ALTINCI BÖLÜM İNTERNET VE TEKNOLOJİK ALTYAPISI

Transkript

1 225 ALTINCI BÖLÜM İNTERNET VE TEKNOLOJİK ALTYAPISI 6.1. İNTERNETİN TANIMI VE TEKNİK YAPISI Üniversite araştırma projesi olarak 1969 yılında akademik çevrelerce kullanılmaya başlayan internet bugünkü anlamını 1989 yılında şebekenin tüm dünyaya (www) yayılmaya başlanılması ile kazanmaya başlamıştır. İnternet; bilginin paylaşıldığı ve sunucular vasıtasıyla metin, ses, resim ve video gibi içeriğe dünyanın her tarafından erişilebildiği bir elektronik haberleşme altyapısını ifade etmektedir. Teknik olarak, internet dünya üzerindeki yerel bilgisayar şebekelerini birbirine bağlayan, donanım ve yazılımdan bağımsız olarak sistemler arası haberleşmenin TCP/IP protokol gurubu ile yapıldığı, paket anahtarlamalı veri iletiminin desteklendiği, bilgisayarlar, terminaller, yönlendiricilerden (router) oluşan sistemler arası bağlantıların kablo, uydu, telsiz, optik gibi uygun elektronik haberleşme araçlarıyla sağlandığı küresel şebekedir 233. İnternete bağlanan her cihaza kendine has ve internet üzerinde tek olan bir IP adresi verilmekte ve internete bağlı cihazlar bu adresi kullanarak birbirleriyle haberleşmektedirler. İnternetin genel yapısı, son kullanıcılar, internet servis sağlayıcılar ve internet omurga sağlayıcılardan oluşmaktadır. Son kullanıcılar, internet servis sağlayıcılar üzerinden internet omurga sağlayıcılara ulaşmaktadır. İnternetin küresel yapısı sayesinde, internet servis sağlayıcılar tüm şebeke ve bilgisayarlarla doğrudan bağlantı kurmak yerine, bir ya da daha fazla şebekeden transit geçme hizmeti satın almak suretiyle internet omurgasına ulaşmak ve bu sayede tüm dünyadaki bilgisayarlarla bağlanma imkanına kavuşmaktadır. İnternet erişiminden, kullanıcıların uygun bir erişim yöntemiyle (elektronik haberleşme aracıyla) internet şebekesine bağlanması ve bu sayede internetteki içeriğe erişmesi anlaşılmaktadır. Kullanıcılar bir erişim şebekesini kullanarak internet servis 233 Darici, Ahmet, İnternet Arabağlantısı: Çevirmeli İnternet Arabağlantısı, AB Uygulamaları ve Türkiye İncelemesi, Uzmanlık Tezi, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Mayıs (erişim tarihi: ).

2 226 sağlayıcılarının şebekesine bağlanmakta, internet servis sağlayıcılar da diğer internet servis sağlayıcılar ve omurga sağlayıcılarla kurduğu yurt içi ve yurt dışı bağlantılarla kullanıcılarını küresel internet içeriğine ulaştırmaktadır. İnternet servis sağlayıcıları, internet altyapı ve omurga sağlayıcılarından toptan seviyede şebekesine erişim ve bağlantı olanağı satın almakta ve bunu perakende seviyede abonelerine internet erişim hizmeti olarak pazarlamaktadır İNTERNET ERİŞİM TEKNOLOJİLERİ Kullanıcıların internete erişim için farklı seçenekleri mevcuttur. Bu seçenekler temel olarak kullanılan fiziki altyapı ve kullanılan teknoloji yönünden farklılaşmakta, buna karşın sağlanan band genişliği ve uygulanan fiyatlandırma gibi parametreler seçilen erişim yöntemine göre değişmektedir Telli Altyapılar PSTN Altyapısı İnternet erişimi için ana elektronik haberleşme altyapısı olarak tanımlanan PSTN altyapısının bakır hatlardan oluşan ve yerel ağ olarak adlandırılan santraller ile aboneler arasındaki bölümü kullanılmaktadır 235. PSTN altyapısı üzerinden internete, çevirmeli bağlantı ve DSL 236 olmak üzere iki farklı teknoloji ile erişmek mümkün olup; darband erişim sağlayan çevirmeli bağlantı yerini genişband erişim sağlayan DSL teknolojisine terk etmiştir. Çevirmeli bağlantıda; kullanıcılar internete erişmek için bilgisayarı üzerinden modem vasıtasıyla telefon hattına bağlanmakta ve çevirdiği erişim numarası ile internet servis sağlayıcısının modemiyle çağrı kurmaktadır. Bu yöntemle ulaşılabilen erişim hızı hattın analog ya da sayısal olmasına göre değişebilmektedir. Sayısal ISDN 237 hattı kullanılması durumunda, çevirmeli bağlantıdan farklı olarak eş zamanlı olarak birden fazla erişim sağlanabilmekte ve daha yüksek hızlara ulaşılabilmektedir. Bu erişim yönteminde, abone ve santral uçlarında çevirmeli modemler yerine ISDN 234 Darici, Ahmet, a.g.e. 235 Darici, Ahmet, a.g.e. 236 DSL (digital subscriber line): sayısal abone hattı 237 ISDN (integrated services digital network) : tümleşik hizmetler sayısal şebekesi

