İŞ HUKUKU VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU

Transkript

1 Prof. Dr. MÜJDAT ŞAKAR T.C. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabilimdalı Öğretim Üyesi MESLEK YÜKSEKOKULLARI İÇİN İŞ HUKUKU VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU YENİLENMİŞ 8. BASKI

2 Yayın No : 3327 Hukuk Dizisi : Baskı Kasım 2015 İSTANBUL ISBN Cop yright Bu ki ta bın bu ba sı sı nın Tür ki ye de ki ya yın hak la rı BE TA Ba sım Ya yım Da ğıtım A.Ş. ye ait tir. Her hak kı sak lı dır. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra fı kıs men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya baş ka her han gi bir şe kil de ço ğal tı la maz, da ğı tı la maz. Nor mal öl çü yü aşan ik ti bas lar ya pı la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı - Cilt : İnkılâp Kitabevi Yayın San. Tic. A.Ş. Çobançeşme Mah. Sanayi Cad. Altay Sok. No: 8 Yenibosna - İSTANBUL (Sertifika No: 10614) Tel: (0212) Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Sevgili Anneciğim Seher ŞAKAR ın ve Sevgili Babacığım Mustafa Fevzi ŞAKAR ın Aziz Ruhlarına Fatihalarımla...

4

5 Ey Türk gençliği! ATATÜRK ÜN GENÇLİĞE HİTABESİ Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni, bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî, bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın, bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asîl kanda, mevcuttur! Genç Arkadaş! Öğrenim hayatının en başından beri ders kitaplarının ilk sayfalarında gördüğün Ata nın bu sözleri sanadır! Hâlâ okuyup düşünmediysen, yarın çok geç olabilir! M.Ş.

6

7 SUNUŞ İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku öğrenimi, ülkemizde son yıllarda büyük önem kazanmıştır. Sosyal bilimler alanında eğitim ve öğretim veren fakülte ve yüksek okulların hemen her bölümünün, ayrıca teknik bilimler alanındaki mühendislik fakültelerinin programlarında İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku dersine yer verilmektedir. Zira bu okullardan mezun olan öğrencilerin büyük çoğunluğu, çalışma hayatında ya işçi ya da işveren olarak görev alacaklardır. İş (hizmet) sözleşmesine göre çalışan herkes, ister mühendis ister amele olsun, hukuki konum olarak işçi sayılır ve İş Hukukunun ilgi alanına girer. Bu kişiler Sosyal Güvenlik Hukuku açısından da sigortalı dırlar. İşçi çalıştıranlar da, işveren olmaları sebebiyle, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku bilgilerini öğrenmek durumundadırlar. Özellikle Meslek Yüksekokullarında okuyan öğrenciler için hazırlanmış, basit anlatımlı, örnekli ve kuramsal bilgileri sorunlara uygulamayı amaçlayan, örneklerle desteklenen bu kitap, öğrencilerimize İş Hukukunu ve Sosyal Güvenlik Hukukunu sevdirecek ve başarılarını etkileyecektir. Çalışan insanların İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukukundan doğan haklarını bilmesi, bugün dünkünden daha fazla önem taşır olmuştur. Zira sıradan bir işçi için anlaşılmaz, içinden çıkılmaz bir nitelik arz eden yeni sosyal güvenlik yasası (5510 sayılı Kanun) ve esnek hükümleriyle sürekli çalışanın aleyhine sonuçlar doğuran yeni iş yasası (4857 sayılı Kanun) adeta birer demir leblebi gibidirler. Oysa sosyal yasalar, sadece okuması yazması olan bir işçinin okuduğunda anlayabileceği kadar yalın ve anlaşılır olmalıdır. Ne yazık ki yasalarımız böyle değildir. Giderek karmaşıklaşan çalışma mevzuatımızda artık her çalışanın haklarını danışacağı bir uzmana ihtiyacı vardır. Danışmadan atılacak bir adım, verilecek bir karar sürekli zarara uğramak sonucunu doğurabilir. Mesela yanlış zamanda verilmiş bir emeklilik kararı, daha düşük kıdem tazminatına ve daha düşük emekli aylığına yol açabilir. İki yıl önce işsiz kaldığı halde işsizlik ödeneği alabileceğini daha yeni öğrenen, kulaktan dolma yarım bilgiyle, istifa edene hiç kıdem tazmina-

