Lojistik Bili im Sistemleri

Transkript

1 Lojistik Bili im Sistemleri G R Bili im Sistemleri, verinin toplanmas, i lenmesi, depolanmas ve bilgisayar a lar üzerinden istenen bir uca güvenli bir ekilde iletilerek kullan c lar n hizmetine sunulmas nda kullan lan, ve donan m, yaz l m ve ileti im teknolojilerini bütünle tiren sistemlerdir. Bu tümle ik yap lar, yaz l m uygulamalar ve bilgisayar donan m n n tasarlanmas, geli tirilmesi, i letimi, yönetimi ve deste ini içeren hizmetler ile olu turulur ve sürdürülürler. Bili im Sistemleri, bilginin i lendi i ve payla ld tüm yap larda kullan lmaktad r. Her bilim dal ve i kolu, bili im sistemlerini kendi ihtiyaçlar do rultusunda yap land r r. Bilginin i lendi i bilgisayar sistemleri genel olarak tüm yap larda benzer olmakla birlikte özellikle yaz l m her alanda farkl l k gösterir. Benzer ekilde her i kolunda bilgiyi toplama ve eri im için farkl çevre birimleri ve yöntemler kullan l r. Bu bölümde lojistik faaliyetlerine dönük Lojistik Bili im Sistemleri incelenecektir. Bu ünitede Lojistik Bili im Teknolojileri iki ana grup alt nda incelenecektir. Bu gruplardan ilki Lojistik Bilgi Teknolojileri ( ekil 6.1) ikincisi ise Lojistik Bilgi Sistemleridir ( ekil 6.7). Lojistik faaliyetlerine dönük kullan lan lojistik bilgi sistemleri yaz l mlar altyap olarak lojistik bilgi teknolojilerine (çe itli donan m ve yaz l mlar) dayan rlar. LOJ ST K B LG TEKNOLOJ LER Lojistik Bilgi Teknolojileri temel olarak bilgisayar sistemlerini, bilgisayar a lar n, bulut sistemlerini ve otomatik tan ma ve veri toplama sistemlerini içerir ( ekil 6.1). Bu dört gruptaki teknolojiler ve onlar n alt nda s n fland r labilecek teknolojiler bir harita olarak ekil 6.1de verilmi olup bu bölümde anlat lacakt r. 119

2 ( ), tekil olarak veya bilgisayar a lar ndaki di er kaynaklara ba lanarak istenilen i lemlerin yap lmas n sa layan uç birimlerdir. Klasik olarak ( ) bu kapsam olu turmaktad r. PCler ( ), ( ) veya tipi olabilirler; üzerlerine kurulan yaz l mlar çal t rabilir ve diskleri üzerinde verileri saklayabilirler. Bilgisayar ya da yaz l mlar ancak bir a üzerinden ba ka kaynaklara eri im yaparak programlar n çal t r lmas, verilerin i lenmesi ve veri tabanlar na kay t edilmesi halinde istemci olarak nitelendirilirler. PCler üzerine ( ) mimarisine uygun ( ) kurulur (MS Windows 7, MAC OS, Linux vb.) ve uygulama yaz l mlar n n bu i letim sistemine uygun ( ) çal t r labilir. Bu ekildeki istemciler ( ) olarak tan mlan r. Örnek olarak PC üzerinde çal an Microsoft Outlook yaz l m kendi i lemlerini yapar, (Exchange Server) postalar kopyalar, haz rlanan e-postalar sunucuya gönderir. Bu ekilde çal lan mimari, ( ) olarak adland r l r. Üzerinde herhangi bir yaz l m yüklü olmayan ve disk bar nd rmayan istemciler ( ) olarak adland r l r. Bu istemciler sunumla ilgili ( ) ve onlar n denetim yaz l m n içerir. Bu tür istemci bilgisayarlarda i lem ile ilgili yaz l m sunucuda yer almaktad r ve yaz l m n n bilgisayara yüklenmesi problemi yoktur. Veri okuma ve yazma i lemleri a üzerindeki veritaban sunucusu üzerinde yap l r. Zay f istemci kullanan sistemlerde haberle me kanal ndan gönderilen bilginin az olmas na dikkat edilir. Zengin istemciye nazaran daha de i ik bilgisayarlarda, hatta mobil gereçlerde de (tablet PC, ak ll telefonlar) kullan labilirler. ster zengin, isterse zay f istemci olsun, üzerinde Internet Explorer, Firefox ya da Chrome gibi bir a taray c s ( ) ile sistemlere eri ip i lem yapmas halinde bu istemciler ( ) olarak nitelendirilirler.

