đçindeki Devlet Ve Đl Yollarının Satıh Cinslerine, Bakım Programına Ve Kış Programına Göre Uzunlukları (Km.) 107 Đskenderun Otoyol Bakım Đşletme Şefliği Yol Ağı Hatay Đli Ulaşım Ağ Durumu Köy Yollarının Cinslerine Göre Uzunlukları Haberleşme Santrallerimizin Đlçelere Göre Dağılımı Đlçelerimize Göre Prensibal Ve Lokal Altyapı Şebeke Durumları Data Sistem Kapasiteleri Transmisyon Sistem Kapasiteleri Hatay Đli Ve Đlçelerinde Gsm Baz Đstasyonu Güvenlik Sertifikası Durum Çizelgesi Đlçeler Đtibariyle Şehir, Belde Ve Köy Nüfusları Đlçeler Đtibariyle Şehir, Belde Ve Köy Nüfusları( ) Arasında Đçe Göç, Dışa Göç, Net Göç Ve Net Göç Hızı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine Göe Nüfus( ) Nüfus Hareketleri Sayımlara Göre Nüfus Ve Artış Oranı yılı Nufusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Đlçeler Đtibariyle Şehir, Belde Ve Köy Nüfusları Nüfus Dağılım Listesi Ve 2001 Yılı Nufusun Kır Ve Kent Dağılımı Arasında Đçe Göç, Dışa Göç, Net Göç Ve Net Göç Hızı Antakya Kentsel Ortalama Katı Atık Karakterizasyonu Çevkobir Kentsel Ortalama Katı Atık Karakterizasyonu Projeksiyonu Hatay Đli Tehlikeli Atık Taşıma Lisansına Sahip, Firma Ve Araçlar Hatay Đli Taşıma Lisansına Sahip Belediye, Firma Ve Araçlar Yılı Đçin Hatay Đli Sağlık Kuruluşları Yönetmelik Uygulamaları Yılı Sonu Đtibariyle Đlçe Belediyelerinin Tıbbi Atık Durumu Hatay Đli Atık Yağ Taşıma Lisansına Sahip, Firma Ve Araçlar Çevkobir Kentsel Ortalama Katı Atık Karakterizasyonu Projeksiyonu Antakya da Geçmiş Tarihlerde Yaşanan Depremler Kandilli Kayıtlarına Göre Mağnütüdü 4 Ten Büyük Deprem Merkez Üsleri Deprem Bölgeleri, Olası, Diri Faylar Ve Yaşlı Yanardağlar Usg Kayıtlarını Göre Mağnütüdü 4 Ten Büyük Deprem Merkez Üsleri Olası, Diri Faylar Ve Yaşlı Yanardağlar Nüfus Yoğunluğu, Otoyol, Yollar Ve Kandilli Kayıtlarına Göre Mağnütüdü 4 Ten Büyük Deprem Merkez Üsleri Kandilli Kayıtlarına Göre 1900 Öncesi Ve Sonrası Mağnütüdü 3 Ten Büyük Deprem Merkez Üsleri Türkiye Diri Fay Haritası Yıllarındaki, Büyüklüğü 5 Ve Üzerinde Olan Depremler Đllerin Nüfus Yoğunlukları, Fay Hatları Ve Büyük Depremler Hatay Đli Yılı Oraman Ynagınları Grafiği Yılı Orman Yangınları Dökümanı 368

13 Yılı Orman Yangınları Dökümanı Hatay Đli Orman Varlığı Durumu Agm Şube Müdürlüğü 2003 Yılı Tesis Programı Ve Gerçekleşmeleri Agm Şube Müdürlüğü 2003 Yılı Bakım Programı Ve Gerçekleşmeleri Yılı Sağlık Kurum Ve Kuruluşları Yılı Sağlık Kurum Ve Kuruluşların Đlçelere Göre Dağılımı Özel Hastaneler Đl Hastaneleri Hatay Đli Yataklı Tedavi Kurumları Ve Yatak Kapasiteleri Diğer Sağlık Kuruluşları Hatay Yataklı Tedavi Kurumları Yatak Durumu 388 Devlet Hastaneleri Doğum Ve Çocuk Bakım Evleri Yılı Sağlık Ocağı Ve Sağlık Evi Durumu Yılı Hatay Đli Sağlık Ocakları Sağlık Ocağında Muayene Sayıları Yıllara Göre Bulaşıcı Hastalık Tablosu Yılı Hatay Đli Zoonoz Hastalık Durumları Gıda Đmal Yerleri Kontrolü Gıda Satış Yerleri G ı d a N u m u n e s i Hatay Geneli Yıllara Göre Aşı Oranları Yılı Ulusal Aşı Günleri Çalışmaları Sağlık Ocaklarında Yapılan Çocukluk Çağı Aşı Takvimi Hatay Đli 1999 Yılı Rutin Aşılama Çalışmaları Geçmiş Yıllara Ait Rutin Aşı Çalışmaları Đl Genelinde Bebek Ölümlerinin Yıllara Göre Değişim Hızı 2007 Yılı Verileri Yılları Arası Bebek Ölümleri Geçmiş Yıllara Ait Ölümler Bütün Ölenlerin Yaş Ve Cins Guruplarına Göre Dağılımı Bütün Ölenlerin Yaş Grupları Ve Cinsiyete Göre Dağılımı Çocuk Ölümleri (Geçmiş Yıllar) Yılı Đl Genelinde Ap Çalışmalarında Kullanılan Yöntemler Türkiye Ve Hatay Profili Avrupa Ülkeleri Temel Sağlık Göstergeleri Aile Planlaması Çalışmaları Yıllara Göre Fenilketonüri Tarama Programı Verileri Y ı l l a r a G ö r e D o ğ u m V e F e n i l k e t o n ü r i S a y ı s a l D a ğ ı l ı m G r a f i ğ i Ria Kursuna Alınan Personel Sayısı Zatüre, Đshal Vakaları A i l e P l a n l a m a s ı Ç a l ı ş m a l a r ı S a r f E d i l e n M a l z e m e 453

14 A.1. GĐRĐŞ Akdeniz Bölgesinde yer alan Hatay Đlinin yüzölçümü 5403 km 2 dir ve il arazisi ile kuzey enlemleri, ile doğu boylamları arasında yer alır. Hatay ili doğusunda ve güneyinde Suriye, kuzeydoğusunda Gaziantep, kuzey ve kuzey batısında Osmaniye ve Adana, batısında ise Akdeniz ile çevrilmiştir. Atçana Harabeleri Hatay Türkiye nin en eski yerleşim yerlerinden biridir. Araştırmacılar, eldeki bilgilere göre yörenin iskan tarihinin M.Ö. yüzbinli yıllara rastlayan orta paleolitik döneme kadar uzandığını ifade etmekte, bunun 2,5 milyon yıl öncesine kadar uzanabileceğini belirtmektedirler yılları arasında Altınözü, Şenköy, Antakya ve Çevlik te yapılan araştırmalarda elde edilen ve M.Ö yılları arasında tarihlenen bulgular orta paleolitik dönem özellikleri taşımaktadır. Yine Yayladağı-Kışlak civarında ve Çevlik-Kanal mağarasında, M.Ö yılları arasında tarihlenen üst paleolitik döneme ait araçlar ve insan kalıntılarında Homo Sapiens Çevlikensis ten kalma kemikler bulunmuştur. Bu mağaralarda insan yaşayışının Milattan sonraki yıllara kadar sürdüğü tahmin edilmektedir. 19. yy.da Antakya. Köprü Kapısı, şehir ve surlar ( Gravür, Bartlett ) Antakya, tarih boyunca depremlerle en çok yıkılmış şehirlerden biridir. Bilinen önemli depremler M.Ö.148, 130, arası, M.S. 35,37 ve arası, 115, 341, 365, 396, 458, 526, 528 ve arası, 532, 551, 557, 588, 589 yıllarında meydana gelmiştir. Bunlardan en şiddetli ve en çok can kaybına yol açanı, 29 Mayıs 526 akşamı meydana gelen depremdir. Bu depremde kişi ölmüş ve Antakya ile birlikte Defne ve Seleukia Pieria de yerle bir olmuştur. 528 yılında meydana gelen deprem de en az önceki kadar şiddetliydi, ama can kaybı daha az oldu. 14 Kasım 1918 günü Fransızlar karaya yeni birlikler çıkararak önce Đskenderun u, 15 Kasım 1918 günüde Belen i işgal ettiler. 7 Aralık 1918 günü Đskenderun dan gelen bir Habib Neccar Camii önünde Fransız tankı ve askerler

15 Fransız birliği Antakya yı işgal etti ve Arap Hükümeti adıyla sürdürülmekte olan Faysalcı yönetime son verdi. 2 Eylül 1938 günü Hatay Devleti nin kuruluş günüdür. Hatay Devleti Millet Meclisi o gün Antakya da Gündüz Sineması nda toplandı. Meclis Başkanlığına Abdulgani Türkmen, Devlet Hatay Devlet Bayrağı Reisliğine Tayfur Sökmen seçildi. Milletler Cemiyeti belgelerinde Đskenderun Sancağı olarak yer alan devletin adı Hatay olarak kabul edildi. Hatay Millet Meclisi'nin ilk toplantısını yaptığı Gündüz Sineması Hatay Millet Meclisi Reisi Hatay Devlet Reisi TAYFUR SÖKMEN 23 Temmuz 1939 sabahı Hatay da kalan son Fransız kıtası kışladan saat 07:30 da çıktı. Türk ve Fransız birliklerinin birlikte katıldıkları törende 07:45 de Kışladaki Fransız bayrağı indirildi ve hemen yerine Đstiklal Marşı eşliğinde Türk Bayrağı çekildi. Bu sonuç, töreni izleyen mahşeri kalabalık tarafından coşkunca alkışlandı. Hatay ın anayurda katılma işlemleri tamamlanmıştı. Bu mutlu olay şehirde ve tüm Hatay da şenliklerle kutlandı

16 Yakın Tarihte Gezintiler 1940 yılında yapılmaya başlanan ve Türk- Đngiliz işbirliği ile yapılan Đskenderun iskelesi 8 Ocak 1945 günü törenle hizmete açıldı. Ağustos 1945 te Fatikli köyü merkez olmak üzere, Altınözü adıyla yeni bir ilçe kuruldu. Aynı yılın Kasım ayında Asi nehrinin yatağında tarama, derinleştirme çalışmalarına başlandı. Đskenderun hava meydanı Nisan 1946 da uçak seferlerine açıldı. Yolcu taşıyan ilk uçak 1 Mayıs 1946 günü kalktı. Her gün Adana ve Đstanbul a karşılıklı uçak seferleri vardı. 2 Ocak 1948 tarihinde Süveydiye bucağı Samandağ adını alarak ilçe oldu yılı ortalarında Đskenderun da Hatay ın ilk radyo istasyonu kuruldu ve iki yıl yayın yaptıktan sonra Kasım 1962 de kapandı. Đskenderun-Batman petrol boru hattı 4 Ocak 1967 de hizmete açıldı. Antakya da Asi nehri üzerinde bulunan ve şehrin iki yakasını birbirine bağlayan tarihi köprünün yıkım çalışmaları Nisan 1970 te başladı. Yeni köprünün yapımına da birlikte başlanmıştı. Yeni köprü (Ata Köprüsü) Aralık 1970 sonunda tamamlandı ve 13 Ocak 1971 günü törensiz hizmete açıldı. Yapımına 1969 yılında başlanan Đskenderun Demir Çelik Fabrikası 28 Aralık 1975 günü hizmete açıldı. Erzin 1988 yılında Dörtyol dan ayrılarak ilçe oldu. Belen 1990 yılında Đskenderun dan, Kumlu aynı yıl Reyhanlı dan ayrılarak ilçe oldu yılında Mustafa Kemal Üniversitesi kuruldu. TRT tarafından kurulan Hatay Đl Radyosu 20 Nisan 1995 günü hizmete açıldı. Hatay Havaalanı yapımı Kasım 2007 de tamamlanmıştır

17 A.2.ĐL VE ĐLÇE SINIRLARI Hatay Đl Haritası HARĐTA 1: - 4 -

18 A.3.ĐLĐN COĞRAFĐ DURUMU Akdeniz Bölgesinde yer alan Hatay Đlinin yüzölçümü 5403 km 2 dir ve il arazisi ile kuzey enlemleri, ile doğu boylamları arasında yer alır. Hatay ili doğusunda ve güneyinde Suriye, kuzeydoğusunda Gaziantep, kuzey ve kuzey batısında Osmaniye ve Adana, batısında ise Akdeniz ile çevrilmiştir. HARĐTA 2: - 5 -

19 A.4. ĐLĐN TOPOGRAFYASI VE JEOMORFOLOJĐK DURUMU Hatay Đl toprakları;kıyı dağları,çöküntü alanları ve kıyı ovalarından oluşmuştur.kuzeyden Amonos Dağları nın uzantıları ve Islahiye Çöüküntüsü,doğudan Suriye tektoniğinin fazla yüksek olmayan platoları ve batıda Akdeniz ile çevrilmiştir. Aşağı Asi Vadisi nin başlangıcında kurulan Đl Merkezi nin denizden yüksekliği yaklaşık 85 m dir.kahramanmaraş ta başlayan çöküntü alanları ;güneye doğru önce Amik Ovası nı,sonra Suriye de Gob Çukurluğu nu,lübnan ve Antilübnan Dağları arasındaki El Bekaa Vadisi ni oluşturur.akabe Körfezi nden kuzeye doğru sokulan büyük çöküntünün kuzey ucunu oluşturan Hatay Grabeni önceleri kapalı bir havzaydı.çöküntü oluğunun sularını toplayan Asi Irmağı bu kapalı havzaya boşalıyordu.asi Irmağı,sonraları Amonos Dağları ile Kel Dağ arasında bir yatak oluşturarak havzayı Akdeniz ile birleştirdi. Đldeki dağlar : Güneydoğu Toroslar ın başlangıcını oluşturur.kuzeydoğu- Güneybatı doğrultusunda uzanan bu dağlar,hatay daki çöküntü düzlüklerini doğudan,batıdan ve güneyden sınırlar,toroslar ın uzantılarını oluşturan dağlar,ilin güneyinde Suriye tektoniğinin ana sıralarıyla iç içe girer.hatay Đli,Amonos Dağları nın batı yamaçlarından kaynaklanan ve doğrudan Đskenderun Körfezine dökülen küçük çay ve derelerin su toplama alanları dışta bırakılacak olursa,bütünüyle Asi Havzası içinde kalır. Asi Havzası : Havza, Anadolu'nun güneyinde Asi Nehri ile sularını Akdeniz'e boşaltan alanı kapsamaktadır.kuzeyde Amanos dağları, Doğu ve Güneyden Suriye sınırı ve batıdan Kösürük ve Kartal dağları ile Akdeniz tarafından kuşatılmıştır.havza alanı yaklaşık olarak hektardır. Havzanın Türkiye alanına oranı % 0,99 kadardır. Yıllık su potansiyeli 1,17x109m3 olarak hesaplanmıştır. Bu değer toplam su potansiyelinin yüzde 0,6 sını oluşturmaktadır. Vadiler ve Ovalar : Amik Ovası : Yüksekliği 82 m olup batısından Amonos Dağları,Kuzeyden Karasu,doğudan Afrin Vadisi ve Güneyden de Asi Vadisi Keldağ Masifinin çıkıntılarınca çevrelenmiştir.alanı Hektar olan Amik Ovasında Akdeniz iklimi özellikleri görülmekte olup,yıllık yağış ortalaması kuzey ve batısında Dörtyol-Erzin-Payas Ovası Arsuz Ovası Samandağ Ovası Akarsular : Asi Nehri :Suriye'den doğan ve Lübnan Dağları'ndan inen akarsularla beslenen Asi Nehri'nin Türkiye sınırları içindeki uzunluğu yaklaşık olarak 97 km dir. Kuzeye doğru 22 km boyunca Suriye ile sınırımızı çizdikten sonra, Amik Ovası'ndan yurda girer. Geniş bir yayla Antakya'yı geçer ve güneybatı yönünde ilerleyerek Samandağ'dan Akdeniz'e dökülür. Yolu üzerinde bulunan Amik Ovası bataklıklarla kaplıdır. Bu çevredeki suların kanallarla Asi Nehri'ne bağlanarak, bataklıkların kurutulması işi yıllardır sürdürülmektedir. Ovanın düzlüğü ve kotun elverişsizliği, çalışmaları zorlaştırmaktadır. Asi Nehri taşkın dönemlerinde çok hızlı kabarıp, geniş alanları sular altında bıraktığı için bu adı almıştır. Kimim yıllarda tümüyle kurur

20 Afrin Çayı :Gaziantep teki Saf Dağlarından doğar.suriye topraklarına girer.reyhanlı ilçesinin kuzeyinde Hatay Đl Sınırlarına girer ve kurutulan Amik Gölünün yatağında Karasu ile birleşir. Karasu : Kahramanmaraş ilindeki Akçadağ ve Kartaldağ eteklerinden doğan Karasu,çeşitli küçük derelerle birleşip Emen Ovasının ortasındaki Karagöl e (Emen Gölü) dökülür. Göller : Hatay da büyük göl yoktur. Ancak, iç ve dış turizm açısından değeri olan küçük göller vardır. Bunlar Bağlama, Gölbaşı ve Yenişehir Gölleridir. Hatay Đli Jeomorfoloji Haritası HARĐTA 3: - 7 -

21 Hatay Đli Jeoloji Haritası HARĐTA 4: - 8 -

22 A.5. JEOLOJĐK YAPI VE STRATĐGRAFĐ Hatay il topraklarının ana çatısını Keldağ ve Amanos Dağları oluşturur. Bu iki dağ sırası arasında Hatay çöküntü alanı uzanır. Bu arazinin jeolojik yapısını periotit serpantin ve gabro gibi yeşil kütleler oluşturur. Bunlar Keldağ ve Amanoz Dağları nda geniş alanlar kaplar. Amanos Dağları düzgün bir sıra olup bu sıranın temeli paleozoik kütleleri ile serpantinlerden oluşmaktadır. Üstte ise kretase kalkerleri egemendir. Dağ sıralarının kuzeybatı yamaçlarında genç fayların etkisiyle ortaya çıkmış dik basamaklar vardır. Hatay çöküntü alanı pliyosen sonlarında olmuştur. Bu alanın il merkezi ile Akdeniz arasında kalan bölümü pliyosende olmuş denizel Marn, kum, kum taşı ve küçük taneli konglomeralarla kaplıdır. Dayanıksız serilerin altında genellikle üst kretase kalkerleriyle serpanitler bulunmaktadır. Bölgelerin diğer yapısal özelliklerini ovalarda izlenen faylar, kıvrımlar ve uyumsuzluklar oluşturmaktadır. Ayrıca Haydar Dağı nda görülen Kuzeydoğu-Güneybatı doğrultulu normal faylar Haydar formasyonu diye isimlendirilen pliyosen yaşlı birimleri etkilemekte olup bunların devamı alüvyon örtüsü nedeniyle izlenememektedir. Kretase Yaşlı Kayaçlar Doğudaki dağlık kısımda mostra veren ve yörede temeli oluşturan kayaçlar Amanos Dağları nda çalışan araştırmacılar tarafından Ojjyolotik olarak tamamlanmıştır. Ofiyolotik seri Amanos Dağları nda değişik türlerde mafik ve ultra mafik kayaçlar içermektedir. Gri- yeşil, mavi parlak yüzeyli ve kaygan görünümlü serpantinler genellikle masif olup yer yer yapraklı gösterirler. Masif serpantiniler genellikle düzenli olmayıp akarsular tarafından vadiler oluşturacak şekilde oyularak engebeli bir topogrofya oluşturur. Ofiyolitik serinin kalınlığı bilinmemekte ve yerleşim yaşamın üst kresate olduğu kabul edilmektedir. Tersiyer Yaşlı Kayaçlar : Bal serpantinit ve kireçtaşı az kuvars ve çakılları içeren karbonat çimentolu iyi pekişmiş konglomera yer yer marn bantları ve merceklerinden oluşmuş olan ve daha yaşlı birimleri uyumsuzlukla örten bu birim Haydar Formasyonu olarak isimlendirilmiştir. Çakılları iyi yuvarlanmış olup boylanma kötüdür. Tabakalanma iyi gelişmiş ve orta kalınlıktadır. Tabaka doğrultuları genellikle kuzeydoğu güneydoğu yönünde eğimi 8 ila 10 derece ile güneye doğru uzanır

23 Đskenderun ve Yakın Dolaylarının Genelleştirilmiş Stratigrafi Çizelgesi ( ölçeksiz) ŞEKĐL 1:

24 Amonos Dağlarının Yalınlaştırılmış Jeolojik Haritası ( 1/ ölçekli haritadan ) HARĐTA 5:

25 A.5.1 Metamorfizma ve Mağmatizma Hatay Đlinin Antakya-Đskenderun asfaltının 18.kilometresinde Serinyol kasabasının doğusunda Amik Ovası, batısında ise topografya yükselmekte bazikintrüsif kayaçlardan (serpantin- gabro) ibarettir. Meskün sahaya doğru endezitik bazaltlara geçiş görülür. Bu mağmatik kayaçlar ile alüvyon saha arasında ince şerit halinde marn ve kireç taşları yer alır. Bölgenin düzlük kısmı çakıl kum ve kil ardalanmasından meydana gelen alüvyondan oluşmuştur. Antakya da ana zemin neojen yaşlı marn ve kil tabakalarından oluşmuştur. Tabakalr kuzeybatı doğrultusunda derece güney batıya eğimlidir. Üzerlerinde bazı yerlerde 1-2m kalınlığında yamaç molozu dolgusu yer alır. A.5.2 Tektonik ve Paleocoğrafya Bölgede Mezozoik, Senozoik ve Kuvarterner yaşlı çökeller ile miyosen yaşlı çökel birimleri ile Kuvarterner yaşlı alüvyonlar yer alır. Yerleşim yaşı Kretase olan allaktan birim Kızıldağ Ofiyolit serisi ultrabazik ve bazik kayaç topluluıklarından oluşur. Seri KD- GB uzanımı 720 km 2 lik bir alanı kapsar. Bu temel birim üzerinde ise volkana sedimentler oluşan ve içerisinde değişik kayaçların bloklarını içeren karmaşık seri yer alır. Mezozoik birimler üzerine yaşlı kumtaşı- killi kireçtaşı, Eosen yaşlı, kireçtaşıkumlu kireçtaşı- çörtlü kireçtaşı, miosen yaşlı, konglomera-kumtaşı, kumtaşı- killi kireçtaşı- marn kiltaşı, kumtaşı killi kireçtaşı-marn kiltaşı olarak temsil edilir. Kuvaterner ise alüvyonla temsil edilir. Ofiyolitik seri, üst monto ve okyanus kabuğu kökenli bazik ve ultrabazik kayaçlardan oluşan Kızıldağ Ofiyolitleri ve ofiyolitin en üst seviyesini volkana sedimentlerden oluşur. Ofiyolitler üzerine tektonik dokanakla gelen ve içerisinde volkana sedimetler ile bazik ve ultrabazik kayaç blokları ve değişik boyutlardaki kireçtaşı bloklarından ile kırmızı renkli radyolaritler, bazalt bileşimli volkanik kayaçlar ve tüflerden oluşan karmaşık seri inceleme alanında Anyakya güneyinde Yayladağı civarında geniş dağılım sunar. Kırmızı ve yeşil rengi ile kolayca ayırt edilebilir. Konglomera heterojen bir konglomera olup çakılları iyi yuvarlaklaşmış ve çimentosu kalsiyum karbonattır. Bölgede yer alan Amanoz Dağları batıdan doğuya faylarla bloklaştırılmıştır. Bu faylar aynı zamanda ultrabaziklerin çıkış yollarını oluşturmaktadır. Amanosların doğu kenarı bir orojenik çöküntü havzasıdır. Güneyde K-G uzanımlı ultrabazik intrüzüyonları daha sonra (ĐB-KI) doğrultulu yönü takip ederek Maraş, Gölbaşı istikametinde uzanmaktadır. Karasu vadisi ve Amik ovası bu çöküntü havzasının güney kesimlerini oluşturur. Çökmeler fliş tektoniğini meydana getiren harejetlerden ve mağmatik olaylardan sonra meydana gelmiştir. Orjenik zonda Kretaseden önce oluşmaya başlayan faylar, Eosenden sonra Alpin hareketleriyle ve post- miyonsen çökmelerle büyümüşlerdir. Bölgede yer alan genç bazalt

26 akıntılarının fay hatları üzerinde bulunması tektonik olayları uzun jeolojik devirlerde devam ettiğini göstermektedir. (A) COĞRAFĐ KAPSAM KAYNAK DSĐ. Şube Müdürlüğü Đl Turizm Müdürlüğü Envanteri Hatay Đl Özel Đdaresi Araştırmacı -Yazar Mehmet TEKĐN ( Hatay Valiliği Web sitesi)

27 DOĞAL KAYNAKLAR B.1. ENERJĐ KAYNAKLARI B.1.1. Güneş Hatay ve çevresinde yıllık güneşlenme süresi saat arasındadır. Hatay Đl Merkezinin Güneşlenme Süresinin Aylık Ortalaması Hatay Đl Merkezinin Sıcaklık Ortalamaları (Meteoroloji Đl Müd.Verileri 2007) Aylar Güneşlenme süresi (saat /gün) Aylar MAX C o MĐN C o ORT C o Ocak 3.15 Şubat 4.18 Mart 5.54 Nisan 7.51 Mayıs 9.18 Haziran 9.58 Temmuz 11.3 Ağustos Eylül 9.59 Ekim 6.52 Kasım 4.15 Aralık 3.06 Ocak 13,2 2,8 7,6 Şubat 15,1 7,0 10,6 Mart 19,2 9,3 13,9 Nisan 21,0 11,2 15,9 Mayıs 28,1 18,6 22,6 Haziran 30,1 21,9 25,6 Temmuz 33,0 24,7 28,2 Ağustos 32,4 25,8 28,4 Eylül 32,2 22,1 26,4 Ekim 29,4 17,9 22,7 Kasım 20,4 11,0 15,0 Aralık 13,9 5,0 8,6 Yıllık Ortalama 7.15 TABLO 2: TABLO 1:

28 B.1.2. Su Gücü Đlimiz de 17 GWh/yıl hidroelektrik enerji üretimi yapılmaktadır. Bunun 15 GWh/yıl lık miktarı DEFNE-HARBĐYE H.E.S den,2 GWh/yıl ise DÖRTYOL-KUZUCULU H.E.S. üretilmektedir. Hatay Đli Akarsuları (D.S.Đ. Bölge Müd.2002) AKARSU Asi Nehri Afrin Nehri Karasu Nehri Muratpaşa Çayı ORTALAMA DEBĐSĐ 2900 hm 3 / yıl 19,6 m 3 / sn 1,65 m 3 / sn 100x10 6 m 3 / yıl TABLO 3: Yandaki tablo haricinde irili ufaklı diğer akarsular şunlardır: Büyükkaraçay, Küçükkaraçay, Çokak, Mengüliye, Derseden, Çekmece, Kadınlar, Kavaslı, Tülel, Harim, Kuseyr, Soğuksu, Felit, Favar ve Düver çayları. Bu akarsuların yıllık debi miktarları bilinmemektedir. B.1.3. Kömür Hatay ili sınırları içerisinde kömür rezervleri bulunmamaktadır. B.1.4. Doğalgaz B.1.5. Rüzgar Hatay ili sınırları içerisinde doğalgaz rezervleri bulunmamaktadır. Đlimizde hakim rüzgar Güneybatı (SW) yönündedir.đlimizde rüzgar enerjisinden yararlanılmamaktadır

29 HATAY Đli Đçin Aylara göre Rüzgar Hızı Ortalamaları (m/sec.) (Meteoroloji Đl Müd.Verileri 2007) AYLAR YILLIK YILLIK 1,3 1,4 1,9 2,1 2,9 3,9 4,3 4,4 3,1 1,9 1,5 1,3 2,5 TABLO 4: ANTAKYA için Aylara göre 27 yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları (m.sec.) (Meteoroloji Đl Müd.Verileri 2002) AYLAR YILLIK SON 27 YILLIK TABLO 5: ĐSKENDERUN için Aylara göre 31 yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları(m.sec.) (Meteoroloji Đl Müd.Verileri 2002) AYLAR YILLIK SON 31 YILLIK TABLO 6: B.1.6. Biyomas ( Biyogaz,Odun,Tezek) Đlimizde Biyogaz ve Biyomas üretim ve tüketimine ait çalışma mevcut değildir. Odun : Đlimiz'in (DörtyolOrman Đşletme Müdürlüğü hariç) yıllık odun tüketim miktarı ster'dir. Antakya Orman Đşletme Müdürlüğünün yıllık odun üretimi bin ster'dir. Bu nedenle Hatay ili odun açığını, Türkiye'nin muhtelif Devlet orman Đşletme Müdürlüklerinden ve zeytin odunlarından karşılar Tüketilen Odun Cinsi : a) Đbreli ormanlardan, kızılçam, karaçam odunu b) Yapraklı ormanlardan meşe, kayın, gürgen, sandal odunu c) Okaliptüs (sılfato) odunu d) Zeytin ve meyve odunu e) Prina odunu (kırılmış zeytin çekirdek presi)

30 B.1.7. Petrol Đlimiz sınırları içinde petrol rezervi mevcut değildir B.1.8. Jeotermal Sahalar Erzin Başlamış Kaplıcaları ve Şifalı Suları : Đl sınırları içinde Erzin ilçesinde içme ve kaplıca bulunmaktadır. Đçmelerde su saniyede 0.2 lt çıkmakta olup sıcaklığı 24 OC' dır. Hem içme hem de banyo uygulamalarında kullanılan su, karaciğer, safra kesesi, mide, bağırsak, pankreas, metabolizma hastalıkları ve diabet hastalıklarında olumlu etkiler yapmaktadır. Yine Erzin ilçesi Başlamış köyünde, debisi 0.2 It i sn olan suların sıcaklığı 22 C'dir. Bu su, hem içme hem de banyo amacıyla kullanılmakta olup, birçok hastalığa iyi geldiği belirtilmektedir. Reyhanlı Hamamat Kaplıcaları : Reyhanlı-Kırıkhan karayolu üzerinde bulunan Hamamat kaplıcaları Özel Đdare Müdürlüğü tarafından yeniden yapılarak modern bir yapıya kavuşmuş bulunmaktadır.yörenin en büyük kaplıcası olup,bir çok hastalığa iyi geldiği söylenmektedir. B.2. FLORA VE FAUNA B.2.1. Ormanlar Hatay Đlinde toplam hektarlık orman alanı mevcut olup,bu rakam genel alan dilimi içerisinde % 39 luk kısmı oluşturmaktadır Ormanlık alanların büyük bir kısmı Amanos Dağlarında yer almaktadır ve bu ormanların ağırlıklı bir bölümünü kızıl çam ağaç türü oluşturmaktadır.bununla birlikte ormanlarımızı oluşturan asli ağaç türleri ;Karaçam,Göknar,Sedir,Kayın,Meşe ve Gürgen türlerinden oluşmaktadır.tali ve endemik türlerle birlikte Amanos dağlarında 3000 çeşidin üzerinde bitki türü olduğu saptanmıştır. B.2.2. Çayır ve Mera Đlimiz toplam arazisinin %9,9 u, ha çayır mera arazisi mevcuttur

31 Bölge TABLO 7: Tarım Alanı 2001 yılında Hatay ve Alt Bölgelerinde Arazilerin Dağılımı Hatay Tarım Đl Müd Orman ve Fundalık Çayır Mera Diğer Araziler Yüzölçümü I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV.Alt Bölge HATAY GRAFĐK11: 6: B.2.3. Sulak Alanlar Hatay il sınırları içerisinde bulunan sulak alanların toplamı 1.691,5 hektardır. Sulak Alan Büyüklük(ha) Balıklı Göl 350 Đskenderun sarıseki Sazlığı Su Kaynaklarının Yüz 29,9 Ölçümleri Đskenderun Đsdemir D.S.Đ.6.Bölge Müd. 7,6 Cüdeyde Gölü 20 Baraj rezevuarları 430 Gölet Rezervuarları yüzeyi 10 Asi Nehri ve kolları 844 TOPLAM 1691,5 TABLO 8:

32 GRAFĐK 2 B.2.4. Endemik Bitkiler Amonos Dağları endemik bitkiler bakımından oldukça zengin yöredir. İlimizde bulunan belli başlı endemik bitkiler flora fauna bölümünde verilmiştir B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar Flora fauna bölümünde verilmiştir. B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları,Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları Đlimiz sınırlarında Milli Park, Tabiat Parkları ve Tabiat Anıtları bulunmamaktadır. Đlimiz Sınırları içerisinde 3 adet Tabiatı Koruma alanı bulunmaktadır. Habibi Neccar Tabiatı Koruma Alanı: Bu alanın ana kaynak değerleri 1. ve 2. derece arkeolojik sit alanı, Sempiyer Kilisesi, Karon (Charon) Anıtı, Antiokhu tarafından M.Ö. 3. yüzyılda yapılan günahkarlar hamamıdır. Tescil edilen alan miktarı 118 Ha dır. Alanın merkeze uzaklığı 10 km dir. Yoğun bir şekilde yerli ve yabancı turist çeken bu alanın işletmesini Kültür ve Turizm Müdürlüğü yapmaktadır. Kengerlidüz Tabiatı Koruma Alanı: 63 nolu bölme içerisinde yer alıp 53.5 ha. büyüklüğündedir.koruma alanı olarak ayrılma sebebi kayın ağacının dünyanın en güney noktasındaki saf ve karışık meşcereleri relikt ve izole bir yayılış göstermesidir.saha içerisindeki ağaç türleri kayın,meşe,karaçam ve göknardır. Tekkoz Tabiatı Koruma Alanı: 165 nolu bölme içersinde olup 60,5 Ha. Büyüklüğündedir. Saha içerisindeki kayın, meşe, karaçam, gürgen, kayacık, dişbudak, çınar, akçaağaç, erguvan, tespih, sakız, üvez vb. ağaç türleri vardır

33 B.3. TOPRAK Hatay iline ait "Genetik Sınıflandırma" sistemine göre toprak kuşakları; 1- Alüvüyal Topraklar : Yüzey sularının tabanıarında veya tesir sahalarında akarsular tarafından taşınarak yığılmış bulunan genç sedimentler üzerinde yer alan; düz, düze yakın meyile sahip, (A) C profilli, azona! genç topraklardır. Muhtelif zamanlarda gelen sedimantasyonun şiddetine göre toprak profili ekseriya çeşitli tabakalara sahiptir. Üst toprak alt toprağa belirsiz olarak geçer. Üzerinden uzun yıllar geçmiş olanlarında hafif kireç yıkanması mevcut olabilir. Akarsuların meydana getirdiği oldukça geniş alüviyal selovalarında ırmak yatağından uzaklaştıkça topraklar bünye, drenaj ve topografya bakımından farklılıklar gösterirler. Buna göre topraklara nehir sırtı, sırt ardı toprakları gibi isimler verilir. Toprak drenajının kifayetsiz olduğu kesimlerde alt tabakalar genellikle yaş olup, ekseriya muayyen derinliklerde redüksiyon horđzonuna (gley) tesadüf edilir. Bazı alüviyal ovalar üzerine her sene yukarı havzalarda yeni sedementler olabilir. Havzalarda alınan çeşitli muhafaza tedbirleri neticesinde sedimantasyonun şiddeti azaltılabilir. Đklim drenaj ve kullanma tarzına göre organik madde miktarları geniş bir değişiklik gösterir. Bu topraklar üzerine sediment yolu ile bugün bile muhtelif kalınlıklarda yeni yeni çok genç ilave katlar da gelebilir. Azanol topraklar olması hesabiyle özel bir iklim tipi vejetasyonu yoktur. Her iklim tipi ayrı bir vejetasyona sahip olabilir. ilde alüviyal arazilerin yanında cüzi bir miktarda Hidromorfik Alüviyal arazi yer almaktadır. Bu araziler devamlı su duran, su sızan veya etraftan sık sık su alan; uzun süre yaş kalan alüviyal arazi niteliğindedir. Basit drenaj tedbirleri ile çayır, suyu seven ağaç cinsleri veya yem bitkileri yetiştiriciliği yapılabilir. Fazla suya maruz kalmaları halinde uzun süre batak durumundadırlar. 2- Kırmızı Kahverengi Akdeniz Topraklar : Bu topraklar esas itibariyle Kırmızı Akdeniz ve Kahverengi Akdeniz topraklarının karışık halidir. ABC profiline sahip topraklardır. A 1 horizonu iyi gelişmiş orta derecede organik Imdde ile iyice karışınıştır. Zayıf bir A 2 horizonu da görülebilir. A 1 horizonu kırmızı veya kahverengi, köşeli blok ve prizmatik yapıya haiz, bünyesel B horizonu içine tedricen geçer. B horizonundaki bünyesel ped yüzeylerinde taşınarak gelen kil zararları görülür. Killer illđt ve kaolen grubuna dahildir. Baz satürisyonu % 35'den fazladır ve bu miktar derinlik arttıkça daha da artar. Kurak mevsimlerde A ve B horizonu sert bir hal alır. Bu penler demir silikat penleri olabilir. Tabii vejetasyon; ot, makiler ve muhtelif orman ağaçlarıdır

34 Kurak mevsimli, hümid ve sabhümid iklimierde görülür. Toprak yılın birçok ayında kurudur. Fakat serin devrelerdeki yağışlı mevsimlerde rutubetlidir. Yıllık ortalama yağış mm. dir. Ana madde esas olarak sert kalker, ayrıca hafif dağlık bölgelerde granit, kil taşı, muhtelif metamorfıkler, kristal kayalar, filiş, kireç taşı; alçak yayla ve ovalarda bazik karakterli andeztik, desđtik ve bazaltik kayalar, granit, kil taşı, çimentotaşınış kum taşı ve konglomera, mamlı depozđtler muhtelif sediment kayalar çakıllı kumlu killi genç sedimentler ve kumlu kil taşlarıdır. 3- Kırmızı Akdeniz Topraklar : ABC horizonlu topraklardır. Akdeniz iklim bölgesindeki kireç kayaları üzerinde 600 mm. veya daha fazla yağış altında teşekkül eden koyu kırmızı renkli toprkalardır. Bazı hallerde kalkersiz ana madde üzerinde oluşabilirler. B horizonu bünyeseldir ve ped yüzeylerindeki kilin baz satürasyonu % 40'dan fazladır. Renk yüksek kromaya sahiptir. (kırmızı veya sarı) Bazı satürasyonu derinlikle daha da artmaktadır. B horizonunda yapı, blok veya prizmatik, ped yüzeylerinde veya boşluklarda kalan killer görülülebilir. B horizonundaki dominat killer 2: 1 tipindeki silikat killerdir. Muhtelif derinliklere sahip topraklardır. Tabii vejetasyon ot, makiler ve muhtelif ağaçlardır. Kurak mevsimli, hümid ve sabhümid iklimierde görülür. Toprak yılın birçok ayında kurudur. Fakat serin devrelerdeki yağışlı mevsimlerde rutubetlidir. Yıllık ortalama yağış mm. dir. Ana madde esas olarak sert kalker, kireç taşı, dolomit, kalkerli kum taşı, kalkerli kum ve kireçtaşı, mercan kireç kayası, kalkerli konglomera; kısmen de kil taşı ve volkanik kayalardır. 4 - Kolüviyal Topraklar : Yüzeysel akım1a veya yan derelerin kısa mesafelerden taşıyarak eğimin azalmış olduğu yerlerde depo ettikleri materyallerin meydana getirdiği genç (A) C profil topraklarıdır. Toprak karakterleri daha ziyade civarındaki yüksek arazi topraklarının karakterlerine benzemektedir. Yağış şiddetine ve eğimin derecesine göre muhtelif parça büyüklerini havikatlar ihtiva ederler. Bu katlar, alüviyal topraklar gibi birbirine paralelolmayıp heterojendir. Dik yamaçların eteklerinde ve vadi boğazlarında bulunurlar. Daha ziyade az topraklı kaba taş ve moloz1arı ihtiva ederler. yüzeysel akımın hızı azaldığı nisbetteparçalarında çapları küçülmekte ve hatta alüviyal toprak parça büyüklüğüne eşit olmaktadır. Böylece tabii eğimin çok azaldığı yerlerde kolüviyal ve alüviyal topraklar birbirlerine geçişli olarak karışırlar. Kolüviyal topraklar % 2'den fazla olmak şartı ile mutlak bir eğime sahiptirler. Ancak, bilhassa sulu tarım yapılan sahalarda uzun seneler tesviye gayesi ile yapılan dikkatli sürümlerde meylin % 2'den aşağı düşmesiyle; düz veya düze yakın bir eğim görülebilir. Sık sık değişebilen meyillerin meydana getirdiği dalgalı topografyadan ziyade gittikçe artan mütecanis meyle sahip bir topografya arz ederler. Meylin bu artışı materyalin geldiği cihete doğrudur

35 Kolüviyal topraklarda asli renk tamamen neşet ettiği ana materyale bağlıdır. Alüviyallere, sulu ziraat sahalarındaki üst toprak hariç, hiçbir zaman drenaj v.s. sebeplerden değişme göstermez. Reaksiyon keza konup geldiği ana materyalin aynı veya benzeridir. Profillerdeki çakılların tabiatı da kopup geldiği ana materyalin tabiatının aynı olması ile birlikte mesafenin kısalığı sebebiyle yuvarlaklaşamamıştır. Köşelilik arz eder. Bu topraklar meyil ve bünye sebebiyle genellikle iyi drenajlı (dahili) olup; bunun bir neticesi olarak tuzluluk ve tuz terakümü göstermezler. Mevcut problemleri bünyelerinin kaba oluşları, taşlılıkları, meyle sahip olmaları ve taşkına maruz kalmalarıdır. 5 - Kahverengi Orman Toprakları : Đnterzona! toprakların kalsimorfik grubuna dahilolması sebebiyle karakteristik özelliği yüksek derecede kireç muhtevasına sahip ana madde üzerinde gelişmesidir. Bulunduğu bölgelerin zonal topraklarına nazaran çok zayıf gelişmiş horizonlara sahiptir. (A. (B).C horizonları mevcut olup bunlar birbirlerine tedrici olarak geçiş yapar. A horizonu iyi teşekkül etmiş olduğundan açıkça görülür. Gözenekli veya granüler yapı arz eder. A horizonundaki organik madde mull formundadır. Yani; mineral madde ile iyice karışmış durumdadır. ph'sı genellikle kalev, nadiren nötrdür, renk kahverengidir. B horizonu granürler veya yuvarlak köşeli blok yapıda ve kahverengidir. (B) horizonunun kil muhtevası C horizonundaki silikat kil minareıleri dominant olarak illit ve zayıf kristalize olmuş kaolinitdir. (B) horizonundaki killerin baz satüfasyonu orta veya yüksektir.) (% 60'dan fazla.) (B) horizonunun aşağı kısımlarında CaC03 bulunur. Derinlik ekseriya cm. arasındadır. Tabii vejetasyon yaprağını döken ağaçlar ve çalılardır. iklim, kurak mevsimi bulunan ılık hümid ve sabhümid bölgelerdir. Ortalama yıllık yağış mm. dir. Ana madde; ph değerleri asit veya alkali olmakla beraber, çoğunlukla alkali görülen kireçce zengin kil taşları, mikaşistler ve gnaysdır. 6- Kalkersiz Kahverengi Orman Toprakları: A (B) C profiline sahip topraklardır. A horizonu iyi teşekkül etmiş gözenekli yapı arz eder. A horizonundaki organik madde genellikle asit karakterli olup minarel kısmından ayrı veya çok az bir karışma gösterir. (B) horizonu zayıfteşekkül etmiş kahverengi veya koyu kahverengiden granürler veya yuvarlak köşeli blok yapıdadır. (B) horizonunda kil birikmesi yok veya pek azdır. (B) horizonunun baz satürasyonu ortadan yavaşa doğru değişir ( % 60 dan az )Profilin aşagılarına dogru gittikçe Silikat killeri kaolin veya illit grubundadır. Horizon hudutları geçişli ve tedricidir. Derinlikleri normalolarak cm. arasındadır. Tabii vejetasyon esas olarak yaprağını döken orman ağaçlarıdır. Đklim, kuru mevsimi olmayan ılık hümid bölgeleridir. Yıllık ortalama yağış mm. dir. Ana madde moisen ve pliosene ait kumlu killi veya çakıllı depozitlerden ibarettir

36 7 - Bazaltik Topraklar : Bu toprakların özellikleri aynı iklim şartları altında kireç taşı üzerinde teşekkül etmiş olan Kahverengi ve Kırmızı Kahverengi topraklara oldukça benzerlik gösterir. Genellikle orta derin profile sahip olan bazahik topraklar, ağır killi olup, iyi bir profil teşekkülü göstermezler. A horizonunun yapısı granürlerden blok yapıya kadar değişir. B horizonu genellikle A horizonundan daha ince bünyeli ve blok yapılıdır. Fiziksel özellikleri kalker üzerinde teşekkül etmiş o lan topraklardan daha iyi değildir. Bazaltik topraklar çok kere kireçsizdir. Reaksiyon nötr ile kalevi arasıdır. Organik madde muhtevaları oldukça azdır. Değişebilir katyon kapasiteleri orta - yüksektir. Esas değişebilir katyon kalsiyumdur. Su tutma kapasiteleri yüksek olan bu toprakların diğer fiziksel karakterleri pek iyi olmadığından verimlilik düşüktür. Sulu veya kuru şartlarda meyve bahçesi veya tarla bitkileri yetiştiriciliği yapılabilmektedir. Kesif sürüm isteyen kullanımlarda taşlardan temizlenmesi gereklidir. 8 - Bazı Arazi Tipleri Kumlu Çakıllı Molozlu Irmak Taşkın Yatakları : Irmakların taşkın yataklarındaki kumlu, çakıllı, molozlu materyalin bulunduğu sahaları kapsamına alır. Bu sahalar yağışların az olduğu yaz aylarında görülür. Yağışların fazla olduğu devrelerde ise ırmak yatağı, yani akış sahası olan bu yerlerde akan su Đnce toprak materyalini devamlı yıkadığından toprak materyali bulunmaz. Bu sebeple bu kabil sahalara ırmak yıkantısı da (R w) diyebiliriz. Vejetasyondan yoksundur. AKK sınıflanmasında vm. sınıf arazi karakteri arz ederler. Irmak taşkın yatağı dışında görülecek kumlu çakıllı sahalar bu sınıfta dahil edilmeyip, alüviyal topraklarda mütalaa edilmektedir. 9 - Sahil Kumulları : Herhangi bir toprak developmanı bulunmayan ve bu sebeple arazi tipi olarak rüzgar olmak üzere, kısmen de dalga hareketleri ile taşınarak muayyen sahalara depo edilmiş kum1ardan ibarettir. Topoğrafyaları ondüleli veya tepeliktir. Çoğunlukla fazla rüzgara maruz kalmaları sebebiyle kum1ar hareket ettiğinden sabit bir vejetasyon göstermediği gibi bilhassa iklimin (Yağış ve Isı) kiyafetsiz olduğu yerlerde ziraate elverişli olabilir. Keza bazıkumullarda bilhassa deniz ve göl yakınlarındaki çukurlarda yer aldığında, taban suyu bulunduğu gibi; bunun bir neticesi olarak da kuvvetli bir vejetasyon da görülebilir Çıplak Kaya ve Molozlar : Üzerinde toprak katı bulunmadığından dolayı herhangi bir toprak developmanı söz konusu olmayan ve bu sebeple arazi tipi olarak mütalaa edilen, parçalanmamış veya kısmen parçalanmış sert kaya veya taşlarla kaplı sahalardır. Bu kaya ve taşlarla kalkerli veya kalkersiz, jipsli ve tuzlu olabildiği gibi volkanik, tortul ve metamorfik menşeyli de olabilir. Tarımsızda hiçbir işe yaramayan bu araziler arazi kullanma kabiliyeti yönünden vm. sınıftır. Bu duruma göre ziraat orman ve meracılıkta kullanılmayan; ancak av sahası, maden, taş ocağı v.s. olarak kullanılabilecek sahalardır. Bu tip arazilerde bazı hallerde kaya ve taşların çatlaklarında tutunarak bu çatlaklardaki mevcut topraklardan faydalanarak

37 gelişen çok seyrek orman ağaçları çalı ve otlar bulunabilir. Fakat genellikle vejetasyondan yoksundur. B.4. SU KAYNAKLARI B.4.1. Đçme Suyu Kaynakları ve Barajlar Đlimizde içme suyu yer altı kaynaklarından temin edilmektedir. Tahta Köprü Barajı : Barajın Yeri Akarsuyu Amacı Hatay Karasu S+T Tahtaköprü Barajı Đnşaatın (başlama-bitiş) yılı Gövde dolgu tipi Gövde hacmi Yükseklik (talvegden) Zonlu 1,95 hm 3 33,50 m Normal su kotunda göl hacmi 200 hm 3 Normal su kotunda göl alanı 23,40. km 2 Sulama alanı Güç Yıllık Üretim ha - MW - GWh Yeri : Hassa - Kilis karayolu üzerinde Hassa'dan itibaren 20 km'dir. Amacı : Sulama ve taşkın koruma Göl Hacmi: m3 ve yağışların meydana getirdiği yan derelerdir

38 Yarseli Barajı : Barajın Yeri Akarsuyu Amacı Hatay Beyazçay S Yarseli Barajı Đnşaatın (başlama-bitiş) yılı Gövde dolgu tipi Zonlu Gövde hacmi Yükseklik (talvegden) 2,700 hm 3 35,00 m Normal su kotunda göl hacmi 60,50 hm 3 Normal su kotunda göl alanı 4,20 km 2 Sulama alanı Güç Yıllık Üretim ha - MW - GWh Yeri: Demir köprü (Avsuyu köyü yakınında) Antakya'nın 30 km doğusunda Amacı: Sulama amaçlıdır. Tipi: Toprak dolgu. Baraj Yarseli deresi üzerinde kurulmuş ancak; Yarseli deresi istenilen su akışını sağlayamadığından, Baraj gölünde Asi Nehri üzerinde kurulan pompalarla su terfi ettirilerek yeterli su depolanmaktadır

39 Yayladağ Barajı : Yayladağ Barajı Barajın Yeri Hatay Akarsuyu Kureyşi Amacı S+Đ Đnşaatın (başlama-bitiş) yılı Gövde dolgu tipi Gövde hacmi Yükseklik (talvegden) Normal su kotunda göl hacmi Normal su kotunda göl alanı Sulama alanı Güç Yıllık Üretim Kaya 0,360 hm 3 44,40 m 6,500. hm 3 0,45 km ha... MW... GWh ĐŞLETMEDEKĐ SULAMA TESĐSLERĐ Tesisin Adı Đşletmeye Girdiği Yıl Cazibe Sulama ( ha ) Pompajlı Sulama ( ha ) Toplam Sulama Alanı ( ha ) Brüt Net Brüt Net Brüt Net AMĐK TAHTAKÖPRÜ I.MERHALE PROJ.KIRIKHAN HASSA SUL SAMANDAĞ POMPAJ SUL YARSELĐ SULAMASI YAYLADAĞ PROJSĐ SULAMASI Toplam TABLO 9:

40 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları Đlimizde yeraltı suyu rezervi 346 hm 3 / yıl olarak belirlenmiştir. Yeraltı (YAS) kaynaklarından sulanan ha sahasının ha DSĐ Mutasavver projelerinin gerçekleşmesiyle cazibeli hale dönüştürülecek ve neticede YAS' dan sulanan saha 1295 ha'a düşecektir. B.4.3. Akarsular Su kaynağı Yeri Debisi (lt/sn) Kullanım Türkiye'nin 26 akarsu havzasından biri olan Asi havzası Hatay ili sınırları içerisinde bulunmaktadır. Đlimizde bulunan en önemli akarsu Asi Nehridir. Harbiye Kaynağı Harbiye 492 Antakya/Harbiye ve Köylere Đçme suyu Mazmanlı Kaynakları Hassa/Aktepe 800 Karasu Nehrine akmakta Bağlama Kaynağı Maraşboğazı Batıayaz Kaynakları Musa Dağı 70 Yakın Köylerin içme suları Hamda Kaynağı Çayırgah Hatay Đli Yer altı su potansiyeli D.S.Đ.6.Bölge Müd TABLO 10: Emniyetli olarak kullanılabilir yıllık su (hm 3 / yıl ) Fiili tüketilen su (hm 3 / yıl )

41 KARASU NEHRİ AFRİN ÇAYI ASİ NEHRİ Asi Nehri : Hatay Đli Akarsuları Lübnan'ın Elbekaa vadisinden Çıkıp Suriye'yi geçtikten sonra Etun yöresinde Türkiye'ye girer. Küçük Asi ile birleşerek Samandağı'nda bir delta oluşturup Akdeniz'e dökülür. Asi Nehri'nĐn yıllık su potansiyeli 2900 bm3 / yıl, debisi 5.04 m 3 / sn' dir. Sulama amaçlı kullanıldığından yaz aylarında tamamen kurumaktadır. Türkiye sınırları içindeki uzunluğu 94 km'dir

42 Karasu : Kahramanmaraş ilinin Akçadağ ve Kartal dağ eteklerinden doğar, güneye doğru akar ve bugün kurutulmuş olan Amik Gölü yatağında Afrin Çayı ile birleşir. Uzunluğu 116 km.dir. Yıllık ortalama debisi: 1.65 m 3 / sn'dir. Đl hudutları içindeki uzunluğu 77 km'dir. Eğri geçişte başlar, Zülüflühan köyünde küçük Asi ile birleşir. Afrin çayı : Gaziantep ili Saf dağlarından doğan Afrin çayı Karasu ile birleşir. Uzunluğu 160 km; ortalama yıllık debisi: m 3 / sn'dir. Đl toprakları içindeki uzunluğu 24 km.dir. Davutpaşa köyünden başlar, Zülüf1ühan köyünde küçük Asi ile birleşir. B.4.4. Göller ve Göletler Havzada bulunan ve günümüzde göl niteliği kalmamış yada göl olmaktan çıkmak üzere olan birkaç göl dışında,halen göl niteliği taşıyan birkaç gölden söz etmek mümkündür.bu göllerde tıpkı Amik Gölü gibi jeolojik çöküntü ve grabenler sonucu oluşmuşlardır. Kurutulmadan ön-ce en büyük göl Amik Gölü idi,16 km uzunluğunda 10 km genişliğinde olan bu gölün 1980 lerin başında kurutma çalışmaları bitirilmiş ve su altındaki topraklar tarıma açılmıştır. ĐŞLETMEDEKĐ GÖLETLER Sıra No Göletin Adı 1 Karamanlı Göleti Sulaması Karamanlı Göleti Göletin Yeri Akarsuyu Amacı Đnşaatın (başlama-bitiş) yılı Gövde dolgu tipi Depolama hacmi Aktif Hacim Ölü Hacim Yükseklik (talvegden) Yükseklik (temelden) Sulama Alanı Proje rantabilitesi Hatay Bulanık S Homojen Toprak Dolgu 2,000 hm 3 1,96 hm 3 0,040 hm 3 31,20 m 34,80m 222 ha 1,

43 Yenişehir Gölünden Görünüm Büyüklük sırasına göre ilimizde bulunan belli başlı göller D.S.Đ.6.Bölge Müd Đsmi Yüzölçüm(m 2 ) Yeri Şuan ki durum Bağlama Gölü Maraşboğazı köyü Kurutuldu Cüdeyde Gölü Reyhanlı Mevcut Yenişehir Gölü Reyhanlı Mevcut Gölbaşı (Balıklı) Göl Kırıkhan Mevcut Amik Gölü (ha) Amik ovası Kurutuldu Pınarbaşı Gölü - Reyhanlı Mevcut TABLO 11: Ballıöz Göleti : Barbarlı Çayı üzerinde kurulmuş sulama göleti. Hassa Dermek Göleti : Deliçay üzerinde kurulmuş sulama göleti. Samandağ Karamanlı Göleti : Bulanık-Ördek ve Küçük Karaçay derelerinin suları ile beslenen sulama göleti. B.5. MĐNERAL KAYNAKLAR I.Madencilik başlığı altında ayrıntılı olarak incelenmiştir

44 (B) DOĞAL KAYNAKLAR KAYNAK 2007 Çevre Durum Raporu DSĐ Antakya Şube Müd. Orman Đşletme Müd. Đl Çevre ve Orman Müd

45 C. HAVA(ATMOSFER VE ĐKLĐM ) C.1. ĐKLĐM HAVA Meteoroloji, atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini nedenleri ile inceleyen ve bu hava olaylarının canlılar ve dünya açısından doğuracağı sonuçları araştıran bir bilim dalıdır. Meteorolojik olaylar, insanoğlunun yaşamını ilk çağlardan itibaren etkilemiş, insanlar günümüze kadar dünya atmosferinde olup biten olayların nedenlerini zamanın koşullarına göre inceleyip araştırmışlardır. Bu amaçla da çeşitli gözlem ve incelemeler yaparak hava olaylarını önceden tahmin edebilme yollarını bulmaya çalışmışlar, bunların olumlu etkilerinden faydalanma, olumsuz etkilerinden de kurtulma ve korunma yollarını aramışlardır. Meteoroloji, insanlık tarihi kadar eski bir bilim olmasına karşın, gerçek kimliğine 19. yüzyıl sonlarına doğru kavuşmuştur. Đlk meteorolojik haritalar 1869 yılında Prof. C. Abbe ve Buchan tarafından yapılmıştır yılında Loomis, ilk dünya yağış dağılım haritasını, 1887 yılında Hann ise, ilk meteoroloji atlasını hazırlamışlardır. Günümüzde meteorolojik hizmetler tamamen bilimsel yöntemlerle ve uluslararası işbirliği içerisinde yürütülmektedir. Bugün dünyada, 24 saat sürekli çalışan onbin civarında kara istasyonu, açık denizlerde görev yapan altı binden fazla gözlem gemisi ve yüksek hava sondajları yapan istasyonlar bulunmaktadır. Bölgede genelde yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçer. Ancak yüksekliğe bağlı olarak iklim özellikleri oldukça önemli farklılıklar gösterir. Bölgemizde Bulunan Đstasyon sayıları DENĐZDEN YÜKSEKLĐK ĐSTASYON SAYISI m m m üstü 1 Đstasyonların denizden uzaklığı 0 25 km arasında değişmektedir. ĐSTASYON ÇEŞĐTLERĐ: 24 saat meteorolojik gözlem yapılmaktadır. Eski sistem otomatik istasyona dönüştürülmektedir ĐSTASYON ÇEŞĐTLERĐ: ĐSTASYON ÇEŞĐDĐ Ravinsonde Sinoptik+B.Klima Sinoptik +Deniz B.Klima+Deniz ADEDĐ : 7 adet : 69 adet : 23 adet :12 adet

46 Sinoptik +Meydan Meydan : 31 tane : 17 tane Büyük Klima :169 / Küçük Klima : 58 tane Otomatik (Awos) Hava Meydan Awos : 206 tane : 24 tane C.1.1 Doğal Değişkenler C Rüzgar Dogu Akdeniz'de rüzgar kış aylarında (NE) Kuzey Doğu, Yaz aylarında (SSW) Güney,Güney Batı olarak esmektedir. Yaz rüzgarlarının Hatay ve çevresi için serinletici etkisi vardır. Đlkbahar mevsimi yer rüzgarları Güney Batıdan 3600 saat esmekte,kuzey Doğudan 1500 saat, ortalama hızı 0,2,107 m/s dir. Yaz mevsimi yer rüzgarları Güney Batıdan 6000 saat eser,ortalama hızı 0,2,10,8 m/s arasındadır. Sonbahar mevsimi yer rüzgarları Güney ve Güney Batıdan 5400 saat,kuzey Doğudan 2100 saat esmekte, hızı 0,2,10,8 m/s arasındadır. Kış mevsimi Kuzey Doğudan esmektedir, hızı 0,2,10,7 m/s arasındadır. Hatay Meteoroloji Đstasyon Müdürlüğünden alınan veriler doğrultusunda 2007 yılına ait rüzgar hızı, yönü, fırtınalı gün sayılarına ait veriler aşağıda çıkarılmıştır YILI ORTALAMA RUZGAR HİZİ (M/S) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK Y.ORT YILI EN HİZLİ ESEN RUZGARİN YONU OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK Y.ORT. SSW SSW SSW WSW SSW WSW SSW SSW SSW SSW WSW SSW SSW 2008 YILI EN HİZLİ ESEN RUZGARİN ORTALAMA HIZI (M/S) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK Y.ORT

47 2008 YILI ORT. FİRTİNALİ GUN SAY. (RUZ.HIZ>=17.2 M/S) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK Y.ORT YILI ORT. KUV.RUZ. GUN SAY. (RUZ.HİZ M/S) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK Y.ORT Doğu Akdeniz'de rüzgar kış aylarında (NE) Kuzey Doğu, yaz aylarında (SSW) Güney, Güney batı yönlerinden esmektedir. Yaz rüzgarları Hatay ve çevresi için, serinletici etkisi vardır. Đlkbahar mevsimi yer rüzgarları Güney Batıdan 3600 saat esmekte, Kuzey Doğudan 1500 saat, ortalama hızı 0,2 10,7 m/s arasındadır. Sonbahar mevsimi yer rüzgarları Güney. Güney Batıdan 5400 saat, Kuzey doğudan 2100 saat esmekte, hızı 0.2, 108 m/s Arsındadır. Kış mevsimi Kuzey doğu yönlerinden esmektedir. Hızı 0.2 m/s HATAY VE ÇEVRESĐNĐN MEVSĐMLĐK YER RÜZGARLARI ĐLK BAHAR MEVSĐMĐ YER RÜZGARLARI : m/saniye

48 Yönlerinden eser. 3.3 m/s ile 10.7 m/s aralığında NE(Kuzey doğu ),SW ( Güney Batı ) YAZ MEVSĐMĐ YER RÜZGARLARI m/saniye 3.3m/s ile 10.8 m7s aralığında SW ( Güney Batı ) yönlerinden eser. SONBAHAR MEVSĐMĐ YER RÜZGARLARI m/s Yönlerinden eser. 3.3m/s ile 10.7 m/s aralığında NE ( Kuzey doğu ) ve SW( Güney Batı) KIŞ MEVSĐMĐ YER RÜZGARLARI m/saniye 3.3 m/s ile 10.7 m/s aralığında NE ( Kuzey Doğu ) Yönlerinden eser

49 C Basınç Hatay ilinde aylara göre en yüksek, en düşük ve ortalama basınç değerleri aşağıda verilmiştir. Meteoroloji Đl Müdürlüğünden alınan verilere göre Đlimiz sınırlarında Ölçülen Ortalama Yerel Basınç, Enyüksek Yerel Basınç, En Düşük Yerel Basınç ve Ortalama Buhar Basınç değerleri aşağıda çıkarılmıştır. ORTALAMA YEREL BASİNC (HPA) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK Y.ORT EN YUKSEK YEREL BASİNC (HPA) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK Y.ORT EN DUSUK YEREL BASİNC (HPA) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK Y.ORT BUHAR BASINCI ORTALAMA BUHAR BASİNCİ (HPA) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK Y.ORT Aylık Ortalama Basınç Değişiklik Sebepleri: Akdeniz üzerinde hareket eden hava kütleleri nedeniyle düşüş ve yükselişler görülür. Yıllık Ortalama Basınç Değişikliği : ile mb. Arasında seyreder. Basıncın En Yüksek Olduğu Ayla :Ocak-Şubat-Mart-Eylül-Ekim- Kasım aylandır. Basıncın En Düşük Olduğu Aylar :Nisan -Mayıs-Haziran- Temmuz Ağustos Ayları Yılları Arasında Olmak Üzere 25 Yıllık Rasat Süresini Kapsayan Basınç Değerleri Aşağıda Çıkarılmıştır; AYLAR YILLIK ORTALAMA 1006,5 1005,0 1002,6 1001,1 999,9 997,2 993,4 994,3 998,8 1003,7 1006,4 1007,4 1001,4 EN YÜK. 1020,8 1022,4 1024,2 1006,1 1011,0 1006,8 1007,0 1004,5 1007,5 1015,3 1023,5 1022,8 1024,2 EN DÜŞ. 984,8 981,3 982,4 987,5 988,4 988,1 986,7 998,2 990,5 990,5 986,5 983,9 981,3 TABLO 15:

50 Đskenderun Basınç Verileri AYLAR YILLIK ORTALAMA 1016,4 1015,6 1013,6 1012,6 1011,5 1009,1 1005,6 1006,3 1010,2 1014,4 1016,7 1017, EN YÜK. 1031,8 1033,1 1029,5 1024,8 1021,1 1019,0 1014,9 1017,5 1021,9 1025,0 1032,3 1031, EN DÜŞ. 995,9 991,8 997,9 999,0 992,2 100,4 998,1 998,9 1001,1 1000,0 997,5 996,3 991 TABLO 16:. C Nem Nemin en fazla olduğu aylar: Ocak-Şubat-Mart-Nisan-Mayıs-Haziran- Temmuz- Ağustos aylarıdır. Nemin en az olduğu aylar: Eylül-Ekim-Kasım -Aralık aylarıdır Yılına ait nem oranları aşağıda çıkarılmıştır; SAAT 07 DEKİ ORTALAMA BAGİL NEM (%) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK Y.ORT SAAT 14 DEKİ ORTALAMA BAGİL NEM (%) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK Y.ORT SAAT 21 DEKİ ORTALAMA BAGİL NEM (%) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK Y.ORT ORTALAMA BAGİL NEM (%) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK Y.ORT EN DUSUK BAGİL NEM (%) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK Y.ORT EN DÜŞÜK BAĞIL NEM: EKĐM EN YÜKSEK BAĞIL NEM: OCAK VE ARALIK En Çok Yağış kg/m 2 En Hızlı Rüzgar km/saat En Yüksek Kar cm

51 C Sıcaklık EN YUKSEK SİCAKLİK YİLİ OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK MAKSĐMUM EN YUKSEK SİCAKLİK GUNU OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK MAKSĐMUM EN YUKSEK SİCAKLİK ( 0 C) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK MAKSĐMUM ORTALAMA SİCAKLİK (C) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK Y.ORT EN DUSUK SİCAKLİK YİLİ OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK MĐNĐMUM EN DUSUK SĐCAKLĐK GUNU OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK MĐNĐMUM EN DUSUK SĐCAKLĐK (C) OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUS. EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK MĐNĐMUM Uzun yıllar ortalama sıcaklık dağılışı: Doğu Akdeniz Bölgesi için C tespit edilmiştir. Maksimum sıcaklık Ağustos ayı 34.0 C kaydedilmiş, Minimum sıcaklık Aralık ve Ocak aylarına rastlar, 2.0 C olmuştur. En düşük sıcaklık yüksek ve iç kesimlerde sıfırın altında -4,-10 derece arasında değişmektedir. Hatay ve ilçelerinde yıllık sıcaklık ortalaması 16 0 C ve daha fazla tespit edilmiştir

52 Uzun Yıllar Đçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler ( ) AYLAR Ortalama Sıcaklık ( C) Ortalama En Yüksek Sıcaklık ( C) Ortalama En Düşük Sıcaklık ( C) Ortalama Güneşlenme Süresi (saat) Ortalama Yağışlı Gün Sayısı Uzun Yıllar Đçinde Gerçekleşen En Yüksek ve En Düşük Değerler ( )* AYLAR En Yüksek Sıcaklık ( C) En Düşük Sıcaklık ( C) C Buharlaşma Yaz aylarının bulutsuz (açık) geçmesi ve rüzgâr hızının yüksek olması buharlaşmayı artırmaktadır. Kış aylarında rüzgâr hızının düşmesi, bulutluluğun artması ve bağıl nemin yüksek olması sebebiyle buharlaşma düşmektedir YILI ORTALAMA BUHARLASMA (MM) AYLAR Yıllık Toplam Ortalama Buharlaşma (mm)

53 2008 YILI GUNLUK EN COK BUHARLASMA (MM) AYLAR Yıllık Ortalama Günlük Buharlaşma (mm) C Yağışlar C Yağmur ORTALAMA TOPLAM YAĞIŞ MĐKTARĐ (MM) AYLAR Yıllık Toplam Yağış (mm) GUNLUK EN COK YAĞIŞ MĐKTARĐ (MM) AYLAR Maksimum Yağış (mm) YAĞIŞIN MEVSĐMLERE GÖRE DAĞILIŞI YILLIK ORTALAMA YAĞIŞIN DAĞILIMI: MM ĐLKBAHAR MEVSĐMĐ ORTALAMA YAĞĐŞ DAĞILIMI: MM YAZ MEVSĐMĐ ORTALAMA YAĞIŞ DAĞILIMI: MM SONBAHAR MEVSĐM ORTALAMA YAĞIŞ DAĞILIMI: MM KIŞ MEVSĐMĐ ORTALAMA YAĞIŞ DAĞILIMI: MM Hatay ve ilçelerinde en çok yağış ilkbahar ve sonbahar aylarında görülmektedir. Yaz ayları kurak geçmekte, kış ve sonbahar aylarında yağışlar belirgin olarak artmaktadır. Mart ve Mayıs ayları arasında aşırı yağıştan sel olayları meydana gelmektedir. Doğu Akdeniz bölgesinde yapılan yağış ölçümlerinde Antakya da mm yağış kaydedilmiştir.yıllık ortalama yağış mm arasında dır

54 Yılları arasında Ortalama Yağış Miktarı; Normal Periyodu Ocak 175,0 Şubat 152,0 Mart 142,9 Nisan 103,8 Mayıs 83,9 Haziran 19,3 Temmuz 13,5 Ağustos 4,4 Eylül 28,3 Ekim 84,2 Kasım 109,7 Aralık 167,0 Yıllık Toplam 1084,1-41 -

55 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı Hatay ve ilçelerinde yüksek kesimlerde ve denizden uzak alanlarda gözlem yapılmıştır. Hiç kar örtüsü olmayan yerler sahil şeritleri olup, yüksek kesimlerde 1 30 cm kar örtüsü gözlenmiştir. Yılık ortalama sisli günler sayısı 1 50 gün arasındadır. Kış, ilkbahar ve sonbaharda gözlem yapılmıştır. ORTALAMA KAR YAĞISLI GÜNLER SAYISI AYLAR Yıllık Ort. Ort. Kar Yağ.Gün.Sayısı ,6 3,4 ORTALAMA KAR ORTULU GÜNLER SAYISI AYLAR Yıllık Ort. Ort.Kar Ört.Gün Sayısı 0,2 0,5 0,1 0,8 EN YUKSEK KAR ORTUSU KALİNLİGİ (CM) AYLAR Yıllık Ort. En Yük. Kar Ört. Kalinliği (cm) 15,0 15,0 14,0 15,0 ORTALAMA DOLULU GÜNLER SAYISI AYLAR Yıllık Ort. ORTALAMA DOLULU GÜNLER SAYISI 0,1 0,4 0,9 0,5 0,2 0,1 0,2 0,1 0,4 2,9 Dolunu En Yüksek Olduğu Ay : MART Dolunu En Düşük Olduğu Ay : HAZİRAN, TEMMUZ, EYLÜL ORTALAMA KİRAGİLİ GUNLER SAYİSİ AYLAR Yıllık Ort. ORT. KĐRAGĐLĐ GUN. SAY Krağının en yüksek olduğu ay : TEMMUZ Krağının en düşük olduğu ay : ŞUBAT

56 ORTALAMA ORAJLĐ GÜNLER SAYISI AYLAR Yıllık Ort. ORT ,9 KĐRAGĐLĐ GUN. SAY. SĐSLĐ GÜNLER Yıllık Ortalam Sisli Günler Sayısı Đlkbahar Mevsimi Yaz Mevsimi Kış Mevsimi Sonbahar Mevsimi : 1 10 Gün : 1-20 Gün : 1 10 Arasında : 1 10 Gün : 1 20 Gün C Seller Dörtyol/Hatay Dolu Sebze bahçeleri zarar gördü Hatay Dolu/ yağış iş yerleri sebze bahçeleri zarar gördü Konuyla Đle ilgili ayrıntılı bilgiler P.1,3 bölümünde verilmiştir. C Kuraklık Đlimizde Akdeniz iklimi hakim olduğundan yaz ayları kurak geçmektedir. Bölge yağış ortalaması 49 mm, normali 87 mm., 2007 Mart ayı yağış ortalaması ise 68 mm.dir. Yağışlarda normale göre % 43, geçen yıl Mart ayına göre ise % 27 azalma gözlenmiştir. C Mikroklima Konuyla ilgili bilgi mevcut değildir. C.1.2. Yapay Etmenler C Plansız Kentleşme

57 1950'lerde tarımda makineleşmenin ve sanayileşmenin başlaması ile ortakçı olarak çalışan köylüler topraktan koparak, kentlere göç etmişlerdir. Bu göçler plansız bir kentleşmeye neden olmuştur. Kentlere göç sonucunda tarım alanlarının bir kısmı yerleşim alanına dönüşmüştür. Đlimizde nüfus yoğunluğu oldukça fazladır nüfus sayımına göre ülke genelinde km2'ye 74 kişi düşerken bu sayı Hatay'da 210 kişi olarak hesaplanmıştır. Nüfus dağılımına ilçeler bazında bakıldığında merkez ilçe ve Đskenderun'un diğer ilçelere göre oldukça farklı olduğu görülmektedir. Đlimizde oturanların yaklaşık yarısı bu iki ilçede yaşamaktadır. C Yeşil Alanların Azalması Kentlerde nüfus yoğunluğunun artması nedeniyle yerleşim yerlerinde yeşil alan oranı gittikçe daralmaktadır. Hatay'ın doğal bitki örtüsünü makiler ve ormanlar oluşturur. Maki türleri, 4 5 metre boyunda, sert ve tüylü yapraklı bitkilerdir. Bunlar 800 m. yükselti kuşağına dek yapılır. Mersin, defne, kısa meşe, kermes, sakız, keçiboynuzu, yabani zeytin, zakkum, alıç, çitlembik, akçameşe, pırnal, meşeleri yörede en çok rastlanan maki türleridir. Đl de doğal örtüyü oluşturan ormanlar, Amonos Dağları ile Keldağ da yoğunlaşmaktadır. Amanos Dağlarının denize bakan yamaçlarında, makilik alanlardan sonra, 800 metreden metreye dek, ardıç gibi ibreli ağaçlarla, meşe, kayını kızılcık, kavak, çınar ve tespih gibi yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar bulunur metrenin üzerinde ibreli ağaçlardan kızılçam, karaçam, sedir, ve yer yer ardıçlardan oluşan geniş orman alanları vardır. Keldağ'ın Akdeniz'e bakan kesimlerinde, yaklaşık 900 metreye dek, maki türü ağaçlardan mersin ve defneler çok yaygındır. Bu yükselti basamağının üzerinde, bazı ibreli ağaçlarla meşe ve kayın gibi yapraklı ağaçlarla meşe ve kayın gibi yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar başlar. Keldağ doğal bitki örtüsü açısından, Amonos Dağları kadar zengin değildir. C Isınmada Kullanılan Yakıtlar Hatay Đlinde Kış Döneminde, Satışa Sunulacak Yerli Ve Đthal, Sıvı Ve Katı Yakıtların Özellikleri, Üretim, Pazarlama Ve Tüketim Aşamalarında Uyulması Ve Uygulanmasına Đlişkin Esaslar

58 Đl Merkezinde Yılları Arasında Evsel Isıtmada Kullanılan Yakıtların Cinsini Ortalama Tüketim Miktarı (ton) Yakıtın Cinsi Temin Edildiği Yer Kalori (kcal/kg) PM SO x Ağır Metaller Kül Miktarı NO x Evsel Isıtmada Tüketilen Sanayide Tüketilen Kömür Max. - (Taş,liny it.briket kömür ) Đthal %14 (+1 tolerans) Yerli Kömür Sosyal Yardımlaşma Vakfı TABLO 1: YAKIT PROGRAMI: A)KATI YAKITLARLA ĐLGĐLĐ ESASLAR: Kış döneminde, ilimizde, sanayi ve ısınma amaçlı tüketilecek yerli ve ithal kömürlerin haiz olmaları gereken özellikler; a)(antakya Merkez ilçe,altınözü,belen,hassa,kırıkhan,kumlu,reyhanlı Samandağ ve Yayladağı ilçelerinde Isınmada Kullanılacak yerli Kömür Özellikleri Sınır Değerleri): Alt ısıl değer (orjinalde) Min 3500 kcal/kg (-200kcal/kg tolerans) Toplam kükürt (kuru bazda) Max % 2.3 Toplam Nem (satışa sunulan) Max % 30 Kül (kuru bazda) Max % 30 Boyut * mm (18mm altı ve 150mm üstü için %10 tolerans * Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu 10-18mm olabilir. TABLO:

59 b)đskenderun ve Dörtyol Đlçelerinde Isınmada Kullanılacak Yerl Kömür Özellikleri ve Sınır Değerleri: Alt ısıl değer (orjinalde) Min 4000 kcal/kg (-200kcal/kg tolerans) Toplam kükürt (kuru bazda) Max % 2 Toplam Nem (satışa sunulan) Max % 25 Kül (kuru bazda) Max % 25 yut * mm (18mm altı max.%10 tolerans 150mm üstü max. %10 tolerans) TABLO: 3 * Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu 10-18mm olabilir. c) Isınma Amaçlı Kullanılacak Đthal taş ve Linyit Kömürün Özellikleri ve Sınır Değerleri : Alt ısıl değer (orijinalde) Kükürt (kuru bazda) 6200 kcal/kg (-400 kcal/kg tolerans) % 0.9 (max) Uçucu Madde (kuru bazda) % ( +1 tolerans ) Toplam nem (orijinalde) Kül (kuru bazda) Boyut * % 10 (max) % 14 (max) (+ % 1 tolerans) mm (18 mm altı ve 150 mm üstü için max % 10 tolerans) TABLO :4 * Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu 10-18mm olabilir. d) Prina briketi özellikleri ve sınır değerleri: Alt ısıl Değer 3700kcal/kg) Nem (Orjinalde) Max. %15 YağToplam Kükürt (kuru bazda) Max. %1,5 Sodyum (Na) Mak.300 ppm Boyut 6mm (min.) 6mm den küçük ağırlıkça %5 i TABLO :5

60 geçemez,ancak mekanik beslemeli yakma tesisleri için %50 ye kadar olabilir. e) Prina dışındaki diğer biyokütlelerden elde edilen briketlerin analiz sonuçları, Çevre ve Orman Bakanlığınca değerlendirilerek kullanılıp kullanılmadığına karar verilecektir. f) Taşkömürü ve linyit kömürü tozundan elde edilen briket kömüründe TSE de belirtilen özellikler sağlanmalıdır. TORBALAMA: a) ısınma amaçlı olarak kullanılan katı yakıtların tamamı tüm yerleşim alanlarında torbalanarak satışa sunulacaktır.yerli kömür çıkarıldığı bölgede,ithal kömür ithalatın gerçekleştirildiği limana en yakın alanda kömür ve prina briketleri ise üretildiği yerde torbalanacaktır.torbalama işlemlerinin belirtilen alanlarda yapılmasının mümkün olmadığı durumlarda ise, torbalama;kömürün üretildiği veya ithalatın gerçekleştirildiği ilin İl çevre ve Orman Müdürlüğü ile torbalamanın yapılacağı ilin İl Çevre ve Orman Müdürlüğünden izin almak kaydıyla başka yerde yapabilir veya bayisi olan/anlaşma yapılan gerçek veya tüzel kişilere yaptırabilir. b) Torbalar üzerinde mahalli Çevre Kurulu kararında belirtilen asgari kömür özelliklerini (kükürt,alt ısıl değer,uçucu madde,nem,kül v.b.) mutlaka yer alması gerekmektedir.ancak bu kararda belirtilen değerlerden daha iyi kömür satacağını taahhüt edenler,istedikleri takdirde bu kararda belirtilen kömür özeliklerinin yanı sıra taahhüt ettikleri kömür özelliklerini de kömür torbası üzerinde belirtebilirler. YAKITLARA UYGUNLUK VE SATIŞ ĐZĐN BELGESĐ VERĐLMESĐ : Đlimizde kaçak kömür kullanılmasının önüne geçilmesi,denetimin etkin kılınması ve kolaylaştırılması amacıyla kömür üretimi, ithalatı ve, pazarlaması hususlarında Uygunluk ve Satış Đzin Belgesi sistemi uygulanacaktır. KÖMÜR DAĞITIMI ĐLE ĐLGĐLĐLARLA ĐLGĐLĐ ESASLAR : Fakir ailelere kömür yardımı yapılması ile ilgili olarak Bakanlar Kurulu Kararı çerçevesinde kömürler vatandaşa dağıtılırken; hava kirliliği ile mücadelede başarı sağlanması amacıyla başta il ve ilçelerin kirlilik derecelerine göre özellikleri belirlenmiş kalitedeki kömürlerin dağıtılması ve bu kömürlerin hava kirliliği yaratmayacak bölgelerde özellikle belde ve köy gibi küçük yerleşim birimlerinde kullanımının sağlanmasına özen gösterilerek ve kurul dağıtımı yapılan kömür miktarı ve özellikleri hakkında bilgilendirilecektir. B) SIVI YAKITLARLA ĐLGĐLĐ ESASLAR: Isınma amaçlı sıvı yakıt olarak, kükürt içeriği maksimum %1.0 (+0.1 tolerans) olan yerli veya ithal fuel-oil kullanılacak,ayrıca motorin,gazyağı, kerosen, etanol gibi sıvı yakıtlarda ısınma için kullanılabilecektir. YASAKLAMA:

61 a) Bu karada belirtilen özelliklere haiz olamayan yerli ve ithal kömürlerin,kömür ve prina briketlerinin ve sıvı yakıtların Hatay Đl sınırları içinde ısınma amaçlı olarak üretilmesi,satılması ve tüketilmesi yasaktır. b) Petrol koku, atık yağ, lastik, plastik, tezek, katı atıklar,tekstil atıkları,kablolar,ıslak odun,boyalı odun, ev eşyaları, tıbbi atıklar,asfalt ve asfalt ürünleri,boya ve boya ürünleri ile fuel-oil kaplarının ısınma amacıyla yakılması yasaktır. C) SICAKLIK ŞARTLARI ve YAKMA SAATLERĐ ĐLE ĐLGĐLĐ ESASLAR: a- Dış ortam sıcaklığı gece ve gündüz +15 o C nin üzerinde olduğu günlerde, kalorifer ve sobalar yakılmayacaktır. b- Kalorifer ve Sobaların işyerlerinde, bina iç ortam sıcaklığı +18 o C, konutlarda ise 20 o C den yukarı olmayacak şekilde yakılacaktır. c- Hastaneler, yatılı ve gündüz okulları, öğrenci yurtları, yaşlılar ve güçsüzler yurtları, kreşler, terminaller ve kolluk binalarının, kalorifer ve sobalarının, iç ortam sıcaklığı +20 o C den yukarı olmayacak şekilde devamlı olarak, ancak hava kirliliğine neden olmayacak şekilde ayarlanacaktır. D) ISI YALITIMI ĐLE ĐLGĐLĐ ESASLAR: a) Yeni inşa edilecek binalara Belediye sınırlarında belediye Başkanlarınca,belediye sınırları dışında ise Đl bayındırlık ve Đskan Müdürlüğünce inşaat ruhsatı ve kullanma izni verilirken; b) 14/6/1999 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan TSE 825 Binalarda Isı Yalıtım Kuralları standardı, c) 8/5/2000 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Binalarda Isı yalıtımı Yönetmeliği, d) 19/11/1984 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Mevcut Binalarda Isı Yalıtımı ile Yakıt Tasarrufu sağlanması ve Hava Kirliliğinin Azaltılmasına Dair Yönetmelik hükümlerinin göz önüne alınarak ruhsatlandırılacaktır. e) Başta resmi bina ve okullar olmak üzere yeni bina yapımında ısı yalıtımı projeleri uygulanacaktır. E) HAVA KĐRLĐLĐĞĐNĐN ARTARAK, UYARI KADEMELERĐNE ULAŞMASI DURUMUNDA, ALINACAK ACĐL TEDBĐRLERLE ĐLGĐLĐ ESASLAR a) Hava kirliliği, uyarı kademelerine ulaştığı durumlarda, ölçüm sonuçları her gün düzenli olarak Çevre ve Orman Bakanlığına bildirilecektir. b) Đl Çevre ve Orman Müdürlüğü,Đl Sağlık Müdürlüğü ve Belediye elemanlarından oluşan ekipler kurularak,denetimler yoğunlaştırılacaktır

62 c) Sağlık kurum ve kuruluşların,hazır ve tedbirli olması sağlanacaktır. d) Kalorifer ve soba yakma süreleri kısıtlanacaktır. F) DENETĐM VE DĐĞER ESASLAR: a) Đlimiz gümrük kapılarından ithalatı gerçekleştirilen ithal kömürlerin gümrük giriş noktalarında ve depolama sahalarında, briket kömürlerin ise üretim tesislerinde denetimi Đl çevre ve Orman Müdürlüğünce yapılacaktır. b) Yakıtın denetimi belediye sınırlarında belediye başkanlıkları,belediye sınırı dışındaki yerlerde ise Đl çevre ve Orman Müdürlüğüne bağlı birimlerce yapılacaktır. c) Piyasaya satılan soba ve kalorifer kazanlarının TSE standartlarına uygunluğun denetimi;belediye sınırları içerisinde belediye başkanlıklarınca,belediye sınırları dışında ise Đl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğünce yapılacaktır. d) Yerleşim yerlerinde perakende kömür satışının nerelerde ve ne şekilde yapılacağı belediye başkanlıklarınca belirlenecektir. e) Kalorifer kazanlarının tekniğine uygun yakılması ve kazan bakım işlerinde çalışacaklar için İl Milli Eğitim Müdürlüğü (Halk Eğitim Müdürlüğü) ve İl Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü koordinasyonunda yetkili kalorifer ateşçisi kursları düzenlenmesine yönelik çalışmalar yapılacak,bu kapsamda kalorifer ateşçisi ve bina yöneticileri veya ilgilileri eğitilecektir. G) YAKMA SĐSTEMLERĐ ĐLE ĐLGĐLĐ ESASLAR: a) Yakma Sistemleri Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin 7,8,9,10,11,12,13 ncü maddelerinde belirtilen kriterlere uygun olacaktır. Soba ve kalorifer kazanları TSE standartlarına uygun olacaktır. b) Đlk yanma sırasında bacadan atılan partikül madde emisyonlarını kontrol etmek amacıyla,ön yanmayı temin edecek şekilde,stokerli sistemlerin sürekli yanması, ayarlarının iyi yapılması kontrol edilmesi ve ehil kişilerce yakılması sağlanacaktır. c) Kalorifer kazanlarının tekniğine uygun yakılması ve kazan bakımı işlerinde çalışacaklar için Yetkili Kalorifer Ateşçisi Kursları düzenlenecektir. d) Kalorifer tesisatlarında,iyi izolasyon yapılarak ısı kaybı önlenecek,tüm ısıtma tesisatı ile bacanın bakımı ve temizliği yapılacak,kazan daireleri yeteince havalandırılacak ve işletme talimatlarına uyacaktır. C Endüstriyel Emisyonlar SANAYĐ TESĐSLERĐ ĐLE ĐLGĐLĐ ESASLAR: a) Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında emisyon izni almakla yükümlü kuruluşların, bu yükümlüklerini ivedi olarak yerine getirmeleri sağlanacak,izne tabi olamayanların ise hava kirliliği yaratmayacak şekilde işletilmesi temin edilecektir

63 b) Sanayi amaçlı ithal edilen kalsine edilmemiş petrol koku sadece modern teknoloji ile donatılmış ve Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından tahsisat yapılan çimento ve kireç fabrikalarında kullanılacaktır. Bunun dışında kullanılması yasaktır. c) Tozumayı önleyici her türlü tedbirin,satıcı taşıyıcı ve kullanıcı tarafından alınması koşulu ile sanayi amaçlı tüketilecek yerli ve ithal kömürlerin torbalanması zorunlu değildir. d) Yanma ısıl gücü düşük veya yanma süresi kısa kazanlarda kullanılacak sanayi tesislerinde yanma verimi açısından,akışkanlığın arttırılması için ön ısıtma yapılması şartıyla,sanayi tesislerinde TÜPRAŞ spektlerine uygun %1 kükürt ihtiva eden ve Enerji ve Tabii kaynaklar Bakanlığından izin alınarak ithal edilen fuel-oil ler kullanılacaktır. C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar MOTORLU TAŞITLARLA ĐLGĐLĐ ESASLAR: 8 TEMMUZ 2005 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Trafikte Seyreden Motorlu ve Kara Taşıtlarından kaynaklanan Egzoz Gaz Emisyonlarının Kontrolüne Dair Yönetmelikte belirtilen esaslar göz önüne alınarak; motorlu kara taşıtları,kirletici emisyonları açısından egzoz emisyon ölçümlerini süresinde ve düzenli olarak yaptırmaları sağlanacak ve konuya ilişkin denetimler Đl Çevre ve Orman Müdürlüğü ile Đl Emniyet Müdürlüğü ekipleri tarafından düzenli olarak yapılacaktır. Đlimizde Trafiğe Kayıtlı Motorlu Taşıt Araçlarının Sayıları 1- Emniyet Müdürlüğü ( ) 2-Đl Çevre ve Orman Müdürlüğü Araç Sayısı Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı Kullanılan Akaryakıt Miktarı ( ton, m 3 ) Kat.Konv. ve Kurş. Benz. Kul.Araç Say.* N.Benzin S.Benzi n K.Benzin Mazot LPG TABLO :6-50 -

64 EGZOZ EMİSYON ÖLÇÜM İSTASYONLARI:. FİRMA ADI ADRES. 1-Köse Otomotiv Yedek Parça Sanayi Sitesi 9/A Dörtyol 2-Ovalı Motorlu Araçlar Tic.Ltd.Şti. Đskenderun Yolu Üzeri 5. km 3-Günay Otomotiv San. (TOFAŞ) E-5 Karayolu Üzeri No:104 Payas/HATAY 4-Reles Đth.Đhr. Ltd.Şti. Đskenderun Yolu Üzeri 9. km Antakya 5-Sağlam Motorlu Araçlar Paz.Taş.Tic. Đskenderun Yolu Üzeri 6. km Antakya 6-Arslanoğlu Lastik San.ve Tic.Ltd.Şti. Đskenderun Yolu Üzeri 5. km Antakya 7-Dizelciler Otomotiv San. Tic.Ltd.Şti. Yeni Sanayi Sitesi Girişi 1/13Antakya 8-Kuş Oto Egsoz San.Tic.Ltd.Şti. Güzelburç Beldesi No:112 Antakya 9-Günay Otomotiv San.(PEUGEOT) Đskenderun Yolu Üzeri 7. km Antakya 10-Narin Otomotiv Đskenderun Yolu Üzeri 3. km Antakya 11-Atmer Otomotiv Đth.Đhr. Odabaşı Beldesi Đsmet Đnönü Cad.No:21 Antakya 12-Köse Otomotiv San. Tic.Ltd.Şti. Sanayi Sitesi 315 Sok.No:169 Đskenderun 13-Öztoprak Motorlu Araçlar Tic.Ltd.Şti. Đskenderun Yolu Üzeri 1.km Antakya 14-Ovalı Motorlu Araçlar Tic.Ltd.Şti 5 Temmuz Cad.No:36 Đskenderun 15-Dinç Petrol Otomativ San. Tic.Ltd.Şti. Sanayi sitesi No:1 Đskenderun 16-Mehmet BERBER Yeni sanayi Sitesi 40/E Blok No:8 Antakya C.2. HAVAYI KĐRLETĐCĐ GAZLAR VE KAYNAKLAR C.2.1. Kükürtdioksit Konsant. ve Duman C.2.2. Partikül Madde Emisyonları C.2.3. Karbonmonoksit C.2.4. Nitrojen Oksitler (Yok) (Yok) C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları (Yok)

65 * Konular ile ilgili ölçüm sonuçları tablo 28 ve grafik 3-4 te verilmiştir Antakya-Đskenderun Hava Kalitesi Ölçümü Sonuçları: ÖLÇÜM YAPILAN NOKTA Kükürt Dioksit (SO 2 ) Partikül Madde (PM 10 ) Karbon Monoksit (CO) Azot Monoksit (NO) Azot Dioksit (NO 2 ) Antakya Şehir Merkezi 50, ,42 81,7 52,4 Đskenderun Şehir Merkezi 17, ,24 14,7 24,6 Payas Beldesi 4, ,89 6,6 13,6 Not: Ölçüm sonucu birimlerimiz µg/m 3 (mikrogram/m 3 ) tür

66 1999/2002 Yılları Arasında Đliniz Kükürtdioksit (SO 2 ) ve Partikül Madde (PM) Ortalamaları ve Değişim Oranları ile En Düşük ve En Yüksek SO 2, PM Değerleri ve KVS Değerlerinin Aşıldığı Gün Sayısı Hatay Đl Sağlık Müdürlüğü-2002 AYLAR Ölç. Đst. Sayısı Ölç. Yap. Gün Sayısı Ortalama Değişim Oranları Bir Önceki Düşük En En Yüksek KVS Değerlerinin Aşıldığı Gün Sayısı (µg/m 3 ) Yıla Göre SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM SO 2 >400 PM>300 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül

67 Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran TABLO 28:

68 GRAFĐK :8

69 GRAFĐK :9 56

70 tarihleri Arasında Đlimizde Ortalama Kükürtdioksit (SO 2 ), Partikül Madde PM10,Rüzgar hızı,rüzgar yönü,hava sıcaklığı,bağıl Nem,Hava Basıncı (Çevre Bakanlığı Hava Kalitesi Đzleme Đstasyonu ( 2008)) Gün ve saat PM10 R.HIZI R. YONU H. SIC. B. NEM H. BAS. SO2 µg/m3 m/s Deg C % mb µg/m : : : : : : : C.3. ATMOSFERĐK KĐRLĐLĐK C.3.1. Ozon Tabakasının Đncelmesinin Etkileri Konuyla ilgili bilgi mevcut değildir. C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri Konuyla ilgili bilgi mevcut değildir. C.4.HAVA KĐRLETĐCĐLERĐN ÇEVREYE OLAN ETKĐLERĐ C.4.1. Doğal Çevreye Olan Etkiler C Su Üzerindeki Etkiler Kükürtdioksit, suda hemen çözünen. sıcak ve soğuk suda eriyen renksiz bir gazdır. Atmosferde hızlı şekilde, sülfirik as ide dönüşmesinden dolayı, atmosferdeki kalış süresi çok kısadır. Asitler genelde havada aerosoller halinde bulunurlar. Bu aerosoller, kar, yağmur, dolu gibi yağışlarla yeryüzünde birikirler. Kükürt emisyonu, azotdioksit emisyonu ve atmosferik şartlarl11 etkinliği, yağışın asidi tesirinin artmasına neden olur.

71 C Toprak Üzerine Etkiler Kükürtdioksit, asit aerosolleri, karbonmonoksit, partiküler madde vb. kirleticiler, yağışlarla toprağa geçerek, toprak kirliliğine neden olur. Bu kirlilik, belli bir süre sonra, toprakta birikmelere ve toprak kalitesinde azalmaya neden olur. C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri Bitkiler, kükürtdioksit gazına, diğer canlılardan daha duyarlıdır. Kükürtlü demir ve bakır cevherđ işleyen fabrikaların üretim süreçleri iyi düzenlenmeyecek olursa, çevredeki bitki örtüsüne büyük zarar verebilirler. Aerosollerin, yapraklar üzerinde birikmesi, ışığa bağlı bitkisel metabolizmayı olumsuz etkileyebilmektedir. C Đnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri Havadaki zararlı maddeler; vücut direncini ve koruma mekanizmasını zayıflatmaktadır. Özellikle yoğun zararlı maddeler, kalp ve dolaşım rahatsızlıkları meydana getirir. Karbonmonoksit ve formaldehit baş ağrısı yapmakta ve solunum yollarl11da hasara neden olmaktadır. Benzypren, ağır metaller ve asbest tozları, başta akciğer olmak üzere birçok sistemde kanserojen etki yapmaktadır. C.4.2. Yapay Çevreye Olan Etkileri C Görüntü Kirliliği Üzerine Etkileri Hava kirliliği; çevrenin bir parçası olan eşyalar ve binalar üzerinde de olumsuz etki gösterirler. Havada rutubetin artması ile oluşan asitlerin; binalara ve sanat eserlerine yaptıkları tahribatlar önem arz etmektedir. Ayrıca; bina taşlarında aşınmaya ve dış cephelerinde kirliliğe neden olarak görüntü kirliliğine yol açmaktadır. Havada oluşan ozon, lastik malzemenin aşınmasına ve kolayca yıpranmasına neden olmaktadır. Dumanla atılan is ve kurum, eşya ve giyeceklerin çabucak kirlenmesine neden olmaktadır. (C).HAVA (ATMOSFER VE ĐKLĐM ) KAYNAK Hatay Đl Çevre ve Orman Müdürlüğü Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Hatay Đl Emniyet Müdürlüğü Hatay Đl Sağlık Müdürlüğü D.Đ.E. Hatay Çevre Koruma Vakfı D.S.Đ.Bölge Müdürlüğü Tarım Đl Müdürlüğü 58

72 D.SU D.1. SU KAYNAKLARININ KULLANIMI D.1.1. Yeraltı Suları Đlimizde yeraltı suyu rezervi 346 hm 3 / yıl olarak belirlenmiştir. Yeraltı (YAS) kaynaklarından sulanan ha sahasının ha DSĐ Mutasavver projelerinin gerçekleşmesiyle cazibeli hale dönüştürülecek ve neticede YAS' dan sulanan saha 1295 ha'a düşecektir. Emniyetli olarak kullanılabilir yıllık su (hm 3 / yıl ) Fiili tüketilen su (hm 3 / yıl ) TABLO 29: Hatay Đli Yer altı su potansiyeli D.S.Đ.6.Bölge Müd Su kaynağı Yeri Debisi (lt/sn) Kullanım Harbiye Kaynağı Harbiye 492 Antakya/Harbiye ve Köylere Đçme suyu Mazmanlı Kaynakları Hassa/Aktepe 800 Karasu Nehrine akmakta Bağlama Kaynağı Maraşboğazı Batıayaz Kaynakları Musa Dağı 70 Yakın Köylerin içme suları Hamda Kaynağı Çayırgah TABLO 30: 59

73 D.1.2. Akarsular Türkiye'nin 26 akarsu havzasından biri olan Asi havzası Hatay ili sınırları içerisinde bulunmaktadır. Đlimizde bulunan en önemli akarsu Asi Nehridir. Asi Nehri : Lübnan'ın Elbekaa vadisinden Çıkıp Suriye'yi geçtikten sonra Etun yöresinde Türkiye'ye girer. Küçük Asi ile birleşerek Samandağı'nda bir delta oluşturup Akdeniz'e dökülür. Asi Nehri'nĐn yıllık su potansiyeli 2900 bm3 / yıl, debisi 5.04 m 3 / sn' dir. Sulama amaçlı kullanıldığından yaz aylarında tamamen kurumaktadır. Türkiye sınırları içindeki uzunluğu 94 km'dir. Asi Nehrinin Menderesler Çizerek Yatak Değiştirmesine Bir Örnek 60

74 HARĐTA 7: Karasu : Kahramanmaraş ilinin Akçadağ ve Kartal dağ eteklerinden doğar, güneye doğru akar ve bugün kurutulmuş olan Amik Gölü yatağında Afrin Çayı ile birleşir. Uzunluğu 116 km.dir. Yıllık ortalama debisi: 1.65 m 3 / sn'dir. Đl hudutları içindeki uzunluğu 77 km'dir. Eğri geçişte başlar, Zülüflühan köyünde küçük Asi ile birleşir. Afrin çayı : Gaziantep ili Saf dağlarından doğan Afrin çayı Karasu ile birleşir. Uzunluğu 160 km; ortalama yıllık debisi: m 3 / sn'dir. Đl toprakları içindeki uzunluğu 24 km.dir. Davutpaşa köyünden başlar, Zülüf1ühan köyünde küçük Asi ile birleşir. 61

75 D.1.3. Göller, Göletler ve Rezarvuarlar Havzada bulunan ve günümüzde göl niteliği kalmamış yada göl olmaktan çıkmak üzere olan birkaç göl dışında,halen göl niteliği taşıyan birkaç gölden söz etmek mümkündür.bu göllerde tıpkı Amik Gölü gibi jeolojik çöküntü ve grabenler sonucu oluşmuşlardır. Kurutulmadan ön-ce en büyük göl Amik Gölü idi,16 km uzunluğunda 10 km genişliğinde olan bu gölün 1980 lerin başında kurutma çalışmaları bitirilmiş ve su altındaki topraklar tarıma açılmıştır. Büyüklük sırasına göre ilimizde bulunan belli başlı göller D.S.Đ.6.Bölge Müd Đsmi Yüzölçüm(m 2 ) Yeri Şuan ki durum Bağlama Gölü Maraşboğazı köyü Kurutuldu Cüdeyde Gölü Reyhanlı Mevcut Yenişehir Gölü Reyhanlı Mevcut Gölbaşı (Balıklı) Göl Kırıkhan Mevcut Amik Gölü (ha) Amik ovası Kurutuldu Pınarbaşı Gölü - Reyhanlı Mevcut TABLO 31: Cüdeyde Gölünden Genel Görünüm göleti. Ballıöz Göleti : Barbarlı Çayı üzerinde kurulmuş sulama Hassa Demrek Göleti : Deliçay üzerinde kurulmuş sulama göleti. Samandağ Karamanlı Göleti : Bulanık-Ördek ve Küçük Karaçay derelerinin suları ile beslenen sulama göleti. 62

76 Fransız Paftalarında Yenişehir Gölü HARĐTA 8 D.1.4. Denizler Hatay Akdeniz'e kıyısı olan yerleşim yerlerinden biridir. Akdeniz'in kuzeydoğu uzantısı olan Đskenderun Körfezi Hatay'ın batısını Güvercin Kaya'dan başlayarak Erzin'e kadar kuşatır. Körfez ilde 152 km.lik bir kıyı oluşturur. Akdeniz'in bu kesiminde tuzluluk oranı binde ortalama sıcaklık 22.2 C'dir. 63

77 Đskenderun Đlçesi Deniz Suyu Kalitesi Verileri parametre değer ph 8,1 Elektrik Đletkenliği Fenolftalein Alkalinite Metil Oranj Alkalinite Toplam Sertlik Kalıcı sertlik Toplam Çözünmüş Katılar Bulanıklık Renk Bikarbonat Kalsiyum Karbonat Klor Çözünmüş Demir Toplam Demir Magnezyum Çözünmüş Mangan Toplam Mangan Potasyum+Sodyum sülfat ,8 uöho/c 76,8 mg/l CaCO3 99,2 mg/l CaCO ,0 mg/l CaCO ,0 mg/l CaCO ,2 mg/l 1,0 SiO2 3,0 PT 121,0 mg/l 198,0 mg/l 46,1 mg/l 22,128 mg/l 0,02 mg/l 0,02 mg/l 1,690 mg/l 0,2 mg/l 0,3 mg/l 448,7 mg/l 3,350 mg/l TABLO 32: Akıntılar : Bilindiği üzere kesitli kıyı akıntılarının taşıma, aşındırma ve şekillendirme fonksiyonları, özellikle akın tının mekanizmasına ve enerjisine bağlıdır. Kıyı akıntıları rüzgar etkisiyle sürüklenen dalgalar tarafından meydana gelmektedir. Körfezde akıntılar değişik şekilde oluşmaktadır. Körfezde sık sık meydana gelen şiddetli doğu ve güneydoğu yönlü rüzgarlar ile hakim kuzeydoğu yönlü rüzgarlar yüzey sularını açıklara doğru sürüklediklerinden, dengenin sağlanması için dip sulan körfezin doğrultusu yönünde yüzeye 64

78 doğru yükselmektedir. Körfezde ölü dalga (up-welling) tipi su kütlesinin hareketi körfezin dışından içeriye doğru kuvvetlice bir dip akıntısının olduğunu ifade etmektedir. Kıyıdan açığa doğru rüzgar ile meydana gelen bu dip ve yüzey akıntılarından başka, körfezin esas akıntısı kuzey yönünde ve kıyıya paralel olarak tespit olunmuştur. Akıntı hız değerleri minimum km/saat, maksimum km/saat arasında değişmektedir. Bu akıntı Suriye ve Güney Anadolu kıyıları boyunca ilerlerken bir kol körfez içerisine girmekte ve körfez de kollara ayrılarak girdap sistemleri meydana getirmektedir. Aşağıda Đskenderun yakım ve çevresinde bulunan akıntılar verilmektedir. Đskenderun ve yakınında bulunan akıntı sistemleri Derinlik Sınırları(m) Kalınlık (m) Genişlik (m) Ort.Hız (km/saat) , , , , ,052 Taşıdığı Su (m 3 /gün) 46,5x ,3x10 6 7,3x10 6 3,0x10 6 1,4x10 6 TABLO 33: Đskenderun Körfezi Akım Şeması 65

79 Yüzeyden derinlere doğru inildikçe, suyun sıcaklığı düşmektedir. Yazın yüzeyde kaydedilen en yüksek su sıcaklığı 29 o C, en düşük 14 o C olarak (Ocak-Şubat) tespit edilmiştir. Aşağıda yılları arasındaki deniz suyu sıcaklıkları verilmektedir. Deniz Suyu Sıcaklık Ortalamaları AYLAR YILLIK ,9 16,5 17,3 19,6 21,4 25,5 27,8 28,9 28,9 25,3 21,2 17,2 22, ,8 15,8 15,4 17,8 21,4 25,1 28,3 29,1 27,4 23,6 19,2 17,1 21, ,2 15,2 15,5 18,2 22,4 25,9 29,5 29,7 28,2 24,5 19,5 17,0 21, ,7 14,6 16,7 19,9 23,8 25,5 28,7 28,6 27,5 24,5 21,0 17,6 21, ,1 14,6 16,4 18,2 21,8 25,8 28,1 28,6 27,7 25,0 21,03 18,8 21,78 Ort. 15,34 15,34 16,26 18,74 22,16 25,56 28,48 28,98 27,94 24,58 20,44 17,54 TABLO 34: Körfezin yüzey suyunun tuzluluğu, derin sulara oranla yüksek olmaktadır. Bunun sebebi yörenin iklimi gereği buharın fazlalaşmasından kaynaklanmaktadır. D.2. DOĞAL DRENAJ SĐSTEMLERĐ Hatay ilini doğal drenaj yönünden iki bölgeye ayırabiliriz. 1.bölge Amik Ovasını içine alan kısım,buranın drenajını Asi nehri karşılamaktadır.2.bölüm ise Đskenderun ve yakın bölgesidir,burası da irili ufaklı dereler vasıtasıyla Akdeniz e drenaj sağlamaktadır. Yıllık ortalama yer üstü su potansiyeli hm 3 /yıldır.yıllık ortalama yağış 856 mm.ortalama akış verimi 6.9 L/km 2 dir.bölgenin Akış/Yağış oranı %25 dir. D.3. SU KAYNAKLARININ KĐRLĐLĐĞĐ VE ÇEVREYE ETKĐLERĐ D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik Yeraltı suyu kirliliği, yeraltı su havzalarının ve akiferlerin, çeşitli yollarla ve kaynaklarla kirlenmeye maruz bırakılması sonucu ortaya çıkan kirlilik türüdür. Yağışlar, doğal olaylar, tarımsal ve endüstriyel etkinlikler, yeraltı nükleer denemeleri ve diğer insan etkinlikleri yeraltı sularının kirlenmesine neden olmaktadır. Özellikle yağmur sularının yeryüzüne inmesiyle başlayan kirlenme sürecinde organik ve inorganik partiküller, hayvansal ve bitkisel yaşam artıkları, doğal ve yapay gübreler, pestisitler ve mikroorganizmalar ile radyoaktif elementler yeraltına doğru süzülür. Bu süzülme sırasında üst kısımlardaki toprak katmanlarında, zeminin yapısına bağlı olarak,. suyun niteltğinde bir iyileşme olur. Bu nedenle yer altı suları içme ve kullanma açısından daha kaliteli ve temiz sayılabilir. Ancak, bu sular kirlenmeye ve kirleticilere karşı, diğer su kaynaklarından daha duyarlıdırlar. Özellikle, toksik ve kalıcı bir kirlenmeye uğrayan bir yer altı su kaynağı pek çok kullanım açısından değerini uzun süre yitirir. Çünkü, yeraltındaki değişim ve seyrelme kapasitesi oldukça sınırlıdır (Uslu, 993, 63). 66

80 Evsel ve endüstriyel atıkların yer altı sularına karışması, tarımsal etkinliklerde kullanılan gübre ve pestisitlerin çeşitli yollarla yeraltına süzülmesi, deniz kıyılarındaki yer altı sularının aşırı kullanılmasına bağlı basınç farklılığının oluşmasıyla tuzlu suyun tatlı suya karışması, nükleer kazalar ve denemelerden kaynaklanan radyoaktif maddelerin yağışlarla yeraltına sızması ve artezyen kuyularından kirletici maddelerin ve tuzların yer altı sularına karışması sonucunda yer altı suları kirlenmektedir. D.3.2. Akarsularda Kirlilik, Görüntü olarak kirli akan ve atık suların doğrudan verildiği Asi Nehri'nde yapılan "su kalitesi ve kirlilik düzeyi ölçütleri" kirlenmenin sayısal ve niteliksel boyutunu ortaya koyması bakımından önem taşımaktadır. Bu bölümde, Nehirdeki kirliliğin gerçek düzeyi ve niteliği, kimi kamusal kurumlarca ya da ilgili birimlerce yapılan su kalitesi ve kirlilik düzeyi ölçümlerinden elde edilen sayısal veriler ışığında ele alınmıştır. Bu ölçümler çok kapsamlı ve amaca uygun olmasa da, düzenli ve sürekli yapılmaları ve kirletici leri n türünü ve miktarını (sınırlı da olsa) ortaya koymaları bakımından önemlidirler. Asi Nehri'nde Yapılan Su Kalitesi ve Kirlilik Düzeyi Ölçüm Çalışmaları Nehir suyunun kalite düzeyini ve kirlenmenin derecesini ortaya koymada bizlere ışık tutacağına inandığımız su kalitesi ve kirlilik düzeyi ölçümleri uzun yıllardır iki kamu kurumu tarafından yapılmaktadır. Bunlardan biri Elektrik Đşleri Etüt Đdaresi (EĐEĐ), diğeri Devlet Su Đşleri (DSĐ)'dir. Bu kurumların dışında, son yıllarda Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi (MKÜ)'nin ilgili fakülte yada bölümlerince yapılan, ancak sürekliliği ve kapsamlılığı olmayan, belli bir dönemdeki ve belli noktalardaki kirlenmeyi yansıtan parçacık ölçümler de vardır. Bu ölçümlerden de yararlanma yoluna gidilmiştir. Ancak, Asi Nehri'nin su kalite düzeyi ile kirlilik durumunu gösteren, kirlenme kaynaklarını, kirletici türlerini ve bunların miktarlarını ortaya koyan araştırmalar içerik ve kapsam açısından yeterli olmadığı gibi, bilimsellik ve deneysellik açısından da yeterli değildir. Ülkemizin su kaynaklarıyla ilgili kuruluşlardan EĐEĐ ve DSĐ nin Asi Nehri üzerinde kurmuş oldukları ölçüm istasyonları dışında düzenli bir ölçümden söz etmek mümkün değildir. Ancak bu düzenli ve sürekli ölçümlerde de çok az sayıda kirlilik ya da su kalitesi parametrelerine bakılmaktadır. Havzada bulunan ve su kaynaklarıyla ilgisi olan yerel düzeydeki kuruluşların çalışmaları daha çok kişisel düzeyde yapılan ve belli bir değişkeni yada belli bir dönemi kapsayan çok sınırlı ölçümlerden ileriye gitmemektedir. Öte yandan Đl Sağlık Müdürlüğü'ne bağlı Çevre Sağlığı Şubesi ile Belediye Çevre Sağlığı Biriminin geçmiş yıllarda su örnekleri alarak yaptıkları ve sudaki koliform bakteri düzeyini ortaya koyan analiz sonuçlarına, arşiv düzenleri ve saklama alışkanlıkları olmadığından, ne yazık kj ulaşılamamıştır. Asi Nehri'ndeki kirlenmenin gerçek düzeyini ve çevresel etkilerini ortaya koyacak çalışmaları asıl yapması gereken Đl Çevre Müdürlüğü ise, ne yazık ki bu güne kadar bu tür bir ölçiim çalışması yapmamış, yapan kuruluşlarla da herhangi bir yakın işbirliğine girmemiştir. Yerel düzeyde bu tür çalışmalarda sorumluluğu bulunan kamusal ya da özel kuruluşlar, kendileriyle yaptığımız görüşmelerde araç gereç eksikliği, teknik personel yetersizliği ve parasal kaynak (ödenek) yokluğu gibi gerekçeler ileri sürmüşler ve bu tür ölçümler yapamadıklarını belirtmişlerdir. Havzaya yeni bir umut ışığı getirmesi umulan ve son 5-6 yıldır etkinlikte bulunan MKÜ' ye bağlı Ziraat, Fen Edebiyat, Mühendislik ve Su Ürünleri Fakülteleri henüz kurulma ve kurumlaşma aşamasında olduklarından, konuyla ilgili kapsamlı ve düzenli bir çalışmaya henüz başlayamamışlardır. Üniversite ölçeğinde yapılan ve Asi Nehri yada havzanın diğer su kaynaklarıyla ilgili olan çalışmalar, şimdilik bireysel düzeyde ve çok sınırlı çalışmalardan oluşmaktadır. MKÜ ĐĐBF Kamu Yönetimi Bölümü henüz yeni açılmış olup, bu bölümün öğretim üyeleri olarak bizlerin gerçekleştirdiği Asi Nehri 'yle ilgili bu çalışma, belki de ilk kapsamlı ve bilimsel içerikli çalışma niteliğindedir. Ancak, çalışmamızın teknik boyutunu oluşturan su kalitesi ve kirlilik düzeyi ölçümleri, MKÜ Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji ve 67

81 Kimya bölümlerinin katkılarıyla tamamlanmak istenmişse de, bu bölümlerin katkısı kimi kişisel ve bürokratik nedenlerle çok sınırlı düzeyde kalmıştır. Asi Nehri'nin su kalitesi ve kirlilik düzeylerini ortaya koyan veriler, üç ayrı kuruluştan sağlanmaya çalışılmış, bu amaçla EĐEĐ ve DSĐ'ye resmi yazıyla başvurulmuş, yalnızca EĐEĐ Genel Müdürlüğü'nden Asi Nehri'nin son beş yıllık su kalitesi ve kirlilik ölçüm sonuçları sağlanabilmiş, DSĐ' den herhangi bir veri alınamamıştır. Üçüncü kaynak olarak da MKÜ Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Kemal SANGÜN' ün öğrencileriyle gerçekleştirdiği ve toplam 5-6 parametreyi esas alan Asi analiz sonuçları değerlendirilmiştir. Asi Nehrinin Su Kalitesi ve Kirlilik Düzeyi Ölçüm Sonuçları-1999 Köse ve diğerleri,asi Nehrinin Kirlilik Düzeyleri Antakya-1999 PARAMETRELER ÖLÇÜM NOKTALARI 1.NOKTA 2.NOKTA 3.NOKTA 4.NOKTA PH ,28 7,84 8,24 AKM KOĐ BOĐ 2, Nitrit Azotu 0,2 0,04 0,44 0,33 Nitrat Azotu 4,42 4,21 4,92 4,63 TABLO 35: D.3.3. Göller,Göletler ve Rezervuarlar da Kirlilik Yağışların yeterli miktarda yağmaması, doğa dengesinin insan eliyle tahribatı neticesinde değişmesinden kaynaklandığı bilinmektedir. Ormanların, yangınlar ve plansız kesimler neticesinde yok edilmesi, hava kirliliği vs. gibi nedenlerden dolayı yağmurlardaki azalmalar, kaynak sularının verimini de etkilemiş, bu durum yurt ekonomisindeki kayıpların büyümesine de sebep olmuştur. Nüfus ile beraber su ihtiyacının artması, toprakların küçülmesi gibi özelliklere bağlı olarak, dünya tarımında verim düşüklüğü görülürken, diğer taraftan suları, göletler, barajlar ve suni 68

82 beslenme yollarıyla kontrol altında tutmak suretiyle üretimi arttırıcı yatırımlar da yapılmaktadır. Göl tabanında materyal birikimi ve civarında açılan sondaj kuyuları sebebiyle suları tamamiyle kuruyan Cüdeyde, sazlıklardan geçilmez hale gelmiş, Reyhanlı Belediyesi tarafından plansız ve programsız bir şekilde yapılan çalışmalar da yarım bırakılarak göl kendi kaderine terkedilmiştir. Göstermelik sarf edilen çabaların hiçbir amaca hizmet etmeyeceği, faydadan çok zarar vereceği ortadadır.. Bir zamanlar Hatay'ın önemli göllerinden gösterilen Bağlama'daki göl yok edildiği gibi, şimdi sıra Gölbaşı, Yenişehir, Pınarbaşı ve Cüdeyde'ye gelmiştir. D.3.4. Denizlerde Kirlilik Akdeniz, nüfus artışı, kentleşme ve endüstrileşmenin en hızlı olduğu bölgelerimizden biridir. Bölgede 1985 yılında toplam nüfusun yüzde 19,5 i yaşamakta olup, bu oran giderek yükselmektedir. Türkiye'de yılları arasını kaplayan "Ulusal Deniz Ölçme ve Izleme Programı"ndan elde olunan verilere göre, Akdeniz'in bize ilişkin bölümünde açık deniz kirliliği henüz yoktur, daha çok kıyı kirliliği söz konusudur. Akdeniz bir bütün olarak ele alındığında, çevresinde yaşayan 350 milyon insan (ve yaklaşık 100 milyon turist) dolayısıyla, yoğun bir kanalizasyon kirliliği etkisindedir. Kıyılarındaki kanalizasyonların yüzde 85 i hiçbir arıtmadan geçirilmeden denize verilmektedir. Ayrıca Dünya petrol ticaretinin yüzde arası Akdeniz üzerinden yapılmakta olup, petrol kirliliği bu denizi kirleten ikinci önemli tehlikeyi oluşturur. Akdeniz hemen tümüyle kapalı bir deniz olduğundan, suları ancak yılda bir yenilenebilmektedir. Akdeniz'in son yıllarda kirlenme hızının arttığını belirleyen kıyı ülkelerince, 1975 yılında Barselona'da "Akdeniz'in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi" hazırlanmış, Türkiye bu sözleşmeye ve eski protokollere imza koyarak taraf olmuştur. Barselona bildirisine taraf olan ülkeler, 1985 yılında yeniden bir araya gelerek, hemen uygulanması gereken önlemleri içeren "Cenova Deklarasyonu"nu onaylamışlardır. Türkiye, "Akdeniz'in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi" ve eski protokoller çerçevesinde yürütülmekte olan "Akdeniz Eylem Planı" çalışmaları, çeşitli kuruluşlar aracılığıyla ve daha çok kendi olanaklarıyla yürütmektedir. D.4. SU VE KIYI YÖNETĐMĐ, STRATEJĐ VE POLĐTĐKALAR Sorunlara yönelik öneriler başlıklar altında aşağıda sıralanmıştır. 1. Asi Nehrinin gereksiz ve savurganca kullanılması önlenmelidir. 2. Asi Nehrinin kirlilik düzeyini belirleyici ortak çalışmalar yapılmalıdır. 3. Kentsel atık suların havzadaki akarsulara doğrudan boşaltımı önlenmelidir. 4. Havzadaki endüstriyel kuruluşların ÇED uygulaması tamamlatılmalıdır. 5. Kirleten kurum ve kuruluşlara etkili yaptırımlar uygulanmalıdır. 6. Tarımsal ilaç ve gübreleme konusunda çiftçiler eğitilmelidir. 7. Tıbbi atıkların su kaynaklarına karışması önlenmelidir. 8. Asi ve sahillerimizin korunması için Suriye devleti ile ortak çalışmalar yapılmalıdır. 69

83 D.5. SU KAYNAKLARINDA KĐRLĐLĐK ETKENLERĐ AKM (Askıda Katı Madde) : Birinci noktada 2.5, ikinci noktada 10, üçüncüde 358 ve dördüncüde 233 olarak saptana AKM değerleri, Nehir suyunun özellikle kent merkezine yakın noktalarda oldukça kirli olduğunu göstermektedir. KOĐ (KimyasalOksijen ihtiyacı) : Birinci noktada 34, ikincide 13, üçüncüde 20 ve dördüncüde 16 olarak saptanan KOĐ değerleri, değişkenlik göstermekle birlikte, birinci noktada normal sınırları aşmakta ve kirliliğe işaret etmektedir. BOĐ (Biyolojik Oksijen ihtiyacı) : Birinci noktada 5, ikincide 19, üçüncüde 2 i ve dördüncüde 17 olarak belirlenmiştir. Buna göre, dördüncü noktada, yani endüstri kuruluşlarının yoğunlaştığı bölgede BOĐ değerlerinin yüksek çıktığı, dolayısıyla bu noktada suda kj oksijen oranının düşük olduğu ve BOĐ yönünden yoğun bir kirlenme yaşandığı görülmektedir. Nitrit Azotu : Birinci noktada 0.2. ikincide üçüncüde 0.44 ve dördüncüde 0.33 olarak belirlenmiştir. Buna göre, Nitrit Azotu değerleri 1,3 ve 4. noktalarda yüksek, 2. noktada düşük çıkmıştır. Nitrit azotu yönünden i, 3 ve 4. noktalarda kirlilik oranı daha yüksektir. Nitrat Azotu : Birinci noktada 4.42, ikincide 4.21, üçüncüde 4.92 ve dördüncüde 4.63 gibi değerlerle birbirine yakın sonuçlar elde edilmiştir. Değerlerin tümü normal sınırların üzerinde olup, Nitrat Azotu yönünden Nehrin oldukça kirli olduğu görülmektedir. Debi : Ocak ve Şubat aylarında fazla, Mart, Nisan ve Aralık'ta düşük, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında ise çok düşüktür. Ocak ve Şubat aylarında yüksek olması yağışların artmasına bağlı olabilir. Sıcaklık : Genel olarak su sıcaklığı her iki istasyonda da, aşırı kirlilik yansıtacak kadar yüksek değildir. Yalnızca debinin çok düşük seyrettiği ve suyun neredeyse tamamen kesildiği, ya da çok yağışsız geçen Temmuz i 997 ile Haziran i 998 ve Temmuz 1999 tarihlerinde, su sıcaklığı kirliliğe neden olacak ya da işaret sayılacak kadar artmıştır. Bu tür organik maddelerin artmasına ve alglerin (suyosunlarının) aşırı üremesine yol açmıştır. Buna bağlı olarak da Nehir ortamında kötü koku oluşmaktadır. Hidrojen Đyonu (Asidite) : Kış aylarında yağışlara bağlı olarak Nehirde toplanan dere ve çay sularının çevreden çözerek taşıdıkları kireçli sular, Nehir suyunun hidrojen iyonu düzeyini ortalama 8 civarında tutarken, yaz aylarında su düzeyinin düşmesi ve kirlenmenin artmasına bağlı olarak suyun asidite oranı, yani hidrojen iyonu yoğunluğu artmıştır. Đletkenlik : Đletkenlik ölçütü, suya verilen kirletici maddelere, yağmur sularına, erozyonla taşınan çamur ve çökeltirle askıdaki katı maddelere ve debisel değişikliklere!ağlı olarak aylar itibariyle farklılıklar göstermektedir. Đletkenlik, özellikle kış aylarında artmıştır. Đletkenliğin artması, suda iyon yoğunluğunun artmış olduğunu, yani asitleşmenin yükseldiğini göstermektedir. Sodyum (Na+) : Kış aylarında artan yağışlara bağlı olarak, Nehir suyundaki sodyum tuzları oranı da artmıştır Su miktarının azaldığı dönemlerde ve özellikle yaz aylarında ise, sodyum tuzları azalış göstem1iştir. Sodyumun azalması, suyun kalitesini arttırmıştır ancak bu durum kirlilik düzeyi açısından bir ölçüt değildir. Potasyum (K+) : Yağışların arttığı dönemlerde fazla artış göstem1eyen potasyum, yaz aylarında oldukça yükselmiştir. Bunun nedeni, yaz aylarında su 70

84 miktarının azalması yanında, Nehre verilen kirletici atıkların oran olarak artış göstermesinin etkisidir denilebilir. Kalsiyum (Ca+) ve Magnezyum (Mg+) : Kalsiyum ve magnezyum miktarları, yağışların arttığı dönemlerde yüksek görülmektedir. Bu da kalsiyum ve magnezyum tuzlarının yağmur sularıyla Nehre taşındığını göstem1ektedir. Bu artış, suyun sertliğini artmıştır, ancak bu sertlik artışı da kirlilik açısından fazla anlamlı değildir ve sadece suyun kul\anım amacı bakımından anlam taşıyan bir parametredir. Örneğin, içme suyu yada endüstriyel amaçlı kul\anılan suyun kalitesi açısından, su sertliğinin az olması tercih nedenidir. Karbonat (C03) : Karbonat da kalsiyum ve magı1ezyum tuzları gibi, oluşturduğu bileşiklerle suyun sertliğini artırmaktadır ve aynı dönemlerde artış göstem1iştir. Bikarbonat (nc03) : Bikarbonat da karbonat gibi, aynı biçimde kalsiyum ve magnezyumla oluşturduğu bileşiklerle suyun sertliğini artırmaktadır. Bu da içme suyu yada endüstriyel kul\anım suyunun kul\anım kalitesini düşürmektedir. Karbonat ve bikarbonatın giderilmesi için kaynatılması ya da kireç-soda yöntemi gibi yöntemlerle işlemden geçirilmesi gerekmektedir. Bu işlemlerse, maliyeti yükselttiğinden ekonomik değildir ve kullanımda sorun oluşturmaktadır. Klorür (Cl) : Klorür de yağmur sularıyla gelen tuzların çözülmesiyle artış göstermiştir. Ekim ve Aralık aylarında ise, gerek yüzey suyu ve gerekse atıksularla etkileşen tuzlarla azalmıştır. Sülfat (S04) : Sülfat da yağışlara bağlı olarak artını ş, yaz aylarında ise su ısısının yükselmesine bağlı olarak ortaya çıkan bileşiklerle çökmüş ve azalmıştır. Nisan ayında ise, yağış miktarının fazla olması ve yağışların getirdiği çözünmüş sülfat iyonları nedeniyle, Nehir suyundaki sülfat yoğunluğu artmıştır. 71

85 Asi Nehri Demirköprü ve Antakya Kent Merkezi Đstasyonlarından Elde Edilen Su Kalitesi ve Kirlilik Düzeyi Ölçüm Sonuçları A.DEMĐRKÖPRÜ ĐSTASYONU I TABLO 36: 72

86 Asi Nehri Demirköprü ve Antakya Kent Merkezi Đstasyonlarından Elde Edilen Su Kalitesi ve Kirlilik Düzeyi Ölçüm Sonuçları A.DEMĐRKÖPRÜ ĐSTASYONU II TABLO 37: 73

87 Asi Nehri Demirköprü ve Antakya Kent Merkezi Đstasyonlarından Elde Edilen Su Kalitesi ve Kirlilik Düzeyi Ölçüm Sonuçları EĐEĐ Genel Müdülüğü Etüt Dairesi Başkanlığı-2000 Ankara ANTAKYA KENT MERKEZĐ ATAPARK ĐSTASYONU TABLO 38: (D).SU KAYNAK Hatay Đl Sağlık Müdürlüğü D.S.Đ.Bölge Müdürlüğü Tarım Đl Müdürlüğü Hatay ın Su Potansiyeli,Erdal ALTUNLU 2002 Türkiye Suları Ankara-1999 Sürdürülebilir Akarsu Yönetimi ve Tersine Akan Nehir Asi,Ankara

88 E.TOPRAK VE ARAZĐ KULLANIMI E.1.GENEL TOPRAK YAPISI Büyük toprak grupları ve yayılış alanları Kırmızı Kahverengi topraklar ha alan ile havzanın % 7,06 sını oluştururlar. Daha çok Musabey'in doğusunda yaygındır. Organik topraklar kaplar. 395 ha yüzölçümü ile havzada % 0,31 lik yer Kahverengi Orman toprakları Yüzölçümleri ha olan bu toprakların havzaya oranı % 15,09 dur. Dörtyol'un kuzeyi, Altınözü dolayları, Đskenderun/un güneyi ve Samandağ-Antakya arasında yaygındırlar. Kireçsiz Kahverengi Orman toprakları ha alan ile havzanın % 34,44 nü oluştururlar. Hassa-Dörtyol arası, Musabey çevresi, Tarsus'un güney ve güneydoğusu ile Kışlak'ın güneyinde bulunurlar. Kırmızı Akdeniz toprakları ha yüzölçümü ile havzada % 7,36 yer tutarlar. Havzanın kuzeydoğu ve doğusunda, Reyhanlı nın kuzeyi ve doğusu ile Şenköy, Kışlak dolaylarında yaygındırlar. Kırmızı Kahverengi Akdeniz topraklar kaplar ha yüzölçümü ile havzada % 0,40 alan Bazalt toprakları 130 ha olan yüz ölçümlerinin havzaya oranı % 7,10 dur. Havzanın kuzeydoğusunda, Yalankoz çevrelerinde yaygındırlar. Alüviyal topraklar vzada % 12,9S'e karşılık, ha alan kaplarlar. Amik ovası, Arsuz'un kuzey i ve Đskenderun'un çevresinde yaygındırlar. Kolaviyal topraklar 860 ha olan yüzölçümleri ile, havzanın % 12,92 sini oluştururlar. Özellikle Reyhanlı dolaylarında, Đslahiye'nin güneyinde, Kışlak'ın güneyi ve Dörtyol'un batısında yaygındırlar. 75

89 Hatay Đli Toprak Sınıfları GRAFĐK 10 Toprak Bünyesi Saturasyon (işbe) yüzdesine göre yapılan sınıflandırılmada tarım topraklarının % 4.7'si kumlu %2'si tınlı, % 64'ü killi tınlı, % 6.94'ü killi ve % O.59'u ağır killi bünyeye sahiptir. Bu dağılım ilde tarım için uygun toprak bünyesi varlığını göstermektedir. GRAFĐK 11 76

90 Toprak Reaksiyonu Tarım topraklarının % O,94'ü asit (PH6,5)'ten düşük, % 14,29'u nötr (ph6,6-7,5), % 84,77'si ise alkali (PH 7,5'ten büyük) reaksiyona sahiptir. GRAFĐK 12 Toprak Tuzluluğu : Đşlemeli tarım uygulanan toprakların % 82.50'i tuzsuz, % 14.17'si hafif tuzlu, % 2.66'sı orta tuzlu, % O.67'si ise çok tuzludur. GRAFĐK 13 77

91 E.2. TOPRAK KĐRLĐLĐĞĐ Đlimizde ciddi manada toprak kirliliği oluşmamaktadır. Đl Tarım Müdürlüğünce Đlgili uzmanlarca, çiftçilere anız yakılmasının zararları anlatılmasına ve çoğunun bunu bilmesine rağmen, her yıl Ağustos ve Eylül aylarında, buğday hasadından sonra tarlada arta kalan anız ve saplar yakılmaktadır. Anız yakılması öncelikle hava kirliliğine neden olmaktadır. Anızların yakılmaması, toprak yüzeyinde yağmur sularının tutulmasını sağlayarak, tarlada bitkiler için kurak dönemde gerekli suyun, depolanmasına olanak verir. Toprak yüzeyindeki anız erozyonu önler. Ayrıca tarım alanlarındaki erozyonun önlenmesi ile tarlalarda aşırı ilaçlama ve gübreleme sonucu biriken artıkların nehir ve göllere karışması engellenemeyeceğinden burada yaşayan canlıların korunması sağlanır. E.2.1. Kimyasal Kirlenme Đlimizde kayda değer bir kimyasal kirlenme söz konusu değildir. E Atmosferik Kirlenme Sistematik bir veri bulunmamaktadır. E Atıklardan Kirlenme Sistematik bir veri bulunmamaktadır. E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme Sistematik bir veri bulunmamaktadır. E.3. ARAZĐ E.3.1. Arazi Varlığı Ana madde, iklim, topografya, bitki örtüsü ve zamanın etkisi ile Hatay ilinde çeşitli büyük toprak grupları oluşmuştur. Büyük toprak gruplarının yanısıra toprak örtüsünden ve profil gelişmesinden yoksun bazı arazi tipleri de görülmektedir. Hatay Đli Arazi Varlığı: Tarım Arazisi Hektar % 50,1 Çayır-Mer a Arazisi Hektar % 9,9 Orman Arazisi Hektar % 38,5 Sularla kaplı Alan Hektar % 0,3 Diğer Araziler Hektar % 1,2 TOPLAM Hektar %100 78

92 E Arazi Sınıfları Kullanma kabiliyet sınıfları sekiz adet olup, toprak zarar ve sınırlandırmaları I.sınıftan VIII.sınıfa doğru giderek artmaktadır. Đlk dört sınıf kullanım kabiliyetine göre tarıma elverişli iyi tarım sınıflarıdır diğerleri tarıma pek elverişli değildir. GRAFĐK 14 SINIF I Topografya düz veya düze yakın (%0-2)'dir. I. Sınıf arazilerin kapladığı alan ha olup il yüzölçümünün %13' ünü teşkil etmektedir. i. Sınıf arazilerin; ı %69,4'ünü alüviyal topraklar, %29,4'ünü kolüviyal topraklar, %1,2'sini kırmızı akdeniz toprakları oluşturmaktadır. Bu arazilerin ha' da kuru tarım, ha' da sulu tarım yapılmaktadır ha' da diğer kullanım içindir. SINIF-II Toplam miktarı ha'dır. Bu arazilerin %23,4'ünü alüviyal topraklar, %68' ; ini kolüviyal topraklar, %2,9'unu kahverengi orman toprakları, %2,4 ünü kırmızı akdeniz toprakları, %0,06' sını kırmızı kahverengi akdeniz toprakları, %0,3'ünü kireçsiz kahverengi orman toprakları ve %2,6'slnl bazaltik topraklar oluşturmaktadır. Bu arazilerin; ha' da kuru tarım, ha' da sulu tarım yapılmaktadır. II' inci sınıf arazilerin 113 ha çayır-mera, ha 'da diğer kullanım içindir. Ortalama eğimi ise %1-6 arasındadır. 79

93 SINIF-III III. sınıf araziler ha kapladığı alan ile ilin %10,9 unu teşkil eder. Bu arazinin toprak gruplarına göre dağılımı ise %4,5'ini alüviyal topraklar, %21,8'ini kolüviyal topraklar, %24,7'sini kahverengi orman toprakları, %0,4 kireçsiz kahverengi orman toprağı, %7,5'ini kırmızı akdeniz toprak, %0,1 'ini kırmızı kahverengi akdeniz toprakları, %3,7'sini bazaltik topraklar kaplar. Bu alanların kullanım durumları ise şöyledir; ha kuru tarım, ha sulu tarım, 220 ha çayır-meraa, ha' da diğer kullanım içindir. SINIF- IV IV sınıf araziler ilin ha alanı ile %7,5'ini kaplamaktadır. IV'üncü sınıf arazilerin toprak gruplarına göre dağılımı ise şöyledir; %22,3'ünü alüviyal topraklar % 10,9'unu kolüviyal topraklar, %42,8'ini kahverengi orman toprakları, %16,7 kireçsiz kahverengi orman toprakları, %3,9'unu kırmızı akdeniz toprakları, %1,4' ünü kırmızı kahverengi akdeniz toprakları, %20,3' ünü bazaltik topraklardan oluşmaktadır. Bu alanların kullanım durumları ise şöyledir; ha'da kuru tarım, ha'da sulu tarım, 1,338 ha' da çayır-mera, 215 ha' da orman -fundalık alanlarıdır. 12,570 ha' da diğer kullanım içindir. SINIF- V 1,278 ha alanı ile ilin %0,2'sini kaplamaktadır. Bu alanın büyük toprak gruplarına göre dağılımı şöyledir; Bu sınıfa ait arazilerin tamamını hidromorfik topraklar oluşturmaktadır. SINIF- VI ha alanı ile ilin %8,2'sini kaplar ve toprak gruplarına göre dağılımı ise %10,4'ünü alüviyal topraklar, %12,1 'ini kolüviyal topraklar,%40,4'ünü kahverengi orman toprakları, %24,8'ini kireçsiz kahverengi orman toprakları, %6,3'ünü kırmızı akdeniz toprakları, %1,1 'ini kırmızı kahverengi akdeniz toprakları, % 5'ini bazaltik topraklardan oluşmaktadır. Bu toprakların kullanım durumları ise şöyledir; ha'ında kuru tarım, ha'ında sulu tarım yapılmaktadır. Bu toprakların ha'ında çayır-mer'a, 5,737 ha'ında orman -fundalık, ha' da diğer kullanım içindir. SINIF- VII ha alanı ile ilin % 50,3'lük kısmını kaplar. Bu alanların toprak gruplarının dağılımı ise %0,1 'ini sahil bataklıkları, %20,2'sini kahverengi orman toprakları, %57,8 kireçsiz kahverengi orman toprakları, %12,4'ünü kırmızı kahverengi akdeniz toprakları, %0,3'ünü kireçsiz kahverengi topraklar, %9,2'sini bazaltik topraklardan oluşmaktadır. VII. sınıf toprak alanlarının; ha' ında kuru tarım yapılmakta, sulu tarım yapılmamaktadır. Vii' inci sınıf arazilerde ha çayır-mera, ha orman- fundalık arazisi ve ha' da diğer kullanım içindir. 80

94 SINIF- VIII ha ile il topraklarının %1,4'ünü oluşturur. Bu arazilerin toprak gruplarına göre dağılımı ise ha 'ı sahil kumulu, ha 'ı çıplak kaya, ha 'ı ırmak- taşkın yatakları, ha 'ı diğer şekildedir. Hatay ilinde sınıflandırılması yapılan tüm bu arazi tipleri dışında, il genel yüzeyine dahil olupta, sınıflandırma dışı bırakılan ha su yüzeyi bulunmaktadır. E Arazi Kullanma Durumu Grafik de görüldüğü üzere; ekilebilir arazi ve tarımın en yoğun yapıldığı toprak sınıfları I. ve IV. Sınıf arazilerdir. Bunun yanında VI. ve VII. Sınıf araziler ekilebilir durumda olmasına karşın genellikle zeytinlik ve meyve ağaçları yetiştirmeye uygun yapıdadır. VII. Sınıf arazilerde yöreye uyum sağlamış orman ve fundalık, mera ve çayır bitkileri yetiştirme yeteneğine ve en fazla alana sahiptir. Hatay Đli Arazi Sınıflarının Arazi Kullanma Şekillerine Göre Dağılımı GRAFĐK 15 E.3.2. Arazi Problemleri Ülkemizde olduğu gibi ilimizde de küçük ve çok parçalı olması, artan nüfus sonucu tarım arazilerinin amaç dışı kullanımı, miras yoluyla tarım arazilerinin bölünmesi önemli 81

95 arazi sorunlarımızdandır. Đlimiz tarım alanlarının yüzde 50 si kültür arazisi dışındadır. Kalan kısım engebeli ve taşlık kullanılamayan arazidir. Sulama ili ilgili olarak sorunlar yaşanmaktadır. Taban suyunun aşağılara düşmesine sebep olan yanlış sulama ve metotları, çok sayıda kuyu açılması sorunlarımızdandır. Drenaj sorunları toprakta tuzluluk yapmaktadır. Rüzgar ve suyun sebep olduğu toprak erozyonu sorunlarımızdandır. Hatay coğrafi olarak çok değişik yüzey şekillerine sahip olduğundan farklı eğim ve yüksekliklerde farklı topraklar oluşmuştur. Bu özelliklere sahip ilimiz topraklarında bitki yetişmesini ve tarımsal kullanımını kısıtlayan erozyon, sığlık, taşlılık, kayalık, drenaj bozukluğu, tuzluluk ve sodiklik gibi etkinlik dereceleri yer yer değişen bazı sorunlar bulunmaktadır. Erozyon Hatay ilinde dağlık arazilerin ve yağışın fazla olması nedeniyle su erozyonu en önemli sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Bu sorundan çok az etkilenen veya hiç etkilenmeyen alanlar çoğunlukla alüvyal ve hidromorfik alüvyal topraklardan oluşan taban arazileridir. Bunlar ırmak taşkın yatakları, kıyı kumulları, çıplak kayalıklar, yoğun yerleşim alanları ve su yüzeyleridir. GRAFĐK 16 Taşlık Ve Kayalık : Hatay ilinde ha arazi toprak işlemeye ve bitki gelişmesine zarar verecek şekilde taşlık ve kayalıktır. Bu alan il topraklarının % 36'slnl oluşturmaktadır. 82

96 Drenaj : Daha çok alüvyal düzlüklerde görülen ve taban suyunun her zaman veya yılın bir bölümünde bitki gelişmesine zarar verecek yükseklikte bulunduğu topraklardır. Bu alan il topraklarının % 9' unu oluşturmaktadır. Tuzluluk Ve Sodiklik : Hatay ilinde drenajı bozuk sahaların ha da tuzluluk veya alkalilik yada her iki problem birden görülmektedir. Bu alan il topraklarının % 7'sini oluşturmaktadır. Toprak Sığlığı : Bitki kök sisteminin geliştiği ve besin elementlerinin karşılandığı topraklarda derinlik önem taşımaktadır. Bitki gelişiminin durağı olan bu ortam derin olursa bulunduğu iklime adapte olabilen her türlü kültür bitkisinin yetiştirmek mümkün olur.hatay ilinde derin topraklar ha ile %27,4, orta derin topraklar ha ile %7,1 sığ topraklar ha ile %35,7 çok sığ topraklar ha ile ilin %29'unu teşkil ederler. Derin toprakların ha i sorunsuzdur, diğerleri taşlılık, yaşlık, tuzluluk ve sodiklikten dolayı problemlidirler. (E).TOPRAK VE ARAZĐ KULLANIMI KAYNAK Tarım Đl Müdürlüğü, Hatay Tarım Master Planı 2003 Türkiye Suları, Ankara

97 F.FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. ORMANLAR F.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı Đlimizde ormanlar Keldağ ve Amanos dağlarında yoğunlaşmaktadır. Bu dağların ana yapısını Peridotit, Serpantin ve Gabro gibi yeşil kütleler oluşturur. Bunlar Keldağ ve Amanos dağlarında geniş alanlar kaplar. Amanos dağları düzgün bir sıra olup bu sıranın temeli paleozoik kütleleri ile serpantinlerden oluşmaktadır. Üstte ise kretase kalkerleri egemendir. Güney kısımları mezozoik, doğuda orta miosen, batıda plio - kuarterner halosen yani alüvyon katlardan oluşmuştur. Mezozoik sahalar içerisinde üst kretase sahalarına rastlanmaktadır. Yıllık ortalama yağış 1150 mm. ortalama sıcaklık 18 o C derece civarındadır. HARĐTA 9 F.1.2. Bölgenin Orman Envanteri Ormanlık alanların büyük bir kısmı Amanos Dağlarında yer almaktadır ve bu ormanların ağırlıklı bir bölümünü kızıl çam ağaç türü oluşturmaktadır.bununla birlikte ormanlarımızı oluşturan asli ağaç türleri ;Karaçam,Göknar,Sedir,Kayın,Meşe ve Gürgen türlerinden oluşmaktadır.tali ve endemik türlerle birlikte Amanos dağlarında 3000 çeşidin üzerinde bitki türü olduğu saptanmıştır. Đlçesi Normal koru Bozuk koru Normal baltalık Bozuk Baltalık Orman Alanı % Açıklık Alan Ha Genel Alan Antakya 4967,0 9417,0-4255, , , Belen 6305,0 5978, , ,5 Hassa 4046,0 4771, , ,5 Đskenderun 29395, , Kırıkhan 2498, , , Samandağ 8053, ,5-3320, Yayladağı 4123,5 3041, Toplam 59388, ,5 453, , , , TABLO 39 Dörtyol ve Erzin Đlçeleri Orman Alanları Dahil değildir. 84

98 GRAFĐK 17 Đlimizde özel orman alanı bulunmamaktadır. Hatay ormanlarında hakim ağaç türleri Kızılçam (Pinus trustia) Karaçam (Pinus nigra Fıstık Çamı Sedir(Cedrus libani) 85

99 Kayın (Fagus orientalis) Meşe (Qergus sp) Göknar (Abies born.) Gürgen (Carpinus etalus) Ihlamur (Tilia tomentosa) Kestane Dişbudak Selvi Yukardaki ağaların dışında ;Yalancı Akasya,Sofora,Ardıç,Aylantız,Okaliptus ve Çınar ağaçları bulunmaktadır. En çok rastlanan maki türleri : Mersin Defne (Myrtus communis) (Lauris nobilis) Keçiboynuzu (Ledationa siliga) 86

100 Böğürtlen Zakkum (Rubus ıdeust) (Nerium oleandar) Đlimizin Amanos Dağları tertier döneminden bir kalıntı olan aslında Karadeniz florasına özgü kayın (Fagus orientalis) ormanları bulunur. Ancak bugün koruma ve gelişmeye muhtaç bir halde bulunmaktadır. F.1.3. Orman Varlığının Yararları Hatay il sınırları içerisinde bulunan yerleşim yerleri genelde vadi ve tepe sırtlarında kurulmuştur. Dörtyol, Hassa, Erzin, Yayladağ, Đskenderun, Belen, Payas gibi yerleşim yerleri dağ yamaçlarında kurulu olduğundan şiddetli yağışlarda sel sularına maruz kalmaktadır. Ormanlar taşkınları önlemekte, toprak ve su erozyonuna karşı bir önlem olmaktadır. Dünya devletleri temiz bir hava için tabiatın dengesinin bozulmaması gerektiğine inanmaktadır. Bunun için yağmur ormanlarını kurtarma çalışmalarına başlamışlardır. Ormanın ayrıca dikim, bakım, söküm, taşıma gibi nedenlerden dolayı bir iş alanı olarak da yararları vardır. Gelecek nesile yeşil bir Hatay bırakmak için Orman Đşletme Müdürlüğü bu güne kadar ha. yeni orman kurmuş ve kurmaya da devam etmektedir. F.1.4. Orman Sayılan Alanların Daraltılması Orman Kadastro Çalışmaları Bitirilmiş ve 6831 Sayılı Orman Kanununun 2/B maddesine göre Orman Sınırları Dışına Çıkarılan saha : 2.568,2 Ha Bu Sahanın Dağılımı Aşağıdaki Tabloda Verilmiştir Yerleşim Alanı Kısmen Yerleşim Kısmen Tarım Alanı Tarım Alanı 117,2 Ha 91,37Ha 2359,6 Ha 87

101 GRAFĐK 18a Not:Antakya Orman Đşletme Müdürlüğü Verileri,Dörtyol Orman Đşletme Müdürlüğü çalışmaları bu sonuçlara dahil değildir. F.2. ÇAYIR VE MERALAR F.2.1. Çayır ve Mera Varlığı Hatay ilinde çayır ve mera alanlarının toplamı hektardır. Yüzölçümün % 9.88'ini oluşturmaktadır. Çayır-Meralar entansif hayvancılğın yanında ekolojik dengenin korunmasında da önemli yer tutmaktadır. Bu alanın alt bölgelere göre dağılımı aşağıdaki Grafik ve Tablo da verilmiştir. Çayır Mera Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı 88

102 GRAFĐK 19 Tablo ve Grafik den anlaşılacağı üzere ; Alt bölgelerin yüzölçümleriyle mera alanları karşılaştırıldığında; III. Alt bölgenin % 21,3'ü ile en fazla mera alanına sahip olduğu görülmektedir. II. Alt bölgenin ise; % 6,7'si mera alanıdır.iv. Alt bölge % 6,55 ve I.Alt bölgede ise % 5,3 oranında mera alanına sahiptir. F.2.2. Kullanım Amaçları ve Yararları Aşağıdaki tabloda meralarımızda hem kuru, hemde yeşil ot veriminin düşük seviyede ve hayvanların kaba yem açığını karşılamayacak düzeyde olduğu görülmektedir. Mera Alanı (ha) Kuru Ot Verimi (kg/ha) Yeşil Ot Verimi (kg/ha) Toplam Verim (ton/yıl) Kuru Ot Yeşil Ot TABLO 40 Hatay Đli Çayır ve Mera Arazilerinin Kabiliyet Sınıflarına Göre Dağılımı 89

103 GRAFĐK 20 Grafik 'de görüldüğü üzere; Hatay ilinin çayır ve Mera alanlarının arazi kaabiliyet sınıflarına göre en fazla VII. sınıf araziler oluşturmakta i bu alanda yetişen bitkiler yöreye adapte olmuş fakat verimleri düşüktür. Bu sebeple mera alanlarının ıslah edilmesi gerekmektedir. F.3. FLORA F.3.1. Türler ve Popülasyonları Amanos Dağları bitki coğrafyası açısından holarktik flora bölgesi içinde Doğu Akdeniz bölümünde bulunmaktadır. Đzobotanik açıdan bölge Akdeniz sert yapraklı ormanları olarak tanımlanmıştır. Potansiyel bitki örtüsü yönünden bölgede 5 ayrı bitki formasyonu görülmektedir. Bunlar yükseltiye bağlı olarak sırasıyla ; Kıyı kısımları kuşağı, Akdeniz herdem yeşil meşe ormanları sub - humit Akdeniz kuşağı ve sub mediterranian meşe-çam ormanları kuşağıdır. Bunlara ek olarak m. yükseltide yer alan orman sınırı üzerindeki bodur çalı toplulukları ise subalgin kulminal kuşak olarak adlandırılmıştır. Amanos Dağları florası, Türkiye florası içerisinde yer alan bitki cinslerinin yaklaşık olarak yarısını içermektedir. Sahip olduğu iklim özellikleri ; coğrafyası ve değişken topografyası nedeniyle çok zengin bir tür çeşitliliği sergilemektedir. Bunun yanında Avrupa - Sibirya flora bölgesinden orjinlenen pek çok bitki türünü barındırması bu dağlık alanın önemini arttırmaktadır. Dağlık alan ile Đskenderun Körfezi arasındaki dar kıyı şeridinde kumulları izleyen ovalık alan Ceratonia - Pistacia ile Pistacia - Qvercus - Coccifera maki toplulukları ile 90

104 kaplıdır. Yapım alanı kullanımları etkisiyle alanın doğal potansiyeli bir vejetasyon strüktürüne sahip olduğu saptanmıştır. Antropojen etkiler sonucu ortaya çıkan hemen hemen tümünü bahçe ve tarla yabani otlarının oluşturduğu, genellikle tek veya iki yıllık otsu türler ile karakterize edilen bu topluluk ruderal vejetasyon olarak adlandırılmaktadır. Amanos Dağları, bitki coğrafyası ve endemik türler açısından özel bir yere sahiptir.özellikle dağların batı kısımlarındaki nemli ormanlar,günümüzde esas yayılış alanı Doğu Karadeniz ve Orta Avrupa olan Doğu kayını (Fagus orientalis),doğu gürgeni(carpinus orientalis),porsuk(taxus baccata),işılgan(ilex colchica),ıhlamur(tlia argentea),şimşir(buxus sempervirens) öksin ve Avrupa-Sibirya floristik elemanlarının en güney yayılışını temsil eden kalıntı populasyonlarını içerir.amanos Dağlarında 850m. Yüksekliğe kadar maki formasyonu ve kızılçamların yaygın olduğu tipik Akdeniz kuşağı görülür.nemli ormanları oluşturan doğu kayınının en uygun yayılış alanı metre arasında olmasına rağmen, bu bölgede daha düşük yükseltilerde,derin topraklı kuzey bakılarda ve nemli vadilerde 100 metreden itibaren görülür.toros göknarı (Abies cilicica) m arasında daha çok gölge yamaçlarda, toros sediri (Cedrus libani) ise doğu yamaçlarda 550m ile m arasında yayılış gösterilir.endemik türler m. arasındaki saçlı meşe ormanlarında yayılış göstermektedir. Dörtyol Orman Đşletme Müdürlüğü Amenajman Planında, Davis in Flora of Turkey adlı altı ciltlik kitabından alınarak tespit edilen türler aşağıda belirtilmiştir. PTERĐDOPHĐTA (Sporlular) Takım Filicales Ophioglossaceae familyası Ophioglossum vulgatum Alyssum constellatum Alyssum callichroum Alyssum murale Sinopkteridacea familyası Alyssum cassium m. Chilanthes fragans Alyssum cilicicum Adiantum capillus-veneris Alyssum giosmanum 1000 m. Pteris vittata Alyssum samariferum m. Asplenum adiantum-nigrum Aspleum anopteris Alyssum dubertretii Asplenum septenttrionele 91

105 Phllitis scolopendirium Athyriaceae familyası CRUCĐFEAE Hesperis matronalis Athyrium filix-foemina Hesperis scabrida m. Polystichum sculatum malcolmia crenulata m. Polystichum setiferum Erysinum tenellum m. Dryopteris Filix-mas Cheiranthus cheiri Piypodium vulgare Arabidopsis thaliana 1400 m. Salvinia natans CĐSTACEAE SPERMATOPHĐTA (Tohumlular) Cistus creticus m. Cymnospermae Cistus salviifolius 200 m. PĐNACEAE Heliathemmum nummularium 1000 m. Abies cilicica m. Fumuna oligosperma m. Cedrus libani m. VĐOLACEAE Pinus nigra m. Viola sieheana 900m. ve üzeri Pinus brutia m. Viola modesta 1200 m. TAXACEAE Ploygala comosa 1000m. Taxus baccata m. CARYOPHĐLLACEAE CUPRESSACEAE Arenaria kotschyana m. Juniperus oxycedrus Arenaria deflaxa m. Juniperus excelsa Arenaria cassia 800 m. Arenaria tremula 320 m. Alyssum praecox Arenaria drypidae m. Alyssum baumgartnerianum m. Minuartia juniperina 1830 m. Alyssum syryacum endemik Minuartia decipiens Alyssumoxycarpum 1200 m. 92