8 VIII tı ödenmeyeceğini zanneden, bu sebeple hakkının peşinden gitmeyen ya da her yıla bir aylık net ücret üzerinden kıdem tazminatı ödendiğinde hakkını aldığını zanneden çok sayıda işçinin olduğu dikkate alınırsa İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku dersinin amacı daha iyi anlaşılacaktır. Kitabı ders kitabı olarak kullanacak meslektaşlarıma kolaylık olması için, kitaptaki konuların powerpoint sunumları da tarafımdan hazırlanmıştır. E-posta adresime başvuran öğretim görevlisi ve öğretim üyelerine bu sunumlar ulaştırılacaktır. Hukuk dersleri kanuna bakmadan yeterince kavranılamaz. Bu sebeple kitabın İş Hukuku Mevzuatı ve Yeni Sosyal Güvenlik Kanunları kitaplarımla birlikte okunması daha faydalı olacaktır. Önceki baskıları kısa sürede tükenen kitabımın, yenilenmiş ve genişletilmiş baskısını sunarken, BETA Yayınevinin değerli yönetici ve emekçilerine, özellikle sayfa düzenini yapan ve baskıya hazırlayan Gülgonca ÇARPIK a teşekkürlerimi sunarım. Prof. Dr. Müjdat ŞAKAR Yedikule, 29 Ekim 2015 e-posta:mujdatsakar@mynet.com

9 IX İÇİNDEKİLER Birinci Bölüm İŞ HUKUKUNA GİRİŞ, KAYNAKLAR VE TEMEL KAVRAMLAR 1.1 İŞ HUKUKUNUN KONUSU İŞ HUKUKUNUN BÖLÜMLERİ Bireysel İş Hukuku Toplu İş Hukuku İŞ HUKUKUNUN ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ İş Hukukunun Batı Ülkelerinde Ortaya Çıkışı ve Gelişimi İş Hukukunun Ülkemizde Ortaya Çıkışı ve Gelişimi İŞ HUKUKUNUN ÖZELLİKLERİ İş Hukukunun Amacı İşçinin Korunmasıdır İş Hukukunda İşçi Yararına Yorum Yapılır... 9 OKUMA PARÇASI: Ucuz İş İşsizlikten Daha İyidir! İŞ HUKUKUNUN ULUSAL KAYNAKLARI Anayasa Bireysel İş Hukukuna İlişkin Kanunlar Toplu (Kollektif) İş Hukukuna İlişkin Kanunlar Tüzükler ve Yönetmelikler Bakanlar Kurulu Kararları, Genelgeler ve Tebliğler Örf ve Âdet Kuralları Yüksek Mahkeme Kararları ve Öğreti İş Sözleşmeleri ve Toplu İş Sözleşmeleri İşyeri İç Yönetmelikleri ve İşveren Talimatları İş Sözleşmesi Hükmü Haline Gelmiş İşyeri Uygulamaları İŞ HUKUKUNUN ULUSLARARASI KAYNAKLARI...14 OKUMA PARÇASI: Uluslararası Çalışma Örgütü İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI İşçi İşçi Benzerleri: Çırak ve Stajyer Çırak Stajyer...18

10 X İşveren Alt İşveren (Taşeron) Alt İşverenin Tanımı Asıl İşverenin, Alt İşverenin İşçilerine Karşı Sorumluluğu Ölçüsüz Taşeronlaşmaya Karşı Önlemler İşveren Vekili İşyeri ve İşletme İşyerinin Tanımı İşyerinin Bildirilmesi İşyerinin Devri İşletme OKUMA PARÇASI: Taşeronlaşma Olayı İkinci Bölüm İŞ KANUNU NUN KAPSAMI VE İŞ SÖZLEŞMESİ 2.1 KAPSAMA GİREN ÇALIŞANLAR KISMEN VEYA TAMAMEN YENİ KAPSAMA ALINANLAR Tarım İşlerinde Çalışanlar Konutların Kapıcılık İşlerinde Çalışanlar Yardım Sevenler Derneği Atölyelerinde Çalışanlar Gazeteciler KAPSAM DIŞI BIRAKILAN ÇALIŞANLAR Deniz Taşıma İşlerinde Çalışanlar Hava Taşıma İşlerinde Çalışanlar El Sanatı İşlerinde Çalışanlar Ev İşlerinde Çalışanlar Esnaf ve Küçük Sanatkâr İşyerlerinde Çalışanlar Çıraklar Profesyonel Sporcular Rehabilite Edilenler İŞ SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASI İş Sözleşmesi Yapma Ehliyeti Genel Ehliyet Şartları İş Hukukuna Özgü Ehliyet Sınırlamaları Küçük İşçi Çalıştırma Yasağı Kadın İşçi Çalıştırma Yasağı İzinsiz Yabancı İşçi Çalıştırma Yasağı... 40