3 Sunucu (Server), bilgisayar a lar nda, eri im imkân olan tüm istemcilerin kullan m na ve/veya payla m na aç k kaynaklar (yaz l m kodlar, veritaban vb.) bar nd ran bilgisayar birimidir ( ekil 6.2). Sunucular üzerine do rudan i letim sistemi (MS Windows Server 200X, Unix, Linux) kurularak uygulama, yaz l m servisleri ve veri tabanlar (MS SQL Server, Oracle, MySQL vb.) kurulur. Yine sunucular üzerlerine sanalla t rma (virtualization) yaz l m kurulumu sonras nda sanal olarak çoklanabilir ve çoklanan her bir sunucu için ayr i letim sistemi ve uygulamalar çal t r labilir. Bu i lem sunucu sanalla t rma (server virtulalization) olarak bilinir. Yayg n sanalla t rma platformlar VMware ve Microsoft Hyper-Vdir. nternete h zl ba lant s olan ve yüzlerce kullan c ya ayn anda hizmet verebilecek bir web sitesine ait dosyalar için depo vazifesi gören bilgisayarlara web sunucusu (web server), bu veri saklama ve yay nlama i lemine de web bar nd rma (hosting) denir. Web sunucular eri imleri Microsoft IIS Apache, Abyss, FTP Server vb. yaz l m araçlar ile sa lan r. Klasik uygulamalarda PC ve sunucular üzerinde bulunan diskler veri depolama amac ile kullan lmaktad r. Saklanacak veri büyüklü üne göre sistem konfigürasyonunda disk alanlar n n büyüklü ü ve eri im h z dikkate al nmal d r. Günümüzde veri büyüklüklerinin Terabayt (1 Terabayt yakla k olarak 200 DVD dolusu bilgiye denktir) seviyelerine büyümesi ve veri eri imlerinin daha h zl ve güvenilir olmas beklentileri sonras nda a üzerinde ba ms z olarak yönetilebilinen ve Tümle ik Veri Depolama Birimleri (Integrated Data Warehousing Systems) olarak adland r lan donan mlar geli tirilmi tir. Bilgisayarlar üzerindeki diskler tek tip ve ara yüz ile çal mas na kar tümle ik veri depolama sistemleri ayn sistem içinde katmanl veri depolama mimarisi (kat hal, fiber, SAS ve SATA gibi) ile farkl eri im protokollerinin (Fiber Canal, iscsi SAN, NAS) kullan m n destekler.

4 Tümle ik Veri Depolama Sistemleri, verileri belirtilen donan m protokolleri üzerinden tek merkezde toplayarak mevcut veri depolama alan n n daha verimli kullan m n ve yönetimini sa lar. Bu sistemler üzerinde canl kullan lan verilerin yan s ra yedekleme ve felaket kurtarma amaçl veriler de bulundurulabilir. Bilgisayar A lar (Computer Networks) Küçük bir çal ma alan (ofis, fabrika, depo vb.) içerisindeki veya uzak mesafelerdeki bilgisayarlar n ileti im hatlar arac l yla birbirine ba land, dolay s yla bilgi ve sistem kaynaklar n n farkl kullan c lar taraf ndan payla ld, bir yerden ba ka bir yere veri aktar m n n mümkün oldu u yap lar bilgisayar a lar (computer networks) olarak tan mlan r. En az iki bilgisayar n birbirine ba lanmas ile bir a olu turulur. Bilgisayar a lar a a daki amaçlar için kullan l rlar: leti im ihtiyaçlar (e-posta, IM, internet eri imi) Donan m payla m (terminal sunucular, çevre birimlerinin payla m vb.) Dosya, veri veya bilgi payla m Yaz l m payla m (uygulama sunucular ) Bilgisayar a lar konumuna, topolojilerine ve kullan lan protokollere göre çe itli kategorilere ayr l rlar. Konumuna göre; PAN (Ki isel Alan A / Personal Area Network ), LAN (Yerel Alan A / Local Area Network) ve WAN (Geni Alan A / Wide Area Network) olarak grupland r l rlar. Bu alt kategoriler tek tek anlat lacakt r. PAN (Ki isel Alan A / Personal Area Network) Çok küçük bir alandaki bilgisayar ayg tlar aras ndaki ileti imi kurmak için kullan lan a d r. Bu a türünde yer alan donan m ayg tlar (ak ll telefon, mobil terminal, POS terminali, mobil yaz c vb.) ki iye yak n bulunurlar. PAN' n menzili birkaç metre olup ayg tlar n birbirleriyle haberle melerinin yan nda internet veya bir yüksek düzeydeki a a ba lant lar n gerçekle tirmek için de kullan labilir. PANlar kablolu olarak USB ve FireWire gibi veri yollar yla ( ekil 6.3), kablosuz olarak da IrDA, Bluetooth gibi teknolojiler ile