106 Minuartia tchihachewii Saponaria syriaca 320 m. Minuartia globulosa Quercus cerris 1000 m. Cerastium anomalum 1000 m. Quercus pedunculata m. Cerastium glomeratum 100 m. Fagus oriantalis m. Cerastium brachypelatum 800 m. Draba haradjinaii endemik Cerastium pumilum 500 m. Arabis turrita Cerastium fragillimum 1200 m. Arabis caucasica m. Spergulalaria marina Arabis sagittata 1000 m. Thurya capitata m. Arabis aucheri 1000 m. Dianthus polycladus 100 m. Turritis laxa Dianthus orinitus Dianthus zonatus Dianthus calocephalus Rorippa austriaca Barbarea minor Alyssum callichroum Petrorhagia alpina Velezia fasciculata RANUNCULACEA Nigella stellaris Delphinium fiscum m. Alyssum lazica Cardamine graeca Hesperis bicuspidata Tilia argentea Linum corymbulosum Delphinium peregrinum Linum trigynum 600 m. Consolida axilliflora m. Linum aroanium Anemone blanda Anemaone coronaria Geranium robertianum 900 m. Geranium columbianus Clematis flammula Geranium libanoticum 1200 m. Ranunculus pludosus Geranium asphodeloides m. Ranunculus sprunrianus Geranium libani 900 m. Ranunculus damascenus Erodium botrys 700 m. 93

107 Ranunculus reuterianus Erodium malacoides m. Ranunculus rumelicus Erodium amanum m. Paeonia mascula Erodium cicutarium Paeonia daurica Phytolacca pruinosa m. Papaver dubium m. Pytoloccata pruinosa m. Fumaria cilicica 900 m. GUTTIFERAE CRUCĐFERAE Hypericum amblysepalum 690 m. Brassica nigra Hypericum hicrinum Sinapis arvensis Hypericum androsaemum m. Eruca sativa m. Hypericum pallens 450 m. Raphanus raphanistrum m. Hypericum thymifolium 600 m. Enarthrocapus arcuatus Hypericum origanifolium 1050 m. Lepidium sativum Hypericum tetrapterum m. Đsatis amani endemik 2250 m. Hypericum perforatum 600 m. Đsatis lockmanniana endemik 610 m. Malva sylvestris Đberis sempervirens 1000 m. Lavatere punctata m. Đberis attica Alcea setosa 600 m. Aethionema heterocapum 1200 m. Althaea cannabina m. Thlaspi annum 500 m. Althaea hirsuta m. Thlaspi elegans 1300 m. Oxalis corniculata Thlaspi oxycedrus m. Zygophyllum fabago Capsella bursa-pastoris m. Haplophyllum suaveolens var.glabrum Peltaria angustifolia Haplophyllum myrtifolium Alyssum szowitsianum 1600 m. Distanus albus Alyssum stribryi 1400 m. Acer platanoides 1400 m. 94

108 Acer hyrcanum 1600 m. Sanquisoreba minore Acer monspssulanum Alchemilla sciadiephylla endemik Vitis silvestris 320 m. Alchemilla buseereiana m. Ampelopsis oriantale Rosa phoenicia Rhamnus libanoticus Rosa tomentosa m. Rhamnus oleoides m. Pyracatha coccinea m. Rhamnus punctatus Crataegus aronia var minuta 600 m. Đlex cochica 1000 m. Crataegus mono monogina Pistacia lentiscus 100 m Sorbus persica Pistacia terebintus Pistacia terebintus var palaestina Sorbus torminalis Eriolobus treilobatus Eounymus latifolius m Laurocerasus officinalis Eounymus europaeus 1000 m.. Prunus spinosa Ankyropetalum arsusianum Cerasus rostrafa 1800 m. Cypsophila sphaerocephala Rubus sanctus 150 m. Silene italica Rubus discolor Silene caramanica m. Rubus canescens var.glabratus Silene haradjianii endemik 1200 m. Rubus hirtus 1800 m. Silene conferetiflora m. Potentilla libanotica Silene vulgaris 700 m. Fragaria vesca Silene inclinata 410 m. LEGUMINOSAE Silene combal m. Cercis ciliquastrum subsp herbecarpa Silene alba subsp divaricata 1700 m. Sphora jaubertii Silene alba subsp eeriocalycina Silene noctiflora Anargis foetida Chamaecytisu hirsutus 95

109 Silene rigidula m. Chamaecytisu drepanolobus Silene fuscata Chamaecytisu cassius m. Silene behen m. Gonocytisus pterocladus m. Silene papillosa Genista lydia Silene squamigerea m. Genista libanoctica 600 m. Agrostemma githago 1000 m. Genista albida m. Agrostemma gracilis m. Genista anatolica Paronychia cotschyana 700 m. Genista acanthoclada Paronychia amani m. Spartium junceum Sclereathus annus Podocytisus caramanicus m. Polygonum setosum m. Adenocarpus complicatus m. Polygonum puchellum Lupinus varius Rumex tuberosus 1000 m. Colutea cillicica m. Rumex amanus m. Astragallus suberosus Rumex nepalensis Rumex dentatus Myrtus communis Astragallus cretegus Astragallus angustiflorussubs amanus UMBELLIERAE Eucaliptus camaldulensis Seseli campestre 500 m. Lythreum salicareia Foeniculum vulgare 150 m. Lythreum junceum Epilobium angustifolium m. Kundmannia syriaca Physospermum comubiense Epilobium hiresitum m. Hippomarathrum microcarpum Epilobium parevifloreum 900 m. Bupleurum lophocarpum 500 m. Bupleurum pauciradiatum m. Epilobium montanum Bupleurum boissieri m. 96

110 Epilobium tetragonum m. Bupleurum dichotomum m. Epilobium obscurum Falcaria vulgaris Bryonia multiflora 1200 m. Ancelica sylvestris Bryonia creetica Ferula amanicola ROSACEAE Peucedanum ruthenicum Laserpitium glaucum Hammatolobium lotoides Vicia sericocarpa Turgenia latifolia m. Lathyrus laxifolius Sanicula aeropeae Eryngium falcatum Eryngium glomeratum Eryngium campestre Lagoecia cuminoides Myrhoides nodosa Rhabdosciadium oligocarpum Chaerophyllum libanoticum Anthriscus lamprocarpa Coriandrum sativum Smyrnium olusatrum Lathyrus nissalia Trifolium caucasicum Trifolium davisii Trifolium spinosa Trifolium coelesyriaca Medicago coronata Medicago minima Medicago arabica Dorycnium hirsutum Dorycnium rectum Dorycnium graecum Smyrnium connatum 1000 m. Dorycnium pentaphyllum Smyrnium creticum 1000 m. Dorycnium amani Cephalaria syriaca Scabiosa colubaria Lotus edulis Lotus collinus COMPOSĐTAE Astragallus leparinus m. Asteriscus aquaticus Astragallus thiebentii 97

111 Pallenis spinosa Artemisia annua Astragallus commagenicus Astragallus antiochianus Tyrimnus leucographus 300 m. Astragallus bombycalyx 1800 m. Serratula curdica Centaurea aggregata Centaurea ptosimopappa Staehelina lobelii Astragallus drusorum Astragallus delbesii Giycyrrhiza glabra Carlina involucrata m. Glycyrrhiza echinata 1250 m. Carlina lanata 750 m. Psoralea bituminosa 900 m. Siebera pungens 750 m. Cicer floribundum 1350 m. Echinops viscosus Echinops oriantalis Scarzonera acanthalimon Scarzonera cotschyi Vicia crocea Vicia cassubica Viciavillosa Vicia cassia Hieracium barbeyi m. Vicia palaestina Crepis reuterana Vicia cypria Crepis amanica m. Vicia tetrasperma Đnula graveolens Vicia hirsuta Carpesium abrotanoides Vicia lunata var.grandiflora 1520 m. Salidago virgaurea Vicia galeata 1400 m. Galatella punctata Erigeron acer Vicia cracca CAMPANULACEAE Conyza bonariensis Campanula postii m. Bellis perennis Anthemis halophila Campanula stricta PRĐMULACEAE 98

112 Leucocyclus formosus Achillea cretica Tanecetum aucheri Tanecetum depaupratum Tanecetum haradianii LEGĐMĐNOSAE Lotus palustris Coronilla emerus Cyclamen cillicium Cyclamen percicum Cynanchum acutum Vincetoxicum raddeanum Convolvulus cantabrica Cordia myxa Heliotrapium europaum Symphytum brachycalix Coronilla coronata Verbascum oriantale m. Ornithopus compressus Verbascum discolor Vesbascum amanum Sedum magelense m. Lesquereuxra syriaca Sedum sempervivvoides m. Lathreae squamaria CRASSULACEAE Sedum hisponicum Sedum pallidum Umbilicus erectus 1700 m. Telmissia microcarpa Umbilicus horizontalis Rosularia elymaitica Saxifraga tridactylites Saxifraga cymbalaria Sedum stolonuferum 1400 m. Saxifraga hederacca 900 m. Sedum album m. 99

113 Litoral Kayalarının Karakteristik Bitkileri - Limonium gmelinii (Willd.) O.Kuntze - Crithmum maritimum L. - Mesembryanthemum nodiflorum L. Kıyı Kumullarının Karakteristik Bitkileri - Sa Isola koli L. - Cakile maritima Scob. - Eryngium maritimum L. - Euphorbia paralias L. - Pancratium maritimum (L.) Hoff And Link. - Otanthus maritimus L. - Parapolis incurva L. Tuzlu Kıyı Bataklıklarının Karakteristik Bitkileri - Artrochnemum macrostachyum (Moric.) Moris - Atriplex portulacoides L. - Artrochnemum fruticosum (L.) Moq. - Salicornia europaea L. - Sueda prastrata Pal I. - Euphorbia peplis L. Nehir Yatağı ve Bataklıkların Karakteristik Bitkileri - Typha latifolia L. - Phragmites ausralis (Cav.) Trin. - Iris pseudocorus L. - Juncus maritimus Lam. - Juncus acutus L. Dere Yataklarının Karakteristik Bitkileri - Carex divisa Huds. - Schoenus nigricans L. - Nasturtium officinale R. Br. - Ve ro n i ca anagallis-aquatica L. - Ranunculus aquatilis L. - Lemna trisulca L. - Lemna minor L. Konifer Ormanların Karakteristik Bitkileri - Pinus brutia Ten. - Pinus pinea L. - Pinus halepensis Mill. - Cupressus sermpervirens L. - Juniperus phoenicea L. - Juniperus oxycedrus L. - Cedrus libani Barr. - Abies cililcicq Carr. 100

114 Galeri Ormanlarının Karakteristik Bitkileri Synantropik Vejetasvon Karakteristik Bitkileri - Platanus orientalis L. - Liquidamber orientalis Mill. - Ulmus minor Mill. - Nerium oleander L. - Vitex agnus-castus L. - Ficus carica L. - Adianthum capiius-veneris L - Hyoscyamus niger L - Anthemis chia L - Hyoscyamus albus L. - Bellis perennis L. - UrticQ urens L. - Crepis foetida L - Parietario judaica L. - Senecia vulgaris L. Yaprak Döken Ormanların Karakteristik Bitkileri - Quercus ithaburensis subsp. Macrolepis (Kotschy) Hedge & Yalt. - Quercus cerris Lo - Fagus orientolis Lipsky. - Euonymus latifolia (L.) Mill. - Staphyllea pinnato L. - Carpinus orientolis L. - Ostrya carpininfolia Scop. - Hordeum murinum L. - Chondrilla juncea L. - Poa annua L. - Carthamus lanatus Lo - Stellaria media (L.) Viii - Cariina corymbosa L. - Capparis spinosa L. - Scolymus hispanicus L. - Veronica cymbalaria Bodard - Picnomon acarna (L.) Cass - Sorbus torminolis (L.) CR. - Corn us mas L. - Fraxinus ornus L. - Acer monspessulanum L. - Populs tremula L. - Crataegus monogyna Jacqo - Styrax officinolis L. 101

115 Maki Karakteristik Bitkileri - Quercus coccifera L. - Quercus infectoria Olivier - Ceratonia siliqua L. - Myrtus communis L. - Phillrea latifolia L. - Olea europea L. - Olea europea var. Sylvestris Mill. - Hypericum perforatum L. - Pistacia lentiscus L. - Pistacia terebinthus L. - Cotinus coggygria Scop. - Rhus coriaria L. - Cercis siliquastrum L. - Colutea arborescens L. - Smilax aspera L. - Paliurus spina-christi Mill. - Hedera helix L. - Clematis flammula L. - Laurus nobilis L. - Ruscus aculeatus L. - Asparagus acutifolius L. - Asparagus tennuifolius Lam. - Gonocytisus angulatus (L.) Spach. - Rhamnus oleoides L. - Spartium junceum L. - Osyris alba L. - Genista acanthoclada DC. - Jasminum fruticans L. - Genista lydia Boiss. 102

116 F.3.2 Habitat ve Topluluk Synantropik Vejetasvon Karakteristik Bitkileri - Piptatherum miliaceum (L.) Cosson - Silybum marianum (Lo) - Sorghum halepense (L.) Pers. - Onopordum illyricum L. Đlimiz, içerisindeki bitki toplulukları aşağıda verilmiştir. - Medicago minima (L.) Desr. - Conyza canadensis (L.) Cronq. - Medicago arabica (L.)Huts. - Carduus pycnocefalus Jacq. - Medicago orbicularis (L.)AII. - Sonchus oleraceus L. - Trifolium repens L. - Lactuca seriolla L - Trifolium campestre Schreb. - Xanthium strumarium L. - Trifolium resupinatun L. - Xanthium spinosum L. - Vesbascum sinuatum Lo - Cripsis aculeata (L.) Aiton. - Capsella bursa-patoris (L.) Medik. - Portulaca oleracea L - Galium aparine L. - Tribulus terestris L. - Malva neglecta Wallr. - Chenpodium album L. - Cichorium intybus L. 103

117 Bataklık (Sazlık) - Tuzcul Bitkileri Alepocurus littürolis (Gouan) ParI Artemisia scoparia Boiss. Artrochnemum fruticosum Arundo donax L. Bolboschoenus maritimus (L.) Palla Calamogrostis pseudophragmites (Haller fil.) Koeler Carex divisia Hudson Conyza canadensis (L.) Cronquist - sahil tilki kuyruğu - pelin - çorak otu - masura kamışı - sahil süvari çayır otu - Kanada şifa otu Cyperus fuscus L. Cyperus glaber L. Cyperus longus L Equisetum ramossimum Des! - dallı at kuyruğu Gladiolus italicus Miller Halimione portulacoides (L.) Aellen Halocnemum strobilaceum (Paıı.) Bieb. - çorak otu - çorak otu Imperata cylindirica Inula chritmoides L. Inula viscosa (L.) Aiton Juncus acutus L. Juncus maritimus Lam. - anduz otu - anduz otu - topuk otu, hasır otu - sahil hasır otu Juncus rigidus Desf Limonium angustifolium Melilotus elegans Salzm. Najas minor Orchis coriophora Orchis morio Phragmites australis Plantago maritima Polygonum maritimum - taş yonca, sinek tırfıl - su perisi - pis kokulu orkide - salep orkide - kargı, adi kamış - kum sinir otu - sahil çoban değneği 104

118 Kumul Bitkileri 1. Aegilops cylindrica Alhagi mannifera - deve dikeni Allium junceum L Anagallis arvensis Anchusa aggregata Lehm. ' Anthemis pseudocotula Boiss. - tarla fare kulağı - sığır dili - köpek papatyası Aristida caerulescens Des{ Asparagus tenuifolius Asphodelus aestivus Atriplex hastata L. - kuşkonmaz - çiriş otu - karapazı Beta maritima L. Briza minor Bromus psammophilus P.M. Smith - kum bromu Bromus tectorum L. - brom Cakile maritima Scop. phynocephalus L. Carex flacca Cariina oligocephala Boiss. & Kotschy - deniz hardalı Cardduus - tarla kangalı - ayak otu, saparna - domuz dikeni Centarium erythrea Rafin. Cionura erecta (L.) Griseb. Cistus creticus Cistus salviifolius Convolvulus lanatus Crepis foetida L. - pembe çiçekli laden - beyaz çiçekli laden - havlı sahil sarmaşığı - hindiba Crepis setoso Hall. iii. Cutandia memphitica (Sprengel) K. Richter Cyperus capitatus Vandelli - topuklu venüs otu 105

119 Kumul Bitkileri 2. Euphorbia pep/is L. - sütleğen Euphorbia terracina L. : Fonthanesia phllyroides disesectum L. - turna gagası - cılbırtı, süpürge çalısı. Geranium Halopep/is amplexicaulis (Vahı.) Ung.-Sternb. Helianthemum stipulatum (Forssk.) C. Christ. Hordeum murinum L. - güneş gülü - sahil arpası Hyperrhania hirta (L.) Stapf mperata cylindirica lpomae stolonifera (Cyr.) J.F. Gmelin Lactuca saligna L. Lagurus ovatus Lavandula stoechas - sahil gece sefası - söğüt marulu - tavşan kuyruğu - lavanta çiçeği Limonium greacum Lo/ium perenne - delice Malva nicaensis All. Medicago littoralis (L.) Rohde ex Loiss. Medicago marina L. Myrtus communis Nerium oleander L. - ebegümeci - kum yoncası - sahil yoncası - murt, mersin - zakkum Osyris alba Otanthus maritimus (L.) Hoffm. & Link Pancreatium maritimum L. Parapho/is incurva Paronychia argentea Lam. Phalaris paradoxa Phllyrea latifolia Phoenix canariensis - kum zambağı, sahil ada soğanı - kıvrık ayrık - dolama otu - kaynaş - pırnal - yabani hurma Phrasium majus L. Pinus brutia Ten. - kızı/çam 106

120 Diğerleri (Sazlık ve Kumul Alan evresindekiler )-1 Allium scorodoprasum L. Allium vinale L. Ammi majus Ammi visnaga Arum dioscoridis L. Avena sterilis L. Bellis perennis Brassica elongata Ehr. Brassica tournefortii Gouan Calendula arvensis L. Calicotome villosa Capparis spinosa Capsella bursa-pastoris (L.) Medik Centarium erythrea Centauria calcitrapa Chenopodium album L. Chondrilla juncea L. Chrozophora tinctoria Chrysanthemum coronarium L. Cichorium pumilum Jacq. Cirsium vulgare (Sevi) Ten. Clematis vitalba Convolvulus arvensis L. Conyza canadensis (L.) Cronquist Crateagus monogyna Cynodon dactylon (L.) Pers. Cyperus rotundus L. Dianthus strictus Ecballium elaterium (L.) A. Rich. Echinops viscosus DC. - diş otu - yılan yastığı - yabani yulaf - çayır güzeli, koyun gözü - şamdan çiçeği - azgan - keber - çoban çantası - yıldız gelin düğmesi - kasımpatı, krizantem - köygöçüren - kanada şifa otu - eşek hıyarı, cırt atan - kirpi başı Echium ita/icum Erodium cicutarium (L.) L 'Herit - dönbaba Erodium gruinum (L.) L 'Herit Eryngium creticum Eryngium glomeratum 107

121 Hymenocarpus circinnatus Diğerleri (Sazlık ve Kumul Alan evresindekiler )-2 Hypericum polyphyllum Boiss. & Bal. Lathyrus gorgonii Pari. Lathyrus stenophyllus Boiss. &Heldro - mürdümük, yalancı bezelye Lavatera punctata Linum bienne Lonicera etrusca Lotus corniculatus Lo' Malva nicaensis Morus alba - ebegümeci - beyaz dut Onobryhis christa-galli (Lo) Lam. Ononis reclinata Lo Onopordum boissieri Willk. Ornithogalum umbellatum Paliurus spina-christi Pallenis spinosa (Lo) Cass. Popover rhoeas - eşek dikeni - yıldız çiçeği - karaçalı - altıngöz - gelincik Picris altissima Delile Plantago lanceolata - sinir otu Plantago scabra Polypogon maritimus Willd. Polypogon monspeliensis (L.) Desf Portulaca olereacus Prosopis farcıa - çeti Psorolea bituminoso Pulicario dysentarica - pire otu Quercus coccifera Ranunculus scleratus - düğün çiçeği Rapistrum rugosum (Lo) All. Rhamnus alaternus 108

122 F.4. FAUNA F.4.1. Türler ve Popülasyonları F Karasal Türler ve Popülasyonları Amanos Dağları, ülkemizin en zengin faunustik alanları durumundadır. Yaban hayatı bakımından oldukça zengindir.hatay Đlinin yaban hayatı yayılımı 0-10 m de kaplumbağa ve sulak alan çevresi m de turaç çevresi, bülbüller, m'de yırtıcı kuşlar çevresi, 1500 m de yükseklerde yaban keçisi çevresi olarak sınırlandırılmıştır. 0-1 O m. arasında deniz ve kumul alanda yaban hayatı deniz kaplumbağaları ile sulak alanlar çevresi olarak deniz kaplumbağalarının yumurta bırakma ve üreme alanlarını, kuşların kışlama, konaklama, kuluçka alanını oluşturmaktadır. Hatay Đli faunasına ait hayvan türleri aşağıda verilmiştir Kurbağalar - Bombina variegata Sarı Kurbağa - Alytes obstertrican' Ebe Kurbağası - Bufo viridis' Haçlı Kurbağa - Rana pipens Adi Kurbağa - Hyla arborea Ağaç Kurbağası - Bufo calimata Yeşil Kurbağa Sürüngenler - Lacerta simonyi Küçük Kertenkele Testudo hermanni Testudo graeca Herman Kaplumbağası Yunan Kaplumbağası - Chemoeleo charndeleq Bukalemun - Algyroides marchi Hareketli Kertenkele - Lacerta lepid Çit Kertenkelesi - Lacerta papca Cüce Çit Kertenkelesi - Lacerta viridis Yeşil Kertenkele - Padavcis muralis Duvar Kertenkelesi - Vipera ammodytes Akdeniz Engereği - Vipera xanthina Engerek - Vipera lebatina Sarı Engerek 109

123 Kuşlar-1 Kuşlar-2 - Tachybabtes - Podiceps cristatus Tepeli Dalgıç - Podiceps nigricallis Kara Boyun - Pelecanus cripus Tepeli Pelikan - Pelecanus onoeratalus Pelikan - Phalacrocorax carbo Karabatak - Phalacrocorax pymaeus Cüce Karabatak - Nycticorax nycticorax Gece Balıkçılı - Bobulcus ibis Öküz Balıkçılı - Egratta garzetta Küçük Beyaz Balıkçıl - Egratta alba Beyaz Balıkçıl - Ardea cinerea Gri Balıkçıl - Platales leucoradia - Phoenicopterus ruber Flamingo - Anser anser Boz Kaz - Anser albifrons Sakarca - Cynus oler Sessiz Kuğu - Cynus cghup Ötücü Kuğu - Tadorna ferruginia Angut - Tadorna tadorna Su na. - Nettarufina Kızılbaş - Anas penolope Peruk Ördeği - Anas strepera Boz Ördek - Anas crecca Çamurcu - Anas platyrhynchos Yeşilbaş - Anas aculata Kıl Kuyruk - Anas clypeata Kaşıkçı Ördeği - Anas guerguedula Çıkrınçın - Marmaronetta Yaz Ördeği - Anthya fuligula TepeliÖrdek - Anthya ferina Elmabaş Unidentified ducks - Unidetified gulls - Oxyura leucocephala Dikkuyruk - Porphyrio porphyria Saz Horozu - Rallus aquaticus Su Tavuğu - Porzana porzana Benekli Su Tavuğu - Gallinula chtoropus - Fulica atra Sakarmeke - Grus grus Turna - Himentopus himentopus Uzunbacak - Charadrius hiaticula Halkalı Yağmurcun - Charadrius alexnidrius Yarım Halkalı Yağmurcun - Vanellus vanellus - - Calidris alba Çakıl Kuşu - Ca/idris minuta Küçük Kum Kuşu - Calidris alpina Dağ Kum Kuşu - Calidris minutalpina Küçük Dağ Kum Kuşu - Phi/omachus pugnax - - Asia flammeus Bataklık Baykuşu - Gallinago gallinago Çulluk - Gallinago medica Iri Çulluk - Limosa Iimoso Siyah Kuyruklu Çulluk - Numenius arguata Uzun Gaga/ı Çulluk - Tringa erythropus Kızıibacak - Tringa totanus Düdükçüm - Tringa stagnatilis Bataklık Düdükçümü 110

124 Kuşlar-3 Kuşlar-4 - Panclion haliaetus Bataklık Kartalı - Circus aeruginosus Saz Delicesi - Circus cynaeus Ekin Delicesi - Milvus milvus Kızıl Çaylak - Circaetus gallicus Yılan Kartalı - Accipites nimus Küçük Atmaca - Prunella modularis Çit Serçesi - Syvia boria Ötleğen - Phyiloscopus trochilus Söğüt Bülbülü - Saxicola rubetta çayır Taral Kuşu Montacola soltanus Gök Ardıç Kuşu - Qenanthe guenanthe Kuyruk Kapan - Brithasus rubeccula Nar Bülbülü - Luscinia magarhychos Bülbül - Aegithalus conclatus Baştan Kara - Remiz pendilinus Çulha Kuşu - Cicon ia cicon ia Leylek - Ciconia nigra Kara leylek - Streptopelia decaoto Kumru - Streptopelia senegelinsis Küçük Kumru - Cuculus canarus Guguk Kuşu - Bubo bubo Puhu - Francolimus francolimus Turaç - Ragulus regulus Çalı Kuşu - Luscinia luscinia Çalı Bülbülü - Coturnix coturnix Bıldırcın - Alectoris c hulcar i Kınalı Keklik - Alectoris rulo - Keklik - Alectoris graeca Keklik - Buteo buteo Şahin - Pernis apivorus Arı Şahini - Motacilla alba Akkuyruk Sallayan - Motacilla flava Sarı Kuyruk Sallayan - Pycronotus barbatus Arap Bülbülü - Lanius colluro Çekirge Kuşu - Alauda arvensis Tarla Kuşu - Lacustella fuscinoides Dere Bülbülü - Cinclus cinclus Su Kuşu - Cardue/is cardue/is Saka Kuşu - Panser hispaniolensis Söğüt Serçesi - Pancer domesticus Serçe - Sturnus vulgaris Sığırcık - Vanalus vanalus Sığırcık - Pica pica Saksoğan - Corvus covax Kara Karga - Corvus frugi/egus Tohum Kargası - Corvus corane cornix Leş Kargası - Corvus monedula Küçük Karga - Columba palumus Tahtalı Güvercin - Columba liva Kaya Güvercini - Asio otus Orman Baykuşu - Apus apu Ebabil Kuşu - Merops apiaster Arı Kuşu - Milvinus nigrans Kara Çaylak - Coracias garrulus Gök Karga - Accipiter genti/is Büyük Atmaca - Perdix perdix Çil Keklik - Tetraogallus caspius Ur Keklik - Buteo rufinus Kızıl Şahin - Neophron perenopteus Akbaba 111

125 Memeliler - Fethis chanus Saz Kedisi - Canis aurenus Çakal - Caster fibe r Kunduz - Mustela nivalis Gelincik - Huüadiuz huüadiuz Karaca " - Scuris anomalis Ağaç Sincabı - Martes foina c Kaya Sansar - Martes martesarls Ağaç Sansarı Citellus citellus Tarla Sıçanı - Lutra lutra Su samuru - Meles meles Porsuk - Monochus monochus Akdeniz Foku - Mustela lutreda Bataklık Samuru - Sus scrofa Yaban Domuzu - Herpestes ichneumon Kuyruk Süzen - Hyaena hyaena Sırtlan - Cricetus cricetus Cırlak Sıçan - Desmana pyrenaica Köstebek - Vulpes vulpes Tilki - Lepus europeus Tavşan - Microchiroptera sp. Yarasa - Capreolus capreolus Karaca - Canis lupus Kurt - Marmoto marmoto Dağ Sıçanı 112

126 F Aquatik Türler ve Populasyonları F Kürklü Hayvanlar F Balıklar Tatlı Su Balıkları : - Si/irus glanis Yayın Balığı - Cyprinus carpio Sazan - Cyprinus carpio royal Aynalı Sazan Lenciscus sp. Tatlı Su Kefali - Anguilla anguilla Yılan Balığı - Barbus barbus Bıyıklı Balık- Lucioperca lucioperca Sudak - Salmo gardnerji Gökkuşağı Alabalık Deniz Balıkları : - Apagon nigripinnis - Upeneus moluccensis- Callionymus filamentosus - Upeneus moluccensis - Dussumeria acuta - Sillago sihama; - Etmureus teres - Sphyraena chrysoteania- Cynoglossus sinusarabic - Sphyraena viridensis - Oxyurichthts papuensis - Saurida undosquamis - Sargocentron rubrum, - Pelates quadri/ineatu - Leiognathus kluzingeri- Stephanolepis diaspros F.4.2. Habitat ve Topluluklar F.4.3. Hayvan Yaşama Hakları F Evcil Hayvanlar. F Sahipli Hayvanlar Konuyla ilgili sağlıklı veriler bulunamadı. F Sahipsiz Hayvanlar Hatay merkez Đlçe Antakya da 1 adet hayvan barınağı bulunmakta olup tarihinde faaliyete geçmiştir.500 hayvan kapasitesi vardır. Barınakta 2 Veteriner Hekim, 5 bakıcı ve 1 şoför görev yapmaktadır. Sahanın büyüklüğü 8 dekardır.150 m 2 kapalı alanı olup bu alanda Veteriner odası, Muayene odası, Ameliyathane, mutfak, bakıcı odaları ve idari birimler bulunmaktadır. 10 adet kapalı alanlı sundurmalı açık kafes bulunmaktadır. Barınaktaki mevcut hayvan sayısı tarihi itibariyle 150 adettir. Bu güne kadar 64 adet hayvan sahiplendirilmiş, 20adet hayvan kısırlaştırılmıştır. Genel olarak Barınakta Kısırlaştırma, Sahiplendirme, bakım ve aşı çalışmaları yapılmaktadır. 113

127 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar Đl düzeyinde nesli tehlike altında olan evcil hayvan türleri bulunamamıştır. F Hayvan Hakları Đhlalleri Konuyla ilgili sağlıklı veriler bulunamadı. F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla Đşbirliği Çeşitli zamanlarda Belediyelerle, sınırları içerisinde bulunan hayvanların korunması yönünde yazışmalar yapılmıştır. F.5. HASSAS YÖRELER F.5.1 Milli Parklar Milli park, bilimsel ve estetik bakımdan, ulusal ve uluslararası ender bulunan doğal ve kültürel değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip doğa parçalarıdır. Đlimizde milli park olarak onaylanmış saha bulunmamaktadır. Ancak Adi Deniz Kaplumbağalarının (Caretta caretta ve Chelonia mydas (yeşil kaplumbağa)) yuvalama alanı olan ve aynı zamanda tarihi değerlere sahip olan doğa sahilleri Milli Park olarak önerilmiştir. Hatay da daha önce ilan edilmiş Milli Park bulunmamaktadır. F Tabiat Parkları Đlimiz dahilinde tabiat parkı yoktur. F Tabiat Anıtı Đlimizde tabiat anıtı yoktur. F.5.4 Tabiatı Koruma Alanları Tabiatı koruma alanları, bilim ve eğitim bakımından önem taşıyan nadir tehlikeye maruz veya kaybolmaya yüz tutmuş ekosistemler, türler ve doğal olayların meydana getirdiği seçkin örnekleri içeren ve mutlak korunması gerekli olup sadece bilim ve eğitim amaçları ile kullanılmak üzere ayrılmış doğa parçalarıdır. Đlimiz sınırlarında 2 adet Tabiatı koruma alanımız bulunmaktadır. TEKKOZ-KENGERLĐDÜZ TABĐATI KORUMA ALANI Kuruluşu : Alanı : 172 ha. Konumu : Akdeniz bölgesinde, Hatay ili, Erzin ilçesi sınırları içerisindedir. 114

128 Kaynak Değerleri : Doğu Kayını ( Fagus orientalis) nın Dünyada ki en güney tabii yayılışı teşkil etmesi, ayrıca zengin bitki ve hayvan topluluğuna sahip oluşu ile nadir ve eşsiz bir orman ekosistemi özelliğine sahip bulunmasıdır. Kuruluşu : Alanı : 118 ha. HABĐBĐNECCAR TABĐATI KORUMA ALANI Konumu : Akdeniz bölgesinde, Hatay ili, merkez ilçesi sınırları içerisindedir. Kaynak Değerleri : Saha, kültürel değerler bakımından oldukça zengindir. Bunlardan Sen Piyer Kilisesi kayalara oyularak yapılmış bir Hristiyan kilisesidir. Yine bu alanda yer alan Karon (Charon) Anıtı; Sen Piyer kilisesinin 200 m. kuzeyinde yer almakta ve mitolojide cehennem kayıkçısı olarak bilinen karon un kayalara oyulmuş dev bir büstüdür. Ayrıca Sen Piyer kilisesinin içindeki Günahkarlar Hamamı Antiokus I. tarafından M.Ö.3.yüzyılda yaptırılmıştır. F.5.5 Orman Đçi Dinlenme Yerleri Zübeyde Hanım Mesire Yeri : Đli Đlçesi Alanı : Hatay : Dörtyol : 6 Ha Ana çeşmeye bağlı 3 adet seyyar çeşme,17 ahşap masa,çocuk oyun alanı olarakta 1 adet salıncak 1 adet kaydırak bulunmaktadır. Erzin İçmeler Mesire Yeri: Đli : Hatay Đlçesi : Erzin Alanı : 10 Ha Saha içersinde 0,5 ha lık alanda 1985 yılında kurulmuş bir hayvanat bahçesi ve hayvanat bahçesine ek olarak planlanmış Yaban Hayatı Yetiştirme Đstasyonu bulunmaktadır.40 adet masa,çocuk oyun alanı olarak 3 adet salıncak 1 adet kaydırak bulunmaktadır. 115

129 Kınalıtepe Mesire Yeri: Đli Đlçesi Alanı : Hatay : Đskenderun : 10 Ha 30 adet masa,çocuk oyun alanı olarak 3 adet salıncak bulunmaktadır. Yazılıutaş Mesire Yeri: Đli Đlçesi Alanı : Hatay : Yayladağı : 10 Ha F.5.6. Sulak Alanlar Đlimizde A ve B kriterinde sulak alan yoktur. F.5.7. Biyogenetik Rezerv Alanları Đlimiz sınırları içerisinde biyogenetik rezerv alanı bulunmamaktadır. F.5.8. Biyosfer Rezerv Alanları Đlimiz sınırları içerisinde biyosfer rezerv alanı bulunmamaktadır. F.5.9. Özel Çevre Koruma Bölgeleri Đlimizde Bakanlar Kurulu kararı ile alınmış özel çevre koruma bölgesi yoktur. 116

130 Hassas Yöreler Kapsamına Giren Diğer Alanlar F Av Hayvanlarını Koruma ve Üretme Sahaları Hatay - Fırnız - Yaylacık B Serisi Yaban Keçisi ve Karaca Koruma Üretme Sahası : Doğusu : Fırnız yaylası ve Đskenderun bölge sınırı Batısı : Akgedik serisi Kuzeyi : Đskenderun ve Arsuz bölge sınırı Güneyi : Đncirlidere, Kışlak, Olukpınar, Fırnız yaylasına inen düz hat Av Koruma Sahası Samandağı - Antakya - Đskenderun ve Uluçınar Orman Đşletme Şefliği nin Amanos Dağları üzerindeki yüksek rakımlı ve ormanlık yerleri içerisine alarak Akdeniz e uzanmaktadır. Av Koruma Sahasında alageyik, dağ keçisi, karaca, domuz, tavşan, kınalı keklik, sülün, kurt, çakal ve tilki bulunmaktadır. Av sahasına 1989 yılından beri üremek üzere sülün bırakılmış olup bunlar Domuzburnu civarında meskün olmayan bir alanda çoğalmaktadır. Ayrıca Domuzburnu nun güneyinde Uluçınar bölgesi kale mevkiinde 10 ha. üzerinde kurulmuş üretme istasyonu bulunmaktadır. Bunlar üretilip av sahasına bırakılmaktadır.bu av koruma sahası Orman Genel Müdürlüğü ne tahsisli paralı avlak sahadır. Bu saha içerisinde av yapmak Orman Genel Müdürlüğü nden alınacak av izin belgesine tabidir. Av mevsiminde yukarıda belirtililen av hayvanlarından kınalı keklik ve tavşan avı yasaktır. Kurt, çakal, yaban domuzu bütün yıl avlanabilir. Tilki ise 15 Eylül - 15 Mart arası, dağ keçisi ve karaca ise 1 Ağustos - 31 Mart tarihleri arasında avlanılabilceklerdir. Dağ keçisi ve karaca Merkez Av Komisyon kararının av turizmine ilişki maddesinde özellikle Arsuz da av koruma sahasında avlanabilecekleri belirtilmiştir. F Su Ürünleri Üretim Sahalarının Çevresindeki Kıyılar Hatay ilinde su ürünleri avcılığı Akdeniz kıyı şeridinde bulunan Đskenderun, Samandağ, Dörtyol ve Erzin ilçelerinde yapılmaktadır. Ayrıca ; Asi Nehri, Demirköprü, Kırıkhan da Gölbaşı Gölet i ve Yayladağ da Görentaş Göleti nde tatlı su balık türleri avlanmaktadır. Kıyılarda : Barbunya, çipura, gümüş, dil, Lagos, levrek, lüfer, mercan, kılıç, sardalya, istavrit, turna ve köpek balığı avlanmaktadır. Ayrıca önemli miktarlarda karides avlanmakta olup bu yörede çıkan iri karidesler Đskenderun Karidesi olarak tanınmaktadır. Đç sularda avlanan türleri ise aynalı sazan, yılan balığı, yayın balığı ve karabalıktır. Su ürünleri avcılığında da av dönemleri Tarım Orman Bakanlığı nca belirlenmektedir. Akdeniz de Finike Körfezi nin doğusundaki taşlık burnundan Suriye sınırına kadar olan kara sularımızda 1-15 Mayıs arasında her türlü su ürünleri avcılığı yasaktır. Ayrıca ; 1 Eylül arasında sardalya 117

131 avcılığı, 1 Nisan - 1 Eylül arasında palamut ve torik avcılığı yasaktır. Sportif amaçlı avcılıkta tutulan balık miktarı iç sularda kişi başına günde en çok 5 kg. ı denizlerde 7 kg ı geçemez. Đskenderun ve Çevlik (Samandağ) da bulunan balıkçı barınakları açık denizde avlanacak amatör balıkçılara hizmet vermektedir. F Endemik Bitki ve Hayvanların Yaşama Ortamı Olan Alanlar Konuyla ilgili bilgi F.4 te verilmiştir. F Koruma Altına Alınan Yabani Flora-Faunanın Yaşama Ortamı Olan Alanlar Đlimizde iki adet Yaban Hayatı Geliştirme Sahası bulunmaktadır. Altınözü Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Ha lık alanı kapsamakta olup hedef tür nesli tükenme tehdidi altında olan Çizgili Anadolu Sırtlanıdır. Đskenderun Arsuz Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ,5 Ha lık alanı kapsamakta olup Yaban Keçisi ve Karaca hedef tür olarak belirlenmiş ve her iki sahadaki hedef türler koruma altına alınmıştır. F Akdeniz'e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Alanlar Deniz Kaplumbağaları Şeyh Hıdır Kumsalı Meydan Kumsalı SamandağıKumsalı Hatay Đli Samandağı Đlçesinin sahilidir. Sahil kuzeybatı ve güneydoğu yönünde uzanmakta ve yaklaşık olarak 14km uzunluktadır. Kumsalın güneydoğu yönündeki en uç noktası Sabca Burnu, kuzeybatı yönündeki en uç noktası ise Çevlik 118

132 Limanı dır. Çevlik, Şeyhhıdır ve Meydan olmak üzere kumsal üç bölümde incelenebilir. Şeyhhıdır kumsalı ince taneli kumdan oluşmaktadır ve bu bölge aynı zamanda C. mydas ların yuva yapmak için öncelikli tercih ettikleri kumsaldır. SAMANDAĞI KUSALINDA YUVALANAN KAPLUMBAĞALAR Türkiye kıyılarında yuvalanan iki deniz kaplumbağası Chelonia mydas ve Caretta caretta dır. C. mydas ın yayılış alanı genel olarak Doğu Akdeniz Bölgesi ndeki birkaç kumsalla sınırlıdır: Kazanlı, Akyatan, Samandağı. C.caretta ise diğer kumsalların hemen hemen hepsinde yaygındır. Samandağı sahillerinde özellikle C. mydas türü yoğun olarak yuva yapmaktadır. C.mydas IUCN nin hazırladığı Red List te soyu tehlikede, C. caretta ise soyu tehdit altında olan türler arasındadır. Chelonia mydas (LINNAEUS, 1758) Türkçe ismi yeşil kaplumbağadır. Dişileri karaya çıkarak yuva yapıp yumurtladıkları kısa devreler dışında bütün hayatları denizde/suda geçer. Deri altında kemik plaklardan oluşmuş kabuk vardır. Üyeleri dört tane ve yüzgeç halini Chelonia mydas almıştır. Baş gövdeye göre küçüktür ve başta plaklar vardır. Diğer deniz kaplumbağaları gibi başını ve yüzgeçlerini kabuk içine çekemez. Ön yüzgeçler arka yüzgeçlere göre büyüktür. Boyu yaklaşık 1 metre, ağırlığı 150kg a kadar çıkabilir. Deniz otlarıyla beslenir. Üreme mevsimi Mayıs-Ekim ayları arasındadır. Yumurta bırakma yeri yumurtadan çıktıkları kumsaldır. Bu kumsalı nasıl buldukları ise hala anlaşılamamıştır. HAYATI DENĐZDE GEÇEN BĐR CANLI NĐÇĐN KARAYA ÇIKSIN? Denizde yaşayıp, beslenen kaplumbağa karaya bir tek amaç için çıkar; soy devamını sağlamak. Yüzlerce kilometreyi ve büyük tehlikeleri aşarak karaya çıkan deniz 119

133 kaplumbağaları yuvalamak için kendisine uygun kum arar. Kumu bulunca yuva yapmaya başlar. Önce, ön ve arka yüzgeçlerini ritmik bir şekilde kullanarak geniş bir çukur oluşturur. Bu geniş çukur içine arka yüzgeçlerini kullanarak 30-40cm çapında 60-70cm derinlikte bir çukur açar. Arka yüzgeçlerini kullanarak kumu pençe hareketi ile dışarı atar, çukur oluştuktan sonra çukur ağzına, saracak şekilde, arka yüzgeçlerini yerleştirir. Böylece çukura kumun dökülmesine engel teşkil etmiş olur. Bundan sonra çukura yumurtalarını bırakır. Yumurtalar ping-pong topu büyüklüğündedir. Yumurta bırakma işi bitince arka yüzgeçlerini kullanarak çukuru kapatır. Açmış olduğu geniş alanı, burayı terk ederken, arka ve ön yüzgeçleri kullanarak kumla kapatmaya çalışır. Bu şekilde yavruların gelişimi yumurta içinde güvenle olur. Artık kaplumbağa yorgun argın denize doğru yol alır. Kum güneş ışınları ile ısınır ve altındaki yumurtaları ısıtır. Bu şekilde yavruların gelişimi yaklaşık olarak gün sürmektedir. Yavrular gece veya sabaha doğru yumurtadan çıkar. Yavrular suyun üzerindeki ışık yansımalarını görerek denize doğru yönlenirler. Suya varmaları normal koşullar altında dakika sürer. Ancak sahilin kirli oluşu, yengeçlerin, tilkilerin, köpeklerin, deniz kuşlarının bulunması halinde bu süre işlemeyebilir. Ya ölürler ya da yem olurlar. Denize girdikleri zaman da büyük balıkların saldırısına uğrarlar. Yaklaşık 100 yavrudan ancak tanesi hayatta kalabilmektedir. Fotoğraflar Anaçın Karaya Çıkışı Yuva Çukuru Kazışı 120

134 Yuvalaması Yuva Çukurunu Kapatması Denize Dönüş Yuvadan Çıkan Yavruların Samandağı Deniz Kaplumbağaları Tehdit Altında Sahilden Kum Alımı Kıyı Erozyonu Erozyonla Kaybolan Yuva 121

135 Şeyhhıdır Türbesi nin (Deniz Mahallesi) bulunduğu alanda kumsal içinde yerleşim birimleri bulunmaktadır. Kaplumbağaların yuvalama alanı binalar tarafından işgal edilmiş durumdadır. Kumsalda aşırı çöp kirliliği vardır. Çöpler: 1. Asi Nehri sularının getirdiği (çoğunlukla naylon poşet) 2. Açık denizden akıntıların getirdiği çöpler olup kaplumbağaların yuvalama alanlarını tehdit etmektedir. Denize bırakılan petrol atıkları kumsala gelmekte ve kaplumbağaları tehdit etmektedir. 122

136 Kanalizasyon atıkları Yengeç Predasyonu. Đnsan Faktörü SAMANDAĞ DENĐZ KAPLUMBAĞALARI 2001 ÜREME DÖNEMĐ ĐZLEME VE KORUMA ÇALIŞMALARI RAPORU Özet Samandağ Sahillerinden Şeyhhıdır Türbesi ile Asi Nehri arasında kalan Şeyhhıdır sahili olarak adlandırılan 4.1 km lik alanda 3 Temmuz 15 Eylül tarihleri arasında yoğun 15 Eylül - 15 Ekim tarihleri arasında aralıklı olarak izleme çalışmaları yapılmıştır. Đkisi C. caretta ya, 79 u C. mydas a ait olmak üzere toplam 84 iz gözlenmiş ve sadece 20 C. mydas yuvalamak için uygun alan bulabilmiştir. Ancak bunlardan 14 tanesi hayatta kalmayı başarabilmiş, 6 yuva rüzgar fırtına ve kıyı erozyonundan dolayı kaybolmuştur. Her bir yuvadaki ortalama yumurta sayısı 127 ve yuvaların denize uzaklığı ortalama 42,29 m dir. Yuvalama alanı yoğunluklu olarak nehir ağzına yakın olan bölgelerdir. Samandağ deniz kaplumbağalarını tehdit eden en büyük faktörlerin, kum alınması, kıyı erozyonu, açık denizden ve Asi Nehri nden gelen katı atıklar olduğu tespit edilmiş, yavruların yengeç predasyonuna yoğun bir şekilde maruz kaldıkları belirlenmiştir. Samandağ deniz 123

137 kaplumbağalarının korunması için acilen kum alımının durdurulması ve sahilin temizlenmesine yönelik çalışmalar ile diğer bazı önlemlerin alınması gerekmektedir. Ayrıca bölgede daha önce yapılmış olan çalışmaların yetersizliği nedeniyle ardışık devam edecek izleme ve koruma ile ilgili bilimsel çalışmaların desteklenmesi özellikle C. mydas türünün neslinin devamı için zorunludur. F Kültür ve Tabiat Varlıklarının Bulunduğu Koruma Alanları Habibi Neccar Dağı Tabiatı Koruma Alanı Konumu: Doğu Akdeniz Bölgesinde, Hatay ili, Merkez(Antakya) ilçesi sınırları içerisinde bulunur. Saha; 118 Ha. büyüklüğündedir. Ulaşım: Saha; Antakya'ya 10 km. uzaklıktadır. Özellikleri: Saha; kültürel değerler bakımından oldukça zengindir. Bunlardan Sen Piyer kilisesi kayalar oyularak yapılmış bir Hırıstiyan Kilisesidir. Hz. Đsa'nın ölümünden sonra MS 29 yılında Antakya 'ya gelen Sen Piyer burada vaazlar vermiştir. Yine bu alanda yer alan Charon Anıtı ; Sen Piyer kilisesinin 200 metre kuzeyinde yer almakta ve mitolojide "Cehennem Kayıkçısı" olarak bilinen haron'un kayalara oyulmuş dev bir büstüdür. Ayrıca Sen Piyer kilisesinin içindeki Günahkarlar Hamamı, Antiochos I. tarafından MÖ 3. yüzyılda yaptırılmıştır. Sahada; Kızılçam,pırnal meşesi, kesme meşe ve sandal bulunmaktadır. Tilki, tavşan,keklik, üveyik başlıca hayvan türlerini oluşturur. Tekkoz Kengerlidüz Tabiatı Koruma Alanı Konumu: Doğu Akdeniz bölgesinde, Hatay ili, Dörtyol ilçesi, Küllü ve Kızlarçayı köyü sınırları içerisinde yer alır. Saha; 172 Ha. Büyüklüğündedir. Ulaşım: Saha, Dörtyola 30 km. mesafede olup, eski E-(karayolunun 15 km. sinden ayrılan yol ile ulaşılmaktadır. 124

138 Özellikleri: Doğu kayını(fagus orientalis)nın kuzeyindeki yayılışı dışında izole bir yayılış alanı ve Akdeniz Bölgesi orman mıntıkası için farklı özellikte bir ekosistem kaynak değerini oluşturur. Sahada; (Kengerlidüz) kayın(fagus orientalis), Meşe (Querreu cerris), Göknar(Abies cilicica)tekkoz'da ise;gürgen (Carpinus orientali) kayacık (Ostrya spi),dişbudak(fraxinus ornus), Kayın (Fagus orientalis), karaçam (Pinus nigra), Akçaağaç (Acer plata noides) bulunmaktadır. Başlıca hayvan türleri ise; yaban keçisi(capra aegagrus), karaca (Capreolus), ayı (Ursus arctos), Sırtlan (Hyaena Hyaena), Yaban kedisi (Felis silvestris), kuyruksüre(herpestos ichneumon), kurt (Canislupus), çakal(canis aureus), tilki (Vulpes vulpes) gelincik (Mustra nivalis)dir. F Sit Alanları Arkeolojik Sit Alanı : 113 Kentsel Sit Alanı : 1 Doğal Sit Alanı : 4 Tarihi Sit Alanı : 1 F Kentsel Sit Hatay ilinde kentsel sit alanı olarak ; Antakya merkezde Habibi Neccar dağının eteklerinden Asi nehri kıyısına kadar olan bölümde,eski Antakya Evlerinin bulunduğu bölüm sit alanı olarak tespit edilmiştir. F Tarihi Sit Tarihi sit alanı olarak; Arkeolojik Sit alanları içinde yer alan Đsos Antik Kent i sayabiliriz. Bu konuyla ilgili detaylı bilgi elde edilememiştir. 125

139 F Arkeolojik Sit 1 KEÇEBEY HÖYÜĞÜ ANTAKYA SUVATLI M.Ö TEL KEÇEBEY HÖYÜĞÜ ANTAKYA SUVATLI M.Ö. 64 M.S TEL ÇAMURĐYE HÖYÜĞÜ ANTAKYA HASANLI M.Ö TEL MĐŞRĐ HÖYÜĞÜ ANTAKYA SUVATLI M.Ö TEL ANBER HÖYÜĞÜ ANTAKYA SUVATLI ORTAÇAĞ-ARAP 6 TÜLEYL ŞARKĐ HÖYÜĞÜ ANTAKYA APAYDIN M.Ö.64-M.S TEL ALAATTĐN HÖYÜĞÜ1 ANTAKYA YEŞĐLOVA ORTAÇAĞ-ARAP 8 TEL ALAATTĐN HÖYÜĞÜ2 ANTAKYA YEŞĐLOVA ORTAÇAĞ-ARAP 9 PAŞA HÖYÜK ANTAKYA SERĐNYOL M.Ö TEL DAMALKA HÖYÜĞÜ ANTAKYA YEŞĐLOVA ORTAÇAĞ - ARAP 11 TEL TAĐNAT HÖYÜĞÜ ANTAKYA MELEKLĐ ORTAÇAĞ-ARAP 12 BOZHÖYÜK ANTAKYA BOZHÖYÜK ORTAÇAĞ-ARAP 13 TELASIR HÖYÜĞÜ ALTINÖZÜ BABATORUN ORTAÇAĞ - ARAP 14 ANTAKYA SURLARI ANTAKYA HACIKÜRÜŞ BĐZANS 15 DEMĐRKAPI ANTAKYA KÜÇÜKDALYAN BĐZANS 16 KARUN TEPE HÖYÜĞÜ ALTINÖZÜ KAMBERLĐ M.Ö YARSELĐ HÖYÜĞÜ ALTINÖZÜ YARSELĐ ORTAÇAĞ - ARAP 18 KOZ KALESĐ ALTINÖZÜ KOZ HAÇLILAR 19 GELĐNLER DAĞI ANTĐK KENT ALTINÖZÜ YUNUSHAN ROMA 20 TĐYEK HÖYÜGÜ HASSA TĐYEK M.Ö KARGALIK HÖYÜĞÜ HASSA AKTEPE M.Ö.500-M.S BOKLUKAYA HÖYÜĞÜ HASSA AKTEPE M.Ö KĐLĐSE HÖYÜĞÜ HASSA BĐNTAŞ M.Ö SIÇAN HÖYÜĞÜ HASSA BĐNTAŞ M.Ö MURAT APDAL HÖYÜĞÜ HASSA A.KARAFAKILI M.Ö DANACI HÖYÜĞÜ HASSA A.KARAFAKILI M.Ö YALAK HÖYÜĞÜ HASSA DERVĐŞPAŞA M.Ö.64-M.S

140 28 TESPĐLĐ HÖYÜĞÜ HASSA SAPANÖZÜ ORTAÇAĞ-ARAP 29 KARGILIK HÖYÜĞÜ HASSA KÜRECĐ M.Ö.64-M.S KARAPINAR MEZARLIĞI HASSA AKTEPE SELÇUKLU 31 BAĞLAMA HÖYÜĞÜ BELEN ÖTENÇAY M.Ö.64-M.S BAKRAS KALESĐ BELEN ÖTENÇAY HELENĐSTĐK 33 HASANPAŞA HANI BELEN ÖTENÇAY OSMANLI 34 KĐNET HÖYÜĞÜ DÖRTYOL YEŞĐLKÖY M.Ö KARA HÖYÜK DÖRTYOL YEŞĐLKÖY ORTAÇAĞ-ARAP 36 MANCINIK KALESĐ DÖRTYOL RABAT BĐZANS 37 KUZUCULU NEKROPOLÜ DÖRTYOL KUZUCULU ROMA 38 TEBERAT NACĐ HASAN KUMLU SAMANLI M.Ö TEBERAT HÖYÜĞÜ KUMLU HARABALĐ M.Ö BAYTARLI HÖYÜĞÜ KUMLU BAYTARLI HRĐST.-M.Ö KĐREMĐTLĐK HÖYÜĞÜ KUMLU GÖKÇEOĞLU M.Ö.64-M.S TEBERAT ARAP AHMET KUMLU GÖKÇEOĞLU M.Ö YOLTEPE HÖYÜĞÜ KUMLU YOLLAK ORTAÇAĞ-ARAP 44 NACARTEPE HÖYÜĞÜ KUMLU KIRCIOĞLU ORTAÇAĞ-ARAP 45 KARATEPE HÖYÜĞÜ KUMLU AKTAŞ ORTAÇAĞ - ARAP 46 CINCIK TEPE HÖYÜĞÜ KUMLU AKTAŞ ORTAÇAĞ - ARAP 47 SUTEPE HÖYÜĞÜ KUMLU AKTAŞ M.Ö 64-M.S GÖKÇEOĞLU HÖYÜĞÜ KUMLU GÖKÇEOĞLU ESKĐ HĐRĐSTĐYANLIK 49 HAVUZTEPE HÖYÜĞÜ KUMLU BAYTARLI ORTAÇAĞ - ARAP 50 HALĐLAĞA HÖYÜĞÜ KIRIKHAN ÇAMSARI ORTAÇAĞ - ARAP 51 ÇĐLOĞU HÖYÜĞÜ KIRIKHAN ÇĐLOĞLAN M.Ö.64-M.S ILIKPINAR HÖYÜĞÜ KIRIKHAN ILIKPINAR ORTAÇAĞ-ARAP 53 ÇATALTEPE HÖYÜĞÜ KIRIKHAN YALANGOZ ORTAÇAĞ-ARAP 54 ÖZSOĞUK SU HÖYÜĞÜ KIRIKHAN ÖZSOĞUKSU O.ÇAĞ ARAP 55 MURATPAŞA HÖYÜĞÜ KIRIKHAN MURATPAŞA HEL.ORTAÇAĞ 56 KĐREMĐTLĐ HÖYÜĞÜ KIRIKHAN SAYLAK M.Ö.64-M.S

141 57 GÜZELCE HÖYÜĞÜ KIRIKHAN GÜZELCE M.Ö.64-M.S YASSI YURT HÖYÜĞÜ KIRIKHAN ÇAMSARI ROMA 59 KARADURMUŞLU HÖY. KIRIKHAN KARADURMUŞ O.ÇAĞ ARAP 60 DEDEÇINAR HÖYÜĞÜ KIRIKHAN SAYLAK PREHESTORĐK 61 ĐÇADA HÖYÜĞÜ KIRIKHAN ĐÇADA ROMA 62 BOZHÖYÜK KIRIKHAN KAMIŞLAR ORTAÇAĞ-ARAP 63 KĐLĐSE TEPE HÖYÜĞÜ KIRIKHAN ÇĐLOĞLAN ROMA-BĐZANS 64 AMBAR HÖYÜĞÜ KIRIKHAN NARLIHÖBÜR BĐZANS 65 KOYUNCU HÖYÜĞÜ KIRIKHAN MAHMUTLU M.Ö.64-M.S REŞATLI HÖYÜĞÜ KIRIKHAN REŞATLI M.Ö.64-M.S YUSUFLU HÖYÜĞÜ KIRIKHAN ÇAMSARI M.Ö.64-M.S ARPALI HÖYÜĞÜ KIRIKHAN KODALLI M.Ö.64-M.S TOPBOĞAZI HÖYÜĞÜ KIRIKHAN TOPBOĞAZI M.Ö.64-M.S KÖR HALĐLĐYE HÖYÜĞÜ KIRIKHAN KULAKLITEPE M.Ö.64 M.S KIZILKAYA HÖYÜĞÜ KIRIKHAN KIZILKAYA M.Ö.64 M.S TEL SULTAN HÖYÜĞÜ KIRIKHAN KARADURMUŞLU ARTAÇAĞA-ARAP 73 TEL CURUN HÖYÜĞÜ KIRIKHAN BALDIRAN M.Ö BALDIRAN HÖYÜĞÜ KIRIKHAN BALDIRAN HELEN-ORTAÇAĞ 75 MATTA HÖYÜĞÜ KIRIKHAN KARADURMUŞLU M.Ö.64-M.S DARMI SAK KALESĐ KIRIKHAN ALAYBEYLĐ OSMANLI 77 KAYA MEZARLARI KIRIKHAN ALAYBEYLĐ ROMA 78 ŞALEN KALESĐ KIRIKHAN DEĞĐRMENBAŞI HELENĐSTĐK 79 ÇATALHÖYÜK REYHANLI ÇATALHÖYÜK ĐLK.HRĐST. 80 ÜÇTEPE HÖYÜĞÜ 1 REYHANLI ÜÇTEPE ORTAÇAĞ-ARAP 81 ÜÇTEPE HÖYÜĞÜ 2 REYHANLI ÜÇTEPE ORTAÇAĞ-ARAP 82 TEBERAT HÜRRĐYET REYHANLI ÜÇTEPE ORTAÇAĞ-ARAP 83 TEL TARFAH HÖYÜĞÜ REYHANLI PAŞA KÖYÜ ORTAÇAĞ-ARAP 84 ALTINTEPE HÖYÜĞÜ REYHANLI CÜDEYDĐYE M.Ö TELL KURDU HÖYÜĞÜ REYHANLI TEVEKKELĐ M.Ö.64-M.S

142 86 TEL HAMAMI REYHANLI HATAYHAMAMI ORTAÇAĞ-ARAP 87 GÜLTEPE HÖYÜĞÜ REYHANLI HATAYHAMAMI ORTAÇAĞ-ARAP 88 BOZTEPE HÖYÜĞÜ REYHANLI UZUNKÖY M.Ö.64-M.S TERZĐHÖYÜK REYHANLI TERZĐHÖYÜK ORTAÇAĞ-ARAP 90 TEL KARATAŞ HÖYÜĞÜ REYHANLI ÜÇTEPE M.Ö.64-M.S TEBERAT B.AVARO REYHANLI ÜÇTEPE ORTAÇAĞ-ARAP 92 GÖKTEPE HÖYÜĞÜ REYHANLI KALAZ ORTAÇAĞ-ARAP 93 TARABAT ALGANA 1 REYHANLI PAŞAKÖY ORTAÇAĞ-ARAP 94 TARABAT ALGANA 2 REYHANLI PAŞAKÖY ORTAÇAĞ-ARAP 95 TELGAZĐ HÖYÜĞÜ REYHANLI GAZĐMÜRSEL ARAP M.Ö.64-M.S SALĐHE HÖYÜĞÜ REYHANLI KONUK KÖYÜ M.Ö.64-M.S KONUK HÖYÜĞÜ REYHANLI KONUK KÖYÜ M.Ö.64-M.S KÖTÜBÜYÜK HÖYÜĞÜ REYHANLI KONUK KÖYÜ M.Ö.64-M.S BEŞASLAN HÖYÜĞÜ REYHANLI D.Ü.ÇĐFLĐĞĐ M.Ö.64-M.S TEL YAR KUYU HÖYÜĞÜ REYHANLI SULUKÖY M.Ö.64-M.S KARACANLIK HÖYÜĞÜ REYHANLI KUMTEPE KÖYÜ BĐZANS-ĐSLAMĐ 102 AL GARBĐ(KIZTEPE) REYHANLI KARAMAZ ORTAÇAĞ-ARAP 103 KARAHÖYÜK REYHANLI KARAHÖYÜK HELENĐSTĐK-O.ÇAĞ 104 KARATEPE HÖYÜĞÜ REYHANLI KARACANLIK HRĐSTĐYAN 105 AKPINAR HÖYÜĞÜ REYHANLI AKPINAR ORTAÇAĞ-ARAP 106 CÜDEYDĐYE HÖYÜĞÜ REYHANLI CÜDEYDĐYE HĐRST.M.Ö HARABALĐ HÖYÜĞÜ REYHANLI HARABALĐ ORTAÇAĞ-ARAP 108 DAVUTPAŞA HÖYÜĞÜ REYHANLI DAVUTPAŞA M.Ö.64-M.S YAZIHÖYÜK REYHANLI YASSIKONAK M.Ö.64-M.S TEL KURMĐDAH REYHANLI ALAKUZU ROMA-HELENĐSTĐK 111 ZOBA HÖYÜĞÜ REYHANLI YASSIKONAK ORTAÇAĞ-ARAP 112 TEL ABDAL HÖYÜĞÜ REYHANLI TEL ABDAL ORTAÇAĞ -ARAP 113 B.ALGELE HÖYÜĞÜ REYHANLI D.Ü.ÇĐFTLĐĞĐ ORTAÇAĞ- ARAP 114 BEŞASLAN HÖYÜĞÜ REYHANLI HANDA ORTAÇAĞ-ARAP 129

143 115 ADALET HÖYÜĞÜ REYHANLI ADALET M.Ö.64-M.S KIZLAR SARAYI REYHANLI CĐLVEGÖZÜ BĐZANS 117 ATÇANA ANTĐK KENTĐ REYHANLI VARIŞLI ROMA 118 ST.SĐMON MANASTIR SAMANDAĞ AKNĐHER BĐZANS 119 BATIAYAZ ERMENĐ KĐLS. SAMANDAĞ TEKNEPINAR BĐZANS 120 YOĞUNOLUK MANASTIR SAMANDAĞ YOĞUNOLUK BĐZANS 121 SELEUCĐA PĐERĐA KENTĐ SAMANDAĞ KAPISUYU HELENĐSTĐK 122 EL-MĐNA ANTĐK KENT SAMANDAĞ MAĞARACIK TUNÇ ÇAĞI 123 TĐTUS TÜNELĐ SAMANDAĞ KAPISUYU ROMA 124 DOR MABEDĐ SAMANDAĞ KAPISUYU GREK 125 KAYA MEZARLARI SAMANDAĞ ÇEVLĐK ROMA 126 ĐSOS ANTĐK KENT ERZĐN TURUNÇLU HELENĐSTĐK 127 ST.BARLAAM MANASTIR YAYLADAĞ ÇAMDIR HĐTĐT-ROMA 128 KONACIK LAHĐTLERĐ ĐSKENDERUN KONACIK ROMA 129 SÜTUNLU LĐMAN ĐSKENDERUN ARSUZ ROMA 130 SARISEKĐ KALESĐ ĐSKENDERUN SARISEKĐ HELENĐSTĐK F Doğal Sit 1 HARBĐYE DOĞAL SĐT ALANI ANTAKYA HARBĐYE ANTAKYA ĐL MERKEZĐNE 7 Km. Mesafede Olup, Yayladağ Đlçesi Üzerinde Suriye Ve Dolayısıyla Ortadoğuya Bağlanan E-91 Karayolu Üzerinde Bulunmaktadır. Suriye Hudutunun 55 Km. Mesafedeki Harbiye Belediye Teşkilatı Hatay'ın Anavatana Katılış Tarıhi Olan 1939 Yılında Kurulmuş Beldemizdir Ayrıca Harbiye, Tarihi Daphne (Defne) Olarak Adını Tüm Dünyaya Duyurmuştur. Yanlız Hatayın Değil, Belkide Güney Anadolu Bölgesinin En Şirin Ve En Şeçkin Yerlerinin Başında Gelmektedir. Harbiye El Sanatları Bakımından Da Adını Tüm Türkiye'ye Duyurmuştur.Heykelcilik Bir Hayli Đleri Durumdadır. 130

144 El Tezgahlarında Üretilen Đpekcilik Tüm Türkiye'de Kabul Görmüştür. Turistik Eşya Üretimi Ve Sap Örmeciliği Đle Türkiye Çapında Önemli Bir Pazara Sahiptir. Harbiye'de Yapılan Arkeolojik Araştırmalardan Anlaşılacağı Üzere, Kazı Neticesinde Elde Edilen Buluntulardan M.Ö Tarihinden Đtibaren Yerleşim Yeri Olarak Kullanıldığı Bilinmektedir. Hellenistik Ve Roma Devrinde Zengin Halk Kesimi, Antik Çağda Da Bir Mesire Yeri Olarak Kullanılabilmesi Đçin Büyük Malikaneler Ve Villalar Yaptırmışlardır. Makedonya Kralı Büyük Đskender'in Genarallerinden I.Seleucus Nikator Antakya'yı Kururken Burayı Da Đmar Etmeyi Đhmal Etmemiştir. Asıl Gelişme Helenistik Devri Krallarından Antiochus Epiphanos Zamanında Olmuştur. Bu Devirde Apollon Mabedi Đnşa Edilmiştir. Roma Çağında Đlk Önce Đmparator Pompeus Đmara Başlamış Daha Sonra Diğer Đmparatorlar Tarafından Hamamlar, Büyük Villalar Đnşa Edilmiştir. Antik Çağda Bütün Yakındoğu'da Apollon Adına Düzenlenen Yarışlar Ve Oyunlarla Ün Kazanan Bu Yer 1268'de Memlukluların Eline Geçtikten Sonra Bir Daha Eski Parlak Dönemine Erişememiştir. Dalpne (Harbiye) Efsanesi: Zeus'un Oğlu Işık Tanrısı Apollon Irmak Kenarında Genç Ve Güzel Bir Kız Görür. Bu Eşsiz Güzelin Adı Defne'dir Apollon'un Đçinde Arzular Uyandırır. Onunla Konuşmak Đster. Fakat Defne, Işık Tanrısının Đçinden Geçenleri Anlamıştır; Kaçmaya Başlar. O Kaçar, Apollon Kovalar Çapkın Tanrı Bir Taraftanda "Kaçma Seni Seviyorum..." Diye Bağırır. Defne Đse Tanrılarla Sevişen Kadınların Başlarına Neler Geldiğini Bildiği Đçin Korkuya Kapılır Ve Kaçmaya Devam Eder. Apollon'a Gelince Bu Güzel Periyi Mutlaka Yakalamak Đstemektedir.Aralarındaki Mesafe Gitdikce Kısalır Ve Bir An Gelirki Defne, Apollon'un Sıcak Nefesini Saçlarının Arasında Duyar. Artık Kurtuluş Đmkanı Kalmadığını Anlayan Defne,Birden Durur Ve Ayağı Đle Toprağı Kazıyarak Şöyle Bağırır; "Ey Toprak Ana! Beni Ört, Beni Sakla, Beni Koru!.." Bu Đçten Yalvarış Üzerine Defne, Organlarının Ağırlaştığını, Odunlaştığını Hisseder. Olgun Göğsünü Gri Bir Kabuk Kaplar, Kokulu Saçları Yapraklara Dönüşür, Kolları Dallar Halinde Uzar,Körpe Ayakları Kök Olup Toprağın Derinliklerine Dalar. Bir Defne Ağacı Oluverir. Bu Manzara Karşısında Şaşıran Apollon, Defne'nin Ağaç Oluşunu Hayret Ve Üzüntü Đle Seyreder. Sonra Sarılır Ve Sert Kabukları Altında Hala Çarpmakta Olan Kalbinin Sesini Duyar. "Defne! Der Bundan Sonra Sen, Apollon'un Kutsal Ağacı Olacaksın O Solmayan Ve Dökülmeyen Yaprakların, Başımın Çelengi Olacak. Değerli Kahramanlar, Savaşlarda Zafere Ulaşanlar, Hep Senin Yapraklarınla Alınlarını Süsleyecekler. Şarkılarda Şiirlerde Adımız, Yanyana Geçecek. Bu Tatlı Sözler Üzerine Defne, Dallarını Eğerek Apollon'u Saygı Đle Selamlar. Đşte Bu Tatlı Öykünün Geçtiği Yer, Bügünkü Harbiye' Dir. Apollon Teessür Ve Heyacan Đçinde O Ağacı Amblem Olarak Aldı Ve Parlak Yapraklarından Başına Bir Taç Yaptı. Đşte O Zamandan Beri Şiir Ve Silah Zaferi Defne Dalı Đle Mükafatlandırılıyor Ve Defne'nin Gözyaşları Bügün Hala Harbiye'de Şelaleleri Meydana Getiriyor. Adana-iskenderun asfaltına 1.5 km. uzaklıkta, erzin'in 3 km.doğusundadır.erzin içmeleri yakınında bulunan bu park çamlıklar içindedir ve kalabalık grupların piknik yapmaları için elverişlidir. yeme, içme ve diğer bütün ihtiyaçlar için imkan sağlar. burada geniş bir hayvanat bahçesi de bulunmaktadır. bu park ve yaylalar, buraya gelenlerin en geç 10 dakika içinde denize ulaşabilecekleri dinlenme merkezleridir. 131

145 2 BAŞLAMIŞ KÖYÜ DOĞAL SĐT ALANI ERZĐN BAŞLAMIŞ 3 GÖLBAŞI GÖLÜ DOĞAL SĐT ALANI KIRIKHAN GÖLBAŞI Kırıkhan Đlçesinde 15 Km.Doğu Kısmında Kırıkhan-Reyhanlı Yoluna 1 Km. Uzaklıkta Bulunan Metrekare Yüzölçümü Olan Gölbaşı Gölü Etrafı Piknik Ve Mesire Alanıdır. Ayrıca Gölbaşı Göletinde Tatlı Su Balığı Avı Yapılmaktadır. 132

146 F Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesinde Yeralan" Kültürel Miras" ve "Doğal Miras" Statüsü Verilen Kültürel,Tarihi ve Doğal Alanlar Hatay da sit alanları ve tescilli eski eserler listesi aşağıya çıkartılmıştır. ANTAKYA Kültürel yapılar İdari Yapılar - Şeyh Ali Çeşmesi - Karataş Köprüsü - Pazar Köprüsü - Vilayet Konağı - Çarşı Karakolu - Banka Binası - Ata Koleji - Sıtma Merkezi - Jandarma Er Eğitim Binası - Tapu Dairesi - Eski Öğrenci Yurdu - Belediye Binası - PTT Binası - Ziraat Bankası - İlköğretim Binası - İdari Yapı - Tekel Satış Deposu - Fevzi Çakmak İlköğretim Okulu - Endüstri Meslek Lisesi Sit Sahaları - Kontsel Sit - Arkeolojik Sit - Doğal Sit Endüstriyel Yapılar - Sabunhane ( Orhanlı Mah.) - Sabunhane ( Orhanlı Mah.) - Sabunhane ( Kurtuluş Cad) - Sabunhane ( Kurtuluş Cad. ) Sivil Mimarlık Örnekleri - Vali Evi 188 adet konut 133

147 İSKENDERUN : Askeri Yapılar - Hayma Çınar Kurt Kalesi - Bakras Kalesi - Kışla - Deniz Saha Komutanlığı Dini Yapılar - İtalyan Kilisesi - Ermeni Kilisesi - Yunan Yorgi Kilisesi - Ortodoks Kilisesi - Kaptanpaşa Camii - Kaptan Mehmet Paşa Camii Kültürel Yapılar - Mihail Elyan Hanı - Gazali Han - Belen Bucağı Kanuni Sultan Süleyman Kervansarayı İdari Yapılar - Yunan Konsolosluğu - İngiliz Konsolosluğu - Mithatpaşa İlkokulu - Beş Temmuz Ortaokulu - İskenderun Lisesi - Kız Sanat Enstitüsü - Kız Meslek Lisesi - İstasyon Binası - Devlet Hastanesi - Merkez Bankası - Kaymakamlık Binası Mezarlıklar - Fransız Askeri Mezarlığı - Eski Mezarlık Anıtlar ve Abideler - Kore anıtı Sivil Mimarlık Örnekleri - 16 Konut DÖRTYOL : Askeri Yapılar - Payas Kalesi - Mancınık Kalesi - Cin Kulesi Dini Yapılar - Payas Medresesi - Payas Bedesteni - Payas Hamamı - Kervansaray - Sokullu Mehmet PaşaKöprü - Payas Köprüsü - Payas Sokullu Külliyesi - Payas Camii - Halil Paşa Camii - Çınarlı Camii - Sokullu Mehmet Paşa İmareti - Kale Mescidi - Süleyman Kervansarayı KIRIKHAN : İdari Yapılar - Hükümet Konağı ALTINÖZÜ : Askeri Yapılar - Koz Kalesi YAYLADAĞI : Dini Yapılar - Hacı Hüseyin Bey Camii - Yeni Camii 134

148 ERZİN : - Erzin İlçesi Camii Kalıntısı Anıtlar ve Abideler - Çınar Ağacı - Zeytin Ağacı - Kubbe Dede Ziyaretgahı SAMANDAĞI : Dini Yapılar - Seyyide Naya Kilisesi - Darul Hamire Manastırı - Hızır İlyas Bey Camii REYHANLI : Kültürel Yapılar - Demirköprü 135

149 Hatay Đli Tescilli Arkeolojik Alanlar Listesi ANTAKYA : Höyükler - Saçaklı Höyük I - II - III - Büyük Alaattin Höyük - Küçük Alaattin Höyük - Arap Höyük - Paşa Höyük - Avsuyu Höyük Nekrepol - Kaya Mezarları KIRIKHAN : Höyükler - Topboğazı Höyük - Murat Paşa Höyüğü - Ciloğlu Höyüğü - Özsoğuksu Höyüğü - İçada Höyüğü - Kiremitli Höyüğü - Karadurmuş Höyüğü - Yusuflu Höyüğü - Halil Ağa Höyüğü - Bozhöyük - Yassıyurt Höyüğü - Kodallı Höyüğü - Dedeçınar Höyüğü - Güzelce Höyüğ - Koyuncu Höyüğü ANTAKYA : KIRIKHAN : Höyükler - Saçaklı Höyük I - II - III - Büyük Alaattin Höyük - Küçük Alaattin Höyük - Arap Höyük - Paşa Höyük - Avsuyu Höyük Nekrepol - Kaya Mezarları Höyükler - Topboğazı Höyük - Murat Paşa Höyüğü - Ciloğlu Höyüğü - Özsoğuksu Höyüğü - İçada Höyüğü - Kiremitli Höyüğü - Karadurmuş Höyüğü - Yusuflu Höyüğü - Halil Ağa Höyüğü - Bozhöyük - Yassıyurt Höyüğü - Kodallı Höyüğü - Dedeçınar Höyüğü - Güzelce Höyüğ - Koyuncu Höyüğü 136

150 İSKENDERUN : REYHANLI : Antikkent - Rhosus Kenti - Esentepe Arkeolojik Siti Höyük - Kuseyri Köprüsü SAMANDAĞ : Antik kent - Seleucia Pierro ALTINÖZÜ : Höyükler - Çetenli Köyü MaltepesiHöyük - Kamberli Köyü Karuntepesi Höyüğü DÖRTYOL : Höyükler - Bermede Höyük - Kara Höyük - Küçük Tainat Höyüğü - Büyük Algena Höyük - Algena Höyük - Katiş Höyük - Büyük Tell Abdal - Küçük Tell Abdal - Sıçanlı Höyük - Beşarslan Höyüğü - Kırcıoğlu Höyük - Çatal Höyük - Çakaltepe Höyüğü - İrtah Köyü Cüdeyde Höyüğü - Büyük Cüdeyde Höyüğü - Terzi Höyük Yeraltı Şehirleri - İbrahim Paşa Mahallesi Örenyeri - Aççana Antikkent - İssos Antik Kent - Epiphane Höyükler - Kenet Höyük Arkeolojik kalıntılar - Turunçlu 137