11 XI Sağlık Durumu Uygun Olmayan İşçileri Çalıştırma Yasağı İŞ SÖZLEŞMESİNİN ŞEKLİ İŞ SÖZLEŞMESİYLE İŞE ALMA MECBURİYETİ (ZORUNLU İSTİHDAM) Engelli ve Eski Hükümlü İstihdamı Mecburiyeti Askerlik veya Kanunî Bir Ödev Sebebiyle İşten Ayrılan İşçileri Yeniden İşe Alma Mecburiyeti İşyeri Hekimi, İşyeri Hemşiresi ve İş Güvenliği Uzmanı Çalıştırma Mecburiyeti İŞ SÖZLEŞMESİNİN TÜRLERİ Sürekli-Süreksiz İş Sözleşmeleri Süresi Belirli-Süresi Belirsiz İş Sözleşmeleri Deneme Süreli-Deneme Süresiz İş Sözleşmeleri Tam Süreli-Kısmî Süreli İş Sözleşmeleri Takım Sözleşmesi Üçüncü Bölüm İŞ SÖZLEŞMESİNDE TARAFLARIN BORÇLARI, ÇALIŞMA VE DİNLENME SÜRELERİ 3.1 İŞÇİNİN BORÇLARI İş Görme Borcu İşçi İş Görme Borcunu Bizzat Kendisi Yerine Getirmelidir İşçi İş Görme Borcunu Özenle Yerine Getirmelidir İşçi, Sözleşmede Belirtilen veya Kendisinden Beklenebilecek İşi Yerine Getirmelidir İşçi İş Görme Borcunu Sözleşmede Gösterilen Yer ve Zamanda Yerine Getirmelidir İşçi İş Görme Borcunu Geçici (Ödünç) İş İlişkisi Kuran Bir Sözleşmede Ödünç Alan İşverene Sunmalıdır Sadakat Borcu İşverenin Emir ve Talimatlarına Uyma Borcu Rekabet Etmeme Borcu İŞVERENİN BORÇLARI Ücret Ödeme Borcu Ücretin Tanımı Ücretin Miktarı ve Asgarî Ücret Ücretin Ödenme Yeri Ücretin Ödenme Zamanı İşçiyi Koruma Borcu...61

12 XII Koruma Borcunun Kapsamı İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Yükümlülükleri İşverenin Eşit İşlem Yapma Borcu İşverenin Diğer Borçları ÇALIŞMA SÜRELERİ Genel Olarak Normal Çalışma Süreleri Haftalık Çalışma Süresi Günlük Çalışma Süresi Telafi Çalışması Kısa Çalışma FAZLA ÇALIŞMA SÜRELERİ Fazla Çalışma Kavramı Fazla Sürelerle Çalışma Kavramı Fazla Çalışma Ücreti veya Serbest Zaman Fazla Çalışma Çeşitleri Olağan Sebeplerle Fazla Çalışma Zorunlu Sebeplerle Fazla Çalışma Olağanüstü Sebeplerle Fazla Çalışma Fazla Çalışmanın Yasaklandığı İşler ve Kişiler DİNLENME SÜRELERİ Günlük Çalışma Süresi Arasında Dinlenme: Ara Dinlenmesi Haftalık Dinlenme: Ücretli Hafta Tatili Bayram ve Yılbaşı Dinlenmesi: Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Yıllık Dinlenme: Yıllık Ücretli İzin Genel Olarak Yıllık Ücretli İzine Hak Kazanmak İçin Çalışılması Gereken Süre Kanunî Yıllık Ücretli İzin Süreleri Yıllık Ücretli İznin Kullanılması...77 OKUMA PARÇASI: Bir Gün İzin! Dördüncü Bölüm İŞ SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ 4.1 İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESİH DIŞINDA SONA ERMESİ Tarafların Anlaşmasıyla Sözleşmenin Sona Ermesi... 85

13 XIII Taraflardan Birinin Ölümü ile Sözleşmenin Sona Ermesi Belirli Süreli İş Sözleşmesinde Sürenin Dolmasıyla Sözleşmenin Sona Ermesi İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESİH YOLUYLA SONA ERMESİ Fesih Kavramı ve Feshin Şekli Fesih Çeşitleri SÜRESİ BELİRLİ İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ Genel Olarak Süresi Belirli İş Sözleşmesinin İşveren Tarafından Feshi Süresi Belirli İş Sözleşmesinin İşçi Tarafından Feshi SÜRESİ BELİRSİZ İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ Genel Olarak İşçi veya İşveren Tarafından Bildirim Süresi Verilerek Sözleşmenin Feshedilmesi Fesih Bildirim Süresinin Amacı Fesih Bildirim Süreleri Sözleşmenin Sona Ereceği Tarihin Hesaplanması Bildirim Sürelerine Uyulmamasının Hukukî Sonucu Bildirim Sürelerine İlişkin Ücretin İşçiye Peşin Ödenmesi İhbar Tazminatı Bildirim Sürelerine İlişkin Ücretin İşçiye Peşin Ödenmesi ile İhbar Tazminatı nın Hesaplanması Fesih Bildirim Süresi İçinde İşçiye Yeni İş Arama İzni Verilmesi İşverenin Fesih Hakkını Kötüye Kullanması ve Sonuçları Kötüniyet Tazminatı Sendikal Tazminat Çalışma Koşullarında Değişiklik ve İş Sözleşmesinin Feshi SÜRESİ BELİRLİ VEYA BELİRSİZ İŞ SÖZLEŞMELERİNİN HAKLI SEBEPLE DERHÂL FESHİ Genel Olarak Sözleşmenin İşçi Tarafından Haklı Sebeple Derhâl Feshi Sağlık Sebepleri İşin, İşçinin Sağlığı veya Hayatı İçin Tehlikeli Olması İşverenin veya Başka Bir İşçinin, Bulaşıcı veya İşçinin İşiyle Bağdaşmayan Bir Hastalığa Tutulması İşverenin Ahlâk ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Hâlleri ve Benzerleri... 99