kurulabilir. Kablosuz bir PAN'da ortalama 10 metre menzil sa layan teknolojiler kullan l r (çok k sa mesafe). Bluetooth yeni bir standart olan IEEE 'in temelinde kullan lm t r. Örnek bir Bluetooth PAN Piconetdir ve en fazla 8 tane efendi-köle (master-slave) ili kisinde bulunan cihazdan olu abilir. Piconete ba lanan ilk Bluetooth cihaz efendi (master) olur ve bu cihaz ile haberle ecek di er bütün cihazlar da köle (slave) durumdad r. Piconetin ortalama menzili 10 metre olmas na ra men ideal ko ullar alt nda bu menzil 100 metreye kadar ç kabilir. Örnek olarak bu ba lant, depolarda kablosuz barkod taray c lar n tek bir merkeze ba l olarak çal mas nda kullan lmaktad r. Depolarda bir saha operatörü elindeki mobil terminal ( ekil 6.3) ve buna Bluetooth veya IrDA olarak ba l mobil yaz c veya POS cihaz ile bir PAN olu turur. Yine cep telefonu ile Bluetooth kulakl kla ba lant da bir basit PAN olarak nitelenebilir. ekil 6.3:

5 LAN (Yerel Alan A / Local Area Network) LAN (Yerel Alan A / Local Area Network), ofis, fabrika, depo, okul binalar gibi s n rl co rafi alanda bilgisayarlar ve ayg tlar birbirine ba layan a d r ( ekil 6.4). Yerel Alan A, Ethernet kablolu ( ekil 6.4) ve kablosuz (802.11b/g/n) olarak tesis edilir ve yüksek veri aktar m h z na sahiptir. Günümüzde 10/100/1000 Megabit h zlar kullan lmaktad r. Bilgisayarlar aras ndaki ileti imin nas l olaca n tan mlayan OSI (Open Systems Interconnection) modeli, Uluslararas Standart Organizasyonu ISO (International Organization for Standardization) taraf ndan geli tirilmi tir. OSI öncesinde yaln zca bilgisayar donan m üreten kurulu lara özgü a lar vard. OSI modeli herhangi bir donan m ya da bilgisayar a tipine göre de i iklik göstermemektedir. ISO standard yedi katmana (alt göreve) ayr lm t r. OSI modeli olarak bilinen bu yedi katman Tablo 6.1de gösterilmi tir. Tablo 6.1: OSI Modeli Katman 7 Uygulama katman leti im kurallar HTTP, HTTPS, SMTP, FTP, UUCP, NNTP, SSL, SSH, IRC, SNMP, SIP, RTP, Telnet... 6 Sunum katman ISO 8822, ISO 8823, ISO 8824, ITU-T T.73, ITU-T X.409,... 5 Oturum katman NFS, SMB, ISO 8326, ISO 8327, ITU-T T.6299,... 4 Ta ma katman TCP, UDP, SCTP, DCCP,... 3 A katman IP, IPv4, IPv6, ICMP, ARP, IGMP,... 2 Veri ba lant katman Ethernet, HDLC, Wi-Fi, Token ring, FDDI, PPP,... 1 Donan m katman ISDN, RS-232, EIA-422, RS-449, RS-485,... Bu yap içinde kullan lan protokol TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol)dir. TCP/IP'de, yollanan veriler katmanlara göre paketlenerek yollan r ve al c da bu paketler teker teker aç l p veri ula t r l r. Fiziksel katmanda paket yönlendirmesi A Anahtar (Switch), IP katman nda paket yönlendirmesi Yönlendirici (Router), ta ma katman nda paket yönlendirmesi ise A Adresi Dönü türme (Network Address Translation-NAT') taraf ndan yap l r. Donan m katman nda, bilgisayar n üzerindeki a donan m n tan yabilmek için bir a kart numaras, a kart na yaz l ekilde üretilmi olarak gelir ve MAC adresi olarak an l r. MAC adresleri karta yaz l olarak geldi i ve de i tirilemedi i (dolay s yla organize edilemedi i) için kullan lmamakta, onun yerine a n yöneticisi taraf ndan her kullan c ya özgürce verilebilen IP adresleri kullan lmaktad r. A katman, bilgisayara ula abilmesi için verilen IP adresini kullan r. IP adresinin kullan lmas ile a lar, alt a lara bölünebilir ve hangi makinenin hangi a da oldu u h zl ca anla labilir; hangi makinenin hangi a da oldu u kolayca anla labildi i için de paket yönlendirme kolayla r. Günümüzde bir IP adresi 32 bit'lik (her hanesi 0 ya da1den olu an 32 haneli bir ifade) bir say d r. Daha yeni bir standart olan IPv6'de ise bu say 128 bit uzunlu unda bir say d r. IP'de iki cihaz n ayn a da olup olmad klar birbirlerinin IP adreslerinin ilk birkaç basama na bakarak anla l r. Bu basama a IP maskesi (IP mask) denir. Örne in IP maskesi ise ilk üç basama (yani ilk 24 bit'i) ayn olan iki makine ayn a da demektir. Bu durumda, ile ayn a da, ise ba ka bir a dad r. Ta ma katman ise ayn bilgisayarda çal an de i ik yaz l mlar n ayn anda internete ula abilmesi için her yaz l ma bir port numaras verir. TCP/IP ile mesaj iletim yöntemini bir posta hizmeti olarak dü ünürsek: 123