151 (F).FLORA-FAUNA KAYNAK Hatay Đl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Antakya Orman Đşletme Müdürlüğü Tarım Đl Müdürlüğü(Hatay Tarım Master Planı-2003) 2007 Hatay Đli Çevre Durum Raporu MKÜ-ADAT-CHELONĐA web sitesi ( ) 138

152 G.TURĐZM G.1. YÖRENĐN TURĐSTĐK DEĞERLERĐ G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G Konum Hatay ili Akdeniz Bölgesinin doğu ucunda yer alan bir sınır ilidir. 35 derece 52 dakika ile 37 derece 04 dakika kuzey enlemleri, 35 derece 40 dakika ve 36 derece doğu boylamları arasında kalmaktadır. Đl doğudan ve güneyden Suriye; kuzey doğudan Gaziantep, kuzey ve kuzey batıdan Adana, batıdan ise Đskenderun Körfezi ile çevrilidir. Antakya yöresini çekici kılan ve tarihi boyunca göçlere açık olmasını sağlayan, yaşamı kolaylaştıran iklim koşulları ve verimli topraklarının yanı sıra Anadolu'yu Çukurova yoluyla Suriye ve Filistin'e bağlayan yolların kavşak noktasında bulunmasıdır. Ayrıca Mezopotamya'dan Akdeniz'e çıkmak için kullanılabilecek en uygun limanlar yine bu bölgededir. Hatay, inanç turizmi merkezleri, antik kentleri ve yaylalarıyla turizm potansiyeline sahip bir ildir. G Fiziki Özellikler Hatay doğal kaynaklar bakımından şanslı sayılabilecek bir ildir. Antakya nın hemen yakınında Harbiye Şelaleleri, piknik ve mesire yeri olarak yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmektedir. Erzin ilçesinde orman içi dinlenme yeri, Burnaz sahil plajı, çadırlı kamp alanı, Arsuz ve Samandağ sahil şeridi, yazlıkçıların çadırla kamp kurduğu yerlerdir. Hamamat Kaplıcaları; Reyhanlı-Antakya karayolu üzerinde Kumlu ilçesinde bulunmaktadır. Yörenin en büyük kaplıcası olup birçok hastalığa iyi geldiği söylenmektedir. Erzin Başlamış Kaplıcaları ve Şifalı Suları Kaplıca ve şifalı maden suyunun çeşitli hastalıklara iyi geldiği söylenmektedir. Erzin ilçesi ne bağlı Başlamış Köyü ndeki kayaların çeşitli yerlerinden çıkmaktadır. Erzin içmelerinin suyu hafif tuzlu ve acımsı, karbonatlı, toprak kalevili ve karbondioksitlidir. 139

153 Reyhanlı Hamamı Reyhanlı Đlçesi ne 20 km. uzaklıktadır. Türkiye-Suriye sınır kapısının çok yakınında bulunan kaplıcada yaklaşık 5 kaynaktan su çıkmaktadır. Đçme suyu olarak da kullanılabilen kaplıca suyu çeşitli romatizmal hastalıklara iyi gelmektedir. Kisecik Köyü Şifalı Suyu Merkez Đlçeye bağlı Kisecik Köyü ndedir. Đçildiği zaman mide mitolitesini arttırır, boşalmasını kolaylaştırır. Çok içildiği zaman idrarı arttırarak idrar yollarının ince kumlarının atılmasına ve iltihapların temizlenmesini kolaylaştırır. Hararet derecesi sıcak sular grubuna girecek derecede olup, nevrit, nevralji, kronik romatizmal hastalıklara iyi gelmektedir. G.1.2. Kültürel Değerler Hatay Arkeoloji Müzesi Tarihi Yerler Müze Binası 1934 yılında günün modern müzecilik anlayışına uygun olarak uygulanmaya konulmuş, 1939 yılında inşaatı tamamlanmış ve 23 Temmuz 1948 tarihinde Hatay ın Kurtuluş Bayramında Müze Ziyarete açılmıştır. Binanın en büyük özelliği çıkan esere göre planının hazırlanmış olmasıdır. Neolotik dönemden günümüze kadar olan eserler sergilenmektedir lu ve 1940 lı yıllarda Amik Ovasında, Samandağı nda ve Antakya civarında Chicago Oriental Enstitüsü, British Museum ve Princeton Üniversitesi tarafından Đlmi Kazılar yapılmıştır. Bünyesinde bulundurduğu çeşitli eserlerin yanında, bilhassa mozaik koleksiyonu ile haklı bir şöhrete ulaşmış olup, Dünyanın önemli Mozaik Müzelerinden biri olarak tanınmaktadır. Hatay Arkeoloji Müzesinin 8 adet teşhir salonu olup adet eser teşhir salonlarında ve Müze Bahçesinde sergilenmektedir. Hatay Arkeoloji Müzesi, bünyesinde bulundurduğu çeşitli dönemlere ait çok değerli eserlerin yanında bilhassa zengin mozaik müzelerinden biri olarak tanımlanmaktadır. Müzede sergilenmekte olan eserler ilk dönemlerde yılları arasında Amik Ovası ndaki Cüdeyde, Dehep ve Tainat ta kazı yapan Chicago Oriental Institue, 1936 da Samandağ El-Mina da yılları arasında ise Aççana Höyüğünde British Museum adına Sir Leonard Woolley ve yine Antakya yöresinde hafriyat yapan Prınceton Üniversitesince ortaya çıkarılmışlardır. 140

154 MOZAĐK 141

155 MOZAĐK 142

156 MOZAĐK 143

157 Antakya Lahiti Hatay ili, Antakya ilçesi 2. mıntıka 487 parsel sayılı taşınmazda yapılan bir temel hafriyatı sırasında bulunmuştur.5 gün süren bir çalışma ile lahit çıkartılarak müzeye getirilmiştir. Sidamara tipi (sütunlu) lahit için Hatay Arkeoloji Müzesi nde özel salon yapılmıştır. Lahitin uzunluğu 2.47 m., genişliği 1.22 m.. yüksekliği 1.20 m.dir. Antakya Lahiti nin M.S yılları arasında yapıldığı tahmin edilmektedir. Bu tarihlemeyi destekleyen önemli bir delil içinden çıkan Roma Đmparatorlarından 2. Gordianus (M.S. 238) ile Đmparator Gallienus ve karısı Salonina nın (M.S ) altın sikkeleridir. Gallienus sikkes M.S yıllarında Roma da basılmış olan, Lahtin tarihlenmesinde önemli delildir. 144

158 Saint Pierre ( Aziz Petros ) Kilisesi Saint Pierre Kilisesi hristiyanlığın ilk dönemlerinde dini toplantı yeri idi. Đsa nın ölümünden sonra O nun havarilerinden biri olan St. Pierre ( Aziz Petros ) Antakya ya M.S tarihleri arasında geldi. Đlk dini toplantının yapıldığı bu kilisede, o zamanlar herhangi bir adla anılmayan bu topluluk burada Hristiyan ( Hiristos ) adını almış oldu. Bu nedenle St. Pierre Kilisesi Hristiyanlığın ilk kilisesi olarak bilinir. Katolik Kilisesi, 1963 yılında Papa VI. Paul tarafından Hristiyanlar için Hac yeri ilan edilmiştir. Bu nedenle kilisede zaman zaman dini törenler yapılır. 29 Haziran günü Hristiyanlarca bu kilisede St. Pierre Günü olarak kutlanır. 145

159 Antakya Kalesi ve Surları Đstanbul surlarından sonra yurdumuzun en uzun surlarını oluşturmaktadır. Antik kenti çevreleyen duvarlar Helenistik Roma ve Bizans döneminde sellerin akışını kontrol etmek için yapılmıştır. Kaya Mezarları Vespasianus - Titus tünelinin yakınındadır. Roma dönemine ait olan ve kalker taşa oyulmuş 12 kaya mezarı vardır. Bunlardan Beşikli Mağara adıyla anılan mezarın bulunduğu mağara en geniş ve ünlüsüdür. Titus - Vespasianus Tüneli 146

160 Makedonya kralı büyük Đskender in ölümünden sonra onun komutanlarından Seleukos, bugünkü mağaracık-kapısuyu diye anılan yerde Seleucia kentini kurdu. Hem şehir ve hem de limanı kurtarmak için dağlardan inen sel sularını başka bir yöne aktarmak maksadıyla bir tünel yapıldı. Demirkapı Kent surlarındaki dört kapıdan en büyüğü olup, Halep kapısı da denilmektedir. VI. yy da Justinionus döneminde sellerin akışını kontrol etmek için yapılmıştır. Harbiye Zeus un oğlu Aşk Tanrısı Apollon ile genç güzel bir kız olan Defne arasında geçen ve hüzünlü biten bir aşk öyküsünün yaşandığı doğa harikası bir mesire ve dinlenme yeridir. Bakras Kalesi Helenistik döneminde yapılmış karakol kulesidir. Romalılar, Bizanslılar, Haçlılar zamanında onarılarak kullanılmıştır. Yavuz Sultan Selim in Mısır seferi sırasında Osmanlılara geçmiştir. 147

161 Erzin Issos Harabeleri (Đssus) Çevrede su depoları, kemerler, tapınak ve Cenevizler den kaldığı sanılan bir kale ve liman kalıntıları vardır. Çevlik ( Seleucia Pierria ) Antik Kenti Antakya nın 35 km batısında, Musa Dağı nın güneyinde Akdeniz le birleştiği yerde kayalıklarla deniz arasında kalan düzlükte kurulmuş bir antik şehirdir. Bu bölgede ilk iskan M.Ö yıllarına kadar uzar. Doğal mağaralarda yapılan kazı ve araştırmalar sonucunda bu bölgedeki ilk iskanın paleotik çağda olduğu tespit edilmiştir. St. Simon Stilit Manastırı Antakya - Samandağ yolunun 12. km sinde Nahırlı köyüne ayrılan yoldan gidilmektedir. Samandağ adı ile anılan dağın en yüksek tepesinde M.S. V. yy. da yapılmıştır. Terk-i dünya tarikatının merkezidir. 148

162 Sokullu Mehmet Paşa Külliyesi Payas ta olup, camii, medrese, bedesten, hamam ve kervansaray yapılarından oluşmaktadır. 16.yy da Sokullu Mehmet Paşa nın Mimar Sinan a ve O nu kalfalarından birine yaptırdığı sanılmaktadır. Tamamen kesme taştan yapılmıştır. Diğer Kültürel Değerler Hatay kültürel değerler bakımından zengin bir ilimizdir. Camiler : Ulu Camii, ( Sultan Selim Camii ), Habib-i Neccar Camii, Şeyh Ali Camii, Yeni Camii (Zühriye Camii), Ağlar ( Civelek ) Camii, Mahremiye Camii, Şeyh Ahmet Kuseyri Camii. Yayladağ : Kasım Bey Camii Belen : Sokullu Külliyesi Camii Đlimiz Merkez Ulu Camii nin Tarihçesi ĐLĐ : Hatay ĐLÇESĐ : Antakya ADRES : Ulu Camii Mahallesi Köprübaşı Mevkii / ANTAKYA CAMĐNĐN ADI : Ulu Cami YAPILIŞ TARĐHĐ : BĐLGĐ DERECESĐ : Tahmini DÖNEMĐ : Osmanlı YAPTIRANI : Belli değil. MĐMARI : Belli değil. 149

163 MÜLKĐYETĐ : Vakıflar Genel Müdürlüğü MĐMARI ÖZEL. : Sultan Selim Camii de denilen bu cami Selçuklu tarzını andırır. Tonozlu düz çatılıdır. Cami üzerinde 100 yıl önce onarıldığını gösteren bir kitabe vardır. MÜŞTEMĐLATI : 1 adet minaresi, imam ve müezzin odaları bulunan caminin bir şadırvanı ve tuvaleti mevcut olup güney ve batı yanında küçük bir mezarlık mevcuttur. TARĐHÇESĐ : yıllarında yapıldığı, 16. yy. da yeniden inşa edildiği veya büyük bir onarımdan geçirildiği tahmin edilmekte olup, üzerinde yaklaşık 100 yıl önce onarımdan geçirildiğini gösteren bir kitabe vardır. Đlimiz Merkez H. Neccar Camii nin Tarihçesi ĐLĐ : Hatay ĐLÇESĐ : Antakya ADRES : Yeni Camii Mah. Kurtuluş Caddesi / ANTAKYA CAMĐNĐN ADI : Habibinneccar Camii YAPILIŞ TARĐHĐ : BĐLGĐ DERECESĐ : Tahmini DÖNEMĐ : Osmanlı YAPTIRANI : Belli değil MĐMARI : Belli değil MÜLKĐYETĐ : Vakıflar Genel Müdürlüğü MĐMARI ÖZEL. : Osmanlı mimarisini yansıtır. Caminin altında H. Neccar ın türbesi, yanında Đsa (AS) ın elçilerinin mezar-ı şerifleri, 1 ad. Selçuklu tarzı minaresi, taş işlemeciliği ile dikkati çeken taç kapı üzerinde bir kitabe mevcuttur. 150

164 MÜŞTEMĐLATI : Şadırvanı, tuvaleti ve cami avlusu etrafında 5-6 odadan müteşekkil medreseler olup, bu medreselerde hafız yetiştiren Kur an Kursu mevcuttur. Đlimiz Merkez Şeyhali Camii nin Tarihçesi ĐLĐ : Hatay ĐLÇESĐ : Antakya ADRES : Şeyhali Mahallesi / ANTAKYA CAMĐNĐN ADI : Şeyhali Camii YAPILIŞ TARĐHĐ : 1317 BĐLGĐ DERECESĐ : Tahmini DÖNEMĐ : Osmanlı YAPTIRANI : Belli değil MĐMARI : Belli değil MÜLKĐYETĐ : Vakıflar Genel Müdürlüğü MĐMARI ÖZEL : Taş yapı olup, mermer sütun üzerine üst müezzin mahfili mevcuttur. MÜŞTEMĐLATI : 1 ad. minaresi, şadırcanı, tuvaleti mevcut olan bu caminin etrafında 4 ad. oda (Medrese) mevcuttur. TARĐHÇESĐ : Şeyh Ahmet Kuseyri nin namına yaptırılan bu cami üzerindeki H. 988 tarihli türbe kitabesi bu tarihten önce de bir caminin bulunduğunu gösterir. Caminin 1317 tarihli onarım kitabesi vardır. Đlimiz Merkez Yeni Camii nin Tarihçesi ĐLĐ : Hatay ĐLÇESĐ : Antakya ADRES : Yeni Camii Mahallesi / ANTAKYA CAMĐNĐN ADI : Yeni Camii YAPILIŞ TARĐHĐ :

165 BĐLGĐ DERECESĐ : - DÖNEMĐ : - YAPTIRANI : Müftü Mehmet Efendi MĐMARI : Bilinmiyor MÜLKĐYETĐ : Vakıflar Genel Müdürlüğü (Özel Vakıf) MĐMARI ÖZEL. : Taş yapı, sac kurşun MÜŞTEMĐLATI : Şadırvan, 10 ad. tuvalet, imam-hatip, müezzin-kayyım hizmetli ve okuma odası. Bahçe avlu ihate duvarı 1 ad. lojmanı mevcuttur. Đlimiz Merkez Mahremiye Camii nin Tarihçesi ĐLĐ : Hatay ĐLÇESĐ : Antakya ADRES : Yeni Camii Mahallesi Uzunçarşı / ANTAKYA CAMĐNĐN ADI : Mahremiye Camii YAPILIŞ TARĐHĐ : 16. yy. BĐLGĐ DERECESĐ : Tahmini DÖNEME : Osmanlı YAPTIRANI : Belli değil MĐMARI : Belli değil MÜLKĐYETĐ : Vakıflar Genel Müdürlüğü MĐMARI ÖZEL. : Ahşap çatılıdır, cami avlusuna uzun bir tünelden geçilerek girilir. Mihrabının etrafında kendi ekseninde dönen iki mermer sütun vardır. MÜŞTEMĐLATI : Caminin giriş tüneli üzerinde 1 ad. minaresi, şadırvanı, tuvaleti ve imam odası mevcuttur. TARĐHÇESĐ : 16. yy. eseridir. 152

166 Đlimiz Yayladağı Đlçesi Kasım Bey Camii nin Tarihçesi ĐLĐ : Hatay ĐLÇESĐ : Yayladağı ADRES : Çamaltı Mahallesi / YAYLADAĞI YAPILIŞ TARĐHĐ : 1510 BĐLGĐ DERECESĐ : Tahmini DÖNEMĐ : Osmanlı YAPTIRANI : Kasım Bey MĐMARI : Bilinmiyor MÜLKĐYETĐ : Vakıflar Genel Müdürlüğü MĐMARĐ ÖZEL. : Taş yapı, müstakil üzeri ahşap kiremit ve kubbesiz. MÜŞTEMĐLATI : Mezarlık, son cemaat yeri, sermahfeli, çeşme, tuvalet ihate duvarı vardır. TARĐHÇESĐ : 1510 yılında Kasım Bey tarafından yaptırılmıştır. Đlimiz Belen Đlçesi Kanuni Sultan Süleyman Camii nin Tarihçesi ĐLĐ : Hatay ĐLÇESĐ : Belen ADRES : Kurtuluş Caddesi / BELEN CAMĐNĐN ADI : Kanuni Sultan Süleyman Camii YAPILIŞ TARĐHĐ : Miladi , Hicri 960 Zilkade BĐLGĐ DERECESĐ : Kesin DÖNEMĐ : Kanuni Sultan Süleyman MĐMARI : Belli değil MÜLKĐYETĐ : Vakıflar Genel Müdürlüğü MĐMARĐ ÖZEL. : Tek kubbeli, taş duvarları kireçle örülen bir yapıya sahiptir. 153

167 MÜŞTEMĐLATI : Küçük mezarlığı, abdest alma yeri ve tuvaleti mevcuttur. TARĐHÇESĐ : Caminin yapılmasını Sultanul Azam ve Hakanul Efhan ümmetinhizmetkarı Selim Han oğlu Malik Sultan Süleyman Han Hicri 960 senesi Zilkade ayında emretti. Kiliseler : Đskenderun : Aziz Hanna Kilisesi (Ortodoks); Aziz Cora Kilisesi (Ortodoks), Aziz Nikola Kilisesi, Karasun Manuk Ermeni Kilisesi (Antakya) Türbeler : Antakya : Habib-i Neccar Türbesi, Habib-i Neccar Mağarası, Şıh Yusuf Hekim Ziyareti, Şeyh Ahmet Kuseyri Türbesi. Belen : Abdurrahman Paşa Mezarı (kümbet) Kırıkhan : Beyazıt Bestami Camii ve makamı (Darb-ı sak kalesi) Samandağ : Hızır A.S. Makamı Hanlar : - Payas Sokullu Mehmet Paşa Külliyesi - Belen Kanuni Sultan Süleyman Hanı ve Hamamı - Bakras Sultan Hanı (Hasan Paşa Hanı) Antakya : Kurşunlu Han, Tütün Hanı, Esat Ağa Hanı, Yeni Han Çeşmeler : Zugaybe çeşmeleri 30 adet olup Asi Nehri ile dağlar arasında eski Antakya mahallesinde bulunmaktadır. 154

168 Köprüler : Payas Sokullu Köprüsü, Murat Paşa Köprüsü, Bakras Han Köprüsü, Demir Köprü (Hitit Köprüsü) Müzeler : Hatay Arkeoloji Müzesi : Müzede toplam parça eser bulunmaktadır. Müzedeki mozaikler 2. ve 5. yüzyıllar arası Roma ve Bizans dönemlerini kapsamakta olup mozaiklerde mitolojik olaylar ve kişiler sembolize edilmektedir. Arsuz ( RHOSUS ) Đskenderun un 33 km güneyinde Akdeniz kıyısında bir yunan kolonisidir. Selukos I. Nicotor zamanında önem kazanmıştır. Orta Çağ da Part Ponel adıyla bilinmektedir. Liman ve kent kalıntılarının bir bölümü su altındadır. Çevrede bir nekropol, antik yol, mozaik ve yapı kalıntısı vardır. Bir tatil beldesidir. Festivaller ve özel kutlama günleri : Festivaller ve Belirli Günler: Hatay'da Đskenderun, Antakya ve Dörtyol'da her yıl Kültür ve Turizm Festivalleri düzenlenmektedir. Ayrıca Hatay'ın Đlçelerinin kurtuluşları belirli günlerde kutlanmaktadır. FESTĐVALLER: Temmuz Đskenderun Uluslararası Turizm ve Kültür Fest Temmuz Antakya Festivali - 19 Aralık Dörtyol Portakal Festivali - Yayladağı Festivali (Ağustos ayının ikinci Cumartesi-Pazar Günü) BELĐRLĐ GÜNLER: 08 Ocak Erzin'in kurtuluşu 09 Ocak Dörtyol'un kurtuluşu 19 Aralık Đlk Kurşun Atılmasını Anma Günü (Dörtyol da) 29 Haziran St.Pierre Günü (Katolikler için) 05 Temmuz 1938 Türk Askerlerinin Hatay'a girişi (Kutlama törenleri Đskenderun'da yapılır.) 155

169 23 Temmuz Hatay'ın kurtuluşu (1939) 15 Kasım Hassa'nın kurtuluşu (1921) 06 Temmuz Kırıkhan'a Türk Askerlerinin girişi (1938) 08 Temmuz Reyhanlı'ya Türk Askerlerinin girişi (1938) EVLENME GELENEĞĐ Gelenek Görenekler Evlenmelerde, toplumsal konum, geçim düzeyi ve etnik ayrılıklar belirleyici etkenler arasındadır. Antakya, Đskenderun gibi merkezlerde bu anlayış büyük ölçüde değişmekle birlikte, öbür ilçeler ve kırsal kesimde etkisini sürdürmektedir. Genelde görücü yöntemi yaygındır. Görücü gidilen kızın yanında, ailesinin de özellikleri soruşturulur. Olumlu sonuç alınırsa, babası, birkaç kişi ile kızı istemeye Dünürlüğe gider. Bu Söz Kesimi anlamındadır, nişan-düğün tarihleri çeyiz, başlık kararlaştırılır. Başlık, Antakya da Hak, Reyhanlı da Kan Parası, Samandağ da Besleme Hakkı diye adlandırılır. Nişan salonda değil ise kız evinde yapılır. Kadın-erkek eğlenilir. Kimi yerlerde ise mevlit okutulur. Düğün genellikle pazar ya da perşembe günü yapılır. Kentlerde nikah çağrısı, kasabalarda ise Okuntu gönderilir. Đskenderun da Maşta denen kadın, kapı kapı gezerek düğüne davet eder. Düğünden bir gece önce kına gecesi yapılır. Aynı gün gündüz gelin hamamı yapılır. Düğün günü kız evinde yüksek bir ağaca bayrak çekilir. Düğünler genellikle yemekli olur. Bir hafta öncesinden ekmek açılır, etli yemekler ağır basar, konuklara yörede Tini denen incir rakısı sunulur. Kına gecesi, kız evine getirilen çeyiz, kız evininkiyle birlikte oğlan evine gönderilir. Gelin odasında sergilenir. Ertesi gün düğün alayı gelin almaya gelir. Đkindiye doğru, gelin arabaya bindirilir. Anası ve kız kardeşi de yanında oturur. Alay, gelin arabasının arkasından gelir. Gelinin kapısına eve bağlı olsun diye bir topak hamur yapıştırılır. Ertesi gün, Đskenderun ve Yayladağı'nda Süpha Günü diye adlandırılır. Kadınlar çeşitli armağanlarla gelin görmeye gider. Birkaç gün sonra kız evine gidilir, akrabalar yemeğe çağrılır. DOĞUM VE ÇOCUKLA ĐLGĐLĐ GELENEKLER Yakın yıllara değin, bağ, bahçe ve tarla tarımı Hatay ın başlıca geçim kaynağıydı. Çocuk ailenin işgücünü oluşturuyordu. Geçmişte 6 dan az çocuğu olanların kınandığına rastlanmıştır. Erkek çocuğa daha çok önem verilir. Çocuğu olmayanlar yatıra gider, mum diker ve adak adar. Doğumda çocuğun göbeğini kimi yerlerde gelinin kaynanası ya da eltisi keser. Çocuk doğar doğmaz yıkanır, 156

170 terlememesi, ter kokmaması için tuzlanır. Çocuğun yaşaması dileğiyle, erkek çocukların saçları kesilir, tepede bir tutam bırakılır. Uzadıkça çevresi kesilir. Bu yedi yaşına kadar sürer sonra adağın yapıldığı yatıra gidilir, saç törenle kesilir. Yörede, diş hediği geleneği yaygındır. Bir kalbura Kur an, ayna, makas, kitap ve altın konur. Çocuk da bunların üstüne oturtulur. Cuma selası verilirken, kaynatılan hedik, çocuğun başından dökülür. Dişleri sağlam olsun diye, sağlam dişli birinin ağzına aldığı hedik ipliğe dizilir, çocuğun omuzuna iğnelenir. Yöresel El Sanatları : Sanayileşme ve Kentleşmeyle birlikte Hatay'da dokumacılık ve Đşlemeciliğe dayalı el sanatları yavaş yavaş ortadan kalkmıştır. Günümüzde küçük çapta sürdürülen el sanatları ipek dokumacılığı, ağaç oymacılığı, hasır örmeciliği, taş işlemeciliği ve defne yağı kullanılarak yapılan defne (gar) sabunu yapımıdır. Đpek dokumacılığı Samandağ ve Harbiye yöresinde aile işletmelerinde sürdürülmekte olup, büyük ilgi çekmektedir. Harbiye'de eski uygarlıklara ait tarihi eserlerin taklitleri taş üzerine işlenerek üretilmekte ve pazarlanmaktadır. Altınözü'nün Paslıkaya ve Antakya'nın Sofular Köyünde üretilen sap ve hasır örme işleri turistler tarafından çok ilgi çekmektedir. Özellikle hasır tabak ve tepsiler Hatay'ın simgesi haline gelmiştir. Ağaç işlemeciliği ildeki köklü zanaatlardandır. Mobilyacılığa bağlı olarak gelişmiştir. Yöresel Yeme Đçme Alışkanlıkları ve Yemek Çeşitleri : Mutfak kelimesi hem yemek hazırlanan, pişirilen yeri, hem de bir şehir veya ülkenin yemek çeşitleri yönünden sahip olduğu zenginliği ifade etmek için kullanılır. Dünya mutfakları içinde Türk Mutfağı nasıl özel bir yere sahipse, Hatay Mutfağı'nın da Türk Mutfağı içinde özel ve önemli bir yeri vardır. Hatay Mutfağı'nın çoğu yiyecekler yönünden sadece komşu illerle değil, Halep'ten Đç Anadolu'ya kadar genişleyen bir bölge ile de ortak yönleri vardır. Özellikle benzer yöntemlerle üretilen yemak ve ekmek türleri bölge illerinin ortak yönlerini oluşturur. Ama bu 157

171 benzerlik belli bir yere kadardır. Çünkü Hatay Mutfağı genel olarak ele alındığında Hatay Yemeklerinin malzeme, yöntem ve lezzet bakımından belirtilen yörelerin yemeklerinden büyük ölçüde farklı olduğu görülür. Hatta Hatay Mutfağı'nın ürünü olan bazı yiyecek maddeleri ile onlardan yapılan yemek türlerine komşu illerde rastlanmaz. Ayrıca soğuk meze ve tatlı türleri sayıca diğer illerle kıyaslanmayacak kadar çok ve lezzet yönünden emsalsizdir. Kebapların, aşların ve sulu yemeklerin önemli bir yer tuttuğu Hatay Mutfağı'nda yemeklerin lezzetini baharat, acı ve ekşi tayin eder. Ancak kullanılan baharat ve acı, iştah açıcılık oranını aşmaz, hiçbir zaman vücuda zarar verecek ölçüye ulaşmaz Yörede yetişen bütün yenilebilir bitki türleri mutlaka ya bir yemeğin hammaddesi olur, ya da başka bir yemekte çeşni verici olarak yerini alır. Yemek bileşimine giren maddeler birbirini tamamlayıcı şekilde ve makul bir denge içinde kullanılır. Ayrıca gerek yemeklerde, gerek çiğ olarak bol miktarda şifalı bitkiye ( kekik, nane, maydanoz ) yer verilir. Başka bölgelerde ilaç olarak kullanılan kekiğin burada salatası da yapılır. Yörede yetişen ürünler içinde ilk sıralarda yer alan zeytin hem sofralık olarak çeşitli şekillerde hazırlanır, hem de yağ çıkartmak üzere üretilir. Yağlar içerisinde özel bir yere sahip olan zeytinyağı yöremizde doğal olarak tüketilir ve Hatay Mutfağı' nda diğer yağlarla kıyaslanmayacak kadar büyük yeri vardır. Özellikle "Su Zeyti" adı verilen doğal yağ çok ünlü ve değerlidir. Oruk: Et, bulgur, baharat yoğrulup elle oyulduktan sonra içine ceviz veya fıstık ile yağda kavrulmuş kıymanın doldurulup kapatılarak fırında veya yağda kızartılmasıyla yapılan bir çeşit içli köfte. Kaytaz Böreği: Hamurdan yapılan bir çeşit kıymalı börek. Katıklı Ekmek ( Ispanaklı Ekmek ) : Ispanak, çökelek ve diğer malzemeler eşliğinde hazırlanan katık çarşı fırınlarında hamur içerisine konulması ile yapılır. Özellikle Antakya fırınlarında yapılabilen bu ekmek, oldukça ince ve lezzetli olur. 158

172 Peynirli Künefe : Hatay'ın en meşhur tatlısı olan künefe ise içine taze peynir konulan tel kadayıftır. Künefe Hatay'ın simgesi olup ülkenin çeşitli yerlerinde bile büyük kentler ve turistik yörelerde Hatay Künefesi olarak üretilip satılmaktadır. Tepsi Kebabı: Köfteye benzer. Hazırlanan kıymayı tepsi içine yayıp fırında pişirilen bir çeşit kebaptır. Mumlu kağıt üzerine yapılan ve fırında pişirilenine halk arasında "kağıda kebap" denilmektedir. Ekşi aşı : Su ile domates suyunun çeşitli baharatlar eşliğinde kaynatılarak içine küçük içli köfteler konulması ile yapılan sulu yemek. Đçli köfteler küçük olup, içleri et yerine yağ ve çeşitli baharatla doldurulmuştur. Yoğurt aşı : Su ile tuzlu yoğurdun suyun içinde kaynatılarak içine küçük içli köfteler atılması ile yapılan sulu yemek. Đçli köfteler küçük olup, içine et yerine yağ ve baharat konularak yapılır. Ayrıca Đskenderun'da Mercan, Çipura, Logos, Karides gibi deniz ürünleri bol ve ucuz olarak lokantalarda yenilebilmektedir. Yöresel Giyim Kuşam ve Süs Eşyaları : Đldeki toplumsal gelişme giyim kuşamda geleneksel öğelerin değişmesini hızlandırmıştır. Kent yaşamının kırsal kesim üzerindeki etkisinin artması, modanın yaygınlaşması sonucunda kadın ve erkek giyiminde - yer yer rastlanan şalvar dışında - geleneksel özellikler tümüyle ortadan kalkmıştır. YÖRESEL FORKLOR KIYAFETLERĐ 159

173 G.2. TURĐZM ÇEŞĐTLERĐ ĐNANÇ TURĐZMĐ Đnsanın varolduğu andan bugüne inanç, onun kimliği ve yaşamına yön vermeye devam etmektedir. Đnsanlık tarihinde dinin önemi ve toplum yaşamındaki rolü bugün de sürmektedir. Anadolu, dinlerin uğrak yeri, farklı inançlara sahip insanların birlikte yan yana yaşadıkları topraklar olarak dünyanın en ilginç yöresidir. Gerek ilk çağ medeniyetlerinin Anadolu da gelişmesi, gerekse Hıristiyanlığın ilk dönemlerinde havariler, ortaçağda ise Museviler bulundukları ülkelerde karşılaştıkları ağır baskı ve yok etme politikaları sonucu bu topraklara sığınmışlardır. Bu nedenle, Anadolu da Đslamiyet e ait eserlerin yanı sıra çok sayıda kilise, sinagog ve diğer mabetlerle dini eğitim veren okul ve vakıf bugüne kadar varlıklarını sürdürmüştür. Tarihin canlı tanıkları durumundaki farklı uygarlık ve inançlara ait bu eserlerin en güzel örneği Hatay Đlimizde görülebilir. HATAY ĐL ĐNDE ĐNANÇ TURĐZMĐ KAPSAMINA ALINAN ĐBADET YERLERĐ A)ĐSLAM DĐNĐNE AĐT ĐBADET YERLERĐ 1-ULU CAMĐĐ (Sultan Selim Camii): Yapıldığı dönem itibariyle Antakya nın en eski camisi olan Ulu Camii nin Memluk dönemi eseri olduğu sanılmaktadır. Kitabelerden, caminin ve minaresinin çeşitli dönemlerde tamir edildiği anlaşılmaktadır. Antakya da bunlardan başka Mahremliye Camii (Girişindeki tünel ve mihrap etrafındaki sütünceler ile ilgi çekicidir), Nakip Camii, Yeni Camii, Civelek Camii, Meydan Camii ve Şeyh Ali Camii gibi hepsi de Osmanlı dönemi eseri olan camiler vardır. Bunlar kubbeli ve ahşap çatılı olmak üzere iki ayrı tipte inşa edilmişlerdir. Camilerde bazıları kalın gövdeli ve şapkalı, bazıları ince gövdeli, şerefeli ve külahlı olmak üzere iki tip minare dikkati çekmektedir. 160

174 2-HABĐB-Đ NECCAR CAMĐĐ: Habib-i Neccar Cami, şehirde yapılan ilk cami olarak bilinmektedir. Baybars zamanında eski bir tapınağın yerine yapılan cami, IX. yüzyılda depremden zarar gördüğü için yeniden yapılmış ve minare eski şeklini korumuştur. Kitabesinde yeniden yapım tarihi olarak hicri 1275 yazmaktadır. Caminin bir köşesinde, Hz. Đsa tarafından gönderilen resullere ilk defa inanan ve onları korurken şehit olan Habib Neccar'ın türbesi vardır. Habib-i Neccar, M.S. 40'lı yıllarda Antakya da yaşamıştır. Roma döneminde Antakya halkı putperest olduğu için, Cenab-ı Hak Hz. Đsa'ya Antakya halkı için iki resul göndermesini emreder. Hz. Đsa Antakya halkı için 2 resul, daha sonrada bir resul daha gönderir. Resullerin halkı irşada devam etmesine ilk inanan Habib-i Neccar olur. Antakyalılar bu olaya inanmayarak, resulleri taşlayarak öldürmeye karar verirler. Habib-i Neccar uzaklardan koşup gelerek, resullerin doğru söylediklerini ve onlara inanmaları gerektiğini söyler. Burada bulunan putperestler Habib-i Neccar'a bunlar seni kandırmışlar, ya eski dinine dönersin ya da ölürsün şeklinde tehdide başlarlar. Bu müritler dediklerini yaparak Habib-i Neccar ı öldürürler. Habib-i Neccar ın şehit edilmesi ile ilgili bir çok rivayet vardır. Bunların en yaygın olanı ve halkın anlattığı olay şöyledir: Habib-i Neccar ın başı Silpiyus dağında vücudundan ayrılır. Vücuttan ayrılan baş yuvarlanarak bugün cami ve türbesi bulunan yere gelir. (Bugün vücudu, şehit edildiği mağarada başı ise caminin yanında bulunan türbededir) Başka bir rivayete göre de Habib-i Neccar kopan başını koltuğu arasına almış, Kur'an dan ayetler okuyarak bir süre dolaşmış ve bugün türbesi bulunan yere kadar gelerek buraya düşmüştür. 3-KANUNĐ SULTAN SÜLEYMAN CAMĐĐ (Belen) 1553 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Belen'de yaptırılmıştır. Cami, kervansarayın batısında tek kubbeli kübik bir yapıdır. Pencere sayısının çokluğu nedeniyle harimi oldukça aydınlıktır. Kesme taştan yapılmış güdük bir minaresi vardır. 161

175 4-SOKULLU KÜLLĐYESĐ VE CAMĐĐ (Payas-Dörtyol) Payas'ta Sokullu Külliyesine bitişik ters "T" planlı bir camiidir. Mimar Sinan'ın eseridir.taç kapısı süslemeleri (mukarnaslı )dikkati çeker yıllarında yaptırılmıştır. Avlu çevresinde medrese ve ortada cami ile yaşıt tarihi zeytin ağacı vardır. 5-BEYAZĐT BESTAMĐ TÜRBESĐ (Kırıkhan) edilir. Kırıkhan ın kuzeyinde Alabeyli Köyü nün hemen önünde bir tepe üzerinde Darbısak kalesinin yanındadır. 19.yüzyıl sonlarında burada Karamürselzade Mustafa Şevki Paşa tarafından Đslam evliyası Beyazid-i Bestami adına bir camii ve ziyaret yeri yaptırmıştır. Cami ve Beyazid-i Bestami makamı her yıl binlerce ziyaretçi tarafından ziyaret 6-HZ.HIZIR ZĐYARETGAHI (Samandağ). Dünyada ve Türkiye' de "Hızır"inancının en güçlü olduğu ve en çok hızır ziyaretinin bulunduğu yer Hatay ilidir. Samandağ'ın Deniz mıntıkasındaki Hz. Hızır Ziyaretgahıdır. 7- ŞEYH AHMET KUSEYRĐ CAMĐ VE TÜRBESĐ Antakya - Yayladağı yolu üzerinde bulunan Şenköy dedir. 16. yüzyılda yaşamış olan Şeyh Ahmet Kuseyri nin Türbesi nin birçok hastalığa şifa olduğuna inanılmaktadır. Türbe, bu inançla yalnız yurt içinden değil yurt dışından da yoğun ziyaretçi akınına uğramaktadır. 162

176 B)HIRĐSTĐYAN DĐNĐNE AĐT ĐBADET YERLERĐ 1-ST.PĐERRE KĐLĐSE Antakya-Reyhanlı yolu üzerinde, kentten 2 km. uzaklıkta Habib-i Neccar Dağı eteklerindedir. Doğal bir mağara iken eklemelerle kiliseye dönüştürülen St. Pierre'nin, dünyanın ilk kilisesi olduğuna inanılmaktadır. Ayrıca tarihte ilk defa bu kilisede Hz. Đsa'nın dinini tanıyanlara "Hristiyan" denmiştir. Kilise, Đsa'nın 12 havarisinden biri olan St. Pierre'nin Đsa'nın ölümünden sonra Hristiyanlığı yaymaya çalıştığı yer olarak önemli bir dini merkezdir yılında Papa 6. Paul tarafından hac yeri olarak ilan edilmiştir. Her sene 29 Haziran günü burada tören düzenlenmektedir. Kilisenin zemininde mozaik kalıntıları, duvarlarda ise freskler bulunmaktadır. Apsis'in sağında kayalardan sızan suyun toplandığı küçük bir havuz (vaftiz suyu), solunda ise saldırılar sırasında kaçmak için kullanılan gizli tünelin girişi vardır. Tünelin sonundaki günahkarlar hamamında cehennem kayıkçısı Haron kabartması yapılmıştır. 2-RUM ORTODOKS KĐLĐSESĐ (Aziz Pierre ve Aziz Paul Kilisesi) Yapımına 1860 yılında başlanmış1872 yılında meydana gelen depremden dolayı büyük çapta zarar görmüş ve 1875 yılında yapımına yeniden başlanarak 1900 yılında tamamlanmıştır..kilisede dikkate değer ikonalar, ahşap işçiliği yansıtan bölümler bulunmaktadır. Antakya'da halen kullanılmakta olan kilise, Hürriyet caddesi, Kilise sokakta yer almaktadır. 3- ST. SĐMON STĐLĐT MANASTIRI (Samandağı) Terk-i dünya tarikatının merkezidir. Burada kilise, vaftizhane, sarnıç ve diğer mimari kalıntılar görülebilir. Stilitler tarikatının kurucusu Saint Simon Stilit (Đ.S ) olarak kabul edilmektedir. Kilikya ile Suriye'nin birleştiği sınır bölgede doğduğu ve genç yaşta Antakya'da yaşamaya başladığı görülmektedir. Simon bir manastırda aldığı temel din eğitiminden sonra kendini kentin dışında bir hücreye kapattı. Burada 3 yıl yaşadıktan Sonya kentinin yakınında bir dağa çıkarak, burada kendini bir kayaya zincirlemiş ve çevresine çizdiği bir çemberin dışına çıkmadan yaşamaya başlamıştır. Sabrı, dayanıklılığı ve inancı kısa zamanda duyulmuş ve Hristiyanlık dünyasının her yanından hastalar, dertliler, çaresizler 163

177 vb. Simon'a gelmeye başlamışlardır. Son sütun 13 metre olup en tepesinde 2 metre genişliğinde bir bölüm vardır. Đnsanlardan yatay olarak kaçma umudunu yitiren Simon'un dikey olarak kaçmaktan başka çaresi kalmadığını söyleyenler de çıkmıştır. Terk-i dünya tarikatının merkezi olarak bilinen St. Simon Manastırı, Samandağ-Antakya arasında Antakya'ya 18 km. uzaklıktadır. St. Simon Tepesi denilen ve denizden yüksekliği 479 metre olan bir tepe üzerinde bulunan manastır kalıntıları, 100x150 metrekare lik bir alan üzerindedir. M.S.VI. yüzyılda St. Simon adına buraya bir manastır yapılmıştır. Burada inzivaya çekilen St. Simon'un, 20 metre yüksekliğindeki taş sütun üzerinde 45 gün yaşamış olması, Guinnes Rekorlar kitabına bir rekor olarak kaydedilmiştir. 4- BARLEAM MANASTIRI (KELDAĞI) Yayladağı ilçesi Keldağ üzerindedir. Keldağ hem Selevukos döneminde, hem de Roma döneminde kutsal yerlerden biriydi. O dönemlerde burada bir Dorik tapınağı vardı. (M.Ö. 3. yüzyıl) M.S. 4. yüzyılda St. Barleam buraya gelerek Zeus heykelini yıkmış ve bir keşişler topluluğu oluşturmuştur. 6. yüzyıl başlarında manastırın güneydoğu köşesinde bir kilise yapılmış, 526 depreminde bu kilise yıkılmıştır arasında yeniden yapılan manastır, 1268 yılına kadar faaliyetini sürdürmüş, daha sonra da terkedilmiştir. Barleam Manastırına gitmek için Yayladağı ilçesinin Bezge Nahiyesinden sonra yaya olarak iki buçuk saat dağa tırmanmak gerekmektedir. Küçük patika yol, sarp kayalıklar arasından geçmektedir. 5-KATOLĐK KĐLĐSESĐ (Antakya): Günümüzde halen kullanılmakta olan kilise, Kurtuluş caddesi, Kurtuluş sokakta yer almaktadır. (Đskenderun): 6-AZĐZ NĐKOLA ORTODOKS KĐLĐSESĐ 1870 yılında kurulmuş olan kilise,halen Đskenderun da kullanılmaktadır. Şehit Pamir Caddesindedir.Halen ibadete açık olan kilisede paha biçilmez tablolar ve işlemeler vardır. 164

178 7-ĐTALYAN KATOLĐK LATĐN KĐLĐSESĐ (Đskenderun) 8-MARYO HANNA KĐLĐSESĐ (Arsuz-Đskenderun) 1600 lü yılların başında Kapuçin Rahipleri tarafından kurulan kilise Mithat paşa caddesi üzerindedir yılında büyük bir restorasyon geçiren yapı toplam 14 sütun üzerine oturmuştur. Haftanın her günü ayin yapılmaktadır. Hıristiyanlığın ilk yıllarında bir çok rahip ve keşiş Hz.Đsa nın öğretisini yaymak için Arsuz ve çevresine yerleştiler. Bunlardan biri Arsuz a bir kilise yaptıran Aziz Hanna idi. Arsuz un merkezinde bulunan ve kurucusu adıyla anılan bu kilise halen kullanılmaktadır yılında yeniden yapılan kilisede çok sayıda ikona, 1600 lü yıllardan kalma bez üzerine yapılmış çok değerli iki baskı resim vardır.bu tablolar halen Aziz Hanna Kilisesinin titiz koruması altındadır. 9-MARCĐRCOS ORTODOKS KĐLĐSESĐ (Đskenderun); 1585 yılında kurulan kilise Denizciler caddesi üzerinde bulunmaktadır.halen yöre halkı tarafından gerek ibadet, gerekse adakta bulunmak için kullanılmaktadır. Marcircos Ortodoks kilisesinde 5 Mayıs Hıdır Đlyas şenlikleri ve 6 Mayıs Aziz in isim günü kutlamaları yapılmaktadır. 10-ST.MERYEM ANA KATOLĐK KĐLĐSE ve MANASTIRI (Güzelyayla-Belen) 1920 yılında yaptırılan Meryem Ana Kilisesi ve Manastırı nda sadece yaz aylarında ibadet yapılmaktadır.đskenderun Latin Katolik Kilisesine bağlı olarak faaliyet gösteren bu kilise 15 Ağustos ta Meryem Ana nın göğe yükselmesine adanmıştır. 165

179 11-ST.ĐLYAS KĐLĐSESĐ (Samandağ): Samandağ ına bağlı Zeytinli köyündedir. Giriş kapısı üzerinde yer alan kitabesine göre, kilise 1874 yılında yapılmıştır. Kilisede yer alan ikonalar özellikle dikkat çekicidir. Yaklaşık 1 km ötede,kuruluşu 1600 lü yıllara uzanan ve daha çok cenaze törenlerinde kullanılan ikinci bir kilise yer alır. Hemen yanında bir mezarlık mevcuttur.her iki kilisede bugün ziyarete açıktır. 12-MERYEM ANA HAVUZU (Gözcüler-Đskenderun) Hacı Ahmetli Köy ünü 8 km geçtikten sonra ulaşılan havuzda Meryem Ana nın banyo yaptığına inanılmaktadır. Hıristiyanlar tarafından kutsal bir yer olarak bilinir. Özellikle Ortodokslar Meryem Ana ya adadıkları perhizin son günü olan 14 Ağustos u burada büyük şenliklerle ketlamaktadır.civar ağaçlıklı olup doğal güzelliğe sahiptir. 13-MARCĐRCOS TÜRK-HIRĐSTĐYAN ORTODOKS KĐLĐSESĐ (Altınözü) 18.yüzyıl başlarında yapılan kilise 1872 yılında meydana gelen depremde büyük hasar görmüştür yılında çok iyi bir şekilde restore edilen kilise yöredeki Hıristiyanların uğrak yeri olup halen ibadete açıktır. 166

180 14- MARĐA ANA RUM ORTODOKS KĐLĐSESĐ (Altınözü) Altınözü ne 6-7 km uzaklıkta Tokaçlı köyünde bulunmaktadır.halen ibadete açık olan kilisenin yapım tarihi tam olarak bilinmemektedir. 15-PROTESTAN KĐLĐSESĐ (Antakya): Taş bina olan kilisenin yapım tarihi bilinmemekle birlikte Fransızlar tarafından yapılmış olup elçilik binası olarak kullanılmıştır. Güney Kore Kwang Lim Metodist kilisesi tarafından kullanılmaktadır. C ) M USEVĐ C E MAATĐN E A ĐT ĐBADET YERLE R Đ 1-HAVRA (Antakya): Antakya Musevi cemiyetinin kullandığı bir binadır yıllarında yapılmış olduğu tahmin edilmektedir. Büyük bayramlarda ve önemli günlerde törenler düzenlenmektedir. Havrada bulunan el yazması Tevrat 500 yıllıktır. 167

181 D)ERMENĐ CEMAATĐNE AĐT ĐBADET YERLERĐ 1-VAKIFLI ERMENĐ KĐLĐSESĐ (Samandağ) Samandağ a 5 km uzaklıktadır. Kilise eski bir ipek fabrikasının yerine 1875 yılında kurulmuştur.đpek fabrikası kapandıktan sonra restore edilerek bugünkü Ermeni Kilisesine dönüştürüldü. Kilise halen kullanılmaktadır. 2-KARASUN MANUK KĐLĐSESĐ (Đskenderun): 1872 tarihinde yapılmıştır. Daha sonra restore edilen bu kilise Ermeni cemaati tarafından kullanılmaktadır. 3-ERMENĐ KĐLĐSESĐ (Belen): Yapım tarihi bilinmemesine rağmen Belen in kurulduğu dönemlerde yapıldığı sanılmaktadır lü yılların başında bölgedeki karışıklıklarda Ermeniler in Belen i terk etmesinin ardından kapatılarak kendi haline tek edilmiştir. Bugün oldukça harap olan kilise günümüzde ibadete açık değildir. 168

182 KÜLTÜR A N T AKYA KALE S Đ V E S UR LA R TURĐZMĐ Đstanbul surlarından sonra yurdumuzda en uzun surları oluşturmaktadır. Antik kenti çevreleyen duvarlar Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde yapılmıştır. Surlar, Silpius (Habib-i Neccar) Dağı ndan Orontes (Asi) Irmağı'na kadar uzanmaktadır. Evliya Çelebi, adım uzunluğundaki duvarların büyük blok taşlarla örüldüğünü, çok sağlam ve sık mazgallı olduğunu, adımda bir burç bulunduğunu yazmakta ve zamanda duvarların 30 metre uzunluğunda olduğundan ve 360 burçla (Beş katlı) desteklendiğinden bahsetmektedir. Tepedeki iç kaleyi IV. yüzyılda Bizans Đmparatoru Nikefhoros Fokas yaptırmıştır ancak yıkılmıştır. Surların Habib-i Neccar Dağı yamaçlarındaki bölümü sağlamdır. HATAY ARKEOLOJĐ MÜZESĐ (ANTAKYA MOZAĐK MÜZESĐ) Antakya da Cumhuriyet Alanı nda, Asi Irmağı kenarında ve köprü yakınındadır. Hatay da bilimsel kazı çalışmaları 1932 yılında başlamıştır. Çalışmaların ilk yıllarında çeşitli ve kıymeti büyük olan tarihi eserlere rastlanması bir müze kurulması fikrini doğurmuştur. O yıllarda Fransız idaresinde bulunan Hatay da hazırlanan bir proje ile çıkan eserlere göre bir müze hazırlanmıştır yılında tamamlanan müzede 3 ayrı bilim heyetinin yaptığı hafriyatlar sonucunda çıkan eserler toplanmıştır. Mozaik müzesi olarak planlanan binanın yapımına 1934 yılında başlanmış, Hatay Devleti zamanında tamamlanmış, düzenlemesi uzun sürdüğünden 23 Temmuz 1948 de Hatay ın Kurtuluş Bayramı nda ziyarete açılmıştır. Müzenin genişletilebilmesi için yapılan ek inşaat 1974 te tamamlanmıştır. Hitit, Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait olan ve Harbiye, Antakya, Atçana, Seleukeia Pieria ile Đskenderun da bulunmuş eserlerin sergilendiği müze, mozaik koleksiyonlarının zenginliği yönünden dünyada ikinci sırayı almaktadır. Müzede parça arkeolojik eser, etnografik eser, sikke, mühür olmak üzere toplam adet eser bulunmaktadır. ANTAKYA LAHĐTĐ Bir taşınmazda yapılan temel hafriyatı sırasında bulunmuştur. 5 gün süren bir çalışma ile lahit çıkartılarak müzeye getirilmiştir. Sidamara tipi (sütunlu) lahit için Hatay Arkeoloji Müzesi nde özel salon yapılmış olan Lahit'in uzunluğu 2.47 metre, genişliği 1.22 metre ve yüksekliği ise 1.20 metredir. Antakya Lahiti nin 169

183 M.S yılları arasında yapıldığı tahmin edilmektedir. Bu tarihlemeyi destekleyen önemli bir delil, Roma Đmparatorlarından 2. Gordianus (M.S. 238) ile Đmparator Gallienus ve eşi Salonina nın (M.S ) altın sikkeleridir. Gallienus sikkesi M.S yıllarında Roma da basılmış olan, Lahit in tarihlenmesinde önemli bir delildir. DEMĐRKAPI Hacıkürüş deresinden gelen şiddetli selleri kontrol edebilmek için Habib Neccar Dağı ile Haç Dağı'nı birbirinden ayıran derin ve dar vadi üzerinde surların devamı niteliğinde, yüksek ve sağlam bir duvar olarak yapılmıştır. Aynı zamanda şehrin giriş kapılarından biri olarak kullanılan bu duvar günümüzde hala ayaktadır. H A R O N (CHAR O NĐON) KABAR TM AS I ST Pierre Kilisesinin 200 m. Kuzeyinde kayalara oyulmuş dev bir masktır. Başında örtü bulunan, tamamlanmamış bir kadın portresini andırmaktadır. Kabartma I. Yüzyılda, Antiochus döneminde bir veba salgını sırasında yapılmıştır. yazılmıştır. Söylenceye göre, çok sayıda insanın ölümüne yol açan veba salgınını önlenmesi için bir kahine danışılmış, kahinin tavsiyesine uyularak şehri yüksekten gören kayaya yüzü olmayan bir mask oyulmuş ve üzerine de ölümleri önleyecek sözler Cehennem Kayıkçısı Hero yada Günahkarlar Hamamı adıyla da bilinen kayalığın yüksekliği m.dir. Haç Dağı nın Antakya yı gören yüzünde hala ihtişamla kente bakmaktadır. TRAJAN SU KEMERLERĐ (KANDRA). Harbiye çağlayanlarından Antakya ya su getirmek amacıyla Roma Đmparatoru Trajan tarafından yaptırılmıştır. 9 km uzunluğundaki kemerler bugün çok tahrip olmuş bir haldedir. Yöre halkı tarafından Kandra olarak anılan su kemerlerinin az sayıdaki kalıntısı bile projenin mükemmeliyeti hakkında fikirler vermektedir. HARBĐYE Antakya il merkezine 7 km. mesafede olup her tarafı yeşillik olan güzel bir piknik yeridir. Antik çağın ünlü Daphne kentidir. Efsaneye göre Zeus un oğlu Işık Tanrısı Apollon, ırmak kenarında gördüğü genç ve güzel bir kız olan Daphneye aşık olur ve onunla konuşmak ister. Daphneyi kovalar. Daphne kurtulamayacağını anlar. Ey toprak ana beni ört, beni sakla, beni koru diye yalvarır. Daphne ağaca dönüşür. Bu olaydan sonra şiir ve silah zaferleri defne ağacının 170

184 dalıyla mükafatlandırılır ve Defnenin gözyaşlarının Harbiye deki şelaleleri meydana getirdiğine inanılmaktadır. Seleukos ve Roma Dönemlerinde çağlayanlarıyla tanınan ve dünyaca ünlü bir sayfiye yeri olan Defne'nin, çok sayıda köşk, tapınak ve eğlence yeri ile meşhur olduğu söylenmektedir. Harbiye, şimdilerde çok ilgi gören mesire yeri, yayla olup aynı zamanda heykeller ve turistik eşya yönünden önemli bir beldedir. Yöredeki tezgahlarda dokunan doğal ipekler ise gerek yurt içinde gerekse yurt dışında çok aranan kumaşlardandır. KOZ KALESĐ (KÜRŞAT KALESĐ) Altınözü ne bağlı Koz Köyü'nün yakınındadır. Eski çağlarda kullanılan ve Altınözü tarafından gelip Harbiye den geçerek Antakya ya gelen Kuseyr yolu üzerindedir. Bu kalenin Antakya nın güney bölgesini emniyet altına almak amacıyla Antakya Prensliği döneminde yapıldığı sanılmaktadır. Antakya Latin Patriğinin de ikamet ettiği yer olan kale, 1268 yılında Baybars tarafından kuşatma sonucunda teslim alınmıştır. Bir tepeyi içine alacak şekilde yapılan kalenin sadece büyük blok taşlarla inşa edilmiş olan yarım daire şeklindeki iki burcu ayakta olup, diğer kısımları harap ve belirsiz durumdadır. TĐTUS (VESPASĐANUS) TÜNELĐ Samandağ ın 5 km. kuzeyinde denize hakim yamaçlarda M.Ö. 300 yıllarında Seleuykos Nikator tarafından kurulan ve kurucusunun adı ile anılan şehirdir. Şehrin, dağın hemen bitiminde, dağdan gelen derelerin ağzında bir iç limanı vardı. Sellerin bu limanı doldurması tehlikesi ortaya çıkınca imparator Vespasianus zamanında dağ delinerek bir tünel açılması kararlaştırılmıştır. Tünel, Titus zamanında tamammış ve derenin önü bir duvarla kapatılarak sel suları yüksekliği 7 metre ve genişliği 6 metre olan bu tünel vasıtası ile uzaklara akıtılmış ve böylece limanın su altında kalması engellenmiştir. 130 metresi tünel, kalanı ise açık kanal halinde olan tünelin uzunluğu girişten Çevliğ'e kadar 1380 metredir. Tünelin deniz tarafındaki girişine göre sağ tarafta 100 metre kadar uzaklıkta kaya mezarları bulunmaktadır. Burada kayalara oyulmuş mağaraların içinde bulunan çok sayıda mezarın en çok ilgi çekeni, çukurun tabanındaki geniş mağaradır. Đçinde çok sayıda mezar bulunan bu mağara diğerlerinden farklı yapılmış, yüksek ve gösterişli bir mezar nedeniyle halk arasında ''Beşikli Mağara'' olarak anılmaktadır. Antik şehrin yerleşim yerinin yukarı kısımlarında tapınak kalıntılarına da rastlanmaktadır. Bunlardan başka, 171

185 Mağaracık Köyü civarında da çok sayıda mağara vardır. DOR MABEDĐ (ZEUS TAPINAĞI): Kapısuyu yöresinde, Çevlik bölgesine hakim bir tepede, sütun kalıntıları görülmektedir. HIDIRBEY DE ÇINAR AĞACI yaşlarında olduğu tahmin edilen ve halk arasında yaşlarında olduğuna inanılan bir ağaçtır. Gövdesinin çevresi 35 m.dir. Bu ağacın Hz.Musa nın asasının āb-ı hayat ( ölümsüzlük suyu) sayesinde filizlenip kök salması sonucunda meydana geldiğine dair efsaneler anlatılmaktadır. ATÇANA (ALALAH) HĐTĐT SARAY HARABELERĐ Antakya-Reyhanlı karayolunun 22. kilometresinde yolun sağında yer almaktadır. M.Ö. 15. ve 19. yüzyıllara ait iki saray kalıntısı mevcuttur. Atçana Höyüğü antik şehrinin kalıntısıdır. Đlk iskan M.Ö yılında başlamıştır. Mısırlılar, Mitaniler, Mezopotamya devletleri ve Etiler gibi kavimlerin de yerleşim alanı olarak kullandığı 17 yerleşme tabakası mevcuttur. 4. ve 7. tabakalarında büyük saraylar vardır ve en eski olanı 7. tabakada yer alan Babil Kralı Hammurabi ile Çağdaş Yamhat ve Hitit Prensi Yarım-Lim tarafından inşa ettirilmiştir. Bu saray M.Ö. 18. yüzyıla aittir. M.Ö. 15. yüzyıla ait 4. tabaka sarayı bu sarayın hemen bitişiğindedir. Kral Nigme-Pa ya aittir. Saraylar taş temeller üzerine kerpiçle inşa edilmiş olup daireler bir iç avlunun etrafında sıralanan mekanlar dizini halindedir. ĐMMA ANTĐK KENTĐ Antakya-Cilvegözü yolu üzerinde, Reyhanlı yakınlarında Roma ve Bizans dönemlerinde Đmma adıyla anılan bir yerleşim yeridir. Şimdi burası piknik yerleri ve çay bahçeleri ile ünlüdür. TELL TAĐNAT Yapılan kazılarda bir Hitit sarayı ile tapınağın ortaya çıkarıldığı Tainat ta bulunan eserler bugün Hatay Arkeoloji Müzesi nde sergilenmektedir. KIZLAR SARAYI (KASR-EL BENET) Reyhanlı-Halep asfaltı üzerinde (Tampon bölgede) bulunmaktadır. Bu sarayın bölgeyi kontrol altında tutan bir merkez olduğu ve Bizans dönemine ait olduğu sanılmaktadır. Saray girişine iki taraflı kesme iri blok taşlardan oluşan geçitten girilmektedir. Giriş kısmı yıkılmıştır ve orta kısmında yüksek kare planlı bir kule bulunmaktadır. Kule yıkılmaya yüz tutmuştur. Kulenin kuzey tarafında çeşitli oda kalıntılarına rastlanmıştır ve bu odaların sarayı koruyan askerler tarafından kullanıldığı düşünülmektedir. Odalar kulenin doğu tarafında bulunan nişler içerisine yerleştirilmiştir. 8 adet sonradan tahrip 172

186 edilmiş mezar kısımları ile su deposu alanı da mevcuttur. Kulenin güney tarafında kilise kalıntısına rastlanmıştır. Kızlar Sarayının bütününde malzeme olarak kesme büyük blok taşlar kullanılmıştır. Ayrıca mezarlık kapısı girişinde bir Latin Haç ı ile rozet motifi yer almaktadır. Kilisenin güney cephesindeki kapı üzerinde alçak kabartma halinde akanthos yaprağı motifi bulunmaktadır. BAKRAS KALESĐ Bakras Kalesi, Antakya-Đskenderun yolu 27. kilometresi üzerinde bulunan Bakras Köyü'nün üst tarafındadır. Kale, köy yolunun batısında, dağların arasında sarp bir tepe üzerinde yapılmıştır.kale önceleri Belen geçidinin girişini, Antakya kurulduktan sonra ise Seleukos başkentini koruma gayesine hizmet etmiştir. Haçlılar döneminde de Antakya Prensliği nin kuzeyde en önemli savunma noktası olmuştur. Birkaç defa el değiştirdikten sonra Templier Şövalyeleri nin eline geçen kale 1268 yılında Baybars tarafından kuşatılarak zapt edilmiştir. Birkaç katlı ve bir alay askeri barındıracak büyüklükte olan kale, genel olarak harap olmaya yüz tutmuş olmakla birlikte bir çok mekanı sağlam durmaktadır. ŞALAN (ŞĐVLAN ) KALESĐ Amanos Dağları üzerinden aşarak Đskenderun Körfezi ile Kırıkhan Ovası nı birbirine bağlayan eski dağ yolu üzerindedir. Değirmendere yakınında sarp bir tepede yapılmıştır. Hellenistik dönemde yapılan bu kale Bizanslılar ve Haçlılar tarafından gözetleme yeri olarak kullanılmıştır. YAVUZ SULTAN SELĐM KERVANSARAYI (BELEN) Kervansaray başta olmak üzere çarşı, hamam, cami, medrese ve kalesi ile her biri ihtişamlı yapılardan oluşan bir külliye olup, Dörtyol ilçesine bağlı Payas kasabasındadır. Kervansarayın kapısının üzerindeki kitabede Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim'in veziri Sokullu Mehmet Paşa tarafından "Fani dünyada kalıcı bir eser olması için" 1574 de yapıldığı yazılıdır. Payas cami ve medresesi, kervansaraydan bağımsız olarak yapılmıştır. Sivri kemerli bir portal ile girilen cami, Beylikler Döneminde görülen ters "T" tipi cami planındadır. Son cemaat yeri revaklı ve sekiz kubbelidir. Minaresi son cemaat yerinin batısındadır. Cami avlusu, medrese olarak düzenlenmiştir. Avluda sade bir şadırvan ve Türkiye'de ender bulunan asırlık bir zeytin ağacı vardır. 173

187 SÜTUNLU LĐMAN ve RAHĐBE KAYA MEZARLARI Arsuz dan yaklaşık 10 km güneyde, Konacık köyü sahilinde Hellenistik döneminden kalma bir liman kentinin kalıntıları bulunmaktadır. Kaya mezarları Işıklı köyüne giden karayolu üzerindedir. Kazılarda çıkan lahitlerden bunların 5.yüzyıl Doğu Roma döneminden kaldığı tespit edilmiştir. Lahit üzerinde bulunan rahibe figürlerinden mezarların onlar için yapıldığı, lahitlerin yanındaki mozaik tabanının kiliseye ait olduğu ortaya çıkmıştır. ARSUZ (PART-PANEL ROSUZ) Đskenderun un 32 km güneyindedir. Antakya ya 90 km uzaklıktadır. Arsuz, antik çağda Doğu Akdeniz in en önemli liman kentlerinden birisiydi. Kazılarda heykeller, parfüm şişeleri, seramik parçaları bulunmuştur. PAYAS SOKULLU MEHMET PAŞA KÜLLĐYESĐ Sultan 1. Selim zamanında Mercidabık Savaşı (1516) ile Osmanlı topraklarına katılmıştır. Antik dönemde Baias, daha sonra Payas adını alan yerleşim yeri, esas kimliğini Osmanlı döneminde kazanmış, kitabesine göre 1574 yılında yapımı tamamlanan ve devrin ünlü sadrazamı Sokullu Mehmet Paşa tarafından Baş Mimar Sinan ve Hassa teşkilatına inşa ettirilen külliye ile mimarlar önemli bir iskele ve konaklama merkezi hüviyetini kazanmıştır. Orijinal haliyle külliye, cami, hanikah (medrese), sıbyan mektebi, arasta (çarşı), dua kubbesi, han, tabhaneden (özel olarak tasarlanmış daireler) oluşmaktadır. Genel hatlarıyla yaklaşık 15 dönümlük bir alanı kaplamaktadır. 174

188 CĐN KULESĐ Sokullu Mehmet Paşa Külliyesi ile deniz kıyısı arasında en yüksek tepeye yapılmıştır. Payas ta askeri niteliğe sahip ikinci yapıdır. Yapım tarih göz önüne alınırsa kule, kale, iskele, gümrük, tersane ve külliyeden sonra, Payas ta inşa edilen çekirdek yerleşim dokusunun en büyük halkasını teşkil eder.limanda yapılan tabyalardan sonra düşman gemilerinin taarruzuna karşı koymak ve Payas kalesinin müdafaa gücünü arttırmak için limana hakim bir nokta üzerine inşa edilmiştir. Kaleye giriş cephede açılan bir kapı ile sağlanmaktadır ve kapının yanında bir zamanlar karşılıklı aslanlar varken bugün mevcut değildir. PAYAS KALESĐ Kale, külliyenin batısında yer alan çevresi hendekle çevrili, yedi burçlu, sekiz kulelidir. 17. yüzyılda Payas ı gören Evliya Çelebi nin izlenimleri: Deniz kıyısında dörtgen biçiminde taştan yapılma bir kaledir. Sekiz tane sağlam kulesi ve her kulede irili ufaklı toplar vardır. En yüksek burcunda ise bal yemez toplar olup limanı korumaktadır. Kalenin duvarı iki kat olup burçları pek sağlamdır. Doğuya bakan kapıda ikişer kat demir kapıları, hendek üzerinde ağaçtan bir köprüsü vardır. Kale içerisinde 300 kadar ev, dizdar ve 70 kadar kale neferi bulunmaktadır.1567 yılında hendeği ile birlikte restore edilmiş bir Osmanlı kalesi olan Payas, 1919 öncesinde ağır suçluların tutulduğu bir hapishane olarak da kullanılmıştır. KĐNET HÖYÜK Dörtyol civarındadır. MANCINIK KALESĐ Payas-Dörtyol arasında sarp bir tepe üzerindedir.1290 yılında yapılmıştır. Ancak günümüzde çok az kalıntısı vardır. 175

189 ĐSSOS HARABELERĐ Dörtyol-Erzin arasındadır. Đskenderun-Adana karayolunun sol yakasında yer almaktadır. Çevrede su depoları, kemerler, tapınak ve Cenevizlerden kaldığı sanılan kale ve liman kalıntıları vardır. YAYLA TURĐZMĐ TEKNEPINAR (BATIAYAZ) YAYLASI Antakya'dan 20 km. asfalt, Samandağ ilçesinden 17 km. stabilize yolla ulaşım mümkündür. Tarih ve doğanın iç içe olduğu bir yayla köyüdür. Kamp ve piknik alanlarındaki buz gibi billur suları, Akdeniz Bölgesi 'ne özgü her türlü sebze ve meyvenin yetiştirilmesi, Ortadoğu ülkelerine yakınlığı nedeniyle, gerek yerlilerin gerekse Ortadoğu ülkelerinden gelen ziyaretçilerin ilgi odağı durumundadır. Günübirlik yeme içme üniteleri ve kamp yerleri bulunmaktadır. NERGĐZLĐK YAYLASI Güzelyayla'ya 4 km. uzaklıkta olup, asfalt yolla Đskenderun'a bağlıdır. Eleftrik, telefon ve içme suyu şebekesi vardır. BELEN-GÜZELYAYLA (SOĞUKOLUK) Belen ilçesi-sarımazı Mahallesi yol ayrımından başlayarak, 8 km'lik asfalt bir yol ile, yeşilliğin ve ormanın hakim olduğu virajlı bir güzergahtan çıkılabilmektedir. Belen ve Đskenderun' dan minibüslerle ulaşım mümkündür. Güzelyayla'da yüzyıllardır yayla geleneği sürmektedir. Altyapı sorunları kısmen çözülmüş olan yaylanın denize yakın olması ilgiyi artırmaktadır. Đskenderun Körfezi'nin seyir terası durumunda çam ağaçları 176

190 ve kır çiçekleri içerisine kurulmuş, eski ve yeni tip yapıları ile gezilmeye ve görülmeye değer, adına türküler ve şiirler yazılan bir yayladır. Kamp kurmaya, pikniğe, orman içinde kısa geziler yapmaya elverişlidir. Yaylada konaklamak için pansiyon tipi evler, günlük yeme-içme üniteleri bulunmaktadır. ERZĐN - KOCADÜZ- ÜÇKOZ- BAĞRIAÇIK KARINCALI YAYLALARI Erzin ve Osmaniye ilçesi insanlarının yaz aylarında yoğun olarak kullandığı, çam ve köknar ağaçları arasında, doğal dokuya uygun tümüyle ahşap, basit yayla evlerinin bulunduğu yaylalar topluluğudur. Birbirlerine yakın olan yaylalar, doğa yürüyüşü (trekking) yapmaya elverişlidir. Yaylaların çevreleri baştan başa çam, ardıç, köknar, kekik, papatya ve diğer kır çiçekleri ile kaplıdır. Yayla evleri yöre halkınca kullanılmaktadır. BELEN ĐLÇESĐ VE ATIK YAYLASI Đskenderun, Kırıkhan halkının rağbet ettiği ünlü Atık Suyu'nun kaynağının bulunduğu Atık Yaylası, Belen ilçesinin bir mahallesi durumundadır. Çam, çınar ve meyve bahçeleri içerisinde bulunan yaylada kır kahveleri, bakkallar hizmet vermektedir. Yerleşim alanlarına ve denize yakınlığı nedeniyle daha çok ilgi görmektedir. Yaylada konaklama tesisleri, günübirlik yeme içme üniteleri vardır. KIRIKHAN DELĐBEKĐRLĐ KÖYÜ VE ÇATALOLUK YAYLASI Delibekirli köyü, Akdeniz Bölgesi'nin, her türlü meyve ve sebzenin yetiştiği bahçeler ve bağlar arasında kurulmuş şirin bir yayla köyüdür. Çataloluk Yaylası köye 7 km. uzaklıktadır. Yüzyıllık çınar ağaçlarının çevrelediği yayladan Kırıkhan ilçesinin içme suyu (Üngüzlü mevkiinden) sağlanmaktadır. Gezilmeye ve görülmeye değer bir yöredir. Delibekirli köyünde günübirlik yeme içme üniteleri, kır lokantaları ve kahveleri hizmet vermektedir. ALAN YAYLASI (KIRIKHAN) Kırıkhan ilçesinden 18 km. uzaklıktadır. Havası, suyu ve doğasıyla çok ünlüdür. Çevresi tümüyle çam ormanları ile kaplı çok geniş bir alana yayılmış yayla, tüm güzelliği ile karşımıza çıkar. Aynı zamanda Đskenderun ilçesine de 40 km lik stabilize yolla bağlıdır. Bu yol üzerindeki Haymapınar, Değirmendere, Paşaoluk, Akarca ve Çamlıbel Yaylaları Đskenderun ve çevre köylerinin halkı tarafından kullanılmaktadır. Bahar aylarında bin bir çiçeğin açtığı yaylada kamp kurmak ve piknik yapmak isteyenler tüm ihtiyaçlarını yanlarında götürmelidirler. DÖRTYOL (ÇÖKEK) YAYLASI Tümüyle çam, ardıç ve maki türü ağaçlar ve kır çiçekleri kaplı, orman ile iç içe olan yayla 16 km stabilize yolla ulaşılmaktadır. Yörenin ahşap yayla mimarisine ve yer yer betonarme evlere rastlanan yayla, Dörtyol halkı yaz aylarında yoğun ilgi göstermektedir. Kamp kurmak, piknik yapmak ve baş başa gezintiler yapmak isteyenler, çadırlarını, uyku tulumlarını ve yiyeceklerini yanlarında götürmelidirler. 177

191 TERMAL TURIZM Reyhanlı Hamamat Kaplıcaları Reyhanlı-Antakya karayolu üzerinde Kumlu ilçesinde bulunmaktadır. Yörenin en büyük kaplıcası olup birçok hastalığa iyi geldiği söylenmektedir. Erzin Başlamış Kaplıcaları ve Şifalı Suları Kaplıca ve şifalı maden suyunun çeşitli hastalıklara iyi geldiği söylenmektedir. Erzin ilçesi ne bağlı Başlamış Köyü ndeki kayaların çeşitli yerlerinden çıkmaktadır. Erzin içmelerinin suyu hafif tuzlu ve acımsı, karbonatlı, toprak kalevili ve karbondioksitlidir. Reyhanlı Hamamı Reyhanlı Đlçesi ne 20 km. uzaklıktadır. Türkiye-Suriye sınır kapısının çok yakınında bulunan kaplıcada yaklaşık 5 kaynaktan su çıkmaktadır. Đçme suyu olarak da kullanılabilen kaplıca suyu çeşitli romatizmal hastalıklara iyi gelmektedir. Kisecik Köyü Şifalı Suyu Merkez Đlçeye bağlı Kisecik Köyü ndedir. Đçildiği zaman mide mitolitesini arttırır, boşalmasını kolaylaştırır. Çok içildiği zaman idrarı arttırarak idrar yollarının ince kumlarının atılmasına ve iltihapların temizlenmesini kolaylaştırır. Hararet derecesi sıcak sular grubuna girecek derecede olup, nevrit, nevralji, kronik romatizmal hastalıklara iyi gelmektedir. ĐPEK YOLU: Suriye üzerinden Antakya, Antalya, Đzmir (Foça), Avrupa hattın izlemektedir. 14. yüzyıldan sonra, Osmanlılar döneminde de önemini sürdüren Đpek Yolu, Yeni Çağda yapılan keşifler sonucu canlılığını yitirmeye başlamıştır. 16. ve 17. yüzyıllarda ipeğin Avrupa'da da üretilmeye başlanmasından sonra eski önemini kaybetme tehlikesiyle karşılaşmıştır. Artan denizcilik faaliyetleri ile de, kervanlar ortadan kalkmaya ve Uzak Doğu ürünleri çekiciliğini yitirmeye başlamıştır. 19. yüzyıldan itibaren, Đpek Yolu kullanılmaz olmuştur. Orta Çağda, Doğunun zengin ürünlerinin Anadolu üzerinden Batıya güvenli bir şekilde sevkini sağlayan Selçuklular, aldıkları önlemlerle ticari faaliyeti canlı tutarak devletin zenginliğini de artırmışlardır. Zira, Orta Çağ Anadolusunda ticaret, devletin zenginliğini birinci derecede etkileyen faaliyetler arasında yer almaktaydı.selçuklular, yabancılarla ticari 178