14 XIV İşverenin İşçiyi Sözleşmenin Esaslı Noktalarında Yanıltması İşverenin Şeref ve Namusa Dokunacak Davranışlarda Bulunması İşverenin Sataşması, Suç İşlemesi, İthamda Bulunması İşçinin Cinsel Tacize Uğramasına Rağmen İşverenin Önlem Almaması İşverenin İşçi Ücretini Ödememesi veya Eksik Ödemesi İşverenin Çalışma Şartlarını Uygulamaması Zorlayıcı Sebepler Sözleşmenin İşveren Tarafından Haklı Sebeple Derhâl Feshi Sağlık Sebepleri İşçinin İşiyle Bağdaşmayacak Bir Hastalığa Yakalanması İşçinin Kendi Kusuruyla Hastalanması veya Sakatlanması ve Bu Yüzden İşe Devamsızlık Yapması İşçinin Kusuru Olmaksızın Hastalanması, Sakatlanması veya Gebelik ve Doğum Sebebiyle İşe Devamsızlık Yapması İşçinin Ahlâk ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Hâlleri ve Benzerleri İşçinin İşvereni Sözleşmenin Esaslı Noktalarında Yanıltması İşçinin Şeref ve Namusa Dokunacak Davranışlarda Bulunması veya Ahlâka Aykırı Yaşayışı İşçinin Cinsel Tacizde Bulunması İşçinin Sataşması, İçki ve Uyuşturucu Yasağına Aykırı Davranması İşçinin Doğruluk ve Bağlılığa Uymayan Davranışlarda Bulunması İşçinin İşyerinde Suç İşlemesi İşçinin İzinsiz ve Mazeretsiz İşe Devamsızlık Yapması İşçinin Görevini Hatırlatıldığı Halde Yapmaması İşçinin İşgüvenliğini Tehlikeye Düşürmesi veya İşyerinde Zarara Yol Açması

15 XV Zorlayıcı Sebepler İşçinin Gözaltına Alınması veya Tutuklanması Beşinci Bölüm İŞ GÜVENCESİ 5.1 GENEL OLARAK İŞ GÜVENCESİ HÜKÜMLERİ İş Güvencesi Hükümlerinden Yararlananlar Feshin Geçerli Bir Sebebe Dayanması Genel Olarak İşçinin Yeterliliğinden ve Davranışlarından Kaynaklanan Geçerli Sebepler İşçinin Yetersizliğinden Kaynaklanan Sebepler İşçinin Davranışlarından Kaynaklanan Sebepler İşletmenin, İşyerinin veya İşin Gereklerinden Kaynaklanan Sebepler Sözleşmenin Feshinde Usul ve Feshe İtiraz Geçersiz Feshin Sonuçları İşe Başlatmama Tazminatı Dört Aylık Boşta Geçen Süre Ücreti OKUMA PARÇASI: İş Güvencesi mi? Vicdanların Kapının Eşiğine Bırakılması mı?..122 Altıncı Bölüm KIDEM TAZMİNATI, ÇALIŞMA BELGESİ VE İBRANAME 6.1 KIDEM TAZMİNATININ TANIMI VE ŞARTLARI Tanımı Kıdem Tazminatına Hak Kazanma Şartları İş Sözleşmesinin Kanunda Gösterilen Hâllerden Biri İle Feshedilmesi veya İşçinin Ölümü İş Sözleşmesinin İşveren Tarafından Kıdem Tazminatı Hakkı Doğuran Fesih Sebepleri İle Feshedilmesi İş Sözleşmesinin İşçi Tarafından Kıdem Tazminatı Hakkı Doğuran Fesih Sebepleri İle Feshedilmesi İşçinin Ölümü İşçinin En Az Bir Yıl Çalışmış Olması KIDEM TAZMİNATININ MİKTARI VE HESAPLANMASI Kıdem Tazminatının Miktarı ve Tavanı...132