6 Mesaj n gönderildi i ki i, mesaj n içeri ine bakacak olan ki idir. Dolay s yla, TCP/IP'de mektubun al c s bir yaz l md r. TCP/IP'de de i ik uygulamalar de i ik port numaralar ile temsil edilirler. TCP/IP'de uygulama ayn anda desteklenebilir. Mesaj n gönderildi i adres, mesaj n ula aca yerdir. TCP/IP'de bunun kar l IP adresidir. IP'nin günümüzdeki sürümünde dört milyara yak n IP adresi destelenmektedir, IP'nin bir sonraki sürümünde bu say n n (yani dört milyar üzeri dört)e ç kart lmas planlanmaktad r. Mesaj göndermek için bir posta idaresi ve bir postane gerekmektedir. TCP/IP'de postaneler a geçidi (gateway) olarak adland r l r. Bir a geçidi, tüm fiziksel ç k lar n n hangi a da oldu u bilgisini tutar (buna IP yönlendirme tablosu denir). A geçidine bir paket ula nca geçit hangi a a hangi ç k tan ula aca na bu tablodan bakarak karar verir. LAN üzerinde yer alan tüm bilgisayar ve çevre birimleri yukar da belirtilen ileti im kurallar na göre uyarlan r ve etkile imli olarak çal r. Bir bilgisayar veya çevre birimi kablolu veya kablosuz (Wi-Fi) olarak LAN üzerinde yer alabilir. WAN (Geni Alan A / Wide Area Network) WAN (Geni Alan A / Wide Area Network), birden fazla co rafi konumdaki bilgisayar ve ayg tlar n birbiri ile ileti im kurmas n veya birden fazla yerel alan a lar n n birbirine ba lanmas n sa layan çok geni a lard r ( ekil 6.5). En yayg n kullan lan geni alan a nternettir. WAN'lar genellikle kiral k veri hatlar kullan larak kurulur. Veri hatlar olarak telekomünikasyon, uydu (satellite), GSM veya WiMax hatlar kullan lmaktad r. WAN teknolojileri X.25, Frame Relay, ATM, xdsl ve ISDN olarak s n fland r l r. VPN (Sanal Özel A / Virtual Private Network) VPN (Virtual Private Network/Sanal Özel A ), nternet gibi aç k telekomünikasyon altyap lar n kullanarak kullan c lar veya uzak ofisleri organizasyonun bilgisayar a na güvenli bir ekilde eri tirmeyi sa lamak için geli tirilmi sanal bilgisayar a yap s d r. Yap genel olarak, uzak ofisler için noktadan noktaya kiral k hatlar (leased line vb.) yerine standart ba lant lar üzerinden veri aktar r ve daha dü ük sahip olma maliyetleri ile ayn hizmeti sa lar. Tekil kullan c lar için uzaktan (herhangi bir yerden) sanki fiziksel olarak ofis içerisindeymi gibi çal ma imkân sa lar. VPN sunucular iki LAN aras nda ve nternet üzerinde gerçekle en veri ileti imini aç k ya da kapal bir algoritma kullanarak ifreler. Ayn biçimde VPN istemcileri ile nternet üzerinde bir noktadan yerel alan a na güvenli ba lant olu turmak mümkündür. ifreleme, nternette dola an veri paketlerinin içeri inin üçüncü partiler taraf ndan anla lmas n engelledi inden sanal bir tünel i levi görür. Firmalar taraf ndan yayg n olarak kullan lan VPN, yöneticilerin, uzak ofislerin, bayi, acente, sat temsilcilerinin güvenli bir ekilde özel a lara ba lanmalar n sa lar. VPNe örnek olarak Teamviewer ve LogMeIn gibi yayg n olarak kullan lan ve uzaktaki bir bilgisayar sanki o bilgisayardaym gibi kontrol etmeyi sa layan yaz l mlar verilebilir. A a ba l bir bilgisayar n MAC adresini ve IP adresini ö renin. Bulut Sistemleri (Cloud Systems, Cloud Computing) Günümüzde üzerinde en çok konu ulan konular n ba nda gelen Bulut Bili im Sistemleri (Cloud Computing) gerçekte bir sistem de il bili im servislerine yönelik yeni bir i modelidir. Web tabanl yaz l mlar n geli imi ve Kurumsal Kaynak Planlama (KKP/ERP) yaz l mlar ndaki kuruma özel kurallar n yaz l m kodunun d na ta nabilmesi ile bili im servisleri tamamen d kaynaklar üzerinden sa lanabilmektedir. 124