3 227 modemler kullanılmaktadır. Ancak, ISDN erişiminde dahi erişilebilen hız eş zamanlı olarak kullanılan bağlantı sayısına göre değişmekle birlikte 2Mbps i geçememektedir. DSL teknolojisinde ise mevcut bakır erişim şebekesinin ses için kullanılan frekans aralığının üzerindeki bölümü kullanılmakta ve bu sayede şebekenin ses için ayrılan bölümü meşgul edilmediğinden eş zamanlı olarak hem telefon görüşmesi hem de yüksek hızlarda veri iletimi yapılabilmektedir. Bu erişim yönteminde, abone ve santral uçlarında DSL modemler kullanılmakta, ancak internete erişim için herhangi bir erişim numarası çevrilmesine gerek bulunmamaktadır. Teknik özelliklerine ve ulaşılan hızlara göre farklılaşmakla birlikte en yaygın türleri ADSL 238, G.SHDSL 239, VDSL 240 olarak bilinmektedir. Bakır kablolardan oluşan telefon hatlarının hemen hemen tüm hanelere ulaşması nedeniyle, PSTN altyapısı internete erişimde en çok kullanılan erişim altyapısı olarak önemini korumaktadır Kablo TV Altyapısı Televizyon ve radyo yayınlarının iletimi amacıyla kurulan kablo TV altyapısı üzerinden genişband internet erişimi de sağlanabilmektedir. Kablo TV altyapısı üzerinden internet erişimi, kullanıcılara sağlanan band genişliğinin asimetrik olması yönüyle DSL erişimi ile benzeşmekteyse de DSL den farklı olarak birçok noktasında kapasite belirli bir şebeke düğümüne bağlı aboneler tarafından paylaşımlı olarak kullanılmaktadır. Bu erişim yönteminde, kablo TV altyapısındaki frekans bandının bir kısmının veri transferine ayrılabilmesi için kablo modemler kullanılmakta ve erişim altyapısı üzerinden 60 Mbps erişim hızına kadar ulaşılabilmektedir. 238 ADSL: (Asimetrik DSL), 8 Mbps indirme, 2 Mbps gönderme hızlarına ulaşılabilmektedir. 239 G.SHDSL: (Yüksek veri oranlı simetrik DSL), 2,3Mbps gönderme ve indirme hızlarına ulaşılabilmektedir. 240 VDSL: (Çok yüksek veri oranlı DSL), 55.2 Mbps indirme, 2.3 Mbps gönderme hızlarına ulaşılabilmektedir.