192 anlaşmalar yapmışlar; Hıristiyan tacirlere, Müslüman tacirler gibi Anadolu topraklarında ticaret özgürlüğü tanımışlar; yolculuklarında karşılaşabilecekleri soygunlara ve her türlü zarara karşı devlet güvencesi sağlamışlardır. Ticari yaşamı gözetmek amacıyla ''devlet sigorta sistemini" ilk kullanan ve ayrıca gümrük vergilerinde uyguladıkları indirimlerle ticari hayat özendirmeye çalışan yine Selçuklular olmuştur. Han ve kervansaraylar, bu aktif ortamın önemli görevler yüklenen kuruluşlarıdır. Issız yollar üzerinde kaleyi andıran görünümleri, zengin taş süslemeleri, gelişmiş mekan tasarımlar ile, mimari açıdan da etkisi büyük olan bu görkemli yapılar, belli bir ulaşım programının ve güçlü bir yol politikasının uygulanması bakımından titizlikle ele alınmışlardır. Gerek Selçuklu gerekse Osmanlı dönemlerinde inşa edilen kervansaraylarda, kervanlar askeri birlikler tarafından korunurdu. Kervansarayda kalındığı sürece yolcuların can ve malları teminat altına alınır, her türlü bakım ve hizmetlerin yerine getirilmesinden doğan giderleri karşılamak amacıyla vakıfları bulunurdu. Bu yapılar, seyahat ve ticareti güvence altına alan, sosyal dayanışmayı sağlayan nitelikleri yanında, gelen tacirlerin mallarını pazarladıkları durak yerleri ve ayrıca önceden depolanan erzak ile mühimmatın ordunun sefer zamanında ikmalini kolaylaştıran üslerdi. Genellikle yaya yürüyüşü ile 8-10 saati geçmeyen, deve yürüyüşüyle de bir gün süren kilometrelik mesafelerde inşa edilmişlerdir. Anadolu Selçukluları tarafından bu ticari yollar üzerinde inşa edilmiş olan konaklama kuruluşlarından devlet büyükleri ve hayır sahipleri tarafından yaptırılanlara "HAN", sultanlar tarafından yaptırılan ve diğerlerine göre daha büyük ve görkemli olanlarına "SULTAN HAN" denmektedir. O çağda, kırsal alanlarda kurulan han ve kervansarayların kaleye benzer, kalın ve sağır duvarlarıyla dışa kapalı yapılar olarak inşasını zorunlu kılan neden, güvenlik idi. Đçlerinde yolcuların yatmasına mahsus odalar, atların dinlenmesi ve eşyaların korunması için bölümler, mescit, yıkanma yerleri, çeşmeler ile nalbant, doktor, veteriner, araba ve koşum onarım hizmetleri de yer almaktaydı. Han ve kervansaraylarda konaklayan yolcular din, dil, ırk fark gözetilmeden üç gün kalabilir, hastaysa tedavi edilirdi. Günde iki öğün yemek verilen, banyo ihtiyaçları karşılanan, hayvanlarına bakılan ve yem temin edilen bu yolculardan üç gün süreyle hiçbir ücret alınmaz, tüm giderler vakıftan karşılanırdı. Bu vakıfların vakfiyelerinde nasıl yönetilecekleri, gelirlerinin neler olduğu, görevlilerin çalıştırılma şekilleri ve ücretleri açık olarak belirtilmekteydi. Yapılan araştırmalar sonucu, Anadolu'da yaklaşık 200 han ve kervansaray olduğu tespit edilmiştir. G.3. TURĐSTĐK ALTYAPI HATAY ĐLĐ TURĐZM ĐŞLETME BELGELĐ TESĐSLER 179

193 TABLO 41 Sıra No TESĐS ADI YILDIZI ODA SAYILARI ODA SUĐT APART YATAK SAYISI TELEFON FAKS 1 B.ANTAKYA OTELĐ * * * * ORONTES OTEL * * * BÜYÜK ÖZCĐHAN * * * ÇAĞLAYAN OTELĐ * * HĐDRO OTELĐ * ANTĐK BEYAZIT OTELĐ Özel Otel BÜYÜK ÇINAR OTELĐ * * GÖKÇEN OTELĐ * * SAVON OTEL Özel Belge (0326) DEFNE PRENSES * * * (0326) NARĐN OTEL * * * (0326) T O P L A M ONTUR OTELĐ * * * * CABĐR OTEL * * AS ERCAN OTELĐ * * ĐMRENAY OTELĐ * MAKSU PANSĐYON Pansiyon ARSUZ OTELĐ * * * * * * 18 CLUB CASMĐN HATAYLI OTELĐ * * * AYKUT PLACE OT. * * SEYRAN OTELĐ * * KAMELYA OTEL * KUTLUBAY OTELĐ * *

194 GENEL TOPLAM HATAY ĐLĐNDEKĐ SEYAHAT ACENTALARI ĐLÇESĐ S E Y A H A T A C E N T A S I SAYISI (ADET) ANTAKYA 11 ALTINÖZÜ - BELEN - DÖRTYOL 1 ERZĐN - ĐSKENDERUN 8 HASSA - KIRIKHAN 1 KUMLU - REYHANLI 1 SAMANDAĞ - YAYLADAĞI - TOPLAM 22 TABLO

195 TURĐZM ĐŞLETME BELGELĐ KONAKLAMA TESĐSLERĐ A) ANTAKYA SIRA TESĐSĐN ADI TESĐS KAPASĐTESĐ DĐĞER NO VE ADRESĐ SINIFI TELEFON NO FAX NO ODA YATAK LOKANTA AKTĐVĐTELER 1 BÜYÜK ANTAKYA OTELĐ Atatürk Caddesi No8 2 ORONTES ANTAKYA OTEL Đstiklal Cad.No:5 4 Yıldız (0326) (10hat) 3Yıldız (0326) (3 hat) (0326) (0326) oda+2 Suit 59 oda+2 suit (1.sınıf) 200 Açık Teras 250 Gece Klübü, 95 Amerikan 120 Bar, Amerikan Bar 50 Çok amaçlı ANTAKYA salon. 3 BÜYÜK ÖZCĐHAN Hürriyet Mah. Atatürk Cad.No.15 Harbiye-ANTAKYA 3Yıldız (0326) (2 hat) (0326) da+3 suit (2.sınıf) 55 çok amaçlı salon 76 Toplantı salonu 4 ÇAĞLAYAN OTELĐ Ürgen CaddesiNo:6 2Yıldız (0326) (0326) Harbiye-ANTAKYA 5 HĐDRO OTELĐ Ürgen Caddesi 1yıldızlı (0326) (0326) (2.sınıf) - Harbiye-ANTAKYA 6 ANTĐK BEYAZĐT OTEL Hükümet Cad. No: 4 ÖZEL OTEL (0326) (0326) oda+4 suit 54 - Kafe Bar, Salonu, Toplantı Salonu ANTAKYA 182

196 7 BÜYÜK ÇINAR OTELĐ Çağlayan Mah.Ürgen Cad.No:14 HARBĐYE 2Yıldız (0326) (0326) oda+2 suit DEFNE PRENSES OTELĐ 3Yıldız (0326) (0326) oda +1 suit Kişilik kahvaltı salonu, Çağlayan Mah.Celal Atik Caddesi 70 Kişilik Çok amaçlı salon, HARBĐYE Kapalı Otopark. 9 GÖKÇEN OTEL Yavuz Sultan Selim Cd. 105 sk.no:3 ANTAKYA 2Yıldız (0326) (0326) Oda+1 Suit SAVON OTEL Kurtuluş Cd.No:192 ANTAKYA ÖZEL TESĐS (0326) (0326) oda+3 suit Amerikan Bar 50 Çok amaçlı salon 11 A NARĐN OTEL Cebrail Mah. AtatürkCaddesi No:11 ANTAKYA/HATAY 3 yıldızlı (0326) (0326) 47 oda+12 suit (2.s ınıf ) 200 Kişilik Çok amaçlı salon, 100 Kişilik Oturma salonu, Amerikan Bar. 183

197 B) BELEN SIRA NO TESĐSĐN ADI VE ADRESĐ SINIFI TELEFON NO FAX NO TESĐS KAPASĐTESĐ ODA YATAK LOKANTA DĐĞER AKTĐVĐTELER 1 SEYRAN OTELĐ 2Yıldız (0326) (0326) Girne CaddesiNo:7 Sarımazı-BELEN 2 KAMELYA OTEL Derebahçe Mah.Girne Cad.No:12 BELEN/HATAY 1Yıldız (0326) (0326) Oda (2.sınıf) 300 kişilik Açık Yemek alanı,80 Kişilik Çok amaçlı salon,30 Araçlık otopark. C) DÖRTYOL SIRA NO TESĐSĐN ADI VE ADRESĐ SINIFI TELEFON NO FAX NO TESĐS KAPASĐTESĐ ODA YATAK LOKANTA DĐĞER AKTĐVĐTELER 1 KUTLUBAY OTELĐ Kürtül Mah.Atatürk Caddesi No:45 Payas- DÖRTYOL 2Yıldız (0326) (0326) (2.sınıf) - 184

198 SIRA D)ĐSKENDERUN TESĐSĐN ADI TESĐS KAPASĐTESĐ DĐĞER NO VE ADRESĐ SINIFI TELEFON NO FAX NO ODA LOKANTA YATAK AKTĐVĐTELER 1 ONTUR OTELĐ Muammer Aksoy Caddesi No:8 ĐSKENDERUN 4Yıldız (0326) (0326) Toplantı salonu, Bar 2 CABĐR OTEL Ulu Cami Caddesi No16 2Yıldız (0326) (0326) ĐSKENDERUN 3 AS ERCAN OTEL Madenli Beldesi,Çankaya Mah.Akdeniz Caddesi.No:12 2Yıldız (0326) (0326) oda+3 suit (2.sınıf) 100 Açık yemek alanı ĐSKENDERUN 4 ĐMRENAY OTELĐ 1Yıldız (0326) (0326) Şehit Pamir Cad. No: ĐSKENDERUN 5 MAKSU PANSĐYON Kabev ĐSKEND. Sami Oytun Cad.No:54 ARSUZ/ĐSKENDERUN Pansiyon (0326) (0326) oda+8 suit ARSUZ OTELĐ 3Yıldız Atatürk Meydanı No:2 ARSUZ- ĐSKENDERUN (0326) (0326) Oda+8 suit 1 Apart çok amaçlı salon, 75 Teras Bar, Otopark 185

199 7 CLUB CASMĐN Đskenderun-Arsuz Yolu 8.KM ĐSKENDERUN 3Yıldız (0326) (0326) Oda+3Suit Çok amaçlı salon, Açık Yüzme Havuzu 8 HATAYLI OTELĐ Mete Aslan Blv. Osmangazi cd. No:2 3Yıldız (0326) (0326) oda+8 suit (2.sınıf) 140 kişilik çok amaçlı salon,50 kişilik Amerikan Bar,Teras Bar. ĐSKENDERUN 9 2Yıldız (0326) (0326) 40 oda AYKUT PALACE Çay Mah. Ulu Cam Cad.98.sok. ĐSKENDERUN HATAY ĐLĐ TURĐZM ĐŞLETME BELGELĐ KONAKLAMA TESĐSLERĐ GENEL TOPLAM 924 ODA 60 SUĐT 2050 YATAK 1 APART otel 186

200 TURĐZM YATIRIMI BELGELĐ KONAKLAMA TESĐSLERĐ SIRA TESĐSĐN ADI TESĐS KAPASĐTESĐ DĐĞER NO VE ADRESĐ SINIFI TELEFON NO FAX NO ODA YATAK LOKANTA AKTĐVĐTELER 110 kişilik kafetarya, 130 kişilik Pastane, 795 kişilik çok amaçlı salon, 65 kişilik Vip salon,çalışma Ofisi, 100 kişilik 11 ANTAKYA OTTOMAN PALACE Sultanlı köyü Uydukent Mah. (18.Pafta, 2 ada parseller) ANTAKYA/HATAY 5 yıldızlı (Termal Otel) (0326) (0326) Oda+24suit 3 Bedensel Engelli Odası (1.sınıf) 500 (1.sı nıf) sinema salonu, 300 kişilik diskotek,lobi Bar, Türk Hamamı (3 adet), Aletli Jimnastik Salonu, Jimnastik Salonu,100 kişilik Kahve Evi, Açık Yüzme Havuzu, Kapalı Yüzme Havuzu, Termal Havuz ( 2 adet), SPA Merkezi ( Sauna ( 3 adet), Buhar Banyosu ( 2 adet), 187

201 Masaj Odası ( 6 adet), Çift Bakım Ünitesi ( 2 adet), Bitki Banyosu ( 2 adet), Vücut Bakım Ünitesi ( 2 adet), Biorezonans, Botoks Mezoterapi, Karboksi Terapi, Lazer epilasyon ( 2 adet), Aile Banyoları ( 4 adet), Vitamin Bar), Havuz Bar, AQua Park, Tenis Kortu, Voleybol Sahası, Basketbol Sahası, Futbol Sahası, Bay-Bayan Kuaförü, Satış Ünitesi ( 2 adet), Açık Otopark, Kapalı Otopark. DĐBA OTELĐ (0326) kişilik açık yemek terası, ( Micana Köyü 2 Karaağaç 3yıldızlı (0326) oda + 16 suit (1sınıf) 200 kişilik çok amaçlı salon, Beldesi (Sahil Cad. No: 26) Açık yüzme havuzu. 188

202 Onur Sitesi Bitişiği KARAAĞAÇ/ ĐSKENDERUN/ HATAY PARLAK RESORT OTEL 3 (Karadurmuş köyü, yol kavşağı ( 2335 parsel) KIRIKHAN/HATAY 3 yıldızlı - 31 oda + 4 suit (2.sı nıf) 60 kişilik Amerikan Bar, 100 kişilik toplantı salonu, 200 kişilik çok amaçlı salon, Satış Ünitesi, Sauna. 4 ÖZ GÜMÜŞ OTEL Gözcüler Beldesi ( 2964 Parsel) ARSUZ / ĐSKENDERUN / HATAY 3 yıldızlı - 59 oda + 6 suit kişilik (2.sınıf) 400 kişilik açık yemek alan, 65 kişilik çok amaçlı salon, Lobi Bar, Açık Yüzme Havuzu. 350 ODA 50 SUĐT (Yatırım Belgeliler) TOPLAM 3 ADET BEDENSEL 912 YATAK ENGELLĐ ODASI 189

203 G.4. TURĐST SAYISI SINIR GĐRĐŞĐ VE ÇIKIŞI YERLĐ YABANCI GENEL TOPLAM YILI GĐRĐŞ ÇIKIŞ GĐRĐŞ ÇIKIŞ GĐRĐŞ ÇIKIŞ 2007 OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZĐRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK T O P L A M 190

204 MÜZE VE ÖREN YERLERĐNĐ ZĐYARET EDEN YERLĐ VE YABANCI ZĐYARETÇĐ ĐSTATĐSTĐĞĐ YILI GĐRĐŞ YERLĐ GĐRĐŞ YABANCI GENEL TOPLAM ELDE EDĐLEN GELĐR (YTL) 2007 OCAK 2007 ŞUBAT 2007 MART 2007 NĐSAN 2007 MAYIS 2007 HAZĐRAN 2007 TEMMUZ 2007 AĞUSTOS 2007 EYLÜL 2007 EKĐM 2007 KASIM 2007 ARALIK , , , , , , , , , , , ,00 TOPLAM ,00 191

205 Hatay a Konaklayan Kişi ve Geceleme Sayıları (Đşletme Belgeli Tesislerde) K O N A K L A Y A N K Đ Ş Đ V E G E C E L E M E Y I L L A R YABANC I KONAKLAYA N YERLĐ HATAY KĐŞĐ TOPLAM YABANC I GECELEME YERLĐ TOPLAM YABANC I KONAKLAYA N YERLĐ TÜRKĐY E KĐŞĐ TOPLAM YABANC I GECELEME YERLĐ TOPLAM YABANC I 0,39 0,23 0,18 0,20 0,27 0,23 KONAKLAYA N YERLĐ 0,94 0,82 0,73 0,70 0,73 0,73 PAY (%) KĐŞĐ TOPLAM 0,68 0,51 0,43 0,45 0,55 0,51 YABANC I 0,17 0,10 0,07 0,08 0,09 0,07 GECELEME YERLĐ 0,86 0,72 0,61 0,51 0,50 0,49 TOPLAM 0,41 0,29 0,23 0,23 0,27 0,22 TABLO

206 Hatay a Gelen Yabancı Turistlerin Kullandıkları Taşıtlara Göre Dağılım KONAKLAYAN KĐŞĐ VE GECELEME YILLAR YABANCI KONAKLAYAN YERLĐ HATAY KĐŞĐ TOPLAM YABANCI GECELEME YERLĐ TOPLAM YABANCI KONAKLAYAN YERLĐ TÜRKĐYE KĐŞĐ TOPLAM YABANCI GECELEME YERLĐ TOPLAM YABANCI 0,72 0,42 0,40 0,40 0,86 1,31 KONAKLAYAN YERLĐ 0,84 0,82 0,82 0,77 0,70 1,08 PAY (%) KĐŞĐ TOPLAM 0,82 0,74 0,74 0,70 0,72 1,11 YABANCI 0,33 0,29 0,29 0,27 0,50 0,90 GECELEME YERLĐ 0,74 1,01 0,90 0,71 0,64 0,88 TOPLAM 0,63 0,77 0,68 0,58 0,61 0,88 TABLO

207 Hatay a Gelen Yabancı Turistlerin Aylara ve Yılara Göre Dağılımı ve Yıllık Değişim Oranları SINIR GĐRĐŞ-ÇIKIŞ YILLAR AYLAR OCAK ŞUBAT MART NĐSAN MAYIS HAZĐRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĐM KASIM ARALIK GENEL TOPLAM BĐR AYLIK TOPLAM TABLO

208 Değişim Oranı % AYLAR 1996/ / / / / /00 OCAK -6,44-12,49 1,94-0,05 10,54-18,52 ŞUBAT -10,71-11,47 10,90 20,04 36,01-42,12 MART 1,20 1,94-1,65-4,61 51,76-30,63 NĐSAN 9,63 55,69-13,38-17,32-12,61 6,14 MAYIS 5,17-64,97 20,58-8,51 4,04-2,07 HAZĐRAN -17,08 23,39 20,63-24,78 18,74-1,35 TEMMUZ -21,21 26,89-1,09-18,84 23,33 17,22 AĞUSTOS -18,06 7,37 4,18-28,61 16,16 37,08 EYLÜL -5,31 9,28 5,80-16,00 5,15 13,14 EKĐM -6,68 10,42-14,78 10,45 2,83 8,77 KASIM -13,22 18,50-16,96 31,40-4,17 3,51 ARALIK -15,92 11,50-18,58 25,63-19,52 3,73 GENEL TOPLAM -8,84 0,07-0,70-8,23 10,36 2,11 TABLO 52 G.5. TURĐZM EKONOMĐSĐ Hatay bir sınır ili olduğundan dışa açılan üç adet kapı bulunmaktadır. Yılın her ayında bu kapılarından giriş çıkış yapılmakta olup, komşu ülkelerden alış-veriş için gelen turistler bulunmaktadır. Bu da ilin döviz girdisini arttırmaktadır. G.6. TURĐZM ÇEVRE ĐLĐŞKĐSĐ Bu konuda bir çalışma yapılmamıştır. 195

209 (G).TURĐZM KAYNAK Hatay Đl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Hatay Valiliği Web Sitesi 2007 Hatay Đli Çevre Durum Raporu Kültür ve Turizm Bakanlığı Web Sitesi (Turizm Fotoğraflar) 196

210 H.TARIM VE HAYVANCILIK H.1. GENEL TARIMSAL YAPI Đlimizin ha tarıma elverişli arazisi mevcut olup bu arazinin ha ı sulamaya elverişlidir. Ancak sulamaya elverişli arazinin ha ı sulanabilmektedir. Entansif tarımın yapıldığı ilimizde bitki deseni olarak buğday,endüstri bitkileri, sebzeler, zeytinlikler, yağlı tohumlar, narenciye, meyveler,tarla sebzeciliği, yem bitkileri, ikinci ürün ve ara ziraatı olmak üzere toplam ha ekim alanı bulunmaktadır. Ayrıca ilimizde adet büyükbaş, adet küçükbaş, adet kanatlı, adet arılı kovan mevcuttur. Türkiye Đstatistik Kurumunun 2001 yılı genel tarım sayımına göre ilimizde toplam adet işletme mevcut olup,bu işletmelerin adedi dekar arasında araziye sahiptir. Çiftçi kayıt sisteminde yer alan MGD verilerine göre ağırlıklı olarak başvurulan alanların yaklaşık %70 i dekar arasıdır. Toplam işletme sayısı adettir. Bu işletmelerin oluşturduğu toplam tarımsal alan hektardır. TARIM ARAZĐSĐNĐN DAĞILIMI TARLA ARAZĐSĐ % %58,29 - MEYVELĐK ARAZĐSĐ % % 10,45 - ZEYTĐNLĐK ARAZĐSĐ % % 17,65 - SEBZECĐLĐK ARAZĐSĐ % % 11,76 - BAĞ ARAZĐSĐ % % 1,84 - NADAS % % 0,01 TOPLAM % % 100 TABLO

211 Yem Bitkiler ( Ha. = Hektar ) ĐLÇELER MER A - ÇAYIR ARAZĐSĐ TARIM ARAZĐSĐ TARLA ARAZĐSĐ (NADAS DAHĐL) SEBZE ARAZĐ SĐ BAĞ ARAZĐSĐ ZEYTĐN- LĐK ARAZĐ MEYVE- LĐK ARAZĐ II. ÜRÜN VE ARA ZĐRAATI ( **) MERKEZ ALTINÖZÜ BELEN DÖRTYOL ERZĐN HASSA ĐSKENDERUN KIRIKHAN KUMLU RAYHANLI SAMANDAĞ YAYLADAĞI TOPLAM (**) II. Ürün ekiliş alanları Genel Kültür Arazisine dahil değildir. TABLO 53 H.2. TARIMSAL ÜRETĐM Tahıllar, baklagiller, yem bitkileri, endüstri bitkileri, zeytin, narenciye, bahçe bitkileri, sebzecilik, süs bitkileri, bağcılık gibi zirai faaliyetlerde bulunulmaktadır hektar tarım alanı vardır. 198

212 Çizelge 1. Tarım Arazileri Ve Sulama Durumu HATAY ĐLĐ SULAMA DURUMU Tarıma elverişli Arazi Sulanabilir Arazi Sulanabilir fakat sulanmayan arazi Sulanan arazi Sulanamayan arazi Devlet Yatırımlı Sulamalar D:S:Đ. Tarafından sulanan arazi Köylere Hizmet Götürme Birliği tarafından sulanan arazi Đki kurum tarafından ortak sulanan arazi Halk Sulamaları Kuyulardan sulanan arazi Nehir, dere ve çaylardan sulanan arazi Çizelge 2. Devlet su işlerince açılan sulama alanları( brüt)(ha) ANTAKYA Yarseli Sulama Bir. Merkez Yarseli Sulama Bir. Altınözü 800 HASSA Hassa Sulama Birliği KIRIKHAN Kırıkhan Sol Kırıkhan Sağ SAMANDAĞ Samandağ Sol 217 Samandağ Sağ YAYLADAĞI Yayladağı Sulama Birliği 719 TOPLAM Çizelge 3. Köylere hiz. götür. birli. açılan sulama alanları (ha) Yer Üstü Sulamaları Gölet Sulamaları 268 TOPLAM

213 Çizelge 3. Tarla Ürünleri EKĐM ALANI (dekar) VERĐM ÜRETĐM ÜRÜN ADI (kg/da) (Ton) Buğday Arpa Yulaf Çeltik Dane Mısır (I. Ürün) Dane Mısır (II. Ürün) TAHILLAR K.Bezelye Nohut K. Fasulye Y. Mercimek K. Mercimek Börülce K.Bakla BAKLAGĐLLER Fiğ Yonca Silajlık Mısır YEM BĐTKĐLERĐ Patates(I. Ve II. Ürün) Tatlı Patates(I. Ve II. Ürün) K.Sarımsak K.Soğan YUMRU BĐTKĐLER Pamuk Kanola (Kolza) Soya (II. Ürün) Susam ( II. Ürün ) Ayçiçeği(Yağlıkve Çerezlik) Yerfıstığı (I ve II. Ürün) YAĞLIK BĐTKĐLER Pamuk (çiğit) Tütün ENDÜSTRĐ BĐTKĐLERĐ Kırmızı Biber Kekik ITRĐ BĐTKĐLER

214 Çizelge 4. Sebzeler(Örtüaltı dahil) EKĐM ALANI VERĐM ÜRETĐM ÜRÜN ADI (dekar) (kg/da) (Ton) Beyaz Lahana Kırmızı Lahana Karayaprak Lahana Göbekli Marul Ispanak Pırasa Pazı Enginar Tere Dereotu Nane Maydanoz Roka Taze Fasulye Taze Bakla Taze Bezelye Taze Börülce Taze Bamya Balkabağı Kavun Karpuz Sakızkabağı Hıyar

215 Patlıcan Domates Biber Taze Sarımsak Taze Soğan Havuç Turp Şalgam Karnabahar Çizelge 4.1. Örtü Altı Alanları Toplam Cam Sera Alanı 4 da Toplam Plastik Sera Alanı 464 da Toplam Yüksek Tünel Alanı da Toplam Alçak Tünel Alanı da TOPLAM ÖRTÜ ALTI ALANLARI da 202

216 Çizelge 5. Meyveler Ürün Adı Kapladığı Alan (Dekar) Meyve Veren Ağaç Sayısı Ağaç Başına Ortalama ÜRETĐM (Ton) Verim (Kg/Da) Armut Ayva Elma Yenidünya Erik Kayısı Zerdali Kiraz Şeftali Vişne A.Fıstığı Ceviz Fındık Badem Dut Đncir Muz Nar T.Hurması Üzüm Toplam Bağ Alanı (da) Meyve veren (da) * ZEYTĐN Meyve veren+vermeyen Ağ. Say * Limon * Portakal * Mandalina * Turunç * Altıntop TURUNÇGĐL TOPLAMI Not: Meyve Veren Ağaç Sayısı sütununda gösterilen ağaç sayısı toplu meyveliklerdeki ağaç sayısı ve dağınık ağaç sayısı toplamıdır. ZEYTĐNYAĞI ÜRETĐMĐ: Ton 203

217 H.2.1. Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri H Buğdaygiller Tahıllarda ; genel olarak arpa, buğday ve yulaf üretimi yapılmakta olup,arpa genelde hayvan yemi olarak, buğday birçok sanayi alanında (pastaneler,fırınlar,ilaç yapıştırıcı v.s.),insan beslenmesinde,yulaf da yine insan beslenmesinde değerlendirilmektedir. Üretim metotları olarak ovada makineli ekim ve serpme ekim, dağlık alanlarda serpme ekim olarak yapılmaktadır. Rekoltelerde ise buğdayda üretim ton,arpada ise ton olarak gerçekleşmiştir.pazarlama hususunda ise genel olarak iç piyasa tüketimi şeklinde olmaktadır. Baklagillerde; nohut, mercimek, bezelye, fasulye, börülce, bakla üretimi yapılmaktadır. Genel olarak serpme ekim ve sıraya ekim şeklinde olmaktadır. K.Bezelye 60 ton, nohut ton, K.Fasulye 174 ton,y.mercimek 207 ton, K.Mercimek 10 ton, Börülce 51 ton, K.Bakla 15 tondur. Değerlendirilme şekli kuru bakliyat olarak değerlendirilmektedir., ÜRÜN ADI EKĐM ALANI (hektar) VERĐM ( Kg / Ha ) ÜRETĐM ( Ton ) Arpa Yulaf TABLO 54 H Yem Bitkileri Bitkisi olarak fiğ,yonca,silajlık mısır ekimi yapılmaktadır.üretim olarak Fiğ ton,Yonca1.812 ton,silajlık mısır tondur.hayvanların ihtiyacını karşılamak amaçlı olarak depo edilir kısmen de taze olarak tüketilir. Pazarlama hususunda ise hayvan yemi olarak kuru ve taze şekilde satılmaktadır. ÜRÜN ADI EKĐM ALANI (hektar) VERĐM ( Kg / Ha ) ÜRETĐM ( Ton ) Fiğ Yonca Silajlık Mısır TABLO 55 H Endüstriyel Bitkiler Endüstriyel Bitkiler olarak pamuk, tütün, kanola, t.patates, soya, susam, ayçiçeği, yerfıstığı üretimi yapılmaktadır.üretim metodu olarak sulu kuru şartlarda yetiştiricilik yapılmakta, Üretim miktarları çizelge 2 de verilmiştir.değerlendirme genelde sanayide 204

218 işlenmiş olarak gerçekleşir. Pazarlamada ise iç piyasada tekstil, sigara, yağ, yem fabrikaları tarafından alınmaktadır. ÜRÜN ADI EKĐM ALANI (hektar) VERĐM ( Kg / Ha ) ÜRETĐM ( Ton ) Çeltik Mısır (I. Ürün) Mısır II. Ürün) TOPLAM MISIR Pamuk Tütün Soya (II.Ürün) Susam ( II.Ürün ) Ayçiçeği Yerfıstığı (I.Ürün) Yerfıstığı (II.Ürün) TABLO 56 H Süs Bitkileri Süs Bitkileri karanfil, glayöl, gül, kasımpatı,mevsimlik çiçek ve dış mekan süs bitkileri yetiştirilmektedir. Genel olarak açıkta,kısmen de seralarda üretim yapılmaktadır. Pazarlama iç piyasaya arz şeklinde olmaktadır.üretim miktarı tagetes adet, gerbera adet, mevsimlik çiçek 2000 adet, gül adet,gypsohilla adet, dış mekan süs bitkileri; adet, glayöl; adet, karanfil; adetdir. H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi Meyve. armut, ayva, elma, yeni dünya, erik, kayısı, zerdali, kiraz, şeftali, vişne, a.fıstığı, ceviz, fındık, badem, dut, incir, muz, nar, t.hurması, çilek, üzüm, zeytin ve narenciyeler olmak üzere birçok meyve çeşidi yetiştirilmektedir. Meyve bahçeleri; kapama ve karışık meyve bahçesi şeklinde tesis edilmiştir. Yine dağınık şekilde bulunan meyve ağaçlarının da varlığı söz konusudur. Ürünlerin değerlendirilmesi genellikle taze tüketim olup nar ekşisi, üzüm pekmezi, dut pekmezi, vişne, incir, ayva reçelleri, kuruyemiş olarak üzüm, incir, badem, fındık, ceviz, kayısı meyveleri tüketimi yapılmaktadır. Üretim miktarları çizelgel 5 te verilmektedir. Pazarlama ise genel olarak iç piyasa narenciyede dış pazara ihracat yapılmaktadır. Hatay İli Meyve Üretim miktarları tablo 57 de verilmiştir. 205

219 2002 yılına ait üretim miktarları ÜRÜN ADI KAPLADIĞI ALAN MEYVE VEREN AĞAÇ AĞAÇ BAŞINA ORT. ÜRETĐM (TON) (Hektar) SAYISI VERĐM(Kg) Armut Ayva Elma Yenidünya Erik Kayısı Zerdali Kiraz Şeftali Vişne 0, A.Fıstığı Ceviz Badem Dut Đncir Nar T.Hurması Üzüm MEYVELER TOPLAMI Toplam Bağ Alanı Meyve veren (hektar) 7.857,5 Zeytin toplam ağaç sayısı ZEYTĐN Meyve Veren + Vermeyen Ağaç Say Limon Portakal Mandalina Turunç Altıntop TURUNÇGĐL TOPLAMI Kekik kg/ha. 2 Kırmızı Biber kg/ha TABLO 57 Not: Meyve Veren Ağaç Sayısı sütununda gösterilen ağaç sayısı toplu meyveliklerdeki ağaç sayısı ve dağınık ağaç sayısı toplamıdır. ZEYTĐNYAĞI ÜRETĐMĐ : Ton 206

220 H Sebze Üretimi Sebze Üretimi Đlimizde sebze üretimi açık tarla,bahçe,alçak plastik tünel,yüksek plastik tünel,plastik sera, cam sera gibi alanlarda yapılmaktadır.bazı sebzelerin üretiminde fide ile yetiştiricilik yapılarak erkencilik elde edilmeye çalışılmaktadır. Sebzelerin üretimi için bazı üretim teknikleri yapılmaktadır. Üretim miktarları çizelge 4 te verilmektedir. Pazarlama ise genellikle iç piyasa tüketimi şeklinde gerçekleşir. Sebzeler konserve, salça, kuru ve taze şekilde değerlendirilmektedir yılına ait üretim miktarları ÜRÜN ADI EKĐM ALANI (hektar) VERĐM ( Kg / Ha ) ÜRETĐM ( Ton ) Beyaz Lahana Kırmızı Lahana Karayaprak Lahana Göbekli Marul Kıvırcık Marul Ispanak Pırasa Pazı Tere Dereotu Nane Maydanoz Roka Taze Fasulye Taze Bakla Taze Bezelye Taze Börülce Taze Bamya Balkabağı Kavun Karpuz

221 Sakızkabağı Hıyar Patlıcan Domates Biber Taze Sarımsak Kuru Sarımsak Taze Soğan Kuru Soğan Havuç Turp Şalgam Karnabahar TOPLAM TABLO 58 H.2.2. Hayvansal Üretim 2008 Yılı Đlimiz Hayvan Varlığı Saf Kültür Irkı Sığır Sayısı : Baş Kültür Irkı Melezi Sığır Sayısı : Baş Yerli Sığır : Baş Koyun : Baş Kıl Keçi : Baş Manda : 362 Baş At : Baş Katır : 634 Baş Eşek : Baş Tavuk : Adet 208

222 Ördek : Adet Kaz : Adet Hindi : Adet Eski Usul Kovan : 920 Adet Fenni Kovan : Adet TABLO Yılı Đlimiz Hayvansal Ürünler Üretimi Yumurta : Adet Kırmızı Et : Ton Beyaz Et : Ton Süt : Ton Bal : Ton Su Ürünleri : Ton Yapağı : 87 Ton Keçi Kılı : 34 Ton TABLO 59 H Büyükbaş Hayvancılık Đlimizde büyükbaş hayvancılık olarak yerli ırklar, kültür melezi ve saf kültür yetiştiriciliği yapılmakta olup bu hayvanlar besi, süt ve kombine verimleri için beslenilirler. Büyükbaş sığır işletmeleri kapalı sistem, yarı açık sistem ve yayla hayvancılığı şeklinde yapılmaktadır. Hayvan beslenmesi için doğal çayırlar, suni meralar ve otlaklar mevcuttur. Hayvancılık aile işletmeciliği, ticari işletmecilik şeklinde olup bu işletmelerin hayvan sayıları değişmekle birlikte genellikle hayvan ve üzeri işletme mevcuttur. Hayvancılık çoğunlukla köylerde ve şehre yakın yerlerde yapılmaktadır. Hayvanlardan elde edilen ürünler mandıralarda süt, yoğurt, tereyağı, peynir şeklinde değerlendirilmektedir. Etleri ise sucuk, ızgara gibi benzer şekilde değerlendirilmektedir. Üretim esnasında oluşan organik artıklar çiftlik gübresi olarak değerlendirilmektedir. Yine hayvan derileri, deri sanayisinde hammadde olarak kullanılmaktadır. Đlimizde en güncel hayvan sayısı baş olarak saptanmıştır. Đlimizde canlı hayvan ihracatı yapılmamaktadır. 209

223 H Küçükbaş Hayvancılık limizde küçükbaş hayvancılık olarak kıl keçisi ve tiftik keçisi yetiştirilmektedir. Küçükbaş hayvancılık işletmeleri kapalı sistem yapılmaktadır. Hayvan beslenmesi için doğal çayırlar, suni meralar ve otlaklar mevcuttur. Hayvancılık aile işletmeciliği, ticari işletmecilik şeklinde olup bu işletmelerin hayvan sayıları değişmekle birlikte genellikle hayvan ve üzeri kapasiteli, işletmeler mevcuttur. Hayvancılık çoğunlukla köylerde ve şehre yakın yerlerde yapılmaktadır yılı koyun baş, keçi baş olmak üzere toplam küçükbaş hayvan sayısı mevcuttur. Hayvanlardan elde edilen ürünler mandıralarda süt, yoğurt, tereyağı, peynir şeklinde ayrıca yapağı ve kıl şeklinde değerlendirilmektedir. Et ürünleri ise sucuk, ızgara gibi v.b.şekilde değerlendirilmektedir. Üretim esnasında oluşan organik artıklar çiftlik gübresi olarak değerlendirilmektedir..đlimizde canlı hayvan ihracatı yapılmamaktadır ancak kıl,yapağı,tereyağı, çökelek ihracatı gerçekleşmiştir. Hatay da Küçükbaş mevcudunun yıllara göre değişimi (1000 baş) Koyun Keçi TOPLAM TABLO 60 H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretim) Đlimizde kanatlı hayvan olarak tavuk, kaz, ördek, hindi, deve kuşu yetiştiriciliği yapılmaktadır. Ayrıca ipek böceği ve arıcılık yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Kanatlı hayvan yetiştiriciliğinde üretim maliyetleri yüksek olması nedeniyle üreticiyi zor durumda bırakmakta ve üretim kısıtlamasına gidilmektedir. Đşletme olarak genellikle birkaç büyük ticari kümes yumurta ve broiler yetiştiriciliği yapmaktadır onun dışında kalan kısım aile işletmeciliği şeklinde olmaktadır. Đşletme kapasitesi olarak üzeri birkaç işletme mevcuttur. Üretim esnasında oluşan organik artıklar çiftlik gübresi olarak değerlendirilmektedir. Pazarlama iç piyasa tüketimi olarak gerçekleşir. Đlimizde 2007 yılı içerisinde adet broiler tavuk, adet yumurtacı tavuk ve adet diğer kümes hayvanları sayısı mevcut iken 2008 yılı içerisinde adet broiler tavuk, adet yumurtacı tavuk ve adet diğer kümes hayvanları sayısı mevcuttur. 210

224 Hatay Đli 2007 Yılı Tavuk ve Diğer Kümes Hayvanları Yetiştiriciliği GRAFĐK 22 H Su Ürünleri Đç pazara sunulmak üzere 2 adet 561 ton/yıl ve 950 ton/yıl çipura ve levrek deniz balıkçılığı; Đskenderun, Erzin ve Hassa Đlçelerimizde 10 ton/yıl ve 100 ton/yıl olmak üzere 2 adet alabalık tesisleri mevcuttur. Hassa ilçemiz dış, Erzin ilçemiz iç pazara yöneliktir. Đlimizde su ürünleri işleme tesisi yoktur. Đlimizde 2007 yılı içerisinde toplam ton su ürünleri üretimi mevcut iken 2008 yılı içerisinde toplam ton su ürünleri üretimi mevcuttur. 211

225 Hatay Đlinde Üretilen Deniz Balıkları Ürünlerinin Üretim Miktarı ve Üretim Değerleri TABLO verileri 212

226 Hatay ilinde deniz ürünleri ile deniz balıkları, Akdeniz'e kıyısı olan iskenderun, Dörtyol, Erzin ve Samandağ ilçelerinde avlanmaktadır. Bu su ürünleri genellikle Ortadoğu ve Avrupa ülkelerine ihraç edilmektedir. Çok az miktarı iç piyasada tüketilmektedir yılında üretilen su ürünleri üretiminin içerisinde deniz balıklarının üretim oranı % 97,6 dır. Hatay Đlinde Üretilen Deniz Ürünlerinin Üretim Miktarı ve Üretim Değerleri Deniz Ürünleri Üretim (ton) Ortalama Satış Fiyatı(TL)(1000) Üretim Değeri(TL)(1000) Ahtapot Ayna Kalamarya Karides+Çimçim Mürekkep Balığı Diğer TOPLAM TABLO verileri Hatay il genelinde kültür balıkçılığı Hassa ve Kırıkhan ilçelerinde yapılmaktadır. Üretilen alabalık iç piyasada pazarlanmaktadır yılında üretilen su ürünleri üretiminin içerisinde deniz balıklarının üretim oranı % 1,71 dir. Deniz kültür balıkçılığı (ıskenderun ilçesi) üretimiyle ilgili 2 adet proje devam etmektedir. Hatay Đlinde Üretilen Kültür Balıkları Üretim Miktarı ve Üretim Değerleri Kültür Balıkları Üretim (ton) Ortalama Satış Fiyatı(TL)(1000) Üretim Değeri(TL)(1000) Alabalık TOPLAM TABLO verileri Hatay ilinde bulunan Asi nehri, Afrin çayı, Karasu gibi nehir ve derelerde iç su balıklarının avlanması yapılmaktadır yılı su ürünleri üretimi içerisinde çok küçük bir orana sahip olup, % 0,18 dir. Hatay Đlinde Üretilen Đçsu Balıkları Üretim Miktarı ve Üretim Değerleri Đçsu Balıkları Üretim (ton) Ortalama Satış Fiyatı(TL)(1000) Üretim Değeri(TL)(1000) Karabalık Yılan TOPLAM TABLO verileri 213

227 H Kürk Hayvancılığı Đlimiz dahilinde kürkçülük üzerine bir çalışma bulunmamaktadır. H Arıcılık ve ipekböceği Yetiştiriciliği Đlimizde 920 adet eski usül, adet yeni usül olmak üzere toplam kovan bulunmaktadır.ruhsatlı 350 adet gezginci arıcı mevcuttur yılı içerisinde 1280 ton bal ve kg balmumu üretimi gerçekleşmiştir. Balmumu petek üretiminde bal ise toptan firmalara ve perakende olarak iç ve dış piyasaya satılmaktadır. Đlimizde ipekböcekçiliği az miktarda Samandağ Đlçemizde ve Harbiye beldesinde yapılmaktadır yılı itibari ile 54 ipekböcekçiliği yapan yaklaşık 60 üretici vardır. Đlimizde yaş koza üretimi yaklaşık kg. olup, 2-5 ton aralığında fason ipek üretim gerçekleştirilmektedir. Ürünler dokuma ipek, giysi kravat, fular, v.b. şekilde değerlendirilmektedir. bölge I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV.Alt Bölge Hatay Türkiye TABLO 65 Hatay Đli Arıcılık Yapan Köy ve Kovan Sayıları ARI KOVANI eski yeni toplam ARICILIK YAPAN KÖY SAYISI verileri Adana, Hatay ve Đçel Đllerinde Đpekböcekçiliğin Genel Durumu Adana Hatay Đçel Adana Hatay Đçel Adana Hatay Đçel Köy sayısı Aile sayısı Açılan kutu Yaş koza(kg) Koza ver(kg) Koza fiatı(tl) , TABLO

228 Kaynaklar: Anonim,1968; Anonim 1988; Anonim,1989. Hatay ili yaş koza üretimi bakımından Türkiye'de ipekböceği yapılan iller arasında 12. sırada bulunmaktadır. Ancak kutu başına koza veriminin düşük, yaş koza fiyatlarının Türkiye ortalamasının çok altında olması, üreticilerin ürettikleri yaş kozayı satmakta güçlüklerle karşılaşmaları ipekböcekçiliğinin yaygınlaşmasını önlemektedir. H.3. ORGANĐK TARIM Organik ürünlerin artması, başta insan sağlığı açısından olmak üzere arttırılması hedeflenmiştir. Đl Merkezinde Mavi deniz firmasına bağlı Anayazı Köyü erik,buğday 470 dekar, Demirköptrü pamuk buğday biber 535 da,demirtaş köyü buğday pamuk 1180 da, Reyhanlı da buğday arpa pamuk kırmızı mercimek 4600 da,ekotar Hatay Merkezde pamuk buğday mısır zeytin fiğ nar ceviz armut da,reyhanlı ve Altınözünde Pamuk buğday nar nektarin erik kayısı badem zeytin fiğ mısır soya fasulyesi kanola da,özbuğday TAIM Đşletmelerinde pamuk buğday tohumluğu200 ton/yılpamuk elyafı işleme 300ton/yıl,Antakya merkezde uluslar arası kalitede pamuk ve zeytin işleme tesislerinde artış gözlenmiştir.đnci Bulgurda organik buğday sözleşmeli üreticileri ve Aypak Çıçır ve Prese Limited şirketininde sözleşmeli çırçır üreticileri,kahraman yağ sanayi organik zeytin ve zeytin yağı işleme tesisinalçabasmaz Mahmut MUrsaloğlu,Faruk Cevri Anlar, Haluk Adnan Anlar,Yonca Çolakoğlu, Seyfi Korhan Ekal, Hayrettin Çolakoğlu, Recep Oğur Güler, Erdoğan Anlar,Yusuf Çolakoğlu,Özden Ekal, Işıl Günaydın, Halil Metin Ekal, Saliha Atayurt, Refet Atayurt Hatay ilinde prganik tarıma kayıtlı belli başlı üreticilerdir. ilimiz Dörtyol ilçesinde 90 dekar narenciye organik tarımı yapılmaktadır. Đl merkezi ve ilçelerimizde az miktarda sözleşmeli olarak organik tarım yapan işletmeler mevcuttur. Bunlar anlaşma miktarına göre az miktarda hububat, narenciye, zeytin v.b organik üretim mevcuttur. Ticari olarak faaliyet gösteren kuruluşların pazarlama problemi yoktur. H.4. TARIMSAL ĐŞLETMELER Ülkemiz genelinde olduğu gibi Hatay ilinde de tarımsal işletmeler küçük ve çok parçalı yapıdadır. Hatay Tarım il Müdürlüğü tarafından 1997 yılında yapılan Köy Envanteri Anket Çalışmasına göre ilde çiftçi ailesi bulunmakta olup, bunun 'ü topraklı aile, 'i topraksız ailedir. Tablo 18'de görüldüğü üzere; çifçi ailesi yalnız hayvancılıkla, çifçi ailesi ise diğer tarımsal faaliyetlerle uğraşmaktadır. Dörtyol Đlçemizde Đsotlar Tarım Đşletmesi da arazide narenciye tarımı, 150 dekar diğer meyveler ve 900 dekar arazide tarla tarımı yapılmaktadır. Hassa Đlçemizde adet et(broiler) tavukçuluğu mevcuttur. Tavuklar kesilmek için Kilis iline gönderilmektedir. Reyhanlı Đlçemizde (küçük bir kısmı Kumlu Đlçemizde) olmak üzere TĐGEM yaklaşık dekar arazide buğday, pamuk, mısır ve ayçiçeği üretimi yapılmaktadır. Đşletme deneme ve tohum üretimi yaptığından dolayı arazi kullanımı değişkendir.kırkhan Narinler Hayvancılık(süt), zerytin fidanı,söylemezler Ltd.Şti. zeytin fidanı,samandağında ağırlıklı sera ve süt toplama işletmeleri, Yayladağında süt işleme 215

229 birliği defne yaprak ve yağı alım şirketleri, biber ve un işleme tesisleri, Đskenderunda Rıdvan A.Şye ait 284 da da Narenciye ve süs bitkileri üretimi, Hassa özel idareye ait bağ ve zeytni 400 da,belende Köylere Hizmet Götürme Birliği ve Şahıs Ortaklığı ile Çeşitli meyve fidanı üretimi, Đlimizde 11 adet soğuk hava deposu,salça ve nar işleme tesisi 8 adet,meyve suyu işleme tesisi,şeker ambalajlama tesisi 1 adet,yem fabrikaları 4 adet,entegre et tesisi 1 adet,süt işletme tesisleri 36 adet, meyve ve sebze paketleme tesisi 52 adet,un fabrikası 11 adet,unlu mamul işleme tesisi 260 adet,şeker ve şeker ürünleri tesisi 140 adet, adet çiftçi işletmesi,pamuk çırçır ve prese 64 adet,74 adet zeytin yağı presesi, yağ işleme tesisi 9 adet,kuruyemiş işleme tesisi 12 adet,bulgur fabrikası 2 adet,dondurulmuş gıda tesisi 15 adet,et işleme tesisi 5 adet,yumurta paketleme tesisi 7 adet,gübre bayii 119 adet,ipekböceği işletmesi 60 adet, kesimhane 14 adet, broiler 12 adet, yumurtacı işletme 4 adet,zeytin rafinerisi 22 adet. Hemen hepsinde modern üretim teknikleri kullanılarak ürünler değerlendirilmektedir Genel anlamda pazarlamada hissedilir bir sıkıntı şu an için yoktur. Hatay Đli Çiftçi Aile Sayısı(%)(top: aile) GRAFĐK 23 Tarım Đl Müdürlüğü *Topraksız Aile sayısına mevsimlik tarım işçileride dahildir. Hatay Đli Arazi Büyüklüğüne Göre Đşletmelerin Dağılımı Arazi Büyüklükleri Đşletme Sayısı 1-50 Da Araziye Sahip Đşletme Sayısı Da Araziye Sahip Đşletme Sayısı Da Araziye Sahip Đşletme Sayısı Dekardan Fazla Araziye Sahip Đşletme Sayısı 402 Toplam Tarım Đl Müdürlüğü-2000 TABLO

230 TARIMSAL PAZARLAMA SĐSTEMĐ Hatay ili master planı çalışması kapsamında; il ekonomisi içinde en önemli iktisadi faaliyet kolu içinde tarımsal ürünler gelmektedir.buğday, pamuk, tütün, narenciye (portakal,mandarin ), zeytin ve zeytin yağı, sebze (havuç, maydanoz ) gibi ürünler, il için ticarete konu olan en önemli tarımsal ürünler gelmekte, bunlardan zeytin ve zeytin yağı, pamuk, narenciye (portakal,mandarin), havuç, maydanoz ve et üretim ve pazarlaması ağırlıklı olarak incelenecektir. Yukarıda bahsedilen ürünlerin pazarlama olanakları ( iç ve dış pazar/ama) ile ilin ekonomisine en büyük katkıyı sağlayan, yıllar itibariyle gelişme gösteren tarımsal ürünler olması nedeniyle, daha önem verilecektir. Avrupa Ülkeleri ve Türkiye'nin Ortadoğu Ülkeleri ile bağlantısını sağlayan E-S karayolunun Hatay' da geçmesinin yanı sıra ülkenin en önemli limanlarından ıskenderun Limanı'nın da etkisiyle, Ilde dış ticaret gelişmiş durumdadır. Bu da taşımacılığın gelişmesi ve ikinci büyük nakliye filosuna sahip olmasını sağlamıştır. Ihraç edilen tarımsal ürünlerden pamuk, nebati yağlar, yağlı tohumlar, hububat, bakliyat ve mamülleri ticaret borsalarında işlem görmektedir. Antakya ekonomisine önemli katkı sağlayan ve geçmişi çok eskiye dayanan üç önemli sektör bulunmaktadır. Bunlar dericilik, ayakkabıcılık ve mobilyacılık olup, küçük işletmelerden oluşmaktadır. (Et pazarlamasında, dericilik sektöründen geniş olarak bahsedilecektir. ) Pazarlama ağı; üretici, alıcı, ihracatçı ve taşıma üzerinde kurulmuştur. Hatay ilinde tarımsal ürünlerin işlenmesi için entegre tesisler gelişmemiştir. Sadece Meyve Suyu, zeytin yağı preseleri, pamuk çırçır, iplik ve havlu dokuma fabrikası (1 Adet, HATEKS ), salça üretimi (HATAŞ A.Ş.) gibi imalat sanayi bulunmaktadır. Dörtyol Đlçemizde TĐGEM Turunçgiller işletmesi özel sektöre kiralanmıştır da arazide narenciye tarımı, 150 dekar diğer meyveler ve 900 dekar arazide tarla tarımı yapılmaktadır. Hassa Đlçemizde adet et(broiler) tavukçuluğu mevcuttur. Tavuklar kesilmek için Kilis iline gönderilmektedir. Reyhanlı Đlçemizde (küçük bir kısmı Kumlu Đlçemizde) olmak üzere TĐGEM yaklaşık dekar arazide buğday, pamuk, mısır ve ayçiçeği üretimi yapılmaktadır. Đşletme deneme ve tohum üretimi yaptığından dolayı arazi kullanımı değişkendir. Đlimizde 11 adet soğuk hava deposu,salça ve nar işleme tesisi 8 adet,meyve suyu işleme tesisi,şeker ambalajlama tesisi 1 adet,yem fabrikaları 4 adet,entegre et tesisi 1 adet,süt işletme tesisleri 36 adet, meyve ve sebze paketleme tesisi 52 adet,un fabrikası 11 adet,unlu mamul işleme tesisi 260 adet,şeker ve şeker ürünleri tesisi 140 adet, adet çiftçi işletmesi,pamuk çırçır ve prese 64 adet,yağ işleme tesisi 9 adet,kuruyemiş işleme tesisi 12 adet,bulgur fabrikası 2 adet,dondurulmuş gıda tesisi 15 adet,et işleme tesisi 5 adet,yumurta paketleme tesisi 7 adet,gübre bayii 119 adet,ipekböceği işletmesi 60 adet, kesimhane 14 adet, broiler 12 adet, yumurtacı işletme 4 adet,zeytin rafinerisi 22 adet. 217

231 H.5. TARIMSAL FAALĐYETLER H.5.1. Pestisit Kullanımı Đlimizde bitki hastalık ve zararlarına karşı kullanılan pestisitlerin zamanla etkisizlik (etmence dayanıklılık, çevre, uzun süreli kullanım vb. nedenlerle) görülenlerinde, çiftçilerin teknik talimatınca tavsiye edilen dozundan fazla miktarda kullanılmaları söz konusudur. Yıl içerisinde yapılan eğitim çalışmaları ile ayrıca sürvey çalışmaları sırasında karşılaşılan çiftçilere gerekli yayım araçları kullanılarak, zirai mücadelede aşırı pestisit kullanımı, kalıntı problemleri ve çevre sorunları hakkında bilgiler verilmektedir. ZĐRAĐ MÜCADELE ĐLAÇLARI TÜKETĐM BĐLGĐLERĐ PESTĐSĐT GRUBU TÜKETĐM MĐKTARI(Ton) Đnsektisitler(Böcek Öldürücü) 223,6 Herbisitler(Yabancı ot Öldürücü) 139,9 Fungusitler(Mantar Öldürücü) 328,3 Rodentisitler(Kemirgenlere karşı) 0,04 Nematositler(Nematod Öldürücü) - Kışlık ve Yazlık Yağlar 2,6 Diğer Maddeler 499,53 TOPLAM 715,8 Not: 2008 Yılı Đl Tarım Müdürlüğü Verileri Pestisitler, bitki hastalıları, zararlı böcekler ve yabancı otlar gibi tarımsal ürünleri olumsuz yönde etkileyen etmenlere karşı kullanılan kimyasal maddelerdir. Aşırı kullanılan pestisitler toprakta bulunan mikroorganizmalara zarar verir ve toprağın re jenerasyon kapasitesini düşürür. Bu da verimde azalmaya neden olur. 218

232 Đlacın Etkili Maddesi Formülasyonu Miktarı (Kğ-Lt) A- FUNGUSĐTLER 1- Bakır 50 WP kg. 2- Benomyl 50 WP 720 kg. 3- Bronopol %12 Dust 1710 kg. 4- Captan 50 WP 457 kg. 5- Carbendazim 50 WP 187 kg. 6- Clononeb kg. 7- Dodine 65 WP 132 kg. 8- Fosetyl Al WP 765 kg. 9- Göztaşı kg. 10- Kükürt Toz kg. 11- Kükürt WP kg. 12- Maneb 80 WP 3575 kg. 13- Mancozeb 80 WP 9608 kg. 14- Metalaxyl+Mancozeb 72 WP 640 kg. 15- Oxadixyl+Oymaxonil+Mancozeb - 40 kg. 16- Propinab 70 WP kg. 17- Propinab+Oymaxonil WP 512 kg. 18- Promhrıyız kg. 19- Pyrzophos 30 EC 789 kg. 20- Dichlofluaid+Oxadixyl 45 WP 1162 kg. 21- Ethirimol kg. 22- Metiram Kompleks 80 WP 8432 kg. 23- Tyrazophos 30 EC 494 kg. 24- PCNB 18 Dust kg. 25- TCMTB kg. 26- Thiram kg. 219

233 B - HERBĐSĐTLER 1- Diohlofob - Methyl 28 EC 640 Lt. 2- Dımethylamin Lt. 3- Dinitroamın 25 EC 5020 Lt. 4- Fluazifob - Butyl 25 WP 2500 kg. 5- Trifluralin 48 EC kg. C - AKARĐSĐTLER 1- Bromopropylate 50 EC Lt. 2- Tetradifon 7,5 EC 520 Lt. 3- Hexythiozox 25 EC Lt. Toplam Lt. D- MĐNERAL YAĞ 1- Beyaz Yağ kg. E - FUMĐGANTLAR 1- Hidrojen Fosfür % kg. Đlacın Etkili Maddesi Formülasyonu Miktarı (Kğ-Lt) F - ĐNSEKTĐSĐTLER 1- Amitraz 20 EC 2880 Lt. 2- Azinphos Methyl Azinphos Ethyl Aldicarb 15 G kg. 5- Benfurocarb 200 EC Lt. 7- Bifenthrin 100 EC 890 Lt. 8- Carbaryl 50 WP 1380 kg. 220

234 9- Carbaryl 85 Dust 7987 kg. 10- Carbosülfan 25 EC Lt. 11- Chlorpyrifos - Ethyl 25 WP kg. 12- Clahotrin 50 SL 1800 Lt. 13- Clahotrin - Methyl 4 EC 584 Lt. 14- Cypermethrin 2,5 EC 448 Lt. 15- Cyfluthrin 50 SL Lt. 16- Cylahothrin 5 EC Lt. 17- Cyfluthrin 25 EC Lt. 18- Deltamethrin 2,5 E 2148 Lt. 19- Diazinon 20 EM 9305 Lt. 20- Diazinon 20 EC Lt. 21- Dimethoate 20 EC Dimethoate 40 EC Lt. 23- Diafenthiuran WP 3572 kg. 24- Dicofol 20 EC 2525 Lt. 25- Endosülfan 35 WP 9340 kg. 26- Endosülfan 35 EM 1875 Lt. 27- Endosülfan 35 EC 1897 Lt. 28- Fenthion 50 EM 5004 Lt. 29- Fenpropatrin 20 EC Lt. 30- Fenpropatrin 50 EC 1170 Lt. 31- Furathiocarb 40 EC 5944 Lt. 32- Malathion 2 Dust 150 kg. 33- Malathion 20 EM Lt. 34- Malathion 60 EM 2250 kg. 35- Maphosfolan 250 E Lt. 36- Mathamidophos 60 LC 650 Lt. 37- Oxydemoton - Mthyl 25 EC 4910 Lt. 221

235 38- Phosphamidon 50 SCW 1576 Lt. 39- Pyrildaphenchion 40 EC 900 Lt. 40- Profonofos+Oypermethrin 40 EC 4813 Lt. 41- Profonofos 40 EC Lt. 42- Triolorphon 80 SP 3750 kg. 43- Triodicarb 80 DF 8235 kg. H.5.2. Gübre Kullanımı Tarın Đl Müdürlüğünce gübre konusunda bilgilendirme çalışmaları devam etmekte olup; Kimyevi gübrelerin piyasa denetimleri hakkında 2002/1 sayılı genelge kapsamında tarımsal üretimde kullanılmak üzere üretilen, ithal edilen ve satılan kimyevi gübrelerin piyasa/şikayet denetimi ile gübrelerin üretildiği, satıldığı (gübre bayii) ve depoladığı yerlerin denetimi ile ilgili işlemler yapılmaktadır. Toprak tahlil sonuçlarına göre gübreleme yapmak gerekliliği anlatılmaktadır. Tarım amacı ile kullanılan gübreler azotlu, fosforlu, potasyumlu,mikro elementler olmak üzere 4 grupta toplanmaktadır. Kullanım miktarları toprak tahlilerine göre belirlenmelidir. Dönem dönem toprakta fazla birik meydana gelmektedir.bu birikim bitki gelişimini olumsuz etkilemektedir.çiftçiler bu konuda bilgilendirilmektedir. Çiftlik Gübresi : Đlimizde yılda ton kuru çiftlik gübresi elde edilmekte ve topraklarımızda kullanılmaktadır. Kullanılan çiftlik gübresi yeterli olmadığından suni gübre ile ihtiyaç tamamlanmaktadır. Çiftlik gübresinin ürünlerde insan sağlığına zararlı hiçbir madde bırakmadığı gibi, toprağı ıslah edici bir özellik taşıdığından erozyonu da önlemektedir. Fosfor : Bitkiler tarafından alınabilir fosfor tayinlerinde olsen metoduna göre tarım topraklarında fosfor varlığı tespit edilmiştir. Đlimizde saf olarak ton fosfora ihtiyaç duyulmaktadır. Bitkiler tarafından alınabilir fosfor tayininde tarım topraklarının % ünde fosfor çok az, % sinde ise çok yüksek fosfor varlığı saptanmıştır. Bu değerlendirmeler sonucu yetersizliği gösteren alanların fosforlu gübrelerle gübrelenmesi gerekmektedir. 222

236 Potasyum : Memleketimizin jeolojik yapısı ve iklim durumu, topraklarda fazla miktarlarda potasyum birikmesine neden olmaktadır. Đl topraklarının % 5.61 inde potasyum az, % 7.40 ında orta, % 8.84 ünde yüksek ve % 70.1 inde çok yüksek miktarda olduğu saptanmıştır. Đlimizde saf olarak ton potasyuma ihtiyaç duyulmaktadır. Kükürt : Bağlarda külleme hastalığının tedavisi için kullanılmaktadır. Đlimizde, istenilen teknik düzeyde gübreleme yapılamamaktadır. Yukarıda kullanımı gerçekleşen kimyasal gübreler genel ekiliş alanlarına vurulduğunda yetersiz kalmakla birlikte sulu pamuk ve sebze ziraatinde kısmen de olsa teknik dozun üzerinde çıkıldığı gözlenmektedir. H.5.3. Toprak Kullanımı Meyilli ve az meyilli arazilerde uygun ürün seçme, toprak işleme metotlarının kullanılması konusunda çiftçiler bilgilendirilmektedir. Hatay Đl Tarım Müdürlüğü Hatay Tarım Đl Müdürlüğü 2003 Master Planı 2007 Hatay Đli Çevre Durum Raporu (H).TARIM VE HAYVANCILIK KAYNAK 223

237 I.MADENCĐLĐK Hatay Đli Maden Haritası-1 DÖRTYOL REYHANLI İSKENDERUN SERİNYOL KIRIKHAN ALTINÖZÜ SAMANDAĞ YAYLADAĞI Hatay Đli Maden Haritası-2 HARĐTA 10: 224

238 Hatay Đli Maden Haritası-2 HARĐTA 11: 225

239 Hatay da maden varlığı olarak altın, alüminyum, asbest, bakır, kurşun, çinko, civa, demir, dolomit, fosfat, krom, manganez, manyezit ve mermer rezervleri bulunmaktadır. Madenciliğin Hatay ili ekonomisinde önemli bir yeri yoktur.bu sektörde istihdamın düşüklüğüde ilde önemli bir faaliyet kolu olmadığını göstermektedir. Đlde Đskenderun Siyahı olarak adlandırılan beyaz damarlı,siyah ve parlak renkte piyasada aranan ve rağbet gören mermerin çıkarıldığı mermer ocakları blok veriminin düşük olması nedeni ile terk edilmiştir. Hatay ilindeki maden varlıkları aşağıdaki harita ve tablolarda verilmiştir. 1 Alçı Taşı 14 Dolomit 27 Kuvars 41 Sodyum Sülfat 2 Alunit 15 Feldspat 28 Kuvarsit 42 Sillimanit 3 Andaluzit 16 Florit 29 Kuvarskumu 43 Stronsiyum 4 Asbest 17 Fosfat 30 Kükürt 44 Talk 5 Aşındırıcılar 18 Genleşen Kil 31 Lüle Taşı 45 Trona 6 Arduvaz 19 Grafit 32 Manyezit 46 Titanyum 7 Barit 20 Granit 33 Mermer 47 Tuğla Kiremit 8 Bentonit Kaya Tuzu 34 Mika 48 Vermikülit 9 Bor 22 Kalsit 35 Olivin 49 Wollastonit 10 Boya Toprakları.. 23 Kaolen 36 Perlit 50 Yapı Taşları 11 Disten 24 Kireç 37 Profillit 51 Zirkon 12 Diyatomit 25 Kum-Çakıl 38 Pomza 52 Zeolit 13 Döküm Kumu 26 Mıcır 39 Refrakter Killer ve Şiferton Hatay il sınırları içerisindeki sanayi madenleri 226

240 I.1. MADEN KANUNUNA TABĐ OLAN MADENLER VE DOĞAL MALZEMELER I.1.1. Sanayi Madenleri CĐNSĐ BULUNDUĞU YER REZERV KALĐTE/TENÖR AÇIKLAMA Asbest( Asb ) Gökyar,Kurudere Đncirlipınar,Olukpınar Dolomit ( Dol) Đskenderun Çevresi ton Fosfat(P) Kireçtaşı Manyezit Yayladağı-Bezge Glokonili Fosfat Yatağı Đsdemir Kalker-Dolomit Ocağı Dörtyol-Erzin Çınarlı Dere Yatağı %4-15 asbest lif uzun: 1-5 %32-33 CaO %18-19 MgO ton %7,87-13 P2O5 Yatak Geçmiş Yıllrda Đşletilmiştir 33 ton 720 ton %96,30 CaCO3 %1,98 SiO2 %0,4 MgO - Görünür Muhtemel Mümkün Muhtemel Görünür Muhtemel Görünür Mutemel Görünür Muhtemel Mermer Đskenderun Siyahı Üretim Yok Siyah Parlak Renkli - TABLO

241 TURKĐYE-HATAY-ASBEST MADENĐ HARĐTA 12: 228

242 TURKĐYE-HATAY-DOLOMĐT MADENĐ HARĐTA 13: 229

243 TURKĐYE-HATAY-FOSFAT MADENĐ HARĐTA 14: 230

244 I.1.2. Metalik Madenler 1 Altın 8 Kadmiyum 2 Antimuan 9 Molibden 3 Bakır - Pirit 10 Nikel 4 Boksit 11 Vanadyum 5 Kalay 12 Demir 6 Kurşun - Çinko Manganez 7 Krom 14 Tungsten (Wolfram) Hatay il sınırları içerisindeki sanayi madenleri CĐNSĐ BULUNDUĞU YER REZERV KALĐTE/TENÖR AÇIKLAMA Altın ( Au) Akıllıçay,Kisecik Köyü m ton %0,1 gr/m3 Au %4 gr/ton Au Mümkün Alüminyum Dörtyol ton %15-25 Al2O3 %30-40 Fe2O3 Görünür Muhtemel Bakır-Kurşun- Çinko Söğüt-Hassa zuhuru Zuhur %4 Cu - Krom Etibank a ait sahalar ton % Cr2O3 Demir Kırıkhan Katsal Yatağı ton ton ton %33,76 Fe2O3 %15,20 Fe2O3 %25,35 Fe2O3 Görünür Mutemel Mümkün Görünür Muhtemel Mümkün Manganez Dörtyol-Sarıyeriskenderun zuhuru 5 ton - - TABLO

245 TURKĐYE-HATAY-ALTIN MADENĐ HARĐTA 15: 232

246 TURKĐYE-HATAY-DEMĐR MADENĐ HARĐTA 16: 233

247 I.1.3. Enerji Madenleri Konu ile ilgili sistematik veri bulunamamıştır. I.1.4. Maden Kanunu na Tabi Olan Doğal Malzemeler Sabit sermaye yatırımları, girdi-çıktı ve katma değer, 1997* DĐE 1997 Madencilik (Milyon TL) TÜRKĐYE AKDENĐZ HATAY Sabit sermaye yatırımları Devlet Özel Girdi Devlet Özel Çıktı Devlet Özel Katma değer Devlet Özel TABLO 71: Köyü / Mevkii Cinsi m 2 Makbu Rusum Adı Soyadı Ruhsat Müddeti Arpahan Bedirge Der. Kum-çakıl Bedelsiz Karayolları 5. Böl Md Kuruyer Şıkrıktepe Taş yıl yıl yıl Gürtaş Ltd. Şti TABLO 72: 234

248 Kuruyer Büyükdere Taş yıl yıl Günay Krd. Ltd.Şti Dursunlu Büyüktaş taş yıl ,3,4 ve 5. yıllar Encümence belirlenecek Dertaş Đnş.Tah.Mad.Lm t.şt Kuruyer Şıkrıktepe taş Bedelsiz Karayolları 5. Bl. Md Kuruyer Harebe taş 22 Dönüm 1. yıl ve 3. yıllar Kartaş Đnş. Tah.San.Lt.Şt Enek Ariyet Bedelsiz Karayoları 5. Böl. Md TABLO 73:. Đlçesi : Belen Kıcı Atik taş yıl Ercan KURT yıl yıl Bakras Ötençay kireç Yıl Yıl yıl Kıcı Atik taş Yıl Yıl yıl Yıldırım Kireç.ltd.Şt. M.Necdet KIZILDAĞ

249 Bakras Bağlama taş Bedelsiz Karayolları 5. Böl. Md. Kıcı Atik kum-çakıl Bedelsiz Karayolları 5. Böl. Md TABLO 74:. Kıcı Kurudere taş Yıl yıl yıl Kızıldağ Đnş.Tic.Şti Kıcı Kurudere taş yıl ve 3. yıllar Encümence belirleyecek Ahmet ÇETĐN Ötençay Bağama taş yıl ve 3. Yıllar Encümence belirleyecek Çapar Đnş. Mal. Tic. Ltd. Şti TABLO 75: Đlçesi : Erzin Turunçlu Burnaz kum yıl yıl yıl Ceyhan Toros Gübre A.Ş TABLO 76:

250 Đlçesi : Kırıkhan Karamağara Gündüzlü taş yıl yıl A.Hacıfettah oğlu Karamağara Gündüzlü taş Bedelsiz Karayolları 5. Böl. Md Başpınar Kastal taş Bedelsiz Karayolları 5. Böl. Md TABLO 77: Đlçesi : Đskenderun Karapelit Şekere taş Bedelsiz Karayolları 5. Böl. Md Aşkarbeyli Kısıkdere taş Bedelsiz D.L.H. Đnş. 9. Böl. Md TABLO 78: Đlçesi : Reyhanlı Akyayla Hasnekiye kum yıl yıl Durmaz Đnş. Ltd. Şti yıl Akyayla Telkermit kum yıl Kılınçlı Đnş. Ltd. şti yıl TABLO 79: 237

251 Đlçesi : Samandağ Çöğürlü Asi Nehri kum-çakıl Bedelsiz D.S.Đ. 63. Şb. Md TABLO 80: Đlçesi : Yayladağ Yenice kum-çakıl Bedelsiz D.S.Đ. 63. Şb. Md TABLO 81: Đlçesi : Kumlu Batıayrancı Müşrüfe kum-çakıl yıl ve 3. Yıllar Encümence belirlenecek Türkmenoğlu Đnş.Ltd.Şti TABLO 82: 238

252 (I).MADEN KAYNAK DĐE verileri Hatay Đli Çevre Durum Raporu M.T.A. Web Sitesi ( ) 239

253 J.ENERJĐ J.1. KAYNAKLARINA GÖRE ENERJĐLERĐN SINIFLANDIRILMASI J.1.1. Birincil Enerji Kaynakları J Güneş Enerjisi Tükenme niteliğine sahip konvensiyonel enerji kaynakları yerine önerilen alternatif enerji kaynakları arasında yer alan güneş enerjisi, iletim dağıtım gibi sorunları olmaması, çevre kirliliği oluşturmaması nedeniyle diğer enerji kaynaklarına göre üstünlük taşımaktadır. Güneş enerjisinden yararlanma çalışmaları ülkemizde 1960 yılında başlamış olup bugün en çok kullanılan sistemleri üç ana başlıkta toplayabiliriz. a - Termal Güneş Santralleri b - Güneş Kollektörleri c - Güneş Pilleri Güneş, rüzgar, kömür gibi sınıflandırdığımız alt başlıklardır. Bunlar gereken enerji hizmetlerine dönüştürülünceye, makinalarda ya da soba, türbin veya motor gibi araçlarda kullanılıncaya kadar işe yaramaz. Bu nedenle ilimizde etkili olan güneş, rüzgar ve su enerjisinden yararlanma olanakları ve etkilerinin bilinmesi gerekmektedir. Hatay Đl Merkezinin Güneşlenme Süresinin Aylık Ortalaması Aylar Güneşlenme süresi (saat /gün) Ocak 3.15 Şubat 4.18 Mart 5.54 Nisan 7.51 Mayıs 9.18 Haziran 9.58 Temmuz 11.3 Ağustos Eylül 9.59 Ekim 6.52 Kasım 4.15 Aralık 3.06 Hatay Đl Merkezinin Sıcaklık Ortalamaları (Meteoroloji Đl Müd.Verileri 2007) Aylar MAX C o MIN C o ORT C o Ocak 13,2 2,8 7,6 Şubat 15,1 7,0 10,6 Mart 19,2 9,3 13,9 Nisan 21,0 11,2 15,9 Mayıs 28,1 18,6 22,6 Haziran 30,1 21,9 25,6 Temmuz 33,0 24,7 28,2 Ağustos 32,4 25,8 28,4 Eylül 32,2 22,1 26,4 Ekim 29,4 17,9 22,7 Kasım 20,4 11,0 15,0 Aralık 13,9 5,0 8,6 Yıllık Ort TABLO 83: 240 TABLO 84:

254 J Rüzgar Enerjisi Dogu Akdeniz'de rüzgar kış aylarında (NE) Kuzey Doğu, Yaz aylarında (SSW) Güney, Güney Batı olarak esmektedir. Yaz rüzgârlarının Hatay ve çevresi için serinletici etkisi vardır. Đlkbahar mevsimi yer rüzgarları Güney Batıdan 3600 saat esmekte, Kuzey Doğudan 1500 saat, ortalama hızı m/s dir. Yaz mevsimi yer rüzgarları Güney Batıdan 6000 saat eser, ortalama hızı 0,2,10,8 m/s arasındadır. Sonbahar mevsimi yer rüzgarları Güney ve Güney Batıdan 5400 saat,kuzey Doğudan 2100 saat esmekte, hızı 0,2,10,8 m/s arasındadır. Kış mevsimi Kuzey Doğudan esmektedir, hızı 0,2,10,7 m/s arasındadır. TABLO 85: HATAY ili için Aylara göre yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları (m.sec.) (Meteoroloji Đl Müd.Verileri 2007) AYLAR YILLIK YILLIK 1,3 1,4 1,9 2,1 2,9 3,9 4,3 4,4 3,1 1,9 1,5 1,3 2,5 TABLO 86: ANTAKYA için Aylara göre 27 yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları (m.sec.) (Meteoroloji Đl Müd.Verileri 2002) AYLAR YILLIK SON 27 YILLIK TABLO 87: ĐSKENDERUN için Aylara göre 31 yıllık Rüzgar Hızı Ortalamaları(m.sec.) (Meteoroloji Đl Müd.Verileri 2002) AYLAR YILLIK SON 31 YILLIK Đlimiz sınırları içinde, rüzgar hızı, rüzgar enerjisi doğal potansiyelinden yararlanmaya yönelik yeni yeni yatırım çalışmaları bulunmaktadır. 241

255 J Su Enerjisi Hatay ilimizde dalga enerjisinden yararlanılmaya yönelik çalışma ve proje mevcut değildir. J Biyogaz Enerjisi Đlimizde Biyogaz üretimi ve yönetimine yönelik çalışmalar mevcut değildir. J Biyomas Enerjisi J Odun Đlimizde Biyomas üretim ve tüketimine ait çalışma mevcut değildir. Hatay ilinde Antakya ve Dörtyol Orman Đşletme Müdürlükleri bulunmaktadır. Antakya Orman Đşletme Müdürlüğü ne bağlı 7 Orman Đşletme Şefliği vardır. ( Antakya, Samandağı, Yayladağı, Kırıkhan, Ster hesabına göre fiyatlandırılır. Kesilen ağaçların dallarından ve çürümüş gövdelerden odun yapılır. Buna göre ; a) Odun, Devlet Orman Đşletmeleri depolarından temin edilir. b) Şahısların tapulu arazilerinde olan ağaçların kesilmesinden temin edilir. c) Şahısların bahçelerindeki, verimleri azalmış yaşlı zeytin ve meyve ağaçlarından odun temin edilir. d) Đşçilere verilen köylü pazar satışı odunlarından temin edilir. Hatay ili ( Dörtyol Orman Đşletme Müdürlüğü hariç ) yıllık odun tüketim miktarı (elli bin) ster dir. Antakya Orman Đşletme Müdürlüğü nün yıllık odun üretimi bin (onbeş - onaltı bin) ster dir. Bu nedenle Hatay ili odun açığını, Trükiye nin Muhtelif Devlet Orman Đşletme Müdürlüklerinden ve zeytin odunlarından karşılamaktadır. Hatay da tüketilen odunların cinsi; a) Đbreli ormanlarımızdan, kızılçam, karaçam odunu, b) Yapraklı ormanlardan, meşe, kayın, gürgen, sandal odunu, c) Okaliptus (Sılfata) odunu, d) Zeytin ve meyve odunu Hatay ilinde sunta ve Lif - Yoga (Kantralit) fabrikası yoktur. Ancak mabilya iskeletinde ve sandık takozu olarak kullanılır. J Kömür Đlimiz sınırları içinde kömür rezervi mevcut değildir. 242