7 ABD Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsüne göre, bulut bili im, dü ük yönetim çabas veya servis sa lay c etkile imi ile h zl al n p sal verilebilen ayarlanabilir bili im kaynaklar n n payla l r havuzuna istendi inde ve uygun bir ekilde a eri imi sa layan bir modeldir. Asl nda bulut sistemlerin tan mlanmas nda kilit bulut kelimesinin kendisidir. Kullan c lar n haberdar olmadan bulutun içinde birbirine ba lanm birçok sunucu ve veri depolama ünitesinin ortak olarak çal t sistemler bulut sistemlerini olu turur ( ekil 6.2). Bulutun içinde çok güçlü anaçat bilgisayarlardan (mainframe) ki isel bilgisayarlara kadar farkl güçte ve yap da bilgisayarlar bulunur. Bulut sistemlerinde, kurumsal uygulamalara (ERP, CRM, planlama yaz l mlar, hizmet yaz l mlar vb.) ili kin tüm hizmetler, donan m ihtiyaçlar, yaz l m lisanslar, i letim ve güvenlik hizmetleri d ar daki bir hizmet sa lay c (service provider) taraf ndan temin edilir ve ayl k bir hizmet bedeli kar l nda sunulur. Bulut sistemlerinde kullan c aç s ndan en önemli avantaj ba ms z olmakt r. Kullan c lar a tabanl bir istemci ile (ak ll telefon, tablet, PC) giri yapabilir ve kullanabilir. Tek ihtiyaç kesintisiz ve h zl bir internet eri imidir. En önemli riskler ise internet ba lant s na ba ml kal nmas ve gizli olabilecek verilerin hizmet sa lay c ya emanet edilmesidir. Bu model için Salesforce.com CRM (Mü teri li kileri Yönetimi Customer Relationship Management) uygulamas gösterilebilir. Bu irket CRM hizmetleri için web tabanl uygulama çözümleri sunar. Di er bir örnek olarak Google Maps Servisleri gösterilebilir. Baz kurumsal uygulamalarda rota planlama i lemleri için Google servisleri ça r lmakta kullan m say s na göre abonelik ödenmektedir. Google firmas bulut bili im için Google Maps, Google Mail (GMail), Google Docs gibi çok say da kurumsal servisi dünya çap nda sunmaktad r. Otomatik Tan ma ve Veri Toplama (OT/VT) Sistemleri (Auto Identification / Data Capturing (AI/DC)Systems) Otomatik Tan ma ve Veri Toplama (OT/VT), bir verinin klavye üzerinden tu lanarak girilmesi yerine verinin elektronik olarak alg lanarak do rudan bilgisayarlara kaydedilmesi i lemine denir. Bu teknolojilerin amac veri giri inin do ru ve h zl olarak yap lmas d r. OT/VT olarak kullan lmakta olan çok say da teknoloji mevcuttur. Bu teknolojiler aras nda barkod, Optik Karakter Tan ma (Optical Character Recognition - OCR), ak ll kartlar, ses tan ma (voice recognition), biyometrik teknolojiler (parmak izi ve retina taramas ) ve RFID (Radyo Frekans tan mlama) say labilir. Bu teknolojiler çok uzun zamandan beri kullan lmaktad r. Kullan m amac na en uygun teknolojinin seçimi önemlidir. OT/VT teknolojileri Lojistik Bilgi Sistemlerinde yo un olarak kullan lmaktad r. OCR özel bir yaz tipiyle (font) yaz lm karakterlerin okunmas n sa layarak bilgilerin metin olarak kaydedilmesini sa lar. Bu teknoloji sayesinde, taranm bir doküman n bir yaz l m taraf ndan (örne in Abbyy Fine Reader) metin haline dönü türülmesi sa lanabilir. Dönü türme ba ar yüzdesi doküman n tarama kalitesi ve yaz tipiyle yak ndan ilgilidir. Biyometrik teknolojiler, güvenlik amaçl olarak ki ilerin tan mlanmas nda kullan l r ( ekil 6.5). Geçi kontrol sistemleri, bilgisayar giri güvenli i vb. uygulamalarda kullan l rlar. Ses tan ma ve metni sese dönü türme (text-to-speech) teknolojileri günümüzde özellikle depo yönetim sistemlerinde sipari toplama operasyonlar nda kullan lmaktad r. Bilgisayar yaz l mlar metin biçiminde kay tl olan bilgilerin sese dönü türülmesini ve tersi i lemi yapabilmektedir. Ses tan ma, kullan c n n mikrofondan verdi i komut ve cevaplar n bilgisayar taraf ndan alg lanmas d r. Bu teknoloji sayesinde bilgisayar sistemi ile operatör etkile imli olarak çal abilirler. 125