4 Fiber Altyapı Optik iletime dayalı olarak çalışan fiber kabloların kullanıldığı fiber altyapılar; diğer telli ve telsiz erişim ortamlarına göre hız ve güvenlik gibi konularda önemli avantajlara sahiptir. Buna karşın, fiber altyapının kurulması, geçiş hakları, kazı ve inşa çalışmaları nedeniyle yüksek maliyet gerektirmektedir. Fiber altyapılar üzerinden çok yüksek hızlara ulaşmak mümkün olup, bu altyapıların kurulumun desteklenmesi, teşvik edilmesi ve geçiş haklarının sağlanmasında kolaylıklar tanınması bilgi toplumuna dönüşümde çok önemlidir. Teknik özelliklerine ve ulaşılan hızlara göre farklılaşmakla birlikte en yaygın türleri PDH 241, SDH 242, DWDM 243 olarak bilinmektedir Telsiz Altyapılar Uydu Altyapısı Uydu altyapısı, karasal altyapıya alternatif olarak, karasal altyapının fiziki kısıtlarının ortadan kaldırılması amacıyla, kesintisiz iletişim, yüksek hız ve erişim imkanı sağlamaktadır. Hızlı kurulum ve bağlantı avantajının yanında sağladığı yüksek hızlarda genişband internet erişimi ile DSL ve kablonun telsiz eşdeğeri olarak görülmektedir 244. Basit olarak, çanak antenlerle (VSAT terminalleri) haberleşme uydularının transponderlerine (yansıtıcılarına) ulaşılarak ana bir istasyon (hub) üzerinden merkezle veya birbirleriyle tek veya iki yönlü olarak iletişimin sağlanması esasına dayanmaktadır. Uydu platform hizmeti sunan işletmeciler tarafından uydu altyapısı kullanılarak internet erişimi sağlanabilmektedir. 241 PDH:2Mbps ve 34 Mbps hızlarına ulaşılabilmektedir. 242 SDH: (Eş zamanlı sayısal hiyerarşi), STM-1 (155 Mbps), STM-4 (622 Mbps), STM-16 (2.5 Gbps) ve STM-64 (10 Gbps) hızlarına ulaşılabilmektedir. 243 DWDM: (Yoğun dalgaboyu bölmeli çoklama), tek bir fiber üzerinde her bir kanaldan 100 Mbps - 10 Gbps hızları arasında 8, 16, 32, 64,80 ve 160 adet kanal taşıyabilen DWDM sistemleri mevcuttur. Ana omurga veri taşıma sistemleri olarak kullanılmaktadır. 244 Darici, Ahmet, a.g.e.

5 Telsiz Yerel Ağ (WLL) Sabit telsiz erişim olarak adlandırılan bu yöntemde, hizmet sağlayıcılar tarafından 5-10 km yarıçapında ve içinde birçok potansiyel kullanıcı barındıran bir alanda yüksek bir noktada gönderme ve almayı sağlamak amacıyla anten kurulmakta, hizmet almak isteyen kullanıcılar da hizmet almak istedikleri yere hizmet sağlayıcı tarafından kurulan antenle haberleşecek WLL gönderme ve alma sistemini kurmaktadır. Sabit altyapının bulunmadığı veya kurulmasının maliyet, coğrafi koşullar veya zaman açısından uygun olmadığı alanlarda alternatif bir erişim yöntemidir Telsiz Yerel Alan Ağı (WLAN) Telsiz yerel alan ağları (WLAN) ile radyo teknolojisi kullanılarak, noktadan noktaya ya da noktadan çok noktaya erişim hizmetlerinin yanında kullanıcılar arasında yüksek hızlarda telsiz veri iletimi sunulabilmektedir. Mikro hücrelerden oluşan WLAN altyapısı ile hot-spot olarak adlandırılan yüksek trafik potansiyeline sahip yerlerde (kurumlar, kampüsler, havaalanları gibi bir ortak alanlarda) kurulan sistemler üzerinden yüksek hızlarda internet erişimi sağlanabilmektedir. Radyo işaretlerinin belirli bir frekans kanalından iletildiği WLAN altyapısı, bluetooth, radio frequency (RF), Wifi 245, Wimax 246 gibi çeşitli standartlarda olabilmektedir Mobil Altyapılar Mobil elektronik haberleşme altyapısı üzerine inşa edilen veri amaçlı teknolojiler ile abonelere söz konusu teknolojileri destekleyen terminal cihazları (mobil telefonlar, taşınabilir bilgisayarlar gibi) vasıtasıyla internet erişimi sunulabilmektedir. Erişimin hızı kullanılan teknolojiye bağlı olarak değişiklikler göstermektedir. 245 Wifi: b standardını destekleyen WLAN standardıdır. 2.4 Ghz de, 11Mbps e kadar veri hızına çıkılabilmektedir. 246 Wimax (Worldwide Interoperability for Microwave Access): km çapındaki bir alanda 70 Mbps hızına kadar kablosuz internet erişimi sağlayan bir kablosuz teknolojidir. Wifi standardına göre daha gelişmiş bir sistem olan Wimax, standardını kullanmaktadır.