256 J Petrol (Fuel-Oil, Motorin,Asfalt,Benzin,LPG) Đlimiz sınırları içinde petrol rezervi ve rafineri mevcut değildir. J Jeotermal Enerji Erzin Başlamış Kaplıcaları ve Şifalı Suları : Đl sınırları içinde Erzin ilçesinde içme ve kaplıca bulunmaktadır. Đçmelerde su saniyede 0.2 lt çıkmakta olup sıcaklığı 24 OC' dır. Hem içme hem de banyo uygulamalarında kullanılan su, karaciğer, safra kesesi, mide, bağırsak, pankreas, metabolizma hastalıkları ve diabet hastalıklarında olumlu etkiler yapmaktadır. Yine Erzin ilçesi Başlamış köyünde, debisi 0.2 It i sn olan suların sıcaklığı 22 C'dir. Bu su, hem içme hem de banyo amacıyla kullanılmakta olup, birçok hastalığa iyi geldiği belirtilmektedir. Reyhanlı Hamamat Kaplıcaları : Reyhanlı-Kırıkhan karayolu üzerinde bulunan Hamamat kaplıcaları Özel Đdare Müdürlüğü tarafından yeniden yapılarak modern bir yapıya kavuşmuş bulunmaktadır.yörenin en büyük kaplıcası olup,bir çok hastalığa iyi geldiği söylenmektedir. Hamamat Kaplıcaları (Kumlu Kaplıcaları) 243

257 J DoğalgazEnerjisi Đlimiz sınırları içinde doğalgaz rezervi bulunmamaktadır. J.1.2. ikincil Enerji Kaynakları Konuyla ilgili bilgi bulunamamıştır. J Termik Enerji Đlimiz sınırları içinde termik santral bulunmamaktadır. J Hidrolik Enerji Đlimiz sınırları içinde, Dörtyol ilçesi, Kuzucular beldesi sınırları içinde 1 adet Hidrolik Santral mevcuttur. Bu santrale ait bilgiler: - Akarsu hacmi; 500 lt/sn - Üretim kapasitesi ; Aylık ortalama kw/saat J Nükleer Enerji Đlimiz sınırları içinde radyoaktif kaynak ve rezerleri bulunmamaktadır. J.2. ENERJĐ TÜKETĐMĐNĐN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI Enerji (1) TÜRKĐYE AKDENĐZ HATAY Toplam...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) Resmi Daireler...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) Dağıtım şirketleri...miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) Otoprodüktörler...Miktar (kwh)

258 ...Ticarethaneler...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) Meskenler...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) Tarımsal Sulama...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) Şantiyeler...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) Sokak Aydınlatma...Miktar (kwh) Diğerleri...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) TEAŞ Direkt Satışları...Miktar (kwh) Değer, KDV dahil (Bin TL) TABLO 88: Elektrik tüketimi, 1997 (J).ENERJĐ KAYNAK DĐE verileri Hatay Đli Çevre Durum Raporu DSĐ Bölge Müdürlüğü-Adana 245

259 K.SANAYĐ VE TEKNOLOJĐ K.1. ĐL SANAYĐNĐN GELĐŞĐMĐ, YER SEÇĐMĐ SÜREÇLERĐ VE BUNU ETKĐLEYEN ETKENLER Hatay ın ekonomisini incelerken Antakya ve Đskenderun olarak iki cazibe merkezi şeklinde ele almak gerekir. Đskenderun ve yöresi Đskenderun Demir Çelik Fabrikaları A.Ş. nin kurulmasına bağlı olarak metal ana sanayiinde gelişmeler göstermiş, ve sanayi şehri hüvviyetine bürünmüştür. Đskenderun, Organize Sanayi Bölgesini kurmuş ve ikincisini kurma çalışmalarını sürdürmektedir. Đskenderun Limanının özelleştirilmesi ve Đskenderun Serbest Bölgesinin hayata geçirilmesi ile de Đskenderun da şu günlerde durgunluk yaşayan ticaret ve ekonomi canlanma Şansına kavuşacaktır. Hatay ilinin merkez ilçesi Antakya da ekonomiye yön veren, yörenin bel kemiğini oluşturan başlıca sektörler tarım ve ticaret sektörleridir.gelişmişlik bakımından Türkiye genelinde 858 ilçe arasında 80.sırada yer almaktadır. Đlçelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırmasında merkez ilçeler itibariyle 48. sırada bulunmaktadır. Đlçe, çeşitli sektörler açısından önemli düzeyde potansiyeli olan bir bölgedir. Antakya da bugün ticaret, hem ulusal, hem uluslararası boyutuyla önemli bir ağırlığa sahiptir. Bölgede üretilen ve ihrac edilen başlıca ürünler; pamuk, buğday, zeytinyağı, tütün ve narenciyedir. Son yıllarda seracılığın da gelişmesiyle turfanda sebzecilikte de önemli üretim düzeylerine ulaşılmıştır. 80 li yıllarla birlikte yörede önemli bir sektör konumuna gelen ihracat, yöre ekonomisine oldukça büyük katkılar sağlamıştır yılı itibariyle Antakya da 279 firma ihracat işiyle iştigal etmektedir. Ve son yıllarda yaklaşık 40 firma devamlı olarak 1 milyon $ ın üzerinde ihracat getirisi sağlama başarısını göstermektedir yılında Antakya lı firmaların gerçekleştirdiği ihracat 145 milyon $ dır. Hatay lı firmaların 2000 yılı ihracatı ise; 217 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. Bölgeden, taze sebze-meyve, hububat, baklagil, ve çeşitli sanayi ürünlerinin ihracatı yapılmaktadır. Ortadoğu ya, Batı Avrupa ya, Rusya ya ve Bağımsız Devletler Topluluğu na kadar pek çok ülkeye Antakya dan ihracat yapılmaktadır yılında Antakya dan yapılan ithalat; 2 milyon 428 bin $, Hatay dan yapılan ithalat ise; 1 milyar 875 milyon $ dır. 80 li yıllarla birlikte ihracata paralel olarak büyük bir gelişme gösteren uluslararası nakliye sektöründe bugün araçların %30 dan fazlası yenilenmiştir yılı sonu itibariyle 113 uluslararası nakliye firması, 2500 çekici ile 67 milyon $ lık getiri sağlamıştır. Bunun yanında uluslararası yolcu taşımacılığından da 11 milyon $ lık döviz getirisi elde edilmiştir. Bugün; ihracatta, uluslararası taşımacılıkta ve tarım sektöründe avantajlı pozisyonlar yakalamış olan Antakya, sanayide ve turizm alanında da söz sahibi olmaya hazırlanmaktadır dönümlük arazi üzerine kurulan Antakya Organize Sanayi Bölgesi nin altyapı çalışmaları tamamlanmış ve m2 si 3 $ dan arsa satışlarına başlanmıştır. Şu anda 2 adet fabrika faaliyete başlamıştır. Yöredeki gelişmiş pazarlama yapısı, gelişecek olan sanayinin ulusal ve uluslararası pazarlama ağını oluşturabilmesi açısından önemli bir faktör konumundadır. 246

260 90 adet parselden oluşan AOSB, Antakya nın Topboğazı mevkiinde ve şu anda etüd çalışmaları yapılmakta olan Uluslararası Havaalanına çok yakın bir bölgede bulunmaktadır. Yakın bir tarihte, Antakya ayağı tamamlanacak olan otoban yol da AOSB nin yakınlarından geçmektedir. Organize Sanayi Bölgesi nin Đskenderun Körfezi ne uzaklığı 30 km., Cilvegözü Sınır Kapısına uzaklığı ise 40 km. dir. Antakya da sanayiden bahsederken büyük bir istihdam alanı yaratan geleneksel sektörleri de gözardı etmemek gerekir. Ham deri işleyen 50 adet işletme 750 kişiye istihdam sağlamakta ve ayda ortalama 750 ton civarında deri işlemektedir. Ayakkabıcılık dalında 550 işletme 2500 kişiye istihdam sağlamakta ve günde ortalama çift ayakkabı üretmektedir. Mobilyacılık sektöründe de irili ufaklı 2500 adet işletme faaliyet göstermekte ve büyük istihdam sağlamaktadır. Antakya da işgücünün nitelikli bir işgücü olması sanayide nitelikli işgücü kullanılması gereği gibi bir problemi tamamen ortadan kaldırmaktadır. Nüfusun öğrenim düzeyi incelendiğinde Antakya nüfusunun öğrenim düzeyinin Hatay ve Türkiye ortalamasının da üzerinde olduğu görülür. Hatay da ve özelde Antakya da nüfusun lise ve Yükseköğretim düzeyinin yüksek olması ekonomik ve sosyal kalkınma için büyük bir üstünlük sağlamaktadır yılında kurulan ve bugün civarında öğrenciye eğitim imkanı sağlayan Mustafa Kemal Üniversitesi kentin gerek kültür, gerekse ekonomik hayatına büyük katkılar yapmaktadır. Kentin turizm açısından da büyük bir potansiyeli vardır. Tarihi ve doğal zenginlikleri yanında deniz, sağlık, dağ turizmi gibi çeşitlilikleriyle yıl boyunca turizmden yararlanma olanağı sağlamaktadır. Bunun yanı sıra zengin mutfağı ile Türk mutfağı içinde özel ve önemli bir yere sahiptir. Antakya pek çok uygarlığı yaşamış ve bu uygarlıkların kültür karışımlarından yoğrulmuş çok eski ve tarihi bir yöredir yılında Papa IV.Paul tarafından hac yeri olarak ilan edilen ve Hıristiyan alemi için ilk kiliselerden biri olan "Sen Piyer Kilisesi", dünyanın mozaik açısından en önemli ikinci Müzesi olan "Antakya Müzesi" dünyaca tanınan turistik ve tarihi değerde yerlerdir. Her yıl 29 Haziran günü Katolik kilisesince Sen Piyer Kilisesi nde ayinler düzenlenmekte ve dünyanın dört bir yanından bu ayine katılmak üzere hristiyanlar Antakya ya gelmektedir. Antakya ve yöresi Harbiye, Sarımazı ve Batıayaz Yaylaları ile dağ ve yayla turizmine imkan sağlamaktadır. Sağlık turizmi açısından Erzin deki Kaplıca Suyu ve Đçmeler önemli birer potansiyeldir. Dini turizm yönünden bakıldığında Samandağ daki Hızır A.S. Türbesi, Kırıkhan daki Beyazıt Bestami nin makamı ve daha pek çok önemli islam büyüğünün makamları önem arz eder. Samandağ-Arsuz kıyı şeridi temiz ve el değmemiş kesimleriyle deniz turizmi için elverişli bölgelerdir. Gerek turizm, gerek ticari açıdan büyük bir gereklilik olan ulaşım altyapısı değerlendirildiğinde, Hatay ın uluslararası yolların buluştuğu bir kavşak noktasında bulunmasının avantaj sağladığı söylenebilir. Antakya dan geçen yolun bir kolu Đsrail- Lübnan hattı üzerinden Kahire ve Afrika ya açılmakta, diğer bir kolu ise Arabistan Yarımadasının en güneyine varmaktadır. Antakya; sınır bölgesi olması, Đskenderun Körfezi ne, GAP a yakınlığı, yörede dış ticaret ve nakliye sektörlerinin gelişmişliği, Üniversite nin mevcudiyeti ve Havaalanının 247

261 yapım çalışmalarına başlanmış olması, Organize Sanayi Bölgesinin altyapısının tamamlanmış olmasının yanısıra, turizm değerleri ile de yatırımlar için cazip bir bölge olma özelliğine sahiptir yılında kurulan Antakya Ticaret ve Sanayi Odası, bugün yaklaşık 3800 kayıtlı üyesi ile Antakya nın gerek ticari, gerekse sanayi hayatına yön veren öncü bir kuruluş olmaya devam etmektedir. K.2. GENEL ANLAMDA SANAYĐNĐN GRUPLANDIRILMASI Antakya Organize Sanayi Bölgesi HARĐTA 17 Payas Organize Sanayi Bölgesi Antakya Küçük Sanayi Sitesi 248

262 K.3. SANAYĐNĐN ĐLÇELERE GÖRE DAĞILIMI Sanayi Sicil Belgesi Almış Sanayi Tesislerinin Đlçelere Göre Dağılımı-2002 ĐLÇENĐN ADI FĐRMA SAYISI TOPLAM ÜRETĐMĐ (*) ÇALIŞAN ĐŞÇĐ SAYISI ANTAKYA m2/yıl A/yıl m/yıl Ton/yıl m3/yıl 1550 ALTINÖZÜ ton/yıl 9 BELEN 5 DÖRTYOL adet/yıl ton/yıl ton/yıl A/yı ERZĐN ton/yıl 10 ĐSKENDERUN ton/yıl ad/yıl KIRIKHAN ton/yıl 467 KUMLU ton/yıl 18 REYHANLI ton/yıl 416 SAMANDAĞ YAYLADAĞI HASSA T/yıl m/yıl m2/yıl TOPLAM m3/yıl ton/yıl adet/yıl (*) Üretim Birimi,üretim konusuna göre m,m2,m3,adet,ton,vb. biçimde toplam üretim sütununda belirtilmiştir. TABLO 89: 249

263 K.4. SANAYĐ GRUPLARINA GÖRE ĐŞYERĐ SAYILARI VE ĐSTĐHDAM DURUMU Đmalat sanayiinde işyeri sayısı, ücretle çalışanlar ve yapılan ödemeler (10+), 1993 A. Toplam B. Devlet C. Özel Đmalat sanayii (1) Ücretle çalışanların ortalaması Ücretle Çalışanlara Yapılan Ödemeler (Milyar TL) Sektörler Đşyeri sayısı Emekli San. bağlı olanlar SSK'ya bağlıolanlar Toplam Yıllık ortalama çalışan sayısı Emekli sandığına bağlı olanlar SSK'ya bağlı olanlar Toplam Ýmalat A 62 1,549 14,449 15,998 16, ,902 3,120 B 2 1,549 11,093 12,642 12, ,666 2,884 C 60-3,356 3,356 3, (31) Gıda, içki, tütün A B C (32) Tekstil A B C (33) Kereste A B C (**) (34) Kağıt ve basım A B C (35) Kimya A

264 B C (*) (36) Taş ve toprak A B C (37) Metal A 14 1,549 11,883 13,432 13, ,745 2,962 B 1 1,549 10,768 12,317 12, ,619 2,837 C 13-1,115 1,115 1, (38) Metal eşya A 12-1,042 1,042 1, B C 12-1,042 1,042 1, DĐE 2002 verileri TABLO 90: K.5. SANAYĐ GRUPLARINA GÖRE ÜRETĐM TEKNOLOJĐSĐ VE ENERJĐ KULLANIMI Elektrik tüketimi, 1994* Enerji TÜRKĐYE AKDENĐZ HATAY Toplam...Miktar (kwh) 54,201,983,482 6,630,049,781 1,038,332,366...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 93,206,523,654 7,366,278, ,905,247...Resmi Daireler...Miktar (kwh) 3,271,298, ,792,921 43,730,688...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 6,334,741, ,926,713 83,565,109...Sanayi Đşletmeleri...Miktar (kwh) 28,463,560,315 3,295,957, ,286,

265 ...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 48,680,444,519 1,951,091, ,105,048...Tarımsal Sulama...Miktar (kwh) 1,134,217, ,791,877 59,164,988...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 754,306,363 82,330,095 35,654,243...Meskenler...Miktar (kwh) 13,083,352,261 1,527,183, ,775,715...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 22,620,271,325 2,780,703, ,243,053...Ticarethaneler...Miktar (kwh) 4,185,074, ,311,094 37,927,662...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 9,665,150,130 1,251,650,709 91,845,306...Şantiyeler...Miktar (kwh) 433,718,641 57,539,270 7,046,901...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 1,537,530, ,749,445 10,063,784...Hayır Kurumları...Miktar (kwh) 91,965,930 8,657,548 86,396...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 44,898,677 2,162, ,468...Sokak Aydınlatma...Miktar (kwh) 2,375,727, ,840,486 43,509,657...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 1,780,392, ,653,485 34,111,571...Diğerleri...Miktar (kwh) 1,163,068, ,975,512 18,803,933...Deðer, KDV dahil (Bin TL) 1,788,787, ,010,819 29,192, * Bilgi geçicidir. DĐE verileri TABLO 91: 252

266 SANAYĐ SĐCĐL BELGESĐ ALMIŞ SANAYĐ TESĐSLERĐNĐN SEKTÖREL DAĞILIMI MART 2008 SEKTÖRÜN ADI FĐRMA SAYISI TOPLAM ÜRETĐM(*) Gıda içki ve tütün sanayi ton/yıl ÇALIŞAN ĐŞÇĐ SAYISI DOKUMA GĐYĐM EŞYASI VE DERĐ SANAYĐ ORMAN ÜRÜNLERĐ VE MOBĐLYA SANAYĐ KAĞIT, KAĞIT ÜRÜNLERĐ VE BASIM SANAYĐ KĐMYA PETROL, KÖMÜR, KAUÇUK VE PLASTĐK ÜRÜNLERĐ SANAYĐ adet/yıl kasa/yıl, lt/yıl, kg/yıl ton/yıl m 2 /yıl adet/yıl m/yıl tak/yıl, çiftçi/yıl düzine/yıl, kg/yıl ton/yıl adet/yıl m 2 /yıl m 3 /yıl m/yıl Takım/yıl m 2 /yıl mt/yıl paket/yıl ton/yıl ton/yıl adet/yıl

267 TAŞ VE TOPRAĞA DAYALI SANAYĐ m 2 /yıl m.tül/yıl kg/yıl, ton/yıl adet/yıl m 2 /yıl 918 METAL ANA SANAYĐ ton/yıl METAL EŞYA MAKĐNE VE TEÇHĐZAT ULAŞIM ARACI, ĐLMĐ VE MESLEKĐ ÖLÇME ALETLERĐ SANAYĐĐ ton/yıl adet/yıl m/yıl kg/yıl TOPLAM ton/yıl adet/yıl m 2 /yıl m/yıl m 3 /yıl, paket/yıl kasa/yıl, tak/yıl m.tül/yıl lt/yıl çift/yıl düzine/yıl kg/yıl (*) üretim birimi, üretim konusuna göre m 2,m 3,adet, ton vb biçiminde Üretim sütununda belirtilir. (Kaynak: Sanayi ve Ticaret Đl Müdürlüğü) 254

268 K.6. SANAYĐDEN KAYNAKLANAN ÇEVRE SORUNLARI VE ALINAN ÖNLEMLER K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği Çevre kirliliğinde önemli bir yer tutan hava kirliliği, konutlardan, sanayiden ve motorlu taşıtlardan kaynaklanmaktadır. Hava kirliliğine sebep olan tesislerin başında; Çimento Fabrikası, Sarıseki Gübre Fabrikası, Đskenderun ve Dörtyol ilçelerindeki sanayi kuruluşları, ĐSDEMĐR ile Dörtyol ilçesi Payas beldesinde kurulu bulunan irili ufaklı 24 adet haddehanelerdir. Bu tesisler arasında ĐSDEMĐR Fabrikalarının bacalarında bulunan filtrelerin birçoğu eskimiş durumundadır. Bu filtrelerde işlevlerini yerine getiremediği için emisyon fazla olmaktadır. Đskenderun Organize sanayi bölgesinde bulunan Ekinciler Demir - Çelik ve Yazıcı Demir Çelik Fabrikalarının çelikhane bacasında gaz ve toz tutucu filtre olmasına rağmen randımanlı çalışmamakta, çelikhanede ark esnasında çevreye yoğun bir şekilde toz emisyonu yayılmaktadır. Đskenderun Çimento Fabrikasında, elektro filtre bulunmasına rağmen, zaman zaman çalıştırılmaması hava kirliliğine sebep olmaktadır. Ayrıca Dörtyol Đlçesi - Payas Beldesinde bulunan haddehanelerin gaz tutucu filtreleri mevcut değildir. K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği Đskenderun, Dörtyol, Erzin ve Samandağı Đlimizde denize kıyısı olan ilçelerimizdir. Đskenderun Körfezi ni kirleten ana kirleticiler; Đskenderun şehir kanalizasyonu, ĐSDEMĐR, Toros Gübre Fabrikası ve Sarıseki Gübre Fabrikası ile petrol taşımacılığı için körfeze gelen gemilerin yaptığı kirliliklerdir. Ayrıca Adana ili sınırlarında kurulu bulunan endüstriyel tesis ve yerleşim yerleride körfezi kirletmektedir. Đskenderun şehir kanalizasyonu hiçbir arıtma işlemine tabi tutulmadan denize direkt olarak deşarj edilmektedir. Gübre fabrikaları ise fosforik asit soğutma suyunu denize direkt deşarj etmektedir. Ayrıca Đskenderun, Dörtyol karayolu üzerinde bulunan Mobil, Shell, Petrol Ofisi ve Delta Depolama tesislerinin arıtma ünitelerinin yetersiz olması nedeniyle denize petrol türevi maddeler verilmektedir. Yaklaşık 10 yıldır Đskenderun Körfezine yoğun bir petrol taşımacılığı olmakta, tankerlerden yapılan taşımacılık esnasında denize sızmalardan karışan petrol, Đskenderun körfezi nin kirlenmesine sebep olmaktadır. Petrol taşımacılığı yapan gemiler ise SĐNTĐNE ve BALAST sularını kıyıdan mil açıkta deşarj etmekte, deniz hareketleri neticesi kirlilik kıyıya kadar gelmektedir. Samandağı ilçesinde, deniz kirlenmesinin başlıca sebebi Suriye nin Lazkiye Limanı nda demirleyen gemilerin katı ve sıvı atıklarını denize deşarj etmeleri neticesinde 255

269 Samandağı kıyısına kadar gelerek sahili kirletmektedir. Ayrıca; Asi nehri taşıdığı kirlilikleri Samandağı ndan denize dökerek denizinde kirlenmesine sebep olmaktadır. K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği Đlimiz ve ilçelerimizde organize sanayi bölgeleri tarım arazilerini dışında ve sınıf arazilerde tesis edildiğinden bunlardan kaynaklanan herhangi bir toprak kirliliğinden bahsedilemez. K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği Kentlerde giderek tehlikeli bir hal alan çevre sağlığı sorunlarından biri de gürültü kirliliğidir. Başta Antakya ve Đskenderun ilçelerimizde bu çevre sorunu önemini korumaktadır. Gürültünün en önemli kaynağı trafiktir. Đlimizde trafiğe kayıtlı in üzerinde motorlu taşıt bulunmaktadır. Özellikle egzozları bozuk küçük motosikletler ve çevre yolunun bulunmaması nedeniyle şehir içinden geçen yük kamyonlarının gürültüdeki payı büyüktür. Đlimiz genelinde sanayi bölgelerinin bulunmaması, motor gücü ile çalışan işyerlerinden şehir içlerinde çalışarak yaptıkları gürültü çevrede yaşayanların huzur ve sükununu olumsuz yönde etkilemektedir. Endüstri gürültüsü olarak; 2 adet taşocağında yapılan gürültü ölçümünde anlık olarak 85 db(a) olduğu ölçülmüştür. Haddehanelerde olan gürültü ölçümü ise 88 db(a) olarak ölçülmüştür. Sanayinin yoğun olduğu Đskenderun ve Dörtyol ilçelerinde ise yapılan denetimlerde, belirtilen parametrelerin üzerinde gürültüye rastlanıldığı takdirde, izolosyona gidilmesi ve teknolojinin yenilenmesi istenmekte olup, Đlimizde sanayi tesislerinden kaynaklanan gürültü seviyesi önemsenmeyecek düzeydedir. K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar Đlimiz sınırlarında bulunan, sanayi tesisleri için tehlikeli ve zararlı atıkların özellikleri, miktarı, çeşidi ve bertaraf sistemiyle ilgili bir çalışma yapılmamıştır. Sanayi tesislerinin, az bir kısmının atık su arıtma tesisi olmasına rağmen kısmen çalıştırıldığı, kimi sanayi tesislerinde ise çalışmadığı tespit edilmiştir. Đlimizde önemli bir yer tutan Đskenderun Demir - Çelik fabrikasının atık su arıtma tesisinin çalıştırılmadığı gibi evsel atık suları için yapılan arıtma tesisi ise kısmen çalışmaktadır. Yine çimento fabrikasının evsel atık suları için yaptırdığı arıtma tesisi yapılan denetimlerde kısmen çalıştırıldığı tespit edilmiştir. 256

270 DĐE verileri Hatay Đli Çevre Durum Raporu Sanayi ve Ticaret Đl Müdürlüğü (K).SANAYĐ VE TEKNOLOJĐ KAYNAK 257

271 L.ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. ALTYAPI L.1.1. Su Sistemi ve L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi Hatay ilinde belediyeler düzeyindeki 367 köy ve 351 yerleşim ünitesinden 270 köy ve 235 ünitede yeterli içmesuyu bulunmaktadır. Bu durum, köylerin yüzde 73.6 sında, ünitelerin ise yüzde 67.0 sinde yeterli içmesuyu olduğunu göstermektedir. Yeterli içmesuyu olan köylerin oranı Türkiye ortalamasıyla aynı olup, ünite oranları Türkiye ortalamasının üzerindedir. Đlimiz Đskenderun ilçesinde, kente verilen temiz (içme suyu) su kaynaklarının kapasitesi 630 lt/sn dir. Şehir şebekesindeki döşenen boru miktarı ; 20 km. beton Asbest boru, 10 km. plastik (PVC) boru, 25 km. pik döküm boru, 10 km. Golvanizli borularıdır. Kentin atık ve yağmur sularını toplayıp tekrar kullanıma sunulmasıyla ilgili çalışmalar devam etmekte olup, bu çalışmalar 7 fazlı bölümler halinde yapılması düşünülmektedir. Bu çalışmalar ışığında bugüne kadar halen devam etmekte olan, 1. Faz kapsamındaki kent merkezinin altyapı çalışmaları ayrık sistem şeklinde yapılmaktadır. Yani; yağmur suları ayrı pis atık sular ayrı olarak döşenmekte ve bunların ayrı ayrı toplama merkezleri yapılmıştır. Bugüne kadar yapılan toplama hatlarının uzunluk ve kapasiteleri aşağıda sunulmuştur. Yağmur Suyu Toplama Merkezi ve Kapasitesi Deniz kıyısında 12 metre derinlik ve 6,5 metre çapında betonarme keson kuyu vasıtasıyla yapılmıştır. Kuyunun kapasitesi 400 m 3 tür. Kuyunun içinde her biri 475 lt/sn kapasitelik 3 faal 1 yedek deşarj pompası bulunmaktadır. Kent Merkezine Döşenmiş Bulunan Yağmur Suyu Kaynakları 1500 metrelik (0.43x3.00) metre ebatları olan betonarme kanalı betonarme boru ve ebatları : Yağmur suyu % 200 mm lik 160 metre Yağmur suyu % 300 mm lik 820 metre Yağmur suyu % 400 mm lik metre Yağmur suyu % 500 mm lik 650 metre Yağmur suyu % 600 mm lik 150 metre 258

272 Yağmur suyu % 800 mm lik 139 metre Yağmur suyu % 1000 mm lik 350 metre Yağmur suyu % 1200 mm lik 250 metre Yağmur suyu toplama merkezinden ayrı olarak gene sahil kesiminde 12 metre derinliğinde ve 6,5 metre çapında betonarme keson kuyuda toplanmaktadır. Kuyunun kapasitesi genel olarak 400 m 3 tür. Burada her biri faal olarak çalışan 3 asıl, 1 yedek olmak zere 4 adet yükseltme pompası bulunmakta ve her pompa kapasitesi 160 lt/sn olmak üzere 3 x 160 = 480 lt/sn kapasitesindedir. Kent içinde Döşenmiş Atık Su Boru ve Mesafesi Kanalizasyon % 200 mm lik 4136 metre Kanalizasyon % 300 mm lik 1872 metre Kanalizasyon % 400 mm lik 990 metre Kanalizasyon % 500 mm lik 1102 metre Kanalizasyon % 600 mm lik 200 metre Kanalizasyon % 700 mm lik 200 metre Kanalizasyon % 800 mm lik 50 metre Kanalizasyon % 900 mm lik 415 metre Atık suların toplama merkezinden arıtma merkezine isalesi ve arıtım tesisinin yapım ve kapasitesiyle ilgili proje seçim ve ihale çalışmaları devam etmekte olup, henüz sonuçlanmamıştır. Belen ilçemizde; içme sularının tamamı kaynak suyudur. Su şebekesinin tamamına yakını yeni şebekedir. Đlçede, cüzi bir kısmı kendi imkanlarıyla küçük çaplı kanalizasyon yapılmıştır. Diğer kısımlar foseptik çukurlarıyla çözümlenmektedir. Şu anda kanalizasyon proje yapımı Đller Bankasınca ihale edilmiş ve ileride kaynak temininden sonra kanalizasyon yapım işinin gerçekleştirilmesine çalışılacağı belirtilmektedir. Altınözü ilçemizde; kente verilen, temiz (içme suyu) su kaynaklarının, kapasitesi 27 lt/sn, suların iletildiği boruların, kalite ve uzunlukları ise 23 km.80 lik ve 100 lük 16 Atü plastik su borusu bulunmaktadır. Kentin atık sularının ve yağmur sularının toplanıp bunların tekrar kullanıma sunulması amacıyla; Ayrı toplama sistemleri ve arıtma sistemleri yoktur. 259

273 Kumlu ilçemizde; içme suları, Köy Hizmetleri tarafından yapılan grup isalesi ile Yenişehir Gölü membasından Kumlu ilçesine verilmesi gereken su miktarı 8.5 lt/sn, yapılan debi ölçümünde ilçeye 4 lt/sn su geldiği anlaşılmıştır. Đlçede m. uzunluğunda % 200 lük Nd 10 Atü AÇB borusunun döşendiği, eski şebeke olarak plastik ve atermit borular aracılığıyla yapıldığı belirtilmektedir. Đlçede, kanalizasyon mevcut değildir. Kentin artık suları ve yağmur sularını toplayıp kullanıma sunulması amacıyla yapılan bir çalışma yoktur. Erzin ilçemizde; kanalizasyon bulunmamaktadır. Tüm kirli sular foseptik ve sistemi ile çözümlenmektedir. Belediye bu sistemi vidanjörle desteklenmektedir. Şehir içme suyunun, Amanos Dağları ndan gelen 27 km. lik kısmı ve leçe mevkii ile 14 km. lik kısmının tamamı çelik boru ile 80 km. lik şehir şebekesi % 100 mm lik PVC boru ve 15 km lik ana hatlar ise AÇB den tesis edilmiştir. Kırıkhan ilçemizde; şehir içme-suyu cazibeli ve su sondaj kuyularından motopompla olmak üzere iki sistem şeklinde gelmektedir. Đlçemizde verilen temiz içme suyu kaynaklarının kapasiteleri şöyledir. Üngüzlü 40 lt/sn, Kozanoğlu 15 lt/sn Mahmudun-gözü 25 lt/sn, ve S sondaj kuyusundan 20 lt/sn olmak üzere toplam 100 lt/sn dir. Đlçede mevcut suların iletildiği borular şöyledir: 40 km. AÇB boru, 150 km. Çelik boru, 60 km. Plastik boru ve 20 km. Demir boru uzunluğu 270 km. dir. Đlçede kanalizasyon sistemi bulunmayıp ancak; Belediye Meclisi nin aldığı bir kararla kanalizasyon sistemi için çalışmalar Đller Bankası nca programa alınma safhasına gelinmiştir. Dörtyol ilçemizde; verilen temiz içme suyu, Üçgöz Membasından getirilmektedir. Kapasiteleri; DY1, DY2, DY3 olmak üzere 3 depomuz mevcuttur. DY ton kapasiteli olup, dinlendirici depo olarak kullanılmaktadır. DY2, ton kapasitelidir. DY3, depomuz ise 3000 ton kapasiteye sahip olup, verimlilikleri; 100 lt/sn olarak ortalama su akıtmaktadır. PVC, Aspest ve Çelik borular kullanılmış olup, çelik boru 6 km., Aspest boru 6 km., ve PVC boru 100 km. dir. Yayladağ ilçemizde; kente verilen temiz (içme suyu) su kaynaklarının kapasiteleri ve verimlilikleri şöyledir. 260

274 Đlçeye 3 kaynaktan içme suyu gelmektedir. 1) Kökmeryem - Kayapınar Menbaı : Đsale hattı uzunluğu Su kapasitesi Hattın cinsi : 5000 metre : minimum 2.50 lt/sn. : % 100 lük pik boru 2) Yayla (kastal) Menbaı : Đsale hattı uzunluğu Su kapasitesi Hattın cinsi : 2990 metre : minimum 2 lt/sn : % 100 lük plastik boru 3) Aslanyazı Menbaı : Đsale hattı uzunluğu Su kapasitesi Hattın cinsi : metre : 20 lt/sn : % 200 lük asbest ve çelik boru Đlçede pis su kanalizasyon şebekesi mevcut değildir. Bu nedenle belediyemizce atık suların toplanması arıtılması ve değerlendirilmesi gibi çalışmalar mevcut değildir. L.1.3. Yeşil Alanlar Kişi Başına Düşen Yeşil Alan Miktarı (hektar) GRAFĐK

275 Kişi Başına Düşen Yeşil Alan Miktarı (m 2 ) GRAFĐK 19 L.1.4. Elektrik iletim Hatları Hatay'da elektriksiz Köy bulunmamaktadır. TEDAŞ Hatay Elektrik Dağıtım Müessese Müdürlüğü; Đlimiz sınırları içerisinde Çukurova Elektrik A.Ş.'ne ait 6 adet 154/380kV'lık şalt merkezlerinden satın aldığı enerjiyi şehir merkezlerinde trafo, köylerde ise adet trafo ile 5.084,5 km. lik orta gerilim dağıtım hattı ile elektrik dağıtım ve hizmetlerini yürütmekte, ayrıca bakım ve onarımını da yapmaktadır. Đlimiz genelinde elektriklendirilmemiş köy ve mezra bulunmamaktadır. L.1.5. Doğal Gaz Boru Hatları Đlimizde doğal gaz boru hattı bulunmamaktadır. L.2. ULAŞIM 262

276 5.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 53.(ANTAKYA) ŞUBE ŞEFLĐĞĐ SINIRLARI ĐÇĐNDEKĐ DEVLET VE ĐL YOLLARININ SATIH CĐNSLERĐNE, BAKIM PROGRAMINA VE KIŞ PROGRAMINA GÖRE UZUNLUKLARI (KM.) K.K.NO. YOLUN ADI ĐL ADI ASF. BET. ASFALT YOLLAR SATHĐ KAP. TOPLAM PARKE STBLZ. TOPRAK BAKIM TOPLAMI GEÇĐT VERMEZ ŞEBEKE UZUNL. BÖLÜNM.YOL SAMANDAĞ ĐSKELESĐ - (817-06) DYA (ANTAKYA ÇEVRE YOLU) HATAY (817-05) DYA - CĐLVEGÖZÜ (827-01) DYA HATAY (OSMANĐYE-HATAY) ĐL SN. - DÖRTYOL (31-05) ĐYA HATAY DÖRTYOL (31-05) ĐYA - ANTAKYA (825-08) DYA HATAY CĐLVEGÖZÜ (420-02) DYA - ( / ) DYA HATAY (GAZĐANTEP-HATAY) ĐL SN. - CĐLVEGÖZÜ (31-08) ĐYA HATAY CĐLVEGÖZÜ (31-08) ĐYA - (817-06) DYA (ANTAKYA ÇEVRE YOLU HATAY (817-06) DYA - (TÜRKĐYE - SURĐYE) DEV.SN. (YAYLADAĞI) HATAY HASSA (825-07) DYA - CĐLVEGÖZÜ HATAY DEVLET YOLLARI TOPLAMI (OSMANĐYE-HATAY) ĐL SN. - DÖRTYOL (31-05) ĐYA HATAY (ANTAKYA-KIRIKHAN) (825-08) DYA - BAKRAS KALESĐ HATAY (ĐSKENDERUN-DÖRTYOL) (817-04) DYA - YAKACIK HATAY (ĐSKENDERUN-CEYHAN) ( / 04) DYA - (825-07) DYA (HASSA) HATAY (KIRIKHAN-REYHANLI) (827-01) DYA - YALANKOZ HATAY

277 31-08 ( / 08) DYA (KIRIKHAN) - (ANTAKYA-REYHANLI) (420-02) DYA HATAY (KIRIKHAN-REYHANLI) (827-01) DYA - (31-08) ĐYA HATAY (KIRIKHAN-REYHANLI)(827-01)DYA-(TÜRKĐYE- SURĐYE)DEV.SN.(ŞARK HA.) HATAY (ĐSKENDERUN-CEYHAN) (817-03) DYA - ERZĐN HATAY (ANTAKYA-REYHANLI) (420-02) DYA - ST.PIERRE KĐLĐSESĐ HATAY REYHANLI (420-02) DYA - (TÜRKĐYE-SURĐYE) DEV.SN.(KARBEYAZ) HATAY (31-26) ĐYA (ALTINÖZÜ) - BABATORUN HATAY (ANTAKYA-REYHANLI) (420-02) DYA - HACIPAŞA HATAY (ANTAKYA-YAYLADAĞ) (825-09) DYA - ŞENKÖY HATAY (ANTAKYA-YAYLADAĞ) (825-09) DYA - KIŞLAK HATAY YAYLADAĞI (825-09) DYA - YEDĐTEPE HATAY ÇEVLĐK - (420-01) DYA (SAMANDAĞ) HATAY SAMANDAĞI (420-01) DYA - YEDĐTEPE (31-54) ĐYA HATAY (ADANA-HATAY) ĐL SN. - (OSMANĐYE-DÖRTYOL) (817-03) DYA HATAY (0-53) OTOYOLU ATR. - ULUÇINAR HATAY ĐL YOLLARI TOPLAMI ŞUBE YOLLARI TOPLAMI

278 ĐSKENDERUN OTOYOL BAKIM ĐŞLETME ŞEFLĐĞĐ YOL AĞI AÇILIŞ TARĐHĐ KAVŞAK KOLLARI UZUNLUĞU BAĞLANTI YOLU UZUNLUĞU (M) K.K. NO TANIMI OTOYOL UZUNLUĞU (M) OTOYOL ADI ĐLĐ E.K. TĐPĐ E. NO K.K.NO SIRA NO DĐĞER YOLLAR (M) OTOYOL (M) BAŞLANGIÇ SONU ĐSKENDERUN AYRIMI BATI KAVŞAĞI T.A.G E 91 A ADANA SERBEST BÖLGE KAVŞAĞI E 91 A ADANA ĐSKENDERUN BATI KAVŞAĞI 2 O53/01 HATAY- ADANA SERBEST BÖLGE KAVŞAĞI ĐL YOLU 12580(5A+7+58B) O53/B1 A+B E 91 A HATAY SERBEST BÖLGE KAVŞAĞI GÖZENELER KAVŞAĞI O53/02 5 A HATAY GÖZENELER KAVŞAĞI 3158 E 91 A HATAY GÖZENELER KAVŞAĞI ERZĐN KAVŞAĞI 2400 TOPRAKKALE - ĐSKENDERUN 6 O53/ /B3 A HATAY ERZĐN KAVŞAĞI ĐL YOLU AYRIMI E 91 A HATAY ERZĐN KAVŞAĞI DÖRTYOL KAVŞAĞI O53/04 9 O53/B4 A+B HATAY DÖRTYOL KAVŞAĞI D817.D.Y.AYR (1+3.8B) E 91 A HATAY DÖRTYOL KAVŞAĞI PAYAS KAVŞAĞI O53/05 11 O53/B5 B HATAY PAYAS KAVŞAĞI D817.D.Y.AYR O53/06 HATAY PAYAS KAVŞAĞI E ĐSKENDERUN 265

279 91 KAVŞAĞI 13 O53/B6 A HATAY ĐSKENDERUN KAVŞAĞI D817.D.Y.AYR O53/07 E 91 A HATAY ĐSKENDERUN KAVŞAĞI ÇANKAYA KAVŞAĞI A HATAY ÇANKAYA KAVŞAĞI O53/08 E 91 A HATAY ÇANKAYA KAVŞAĞI BELEN KAVŞAĞI O53/B7 E 91 A HATAY BELEN KAVŞAĞI D817.D.Y.AYR O53/A2-3 A HATAY ÇANKAYA KAVŞAĞI ŞEKERE KAVŞAĞI TOPLAM GENEL TOPLAM M M. 266

280 HATAY ĐLĐ ULAŞIM AĞ DURUMU Devlet Yolu Đl Yolu Otoyollar Köy Yolları Demiryolu 365 Km. 308 Km. 89 Km Km. 72 Km. Devlet Yolu : 365 Km. Đl Yolu : 308 Km. Beton Asfalt 175 Km. Sathi Kaplama 283 Km. Sathi Kaplama 172 Km. Stabilize 10 Km. Toprak 4 Km. Geçit vermez 15 Km. Geçit vermez 18 Km. Geçit vermez : Projesi hazırlanan veya yapım halindeki yollardır. TABLO 92 KÖY YOLLARININ CĐNSLERĐNE GÖRE UZUNLUKLARI KÖY VE ÜNĐTE YOLLARI Asfalt Yol Stabilize Tesviye Mutasavver (Hamyol) TOPLAM km. 651 km. 354 km. 126 km km. TABLO

281 L.2.1. Karayolları Hatay ilinde, asıl olarak karayolu ve denizyolu, bir ölçüde demiryolu etkin bir ulaşım şebekesi oluşturur. Đlde karayolu, Cilvegözü sınır kapısının bulunması nedeniyle gerek iç gerekse şehirler arası ve milletler arası trafik hacmine sahiptir. E - 5 Karayolu, Hatay ın ülke karayolu sistemine bağlantısını sağlamaktadır. Güney de Yayladağ ilçesinden Suriye ye bağlanan bu karayolu, Antakya üzerinden Đskenderun, Dörtyol ve erzin ilçelerinin ve kuzeyde Adana ili ile ilin bağlantısını sağlar. Ayrıca Gaziantep ten gelen Hassa ve Kırıkhan ilçelerinin Reyhanlı ya ve buradan da Cilvegözü sınır kapısına bağlayan karayolu da yüksek standartlıdır. Đl sınırları içerisinde ulaşılmayan yerleşim birimi bulunmamaktadır. Karayolu uzunluğu 589 km. yol bulunmakta olup bunun 344 km. si devlet yolu, 245 km. si il yollarıdır. Ayrıca inşa halinde olan otoyol uzunluğu 54 km. dir. Yol kalitelerinin dağılımı şöyledir ; Đlimiz sınırları içerisinde ulaşılamayan yerleşim birimi bulunmaktadır. Karayolu uzunluğu 588 km. olup 171 km si beton asfalt 417 km si satıh kaplamadır. Ayrıca inşa halinde olan otoyol uzunluğu 84 km dir. Karayolu uzunluğunun ilçelere göre dağılımı şu şekildedir. Đlçeler Devlet Yolu Đl Yolu Toplam Antakya 84 Km. 26 Km. 110 Km. Đskenderun 22 Km. 42 Km. 64 Km Dörtyol 3 Km. 5 Km. 28 Km. Samandağ 18 Km. 16 Km. 34 Km. Kırıkhan 48 Km. 30 Km. 78 Km. Reyhanlı 33 Km. 13 Km. 46 Km. Yayladağı 27 Km. 16 Km. 43 Km. Altınözü Km. 38 Km. Hassa 28 Km Km. Belen 21 Km. 10 Km. 31 Km. Erzin 15 Km. 26 Km. 41 Km. Kumlu 24 Km. 23 Km. 47 Km. 268

282 Đlimizin trafik yükü ise yıllara göre şu şekildedir Yıllar Taşıt Yük Toplam Adet-Km Ton-Km L Ulaşım Planlaması Đlimizde yaya trafiğinin yoğun olduğu Cumhuriyet Alanı PTT Müdürlüğü önü ve Ulus Meydanı Mydonose önünde bulunan yaya geçidini günde, ortalama (53.010) yayanın kullandığı Đl Emniyet Müdürlüğünce tespit edilmiştir. L Toplu Taşım Sistemleri Đlimizde Antakya Belediyesi kontrolünde bulunan şehirler arası otogarlardana günlük ortalama (90) otobüs ile (1440) yolcunun, şehir içerisinde ise (95) özel halk otobüsü ile (28.500) yolcunun, il içerisinde taşımacılık yapan yaklaşık 2155 minibüs ile yolcunun taşındığı, toplam olarak günlük ortalama 2340 araç ile yolcunun taşındığı Đl Emniyet Müdürlüğünce tespit edilmiştir. Kent içinde toplu taşımacılık belediye otobüs işletmesi denetiminde özel firmalara ait otobüslerle yapılmaktadır. Đlçelerimizde ise taşımacılık belediyelerimize ait otobüs ve minibüsler ile yapılmaktadır. Ayrıca müteahhit firmalar tarafından da yapılmaktadır. L Kent Đçi Yollar Araç sayısı gün geçtikçe arttığından yollar her geçen gün biraz daha ihtiyaca cevap veremez duruma gelmektedir. Trafiğin Yoğun Olduğu Saatler Kavşaklar ve Yollar Đl merkezinde trafik yoğunluğu , , saatleri arasında olup, Kemalpaşa, Kurtuluş, Yavuz Selim, Đstiklal (Đnönü), Rıhtım, Hürriyet, Atatürk, Fatih, Cumhuriyet ve Gündüz Caddelerinin trafiği diğer caddelere göre daha yoğundur. Orman Kavşağı, Cumhuriyet Alanı, Ata Köprüsü, Fatih - Ayşe Fitnat Kavşağı, Maksim Kavşağı, Kemalpaşa Alt ve Üst Kavşağı, Kılıçoğlu, Otogar ve 100. Yıl Kavşakları trafik yönünden yoğun olan yerlerdir. 269

283 Đlimizin trafik yönünden alt yapısı çok yetersizdir. Ata Köprüsü araç ve yaya trafiğine zaman zaman cevap vermemektedir. Cumhuriyet Alanı müze önündeki yaya geçidi ile Ata Köprüsü ndeki yaya geçitleri trafiğin akışını olumsuz yönde etkilediğinden alt ve üst geçit yapılması zaruridir. L Araç Sayıları Antakya Trafik Tescil ve Denetleme Şube Müdürlüğündeki Kayıtlı Araç Sayıları; Motorsiklet Otomobil Minibüs 7072 Otobüs 2912 Kamyonet Kamyon 6102 Traktör Çekici 8207 Özel Amaçlı Taşıt 314 Tanker 611 Arazi Taşıtı 647 TOPLAM Đlimiz Genelindeki trafik hacmi aşağıda L te gösterilmiştir. 270

284 BIRECIK T C K 1950 Karayollari 5. Bölge Müdürlügü PLANLAMA BASMÜHENDISLIGI DEVLET YOLLARI TRAFIK HACIM HARITASI YILLIK ORTALAMA GÜNLÜK TASIT HACMI ERMENEK ANAMUR AYDINCIK Otomobil Orta Yüklü Tic.Tas Otobüs Kamyon Kamyon+Römork,çekici +Yari Remork Toplam MUT TASUCU OVACIK SILIFKE ERDEMLI CENNET CEHENNEM TARSUS POZANTI ÇAMALAN IMAMOGLU KARATAS KOZAN SAIMBEYLI FEKE CEYHAN YUMURTALIK SAMANDAG YAYLADAGI TUFANBEYLI ISKENDERUN KIRIKHAN GÖKSUN TÜRKOGLU BAHÇE HASSA ISLAHIYE REYHANLI NURDAGI CILVEGÖZÜ ELBISTAN NARLI SAKÇAGÖZ PAZARCIK ÖNCÜPINAR YAVUZELI ARABAN NIZIP

285 L.2.3. Deniz, Göl, Nehir Taşımacılığı L Limanlar Đskenderun Körfezinde halen bulunan Đskele ve Limanlar 1. Đskenderun Limanı 2. Mobil Đskele 3. Shell Đskele 4. Petrol Ofis Đskelesi 5. Karayolları Asfalt Đskelesi 6. Sarıseki Đskelesi 7. Süper Fosfat 8. Yazıcılar 9. Tosyalı Assan (Đnşa Halinde) 10. Ekinciler 11. ĐDÇ Limanı 12. Aygaz (Şamandra) 13. BP-Delta (Şamandra) 14. Botaş (Dörtyol) 15. Bahattin Bayraktar 16. Tofaş Gübre 17. Serbest Bölge 18. Botaş (Ceyhan) ĐSKENDERUN TCDD LĐMANI Đşletmeciliği Ulaştırma Bakanlığı TCDD Genel Müdürlüğü, Đskenderun TCDD Liman Đşletme Müdürlüğünce yapılan yük ve yolcu trafiğine açık bulunan ve alt yapısı büyük yatırımlarla gerçekleştirilen Đskenderun Limanı 1990 yılında patlak veren körfez krizinden sonra menfi yönde etkilenmiş olup, atıl kapasitesiyle çalışmaktadır. Limana gelen ve giden gemilerin pilotaj ve remorkaj hizmetleri kendi bünyesinde kurulu bulunan deniz araçları ve birimleri tarafından verilmektedir. Adı geçen limanda toplam 1700 metre uzunluğunda 9 adet dok bulunmaktadır. Đskele ve rıhtımlarda en düşük draft 6 metre en yüksek draft ise metre derinliktedir. SASA TESĐSLERĐ Đşletmeciliğini Sasa Sun`i ve Sentetik Elyaf Sanayi A.Ş.`nin yaptığı tesis ve bağlama şamandıraları, aynı şirkete ait Adana`da kurulu bulunan fabrikaların hammadde ihtiyacını karşılamak üzere gelen gemilere hizmet vermektedir.söz Konusu tesislere gelen gemilerin pilotaj ve klavuzluk hizmetleri Dekaş Med Marin firması tarafından verilmektedir. 272

286 ÇEKĐSAN TESĐSLERĐ Đşletmeciliğini Çekisan Depolama Hizmetleri Ltd. Şti.`nin yaptığı tesis ve şamandıralara, ana şirketleri olan shell, BP, Mobil Đskelesi için benzin türleri ve motorin gibi beyaz yakıtların gemilerden tahliyesi, depolanması ve dağıtım vb. işlere hizmet vermektedir.3. şahıslara hizmet vermeyen tesislere gelen gemilerin plotaj ve romorkaj hizmetleri Dekaş Med Marin firması tarafından verilmektedir. PETROL OFĐSĐ TESĐSLERĐ Đşletmeciliğini Petrol Ofisi A.Ş`nin yaptığı tesis ve şamandıralarda 3. şahıslara hizmet verilmeyip, kendi ihtiyaçları olan beyaz ve siyah akaryakıtın gemilerle tahmil tahliyesi depolanması ve dağıtım hizmetleri verilmektedir.plokaj ve romorkaj hizmetleri Dekaş Med Marin firması tarafından verilmektedir. KARAYOLLARI ĐSKELESĐ Karayolları Genel Müdürlüğü sayı ile 3 nolu asfalt şantiye şefliğine bağlı iskeleye kurumun ihtiyacı olan asfalt tahliyesi yapacak gemiler yanaşmakta olup, sayı ile 3. şahıslara hizmet verilmemektedir. Plokaj ve romorkaj hizmetleri Dekaş Med Marin firması tarafından verilmektedir uzunluğundaki iskelede 2 adet gemi yanaşma yeri mevcuttur. NATO ASKERĐ ĐSKELE Deniz Kuvvetleri Komutanlığına bağlı iskeleye harp ve yardımcı harp gemileri yanaşmakta olup, 3. şahıslara hizmet verilmemektedir. SARISEKĐ GÜBRE FABRĐKALARI ĐSKELESĐ Đşletmeciliği Đskenderun Sarıseki Süper Fosfat fabrikaları müdürlüğü tarafından yapılmakta olup, kendi limancılık faaliyetlerinin yanında yolcu hariç diğer yük cinsleri için 3. şahıslara hizmet vermektedir. Plokaj ve romorkaj hizmetleri Dekaş Med Marin firması tarafından verilmektedir. 812 metre uzunluğundaki iskelede 6 adet gemi yanaşma yeri mevcuttur. Su derinliği 7-18 metre arasında değişmektedir. 273

287 YAZICI ĐSKELESĐ 1994 yılında işletmeye açılan ve akabinde yolcu ve dökme sıvı yükleri dışında her türlü yük cinsleri için genel limancılık faaliyetlerinde bulunma izni olan iskelenin işletmeciliği Yazıcı Demir ve Çelik San. A.Ş. tarafından yapılmaktadır. Plokaj ve romorkaj hizmetleri Dekaş Med Marin firması tarafından verilmektedir. 700 metre uzunluğundaki iskeleye gemilerin tonajlarına göre 5-8 gemi yanaşabilmektedir. Su derinliği 5,30 ile 19,30 metre arasında değişmektedir. ORHAN EKĐNCĐ ĐSKELESĐ 1988 yılında sadece kendi ihtiyacı olan hammadde alımı ve mamül dış satımı için hizmete açılan iskeleye daha sonra genel limancılık hizmetleri verilmiş olup. Yolcu ve dökme sıvı yüklerin dışında her türlü yükün tahmil ve tahliyesi yapılmaktadır.đşlemciliğini Ekinciler Demir ve Çelik Sanayi A.Ş.`nin yaptığı iskeleye tahmil ve tahliye amacı ilk gelen gemilere plokaj ve romorkaj işleri Dekaş Med Marin firması tarafından verilmektedir. Tam boyu 850 metre ve kullanım boyu 211 metre uzunluğundaki iskeleye gemilerin tonajlarına göre 4-6 gemi yanaşabilmektedir. Su derinliği metre arasında değişmektedir. ĐDÇ LĐMANI Đşletmeciliği Türkiye Demir ve Çelik Fabrikaları Genel Müdürlüğü, Đskenderun Demir ve Çelik Fabrikaları Müessese Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. Kendi hammadde ve mamül ihtiyaçlarının dışında 3. şahıslara yönelik yolcu hariç her türlü yükün tahmil ve tahliyesi yapılmaktadır. Klavuzluk ve romorkaj hizmetleri kendi bünyelerinde kurulu bulunan Dok teşkilatı tarafından verilmektedir. Söz konusu limanın toplam 6 adet rıhtımı mevcut olup, rıhtım boyları toplamı 1435 metredir. Su derinlikleri ise rıhtımların bulundukları mevkilere göre 6-18 metre arasında değişmektedir. BALIKÇI BARINAKLARI Yetki ve sorumluluk alanımız içerisinde Samandağ Balıkçı Barınağı ile Đskenderun Merkez Balıkçı Barınağı olmak üzere iki adet barınak mevcuttur. Söz konusu Barınakların işlemciliği su ürünleri kooperatifleri tarafından yapılmaktadır. Mevcut iki barınağın yörenin ihtiyaçlarına cevap veremez durumda olması nedeniyle Dörtyol ve Arsuz`da olmak üzere iki adet balıkçı barınaklarının inşaatına başlanmış olup ancak ödenek yetersizliğinden dolayı durmuştur. Bunun yanında madenli \ Arsuz balıkçı barınağı ile Payas balıkçı barınağı proje çalışmaları DLH bölge müdürlüğünce devam ettirilmektedir. 274

288 ĐNŞA HALĐNDEKĐ ĐSKELELER Yazıcı iskelesi ile Orhan Ekinci iskelesi arasındaki Assan Endüstri A.Ş. tarafından 40 metre genişliğinde ve 600 metre boyunda olacak şekilde projelendirilen iskele tamamlandığı takdirde tonluk gemilerin yanaşıp yükleme ve boşaltma işlemi yapabilecek bir k onuma gelmesi planlanmaktadır. LĐMANLARIN ĐŞLEV VE ÖNEMĐ Đskenderun Körfezi 1950 yılından bu yana deniz ve uluslar arası transit taşımacılığa, ithalat ve ihracat petrol gübre demir çelik mamullerine tahmil-tahliye ve diğer liman faaliyetlerine yönelik tüm körfezi kapsayan 15 adet liman ve iskeleye sahip bulunmaktadır. Stratejik konumu bulunan NATO iskelesi bu rakamın dışındadır. Bu limanlara termik santral ve serbest bölge için yapılacak limanları da eklediğimizde Đskenderun körfezi boydan boya bir liman bölgesi haline gelmiş olacaktır. Stratejik ve ekonomi ağırlık önemli liman ve iskelelerin Đskenderun bölgesi içinde yer alması da ayrıca bu kentin il olmasını gerektiren ciddi nedenlerden biri olmalıdır. Đskenderun Limanından son 5 yıl içerisinde yaklaşık 3,700,000 ton yükleme 13,000,000 ton boşaltma yapılmıştır. ĐSKENDERUN KÖRFEZĐNDE BULUNAN LĐMAN VE ĐSKELELERĐN KAPASĐTELERĐ ĐSKENDERUN LĐMANI 11 Adet rıhtım mevcut olup toplam yükleme ve boşaltma kapasitesi 3,500,000 ton\yıldır. MOBĐL OĐL DOLUM TESĐSĐ ve ĐSKELESĐ Boşaltma : 2,160,000 ton\yıldır. Yükleme : 2,160,000 ton\yıldır. PETROL OFĐSĐ DOLUM TESĐSĐ ve ĐSKELESĐ Boşaltma : Geminin pompa gücüne bağlı Yükleme : 900 ton\saat KARAYOLLARI ASFALT TESĐSĐ ve ĐSKELESĐ Asfalt boşaltma : 100 ton\saat 275

289 SHELL SIVI YÜK DOLUM TESĐSĐ ve ĐSKELESĐ Boşaltma : Geminin pompa gücüne bağlı Yükleme : 100 ton\saat ĐDÇ LĐMANI 6 Adet rıhtım mevcut olup toplam yükleme ve boşaltma kapasitesi:43,400 ton\gün dür. BOTAŞ ĐSKELESĐ Toplam ham petrol yükleme kapasitesi 30,000 m\saat AYGAZ LPG TESĐSĐ VE ĐSKELESĐ Boşaltma : 100 ton\saat Yükleme : 100 ton\saat SARISEKĐ GÜBRE FABRĐKASI ĐSKELESĐ Boşaltma : 450 ton\yıl Yükleme : 450 ton\yıl TOROS GÜBRE ĐSKELESĐ Boşaltma : 1,250 ton\saat Yükleme : 5,000 ton\gün EKĐNCĐLER DEMĐR-ÇELĐK SANAYĐ ĐSKELESĐ Toplam yükleme ve boşaltma kapasitesi: 800,000 ton\yıl dır. ATAKAŞ LĐMANI Yapımı Devam Etmektedir. ĐSKENDERUN LĐMANI Ticaret hayatına katkısı asırlarca devam eden Đskenderun limanımızın, 1927 yılında Fransızlar tarafından mavnalara hizmet verilmek üzere, bugün servis limanı olarak kullandığımız iç liman beseni yapılarak anılan tarihte hizmete girmiştir. Đskenderun ve hinterlandına cevap veren limanımız 1942 yılında büyük iskele, 1954 yılında, silo ve konveyyör tesisleri yapımı ile önemini artırmıştır yılında ise 276

290 bu günkü rıhtımlar tamamlanıp, mekanik ve elektrikli techizatlarla güçlendirilerek, hizmete devam etmiştir. Söz konusu tarihten bugüne kadar limanımıza çeşitli yatırımlar yapılarak Akdeniz bölgesinin modern limanlarından biri haline gelmiş olup muntazam kara ve demir yolu bağlantısı ile zengin bir hinterlanda sahip olmuştur. Limanımızın Türkiye ve Đran demir yolları ile bağlantılı oluşu ve Irak a yakınlığı nedeniyle önemli bir transit liman olması özelliğini korumaktadır ABD - IRAK SAVAŞI sırasında Đskenderun Limanının ABD tarafından üs olarak kullanılması Đskenderun Limanını dünya gündemine taşımıştır. Irak transit taşımacılığının başlaması ve gap projesinin bitiminde bölgede yapılacak üretim ve buna bağlı olarak meydana gelen ihracat artışı ile limanımızın öneminin daha da artacağı bir gerçektir. Limanımız fiziki bakımından ise her türlü açık deniz etkilerine karşı 1400 metre uzunluğundaki batı mendireği ile korunmuş olup 8,5 metre ile 12 metre su derinliğine sahiptir. Bu özelliği taşıyan çeşitli boylardaki gemileri limanımıza kabul etme olanağımız mevcuttur. Rıhtımlarımızın uzunluğu 1700 metre olup, aynı anda 9-10 gemi yanaşarak yükleme ve boşaltma yapılabilmektedir. Limanımızda konteyner dahil, her türlü dökme ve karışık eşya elleçlemesi yapılabilmektedir. Limanımızın yıllık gemi kapasitesi 1060 gemi\yıl olup, 3,500,000 ton\yıl elleçleme kapasitesine sahiptir. Limanımızda kurulu olan konveyyor tesisi ile insan gücüne gereksinme duyulmadan saatte 300 ton hububat, 250 ton demir cevheri ile saatte 100 ton kömür yükleme ve boşaltma yapılabilmektedir. Limanımızda Türkiye nin en iyi ve en modern Synorolift kızaklama tesisi kurulu olup 1000 gross tonilataya kadar olan deniz vasıtalarına havuzlanmasına olanak sağlamaktadır. Bu tesisiyle Đskenderun, Mersin ve çevresindeki kuruluşların deniz vasıtalarına hizmet verilmektedir.(yapımı 1983 te başlamış 1985 te bitmiştir). Limanımızın modern ekipmanlarla donatılmış olup yüksek performansta rıhtım vinci ve 90 ton kaldırma kapasiteli birde yüzer vincimiz mevcuttur. Gemilerin limanımıza ve liman dışındaki iskelelere yanaştırılmasında günün 24 saatinde kılavuzluk hizmetleri verilmekte, bu hizmetler için 4 rmorkör ve ek olarak bir adet hem romorkör hizmeti veren hem de deniz yangınlarına müdahele edebilen 2500hp gücünde söndüren XII Romorkörü mevcuttur. Romorkör dışında iki adet morinbot, bir adet servis botu ve bir adet kılavuz botumuz servis vermektedir. Limanımızda ayrıca gemi sintinelerindeki atıkların alınması için sintine tesisimiz de mevcuttur(arıtma tesisi). Limanımızda hizmetlerin ifanı için iki şift(vardiya) olarak çalışmakta, iş sahiplerinin talepleri halinde üçüncü şilt te çalışmaya devam edilmektedir. Limanımızda şu an mevcut 720 işçisi 169 memur ve müstahdemi ile hizmetleri devam ettirmekteyiz. 277

291 233 sayılı KHK uyarınca. Bakanlar kurulu kararıyla Devlet Demir Yolları şebekesiyle bağlantısı bulunan Đskenderun limanının işletilmesi TCDD genel müdürlüğüne verilmiştir. Đskenderun liman sınırları kuzey boylamı doğuda olan fener mevkiinden kuzeye ve enlemi kuzey boylamı doğu mevkiindeki (Sarıseki iskelesi hariç) batıya çizilen çizgilerle kıyı arasında kalan deniz alanıdır. Alan içinde bulunan, petrol ofisi, Shell, Çekisan, Mobil, Sa-Sa, bu alanın dışında bulunan Sarıseki gübre fabrikaları, Orhan Ekinci özel iskelelerine plotaj ve romorkaj hizmeti verilmektedir. Limanımız 300 rüsum tonalitosuna kadar (NRT) makinalı ve makinasız Türk bayraklı gemilerin yükleme boşaltma ve aktarma işleriyle yolcu beraberindeki zat ve ev eşyası hariç olmak üzere her türlü yükleme, boşaltma ve aktarma işlerini, her tondaki yabancı gemilerle 300 rüsum tonalitosundan yukarı Türk bayraklı gemilere tatlı su vermek, ihrakiyelerinin yükleme, boşaltma ve aktarma işlemlerini yapmak, her türlü palamar hizmetlerini yapmak. Romorkörcülük ve kılavuzluk işlerini yapmak. Gemilerin katı ve sıvı atıklarını almaktır. Türkiye nin Akdeniz kıyısında Ortadoğu ya açılan bir transit kapısı olan Đskenderun limanı bugün ülkemizin geniş bir alan ve modern teçhizatlarla donatılmış sayılı limanlarından birisidir. Geniş bir hinderland alanına sahip bulunan Đskenderun limanı demiryolu ve karayolu ile yurt içi ve ülkeler arası ulaşım ağlarına en iyi bir şekilde bağlanmıştır. Đskenderun Gümrükler Başmüdürlüğü Ocak-Aralık Ayı Verileri GRAFĐK

292 L Taşımacılık GRAFĐK

293 GRAFĐK 22 L.2.4. Havayolları Hatay da 1935 de kurulan ve 1963 yılına dek Adana Hava Alanı ile bağlantılı olarak sivil taşımacılıkta kullanılan Đskenderun Hava Alanı daha sonra yolcu taşımacılığına kapatılmış olup sadece askeri amaçla kullanılmaktadır. Havayolu ile gelecek turistler çevre illerden Adana ve Gaziantep Hava Alanlarını kullanmakta iken Havaalanımıza 2008 Yılında Gelen / Giden Uçak Sayısı : Đç Hat : 945 Dış Hat : 68 Toplam : 1013 Havaalanımıza 2008 Yılında Gelen / Giden Uçak Sayısı : Đç Hat : Dış Hat : Toplam : Havaalanının Şehir Merkezine Olan Uzaklığı : 27 km dir. 280

294 L.3. HABERLEŞME Santrallerimizin ilçelere göre dağılımı ĐLÇE ADI SANTRAL ADEDĐ SANTRAL KAPASĐTESĐ(HAT) ÇALIŞAN ABONE(HAT) ANTAKYA ALTINÖZÜ HASSA KIRIKHAN KUMLU REYHANLI SAMANDAĞ ,369 YAYLADAĞI ĐSKENDERUN BELEN DÖRTYOL ,040 ERZĐN ,783 TOPLAM TABLO

295 Đlçelerimize Göre Prensibal ve Lokal Altyapı Şebeke Durumları ĐLÇE ADI PRENSĐBAL KAPASĐTESĐ(HAT) LOKAL KAPASĐTESĐ(HAT) ANTAKYA ALTINÖZÜ HASSA KIRIKHAN KUMLU REYHANLI SAMANDAĞ YAYLADAĞ ĐSKENDERUN BELEN DÖRTYOL ERZĐN TABLO 95 BĐLĐŞĐM AĞLARI HĐZMETLERĐ Đlimiz sınırları içerisinde yürütülen özel devre (data, Turpak, Đnternet, Frema Relay vs.) hizmetlerinin daha sağlıklı ve daha rasyonel bir şekilde yürütülmesi, çağımızın teknolojik gelişmelerin yakından takip edilerek müşterilerimize en iyi hizmeti vermek için kurulmuş olan Bilişim Ağları Müdürlüğümüz; Data, TURPAK, Đnternet, XDSL gibi hizmetleri aşağı yukarı tüm Đlimize yaymayı hedef olarak belirlemiş olup bunda da büyük oranda başarı sağlamıştır. Đlimizdeki müşterilerimizin; Đşyerlerinde veya evlerinde bulunan bilgisayar, faks ve telefonu aynı hat üzerinden kullanmak, görüntülü telefon hizmeti almak, arayan numarayı görmek, görüşmelerin süresini ve kontör sayısını öğrenmek, video konferans yapmak ya da Internet'e hızlı bir şekilde bağlanmak için Türk Telekom olarak bizlerin 2002 yılında Hatay ilimize XDSL uygulamaları diğer bir deyişle Bileşik Hatlar servisini Đlimize getirmeyi planlamış bulunmaktayız. 282

296 DATA SĐSTEM KAPASĐTELERĐ HĐZMET TÜRÜ KAPASĐTE ÇALIŞAN TURPAK TDM FR 19 TTNET (LL) 16 9 TTNET (DĐALUP) DATA 730 TABLO 96 TRANSMĐSYON HĐZMETLERĐ Transmisyon olarak temel hizmet şehirlerdeki il,ilçe,belde,köy vs. santrallerin birbirleri arasında telefon ve data trafiğinin iletilmesidir. Ulusal ve uluslar arası her tür telefon, data trafiklerin iletilmesi transmisyon sistemleri ile mümkündür. Đlimizde 2000 yılı içerisinde başlayan Transmisyon güzergahlarında alternatiflerin oluşturulması çalışmaları 2001 yılı içerisinde tamamlanarak Hatay ili içerisinden yapılacak aramalarda iller arası tüm data ve telefon hizmetlerinin kesintiye uğramasına müsaade edilmemektedir. TRANSMĐSYON SĐSTEM KAPASĐTELERĐ S NO SĐSTEM ADI MĐKTARI 1 ANALOG R/L 1800 TN 2 2 ANALOG R/L 900 TN 1 3 ANALOG R/L 300 TN MB SAYISAL R/L MB SAYISAL R/L 7 6 4*2 MB SAYISAL R/L MB SAYISAL R/L MB FOHT

297 9 34 MB FOHT MB FOHT MB FOHT SDH (STM16) SDH (STM4) SDH (STM1X) TN HAVAĐ HAT TN HAVAHĐ HAT 1 17 KABLOSUZ TELEFON BAZ ĐST KABLOSUZ TELEFON ABONE SAYISI NMT (ARAÇ TELEFONU ) 5 TABLO 97 L.4. ĐLĐN ĐMAR DURUMU Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. L.5. ĐLDEKĐ BAZ ĐSTASYONLARI SAYISI 284

298 Hatay Đli ve Đlçelerinde GSM Baz Đstasyonu Güvenlik Sertifikası Durum Çizelgesi TABLO

299 TABLO

300 TABLO 100 * Hatay Đlinde toplam 158 adet baz istasyonu mevcuttur. (L) ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME KAYNAK Hatay Đl Telekom Müdürlüğü Đskenderun Gümrükler Başmüdürlüğü Hatay Đli Trafik Tescil Şube Müdürlüğü Hatay Valiliği Web Sitesi. Đl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çalışmaları 2007 Hatay Đli Çevre Durum Raporu 287

301 M.YERLEŞĐM ALANLARI VE NÜFUS M.1. KENTSEL VE KIRSAL PLANLAMA M.1.1. Kentsel Alanlar M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri Hatay, Akdeniz Bölgesi'nin Doğu ucunda yer alan bir sınır ilimizdir. Türkiye toplam alanının %0 7'sini kaplayan km2 genişlikteki il alanı, 35 52' ve 37 04' kuzeyenlemleri ile 35 40' ve 36 35' doğu boylamiarı arasında kalmaktadır. Hatay ili doğusunda ve güneyinde Suriye, kuzey-doğusunda Gaziantep, kuzey ve kuzey-batısında Osmaniye ve Adana, batısında Akdeniz yer alır. Hatay ilinin batı kesimleri ıskenderun Körfezi kıyısındaki çok dar ve uzun kıyı ovası ile kaplıdır. Bu ovanın hemen gerisinde Amanos Dağları yükselmektedir. Çok yüksek olmamakla beraber bir duvar gibi uzanan Amanos Dağlarının Hatay ili içindeki en önemli geçiti, ıskenderun-antakya karayolunun geçtiği Belen Boğazıdır. Güney-batı ve kuzey-doğu yönünde uzanan Amanos Dağları, daha sonra Gavur Dağları ve Nur Dağları adını alır. Asi ırmağının denize döküldüğü Samandağ ilçesi ile -Suriye sınırı arasında kalan Güney-batı kesiminde, başka bir dağlık yöre ile karşılaşılır. Ilin orta kesimini Güneybatıkuzeydoğu doğrultu/u bir çukur alan kaplar. Bu çukurluk Güneyde Suriye topraklarında, Kuzeyde de Kahramanmaraş kentinin yakınlarına doğru uzanır. Adı geçen bu çöküntünün en alçak kesimini eskiden bir bataklık olan ve sonrada kurutularak tarıma açılan Amik Ovası kaplar. Aşağı Asi Vadisi'nin başlangıcında kurulu olan il merkezinin denizden yüksekliği yaklaşık 85 m. dir. Alanının %46' sını dağların oluşturduğu ilde, ovalar % 34'lük bir paya sahiptir % 97'si kültüre elverişli olan Hatay topraklarının yaklaşık yarısını ekili-dikili alanlar kaplamaktadır. M Kentsel Büyüme Deseni Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. M Planlı Kentsel Gelişme Alanları Đskenderun kenti Çukurova metropolitan bölge planlamasında bir liman kenti olarak düşünülmüştür. Metropolitan uygulamaları 1986 yılında başlayarak Dünya Bankası nın desteği ile Đskenderun Karaağaç ta bir, Sarımazı da ise ikinci bir büyük toplu konut uygulaması şeklinde gerçekleştirmeye çalışmıştır. Diğer yeni yerleşimler ise yine kentin güneydoğusunda, Sarımazı yönünde gelişmektedir. Bunlarda sınırlı yapı kooperatifleri şeklindedir. Đskenderun Körfezi nin kuzey batı yönüne doğru Erzin e 9 km uzaklıkta Serbest Sanayi Bölgesi adıyla Ceyhan, Osmaniye, Yumurtalık ve Dörtyol ilçelerinin ortak kullanabileceği hektarlık bir sanayi alanı, kişi istikdam edecek şekilde planlanmıştır. Hatay da kentsel alan kullanımı, il genelinde % 1,69 gibi bir oran göstermektedir. Hatay da son yıllarda (1990) kent nüfusu kır nüfusuna oldukça yakın bir orana ( % 47,92 ) 288

302 ulaşmıştır. Bu olgu, kentsel yerleşimlerin, sanayi, yollar ve altyapı elemanlarının toplu ve sıkışık düzen de olmasının bir sonucudur. Eski Antakya da kültür ve tabiat varlıklarını koruma altına alınan binalar nedeniyle modern tarzda bir şehir imar planı tatbik edilmemektedir. M Kentsel Alanlarda Yoğunluk 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre Đlimizin nüfusu kişidir. Bu nüfusun i şehirlerde, si beldelerde ve i de köylerde yaşamaktadır. Km 2 ye düşen nüfus yoğunluğu 232 dir. Nüfus artış hızı binde %0 12,19 dur. Đlçeler ĐLÇELER ĐTĐBARĐYLE ŞEHĐR, BELDE VE KÖY NÜFUSLARI Toplam Şehir % Belde % Köyler % Yüzölçümü Nüfus Nüfus Nüfusu Oranı Nüfusu Oranı Nüfusu Oranı ( Km 2 ) Yoğunluğu Antakya Altınözü Belen Dörtyol Erzin Hassa Đskenderun Kırıkhan Kumlu Reyhanlı Samandağ Yayladağ TOPLAM TABLO

303 M Kentsel Yenileme Alanları Antakya'da var olan koruma amaçlı plan ve projeler yeniden bu gözle değerlendirilmelidir. Kent planlaması ve kentsel korumanın en iyi ifade edileceği ölçek ise, demin de söylediğim gibi kentsel tasarı ölçeğidir. Söz konusu kentte yaşanabilir mekânlar oluşturmak, kültürel değerleri korumanın ve yaşatmanın ilkeleri, planların en üst ölçeklerinden itibaren ortaya konulmalıdır. Bir başka toplantıda, izin verirseniz Sayın Başkan, ben Antalya deneyimini aktarmak istiyorum. Antalya deneyimi 1/ ölçekten 1/ ölçeğe, 1/ ölçekten; yani çevre düzeni planından 1/5 000 nazım plan ölçeğine, nazım plan ölçeğinden uygulama planları ve eylemsel tasarımlara kadar giden ölçeklerdedir. Bizim son beş yılda Antalya'da ve danışmanlığını yaptık, kent planları hazırladık. Deneyimleri aktarmak özellikle Antakya için ilginç olacaktır. 1/ 'den başlayarak koruma kararları verilmiştir ve onlar kentsel tasarım 1/ 500 ölçeklere kadar ilkeler düzeyinde gelmiş ve detaylandırılmıştır; o da bence çok önemli. Makrodan mikroya gitmek gerekiyor. Koruma amaçlı tasarımlar yapılmalı ve uygulanmalıdır. Kent planlama, kentsel koruma ve kentler tasarım ölçeğinde, kentsel tasarım, kent planlama ve kentsel korumanın hedefine varmak için başvurduğu bir araç niteliğinde karşımıza çıkmaktadır, ki kentsel tasarımın disiplinler arası özelliği de bunu desteklemektedir. Bu tür olaylarda kentsel tasarım projelerini yapmak gerekiyor. Burada arkeologlar da olacak, yerine göre sanat tarihçileri de olacak, yerine göre peyzaj mimarları olacak, mimarlar olacak, altyapıcılar olacak. Bu projeler, özelliğine göre çeşitli disiplinler arası elemanların katıldığı projeler olmalıdır. Birçok tarihsel kentte koruma planlarından önce yapılan planlar genel olarak korumayı değil, yenilemeyi öngörmektedir. M Endüstri Alanlarda Yer Seçimi Sanayi ve Teknoloji konu başlığı altında ayrıntılı olarak verilmiştir. M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar Turizm konu başlığı altında ayrıntılı olarak verilmiştir. M.1.2. Kırsal Alanlar GRAFĐK

304 KÖY NÜFUSU ĐLÇELER Köyler % Yüzölçümü Nüfus Nüfusu Oranı ( Km 2 ) Yoğunluğu Antakya Altınözü Belen Dörtyol Erzin Hassa Đskenderun Kırıkhan Kumlu Reyhanlı Samandağ Yayladağ TOPLAM TABLO 102 M.2. ALTYAPI Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgiler Ulaşım ve Altyapı başlığı altında incelenmiştir. M.3. BĐNALAR VE YAPI ÇEŞĐTLERĐ M.3.1. Kamu Binaları-M.3.2.Okullar-M.3.3.Hastaneler ve Sağlık Tesisleri- M.3.4.Sosyal ve Kültürel Tesisler Hastaneler ve Sağlık Tesisleri Hatay il genelinde bulunan sağlık kuruluşları aşağıdaki gibidir. Devlet Hastanesi Doğum Evi Sağlık Merkezi Dispanserler Özel Hastane Sosyal Sigorta Hastanesi Sağlık Ocağı Sağlık Evi 6 adet 2 adet 1 adet 4 adet 6 adet 1 adet 82 adet 425 adet 291