16 XVI Kıdem Tazminatının Hesaplanması Kıdem Tazminatının Hesabında Dikkate Alınacak Ödemeler Kıdem Tazminatının Hesabında Dikkate Alınmayacak Ödemeler KIDEM TAZMİNATININ ZAMANINDA ÖDENMEMESİ HALİNDE GECİKME FAİZİ VE ZAMANAŞIMI KIDEM TAZMİNATI UYGULAMASINDAKİ AKSAKLIKLAR İŞ SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİNİN DİĞER SONUÇLARI İşçinin Ücret Alacaklarının Ödenmesi İşçiye Çalışma Belgesi Verilmesi İşçiden İbraname Alınması Yedinci Bölüm TOPLU İŞ HUKUKU 7.1 SENDİKALAR HUKUKU SENDİKA VE KONFEDERASYON KAVRAMI Sendikanın Tanımı Konfederasyonun Tanımı SENDİKA ÖZGÜRLÜĞÜ VE SENDİKA ÇOKLUĞU İLKESİ SENDİKANIN KURULUŞU VE SENDİKA ÜYELİĞİ İşkolları Sendikanın Kurulması Sendikanın Organları Üyelik Sendikaların Faaliyetleri TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ: ŞEKLİ, SÜRESİ VE YARARLANMA ŞARTLARI Toplu İş Sözleşmesinin Kapsamı ve Düzeyi Toplu İş Sözleşmesinin Şekli ve Süresi Toplu İş Sözleşmesinin Hükmü Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanma TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASI Ehliyet Yetki Yetki İtirazı ve Yetki Belgesi TOPLU GÖRÜŞME Toplu Görüşmeye Çağrı Toplu Görüşmenin Başlaması ve Süresi Toplu İş Sözleşmesinin İmzalanması, Tevdi Edilmesi ve İşyerinde İlanı...156

17 XVII 7.8 TOPLU İŞ UYUŞMAZLIĞI Uyuşmazlığın Tespiti Arabuluculuk Yüksek Hakem Kuruluna Başvurma Özel Hakeme Başvurma GREV VE LOKAVT Grev Lokavt Kanuni Grev ve Lokavt Kararının Alınması ve Uygulamaya Konulması Grev Oylaması Grev ve Lokavt Yasakları Grev ve Lokavtın Ertelenmesi Grev ve Lokavtın Uygulanması Grev ve Lokavtı Sona Erdirme Kararı Kanuni Grev ve Lokavtın İş Sözleşmelerine Etkisi Sekizinci Bölüm SOSYAL GÜVENLİK KAVRAMI, GELİŞİMİ VE KAPSAMI 8.1 SOSYAL GÜVENLİK TERİMİ SOSYAL TEHLİKELER VE TÜRLERİ Sosyal Tehlike Kavramı Sosyal Tehlikelerin Sınıflandırılması SOSYAL GÜVENLİĞİN TANIMI SOSYAL GÜVENLİĞİ SAĞLAMA YOLLARI Bireysel Tasarruf Topluca Tasarruf Dinî ve Ahlâkî Yükümlülükler ve Sosyal Dayanışma Anlayışı İşverenin Sorumluluğu Özel Ticarî Sigortalar Devlet Eliyle Örgütlenen Sosyal Güvenlik Programları SOSYAL GÜVENLİĞİN ÜLKEMİZDEKİ GELİŞİMİ PRİMLİ SOSYAL GÜVENLİK REJİMİNİN ÖZELLİKLERİ VE KAPSAMI Sosyal Amaç Zorunluluk ve Teklik İlkesi Zorunluluk İlkesi Teklik İlkesi /a Kapsamında Sigortalı Sayılanlar Hizmet (İş) Sözleşmesine Göre Çalışanlar

18 XVIII Koruma Bekçileri Sanatçılar ve Yazarlar Genelev Kadınları Sendika Yöneticileri Yabancılar ve Göçmenler Büyükelçilik ve Konsolosluk Çalışanları Usta Öğreticiler Tarım veya Orman İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz olarak Çalışanlar Ticari Taksi, Dolmuş ve Benzeri Toplu Taşıma Araçlarında Çalışanlar /b Kapsamında Sigortalı Sayılanlar Kendi Adına ve Hesabına Bağımsız Çalışanlar Muhtarlar Jokeyler /c Kapsamında Sigortalı Sayılanlar Haklarında Bazı Sigorta Kolları Uygulanacak Sigortalılar Hükümlü ve Tutuklular Çıraklar Stajyerler Kursiyerler Yurt Dışına Çalıştırılmak Üzere Götürülen Türk İşçileri Üniversitelerde Kısmi Zamanlı Çalıştırılan Öğrenciler Sigortalı Sayılmayanlar İşverenin İşyerinde Ücretsiz Çalışan Eşi Konut İçinde Yapılan İşlerde Çalışanlar Ev Hizmetlerinde Çalışanlar Askerlik Hizmetini Yapmakta Olanlar Yabancı Ülkede Sigortalı Olduğu Bildirilen Yabancılar Okullarda Tatbiki Mahiyetteki Yapım ve Üretim İşlerinde Çalışan Öğrenciler Rehabilite Edilenler Yaşını Doldurmamış 4/b ve 4/c Sigortalıları Tarımda Bağımsız Çalışanlardan Muafiyet Belgesi Almış Olanlar veya 65 Yaşını Dolduranlardan Talepte Bulunanlar Bağımsız Çalışanlardan Muafiyet Belgesi Almış Olanlar Kamu İdarelerinin Dış Temsilciliklerinde İstihdam Edilen ve Bulunduğu Ülkenin Sosyal Güvenlik Kurumunda Sigortalı Olduğunu Belgeleyenler Bazı Çalışanların Sigortalılık Durumu