6 230 İkinci nesil mobil elektronik haberleşme teknolojileri CDMA, TDMA ve GSM den oluşmaktadır. GSM standartlarındaki mobil elektronik haberleşme sistemi ikinci nesil sayısal teknolojiyi kullanan sistemlerin en yaygını olup, Avrupa başta olmak üzere, artan bir şekilde Asya, Amerika yı da kapsamaktadır. Dünyada en yaygın GSM sistemi GSM 900 olarak anılmakta olup, 900 MHz frekans aralığında çalışmaktadır. GSM 247 standartları, değişen teknolojik ilerleme ve ihtiyaçlar doğrultusunda zaman içerisinde geliştirilmiştir. WAP 248 ile başlayan ikinci nesil teknolojileri HSCSD 249, GPRS 250, EDGE 251 ile geliştirilmiştir. Bu teknolojiler, üçüncü nesile doğru giden yolda son basamaklar olarak görülmüştür. CDMA 252 ve PDC 253 de GSM dışındaki diğer ikinci nesil standartlarına örnek olarak gösterilebilir. Üçüncü nesil elektronik haberleşme altyapılarıyla mobil iletişimine yepyeni standartlar getirilmiş ve ikinci nesile göre çok daha yüksek hızlara ulaşılmıştır. Üçüncü nesil Amerika Birleşik Devletleri nde CDMA , Avrupa ve Japonya da ise W-CDMA 255 teknolojilerine dayanmaktadır. Genel olarak 3G teknolojileri dünya çapında UMTS ortak ismiyle anılmaktadır. Üçüncü nesilin sonraki aşaması ise LTE 256 olup, üçüncü nesil teknolojisi üzerinden işlev gösteren bir bağlantı biçimidir. Mevcut UMTS ağlarının bir takım düzenlemeler ile LTE yeteneklerine kavuşturulabilme olanağı vardır. Birkaç basit 247 GSM birinci safhasında 9.6 kbit/s hızına ulaşılabilmekte ve bu hızla kısa mesaj servisi (SMS) ile sayısal olarak diğer GSM kullanıcılarına mesaj ve uygun araçlarla faks gönderilebilmektedir. 248 Kablosuz iletişim için geliştirilmiş, lisansa bağlı olmaksızın kullanılabilecek, cihazlar arasındaki eş güdümü sağlamak üzere geliştirilen bir standarttır. Bu protokol sayesinde, mobil cihazlar üzerinden internet sayfalarına ulaşmak mümkün olup, WAP protokolü bir endüstri standardı olarak üreticilerin büyük çoğunluğu tarafından desteklenmektedir. 249 HSCSD: High Speed Circuit Switched Data, 28.8 kbit/s hızına ulaşılabilmektedir. 250 GPRS: General Packet Radio Service, kbit/s hızına ulaşılabilmektedir. GPRS, GSM ve TDMA ağları için geliştirilmiş olan paket temelli veri taşıyıcı bir servistir. GPRS teknolojisi, kullanıcıya yüksek hızlı bir erişimin yanı sıra, bağlantı süresine göre değil gerçekleştirilen veri alışveriş miktarına göre ücretlendirilen ucuz iletişim olanağı da sağlar. Bu yönüyle GPRS, sürekli bağlantı halinde olma imkanının gerçekleşmesi yolunda atılmış önemli bir adımdır. 251 EDGE: Enhanced Data Rates in a GSM Environment, 384 kbit/s hızına ulaşılabilmektedir. GPRS altyapısı üzerinden daha hızlı veri transferi yapabilmek amacıyla geliştirilmiş bir teknolojidir. 252 CDMA: Code Division Multiple Access 253 PDC: :Personal Digital Communication 254 CDMA 2000: Broadband CDMA 255 W-CDMA: Wideband CDMA 256 LTE: Long-Term Evolution