305 Sosyal ve Kültürel Tesisler Hatay il genelinde kültürel tesisler aşağıdaki gibidir. Đlkokul + Ortaokul Lise ve dengi (meslek dahil) Özel Đlkokul Özel orta dereceli okul Üniversite 788 adet 83 adet 3 adet 4 adet 1 adet Ayrıca; sosyal tesis olarak il merkezi ve ilçelerde halk kütüphaneleri olduğu gibi bazı ilçelerimizde yüzme havuzu, kapalı spor salonu ve stadyumlar mevcuttur. Bunların dışında çeşitli kuruluşların dinlenme ve sosyal tesisleri bulunmaktadır. M.3.5. Endüstriyel Yapılar Sanayi ve Teknoloji konu başlığı altında ayrıntılı olarak incelenmiştir. M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar Hayvancılıkla uğraşan göçerler yazın yaylalık yerlere kışın da sahil otlak ve meralarda konaklar. Sayı olarak sağlıklı veriler elde edilememiştir. M.3.7. Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar Turizm konu başlığı altında ayrıntılı olarak verilmiştir. M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar Đlimizde iş merkezleri iki bölümde sergilenmiştir. 1. bölüm tarihi çarşı ve onun etrafındaki iş yerleri 2. bölüm ise yeni yapılaşmanın olduğu yörelerdeki ana güzergah üzerinde kurulan işyerleridir. M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. 292

306 M Yerel Mimari Özellikler Anadolu mimarisi özelliklerini taşıyan Eski Antakya evleri, genellikle iki katlı inşaları ve taşın yanı sıra kerpiç ve ahşap kullanımıyla dikkat çeker. En önemli özellikleri, cephe tarafında bulunan ahşap direkli, önü açık ve sofalı, bazılarının ise tavanlarının işlemeli ahşapla kaplı olmasıdır. Evlerin çoğunluğunda, geniş avlu, havuz, su kuyusu, meyve ağaçları ve çiçeklerle süslenmiş bahçeler bulunur. M Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller Yöreye has bir yapı mazlemesi yoktur. M.4. SOSYO-EKONOMĐK YAPI M.4.1. Göçler Arasında Đçe Göç, Dışa Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı Nüfus TÜRKĐYE AKDENĐZ HATAY Đçe göç Toplam göç içindeki pay, nüfusu içindeki pay,

307 Dışa göç Toplam göç içindeki pay, nüfusu içindeki pay, Net göç (1) Net göç hızı, (2) (1) Türkiye toplamında iç göç dış göçe eşittir. (2) 1990 nüfusu esas alınarak yapılmıştır. M.4.2. Göçebe işçiler (Mevsimlik) Hatay, temelli göçler dışında, önemli ölçüde mevsimlik göçlerde almaktadır. Mevsimlik göç, özellikle pamuğun çapalanma ve toplama mevsiminde (Nisan-Mayıs ve Eylül- Ekim dönemlerinde) yoğunlaşmaktadır. Bu göçlerin büyük bir bölümü yine doğu, özellikle Güney Doğu Anadolu yöresindendir. Diğer sektörlerde (Inşaat, Turizm vb.) çalışan işçiler (tarım işçileri de) emlakçıların rastgele parsellediği verimli arazilere çamur ve briketten gecekondularını, çadırlarını gelişi güzel yaparak çarpıklığı yoğunlaştırır. M.4.3. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. M.4.4. Konut Yapım Süreçleri Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. M.4.5. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. M.5. YERLEŞĐM YERLERĐNĐN ÇEVRESEL ETKĐLERĐ M.5.1. Binalarda Ses izalasyonu Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. M.5.2. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları Đlimiz sınırları içerisinde işletilmeye açık havaalanı bulunmamaktadır. M.5.3. Ticari ve Endüstriyel Gürültü Gürültü ve Titreşim konu başlığı altında ayrıntılı olarak verilmiştir. M.5.4. Kentsel Atıklar Atıklar konu başlığı altında ayrıntılı olarak verilmiştir. TABLO

308 M.5.5. Binalarda Isı Yalıtımı M.6. NÜFUS Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi HATAY' ın nüfusu sene ortası nüfus tespitlerine göre dir. Nüfus artış oranı önceki seneye göre % 0.9 olmuştur. Kilometre kareye ortalama 239 kişi düşmektedir. Genel nüfusun % 50,48 ( ) Erkek; % ( ) Kadın dır. Nüfusun % ( ) 0-14 yaş grubunda, % 28 ( ) yaş kadın grubunda, OKUMA YAZMA DURUMU VE CĐNSĐYETE GÖRE NÜFUS (6 VE DAHA YUKARI YAŞTAKĐ NÜFUS) ADRESE DAYALI NÜFUS KAYIT SĐSTEMĐ (ADNKS), Not : Ulusal Eğitim Đstatistikleri Veritabanındaki bilgilerin ilgili kurumların idari kayıtlarına göre güncellenmesine yönelik çalışma devam etmektedir. Bu nedenle tabloda verilen bilgiler geçicidir. ĐL ADI ĐLÇE ADI CĐNSĐYET TOPLAM OKUMA YAZMA BĐLMEYEN OKUMA YAZMA BĐLEN OKURYAZARLIK DURUMU BĐLĐNMEYEN HATAY ĐL TOPLAMI TOPLAM ERKEK KADIN ALTINÖZÜ TOPLAM ERKEK KADIN BELEN TOPLAM ERKEK KADIN DÖRTYOL TOPLAM ERKEK KADIN ERZĐN TOPLAM

309 ERKEK KADIN HASSA TOPLAM ERKEK KADIN KIRIKHAN TOPLAM ERKEK KADIN KUMLU TOPLAM ERKEK KADIN MERKEZ TOPLAM ERKEK KADIN REYHANLI TOPLAM ERKEK KADIN SAMANDAĞ TOPLAM ERKEK KADIN YAYLADAĞI TOPLAM ERKEK KADIN ĐSKENDERUN TOPLAM ERKEK KADIN TABLO 104.A 296

310 NÜFUS HAREKETLERĐ 1998 YILI 1999 YILI 2000 YILI 2001 YILI 2002 YILI Toplam Nüfus Şehirler Nüfusu Köyler Nüfusu Erkek Nüfus Kadın Nüfus Nüfus Artış Oranı %1.0 %1.0 %1.0 %1.0 %0.9 Nüfus Yoğunluğu 231Kişi/km 234Kişi/km 237Kişi/km 240Kişi/km 239Kişi/km Hane Sayısı Hane Başına Düşen Nüfus Ölümler (Ölm.Đst.Frm) , TABLO

311 Kaynak: Hatay Đlinde bulunan Sağlık Ocağı ve Sağlık Evleri verileri sonucu çıkartılmıştır. GRAFĐK

312 SAYIMLARA GÖRE NÜFUS VE ARTIŞ ORANI SAYIM YILI NÜFUS SAYIMLAR ARASI MUTLAK ARTIŞ SAYIMLAR ARASI YILLIK ARTIŞ HIZI (%o) , , , , , , , , , , , TABLO 105 Kaynak DĐE Yayınları Yıllara Göre Nüfus( x1000 kişi) GRAFĐK

313 M.6.2. Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı YAŞ GRUPLARI 2001YILI NUFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI ERKEK KADIN TOPLAM KÜMÜLATĐF TOPLAM YÜZDE DAĞILIMI % TABLO

314 2000 YILI NÜFUS PRAMĐDĐ GRAFĐK

315 2001 YILI NÜFUS PRAMĐDĐ GRAFĐK

316 2002 YILI NÜFUS PRAMĐDĐ GRAFĐK

317 M.6.3. Đl ve ilçelerin Nüfus Yoğunlukları ĐLÇELERE GÖRE YÜZ ÖLÇÜMÜ GRAFĐK 29 ĐLÇE NUFUSLARI 304

318 GRAFĐK 30 YILLARA GÖRE KĐLOMETREYE DÜŞEN NUFUS YOĞUNLUĞU YILLAR NUF.YOĞUNLUĞU TABLO 107 YILLARA GÖRE NÜFUS YOĞUNLUĞU GRAFĐK

319 Đlçeler ĐLÇELER ĐTĐBARĐYLE ŞEHĐR, BELDE VE KÖY NÜFUSLARI Toplam Şehir % Belde % Köyler % Yüzölçümü Nüfus Nüfus Nüfusu Oranı Nüfusu Oranı Nüfusu Oranı ( Km 2 ) Yoğunluğu Antakya Altınözü Belen Dörtyol Erzin Hassa Đskenderun Kırıkhan Kumlu Reyhanlı Samandağ Yayladağ TOPLAM TABLO 108 DĐE 1990 verileri. M.6.4. Nüfus Değişim Oranı GRAFĐK

320 ŞEHĐR NÜFUSU BELDE NÜFUSU KÖY NÜFUSU TOPLAM ĐLÇELER Antakya Altınözü Belen Dörtyol Erzin Hassa Đskenderun Kırıkhan Kumlu Reyhanlı Samandağ Yayladağ TOPLAM TABLO ve 2001 YILI NUFUSUN KIR VE KENT DAĞILIMI KENT KIR TOPLAM 2000 YILI % NÜFUS % NÜFUS TOPLAM YILI % NÜFUS % NÜFUS TOPLAM YILI % NÜFUS % NÜFUS TOPLAM TABLO

321 GRAFĐK 33 M.6.5. Yer Değiştirme Olayları Arasında Đçe Göç, Dışa Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı Nüfus TÜRKĐYE AKDENĐZ HATAY Đçe göç Toplam göç içindeki pay, nüfusu içindeki pay, Dışa göç Toplam göç içindeki pay, nüfusu içindeki pay, Net göç (1) Net göç hızı, (2) (1) Türkiye toplamında iç göç dış göçe eşittir. (2) 1990 nüfusu esas alınarak yapılmıştır. TABLO

322 M.6.6. Turizm ve Seyahat Turizm konu başlığı altında ayrıntılı olarak verilmiştir. M.6.7. Đşsizlik 4447 sayılı yasa ile O tarihinde yürürlüğe girmiş olan "Đşsizlik Sigortası" yasasının Đş ve Đşçi Bulma Kurumunca yürütülen uygulamaları kapsamında tarihinden başlıyarak Đşverenlerimizin işten çıkarmış olduğu işçilerin "Đşten Ayrılma Bildirgeleri" ile hizmet akitleri sona ermiş Đşçilerin " Đşsizlik Ödeneği" taleplerine ilişkin işlemler Đl Müdürlüğümüzce geciktirilmeden yerine getirilmektedir yılı sonu itibariyle Đl Müdülüğümüze toplam 1534 kişinin Đşsizlik Ödeneği talep başvurusu intikal etmiş olup bu kişilerden 1527 adedi işsizlik sigortası almaya hak kazanmış olup 7 kişinin ise talepleri yasa geregince reddedilmiştii.bügüne kadar 792 kişinin ödeneklerinin öde3nme süresi tamamlanmış ve halen 735 kişi işsizlik ödeneği almaya devam etmektedir. 0rtadoğu Ülkelerinde çalışan ve çalışmak üzere gidecek olan toplam işçinin pasaport çıkış işlemleri yapılmıştır. Ayrıca, aynı Ülkelere gitmek üzere başvuran 23 işçinin ve Đsraile gitmek üzere başvuran 32 kişinin' "iş sözleşmesi işlemleri" Đl Müdürlüğümüzce gerçekleştirilmiştir. A-Yurtiçi iş isteği ile yapılan çalışmalar : 1.Normal Đşgücü Başvuru sayısı : 3981 kişi 2-Özürlü : Eski Hükümlü Đşgücü sayısı : 134 B-Alınacak Açık Đş Toplamı : 1-Kamu Sektörü : 588 kişi 2-Özel Sektör : 185 C-Açık Đşlere Yapılan Takdimler : 1-Kamu Sektörü : 564 kişi 2-Özel Sektöre : 224 kişi D-Đşe Yerleştirilenler : 1-Normal Đşgücü Sayısı : 580 kişi 2-Özürlü Đşgücü Sayısı : 51 3-Eski Hükümlü Đşgücü Sayısı :

323 (M) YERLEŞĐM ALANLARI VE NÜFUS KAYNAK DĐE verileri 2000 Hatay Đl Nüfus Müdürlüğü 2002 Türkiye Đş Kurumu Hatay Đl Müdürlüğü Hatay Valiliği Web Sitesi.( Đl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çalışmaları 2007 Hatay Đli Çevre Durum Raporu 310

324 N.ATIKLAR N.1. EVSEL KATI ATIKLAR Đlimiz, evsel katı atık sorununa çözüm getirecek Katı Atık Bertaraf Tesisinin yapımı amacıyla iki bölgeye ayrılmıştır. Bununla ilgili, Hatay Çevre Koruma Birliği (Hatay- Çevkobir) ve Đskenderun Çevre Đlçe Ve Beldeleri Köy ve Belediyelerinin Katı Atıklarını Değerlendirme Birliği olmak üzere iki birlik kurulmuştur. Antakya ve komşu ilçe belediyeler ile beldelerin üye olduğu Hatay Çevre Koruma Birliği nin, Katı Atık Bertaraf Tesisi, Antakya merkezine 10 km. uzaklıkta Gökçegöz köyü Kuruyer mevkiinde, Milli Emlak Genel Müdürlüğü tarafından çöp depolama alanı olarak kullanılmak üzere Antakya Belediyesine tahsis edilmiştir. 6.5 ha lık alana inşa edilen tesisin inşası 2007 yılı içerisinde tamamlanarak geçici kabulü yapılmıştır. Đskenderun Çevre Đlçe Ve Beldeleri Köy Ve Belediyelerinin Katı Atıklarını Değerlendirme Birliği nin Katı Atık Bertaraf Tesisi, Đskenderun şehir merkezinden yaklaşık 6 km uzaklıkta, Düğünyurdu-Karapelit mevkiinde 67 hektarlık alana kurulacaktır. Bu anlamda, katı atıkların bertarafı için yapılan düzenli depolamanın faaliyete geçmesiyle başta Antakya ve Đskenderun olmak üzere komşu ilçe belediye ve beldelerinin katı atık sorunu çözümlenecektir. Bakanlığımızın, Antakya nın sosyo-ekonomik yapısına yakın bir şehirde (Isparta) model FEASIBLE (1) programı desteğinde yaptırdığı çöp kompozisyonu çalışmasında aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. ANTAKYA KENTSEL ORTALAMA KATI ATIK KARAKTERĐZASYONU Atık Türü Yıl-2007 Karton % 7,5 Mutfak Atığı % 34,6 Bahçe Atığı % 1,9 Cam % 2,2 Tehlikeli Atık % 0,3 Metal % 2,3 Kağıt % 11,7 Plastik % 8,0 Beton/Kiremit/Moloz % 9,2 Diğer yanabilen ( Ahşap, tekstil vb. Biyolojik atıklar) % 8,2 311

325 Antakya Düzenli Depolama Tesisi ne depolama amacıyla atık gönderen Antakya merkez ile diğer ilçe ve beldelerin katı atık karakterizasyonunu tayin etmek amacıyla sonbahar, ilkbahar yaz ve kış mevsimlerinde analizler yapılacaktır Sonbahar ve 2008 Đlkbahar dönemine ait atık kompozisyon yapısı aşağıda verilmiştir. ÇEVKOBĐR KENTSEL ORTALAMA KATI ATIK KARAKTERĐZASYONU PROJEKSĐYONU Atık Türü 2007 Sonbahar Dönemi 2008 Đlkbahar Dönemi Kağıt-Karton 7,49% Cam 2,50% Pet 0,65% Poşet 8,41% Plastik 1,77% Çuval 0,63% Demir 1,44% Alüminyum 0,21% Org. Mad. 55,14% Çocuk Bezi 10,42% Elk. Alet 0,01% Tekstil 3,10% Tetrapak 0,42% Diğer Yanan 1,44% Taş 0,11% Kemik 0,18% Kül 6,10% Diğer 0,00% 312

326 ÇEVKOBĐR KENTSEL ORTALAMA KATI ATIK KARAKTERĐZASYONU Org. Mad. 55,13% Diğer yanabilen 10% Elk. Alet 0,01% Alüminyum 0,21% Tekstil 3,10% Demir 1,44% Çuval 0,63% Plastik 1,77% Poşet 8,41% Pet 0,65% Cam 2,50% Kül 6,10% Kağıt-Karton 7,49% Kemik 0,18% Tetrapak 0,42% Diğer Yanan 1,44% Taş 0,11% N.2. TEHLĐKELĐ VE ZARARLI ATIKLAR Đlimizde, 14 Mart 2005 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde aşağıdaki tabloda yer alan firma ve araçlara taşıma lisansı verilmiştir. Dolayısıyla ilimizde işletmelerden kaynaklanan tehlikeli atıklar lisanslı bu araç ve firmalar tarafından alınıp nihai bertaraf veya depolama alanına taşınmaktadır. Đlimizde tehlikeli atıklardan kaynaklanan herhangi bir kirlilik ve olumsuzluk gözlenmemektedir. Đskenderun Demir - Çelik sanayi ve çeşitli haddehanelerden atmosfere partikül madde, S0 2, C0 gibi gazların emisyonu verilmekte ve çimento fabrikasıyla gübre fabrikasından yine partikül madde emisyonu alıcı ortama verilmektedir. Sıvı atık olarak ise, bu fabrikaların çoğunlukla soğutma sularında yağ ve gres görülmekte, ayrıca, sıvı atıklarda süspanse halde ve kolladial halde katı atıklara rastlanmaktadır. Tesislerin bu atıkları rutin denetimlerle ve ölçümlerle kontrol altına alınmaya çalışılmaktadır. 313

327 HATAY ĐLĐ TEHLĐKELĐ ATIK TAŞIMA LĐSANSINA SAHĐP, FĐRMA ve ARAÇLAR Lisans Verilen /Firmanın Lisans Verilen Aracın Adı Adresi Telefon Numaras ı Faks Numarası Lisans Numara sı Lisansın Veriliş ve Bitiş Tarihi Lisanslı Araç Sayısı Araç Plakası Lisans Numara sı Lisansın Veriliş ve Bitiş Tarihi Metoks Madencilik Metalurji Taş.San.Tic.A.Ş. Mareşal Çakmak Cad.Paola Apt.A Blok Zemin Kat. Đskenderun //HATAY UZ

328 N.3. ÖZEL ATIKLAR N.3.1. Tıbbi Atıkları Đlimizde, Antakya merkezine 10 km. uzaklıktaki Gökçegöz Köyü mevkiinde, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin hükümlerine uygun olarak Katı Atık Ayrıştırma ve Düzenli Depolama tesisi kurulmuştur. Đlimizde sağlık kuruluşlarından oluşan tıbbi atıkları, toplama ve taşıma işleri için Müdürlüğümüzce Antakya Belediyesi ile Đskenderun belediyesine Tıbbi Atık Taşıma Araç Lisansı ile Tıbbi Atık Taşıma Firma Lisansı verilmiştir. Bu araçlar ile evsel atıklardan ayrı olarak toplanan tıbbi atıklar evsel atıklardan ayrı olarak bertaraf edilmektedir. Diğer belediyeler ise ayrı olarak topladıkları tıbbi atıkları kendi imkânları doğrultusunda imha etmektedirler. Ancak Antakya merkezine 10 Km uzaklıktaki Gökçegöz köyü mevkiinde kurulan Katı Atık Ayrıştırma Ve Düzenli Depolama Tesisinin işletmeye alınmasıyla birlikte, tıbbi atıkların bertarafı ile ilgili sorunlar ortadan kalkacaktır. Đlimizde, 22 Temmuz 2005 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde aşağıdaki tabloda yer alan firma ve araçlara taşıma lisansı verilmiştir. HATAY ĐLĐ TAŞIMA LĐSANSINA SAHĐP BELEDĐYE, FĐRMA ve ARAÇLAR Lisans Verilen Belediyenin/Firmanın Lisans Verilen Aracın Adı Adresi Telefon Numaras ı Faks Numarası Lisans Numara sı Lisansın Veriliş ve Bitiş Tarihi Lisanslı Araç Sayısı Araç Plakası Lisans Numara sı Lisansın Veriliş ve Bitiş Tarihi Ahmet CANBAZ Fatih Cad.Hüseyin Đnş.Tem.Taah.T aş. Dönmez Apt.No: E

329 Tıbbi Malz.Bilgi.Güv. Antakya/HATAY Hizm.Tic.Ltd.Ş ti. Erhan Nak.Gıda Đnş. Akif ER Đbrahim karaoğlanoğlu San.Ltd.Şt. cad.pac.meydanı No: VM Đskenderun/HATAY

330 2007 YILI ĐÇĐN HATAY ĐLĐ SAĞLIK KURULUŞLARI YÖNETMELĐK UYGULAMALARI DEĞERLEND ĐRE Ünite Đçi Atık Yöneti m Planı Evsel Atıkla r Kaynağında Ayrı Toplama Ambal aj Atıkla rı Tıbbi Atıkl ar Kesici- Delici Atıklar Tehlik eli Atıklar Ünite Đçi Atık Taşıma Aracı Geçici Depolama Geçici Atık Deposu Konteyn er Temizli k Đşçilerin in Özel Tıbbi Atık Kıyafeti Person el Đçin Özel Eğitim OLUMLU (Adet) OLUMLU ( % ) ,7 92, ,4 85,7 76, ,7 100 OLUMSUZ (Adet) OLUMSUZ ( % ) ,3 7,2 0 28,6 14,3 23,1 0 14,3 0 Oluşan Tıbbi Atık Miktarı kg/ gün kg/yıl

331 BELEDĐYE ADI Antakya (merkez) Bld. Đskenderun Belediyesi 2007 YILI SONU ĐTĐBARĐYLE ĐLÇE BELEDĐYELERĐNĐN TIBBĐ ATIK DURUMU Tıbbi Atık Yönetim Planı Tıbbi Atıkların Taşınması Tıbbi Atıkların Taşınması Tıbbi Atık Taşıma Aracı Sayısı (Adet) Tıbbi Atık Taşıma Lisansı Temizlik Đşçilerinin Özel Tıbbi Atık Kıyafeti Personel Đçin Özel Eğitim Toplanan tıbbi atık miktarı kg/gün kg/yıl Tıbbi Atıkların Bertaraf Yöntemi Bertaraf Tesislerinin Lisansı Var ( x Var ( x ) Özel (x ) Özel ( 1) Var ( x) ) Var ( x ) Düzenli depolama ( ) Var ( ) Yakma ( ) Kamu ( Yok ( ) Kamu ( ) ) Yok ( ) Yok ( ) Yok ( ) Sterilizasyon ( ) Yok ( x ) Vahşi Depolama (x) Var ( x Var ( x ) Özel ( x ) Özel (1) ) Var ( x ) Var ( x ) Düzenli depolama ( ) Var ( ) Yakma ( ) Kamu ( Yok ( ) Kamu ( ) ) Yok ( ) Yok ( ) Yok ( ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama ( x ) Yok ( x ) 318

332 Samandağ Belediyesi. Erzin Belediyesi Altınözü Belediyesi Kırıkhan Belediyesi Özel ( Var (x ) Özel ( ) Var ( ) ) Var ( x ) Var ( x ) Düzenli depolama ( ) Var ( ) Yakma ( ) Kamu ( x Yok ( ) ) Kamu(1 ) Yok ( x ) Yok ( ) Yok ( ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama ( x ) Yok ( x ) Özel ( Var ( x ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( ) ) Düzenli depolama ( ) Var ( ) Yakma ( ) Kamu ( x Yok ( ) Kamu (1) ) Yok ( x Yok ( x Yok ( x ) ) ) Sterilizasyon ( ) Yok Vahşi Depolama (x) ( x ) Var ( Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) ) Düzenli depolama ( ) Var ( ) Yakma ( ) Yok ( ) Kamu ( x Kamu (1) Yok (x) ) ) Yok ( x Yok ( x ) Sterilizasyon ( ) Yok ( x ) Vahşi Depolama (x) Özel ( x ) Özel (1) Var ( ) Düzenli depolama ( ) Var ( ) Var ( Var ( x Var ( x 319

333 Reyhanlı Belediyesi Dörtyol Belediyesi Yayladağı Belediyesi ) ) ) Yakma ( x ) Yok ( x ) Kamu ( ) Kamu( ) Yok ( x ) Yok ( x ) Yok ( x ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama ( ) Yok ( x ) Var ( x Var ( x ) Özel ( 1 ) Özel () Var ( ) Var (x ) ) Düzenli depolama ( ) Var ( ) Yakma ( ) Kamu (1 Yok ( ) Kamu ( ) ) Yok ( x ) Yok ( ) Yok ( ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama ( x ) Yok ( x ) Var ( x Var ( x ) Özel (x ) Özel ( 1) Var ( ) ) Var ( x ) Düzenli depolama ( ) Var ( ) Yakma ( ) Kamu ( Yok ( ) Kamu ( ) ) Yok ( x ) Yok ( ) Yok ( ) Sterilizasyon ( ) Yok ( x ) Vahşi Depolama (x) Düzenli depolama ( ) Var ( ) Özel ( ) Özel () Var ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( ) Yakma (x ) 320

334 Yok ( x ) Kamu ( x ) Kamu( 1 ) Yok ( x ) Yok ( x ) Yok ( x ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama ( ) Yok ( x ) Özel ( Var ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( ) ) Düzenli depolama ( ) Var ( ) Yakma ( ) Gömme x Yok ( x ) Hassa Belediyesi Kamu ( x ) Kamu(2 Yok ( x ) ) Yok ( x Yok ( x Sterilizasyon ( ) ) ) Vahşi Depolama ( x ) Yok ( x ) Özel ( Var ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( ) ) Düzenli depolama ( ) Var ( ) Yakma ( x) Yok ( x ) Kumlu Belediyesi Kamu ( x Kamu (1) ) Yok ( x Yok ( x Yok ( x ) ) ) Sterilizasyon ( ) Yok Vahşi Depolama ( ) ( x ) N.3.2. Atık Yağlar Đlimizde, 21 Ocak 2004 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde aşağıdaki tabloda yer alan firma ve araçlara taşıma lisansı verilmiştir. Dolayısıyla ilimizde işletmelerden kaynaklanan atık yağlar lisanslı bu araç ve firmalar tarafından alınıp nihai bertaraf veya depolama alanına taşınmaktadır. Đlimizde atık yağlardan kaynaklanan herhangi bir kirlilik ve olumsuzluk gözlenmemektedir. 321

335 Adı Adresi Sümer Uluslar arası Nak..san.Tic.Lt d.şti. Osman Yılmaz Mah. Đmdat Bey Apt.No: 37/11 Gebze/KOCAELĐ HATAY ĐLĐ ATIK YAĞ TAŞIMA LĐSANSINA SAHĐP, FĐRMA ve ARAÇLAR Lisans Verilen /Firmanın Lisans Verilen Aracın Telefon Numaras ı Faks Numarası Lisans Numara sı Lisansın Veriliş ve Bitiş Tarihi Lisanslı Araç Sayısı Araç Plakası Lisans Numara sı Lisansın Veriliş ve Bitiş Tarihi L PRF

336 N.3.3. Pil ve Aküler Đlimizde Atık pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde herhangi bir çalışma yapılmamaktadır. N.3.4. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller Kayıtlarda Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller atıklarıyla ilgili bilgi bulunamamıştır. N.3.5. Tarama Çamurları Đşletmelerden kaynaklanan varsa tarama çamurları, 14 Mart 2005 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde taşıma lisansı verilmiş firma ve araçlarla alınarak nihai bertaraf veya depolama alanlarına taşınırlar. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği uyarınca bertarafı sağlanır. Taşınmaktadır. Đlimizde tarama çamurlarından kaynaklanan herhangi bir kirlilik ve olumsuzluk gözlenmemektedir. N.3.6. Elektrik ve Elektronik Atıklar Kayıtlarda Elektrik ve Elektronik atıklarıyla ilgili bilgi bulunamamıştır. N.3.7. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar Đlimizde ömrünü tamamlamış araçlarla ilgili herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. N.4. DĐĞER ATIKLAR N.4.1. Radyoaktif Atıklar Đlimizde sağlık kuruluşlarından az da olsa radyoaktif atık oluşmaktadır.oluşan bu atıkları Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde bertaraf edilmesi sağlanmaktadır. N.4.2. Hayvan Kadavraları N.4.3. Mezbaha Atıkları N.5. ATIK YÖNETĐMĐ Đlimiz, evsel katı atık sorununa çözüm getirecek Katı Atık Bertaraf Tesisinin yapımı amacıyla iki bölgeye ayrılmıştır. Bununla ilgili, Hatay Çevre Koruma Birliği (Hatay-

337 Çevkobir) ve Đskenderun Çevre Đlçe Ve Beldeleri Köy Ve Belediyelerinin Katı Atıklarını Değerlendirme Birliği olmak üzere iki birlik kurulmuştur. Antakya ve komşu ilçe belediyeler ile beldelerin üye olduğu Hatay Çevre Koruma Birliği nin, Katı Atık Bertaraf Tesisi, Antakya merkezine 10 km. uzaklıkta Gökçegöz köyü Kuruyer mevkiinde, Milli Emlak Genel Müdürlüğü tarafından çöp depolama alanı olarak kullanılmak üzere Antakya Belediyesine tahsis edilmiştir. 6.5 ha lık alana inşa edilen tesisin inşası 2007 yılı içerisinde tamamlanarak geçici kabulü yapılmıştır. Ancak tesiste yapılması istenilen bazı eksiklikler mevcut olup bu eksikliklerin giderilmesi ve tesisin işletilmesi amacıyla Antakya Belediyesi ve Hatay Çevre Koruma Birliği en kısa zamanda ihaleye çıkacaktır. Yap-işlet modeliyle ihaleye çıkılacak olup 3 ay içerisinde işletmeye alınacaktır. Birliğe 46 belediye üyedir. Đskenderun Çevre Đlçe Ve Beldeleri Köy Ve Belediyelerinin Katı Atıklarını Değerlendirme Birliği nin Katı Atık Bertaraf Tesisi, Đskenderun şehir merkezinden yaklaşık 6 km uzaklıkta, Düğünyurdu-Karapelit mevkiinde 67 hektarlık alana kurulacaktır. Katı Atık Bertaraf Tesisi için Çevre ve Orman Bakanlığınca ÇED Olumlu Belgesi verilmiştir. Ayrıca tesis için daha önce Kahramanmaraş Orman Bölge Müdürlüğünce verilen ön iznin kesin izne çevrilmesi için yazı yazılmış ve yazının cevabı beklenmektedir. Daha sonra tesisin proje ve inşası için ihaleye çıkılacaktır. Đskenderun Birliğinin Katı Atık Bertaraf Tesisi, 2872 sayılı Çevre Kanununda değişiklik yapan 5491 sayılı Kanunun Geçici 4. maddesinde belirtilen sürelerde bitirilecektir (13Mayıs 2010). Birliğe 23 belediye ve 4 muhtarlık üyedir. Şuan itibari ile ilimizde 76 belediye mevcut olup, bunlardan 69 belediyesi 2 birlikten birine üyedir. 3 belediyede son 2007 seçim sonuçlarına göre belediyeliği düşmüştür, geriye kalan 4 belediye hiçbir birliğe üye değildir, bu belediyelere uygun olunan birliğe üye olmaları için yazı yazılmıştır. Bu anlamda, katı atıkların bertarafı için yapılan düzenli depolamanın faaliyete geçmesiyle başta Antakya ve Đskenderun olmak üzere komşu ilçe belediye ve beldelerinin katı atık sorunu çözümlenecektir. N.6. KATI ATIKLARIN MĐKTAR VE KOMPOZĐSYONU Antakya Düzenli Depolama Tesisi ne depolama amacıyla atık gönderen Antakya merkez ile diğer ilçe ve beldelerin katı atık karakterizasyonunu tayin etmek amacıyla sonbahar, ilkbahar yaz ve kış mevsimlerinde analizler yapılacaktır Sonbahar ve 2008 Đlkbahar dönemine ait atık kompozisyon yapısı aşağıda verilmiştir. Antakya merkezde yaklaşık katı atık miktarı 200Ton/gün, Đskenderun merkezde ise 250Ton/gün dür. 324

338 ÇEVKOBĐR KENTSEL ORTALAMA KATI ATIK KARAKTERĐZASYONU PROJEKSĐYONU Atık Türü 2007 Sonbahar Dönemi 2008 Đlkbahar Dönemi Kağıt-Karton 7,49% Cam 2,50% Pet 0,65% Poşet 8,41% Plastik 1,77% Çuval 0,63% Demir 1,44% Alüminyum 0,21% Org. Mad. 55,14% Çocuk Bezi 10,42% Elk. Alet 0,01% Tekstil 3,10% Tetrapak 0,42% Diğer Yanan 1,44% Taş 0,11% Kemik 0,18% Kül 6,10% Diğer 0,00% N.7. KATI ATIKLARIN BĐRĐKTĐRĐLMESĐ, TOPLANMASI, TAŞINMASI VE TRANSFER ĐSTASYONLARI N.8.. ATIKLARIN BERTARAF YÖNTEMLERĐ N.8.1. Katı Atıkların Depolanması N.8.2. Atıkların Yakılması 325

339 N.8.3. Kompost N.9. ATIKLARIN GERĐ KAZANIMI VE DEĞERLENDĐRMESĐ N.10. ATIKLARIN ÇEVRE ÜZERĐNDEKĐ ETKĐLERĐ Bu konular Antakya merkez ve ilçeler bazında yandaki tablolarda ele alınmıştır. Đ l S ı n ı r l a r ı Đ ç i n d e Y e r l e ş i m M e r k e z l e r i n d e K e n t s e l A t ı k l a r ı n ( Ç ö p l e r i n ) O l u ş t u r d u ğ u S o r u n l a r ı Ö n e m v e Ö n c e l i k S ı r a s ı n a G ö r e R a k a m ( 1, 2, 3, 4... ) Đ l e B e l i r t i n i z. O l u ş t u r d u ğ u S o r u n l a r : a ) H a l k v e ç e v r e s a ğ l ı ğ ı a ç ı s ı n d a n t e h l i k e o l u ş t u r m a s ı ( 2 ) b ) K o k u p r o b l e m i ( 3 ) c ) H a ş e r e l e r i n a r t m a s ı ( 1 ) d ) S a l g ı n h a s t a l ı k l a r ı n g ö r ü l m e s i ( ) e ) M e t a n g a z ı s ı k ı ş m a s ı s o n u c u y a n g ı n v e p a t l a m a ( 3 ) f ) Y e r a l t ı s u l a r ı n ı n k i r l e n m e s i ( ) g ) E s t e t i k g ö r ü n t ü n ü n b o z u l m a s ı ( 2 ) h ) Z a m a n z a m a n, y a ğ a n y a ğ m u r l a r s o n u c u y ü z e y s e l s u l a r l a a k ı ş a g e ç m e s i v e t a r ı m a l a n l a r ı n ı o l u m s u z e t k i l e m e s i ( 3 ) 326

340 Đ l S ı n ı r l a r ı Đ ç i n d e Y e r l e ş i m M e r k e z l e r i n d e ( B e l e d i y e l e r d e ) O l u ş a n K a t ı A t ı k l a r ı n T o p l a n m a, T a ş ı n m a v e B e r t a r a f Y ö n t e m l e r i n i B e l i r t i n i z. B e l e d i y e n i n A d ı * A n t a k y a B e l e d i y e B a ş k a n l ı ğ ı N ü f u s k i ş i ( y ı l ı v e r i s i ) K i ş i B a ş ı n a Ü r e t i l e n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( K g / G ü n ) T o p l a n a n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( T o n / G ü n ; T o n / Y ı l ) Y a z : 1, 5 ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : Y a z : ; ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : A t ı k K o m p o z i s y o n u ( % ) ( O r g a n i k, K a ğ ı t, C a m, M e t a l, P l a s t i k, K ü l V s. ) M e v c u t B e r t a r a f Y ö n t e m i D ü z e n s i z D e p o l a m a ( x ) A t ı k Y ö n e t i m i H i z m e t l e r i n i K i m Y ü r ü t ü y o r ( T o p l a m a, T a ş ı m a, B e r t a r a f ) H a n g i A t ı k l a r T o p l a n ı y o r A m b a l a j A t ı k l a r ı Đ ç i n K a y n a k t a a y r ı T o p l a m a Y a p ı l ı y o r m u? Y a p ı l ı y o r s a H a n g i A t ı k T ü r l e r i Đ ç i n Y a p ı l ı y o r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n A r a ç v e E k i p m a n D u r u m u ( A d e t, C i n s, K a p a s i t e v s. ) D ü z e n l i ( ) K o m p o s t ( ) Y a k m a ( ) D i ğ e r ( ) B e l e d i y e ( ) Ö z e l ( x ) E v s e l ( x ) E n d ü s t r i y e l ( x ) T ı b b i ( x ) D i ğ e r ( ) H a y ı r D e p o l a m a 1 1 a d e t P r e s K a m., 9 a d e t K a m., 1 a d e t K e p ç e, 4 a d e t T r a k t ö r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n E l e m a n D u r u m u ( S a y ı v e G ö r e v ) K a y n a k : H a t a y Đ l i B e l e d i y e l e r i K a t ı A t ı k Ç a l ı ş m a l a r ı ( Đ l l e r B a n k a s ı 8. B ö l g e M ü d ü r l ü ğ ü, ) TABLO

341 Đ l S ı n ı r l a r ı Đ ç i n d e Y e r l e ş i m M e r k e z l e r i n d e ( B e l e d i y e l e r d e ) O l u ş a n K a t ı A t ı k l a r ı n T o p l a n m a, T a ş ı n m a v e B e r t a r a f Y ö n t e m l e r i ( d e v a m ı ) B e l e d i y e n i n A d ı * Đ s k e n d e r u n B e l e d i y e B a ş k a n l ı ğ ı N ü f u s k i ş i ( y ı l ı v e r i s i ) K i ş i B a ş ı n a Ü r e t i l e n K a t ı A t ı k Y a z : 1, 8 ( y ı l M i k t a r ı ( K g / G ü n ) o r t a l a m a s ı ) T o p l a n a n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( T o n / G ü n ; T o n / Y ı l ) K ı ş : Y a z : ; ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : A t ı k K o m p o z i s y o n u ( % ) ( O r g a n i k, K a ğ ı t, C a m, M e t a l, P l a s t i k, K ü l V s. ) M e v c u t B e r t a r a f Y ö n t e m i D ü z e n s i z D e p o l a m a ( x ) A t ı k Y ö n e t i m i H i z m e t l e r i n i K i m Y ü r ü t ü y o r ( T o p l a m a, T a ş ı m a, B e r t a r a f ) H a n g i A t ı k l a r T o p l a n ı y o r A m b a l a j A t ı k l a r ı Đ ç i n K a y n a k t a a y r ı T o p l a m a Y a p ı l ı y o r m u? Y a p ı l ı y o r s a H a n g i A t ı k T ü r l e r i Đ ç i n Y a p ı l ı y o r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n A r a ç v e E k i p m a n D u r u m u ( A d e t, C i n s, K a p a s i t e v s. ) D ü z e n l i ( ) K o m p o s t ( ) Y a k m a ( ) D i ğ e r ( ) B e l e d i y e ( x ) Ö z e l ( x ) E v s e l ( x ) E n d ü s t r i y e l ( x ) T ı b b i ( x ) D i ğ e r ( ) H a y ı r D e p o l a m a 2 a d e t Ç ö p K o n t e y n., 2 0 a d e t P r e s K a m. A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n E l e m a n D u r u m u ( S a y ı v e G ö r e v ) K a y n a k : H a t a y Đ l i B e l e d i y e l e r i K a t ı A t ı k Ç a l ı ş m a l a r ı ( Đ l l e r B a n k a s ı 8. B ö l g e M ü d ü r l ü ğ ü, ) TABLO

342 Đ l S ı n ı r l a r ı Đ ç i n d e Y e r l e ş i m M e r k e z l e r i n d e ( B e l e d i y e l e r d e ) O l u ş a n K a t ı A t ı k l a r ı n T o p l a n m a, T a ş ı n m a v e B e r t a r a f Y ö n t e m l e r i ( d e v a m ı ) B e l e d i y e n i n A d ı * K ı r ı k h a n B e l e d i y e B a ş k a n l ı ğ ı N ü f u s k i ş i ( y ı l ı v e r i s i ) K i ş i B a ş ı n a Ü r e t i l e n K a t ı A t ı k Y a z : 0, 8 ( y ı l M i k t a r ı ( K g / G ü n ) o r t a l a m a s ı ) T o p l a n a n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( T o n / G ü n ; T o n / Y ı l ) K ı ş : Y a z : 7 0 ; ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : A t ı k K o m p o z i s y o n u ( % ) ( O r g a n i k, K a ğ ı t, C a m, M e t a l, P l a s t i k, K ü l V s. ) M e v c u t B e r t a r a f Y ö n t e m i D ü z e n s i z D e p o l a m a ( x ) A t ı k Y ö n e t i m i H i z m e t l e r i n i K i m Y ü r ü t ü y o r ( T o p l a m a, T a ş ı m a, B e r t a r a f ) H a n g i A t ı k l a r T o p l a n ı y o r A m b a l a j A t ı k l a r ı Đ ç i n K a y n a k t a a y r ı T o p l a m a Y a p ı l ı y o r m u? Y a p ı l ı y o r s a H a n g i A t ı k T ü r l e r i Đ ç i n Y a p ı l ı y o r D ü z e n l i ( ) K o m p o s t ( ) Y a k m a ( ) D i ğ e r ( ) B e l e d i y e ( ) Ö z e l ( ) E v s e l ( x ) E n d ü s t r i y e l ( x ) T ı b b i ( x ) D i ğ e r ( ) H a y ı r D e p o l a m a A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n A r a ç v e E k i p m a n D u r u m u ( A d e t, C i n s, K a p a s i t e v s. ) A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n E l e m a n D u r u m u ( S a y ı v e G ö r e v ) K a y n a k : H a t a y Đ l i B e l e d i y e l e r i K a t ı A t ı k Ç a l ı ş m a l a r ı ( Đ l l e r B a n k a s ı 8. B ö l g e M ü d ü r l ü ğ ü, ) TABLO

343 Đ l S ı n ı r l a r ı Đ ç i n d e Y e r l e ş i m M e r k e z l e r i n d e ( B e l e d i y e l e r d e ) O l u ş a n K a t ı A t ı k l a r ı n T o p l a n m a, T a ş ı n m a v e B e r t a r a f Y ö n t e m l e r i ( d e v a m ı ) B e l e d i y e n i n A d ı * R e y h a n l ı B e l e d i y e B a ş k a n l ı ğ ı N ü f u s k i ş i ( y ı l ı v e r i s i ) K i ş i B a ş ı n a Ü r e t i l e n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( K g / G ü n ) T o p l a n a n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( T o n / G ü n ; T o n / Y ı l ) Y a z : 0, 4 5 ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : Y a z : 3 0 ; ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : A t ı k K o m p o z i s y o n u ( % ) ( O r g a n i k, K a ğ ı t, C a m, M e t a l, P l a s t i k, K ü l V s. ) M e v c u t B e r t a r a f Y ö n t e m i D ü z e n s i z D e p o l a m a ( x ) A t ı k Y ö n e t i m i H i z m e t l e r i n i K i m Y ü r ü t ü y o r ( T o p l a m a, T a ş ı m a, B e r t a r a f ) H a n g i A t ı k l a r T o p l a n ı y o r A m b a l a j A t ı k l a r ı Đ ç i n K a y n a k t a a y r ı T o p l a m a Y a p ı l ı y o r m u? Y a p ı l ı y o r s a H a n g i A t ı k T ü r l e r i Đ ç i n Y a p ı l ı y o r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n A r a ç v e E k i p m a n D u r u m u ( A d e t, C i n s, K a p a s i t e v s. ) D ü z e n l i ( ) K o m p o s t ( ) Y a k m a ( ) D i ğ e r ( ) B e l e d i y e ( x ) Ö z e l ( ) E v s e l ( x ) E n d ü s t r i y e l ( x ) T ı b b i ( x ) D i ğ e r ( ) H a y ı r D e p o l a m a 5 a d e t K a m., 4 a d e t T r a k t ö r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n E l e m a n D u r u m u ( S a y ı v e G ö r e v ) K a y n a k : H a t a y Đ l i B e l e d i y e l e r i K a t ı A t ı k Ç a l ı ş m a l a r ı ( Đ l l e r B a n k a s ı 8. B ö l g e M ü d ü r l ü ğ ü, ) TABLO

344 Đ l S ı n ı r l a r ı Đ ç i n d e Y e r l e ş i m M e r k e z l e r i n d e ( B e l e d i y e l e r d e ) O l u ş a n K a t ı A t ı k l a r ı n T o p l a n m a, T a ş ı n m a v e B e r t a r a f Y ö n t e m l e r i ( d e v a m ı ) B e l e d i y e n i n A d ı * D ö r t y o l B e l e d i y e B a ş k a n l ı ğ ı N ü f u s ( y ı l ı v e r i s i ) K i ş i B a ş ı n a Ü r e t i l e n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( K g / G ü n ) T o p l a n a n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( T o n / G ü n ; T o n / Y ı l ) Y a z : 0, 7 3 ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : Y a z : 4 0 ; ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : A t ı k K o m p o z i s y o n u ( % ) ( O r g a n i k, K a ğ ı t, C a m, M e t a l, P l a s t i k, K ü l V s. ) M e v c u t B e r t a r a f Y ö n t e m i D ü z e n s i z D e p o l a m a ( x ) A t ı k Y ö n e t i m i H i z m e t l e r i n i K i m Y ü r ü t ü y o r ( T o p l a m a, T a ş ı m a, B e r t a r a f ) H a n g i A t ı k l a r T o p l a n ı y o r A m b a l a j A t ı k l a r ı Đ ç i n K a y n a k t a a y r ı T o p l a m a Y a p ı l ı y o r m u? Y a p ı l ı y o r s a H a n g i A t ı k T ü r l e r i Đ ç i n Y a p ı l ı y o r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n A r a ç v e E k i p m a n D u r u m u ( A d e t, C i n s, K a p a s i t e v s. ) D ü z e n l i ( ) K o m p o s t ( ) Y a k m a ( ) D i ğ e r ( ) B e l e d i y e ( x ) Ö z e l ( ) E v s e l ( x ) E n d ü s t r i y e l ( x ) T ı b b i ( x ) D i ğ e r ( ) H a y ı r D e p o l a m a 4 a d e t P r e s K a m., 2 a d e t T r a k t ö r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n E l e m a n D u r u m u ( S a y ı v e G ö r e v ) K a y n a k : H a t a y Đ l i B e l e d i y e l e r i K a t ı A t ı k Ç a l ı ş m a l a r ı ( Đ l l e r B a n k a s ı 8. B ö l g e M ü d ü r l ü ğ ü, ) TABLO

345 Đ l S ı n ı r l a r ı Đ ç i n d e Y e r l e ş i m M e r k e z l e r i n d e ( B e l e d i y e l e r d e ) O l u ş a n K a t ı A t ı k l a r ı n T o p l a n m a, T a ş ı n m a v e B e r t a r a f Y ö n t e m l e r i ( d e v a m ı ) B e l e d i y e n i n A d ı * S a m a n d a ğ B e l e d i y e B a ş k a n l ı ğ ı N ü f u s k i ş i ( y ı l ı v e r i s i ) K i ş i B a ş ı n a Ü r e t i l e n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( K g / G ü n ) T o p l a n a n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( T o n / G ü n ; T o n / Y ı l ) Y a z : 0, 8 4 ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : Y a z : 3 0 ; ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : A t ı k K o m p o z i s y o n u ( % ) ( O r g a n i k, K a ğ ı t, C a m, M e t a l, P l a s t i k, K ü l V s. ) M e v c u t B e r t a r a f Y ö n t e m i D ü z e n s i z D e p o l a m a ( x ) A t ı k Y ö n e t i m i H i z m e t l e r i n i K i m Y ü r ü t ü y o r ( T o p l a m a, T a ş ı m a, B e r t a r a f ) H a n g i A t ı k l a r T o p l a n ı y o r A m b a l a j A t ı k l a r ı Đ ç i n K a y n a k t a a y r ı T o p l a m a Y a p ı l ı y o r m u? Y a p ı l ı y o r s a H a n g i A t ı k T ü r l e r i Đ ç i n Y a p ı l ı y o r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n A r a ç v e E k i p m a n D u r u m u ( A d e t, C i n s, K a p a s i t e v s. ) D ü z e n l i ( ) K o m p o s t ( ) Y a k m a ( ) D i ğ e r ( ) B e l e d i y e ( x ) Ö z e l ( ) E v s e l ( x ) E n d ü s t r i y e l ( x ) T ı b b i ( x ) D i ğ e r ( ) H a y ı r D e p o l a m a 4 a d e t K a m. 1 a d e t T r a k t ö r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n E l e m a n D u r u m u ( S a y ı v e G ö r e v ) K a y n a k : H a t a y Đ l i B e l e d i y e l e r i K a t ı A t ı k Ç a l ı ş m a l a r ı ( Đ l l e r B a n k a s ı 8. B ö l g e M ü d ü r l ü ğ ü, ) TABLO

346 Đ l S ı n ı r l a r ı Đ ç i n d e Y e r l e ş i m M e r k e z l e r i n d e ( B e l e d i y e l e r d e ) O l u ş a n K a t ı A t ı k l a r ı n T o p l a n m a, T a ş ı n m a v e B e r t a r a f Y ö n t e m l e r i ( d e v a m ı ) B e l e d i y e n i n A d ı * B e l e n B e l e d i y e B a ş k a n l ı ğ ı N ü f u s k i ş i ( y ı l ı v e r i s i ) K i ş i B a ş ı n a Ü r e t i l e n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( K g / G ü n ) T o p l a n a n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( T o n / G ü n ; T o n / Y ı l ) Y a z : 0, 7 5 ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : Y a z : 1 5 ; ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : A t ı k K o m p o z i s y o n u ( % ) ( O r g a n i k, K a ğ ı t, C a m, M e t a l, P l a s t i k, K ü l V s. ) M e v c u t B e r t a r a f Y ö n t e m i D ü z e n s i z D e p o l a m a ( ) A t ı k Y ö n e t i m i H i z m e t l e r i n i K i m Y ü r ü t ü y o r ( T o p l a m a, T a ş ı m a, B e r t a r a f ) H a n g i A t ı k l a r T o p l a n ı y o r A m b a l a j A t ı k l a r ı Đ ç i n K a y n a k t a a y r ı T o p l a m a Y a p ı l ı y o r m u? Y a p ı l ı y o r s a H a n g i A t ı k T ü r l e r i Đ ç i n Y a p ı l ı y o r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n A r a ç v e E k i p m a n D u r u m u ( A d e t, C i n s, K a p a s i t e v s. ) D ü z e n l i ( ) K o m p o s t ( ) Y a k m a ( x ) D i ğ e r ( ) B e l e d i y e ( x ) Ö z e l ( ) E v s e l ( x ) E n d ü s t r i y e l ( x ) T ı b b i ( x ) D i ğ e r ( ) H a y ı r D e p o l a m a 2 0 a d e t K a m. 3 a d e t K a m y o n e t A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n E l e m a n D u r u m u ( S a y ı v e G ö r e v ) K a y n a k : H a t a y Đ l i B e l e d i y e l e r i K a t ı A t ı k Ç a l ı ş m a l a r ı ( Đ l l e r B a n k a s ı 8. B ö l g e M ü d ü r l ü ğ ü, ) TABLO

347 Đ l S ı n ı r l a r ı Đ ç i n d e Y e r l e ş i m M e r k e z l e r i n d e ( B e l e d i y e l e r d e ) O l u ş a n K a t ı A t ı k l a r ı n T o p l a n m a, T a ş ı n m a v e B e r t a r a f Y ö n t e m l e r i ( d e v a m ı ) B e l e d i y e n i n A d ı * H a s s a B e l e d i y e B a ş k a n l ı ğ ı N ü f u s k i ş i ( y ı l ı v e r i s i ) K i ş i B a ş ı n a Ü r e t i l e n K a t ı A t ı k Y a z : 0, 7 ( y ı l M i k t a r ı ( K g / G ü n ) o r t a l a m a s ı ) T o p l a n a n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( T o n / G ü n ; T o n / Y ı l ) K ı ş : Y a z : 7 ; ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : A t ı k K o m p o z i s y o n u ( % ) ( O r g a n i k, K a ğ ı t, C a m, M e t a l, P l a s t i k, K ü l V s. ) M e v c u t B e r t a r a f Y ö n t e m i D ü z e n s i z D e p o l a m a ( x ) A t ı k Y ö n e t i m i H i z m e t l e r i n i K i m Y ü r ü t ü y o r ( T o p l a m a, T a ş ı m a, B e r t a r a f ) H a n g i A t ı k l a r T o p l a n ı y o r A m b a l a j A t ı k l a r ı Đ ç i n K a y n a k t a a y r ı T o p l a m a Y a p ı l ı y o r m u? Y a p ı l ı y o r s a H a n g i A t ı k T ü r l e r i Đ ç i n Y a p ı l ı y o r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n A r a ç v e E k i p m a n D u r u m u ( A d e t, C i n s, K a p a s i t e v s. ) D ü z e n l i ( ) K o m p o s t ( ) Y a k m a ( ) D i ğ e r ( ) B e l e d i y e ( x ) Ö z e l ( ) E v s e l ( x ) E n d ü s t r i y e l ( x ) T ı b b i ( x ) D i ğ e r ( ) H a y ı r D e p o l a m a 1 a d e t P r e s K a m., 2 a d e t T r a k t ö r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n E l e m a n D u r u m u ( S a y ı v e G ö r e v ) K a y n a k : H a t a y Đ l i B e l e d i y e l e r i K a t ı A t ı k Ç a l ı ş m a l a r ı ( Đ l l e r B a n k a s ı 8. B ö l g e M ü d ü r l ü ğ ü, ) TABLO

348 Đ l S ı n ı r l a r ı Đ ç i n d e Y e r l e ş i m M e r k e z l e r i n d e ( B e l e d i y e l e r d e ) O l u ş a n K a t ı A t ı k l a r ı n T o p l a n m a, T a ş ı n m a v e B e r t a r a f Y ö n t e m l e r i ( d e v a m ı ) B e l e d i y e n i n A d ı * Y a y l a d a ğ ı B e l e d i y e B a ş k a n l ı ğ ı N ü f u s k i ş i ( y ı l ı v e r i s i ) K i ş i B a ş ı n a Ü r e t i l e n K a t ı A t ı k Y a z : 0, 6 4 ( y ı l M i k t a r ı ( K g / G ü n ) o r t a l a m a s ı ) T o p l a n a n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( T o n / G ü n ; T o n / Y ı l ) K ı ş : Y a z : 5 ; ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : A t ı k K o m p o z i s y o n u ( % ) ( O r g a n i k, K a ğ ı t, C a m, M e t a l, P l a s t i k, K ü l V s. ) M e v c u t B e r t a r a f Y ö n t e m i D ü z e n s i z D e p o l a m a ( x ) A t ı k Y ö n e t i m i H i z m e t l e r i n i K i m Y ü r ü t ü y o r ( T o p l a m a, T a ş ı m a, B e r t a r a f ) H a n g i A t ı k l a r T o p l a n ı y o r A m b a l a j A t ı k l a r ı Đ ç i n K a y n a k t a a y r ı T o p l a m a Y a p ı l ı y o r m u? Y a p ı l ı y o r s a H a n g i A t ı k T ü r l e r i Đ ç i n Y a p ı l ı y o r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n A r a ç v e E k i p m a n D u r u m u ( A d e t, C i n s, K a p a s i t e v s. ) D ü z e n l i ( ) K o m p o s t ( ) Y a k m a ( ) D i ğ e r ( ) B e l e d i y e ( x ) Ö z e l ( ) E v s e l ( x ) E n d ü s t r i y e l ( x ) T ı b b i ( x ) D i ğ e r ( ) H a y ı r D e p o l a m a 2 a d e t P r e s K a m., 1 a d e t T r a k t ö r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n E l e m a n D u r u m u ( S a y ı v e G ö r e v ) K a y n a k : H a t a y Đ l i B e l e d i y e l e r i K a t ı A t ı k Ç a l ı ş m a l a r ı ( Đ l l e r B a n k a s ı 8. B ö l g e M ü d ü r l ü ğ ü, ) TABLO

349 Đ l S ı n ı r l a r ı Đ ç i n d e Y e r l e ş i m M e r k e z l e r i n d e ( B e l e d i y e l e r d e ) O l u ş a n K a t ı A t ı k l a r ı n T o p l a n m a, T a ş ı n m a v e B e r t a r a f Y ö n t e m l e r i ( d e v a m ı ) B e l e d i y e n i n A d ı * A l t ı n ö z ü B e l e d i y e B a ş k a n l ı ğ ı N ü f u s k i ş i ( y ı l ı v e r i s i ) K i ş i B a ş ı n a Ü r e t i l e n K a t ı A t ı k Y a z : 0, 1 8 ( y ı l M i k t a r ı ( K g / G ü n ) o r t a l a m a s ı ) T o p l a n a n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( T o n / G ü n ; T o n / Y ı l ) K ı ş : Y a z : 1 ; ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : A t ı k K o m p o z i s y o n u ( % ) ( O r g a n i k, K a ğ ı t, C a m, M e t a l, P l a s t i k, K ü l V s. ) M e v c u t B e r t a r a f Y ö n t e m i D ü z e n s i z D e p o l a m a ( x ) A t ı k Y ö n e t i m i H i z m e t l e r i n i K i m Y ü r ü t ü y o r ( T o p l a m a, T a ş ı m a, B e r t a r a f ) H a n g i A t ı k l a r T o p l a n ı y o r A m b a l a j A t ı k l a r ı Đ ç i n K a y n a k t a a y r ı T o p l a m a Y a p ı l ı y o r m u? Y a p ı l ı y o r s a H a n g i A t ı k T ü r l e r i Đ ç i n Y a p ı l ı y o r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n A r a ç v e E k i p m a n D u r u m u ( A d e t, C i n s, K a p a s i t e v s. ) D ü z e n l i ( ) K o m p o s t ( ) Y a k m a ( ) D i ğ e r ( ) B e l e d i y e ( x ) Ö z e l ( ) E v s e l ( x ) E n d ü s t r i y e l ( x ) T ı b b i ( x ) D i ğ e r ( ) H a y ı r D e p o l a m a 1 a d e t P r e s K a m., 2 a d e t T r a k t ö r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n E l e m a n D u r u m u ( S a y ı v e G ö r e v ) K a y n a k : H a t a y Đ l i B e l e d i y e l e r i K a t ı A t ı k Ç a l ı ş m a l a r ı ( Đ l l e r B a n k a s ı 8. B ö l g e M ü d ü r l ü ğ ü, ) TABLO

350 Đ l S ı n ı r l a r ı Đ ç i n d e Y e r l e ş i m M e r k e z l e r i n d e ( B e l e d i y e l e r d e ) O l u ş a n K a t ı A t ı k l a r ı n T o p l a n m a, T a ş ı n m a v e B e r t a r a f Y ö n t e m l e r i ( d e v a m ı ) B e l e d i y e n i n A d ı * K u m l u B e l e d i y e B a ş k a n l ı ğ ı N ü f u s ( y ı l ı v e r i s i ) K i ş i B a ş ı n a Ü r e t i l e n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( K g / G ü n ) T o p l a n a n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( T o n / G ü n ; T o n / Y ı l ) Y a z : 0, 4 3 ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : Y a z : 3 ; ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : A t ı k K o m p o z i s y o n u ( % ) ( O r g a n i k, K a ğ ı t, C a m, M e t a l, P l a s t i k, K ü l V s. ) M e v c u t B e r t a r a f Y ö n t e m i D ü z e n s i z D e p o l a m a ( x ) A t ı k Y ö n e t i m i H i z m e t l e r i n i K i m Y ü r ü t ü y o r ( T o p l a m a, T a ş ı m a, B e r t a r a f ) H a n g i A t ı k l a r T o p l a n ı y o r A m b a l a j A t ı k l a r ı Đ ç i n K a y n a k t a a y r ı T o p l a m a Y a p ı l ı y o r m u? Y a p ı l ı y o r s a H a n g i A t ı k T ü r l e r i Đ ç i n Y a p ı l ı y o r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n A r a ç v e E k i p m a n D u r u m u ( A d e t, C i n s, K a p a s i t e v s. ) D ü z e n l i ( ) K o m p o s t ( ) Y a k m a ( ) D i ğ e r ( ) B e l e d i y e ( x ) Ö z e l ( ) E v s e l ( x ) E n d ü s t r i y e l ( x ) T ı b b i ( x ) D i ğ e r ( ) H a y ı r D e p o l a m a 1 a d e t P r e s K a m., 2 a d e t T r a k t ö r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n E l e m a n D u r u m u ( S a y ı v e G ö r e v ) K a y n a k : H a t a y Đ l i B e l e d i y e l e r i K a t ı A t ı k Ç a l ı ş m a l a r ı ( Đ l l e r B a n k a s ı 8. B ö l g e M ü d ü r l ü ğ ü, ) TABLO

351 Đ l S ı n ı r l a r ı Đ ç i n d e Y e r l e ş i m M e r k e z l e r i n d e ( B e l e d i y e l e r d e ) O l u ş a n K a t ı A t ı k l a r ı n T o p l a n m a, T a ş ı n m a v e B e r t a r a f Y ö n t e m l e r i ( d e v a m ı ) B e l e d i y e n i n A d ı * E r z i n B e l e d i y e B a ş k a n l ı ğ ı N ü f u s k i ş i ( y ı l ı v e r i s i ) K i ş i B a ş ı n a Ü r e t i l e n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( K g / G ü n ) T o p l a n a n K a t ı A t ı k M i k t a r ı ( T o n / G ü n ; T o n / Y ı l ) Y a z : 0, 7 5 ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : Y a z : 2 0 ; ( y ı l o r t a l a m a s ı ) K ı ş : A t ı k K o m p o z i s y o n u ( % ) ( O r g a n i k, K a ğ ı t, C a m, M e t a l, P l a s t i k, K ü l V s. ) M e v c u t B e r t a r a f Y ö n t e m i D ü z e n s i z D e p o l a m a ( x ) A t ı k Y ö n e t i m i H i z m e t l e r i n i K i m Y ü r ü t ü y o r ( T o p l a m a, T a ş ı m a, B e r t a r a f ) H a n g i A t ı k l a r T o p l a n ı y o r A m b a l a j A t ı k l a r ı Đ ç i n K a y n a k t a a y r ı T o p l a m a Y a p ı l ı y o r m u? Y a p ı l ı y o r s a H a n g i A t ı k T ü r l e r i Đ ç i n Y a p ı l ı y o r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n A r a ç v e E k i p m a n D u r u m u ( A d e t, C i n s, K a p a s i t e v s. ) D ü z e n l i ( ) K o m p o s t ( ) Y a k m a ( ) D i ğ e r ( ) B e l e d i y e ( x ) Ö z e l ( ) E v s e l ( x ) E n d ü s t r i y e l ( x ) T ı b b i ( x ) D i ğ e r ( ) H a y ı r D e p o l a m a 3 a d e t P r e s K a m., 1 a d e t T r a k t ö r A t ı k H i z m e t l e r i Đ ç i n E l e m a n D u r u m u ( S a y ı v e G ö r e v ) K a y n a k : H a t a y Đ l i B e l e d i y e l e r i K a t ı A t ı k Ç a l ı ş m a l a r ı ( Đ l l e r B a n k a s ı 8. B ö l g e M ü d ü r l ü ğ ü, ) TABLO

352 (N) ATIKLAR KAYNAK Đl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çalışmaları 2007 Hatay Đli Çevre Durum Raporu 339

353 O.GÜRÜLTÜ VE TĐTREŞĐM 0.1. GÜRÜLTÜ Sanayileşme ve modern teknolojinin ilerlemesiyle ortaya çıkan çevre sorunlarından biri de gürültü kirliliğidir. Gürültü istenmeyen ve dinleyene bir anlam ifade etmeyen ses olarak tanımlanabilir. Bu tanıma bakıldığında, sesin gürültü niteliği taşıması için mutlaka Yüksek düzeyde olması gerekmediği anlaşılmaktadır. Gürültü kirliliğine zemin oluşturan faktörler arasında; sanayileşme, plansız Kentleşme, hızlı nüfus artışı, bu konularda yeterli eğitimin verilememesi ve ekonomik Đmkansızlıklar vb.hususlar sayılabilir Kısaca gürültü havadaki basınç değişmesinin kulak zarına olan etkisidir. Ya da düzensiz titreşimlerin meydana getirdiği kuvvetli sese gürültü denir. 19. yüzyılda ortaya çıkan gürültü problemi, yüzyılımızda çok hızlı bir şekilde gelişmiş ve günümüzde teknolojik gelişme, hızlı ve sağlıksız kentleşme, yüksek yapı blokları sonucu büyük boyutlara ulaşmıştır Gürültü Kaynakları Trafik Gürültüsü Trafik, insanı olumsuz etkileyen en önemli gürültü kaynaklarından birisidir. Đl merkezinde trafiğin en yoğun olduğu 3 caddedeki taşıt gürültü düzeyi ölçümleri ortalama Leg değerleri: Atatürk Cad. 75 dba, Kurtuluş Cad. 78 dba, Fatih Cad. 79 dba dır. Bu güzergâhtaki araçların çoğunluğu otomobil olmak üzere, otobüs ve minibüstür. Đlimiz karayolları kenarlarında gürültü etkisini azaltmak üzere plantasyon ya da benzeri tedbir alınmamıştır. Aşağıdaki tablodan anlaşılacağı üzere ilimiz şehir merkezindeki gürültü seviyesi hemen hemen Üst Gürültü Seviyesi sınırındadır. 340

354 Ülkemizde Gürültü Kontrol Yönetmeliği ile Taşıtlardan Kaynaklanan Üst Gürültü Seviyeleri Tablo: 1. de verilmiştir. Tablo: Taşıtların Üst gürültü Seviyeleri Taşıt Türü dba Üst Gürültü Seviyesi Otomobil 75 Otobüs (Kent içi) 85 (Kent dışı) 80 Ağır müteharrik araç (sürücü kabininde ve kamyon 80 km/h durumunda) 85 Lokomotif içi (Dizel motorlu tam güçte ve yükle çalışırken hız 80 km/h) 85 Elektrikli tren lokomotifi yükle çalışırken 80 Vagonların Đçinde 70 O Endüstri Gürültüsü Endüstri faaliyetlerinden kaynaklanan gürültü, daha çok o işyerinde çalışanları rahatsız etmektedir. Đlimizde Endüstriyel iş yerlerinde tesis içi gürültü seviyeleri ölçüm sonuçları kayıtlı olarak bulunmamaktadır. Merkez ilçede 5 endüstri tesisinde yapılan tesis içi gürültü düzeyi ölçümlerinde Leg değerinin 80 dba olduğu tespit edilmiştir. Endüstriyel işyerlerinde gürültü azaltıcı tedbir olarak gürültü kaynaklarında izolasyona gidilmektedir. Tablodan da görüldüğü üzere ilimiz merkez ilçede endüstriyel faaliyetlerden kaynaklanan gürültü düzeyi sınırının altındadır. Endüstriyel Đşyerlerindeki Gürültü Ölçümleri Tablo:.2. de gösterilmiştir. 341

355 Tablo:.2. Çeşitli Endüstriyel Đşyerlerinde Gürültü Ölçümleri Đşyerleri Gürültü Düzeyi dba Zincir ve Đplik fab Kereste fab Döküm ve emaye fab Makina alet ve yedek parça fab. 99 Tekel, sigara fab. 101 Gazete, rotatif fab Kundura fab Tıp ve endüstri fazlaları fab. 98 Otomobil 97.7 Çeşitli tekstil fabrikaları Dokuma tezgahı Tarama tezgahı 99.5 Đplikhane, reiter makinesı inşaat Gürültüsü Đnşaat gürültüsü diğer Gürültü kaynaklarına göre, süreklilik göstermez, fakat olduğu zaman da önemli derecede rahatsız edicidir. Đlimizin iklimi göz önüne alındığında inşaat sektörü işlerinin yılın hemen hemen tüm aylarında yapıldığı görülmektedir. Ancak konuyla ilgili herhangi bir ölçüm sonucu bulunmamaktadır Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler Yerleşim bölgelerindeki gürültü ölçümleri ortalama Leg değerinin 69 dba civarında olduğu tespit edilmiştir. 342

356 Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü Günümüzde uçaklar ve havaalanları gürültüye katkıda önemli bir yer tutmaktadır. Uçak gürültüsü diğer ulaşım araçlarına göre çok yüksek düzeylidir. Đlimizde Hatay hava alanı 2008 yılı başlarında faaliyete geçmiş olup, henüz havaalanından kaynaklanan gürültü seviyesi ile ilgili bir ölçüm yapılmamıştır Gürültünün çevreye Olan Etkileri Gürültünün Fiziksel çevreye Olan Etkileri Konut, hastane, okul gibi gürültüden etkilenecek yerlerin gürültü üreten yerlere yakın yapılmamasına dikkat edilmekte; ayrıca, 3194 sayılı Đmar Kanunu ve buna bağlı olarak çıkarılan yönetmeliklerde ses ve ısı yalıtımı için getirilen standartlara uyulması için inşaatlara ruhsat verilmesi aşamasında dikkat edilmektedir Gürültünün Sosyal çevreye Olan Etkileri Gürültünün iş veriminin azalması ve işitilen seslerin anlaşılmaması gibi görülen etkileridir. Konuşmanın algılanabilmesi ve anlaşılabilmesi türünden fonksiyonların engellenmesi, büyük ölçüde ortamda etkisinden kalınan arka plan gürültüsünün düzeyi ile ilintilidir. Özetle, ortamda belli bir işi ya da fonksiyon için belirlenen arka plan gürültüsünün fazla olması durumunda iş verimliliği düşmektedir. Çalışan insanların iş verimliliğini düşürmesi, dikkatlerini dağıtması ve iş kazalarına neden olması açısından gürültü, yönetici ve işverenleri yakından ilgilendirmekte ve sosyal çevreyi olumsuz etkilemektedir Gürültünün insanlar Üzerine Olan Etkileri Fiziksel Etkileri Gürültünün işitme sistemine etkileri geçici ve kalıcı olarak iki ayrı bölümde incelenebilir. Geçici etkilerin en çok karşılaşılanı geçici işitme (duyma) eşiği kayması veya duyma yorulması olarak bilinen işitme duyarlılığındaki geçici kayıptır. Etkileşimin çok fazla olduğu ve işitme sisteminin eski özelliklerine kavuşmadan tekrar gürültüden etkilendiği 343

357 durumlarda işitme kaybı kalıcı olmaktadır. Kalıcı işitme kaybı başlangıçta 4000 Hz ile 6000 Hz. arasında oluşur, ilerleme halinde ise bu aralık dışındaki hem alçak hem de yüksek frekanslara da yayılır. Đşitme kaybının kalıcı yada geçici olması ve kaybın derecesi, etkisinde kalınan gürültünün düzeylerine, frekans içeriklerine ve etkilenim süresine bağlı olarak hesaplanabilen yaşlanma ile oluşan işitme kaybı için düzeltme yapıldıktan sonra gerçek değerlendirme yapılabilmektedir Yüksek şiddetli gürültü işitme duyusunu tahrip etmektedir. Đç kulak ve içerisindeki oluşumların tolera edebileceği ses şiddeti sınırlıdır. Bu şiddetteki ses veya gürültü işitme duyusunu tahrip etmektedir. Gürültünün devamlı olması halinde, istirahat edemeyen iç kulak hücrelerinde geri dönüşü olmayan dejenerasyonlar oluşur ve işitme kaybı kalıcı bir karakter kazanır. Bunların dışında ani patlamaların meydana getirdiği iç kulak membranlarındaki yırtılmalar çoğu zaman işitmenin tamamı ile yok olmasına neden olmaktadır. Ayrıca, db(b) gürültü düzeyinde vücutta fizyolojik reaksiyonlar, kan basıncı artışı, kalp atışlarında ve solunumda hızlanma, beyin sıvısındaki basıncın azalması ve ani refleksler görülmektedir Fizyolojik Etkileri Günümüzde gürültü, kişilerde en önemli stres kaynaklarından biridir. Ani olarak duyulan gürültü düzeyleri kişilerin kalp atışlarında (nabzında), solunum hızında, kan basıncında, metabolizmasında, görme keskinliğinde ve hatta derisinin elektrik direncinde değişiklikler oluşturmaktadır. Bu etkilerin çoğu gürültüden etkilenim sürse bile, ortadan kalkmaktadır. Yüksek düzeyde gürültünün etkisinde kalan kişilerde, yüksek kan basıncı oluştuğu ve bu durumun kalıcı olduğu yapılan gözlemlerle kanıtlanmış bulunmaktadır. Uykusuzluk gürültünün neden olduğu rahatsızlıkların en önemlilerindendir. Ek olarak; Gürültünün migren, ülser, kalp krizi, dolaşım bozuklukları türünden rahatsızlıklara neden olabileceği ileri sürülmekle birlikte, kulakta yaptığı tahribat dışında bu tür hastalıklarla doğrudan ilişkisi kanıtlanmış değildir Psikolojik Etkileri Bulunan ortamda, fonksiyonlar için belirlenmiş gürültü düzeylerini aşan gürültünün etkisinde kalan kişiler rahatsız, tedirgin ve sinirli olmakta, tedirginlik ve sinirlilik hali gürültünün etkisi kalktıktan sonra devam edebilmektedir. Belirlenen düzeylerin aşıldığı durumlarda yorgunluk ve zihinsel etkinliklerde yavaşlama gözlenmektedir. Ani olarak yükselen gürültü düzeyleri insanlarda korku yaratabilmekte, gürültüden etkilenim sürse bile daha sonra normale dönüş olmaktadır. 344

358 Yapılan araştırmalarda; 30 db(a)-65 Db(A) arasında, tansiyon yüksekliği, öfke, kızgınlık, uyku bozukluğu görülmektedir Performans Etkileri Đş veriminin düşmesi, konsantrasyon bozukluğu, hareketlerin engellenmesi gibi etki şeklindedir. Etkisinde kalınan gürültü nedeniyle belli bir frekans aralığında oluşan kalıcı işitme kaybı diğer frekanslardaki seslerin duyulmasını ve algılanmasını engellemez, ancak bir takım fonksiyonların engellenmesine neden olabilir. Gürültünün iş verimliliği ve üretkenlik ile ilgili etkileri konusunda yapılan araştırmalar, karmaşık işlerin yapıldığı ortamların sessiz, basit işlerin yapıldığı ortamların ise biraz gürültülü olması gerektiğini göstermiştir.. Özetle, ortamda belli bir iş ya da fonksiyon için belirlenen arka plan gürültüsünden fazla gürültü düzeylerinin etkisinde kalındığı durumlarda, iş verimliliği düşmektedir 0.2. TĐTREŞĐM Frekans ses dalgasının birim zamanda uğradıkları değişim ya da devir sayısıdır ve birimi Hertz dir (Hz). Đnsan kulağı orta frekanstaki sesi, yani Hz arasındaki sesleri en iyi algılar. Bu algılamaları ölçmek için kulağın duyma sisteminin özelliklerini içeren eş ses yükseklik eğrilerinden yararlanılmış ve fiziksel olarak ölçümlerle elde edilen basınç dalgalanmalarına, değişik eş ses yüksekliği eğrileri kullanılarak, duyma sisteminin özellikle frekans ve genlik bağımlılığı yansıtılmıştır. Đlimiz sınırları içinde titreşim kaynaklarından taş ocakları, fabrikalar, hafriyat çalışmaları mevcuttur. Fakat konu ile ilgili yeterli bilgi edinilememiştir. (O) GÜRÜLTÜ VE TĐTREŞĐM KAYNAK Đl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çalışmaları 2007 Hatay Đli Çevre Durum Raporu Hatay Đl Sağlık Müdürlüğü Çalışmaları 345