8 ( ekil 6.4), OT/VT teknolojileri içinde ilk ve en yayg n kullan lan teknolojidir. Barkod, de i ik kal nl ktaki dik çizgi ve bo luklardan olu an kodlar n optik olarak taranmas medya üzerine kodlanarak kaydedilmi olan verinin otomatik olarak ve hatas z bir biçimde bilgisayar ortam na aktar lmas için kullan lan bir yöntemdir. Barkod, de i ik kal nl ktaki çizgilerden ve bu çizgiler aras ndaki bo luklardan olu ur. Bu çizgi ve bo luklar n kombinasyonlar ve bas m kurallar n n tamam ( ) olarak adland r l r. Barkodlar 0-9 aras rakamlar, alfabedeki karakterleri ve baz özel karakterleri (*, +, / vb.) içerebilirler. Çok say da barkod alfabesi mevcut olup barkodlanacak veri özelli ine ba l olarak alfabe belirlenerek barkodlar bas l r ve okunurlar. Bugün yayg n olarak kullan lan ITF, EAN ve UPC barkod alfabeleri sadece rakamlar, Code39 ve Code128 ise rakamlar, harfleri ve özel i aretleri içermektedir. 2D

9 (iki boyutlu) barkodlar n kullan m na ba land ktan sonra önceden varolan barkodlar 1D (tek boyutlu) olarak nitelendirilmi tir. 2D barkodlar ( ekil 6.4) daha fazla bilginin s d r labilmesi için çizgiler yerine kare hücreleri içeren iki boyutlu matrix kodlard r. Örnek olarak PDF417, Aztec Code ve Data Matrix alfabeleri verilebilir. ç içe kodlar iki boyutlu ve tek boyutlu kodlar n kar m d r ve geleneksel tek boyutlu sembolojiyi birden fazla sat r içerecek ekilde bir çerçeve içinde yeniden boyutland r r. Barkodlar için kullan lan donan mlar, ( ) ve d r ( ) ( ekil 6.4). Barkod lazer ve nokta vuru lu yaz c lar ile bas labilmekle birlikte genelde etiket formlar na bas ld ndan yayg n olarak kullan lan yaz c tipi barkod etiket yaz c lar d r. Barkod etiket yaz c lar ile s ya duyarl kâ tlara (termal kâ t) termal olarak, ku e kâ tlara termal transfer olarak bask yap l r. Termal bask da yaz c kafas ndaki dotlar ile s tatbik edilir ve yakma sureti ile termal kâ t üzerinde grafikler olu turulur. Termal transferde ise yine yaz c kafas ndaki dotlar ile kullan lan karbon eritlerdeki ( ) karbon ka da aktar l r. Termal etiketler s ya duyarl olup k sa süreli kullan lan etiketlerdir. Termal transfer etiketler daha uzun ömürlüdür. Bask n n hassasiyetini yaz c kafas ndaki dot say s belirler. Dot Say s 203, 300 ve 600 olabilir. Barkod yaz c lar n di er önemli özelli i olan kafa geni li i bas lacak etiketin geni li ini belirler. Kullan lan kafa geni likleri 2, 4, 6, 8 inç olup en yayg n kullan lan 4 inç (10,16 cm) geni liktir. Barkodlar n okunmas için kullan lan donan mlar ( ). Barkod okuyucular, ayr bir donan m olarak bilgisayar, yazarkasa ve forklift terminallerine ba l olarak çal t gibi el terminallerinin üzerinde bütünle ik olarak kullan labilir. 1D ve 2D olarak okuma yapabilirler. 2D okuyucular kare kodlara ilave olarak tüm 1D barkodlar okuyabilirler. Barkod okuyucular n en önemli özellikleri okuyabilece i barkod geni li i ve okuma mesafesidir. Barkodlar n sa l k sektöründe hastalar n güvenli ine dönük kullan m n konu alan bir çal ma, Lojistik Derne i LODERin yay nlad Lojistik dergisinden okunabilir (Yücel, 2010). RFID teknolojisi, bir cihazdan do rudan (aktif RFID) veya gönderilen bir dalgan n yans mas (pasif RFID) ile gelen elektromanyetik dalgan n bir anten vas tas ile al n p bir yonga üzerinde i lenerek say sal veriye dönü türülmesi ve istenilen ortama aktar lmas n sa lar. RFIDnin çal ma sistemi ekil 6.6da gösterilmektedir. RFID sistemi, anten ba lanm bir yongadan yap lan etiket ( ) ( ekil 6.4) ve antenli bir RFID okuyucudan ( ) olu ur. Okuyucu donan m elektromanyetik dalgalar yayar. Pasif RFID etiketi okuyucudan yay lan dalgalar alg lar ve bunu RFID yongan n devrelerini harekete geçirmek için kullan r. RFID yonga bu dalgalara üzerindeki say sal bilgiyi ekler ve okuyucuya geri gönderir ( ekil 6.6). Aktif RFID etiketi üzerinde pil bulunmaktad r. Bir okuyucunun etki alan na girdi inde bilgiyi do rudan gönderir. Aktif RFID için çok tan d k bir örnek köprü ve otoyol geçi lerinde kullan lan OGS sistemidir.