7 231 güncelleme ile indirme ve gönderme hızları dördüncü nesil seviyelerine ulaşabilmektedir İNTERNET PAZARINDA MEVCUT DURUM 2012 yılı itibarı ile DSL abone sayısında düşüş devam etmektedir. Buna karşılık, mobil internet, fiber ve kablo internet abone sayılarında 2010 yılı ortasında başlayan artış devam etmektedir Genişband İnternet Pazarı 2012 yılı ikinci çeyreği itibariyle genişband pazarında dikkati çeken en önemli gelişme, DSL abone sayısında devam eden düşüşe karşılık mobil internet, fiber ve kablo internet abone sayılarında 2010 yılı ortasında başlayan artışın devam etmesidir yılı ikinci ve üçüncü çeyrekteki ağırlıklı olarak mobilden kaynaklı %20 lik ortalama artış, 2011 yılı son çeyreğinde %7 lere düşmüştür. Ancak 2012 yılı ikinci çeyreğinde mobil genişband internet abonesindeki artış tekrar yükselerek %23 lere yaklaşmıştır. Ayrıca fiber abone sayısındaki artış oranı da bu dönemde %24 ü geçmiştir. Şekil 19. Genişbant İnternet Abone Sayısı, ( ) Yukarıda 2008 yılından bugüne kadar olan süreçte Türkiye deki toplam genişband internet abone sayılarına yer verilmektedir yılında 6 milyon ile 12Mbps arasında indirme, 2 ile 5Mbps arasında gönderme hızına ulaşılabilmektedir.

8 232 genişband internet abonesi bulunmaktayken, dört yılda üç kattan fazla artışla 2012 yılı ikinci çeyrek sonu itibariyle 18,3 milyonu geçmiştir yılının ikinci çeyreğinde toplam internet aboneliğinde, bir önceki üç aylık döneme göre %10,2 artış gerçekleşmiş olup; fiber, kablo ve özellikle mobil internet abonelerinin artmasıyla birlikte internet abone sayılarındaki genel artış eğilimi de devam etmiştir. Toplam internet abone sayısının yıllık büyüme oranı ise %65,9 olarak gerçekleşmiştir. Kablo internetteki abone sayısı gelişimine de aşağıda yer verilmekte olup, önceki üç aylık döneme göre yaklaşık %0,32 oranında artan kablo internet abone sayısı e ulaşmıştır. Şekil 20. Kablo İnternet Abone Sayısı İnternet Abone Sayılarındaki Büyüme verilmektedir. İnternet abone sayılarındaki büyüme oranlarına aşağıdaki tabloda yer

9 233 Tablo 54. İnternet Abone Sayısındaki Büyüme Oranları Yukarıdaki tabloda yer alan Diğer kaleminin açılımına aşağıdaki tabloda yer verilmektedir ikinci çeyrek itibariyle ISDN, uydu, PLC ile internet hizmeti alan abone bulunmaktadır. Ayrıca 2012 yılı ikinci çeyrek itibariyle Türkiye de 61 binden fazla çevirmeli bağlantı yapan abone bulunmakta olup, PLC aboneliğindeki artış devam etmiştir. Yöntemler bazında diğer internet abone sayılarına aşağıda yer verilmektedir. Tablo 55. Yöntemler Bazında Diğer İnternet Abone Sayıları DSL abone sayısına aşağıda yer verilmektedir yılı üçüncü çeyreğine kadar büyüme gösteren DSL abone sayısı bu dönemden sonra düşüş eğilimine geçerek 2012 yılı ikinci çeyreğinde 6,6 milyon olmuştur. ADSL teknolojisinin DSL teknolojisindeki pazar payı ise %99,8 seviyelerindedir. Buna ek olarak pazarda G.SHDSL ve VDSL teknolojileri üzerinden genişband internet hizmetleri de sunulmaktadır.