19 XIX Çalışan Emekliler Kısmi Süreli Sözleşmeye Göre (Part-Time) Çalışanlar Dernek Yöneticileri ve Şirket Ortakları Serbest Bölgelerde Çalışanlar İsteğe Bağlı Sigortalılık İsteğe Bağlı Sigortalı Sayılanlar İsteğe Bağlı Sigortalılık Şartları İsteğe Bağlı Sigortalılığın Başlangıcı ve Sona Ermesi Sigortalılık Hallerinin Çakışması Dokuzuncu Bölüm İŞYERİNİN VE SİGORTALILARIN KURUMA BİLDİRİLMESİ, PRİMLER VE PRİM BELGESİ 9.1 İŞYERİNİN TESCİLİ İşyeri Bildirgesi İşyeri Sicil Numarası İşyeri Bildirgesi İle Birlikte Verilecek Belgeler İşyerinin Re sen Tescili SİGORTALILARIN KURUMA BİLDİRİLMESİ Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi Sigortalıların Kendilerini Bildirmesi Sosyal Güvenlik Sicil Numarası SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİ HALİNDE BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ SİGORTAYA BİLDİRİLMEYEN ÇALIŞMALARIN TESPİTİ Fiilen ve Kayden Tespit Mahkeme İlâmı İle Tespit (Hizmet Tespiti Davası) PRİME ESAS KAZANÇ SINIRLARI Genel Olarak Çırak ve Öğrencilerin Primlerinin Hesabına Esas Tutulacak Kazanç Tutarı /b Sigortalılarının Prime Esas Kazanç Sınırları PRİME ESAS TEŞKİL EDEN KAZANÇLAR /a Sigortalılarının Prime Esas Kazançları Ücret ve Ücret Niteliğindeki Kazançların Prime Tabi Tutulması Ücret Niteliği Dışındaki Kazançların Prime Tabi Tutulması Hizmet Akdi Devam Eden Sigortalılar Yönünden Hizmet Akdi Sona Ermiş Olan Sigortalılar Yönünden...217

20 XX Hizmet Akdinin Feshinin Geçersizliği Halinde Yapılacak Ödemeler Prime Esas Kazancın Üst Sınırını Aşan Ücret Dışındaki Ödemeler Kanunda İstisna Olarak Sayılmayan Diğer Ödemeler Kısmen Prime Tabi Tutulacak Kazançlar Yemek Paraları Çocuk Zammı Aile Zammı (Yardımı) İşverence Sigortalılar İçin Ödenen Özel Sağlık Sigortası Primi ve Bireysel Emeklilik Katkı Payları Tutarları Prime Tabi Tutulmayacak Kazançlar Ayni Yardımlar Ölüm, Doğum ve Evlenme Yardımları Görev Yollukları Seyyar Görev Tazminatı, Kıdem Tazminatı, İş Sonu Tazminatı veya Kıdem Tazminatı Mahiyetindeki Toplu Ödemeler ve Keşif Ücreti İhbar Tazminatı Kasa Tazminatı /b Sigortalılarının Prime Esas Kazançları Sadece Genel Sağlık Sigortasına Tabi Olanların Prime Esas Kazançları PRİM ORANLARI Kısa Vadeli Sigorta Kolları Primi Genel Sağlık Sigortası Primi Malûllük Yaşlılık ve Ölüm Sigortaları Primi İşsizlik Sigortası Primi Sosyal Güvenlik Destek Primi İsteğe Bağlı Sigortalıların Primi Çırak, Stajyer, Kısmi Süreli Öğrenci ve Kursiyerlerin Primi Tarım veya Orman İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz Olarak Çalışanların Primi Kısmi Süreli Çalışan Taksi Şoförlerinin ve Sanatçıların Primi PRİMLERİN BELGELENMESİ e-sigorta Projesi Aylık Prim ve Hizmet Belgesi Aylık Prim ve Hizmet Belgesinin Düzenlenmesi...230