359 P.AFETLER P.1. AFET OLAYLARI P.1.1. Depremler Tarihteki Büyük Antakya Depremleri Antakya da bilinen ilk deprem M.Ö. 148 yılında meydana gelmiştir. MÖ 130 yılında Antakya da yeniden bir deprem yaşanmıştır. M.S. 9 Nisan 37 günü Antakya da bir deprem olmuş, şehirde hasara yol açmıştır. Depremde Tiberius Caesar ın yaptırdığı çatı ile örtülü kolonadların büyük bir kısmı zarar görmüş, Dafne (Harbiye) de önemli ölçüde hasar görmüştür. Depremden birkaç hafta sonra Đmparator olan Gaius (Caligula) Antakya nın yeniden inşaası için büyük çaba harcamıştır. M.S. 115 yılının sonlarına doğru kışı geçirmek ve sefer hazırlıklarını tamamlamak için Antakya ya gelen Roma Đmparatoru Trajan şehirde çalışmalarını sürdürürken 13 Aralık 115 günü şafak vakti şiddetli bir deprem meydana geldi. Şehirde, askerler yanında Đmparatorun gelişi dolayısıyla meraktan, ya da eğlence ve iş için dışardan gelmiş çok sayıda insan toplanmış, sokaklar, caddeler dopdoluydu. Deprem dalgaları günlerce, gecelerce devam etti ve gerek Antakya da, gerekse Dafne de büyük ölçüde tahribat yaptı. Pek çok insan öldü. Trajan depremden hafif yaralarla kurtuldu. Anlatıldığına göre Trajan, oturmakta olduğu odanın normalden çok büyük olan bir penceresinden kaçarak kurtulmuştu. Deprem devam ettiği sürece Trajan, hipodromda, açık havada ikamet etti. Deprem sırasında Suriye Valisi Hadrian da Antakya daydı. Depremden sonra felaketten kurtulanlar, kurtuluşlarına bir şükran ifadesi olarak Dafne de Zeus Soter adına bir tapınak yapılmasını sağladılar. Đmparator Leo I zamanında, 13 Eylül 458 Cumartesi gecesi Antakya da şiddetli bir deprem oldu. Bu deprem şehir tarihindeki en önemli depremlerden biriydi. Depremde, Seleukos dönemi Antakyasının mahallelerinden sonra kurulduğu için hâlâ Yeni Şehir adıyla anılan Ada da büyük hasar meydana geldi. Tüm binalar yıkıldı. Şehir surları hasar gördü. Bu deprem 115 depreminden beri görülen en şiddetli depremdi. Adada iki saray ile onların yanıbaşındaki hamam yıkıldı. Öbür sarayın yanındaki hamam kullanılmaz hale geldi. Adanın ana caddelerinin kesiştiği yerde ve sarayın önünde bulunan Tetrapil (Dört ayak üzerine kurulmuş anıt) ve Tetrapil den saraya doğru giden yolun kolonları da harap oldu. Hipodromun girişine yakın olan ikiz kuleler yıkıldı. Depremden sonra hamam hemen onarıldı, depremden sağ kurtulan ve toz, kir içinde kalmış olan halkın sağlığını ve temizliğini sağlamada büyük hizmet gördü. Depremde eski şehir kısmında, yani dağ eteklerinde sadece Trajan Severus ve Hadrian hamamları yıkılmış, bunun dışında, ne konutlarda, ne de kolonadlarda bir hasar meydana gelmemişti.. Ama Ostrakine adı verilen meydanda (yeri bilinmiyor) Nympheumla birlikte 346

360 bazı binalar ve cadde boyunca devam eden kolonlar yıkıldı. Nympheum, şehrin kolon adlı ana caddesi üzerinde, Tiberius Anıtının ve sütununun yakınındaydı. Depremden sonra şehirde bir yangın çıktı. Bütün depremlerde olduğu gibi bu depremde de artçı depremler devam etti. Artçı depremlerin sarsıntılarından dehşete kapılan Antakya halkı, kurtuluş duaları etmek için Symeon Stylites sütununun bulunduğu yere gittiler ve orada 51 gün kaldılar Bundan sonra depremler, şiddeti azalarak devam etti ve artçı sarsıntılar bir yıl sürdü. Bu depremden sonra şehrin önemi azalmaya, Ada nın refah ve ihtişam seviyesi düşmeye başladı [10]. Bu tür afetlerde yapıldığı gibi, Đmparatorluk Hükümeti şehrin yeniden inşası için yardım ve destek sağladı. Depremde Đmparator 1000 altın talent bağışladı. Binası yıkılan vatandaşlar vergiden muaf tutuldular. Hükümet ayrıca resmi binaların onarımını da üstlendi. Şehir kısa sürede toparlandı, ancak bu deprem, şehrin önemindeki azalmanın ve adanın refah ve ihtişam devrindeki düşüşün de başlangıcı oldu. Ekim 525 te meydana gelen yangın, Antakya nın 6. yüzyıl başlarında yaşadığı ve büyük zararlara yol açan ilk felakettir. Büyük yangından sonraki 6 aylık sürede şehrin diğer kesimlerinde bir dizi yangın çıktı, birçok ev harap oldu, önemli ölçüde can kaybı meydana geldi. Başvuru üzerine Đmparator şehrin yeniden inşası için iki centenaria altın bağışladı. VI. yüzyıl başlarında Anadolu ve Ortadoğu bölgesinde halk sismik hareketler yönünden korku ve tedirginliklerle dolu bir dönem geçirmiştir. O dönemde imparatorluğun iki önemli şehri olan Đstanbul ve Antakya nın yaşadıkları felaketlere bakıldığında, bunların zaman zaman önemli hasarlara yol açan sarsıntıların meydana geldiği deprem kuşakları üzerinde yerleşmiş oldukları görülür. 526 yılında Antakya da meydana gelen deprem bu felaketlerin en önemlilerinden biri ve en şiddetlisidir. 526 depremi 29 Mayıs günü akşamı meydana gelmiştir. Meryem Ana Yortusu arefesi olduğundan, festival için Antakya ya çevre şehirlerden çok sayıda ziyaretçi gelmiş, şehir bir hayli kalabalıklaşmıştı. Depremin sarsıntıları başladığında akşam yemeği vakti olması nedeniyle insanların büyük bir kısmı evlerde ya da kapalı mekanlardaydı. Hem yabancıların çokluğu, hem de akşam saati oluşu, olabileceğinden daha büyük miktarda can kaybının doğmasına yol açtı. Malalas a dayanan kaynaklar can kaybını olarak, Bizanslı tarihçi Prokopius a dayanan kaynaklar ise sayıyı olarak gösterirler. Tespit ve tahminlere göre deprem, dağ eteğindeki yapılar hariç, tüm şehri yerle bir etmiştir. Böyle depremlerde sıklıkla görüldüğü gibi, sarsıntılarla birlikte yangınlar da başlamış, yıkıntılar arasında kalan halkın çoğu yanarak ölmüş, gökyüzü alevlerle ve 347

361 kıvılcımlarla dolmuştur. Đlk deprem sırasında yıkılmayan, ama iyice sarsılan, duvarları zayıflamış olan binalar ya da kısmen ayakta kalan duvarlar da daha sonra meydana gelen artçı sarsıntılarla yıkıldı. Bu sırada yıkıntılar arasında yakınlarını veya eşyalarını arayan çok sayıda insan da bu yüzden öldü. Depremin ardından yağmur başladı ve nakledildiğine göre şehre yanan yağmur yağdı. Ertesi gün Meryem Ana Yortusuydu. Depremden kurtulanlar o gün, şehrin güney kenarında bulunduğu sanılan Kerateion Kilisesi nde Tanrı ya dua ve yakarışta bulunmak, sarsıntıları durdurmasını dilemek için toplandılar. (Diğer kiliseler yıkıldığı, hasar gördüğü halde, ibadet edilebildiğine göre bu kilise sağlam kalmış olmalıdır). Felaket bu kadarla da bitmedi. Depremden kurtarabildikleri eşyalarını yüklenip şehri terkeden bazı felaketzedeler kırsal bölge insanları tarafından soyuldu, mallarını vermek istemeyenler öldürüldü. Bundan başka, haydutlar şehre girip harabeler içinde kalmış sandıkları arayıp buldular, gümüş tabakları, etrafa saçılmış haldeki altın ve gümüş paraları yağmaladılar. Bunlar aynı zamanda cesetleri de soydular. Bu soygunu hedefi özellikle mücevherat takınmış kadınların cesetleri oldu. Bu hırsızların daha sonra bu fiillerinden dolayı hastalanarak ya da ölerek cezalarını bulduklarına inanılıyordu. Depremde, yıkıntılar altında 21 gün sonra hamile kadınlar kurtarıldı. Bunlardan bazıları yıkıntılar altında doğum yapmışlardı ve hem analar, hem çocukları hayattaydı. Depremden üç gün sonra, Pazar günü, şehrin kuzey tarafında kutsal haç görüntüsü belirmiş, 1 saat öylece kalmış, bu süre içinde halk ağlayarak dua etmiş ve Tanrım, merhamet et diye bağırışmışlardı. Bu yüzden, Silpius Dağı nın, görüntü beliren bu kısmına Haç Dağı (Mount Staurin) adı verildi. Halk depremin Tanrı tarafından gönderilmiş bir felaket olduğu inancında olduğundan sürekli dualar ediliyor, oruçlar tutuluyor, Tanrıya yalvarılıyordu. Depremde hem Seleucia Pieria, hem de Dafne ile çevresindeki 20 millik alanı içine alan çok geniş bir bölgede tümüyle yıkılmıştı. Đmparator Justin depremi haber alınca büyük üzüntü duydu, yas tuttu. Đstanbul da eğlencelere ara verildi. Đmparator hükümeti şehrin yeniden inşası ve halkın sıkıntılarının giderilmesi için 5 altın centenaria mali yardım gönderdi. Göçük altında kalıp ulaşılması mümkün olabilecek depremzedelerin kurtarılması için kazıların başlamasını ve şehir alanının temizlenmesini emretti. Göçük altından kurtulanların bakımı ve şehrin köprüleri ile su sisteminin ve hamamların yeniden inşası için görevliler gönderildi. Sağlık sebebiyle hamamların onarımına özel bir önem verildi. 348

362 Şehrin restorasyonu için 30 centenaria ve kiliselerin yeniden inşası için 10 centenaria verilmişti. Onarım ve yeniden inşa çalışmaları başladı, ama hemen bitmedi, bu çalışmalar Justinian zamanında da devam etti. Antakya 526 depreminden sonra bir daha eski haline gelemedi. Deprem sadece şehrin ticari zenginliğine değil, şehrin etkinliğinin azalması yüzünden bütün Suriye nin ticaretine de zarar vermişti. Halk Antakya da ve çevresinde daha az tehlikeli yerleşim yerleri kurma çabası içindeydi. Şehirden Đmparatorluğun batı bölgelerine göçler oldu [17]. Justinian döneminde Antakya da binaların tamiri yanında, kiliseler, misafirhaneler, banyolar, sarnıçlar yapıldı, şehirde imparator ve imparatoriçe adına armağan olarak anıt yapılar yaptırıldı. Bu depremin sarsıntıları bir buçuk yıl devam etti. Bu deprem şiddet bakımından şehrin tarihindeki en önemli depremlerden biriydi. Hasar derecesine göre mahalli depremlerin bir sıralaması yapıldığında, 526 depremi şiddet bakımından beşinci, hasar bakımından birinci sırayı alır. 29 Kasım 528 de, Antakya nın hasar yönünden yaşadığı 6. büyük afet olan deprem meydana geldi. Deprem günün erken saatlerinde oldu ve sarsıntılar bir saat sürdü. Sarsıntı anında gökten, şimşek sesini andıran doğa üstü sesler geliyordu. Deprem sırasında şehirdeki tüm binalar, surlar ve bu arada 526 depreminde ayakta kalmış olan yapılar yanında, depremden sonra yeniden yapılmış yapılar da yıkıldı. gördü. 528 depreminde Antakya da 4870 kişi öldü, Seleucia Pieria ve Lazkıye de zarar Depremin ardından görülmemiş derecede sert ve soğuk bir kış mevsimi başladı. Antakya da kalan halk affedilmeleri için Allah a yalvardılar, ağlayarak ve kendilerini karların üzerine atarak dualar ettiler. 526 da olduğu gibi, sarsıntılar, dindar bir adamın bir rüya görmesine kadar devam etti. Bu adama rüyasında, depremzedelere, kapılarının üzerine Đsa bizimledir, sabredin yazmalarını söylemesi emredilmişti. Bu talimat yerine getirildi ve sarsıntılar kesildi. Justinian ve Theodora, depremden sonra Antakya nın, Seleucia nın ve Lazkıye nin yeniden inşası için yardım gönderdi ve özel ilgi ve ihsanın bir göstergesi olarak şehir üç yıl vergiden muaf tutuldu. Daha sonra, 529 yılında Tanrının lûtfuna yönelik bir jest olarak Antakya nın adı Teopolis (Tanrı şehri) olarak değiştirildi. Antakya da, Sen, sefil şehir, Antiochus adıyla anılmayacaksın! diyen yazılı bir kehanetin keşfedilmesi üzerine halk bu isim değişikliğini sevinçle karşıladı. Böylece yeni ismin şehri özel bir şekilde Tanrı koruması altına alacağı ümit ediliyordu. Antakya bu yıllarda Pers savaşı nedeniyle doğu sınırında sefer hazırlıkları başladığında hem askeri karargâh, hem de haberleşme merkezi olarak büyük öneme sahipti. (deprem yıllarında savaş 349

363 durmuştu). 551, 557 ve 560 yıllarında Antakya da meydana depremlerde surlarda yıkıntılar meydana gelmiş, hasarlar onarılamadığından koruma zayıflamış, şehir savunmasız kalmıştı. 577 yılında Antakya da ve Dafne de şiddetli bir deprem oldu ve Dafne nin tümü harap oldu. Antakya da meydana gelen hasar ciddi boyutlarda değildi. Binalar sarsılmış, duvarlarda çatlaklar meydana gelmiş, ama yıkılmamışlardı. 588 yılının Sonbahar mevsiminde, Ekim ayının sonuncu günü Antakya da bir deprem daha oldu. Akşam saat de meydana gelen depremde bütün şehir sarsıldı, binaların temelleri sanki yerin altında bir patlama olmuş gibi dışarı fırladığı için pek çok bina harap oldu, büyük kilise tamamen yıkıldı, sadece kubbesi bütün kaldı. Bu kubbe, 526 depreminden sonra Patrik Ephraemius tarafından Dafne deki selvi koruluğundan kesilmiş kereste ile yapılmıştı. Kilise 551, 557 ve 577 depremlerinde yıkılmadı, ama kuzeye doğru eğildiği için kerestelerle kuşağa alındı, öylece bırakıldı. 588 depreminin sarsıntıları ise onu eski haline getirdi. Bu depremde 3 mahalle yıkıldı, nehir tarafındaki surların burçlarının tümü yıkıldı, ama duvarları ayakta kaldı. Bu depremde, resmen denetlenen ekmek üretiminden hareketle, günlük ekmek tüketimindeki düşüş dikkate alınarak yapılan tahminlere göre Antakya ve çevresinde kişi ölmüştü. Şehirde o anda hemen her evde, mutfaklarda ve fırınlarla diğer yerlerde yanar halde çok sayıda ateş olmasına rağmen, depremde hiçbir yangın çıkmadı. Bu depremden sonra da imparator şehrin restorasyonu ve yaraların sarılması için yardım ve ihsanda bulundu. 750 yılında Şam, Antakya, Cezire ve Musul u içine alan geniş bir bölgede deprem oldu, Antakya da kişi öldü [24]. Halife Vasık Billah zamanında (Miladi ) Mağrip diyarının bir çok yerlerinde depremler oldu. Şam da ve Humus ta fazlaca insan öldü. Antakya ve Musul taraflarında 25 bin kişi telef oldu. Miladi 859 senesinde meydana gelen deprem bütün bölgeyi etkiledi. Antakya da doksan burç yıkıldı.đnsanların büyük çoğunluğu öldü ev yıkıldı. Đnsanlar korkudan çöle kaçtılar. Yer altından korkunç ve tüyler ürpertici sesler işitiliyordu. Antakya civarlarında bulunan Keldağ da yıkıldı, parçalandı ve kayaları denize yuvarlandı. Bu sarsıntılar bütün Suriye şehirlerinde bir çok yerleri (Lazkıye, Cebele...) tahrip etti. Cebele nin bütün ahalisi mahvoldu. Aynı günlerde deniz suları kabardı, denizden simsiyah ve son derece kötü kokusu olan bir duman çıktı. Diğer taraftan, civarda bulunan bir nehir tamamen kayboldu, nereye gittiği, nasıl battığı anlaşılamadı. 868 yılının şevval ayında Antakya da ve Tunus da depremler oldu. Bütün evler yıkıldı. Kale burçları harap oldu. 350

364 yılında Antakya da şiddetli bir deprem oldu, korkunç bir gürültü koptu, bütün şehir sarsıldı. Başka bir günde de Sen Bedros kilisesinin üzerine gökten ateş düştü ve kilise temelden damına kadar bir fener gibi yandı.taşlar odun gibi yandılar ve alev göklere yükseldi. Minberin bulunduğu yerde toprak yarıldı ve mukaddes sed toprağın derinliklerine gömüldü altın kıymetinde olup büyük Konstantin tarafından S. Bedros kilisesine konulmuş olan ve mukaddes minberin geceleri aydınlık içinde kalması için yukarıda asılı bulunan ışıklı taş da enkaz içine gömüldü, bir daha bulunamadı. Romalılara ait diğer kırk kilise de Sen Bedros kilisesiyle beraber yandı. Antakya halkı ağlayarak dua etmeye başladı. Başta gösterişli dini esvaplar giyinmiş Patrik olmak üzere her sınıftan ruhaniler, kadın, erkek ve çocuklar, kilise eşyasını ellerinde tutmuş oldukları halde şehrin içinde dolaştılar. Kalabalık, dağdan inen seller üzerinde yapılmış olan köprünün bulunduğu Horom Meydanı denilen yere gelince, yer aniden büyük bir gürültü ile çınladı ve öğleyin 6. saatte zelzele oldu. Bu anda toprak yarıldı ve Patrikle birlikte kadar insan derinliklere gömüldü. Bu girdabın içinden 15 gün kadar feryatlar duyuldu. Sonra yarık kapandı, onlar orada öldüler. 467 (M ) yılında Antakya da bir deprem oldu. Antakya kapısındaki Deyrü l Mülk te taştan yapılmış su kurnası içinde, bakır atlar üzerinde ok torbaları ve bakırdan yapılmış 7 Türk ü temsil eden bir Türk tılsımı çıktı yılı eylül ayında Antakya ve çevresinde deprem oldu. Yeryüzü şiddetle sarsıldı. Antakya da büyük tahribat oldu, birçok ev yıkıldı, enkaz altında kalan pek çok insan öldü. Bir çok kuleler (90 burç -Đbnü l Esir-) temelden kopup yere düştüler. Surun büyük bir kısmı yıkıldı. Sultan Melikşah bunların yeniden yapılmasını emretti yılında (Ağustos / Eylül) Suriye de şiddetli depremler oldu ve bir çok şehirler (Hama, Şeyzer, Emesa, Halep, Kefertab, Apamea, Hısn el-ekrad, Arkad, Lazkıye) harap oldu. Antakya nın büyük kısmı ve Trablus şehri harap oldu. Çoğu yerde şehir ve kalelerin surları yıkıldı yılının 29 Haziran Pazar günü ( ya da 30 Haziran 1170), 9 şiddetinde bir deprem oldu, kişi öldü. Yeryüzü deniz üzerindeki bir gemi gibi sallandı. Nesillerden beri böyle bir olay görülmemişti. Sabah saatlerinde yer altından şiddetli gök gürültüsüne benzer bir ses yükseldi. Deprem sırasında Halep, Baalbek, Hama, Emesa, Şeyzar, BAGRAS şehirlerinin surları, kaleleri ve büyük binaları ahalinin üzerine yıkıldı. Antakya daki büyük Rum Kilisesi ile Franklara ait Kosyana kilisesinin mezbahı tamamen yıkıldı. Halep te her şey yıkıldı. Sadece bir kilise kurtuldu. Antakya da Meryemana, George ve Mar Sawmaoğlu kiliseleri yıkılmaktan kurtuldu. Sarsıntılar 25 gün devam etti yılında meydana gelen ve Kuzey Afrika, Mısır ve Doğu Akdeniz in kıyı ve dağlık çok geniş bir bölgeyi etkileyen deprem Antakya da da hasara yol açtı. 351

365 Mayıs 1406 da Antakya da meydana gelen bir depremde, evler, içinde yaşayanların üzerine yıkıldı, sayısız insan öldü [36]. Đskenderun da 30 Ekim 1759 da başlayan sarsıntılar 24 Aralık 1759 a kadar devam etti. Evler çok alçak olduğu için 25 Kasım ile 5 ve 12 Aralık sarsıntıları yıkıma yol açmadı..öte yandan, halkın ayakta kalmışsa bile büyük ölçüde hasar görmüş, en ufak bir harekette de yıkılacak gibi duran evler(in)e güvenemediği Antakya nın kaderi üzüntü konusu oluyordu de Đskenderun da on- on iki gün arayla iki deprem oldu. 13 Ağustos 1822 de meydana gelen depremin şiddeti 7-8 civarında tahmin edilmektedir. Bu depremde Gaziantep, Antakya, Islahiye ve Halep arasındaki bölgede (özellikle Antakya, Belen ve Đskenderun da) çok ağır hasar ve yıkım meydana geldi. Ölü sayısı arasında tahmin ediliyordu. Özellikle Amik vadisinde ve Đskenderun sahil kesiminde büyük ölçüde sıvılaşmalar meydana geldi. Artçı sarsıntılar 2,5 yıl sürdü. Bu depremin ilk sarsıntı ve belirtileri 5 Ağustosta başlamış, 12 Ağustosa kadar sürmüştü. 10 Ağustos akşamı 8.10 da şiddetli bir sarsıntı meydana gelmiş, Lazkiye-Halep arasında da hissedilmişti. 13 Ağustos akşamı 8.10 da meydana gelen şiddetli sarsıntı, Lazkiye- Halep arasında da hissedilmişti. Bu sanki bir uyarıydı. Asıl büyük sarsıntı 30 dakika sonra meydana geldi. Üç dalga halinde 40 saniye sürdü. Bu depremde Antep yıkıldı. Kalan binalar oturulmaz haldeydi. Kale harap oldu. Şehir kenarında taş ocakları nedeniyle meydana gelen mağaralar çöktü. Çevre köyler harap oldu çok sayıda insan ve hayvan öldü. Mevsimin yaz olması can kaybının yüksek olmasını önlemişti. Halk bağlara, bahçelere, şehrin etrafındaki tepelere çekildi, çadırlarda yaşamaya başladı. En büyük zarar Afrin nehri, çevresindeki köyler gördü. Nehrin bazı yerlerinde sular çekildi. Bazı yerlerde akıntı tersine döndü, bazı yerlerde sular yükseldi. Toprakta çatlaklar meydana geldi. Asi nehri yatağından taşarak köprü ve çevresini tahrip etti, bazı bölgelerde yatağını değiştirdi. Harim, Armenaz ve Derküş harap oldu. Derküş te, dar bir boğazda meydana gelen toprak kayması Demirköprü yönüne doğru akan Asi nin önünü kapattı. Cisrişşuğur tahrip oldu, çok sayıda can kaybı meydana geldi. Son Büyük Felaket 3 Nisan Saat: Süveydiye (Samandağ) civarında 7 şiddetinde bir deprem oldu ve ağır hasar meydana geldi. Nüfusu olan Antakya da 3003 evden 1960 tanesi yıkıldı. 894 tanesi ağır hasar gördü. 149 ev sağlam kaldı. Ağır hasar gören veya yıkılan yapılar arasında Rum (Ortodoks) katedrali, Amerikan Protestan Kilisesi, kale duvarları (Doğu ve kuzey kapıları), Roma dönemine ait olan ve 4 kemeri bulunan köprü ve konsolosluk binaları da sayılmıştı. Şehrin yüksek kesimlerinde hasar azdı. Süveydiye de 352

366 2150 ev yıkıldı, 300 kişi öldü. Süveydiye sahil kesiminde sıvılaşma ve tsunami meydana geldi. Dağlardan inen aşiretlerin yağmacılık girişimleri üzerine Osmanlı Hükümeti bir piyade tugayını Antakya da görevlendirdi. Artçı sarsıntılar 1873 Şubatına kadar devam etti. Tarih Enlem Boylam Şiddet Yer BC IX Antakya, Syria IX Antakya X Antakya IX Antakya, Beyrut, Cyprus IX Antakya ve Northern Syria IX Antakya, Samandağ IX Antakya, Samandağ IX Antakya IX Antakya-( ölü) IX Antakya, Lazkiye IX Antakya IX Ceyhan,Antakya,Maras-(Tsunami) X Antakya, Iskenderun- ( ölü, Tsunami) IX Antakya,Samandağ - (1800 ölü) Kandilli Rasathanesi Verilerine Göre Hatay Tarihsel Depremleri 353

367 TARĐHTE HATAY ĐLĐMĐZĐ ETKĐLEMĐŞ ÖNEMLĐ DEPREMLER l.yiiyıl Yüzyıl. 115 Antakya'da ağır hasar, kişi öldü 3.Yüzyıl... 4.Yüzyıl ,343,344,394,396 5.Yüzyıl ,457,13 Eylül 458 Antakya da ağır hasar ve yangın, kişi öldü. 6.Yüzyıl Mayıs 526 Antakya'nın tamamı yıkıldı kişi öldü, 29 Kasım 528 Antakya'da ağır hasar 5000 kişi öldü Ekim 588 Antakya'da ağır hasar,yaklasik kişi öldü. 7.Yüzyıl 8.Yüzyıl 20 Mart Yüzyıl... 5 Ocak 835,18 Eylül 844,-845-, kişi öldü,-859 lo.yüzyıl: 972 ll.yüzyıl 8 Mart 1053 Antakya'da ağır hasar kişi öldü, Ağustos 1138,30 Haziran kişi öldü. 12.Yüzyıl 13.Yüzyıl Yüzyıl 354

368 15.Yüzyıl Aralık 1408 Asi vadisinde, Antakya'nın güneyinde geniş bâr alanda hasar oluştu. 16.Yüzyıl 17.Yüzyıl 18.Yüzyıl 7 Aralık 1759,26 Nisan Yüzyil 13 Ağustos 1822 Gaziantep, Antakya, Đslahiye ve Halep arasındaki alan bütünüyle tahrip oldu ve yıkıldı, arasında kişi öldü. 3 Nisan 1872 Antakya ve Samandağ'daki evlerin %70 i hasar gördü yaklaşık 1000 kişi öldü. 20.Yüzyıî 22 Ocak 1997 Kaynak; Bayındırlık ve Đskan Bakanlığı Afet Đşleri Genel Müdürlüğü, Đstanbul Kandilli Rasathanesi Ve Deprem Araştırma Enstitüsü Kayıtlarından Alınmıştır. 20 yy Antakya Depremleri 20. yüzyılın ilk 40 yılında, bilindiği kadarıyla 1921, 1930, 1934, 1936, 1937, 1938, 1939 ve 1940 yıllarında hasarsız depremler meydana gelmiştir yılının Temmuz ayında meydana gelen deprem şehirde hasara yol açmadı. Ama depremin şiddetinden dehşete kapılan halk evlerini terkedip, Cebrail Tepesi ne taşındı. Sarsıntılar 40 gün devam etti. Bundan sonra 1951, 1952, 1959, 1962, 1965, 1974 ve 1981 yıllarında meydana gelen depremler şehirde heyecan ve telaş yarattı. Son deprem 1997 yılında oldu. 22 Ocak 1997 Çarşamba günü saat de aletsel büyüklüğü 5.5 ( ya da 5.8) olan bir deprem meydana geldi. Deprem Antakya, Đskenderun, Adana, Mersin, Maraş, Kayseri, Adıyaman, Gaziantep, Alanya, Niğde, Urfa ve Diyarbakır da da hissedildi. 355

369 Tarsus Karataş Yumurtalık Dörtyol Hassa Kilis Elbeyli Kırıkhan Kumlu Reyhanlı Kandilli kayıtlarına göre Mağnütüdü 4 ten büyük deprem merkez üsleri Karaman Konya Niğde Adana Osmaniye Kahramanmaraş Gaziantep Şanlıurfa Kilis Đçel Hatay Deprem bölgeleri, olası, diri faylar ve yaşlı yanardağlar 356

370 Osmaniye Kilis Gaziantep Şanlıurfa USG Kayıtlarını Göre Mağnütüdü 4 ten büyük deprem merkez üsleri 357

371 Karaman Konya Niğde Adana Osmaniye Kahramanmaraş Gaziantep Şanlıurfa Kilis Đçel Hatay Olası, diri faylar ve yaşlı yanardağlar. Đçel Adana Kilis Gaziantep Şanlıurfa Nüfus yoğunluğu, otoyol, yollar ve kandilli kayıtlarına göre Mağnütüdü 4 ten büyük deprem merkez üsleri 358

372 Karaman Konya Şanlıurfa Đçel Kandilli kayıtlarına göre 1900 öncesi ve sonrası Mağnütüdü 3 ten büyük deprem merkez üsleri 359

373 HARĐTA 18 Türkiye Diri Fay Haritası 360

374 HARĐTA Yıllarındaki, Büyüklüğü 5 ve Üzerinde Olan Depremler Deprem büyüklükleri (magnitude). Daireler Kandilli kayıtları, diğerleri USGS kayıtları için kullanılmıştır. 361

375 HARĐTA 20 Đllerin Nüfus Yoğunlukları, Fay Hatları ve Büyük Depremler 362

Kırk Asırlık Türk Yurdu Ecnebi Elinde Kalamaz K.Atatürk

Kırk Asırlık Türk Yurdu Ecnebi Elinde Kalamaz K.Atatürk Kırk Asırlık Türk Yurdu Ecnebi Elinde Kalamaz K.Atatürk TAKDĐM Yaşanan çevre sorunlarının çeşitliliği ve boyutları dikkate alındığında, içinde bulunduğumuz yüzyılda endüstri ve teknoloji alanında meydana

Detaylı

HATAY ÇEVRE DURUM RAPORU

HATAY ÇEVRE DURUM RAPORU T.C HATAY VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ HATAY ÇEVRE DURUM RAPORU Eğer vatan denilen şey, kupkuru dağlardan, taşlardan, ekilmemiş sahalardan, çıplak ovalardan şehirler ve köylerden ibaret olsaydı,

Detaylı

Kırk Asırlık Türk Yurdu Ecnebi Elinde Kalamaz K.Atatürk

Kırk Asırlık Türk Yurdu Ecnebi Elinde Kalamaz K.Atatürk Cilt Kırk Asırlık Türk Yurdu Ecnebi Elinde Kalamaz K.Atatürk TAKDİM Yaşanan çevre sorunlarının çeşitliliği ve boyutları dikkate alındığında, içinde bulunduğumuz yüzyılda endüstri ve teknoloji alanında

Detaylı

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI: GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI: Ülkemizin güney doğusunda yer alan bölge nüfus ve yüzölçümü en küçük bölgemizdir. Akdeniz, Doğu Anadolu Bölgeleriyle, Suriye ve Irak Devletleriyle

Detaylı

TOPRAK ANA MADDESİ KAYAÇLAR. Oluşumlarına göre üç gruba ayrılırlar 1. Tortul Kayaçlar 2.Magmatik Kayaçlar 3.Metamorfik (başkalaşım) Kayaçlar

TOPRAK ANA MADDESİ KAYAÇLAR. Oluşumlarına göre üç gruba ayrılırlar 1. Tortul Kayaçlar 2.Magmatik Kayaçlar 3.Metamorfik (başkalaşım) Kayaçlar TOPRAK ANA MADDESİ KAYAÇLAR Oluşumlarına göre üç gruba ayrılırlar 1. Tortul Kayaçlar 2.Magmatik Kayaçlar 3.Metamorfik (başkalaşım) Kayaçlar 1. Magmatik Kayaçlar Magmanın arz kabuğunun çeşitli derinliklerinde

Detaylı

BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ

BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ Topraklar zonal, intrazonal ve azonal topraklar olmak üzere üçe ayrılır. 1. Zonal (Yerli) Topraklar iklim ve bitki örtüsüne bağlı olarak oluşan ve bütün katmanların(horizonların)

Detaylı

5. SINIF SOSYAL BİLGİLER BÖLGEMİZİ TANIYALIM TESTİ. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır.

5. SINIF SOSYAL BİLGİLER BÖLGEMİZİ TANIYALIM TESTİ. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır. PLATO: Çevresine göre yüksekte kalmış, akarsular tarafından derince yarılmış geniş düzlüklerdir. ADA: Dört tarafı karayla

Detaylı

Temel Kayaçları ESKİŞEHİR-ALPU KÖMÜR HAVZASININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ GİRİŞ ÇALIŞMA ALANININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ

Temel Kayaçları ESKİŞEHİR-ALPU KÖMÜR HAVZASININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ GİRİŞ ÇALIŞMA ALANININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ ESKİŞEHİR-ALPU KÖMÜR HAVZASININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ İlker ŞENGÜLER* GİRİŞ Çalışma alanı Eskişehir grabeni içinde Eskişehir ilinin doğusunda, Sevinç ve Çavlum mahallesi ile Ağapınar köyünün kuzeyinde

Detaylı

COĞRAFYA ARAZİ KULLANIMI VE ETKİLERİ ASLIHAN TORUK 11/F-1701

COĞRAFYA ARAZİ KULLANIMI VE ETKİLERİ ASLIHAN TORUK 11/F-1701 COĞRAFYA ARAZİ KULLANIMI VE ETKİLERİ ASLIHAN TORUK 11/F-1701 Türkiye de Arazi Kullanımı Türkiye yüzey şekilleri bakımından çok farklı özelliklere sahiptir. Ülkemizde oluşum özellikleri birbirinden farklı

Detaylı

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. Eşref Atabey. 2015. Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. MARDİN İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi

Detaylı

COĞRAFYA-2 TESTİ. eşittir. B) Gölün alanının ölçek yardımıyla hesaplanabileceğine B) Yerel saati en ileri olan merkez L dir.

COĞRAFYA-2 TESTİ. eşittir. B) Gölün alanının ölçek yardımıyla hesaplanabileceğine B) Yerel saati en ileri olan merkez L dir. 2012 LYS4 / COĞ-2 COĞRAFYA-2 TESTİ 2. M 1. Yukarıdaki Dünya haritasında K, L, M ve N merkezleriyle bu merkezlerden geçen meridyen değerleri verilmiştir. Yukarıda volkanik bir alana ait topoğrafya haritası

Detaylı

COĞRAFİ YAPISI VE İKLİMİ:

COĞRAFİ YAPISI VE İKLİMİ: TARİHİ : Batı Toroslar ın zirvesinde 1288 yılında kurulan Akseki İlçesi nin tarihi, Roma İmparatorluğu dönemlerine kadar uzanmaktadır. O devirlerde Marla ( Marulya) gibi isimlerle adlandırılan İlçe, 1872

Detaylı

TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA

TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA 6.3.2.4. Akdeniz Bölgesinde Tarımsal Ormancılık Uygulamaları ve Potansiyeli Bölgenin Genel Özellikleri: Akdeniz kıyıları boyunca uzanan Toros

Detaylı

ANAKAYALARIN TOPRAK VERME ÖZELLĠKLERĠ ve AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN YORUMLANMASI. AGM Etüt ve Proje ġube Müdürlüğü

ANAKAYALARIN TOPRAK VERME ÖZELLĠKLERĠ ve AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN YORUMLANMASI. AGM Etüt ve Proje ġube Müdürlüğü ANAKAYALARIN TOPRAK VERME ÖZELLĠKLERĠ ve AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN YORUMLANMASI AGM Etüt ve Proje ġube Müdürlüğü Anakayalar oluşum şekline göre 3 gurupta toplanır. 1 Püskürük (Volkanik) Anakayalar 2 Tortul

Detaylı

Hitit Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Antropoloji Bölümü. Öğr. Gör. Kayhan ALADOĞAN

Hitit Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Antropoloji Bölümü. Öğr. Gör. Kayhan ALADOĞAN Hitit Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Antropoloji Bölümü Öğr. Gör. Kayhan ALADOĞAN ÇORUM 2017 Alp - Himalaya kıvrım kuşağı üzerinde yer alan ülkemizde tüm jeolojik zaman ve devirlere ait araziler görülebilmektedir.

Detaylı

TÜRKİYE EKONOMİSİ. Prof.Dr. İlkay Dellal Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü. Ankara

TÜRKİYE EKONOMİSİ. Prof.Dr. İlkay Dellal Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü. Ankara TÜRKİYE EKONOMİSİ Prof.Dr. İlkay Dellal Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü 1 Ankara Ülke Ekonomisinde Etkili Olan Faktörler Tarih Doğal Kaynaklar Coğrafi yer Büyüklük Arazi şekilleri

Detaylı

İKLİM ELEMANLARI SICAKLIK

İKLİM ELEMANLARI SICAKLIK İKLİM ELEMANLARI Bir yerin iklimini oluşturan sıcaklık, basınç, rüzgâr, nem ve yağış gibi olayların tümüne iklim elemanları denir. Bu elemanların yeryüzüne dağılışını etkileyen enlem, yer şekilleri, yükselti,

Detaylı

TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR

TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR Magmatik (Püskürük) Kayaçlar Ýç püskürük Yer kabuðunu oluþturan kayaçlarýn tümünün kökeni magmatikdir. Magma kökenli kayaçlar dýþ kuvvetlerinin etkisiyle parçalara ayrýlýp, yeryüzünün çukur yerlerinde

Detaylı

Doğal Su Ekosistemleri. Yapay Su Ekosistemleri

Doğal Su Ekosistemleri. Yapay Su Ekosistemleri Okyanuslar ve denizler dışında kalan ve karaların üzerinde hem yüzeyde hem de yüzey altında bulunan su kaynaklarıdır. Doğal Su Ekosistemleri Akarsular Göller Yer altı su kaynakları Bataklıklar Buzullar

Detaylı

HAVZA SEÇİMİ YÖNTEM VE KRİTERLERİ

HAVZA SEÇİMİ YÖNTEM VE KRİTERLERİ Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü HAVZA SEÇİMİ YÖNTEM VE KRİTERLERİ Toprak Muhafaza ve Havza Islahı Dairesi Başkanı Havza? Hidrolojik olarak; Bir akarsu tarafından parçalanan, kendine

Detaylı

YABANI MEYVELER ve KULLANıM ALANLARı. Araş. Gör. Dr. Mehmet Ramazan BOZHÜYÜK

YABANI MEYVELER ve KULLANıM ALANLARı. Araş. Gör. Dr. Mehmet Ramazan BOZHÜYÜK YABANI MEYVELER ve KULLANıM ALANLARı Araş. Gör. Dr. Mehmet Ramazan BOZHÜYÜK Dünyada kültüre alınıp yetiştirilmekte olan 138 meyve türünden, yaklaşık 16'sı subtropik meyve türü olan 75'e yakın tür ülkemizde

Detaylı

1- Çevresine göre alçakta kalmış ve vadilerle derin yarılmamış düzlüklere ne denir?

1- Çevresine göre alçakta kalmış ve vadilerle derin yarılmamış düzlüklere ne denir? 1- Çevresine göre alçakta kalmış ve vadilerle derin yarılmamış düzlüklere ne denir? a. Ova b. Vadi c. Plato d. Delta 2- Coğrafi bölgelerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? a. Coğrafi özellikleri

Detaylı

Iğdır Aralık Rüzgâr Erozyonu Önleme Projesi

Iğdır Aralık Rüzgâr Erozyonu Önleme Projesi Iğdır Aralık Rüzgâr Erozyonu Önleme Projesi Proje Alanının Genel Özellikleri: Iğdır ili Türkiye nin en kurak ili olup yıllık yağış miktarı 250 mm civarındadır (Meteoroloji kayıtları). Yağan yağış ya da

Detaylı

BİNA BİLGİSİ 2 ÇEVRE TANIMI - İKLİM 26 ŞUBAT 2014

BİNA BİLGİSİ 2 ÇEVRE TANIMI - İKLİM 26 ŞUBAT 2014 BİNA BİLGİSİ 2 ÇEVRE TANIMI - İKLİM DOÇ. DR. YASEMEN SAY ÖZER 26 ŞUBAT 2014 1 19.02.2014 TANIŞMA, DERSLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER, DERSTEN BEKLENTİLER 2 26.02.2014 ÇEVRE TANIMI - İKLİM 3 05.03.2014 DOĞAL

Detaylı

128 ADA 27 VE 32 PARSEL NUMARALI TAŞINMAZLARA YÖNELİK 1/5000 ÖLÇEKLİ AÇIKLAMA RAPORU

128 ADA 27 VE 32 PARSEL NUMARALI TAŞINMAZLARA YÖNELİK 1/5000 ÖLÇEKLİ AÇIKLAMA RAPORU AKÇAKALE KÖYÜ (MERKEZ/GÜMÜŞHANE) 128 ADA 27 VE 32 PARSEL NUMARALI TAŞINMAZLARA YÖNELİK 1/5000 ÖLÇEKLİ NAZIM İMAR PLANI AÇIKLAMA RAPORU 2016 AKÇAKALE KÖYÜ-MERKEZ/GÜMÜŞHANE 128 ADA 27 VE 32 NUMARALI PARSELLERE

Detaylı

B A S I N Ç ve RÜZGARLAR

B A S I N Ç ve RÜZGARLAR B A S I N Ç ve RÜZGARLAR B A S I N Ç ve RÜZGARLAR Havadaki su buharı ve gazların, cisimler üzerine uyguladığı ağırlığa basınç denir. Basıncı ölçen alet barometredir. Normal hava basıncı 1013 milibardır.

Detaylı

MEKANSAL BIR SENTEZ: TÜRKIYE. Türkiye nin İklim Elemanları Türkiye de İklim Çeşitleri

MEKANSAL BIR SENTEZ: TÜRKIYE. Türkiye nin İklim Elemanları Türkiye de İklim Çeşitleri MEKANSAL BIR SENTEZ: TÜRKIYE Türkiye nin İklim Elemanları Türkiye de İklim Çeşitleri Türkiye de Sıcaklık Türkiye de Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı Türkiye haritası incelendiğinde Yükseltiye bağlı olarak

Detaylı

TÜRKİYE NİN DÜNYA ÜZERİNDEKİ YERİ

TÜRKİYE NİN DÜNYA ÜZERİNDEKİ YERİ İ İ İ İ Ğ TÜRKİYE NİN DÜNYA ÜZERİNDEKİ YERİ TÜRKİYE VE YAKIN ÇEVRESİ NEOTEKTONİK HARİTASI TÜRKİYE VE ÇEVRESİ LEVHA HARİTASI TÜRKİYE VE ÇEVRESİ LEVHA HARİTASI-2 TÜRKİYE PALEOZOİK ARAZİLER HARİTASI TÜRKİYE

Detaylı

Murat TÜRKEŞ ve Telat KOÇ Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, Çanakkale

Murat TÜRKEŞ ve Telat KOÇ Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, Çanakkale (*)Türkeş, M. ve Koç, T. 2007. Kazdağı Yöresi ve dağlık alan (dağ sistemi) kavramları üzerine düşünceler. Troy Çanakkale 29:18-19. KAZ DAĞI YÖRESİ VE DAĞLIK ALAN (DAĞ SİSTEMİ) KAVRAMLARI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

Detaylı

Kitap Adı : Hatay İli nin Su Potansiyeli Ve Sürdürülebilir Yönetimi

Kitap Adı : Hatay İli nin Su Potansiyeli Ve Sürdürülebilir Yönetimi Kitap Adı : Hatay İli nin Su Potansiyeli Ve Sürdürülebilir Yönetimi Yazarlar :Doç.Dr.Hüseyin KORKMAZ Arş.Gör.Atilla KARATAŞ Baskı Yılı : 2012 Sayfa Sayısı : 176 Fiyatı : 14 TL Kitapların satışı Mustafa

Detaylı

1. Yer kabuðunun yapý gereði olan bir veya birkaç mineralden oluþan kütlelere ne ad verilir?

1. Yer kabuðunun yapý gereði olan bir veya birkaç mineralden oluþan kütlelere ne ad verilir? Soru - Yanýt 15 1. Yer kabuðunun yapý gereði olan bir veya birkaç mineralden oluþan kütlelere ne ad verilir? Yanýt: Yer kabuðunun yapý gereði olan bir veya birkaç mineralden oluþan kütlelere kayaç denir.

Detaylı

GÜNEY EGE BÖLGE PLANI 2010-2013

GÜNEY EGE BÖLGE PLANI 2010-2013 GÜNEY EGE BÖLGE PLANI 2010-2013 SUNUM AKIŞI Bölge Planı Hazırlık Süreci Paydaş Analizi Atölye Çalışmalarının Gerçekleştirilmesi Mevcut Durum Analizi Yerleşim Yapısı ve Yerleşmeler Arası İlişki Analizi

Detaylı

YAZILI SINAV CEVAP ANAHTARI COĞRAFYA

YAZILI SINAV CEVAP ANAHTARI COĞRAFYA YAZILI SINAV CEVAP ANAHTARI COĞRAFYA CEVAP 1: (TOPLAM 10 PUAN) 1.1: 165 150 = 15 meridyen fark vardır. (1 puan) 15 x 4 = 60 dakika = 1 saat fark vardır. (1 puan) 12 + 1 = 13 saat 13:00 olur. (1 puan) 1.2:

Detaylı

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. Eşref Atabey. 2015. Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. KARABÜK İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi

Detaylı

KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 1247

KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 1247 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 1247 KAHRAMANMARAŞ İLİNİN GENEL MEYVECİLİK DURUMU Mehmet SÜTYEMEZ*- M. Ali GÜNDEŞLİ" Meyvecilik kültürü oldukça eski tarihlere uzanan Anadolu'muz birçok meyve türünün anavatanı

Detaylı

LAND DEGRADATİON. Hanifi AVCI AGM Genel Müdür Yardımcısı

LAND DEGRADATİON. Hanifi AVCI AGM Genel Müdür Yardımcısı ARAZİ BOZULUMU LAND DEGRADATİON Hanifi AVCI AGM Genel Müdür Yardımcısı LAND DEGRADATİON ( ARAZİ BOZULUMU) SOİL DEGRADATİON (TOPRAK BOZULUMU) DESERTİFİCATİON (ÇÖLLEŞME) Arazi Bozulumu Nedir - Su ve rüzgar

Detaylı

DERS VI-VII Nüfus Artışı Küresel Isınma

DERS VI-VII Nüfus Artışı Küresel Isınma DERS VI-VII Nüfus Artışı Küresel Isınma Demografi (nüfus bilimi), sınırları belli olan bir coğrafyanın nüfus yapısını, özelliklerini ve değişimlerini incelemektedir. Doğum, ölümün yanı sıra göç gibi dinamikleri

Detaylı

ÖZEL EGE LİSESİ İKLİM

ÖZEL EGE LİSESİ İKLİM ÖZEL EGE LİSESİ İKLİM Rehber Öğretmen : Şule Yıldız Hazırlayanlar : Bartu Çetin Burak Demiral Nilüfer İduğ Esra Tuncer Ege Uludağ Meriç Tekin 2000-2001 İZMİR TEŞEKKÜR Bize bu projede yardımda bulunan başta

Detaylı

KONYA ĐLĐ JEOTERMAL ENERJĐ POTANSĐYELĐ

KONYA ĐLĐ JEOTERMAL ENERJĐ POTANSĐYELĐ Konya İl Koordinasyon Kurulu 26-27 Kasım 2011 KONYA ĐLĐ JEOTERMAL ENERJĐ POTANSĐYELĐ Yrd.Doç.Dr.Güler GÖÇMEZ. Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi. gulergocmez@selcuk.edu.tr 1.GĐRĐŞ Jeotermal

Detaylı

TOPRAK TOPRAK TEKSTÜRÜ (BÜNYESİ)

TOPRAK TOPRAK TEKSTÜRÜ (BÜNYESİ) TOPRAK Toprak esas itibarı ile uzun yılların ürünü olan, kayaların ve organik maddelerin türlü çaptaki ayrışma ürünlerinden meydana gelen, içinde geniş bir canlılar âlemini barındırarak bitkilere durak

Detaylı

BİTLİS İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

BİTLİS İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI BİTLİS İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI Bitlis ili, Doğu Anadolu Bölgesinde yer almakta olup, engebeli bir topoğrafyaya sahiptir. Ahlat Ovasıyla, bir düzlük gibi Bitlis in kuzeydoğusundan Van Gölüne doğru

Detaylı

Taşların fiziksel etkiler sonucunda küçük parçalara ayrılmasına denir. Fiziksel çözülme, taşları oluşturan minerallerin kimyasal yapısında herhangi

Taşların fiziksel etkiler sonucunda küçük parçalara ayrılmasına denir. Fiziksel çözülme, taşları oluşturan minerallerin kimyasal yapısında herhangi TOPRAK Yer kabuğunu oluşturan çeşitli kaya ve minerallerin fiziksel ve kimyasal yoldan ayrışmasıyla meydana gelen, içinde son derece zengin flora, hayvan varlığı barındıran ve inorganik maddeler ile hava,

Detaylı

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. Eşref Atabey. 2015. Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. TUNCELİ İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi

Detaylı

Tarım, yeryüzündeki belli başlı üretim şekillerinden en gerekli ve yaygın olanıdır. Tarımın yapılış şekli ve yoğunluğu, ülkelerin gelişmişlik

Tarım, yeryüzündeki belli başlı üretim şekillerinden en gerekli ve yaygın olanıdır. Tarımın yapılış şekli ve yoğunluğu, ülkelerin gelişmişlik TARIM VE EKONOMİ Tarım, yeryüzündeki belli başlı üretim şekillerinden en gerekli ve yaygın olanıdır. Tarımın yapılış şekli ve yoğunluğu, ülkelerin gelişmişlik düzeyine bağlıdır. Bazı ülkelerde tarım tekniği

Detaylı

BÖLÜMLERİ: - 1. Adana Bölümü - 2. Antalya Bölümü YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ: AKDENİZ BÖLGESİ KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI: Akdeniz Bölgesi

BÖLÜMLERİ: - 1. Adana Bölümü - 2. Antalya Bölümü YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ: AKDENİZ BÖLGESİ KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI: Akdeniz Bölgesi AKDENİZ BÖLGESİ KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI: Bölge yurdumuzun güneyinde, Akdeniz boyunca bir şerit halinde uzanır. Komşuları Ege, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güney Doğu Anadolu Bölgeleri, Suriye, Kıbrıs

Detaylı

ve 20 Tekne Kapasiteli Yüzer İskele

ve 20 Tekne Kapasiteli Yüzer İskele MUĞLA İLİ, FETHİYE İLÇESİ, GÖCEK MAHALLESİ, 265 ADA 1 PARSEL, 266 ADA 1 PARSEL 433 ADA 1 PARSEL ve 20 Tekne Kapasiteli Yüzer İskele 1 İÇİNDEKiLER BÖLUM -1: TAŞINMAZLARA YÖNELiK MEVCUT DURUM ANALiZi...

Detaylı

Akdeniz in Pleyistosen Deniz Düzeyi Değişimlerini Karakterize Eden, Çok Dönemli-Çok Kökenli Bir Mağara: Gilindire Mağarası (Aydıncık-İçel)

Akdeniz in Pleyistosen Deniz Düzeyi Değişimlerini Karakterize Eden, Çok Dönemli-Çok Kökenli Bir Mağara: Gilindire Mağarası (Aydıncık-İçel) Akdeniz in Pleyistosen Deniz Düzeyi Değişimlerini Karakterize Eden, Çok Dönemli-Çok Kökenli Bir Mağara: Gilindire Mağarası (Aydıncık-İçel) The Cave With Multiple-Periods And Origins Characterizing The

Detaylı

İĞİ MEVZUATI ÇERÇEVESİNDE 2011 YILINDA ANKARA'DA YAŞANAN İĞİ. Erkin ETİKE KMO Hava Kalitesi Takip Merkezi Başkanı. 12 Ocak 2012 - Ankara

İĞİ MEVZUATI ÇERÇEVESİNDE 2011 YILINDA ANKARA'DA YAŞANAN İĞİ. Erkin ETİKE KMO Hava Kalitesi Takip Merkezi Başkanı. 12 Ocak 2012 - Ankara HAVA KİRLİLİĞİ İĞİ MEVZUATI ÇERÇEVESİNDE 2011 YILINDA ANKARA'DA YAŞANAN NO VE O KİRLİLİĞİ İĞİ 2 3 Erkin ETİKE KMO Hava Kalitesi Takip Merkezi Başkanı 12 Ocak 2012 - Ankara SUNUM PLANI 1. GİRİŞ İŞ 2. HUKUKİ

Detaylı

ÜNÝTE - 1 TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR

ÜNÝTE - 1 TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR Doðal Sistemler ÜNÝTE - 1 TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR...12 Ölçme ve Deðerlendirme...14 Kazaným Deðerlendirme Testi...16 Ünite Deðerlendirme Testi...18 Doðal Sistemler ÜNÝTE - 2 LEVHA

Detaylı

EDİRNE UZUNKÖPRÜ DOĞAL ORTAMI TEMİZ HAVASI İLE SÜPER BİR YAŞAM BURADA UZUNKÖPRÜ DE. MÜSTAKİL TAPULU İMARLI ARSA SATIŞI İSTER YATIRIM YAPIN KAZANIN

EDİRNE UZUNKÖPRÜ DOĞAL ORTAMI TEMİZ HAVASI İLE SÜPER BİR YAŞAM BURADA UZUNKÖPRÜ DE. MÜSTAKİL TAPULU İMARLI ARSA SATIŞI İSTER YATIRIM YAPIN KAZANIN EDİRNE UZUNKÖPRÜ MÜSTAKİL TAPULU İMARLI ARSA SATIŞI Yunanistan sınırına 6 kilometre uzaklıkta yer alan Edirne nin Uzunköprü ilçesi, Osmanlı İmparatorluğu nun Trakya daki ilk yerleşimlerinden biri. Ergene

Detaylı

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. Eşref Atabey. 2015. Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. MUŞ İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi Jeoloji

Detaylı

Endüstriyel Ağaçlandırma Alanlarının Seçimi. Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 1

Endüstriyel Ağaçlandırma Alanlarının Seçimi. Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 1 Endüstriyel Ağaçlandırma Alanlarının Seçimi Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 1 Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 2 Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 3 Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 4 Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 5 Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER

Detaylı

Herhangi bir noktanın dünya üzerinde bulunduğu yere COĞRAFİ KONUM denir. Coğrafi konum ikiye ayrılır. 1. Matematik Konum 2.

Herhangi bir noktanın dünya üzerinde bulunduğu yere COĞRAFİ KONUM denir. Coğrafi konum ikiye ayrılır. 1. Matematik Konum 2. Herhangi bir noktanın dünya üzerinde bulunduğu yere COĞRAFİ KONUM denir. Coğrafi konum ikiye ayrılır. 1. Matematik Konum 2. Özel Konum 1. Türkiye nin Matematik (Mutlak) Konumu Türkiye nin Ekvatora ve başlangıç

Detaylı

Haritanın Tanımı. Harita Okuma ve Yorumlama. Haritanın Tanımı. Haritanın Özellikleri. Haritanın Özellikleri. Kullanım Amaçlarına Göre

Haritanın Tanımı. Harita Okuma ve Yorumlama. Haritanın Tanımı. Haritanın Özellikleri. Haritanın Özellikleri. Kullanım Amaçlarına Göre Haritanın Tanımı Harita Okuma ve Yorumlama Doç. Dr. Hakan BÜYÜKCANGAZ HARİTA: Yer yüzeyinin tümünün ya da bir kısmının, doğal ve yapay özelliklerini bir projeksiyon sistemine göre ve belirli bir ölçekte

Detaylı

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. Eşref Atabey. 2015. Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. BARTIN İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi

Detaylı

IĞDIR ARALIK RÜZGÂR EROZYONU ÖNLEME PROJESİ İZLEME RAPORU

IĞDIR ARALIK RÜZGÂR EROZYONU ÖNLEME PROJESİ İZLEME RAPORU Rapor No. :1 Tarihi: 04/12/2012 IĞDIR ARALIK RÜZGÂR EROZYONU ÖNLEME PROJESİ İZLEME RAPORU Projenin Adı: Iğdır Aralık Rüzgâr Erozyonu Önleme Projesi Proje Alanının Genel Özellikleri: Iğdır İli Aralık İlçesinde

Detaylı

2016 Yılı Buharlaşma Değerlendirmesi

2016 Yılı Buharlaşma Değerlendirmesi 2016 Yılı Buharlaşma Değerlendirmesi GİRİŞ Tabiatta suyun hidrolojik çevriminin önemli bir unsurunu teşkil eden buharlaşma, yeryüzünde sıvı ve katı halde değişik şekil ve şartlarda bulunan suyun meteorolojik

Detaylı

ÖSYM. Diğer sayfaya geçiniz KPSS / GYGK-CS

ÖSYM. Diğer sayfaya geçiniz KPSS / GYGK-CS 31. 32. Televizyonda hava durumunu aktaran sunucu, Türkiye kıyılarında rüzgârın karayel ve poyrazdan saatte 50-60 kilometre hızla estiğini söylemiştir. Buna göre, haritada numaralanmış rüzgârlardan hangisinin

Detaylı

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. Eşref Atabey. 2015. Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. ELAZIĞ İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi

Detaylı

BÖLGE KAVRAMI VE TÜRLERİ

BÖLGE KAVRAMI VE TÜRLERİ BÖLGE KAVRAMI VE TÜRLERİ Doğal, beşerî ve ekonomik özellikler bakımından çevresinden farklı; kendi içinde benzerlik gösteren alanlara bölge denir. Bölgeler, kullanım amaçlarına göre birbirine benzeyen

Detaylı

SEDİMANTER KAYAÇLAR (1) Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I

SEDİMANTER KAYAÇLAR (1) Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I SEDİMANTER KAYAÇLAR (1) Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I KAYAÇ ÇEŞİTLERİ VE OLUŞUMLARI soğuma ergime Mağmatik Kayaç Aşınma ve erosyon ergime Sıcaklık ve basınç sediment

Detaylı

ÜNİTE 4 DÜNYAMIZI SARAN ÖRTÜ TOPRAK

ÜNİTE 4 DÜNYAMIZI SARAN ÖRTÜ TOPRAK ÜNİTE 4 DÜNYAMIZI SARAN ÖRTÜ TOPRAK ÜNİTENİN KONULARI Toprağın Oluşumu Fiziksel Parçalanma Kimyasal Ayrışma Biyolojik Ayrışma Toprağın Doğal Yapısı Katı Kısım Sıvı Kısım ve Gaz Kısım Toprağın Katmanları

Detaylı

TOPRAKLARA KARAKTER KAZANDIRAN ETMENLER

TOPRAKLARA KARAKTER KAZANDIRAN ETMENLER TOPRAKLARA KARAKTER KAZANDIRAN ETMENLER Toprak Bilgisi Dersi Prof. Dr. Günay Erpul erpul@ankara.edu.tr 5 Etmen Ana materyalin ufalanıp ayrışması ve belli oranlarda organik madde ile karışması sonucu oluşan

Detaylı

Fiziki Özellikleri. Coğrafi Konumu Yer Şekilleri İklimi

Fiziki Özellikleri. Coğrafi Konumu Yer Şekilleri İklimi KİMLİK KARTI Başkent: Roma Yüz Ölçümü: 301.225 km 2 Nüfusu: 60.300.000 (2010) Resmi Dili: İtalyanca Dini: Hristiyanlık Kişi Başına Düşen Milli Gelir: 29.500 $ Şehir Nüfus Oranı: %79 Ekonomik Faal Nüfus

Detaylı

TÜRKİYE NİN YER ALTI SULARI ve KAYNAKLARI

TÜRKİYE NİN YER ALTI SULARI ve KAYNAKLARI TÜRKİYE NİN YER ALTI SULARI ve KAYNAKLARI Yer altı Suları; Türkiye, kumlu, çakıllı ve alüvyal sahalar ile başta karstik alanlar olmak üzere, geçirimli kayaçlara bağlı olarak yer altı suları bakımından

Detaylı

Ö:1/5000 25/02/2015. Küçüksu Mah.Tekçam Cad.Söğütlü İş Mrk.No:4/7 ALTINOLUK TEL:0 533 641 14 59 MAİL:altinoluk_planlama@hotmail.

Ö:1/5000 25/02/2015. Küçüksu Mah.Tekçam Cad.Söğütlü İş Mrk.No:4/7 ALTINOLUK TEL:0 533 641 14 59 MAİL:altinoluk_planlama@hotmail. ÇANAKKALE İli, AYVACIK İLÇESİ, KÜÇÜKKUYU BELDESİ,TEPE MAHALLESİ MEVKİİ I17-D-23-A PAFTA, 210 ADA-16 PARSELE AİT REVİZYON+İLAVE NAZIM İMAR PLANI DEĞİŞİKLİĞİ AÇIKLAMA RAPORU Ö:1/5000 25/02/2015 Küçüksu Mah.Tekçam

Detaylı

YGS COĞRAFYA HIZLI ÖĞRETİM İÇİNDEKİLER EDİTÖR ISBN / TARİH. Sertifika No: KAPAK TASARIMI SAYFA TASARIMI BASKI VE CİLT İLETİŞİM. Doğa ve İnsan...

YGS COĞRAFYA HIZLI ÖĞRETİM İÇİNDEKİLER EDİTÖR ISBN / TARİH. Sertifika No: KAPAK TASARIMI SAYFA TASARIMI BASKI VE CİLT İLETİŞİM. Doğa ve İnsan... YGS COĞRAFYA HIZLI ÖĞRETİM EDİTÖR Turgut MEŞE Bütün hakları Editör Yayınevine aittir. Yayıncının izni olmaksızın kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, çoğaltılması

Detaylı

Çaldıran daha önceleri Muradiye İlçesinin bir kazası konumundayken 1987 yılında çıkarılan kanunla ilçe statüsüne yükselmiştir.

Çaldıran daha önceleri Muradiye İlçesinin bir kazası konumundayken 1987 yılında çıkarılan kanunla ilçe statüsüne yükselmiştir. Çaldıran Tarihçesi: İlçe birçok tarihi medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Medler, Bizanslılar, Urartular, İranlılar ve son olarak Osmanlı devleti bu ilçede hâkimiyet sürmüşlerdir. İlçenin tarih içerisindeki

Detaylı

SARAY Saray İlçesinin Tarihçesi:

SARAY Saray İlçesinin Tarihçesi: Saray İlçesinin Tarihçesi: Saray İlçesinin ne zaman ve kimler tarafından hangi tarihte kurulduğu kesin bilinmemekle beraber, bölgedeki yerleşimin Van Bölgesinde olduğu gibi tarih öncesi dönemlere uzandığı

Detaylı

5. Ünite. ÇEVRE ve TOPLUM. 1. Doğadan Nasıl Yararlanıyoruz?... 154. 2. Çevre Sorunları... 156. Konu Değerlendirme Testi... 158

5. Ünite. ÇEVRE ve TOPLUM. 1. Doğadan Nasıl Yararlanıyoruz?... 154. 2. Çevre Sorunları... 156. Konu Değerlendirme Testi... 158 412 5. Ünite ÇEVRE ve TOPLUM 1. Doğadan Nasıl Yararlanıyoruz?... 154 2. Çevre Sorunları... 156 Konu Değerlendirme Testi... 158 153 Doğadan Nasıl Yararlanıyoruz? 413 414 İNSANLARIN DOĞAL ÇEVREYİ KULLANMA

Detaylı

Potansiyel. Alan Verileri İle. Hammadde Arama. Endüstriyel. Makale www.madencilik-turkiye.com

Potansiyel. Alan Verileri İle. Hammadde Arama. Endüstriyel. Makale www.madencilik-turkiye.com Makale www.madencilik-turkiye.com Seyfullah Tufan Jeofizik Yüksek Mühendisi Maden Etüt ve Arama AŞ seyfullah@madenarama.com.tr Adil Özdemir Jeoloji Yüksek Mühendisi Maden Etüt ve Arama AŞ adil@madenarama.com.tr

Detaylı

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇEVRECİ ŞEHİRLERE DOĞRU Kadir DEMİRBOLAT İklim Değişikliği Dairesi Başkanı 7 Temmuz 2012, Gaziantep Çevreci Şehircilik; Yaşam kalitesi yüksek, Çevreye duyarlı, Tarihi ve kültürel

Detaylı

ARTVİN-MERKEZ-SALKIMLI RESMİ KURUM ALANI

ARTVİN-MERKEZ-SALKIMLI RESMİ KURUM ALANI PLAN AÇIKLAMA RAPORU ARTVİN-MERKEZ-SALKIMLI RESMİ KURUM ALANI 1/5000 ÖLÇEKLİ NAZIM İMAR PLANI 1/1000 ÖLÇEKLİ UYGULAMA İMAR PLANI 1 İçindekiler 1. MEVCUT DURUM... 2 1.1. Genel Konum... 2 1.2. Ulaşım Yapısı...

Detaylı

YERKÜRE VE YAPISI. Çekirdek (Ağır Küre) Manto (Ateş Küre (Magma)) Yer Kabuğu (Taş Küre) Hidrosfer (Su Küre) Atmosfer (Hava Küre)

YERKÜRE VE YAPISI. Çekirdek (Ağır Küre) Manto (Ateş Küre (Magma)) Yer Kabuğu (Taş Küre) Hidrosfer (Su Küre) Atmosfer (Hava Küre) YERKÜRE VE YAPISI Dünya iç içe kürelerden meydana gelmiştir. Bu katmanların kalınlıkları, yoğunlukları ve bileşimleri birbirinden çok farklıdır. Yoğunlukları dışarıdan Dünya nın merkezine doğru artar.

Detaylı

TARIM: Ülkemizde farklı iklim özellikleri görülmesi farklı tarım ürünlerinin yetişmesine sebep olmaktadır.

TARIM: Ülkemizde farklı iklim özellikleri görülmesi farklı tarım ürünlerinin yetişmesine sebep olmaktadır. ÜLKEMİZİN KAYNAKLARI VE EKONOMİK FAALİYETLER TARIM: Ülkemizde farklı iklim özellikleri görülmesi farklı tarım ürünlerinin yetişmesine sebep olmaktadır. Buğday Un,Pamuk dokuma, zeytin, ayçiçeği- yağ, şeker

Detaylı

COĞRAFYANIN PUSULASI HARİTALARLA COĞRAFYA 2018 KPSS BAYRAM MERAL

COĞRAFYANIN PUSULASI HARİTALARLA COĞRAFYA 2018 KPSS BAYRAM MERAL COĞRAFYANIN PUSULASI HARİTALARLA COĞRAFYA 2018 BAYRAM MERAL 1 Genel Yetenek - Cihan URAL Yazar Bayram MERAL ISBN 978-605-9459-31-0 Yayın ve Dağıtım Dizgi Tasarım Kapak Tasarımı Yayın Sertifika No. Baskı

Detaylı

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. Eşref Atabey. 2015. Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. RİZE İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi

Detaylı

EGE BÖLGESİ BÖLGENİN YERİ VE SINIRLARI

EGE BÖLGESİ BÖLGENİN YERİ VE SINIRLARI 1/5 EGE BÖLGESİ BÖLGENİN YERİ VE SINIRLARI Türkiye nin 7 coğrafi bölgesinden biri olan Ege Bölgesi, 85.000 km2 lik yüzölçümüyle Türkiye topraklarının %11 ini kaplar. (Harita:1) Ege Bölgesi, Anadolu nun

Detaylı

TÜRKİYE NİN İKLİMİ. Türkiye nin İklimini Etkileyen Faktörler :

TÜRKİYE NİN İKLİMİ. Türkiye nin İklimini Etkileyen Faktörler : TÜRKİYE NİN İKLİMİ İklim nedir? Geniş bir bölgede uzun yıllar boyunca görülen atmosfer olaylarının ortalaması olarak ifade edilir. Bir yerde meydana gelen meteorolojik olayların toplamının ortalamasıdır.

Detaylı

Beşparmak, Karakümes ve Marçal Dağları'ndan oluşan dağlara "Batı Menteşe Dağları" denir.

Beşparmak, Karakümes ve Marçal Dağları'ndan oluşan dağlara Batı Menteşe Dağları denir. Beşparmak, Karakümes ve Marçal Dağları'ndan oluşan dağlara "Batı Menteşe Dağları" denir. yukarıda adı geçen dağlardan oluşan "Doğu Menteşe Dağları" arasında arasında Çine Çayı Vadisi uzanır. Aydın iline

Detaylı

ABANT GÖLÜ CİVARININ TEKTONİK VE YAPISAL JEOLOJİSİNİN HAVA FOTOĞRAFLARI İLE KIYMETLENDİRİLMESİ GİRİŞ

ABANT GÖLÜ CİVARININ TEKTONİK VE YAPISAL JEOLOJİSİNİN HAVA FOTOĞRAFLARI İLE KIYMETLENDİRİLMESİ GİRİŞ ABANT GÖLÜ CİVARININ TEKTONİK VE YAPISAL JEOLOJİSİNİN HAVA FOTOĞRAFLARI İLE KIYMETLENDİRİLMESİ Sunay AKDERE Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Ankara GİRİŞ Hava fotoğraflarından yararlanarak fotojeolojik

Detaylı

DOĞU KARADENĠZ BÖLGESĠNDE HEYELAN

DOĞU KARADENĠZ BÖLGESĠNDE HEYELAN DOĞU KARADENĠZ BÖLGESĠNDE HEYELAN Heyelan ya da toprak kayması, zemini kaya veya yapay dolgu malzemesinden oluşan bir yamacın yerçekimi, eğim, su ve benzeri diğer kuvvetlerin etkisiyle aşağı ve dışa doğru

Detaylı

COĞRAFİ KONUM ÖZEL KONUM TÜRKİYE'NİN ÖZEL KONUMU VE SONUÇLARI

COĞRAFİ KONUM ÖZEL KONUM TÜRKİYE'NİN ÖZEL KONUMU VE SONUÇLARI COĞRAFİ KONUM Herhangi bir noktanın dünya üzerinde kapladığı alana coğrafi konum denir. Özel ve matematik konum diye ikiye ayrılır. Bir ülkenin coğrafi konumu, o ülkenin tabii, beşeri ve ekonomik özelliklerini

Detaylı

ÇAKÜ Orman Fakültesi Havza Yönetimi ABD 1

ÇAKÜ Orman Fakültesi Havza Yönetimi ABD 1 Uymanız gereken zorunluluklar ÇEVRE KORUMA Dr. Semih EDİŞ Uymanız gereken zorunluluklar Neden bu dersteyiz? Orman Mühendisi adayı olarak çevre konusunda bilgi sahibi olmak Merak etmek Mezun olmak için

Detaylı

1.Bölüm: Kayaçlar vetopoğrafya

1.Bölüm: Kayaçlar vetopoğrafya 1.Bölüm: Kayaçlar vetopoğrafya KAYAÇ (TAŞ) :Bir ya da birden fazla. doğal olarak birleşmesiyle oluşan katılardır. PAna kaynakları..' dır, P ana malzemesini oluştururlar, PYer şekillerinin oluşum ve gelişimlerinde

Detaylı

ATAŞEHİR İLÇESİ HAVA KALİTESİ ÖLÇÜMLERİ DEĞERLENDİRMESİ

ATAŞEHİR İLÇESİ HAVA KALİTESİ ÖLÇÜMLERİ DEĞERLENDİRMESİ ATAŞEHİR İLÇESİ HAVA KALİTESİ ÖLÇÜMLERİ DEĞERLENDİRMESİ Ekim 2018 Prof. Dr. Mikdat KADIOĞLU Prof. Dr. Hüseyin TOROS İTÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi Meteoroloji Mühendisliği Bölümü ÖNSÖZ Hepimiz sağlıklı,

Detaylı

KONYA İLİ HAVA KALİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

KONYA İLİ HAVA KALİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ KONYA İLİ HAVA KALİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Bu çalışma da 2000-2010 yıllarındaki yıllık, aylık, saatlik veriler kullanılarak kirleticilerin mevsimsel değişimi incelenmiş, sıcaklık, rüzgar hızı, nisbi

Detaylı

1 PÜSKÜRÜK ( MAGMATİK = KATILAŞIM ) KAYAÇLAR :

1 PÜSKÜRÜK ( MAGMATİK = KATILAŞIM ) KAYAÇLAR : Kayaçlar Nelerdir Kayaçlar su, gaz ve organik varlıkların dışında yerkabuğunu meydana getiren unsurlardır. Yol yarmaları, maden ocakları ve taş ocakları gibi yerlerle, toprak veya enkaz örtüsünden yoksun

Detaylı

ÇIĞLARIN OLUŞUM NEDENLERİ:

ÇIĞLARIN OLUŞUM NEDENLERİ: ÇIĞ Genellikle boylu bitki örtüsü (orman) çok seyrek veya bulunmayan engebeli, dağlık ve eğimli arazilerde tabakalar halinde birikmiş olan kar kütlesinin iç ve dış kuvvetler etkisi ile başlayan bir ilk

Detaylı

Meteoroloji. IX. Hafta: Buharlaşma

Meteoroloji. IX. Hafta: Buharlaşma Meteoroloji IX. Hafta: Buharlaşma Hidrolojik döngünün önemli bir unsurunu oluşturan buharlaşma, yeryüzünde sıvı ve katı halde farklı şekil ve şartlarda bulunan suyun meteorolojik faktörlerin etkisiyle

Detaylı

MAĞARALARI VE YERLEŞİM ALANI

MAĞARALARI VE YERLEŞİM ALANI TÜRKİYE DOĞAL VE KÜLTÜREL VARLIKLARI ENVANTERİ ENV. NO. 58.01.0.02 ÇİMENYENİCE KÖYÜ, KÖROĞLU TEPELERİ, I39-a4 MAĞARALARI VE YERLEŞİM ALANI İL SİVAS İLÇE HAFİK MAH.-KÖY VE MEVKİİ Çimenyenice Köyü GENEL

Detaylı

İzmir Bölge Planı. İlçe Toplantıları Kınık Özet Raporu

İzmir Bölge Planı. İlçe Toplantıları Kınık Özet Raporu 2010-2013 İzmir Bölge Planı İlçe Toplantıları Kınık Özet Raporu Aralık 2010 1 2010-2013 İzmir Bölge Planı İlçe Toplantıları Kınık Özet Raporu Nüfus Yapısı Kınık ın toplam nüfusu 2009 Adrese Dayalı Nüfus

Detaylı

Bölgesel iklim: Makroklima alanı içerisinde daha küçük alanlarda etkili olan iklimlere bölgesel iklim denir.(marmara iklimi)

Bölgesel iklim: Makroklima alanı içerisinde daha küçük alanlarda etkili olan iklimlere bölgesel iklim denir.(marmara iklimi) YERYÜZÜNDEKİ BAŞLICA İKLİM TİPLERİ Matematik ve özel konum özelliklerinin etkisiyle Dünya nın çeşitli alanlarında farklı iklimler ortaya çıkmaktadır. Makroklima: Çok geniş alanlarda etkili olan iklim tiplerine

Detaylı

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. Eşref Atabey. 2015. Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. KARS İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi

Detaylı

Dünya kendi içinde benzerlik gösteren 6 büyük flora alemine ayrılır: 1.Holarktikflora alemi 2.Paleotropis, 3.Neotropis, 4.Australis 5.

Dünya kendi içinde benzerlik gösteren 6 büyük flora alemine ayrılır: 1.Holarktikflora alemi 2.Paleotropis, 3.Neotropis, 4.Australis 5. Dünya kendi içinde benzerlik gösteren 6 büyük flora alemine ayrılır: 1.Holarktikflora alemi 2.Paleotropis, 3.Neotropis, 4.Australis 5.Arkensis, 6.Kapensis Flora alemleri flora bölgelerine (region), flora

Detaylı

MURADİYE Nüfus Erkek Kadın Toplam Gürpınar Oran %52 % Kaynak: Tüik

MURADİYE Nüfus Erkek Kadın Toplam Gürpınar Oran %52 % Kaynak: Tüik Muradiye Tarihi: Muradiye, cumhuriyet ilanına kadar Kandahar ve Bargıri adıyla iki yerleşim birimi olarak anılırken cumhuriyet sonrası birleşerek Muradiye ismini almıştır. Tarihi ile ilgili fazla bilgi

Detaylı

KAYAÇLARDA GÖRÜLEN YAPILAR

KAYAÇLARDA GÖRÜLEN YAPILAR KAYAÇLARDA GÖRÜLEN YAPILAR Kayaçların belirli bir yapısı vardır. Bu yapı kayaç oluşurken ve kayaç oluştuktan sonra kazanılmış olabilir. Kayaçların oluşum sırasında ve oluşum koşullarına bağlı olarak kazandıkları

Detaylı

Toprak oluşumu ve toprak türleri

Toprak oluşumu ve toprak türleri On5yirmi5.com Toprak oluşumu ve toprak türleri Toprak oluşumu ve toprak türleri nelerdir? Yayın Tarihi : 13 Kasım 2012 Salı (oluşturma : 3/1/2017) -Toprağın oluşması için önce kayaların çözünmesi gerekir.

Detaylı

RÜZGAR ENERJİSİ. Cihan DÜNDAR. Tel: Faks :

RÜZGAR ENERJİSİ. Cihan DÜNDAR. Tel: Faks : RÜZGAR ENERJİSİ Cihan DÜNDAR Tel: 312 302 26 88 Faks : 312 361 20 40 e-mail :cdundar@meteor.gov.tr Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü A r a ş t ı r m a Ş u b e M ü d ü r l ü ğ ü Enerji Kullanımının

Detaylı

TEMEL HARİTACILIK BİLGİLERİ. Erkan GÜLER Haziran 2018

TEMEL HARİTACILIK BİLGİLERİ. Erkan GÜLER Haziran 2018 TEMEL HARİTACILIK BİLGİLERİ Erkan GÜLER Haziran 2018 1 HARİTA Yeryüzündeki bir noktanın ya da tamamının çeşitli özelliklere göre bir ölçeğe ve amaca göre çizilerek, düzlem üzerine aktarılmasına harita

Detaylı