10 RFID sistemleri kullan m ekline ba l olarak de i ik frekans bandlar nda çal maktad r. Yayg n kullan lan frekanslar dü ük frekans LF (low frequency) (125 KHz), yüksek frekans HF (high frequency) (13.56 MHz) ve çok yüksek frekans UHF (ultra-high-frequency) ( MHz)dir. Ayr ca 2.45 GHz kullanan RFID etiketleri de mevcuttur. UHF band n n önemli bir k sm Avrupada GSM band oldu undan bu band n büyük k sm Avrupada kullan lamamaktad r. RFID etiketlerindeki yongalar 3 çe ittir: Sadece okunabilen, hem okunup hem yaz labilen, bir kez yaz l p birçok kez okunabilen (WORM - Write Once Read Many). Yaz labilme özelli i olan etiketlere, okuyucu kapsam alan ndayken yeni bilgi eklenebilir ya da bilgiler de i tirebilir. Bu etiketlerdeki seri numaralar de i tirilemez. Uygulama ve RFID tedarikçisine göre de i mekle birlikte tipik olarak RFID etiketi 2 KB'tan (2048) fazla bilgi alamaz. Ancak üzerinde bulundu u nesne hakk nda temel bilgileri kaydetmek için yeterlidir. irketler genelde 96 bit seri numaras alabilen basit etiketler kullan rlar. RFID uygulamalar n n maliyet analizi ile ilgili bir çal ma Lojistik dergisinde yay nlanm t r (Baysan ve K l ç, 2011). Ülkemizde stanbul Teknik Üniversitesi bünyesinde RFID konusunda ara t rma yapan bir ara t rma merkezi bulunmaktad r. Gelecekte ne olacak? OT/VT teknolojileri ile ilgili yanl anla lan konular n ba nda RFIDnin yeni bir teknoloji oldu u ve di er teknolojilerin yerini alaca dü üncesidir. Öncelikle belirtilmelidir ki RFID 1970lerden beri çe itli formlarda kullan lan bir teknolojidir. Ancak ilk y llarda özel projeler için üretilmi ve kullan lm t r. Yayg n kullan lma dü üncesi özellikle dünyan n en büyük perakende zinciri olan Walmart taraf ndan tedarik lojisti inde yo un kullan m ve EPC2 standard n n kabulü sonras na denk gelir. RFIDnin yayg nla amamas n n en önemli nedeni standartlar n yetersizli idir. Yayg n kullan m hedeflenen UHF teknolojisi yeni say labilecek bir teknolojidir ve bu sebeple standartlar henüz yeni oturmaktad r. Di er bir neden de maliyettir. Barkod ve RFID farkl özelliklere sahip olup her ikisinin de avantaj ve dezavantajlar mevcuttur. Öncelikle, barkodlar okunurken barkod yüzeyi barkod okuyucunun görü alan içinde olmal d r. Kullan c lar taray c y barkod yönünde tutarak okutmak zorundad r. RFID etiketi ise bir giyim, kutu veya cihaz n içinde iken menzil içinde olmak kayd yla her yönden okunabilir. Barkod etiketi kazara çizilir veya hasar görürse okumak imkans z hale gelir. Benzer ekilde RFID etiketinde yonga-anten ba lant s koparsa okuma yap lamayacakt r. Di er bir konu barkodlar tekil olarak ürün, üretim tarihi, üreticiyi tan mlar, ürün hakk nda toplu bilgi vermezler. RFID etiketleri tüm bu isteklere cevap verebilir. 2D barkodlar bu dezavantaj gidermi tir. Radyo dalgalar çok yüksek frekanslarda metalde yans r ve s v lar taraf ndan emilir. Bu durum, metal veya yüksek s v içeren ürünlerin takibinde problem yarat r. Uzun bir süre daha RFIDnin barkod teknolojisinin yerini tamamen almas mümkün görünmemektedir. Barkodlar verimli ve ucuz olduklar için birçok alanda kullan lmaya devam edilecektir. GS1 Türkiye Ticaretin ulusal s n rlar a p uluslararas boyutlara ula mas, ürün taleplerinde dalgalanmalar n artmas ve