21 XXI /a Sigortalıları İçin Aylık Prim ve Hizmet Belgesinin Düzenlenmesi Belge Türleri Eksik Gün Nedenlerinin Bildirilmesi İşten Çıkış Nedenlerinin Bildirilmesi Aylık Prim ve Hizmet Belgelerinin Kuruma Verilme Şekli ve Süresi PRİMLERİN ÖDENMESİ /a Kapsamında Sigortalı Olanlar Yönünden Primlerin Ödenme Süreleri ve Usulleri Prim Ödeme Yükümlüleri Primlerin Ödenme Süresi /b Kapsamındaki Sigortalıların Beyanda Bulunma Esasları ve Primlerin Ödenme Süreleri Beyanda Bulunma Esasları Primlerin Ödenme Süresi Süresinde Ödenmeyen Primlere Uygulanacak Gecikme Cezası ve Gecikme Zammı Primlerin Ödenmesinden İşverenle Birlikte Sorumlu Tutulanlar Primlerin Müteahhit ve Alt İşverenlerin Hakedişlerden Kesilmesi ASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMASI İDARİ PARA CEZALARI VE İTİRAZ USULÜ Onuncu Bölüm İŞ KAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARI SİGORTASI 10.1 İŞ KAZASI KAVRAMI Tanım İş Kazasının Unsurları Sigortalının Âni ve Zarar Verici Bir Olayla Karşılaşması Sigortalının Bedenen ve/veya Ruhen Zarar Görmesi Kaza ile Zarar Arasında İlliyet Bağının Bulunması İş Kazasının Bildirilmesi ve Soruşturulması MESLEK HASTALIĞI KAVRAMI Tanım Meslek Hastalığının Unsurları Sigortalının Çalışma Şartlarından Kaynaklanan Zarar Verici Sebeplere Uzunca Bir Süre Maruz Kalması Sigortalının Bedenen ve/veya Ruhen Bir Zarara Uğraması Meslek Hastalığının Tespiti

22 XXII 10.3 İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI SİGORTASINDAN SAĞLANAN YARDIMLAR Geçici İş Göremezlik Ödeneği Sürekli İş Göremezlik Geliri İş Kazası veya Meslek Hastalığı Sonucu Ölüm Halinde Hak Sahiplerine Yapılan Nakdî Yardımlar Cenaze Ödeneği Ölüm Geliri Evlenme Ödeneği İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI SEBEBİYLE KURUMUN İŞVERENE VE ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE RÜCÛU Onbirinci Bölüm 11 HASTALIK VE ANALIK SİGORTASI 11.1 HASTALIK KAVRAMI HASTALIK SİGORTASINDAN SAĞLANAN YARDIM: GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ HASTALIK HALİNDE KURUMUN İŞVERENE RÜCÛU ANALIK KAVRAMI ANALIK SİGORTASINDAN SAĞLANAN YARDIMLAR Geçici İş Göremezlik Ödeneği Emzirme Ödeneği Bölüm 12 MALÛLLÜK YAŞLILIK VE ÖLÜM SİGORTALARI 12.1 MALÛLLÜK KAVRAMI MALÛLLÜK SİGORTASINDAN SAĞLANAN YARDIM: MALÛLLÜK AYLIĞI Malûllük Aylığına Hak Kazanma Şartları Malûllük Aylığının Hesaplanması Malûllük Aylığının Başlangıcı ve Kesilmesi MALÛLLÜK SİGORTASI BAKIMINDAN ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLULUĞU YAŞLILIK SİGORTASI: YAŞLILIK KAVRAMI YAŞLILIK SİGORTASINDAN SAĞLANAN YARDIM: YAŞLILIK AYLIĞI Genel Olarak Tarihinden Önce Sigortalananların Emeklilik Şartları

23 XXIII Tarihleri Arasında Sigortalananların Emeklilik Şartları Tarihinden Sonra Sigortalananların Emeklilik Şartları Normal Emeklilik İleri Yaştakiler İçin Kolaylaştırılmış Emeklilik Engelliler İçin Kolaylaştırılmış Emeklilik Maden İşyerlerinin Yeraltı İşlerinde Çalışanlar İçin Kolaylaştırılmış Emeklilik Erken Yaşlanmış Olduğu Tespit Edilen Sigortalılar İçin Kolaylaştırılmış Emeklilik Malûl Çocuğu Bulunan Kadın Sigortalılar İçin Kolaylaştırılmış Emeklilik Fiili Hizmet Süresi Zammı-İtibari Hizmet Süresi ve Emeklilik Şartlarına Etkisi Yaşlılık Aylığının Hesaplanması Yaşlılık Aylığı Almaktayken Yeniden Çalışmaya Başlayanların Durumu ÖLÜM SİGORTASI: ÖLÜM KAVRAMI ÖLÜM SİGORTASINDAN SAĞLANAN HAKLAR Ölüm Aylığından Yararlanma Şartları Sigortalının Aylık Alırken veya Prim Şartını Tamamlamış Durumdayken Ölmesi Hak Sahiplerine İlişkin Şartlar Ölüm Aylığının Hesaplanması Ölüm Toptan Ödemesi Cenaze Ödeneği ve Evlenme Ödeneği Onüçüncü Bölüm İŞSİZLİK VE GENEL SAĞLIK SİGORTALARI 13.1 İŞSİZLİK KAVRAMI İŞSİZLİK SİGORTASI KANUNU NUN KAPSAMI İŞSİZLİK SİGORTASI YARDIMLARI VE YARARLANMA ŞARTLARI İşsizlik Ödeneği Prim Şartının Yerine Getirilmiş Olması İş Sözleşmesinin Kanunda Gösterilen Sebeplerle Sona Ermesi İş Sözleşmesinin Askıya Alınmış Olmaması Sigortalının Türkiye İş Kurumu na Başvurup Talepte Bulunması...308

24 XXIV sayılı Kanun Gereği Ödenecek Sigorta Primlerinin Ödenmesi Yeni Bir İş Bulma, Meslek Geliştirme, Edindirme ve Yetiştirme Eğitimi Hizmetlerinin Verilmesi İŞSİZLİK ÖDENEĞİNİN MİKTARI VE SÜRESİ İŞSİZLİK SİGORTASI FONU ÜCRET GARANTİ FONU OLUŞTURULMASI KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ VERİLMESİ GENEL SAĞLIK SİGORTASI Genel Sağlık Sigortasının Niteliği Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Şartları GENEL SAĞLIK SİGORTASININ KAPSAMI Genel Sağlık Sigortalısı Sayılanlar Genel Sağlık Sigortalılığının Başlangıcı ve Bildirimi Genel Sağlık Sigortalısının Bakmakla Yükümlü Olduğu Kişilerin Durumu Genel Sağlık Sigortalısı Sayılmayanlar Yaşından Küçük Çocukların Durumu GENEL SAĞLIK SİGORTASINDAN SAĞLANAN SAĞLIK HİZMETLERİ Finansmanı Sağlanan Sağlık Hizmetleri ve Süresi Kurumca Finansmanı Sağlanmayacak Sağlık Hizmetleri Katılım Payı Alınması SAĞLIK HİZMETLERİNİN SAĞLANMA YÖNTEMİ GSS KAPSAMINA İLİŞKİN BAZI MESELELER Başvuru Yapmayanların Durumu Üniversite Öğrencilerinin Durumu Bekâr Kız Çocuklarının Durumu Prim Borcu Olanların Aile Fertlerinin Durumu Kısmi Süreli İş Sözleşmesine Göre (Part-time) Çalışanların Durumu OKUMA PARÇASI: GSS Bir Sigorta Değil, Sağlık Vergisidir! Ondördüncü Bölüm HİZMET BORÇLANMASI VE HİZMETLERİN BİRLEŞTİRİLMESİ 14.1 YURT İÇİ HİZMET SÜRELERİNİN BORÇLANILMASI Borçlanma Hakkı Verilenler Borçlanılabilecek Süreler Analık İzni ve Doğum Borçlanması Askerlik Borçlanması

25 XXV Memurların Aylıksız İzinde Geçen Sürelerinin Borçlanılması Doktora veya Uzmanlık Öğreniminde Geçen Sürelerin Borçlanılması Avukatlık Stajı Sürelerinin Borçlanılması Tutuklulukta veya Gözaltında Geçen Sürelerin Borçlanılması Grev ve Lokavtta Geçen Sürelerin Borçlanılması Hekimlerin Fahri Asistanlıkta Geçen Sürelerinin Borçlanılması Seçim Dolayısıyla İstifa Edenlerin Açıkta Geçirdikleri Sürelerin Borçlanılması Eylül Mağdurlarının Borçlanması Usta Öğreticilerin Borçlanması Kısmi Süreli Çalışanların Borçlanması Borçlanılacak Sürelerin Prim Tutarının Hesabı, Tebliği ve Ödenmesi Borçlanılan Sürelerin Hizmet Olarak Değerlendirilmesi YABANCI ÜLKELERDE GEÇEN HİZMETLERİN BORÇLANILMASI Genel Olarak Borçlanmanın Şartları Türk Vatandaşı Olmak Belirli Nitelikte Yurtdışı Süreleri Bulunmak Hizmetleri Belgelendirmek Yazılı İstekte Bulunmak Borçlanma Miktarının Tespiti YURT İÇİ HİZMETLERİN BİRLEŞTİRİLMESİ Değişik Sosyal Güvenlik Kurumlarında Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi Sayılı Kanundan Önce Sigortalılıkları Başlayanların Hizmetlerinin Birleştirilmesi Sayılı Kanunun Yürürlüğe Girdiği Tarihten Sonra Sigortalılıkları Başlayanların Hizmetlerinin Birleştirilmesi YABANCI ÜLKELERDE GEÇEN HİZMETLERİN BİRLEŞTİRİLMESİ OKUMA PARÇASI: Sigortalılığın Son Yedi Yılına Dikkat! KAYNAKÇA

26

27 KISALTMALAR GSS İşK. md. MYÖ SGK SSİY STİSK TBK Genel Sağlık Sigortası İş Kanunu madde Malûllük, Yaşlılık, Ölüm Sosyal Güvenlik Kurumu Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu Türk Borçlar Kanunu

28