mü teri beklentilerinin yükselmesi tedarik zinciri verimlili inin artt r lmas için yeni çözümler üretilmesi ihtiyac n do urmu tur. Ticaretteki bu de i imler do rultusunda 1974 y l nda 12 ülkeden üreticilerin ve da t mc lar n kat l m yla Avrupa'daki ürünlerin tan mlanmas için standart olu turma çal malar ba lam ve bu çal malar n sonucunda 1977 y l nda Brüksel merkezli "European Article Numbering (EAN)" (Avrupa Mal Numaralama Örgütü) kurulmu tur. EAN'nin temel görevi etkin tedarik zinciri yönetimini sa lamak amac yla ürün, hizmet, ta ma birimi ve demirba lar tan mlayabilecek, her sektöre uygun uluslararas standartlar geli tirmektir. EAN'ye üye yerel numaraland rma organizasyonlar uluslararas standartlar kendi bölgelerinde uygulama ve geli tirmekle yükümlüdür. Zamanla üye profili Avrupa'y a p tüm dünyaya yay lan EAN, 1992 y l nda EAN International ad n alm t r. 2000'li y llara gelindi inde ise Uluslararas EAN Organizasyonu'nun temel amac tan mlama standard olu turman n ötesine geçmi daha büyük hedefler ortaya konmu tur. Üreticilerle mü teriler aras ndaki ileti imi daha h zl ve verimli bir hale getirme, ürünlerin tedarik zinciri sürecinde takibini sa lama amaçl GDSN (Global Data Synchronization Network), RFID (Radyo 128

11 Frekans ile Tan mlama), zlenebilirlik gibi projeler geli tirilmi tir. EAN International' n sadece tan mlama standard olu turan bir organizasyon görünümünden ç km olmas sonucunda EAN International ad 2005 y l ba nda GS1 olarak de i mi tir. Bugün, GS1'in 103 ülkeyi temsilen 101 üye organizasyonu bulunmaktad r.gs1 Türkiye, 1988 y l nda Milli Mal Numaraland rma Merkezi ad yla, Türkiye'de üretilen ve sat a sunulan ticari ürünlerin ulusal ve uluslararas ticarette herhangi bir sorun ile kar la madan tan nmas n ve izlenebilmesini sa lamak üzere özel sektörün Türkiye'deki en üst düzeydeki yasal temsilcisi Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i (TOBB) bünyesinde kurulmu ve EANye üye olmu tur. EAN isminin GS1 olarak de i mesiyle beraber Mart 2005 tarihinde Milli Mal Numaralama Merkezi ad GS1 Türkiye olarak de i mi tir. GS1 Türkiye, halen üyesiyle Türkiye'deki üretici, da t c ve sat c firmalar n GS1 Sistemine üye olmas n ve böylece tüm dünyada tan nmas n sa lamakta, bu firmalar n uygulamalar n kolayla t rmak ve firmalara destek sa lamak amac yla Türkiye'ye özel düzenlemeler yapmaktad r. ( ekil 6.7), tedarik zinciri üzerinde yer alan irketlerin her birinin kendi planlama veya operasyonel ihtiyaçlar n kar layan, irket içinde ve/veya d ndaki di er ili kili sistemler ile entegre çal abilen yaz l m sistemleridir. Burada entegrasyon olarak tan mlanan ili ki bilgi sistemleri aras ndaki bilgi ve belge ak fonksiyonudur. Firmalar, ço u kez bu yaz l m sistemlerini ayr ayr sat n al p kullanmak yerine hepsini ya da ço unu modüller olarak içeren entegre Kurumsal Kaynak Planlama (KKP) yaz l mlar kullan rlar.

12 Lojistik Bilgi Sistemleri Stratejik Planlama Sistemleri Operasyonel Bilgi Sistemleri Stratejik Planlama Sistemleri (Optimum A Tasar m ) Optimum Da t m Planlama Talep Planlama Talep Planlama Stok Optimizasyonu Operasyonel Bilgi Sistemleri Tedarik Yönetimi Stok Yönetimi, Sat /Da t m Yönetimi, Depo Yönetimi Nakliye Yönetimi Yük/Araç Planlama