10 234 Şekil 21. DSL Abone Sayısı Bağlantı Teknolojilerine Göre Sabit Genişband İnternet Penetrasyonu Türkiye de ve OECD ülkelerinde, temel bağlantı teknolojilerine göre sabit genişband internet penetrasyon oranlarına aşağıda yer verilmektedir. OECD ortalama penetrasyon oranları Aralık 2011 itibariyle DSL için %14,3, kablo için %7,7 ve fiber için %3,5 oranındadır. Türkiye de ise Haziran 2012 itibariyle sabit genişband internet penetrasyon oranları DSL için %8,9, kablo için %0,6 ve fiber için %0,6 oranındadır. Şekil 22. Temel Bağlantı Teknolojilerine Göre Sabit Genişband İnternet Penetrasyon Oranları

11 Nüfusa Göre Sabit ve Mobil Genişband Penetrasyonu OECD ülkeleri ve Türkiye de nüfusa göre sabit ve mobil genişband penetrasyon oranlarına aşağıda yer verilmektedir. Türkiye de nüfusa göre sabit genişband penetrasyon oranı %10,3 iken, OECD ülkeleri penetrasyon ortalaması %25,6 dır. Ayrıca mobil genişband penetrasyon oranı Türkiye de %14,3 iken OECD ortalaması %54,3 tür. Şekil 23. Nüfusa Göre Sabit Ve Mobil Genişband Penetrasyon Oranları 2012 yılı ikinci çeyreğinde toplam sabit genişband internet kullanım (indirme ve yükleme) miktarı yaklaşık TByte olarak gerçekleşmiştir. Bu kullanımın yaklaşık %90 ı veri indirme, %10 u veri yükleme şeklinde gerçekleşmiştir Erişim Hızına Göre Sabit Genişband İnternet Abonelerin Dağılımı verilmektedir. Hızlara göre sabit genişband internet abonelerin dağılımına aşağıda yer

12 236 Şekil 24. Hızlara Göre Sabit Genişband İnternet Abonelerin Dağılımı Türkiye deki sabit genişband internet abonelerinin yaklaşık %81 nin 8 Mbit/s hıza kadar olan bağlantıya sahip abonelik türünü tercih ettikleri görülmektedir. 1 Mbit/s hızındaki genişband internet abonelerin yüzdesi 2012 yılı ikinci çeyrekte %9 a yaklaşmıştır. 2 Mbit/s ve 4 Mbit/s hızlarındaki bağlantılar ile 8 Mbit/s den daha hızlı olan bağlantıların oranlarının toplamı %10 a yaklaşmıştır yılı ikinci çeyrek itibariyle sabit genişbant internet abonelerinin yaklaşık %88 i bireysel aboneliğe sahiptir. Geriye kalan %12 ise kurumsal abonelerdir Sabit İnternet Servis Sağlayıcılarının Pazar Payları İnternet servis sağlayıcıların abone sayısı bakımından kendi aralarındaki pazar paylarına aşağıda yer verilmektedir. Buna göre pazarda en büyük paya sahip işletmeci TTNet olup, onu Superonline, Doğan Telekom, Vodafone Net ve Turknet izlemektedir. Tablo 56. İnternet Servis Sağlayıcıların Abone Sayısı Bakımından Kendi Aralarındaki Pazar Payları

13 237 İnternet servis sağlayıcılığı alanında 2012 yılı ikinci çeyrek itibariyle 50 ye yakın işletmeci aktif olarak hizmet vermektedir. Aşağıda internet servis sağlayıcılığı hizmetine ilişkin üç aylık gelir bilgilerine yer verilmektedir yılı ikinci çeyrekte internet servis sağlayıcılığına ilişkin gelirler milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Tablo 57. İnternet Servis Sağlayıcılığı Gelirleri verilmektedir. Sabit genişband abonelerinin işletmeci bazında dağılımına aşağıda yer Tablo 58. Sabit Genişband Abonelerin İşletmeci Bazında Dağılımı Alternatif işletmeciler yeniden satış, veri akışı erişimi ve yerel ağın paylaşıma açılması gibi yöntemler aracılığı ile genişband hizmetleri sunmaktadır. Haziran 2012 itibariyle yerel ağın paylaşıma açılması (YAPA) ile adet bağlantı gerçekleştirilmiştir. Bunların i yerel ağa tam erişim, ü ise paylaşımlı erişim yöntemi ile yapılan bağlantılardır. Aynı tarih itibariyle al-sat (yeniden satış) yöntemiyle adet bağlantı gerçekleştirilmiştir. Diğer genişband bağlantıları ise veri akış erişimi (VAE) yöntemi ile gerçekleştirilmiştir.

14 Mobil Genişband İnternet Pazarı 2009 yılı Temmuz ayında kullanılmaya başlanan ve bu yılın ikinci çeyreği itibariyle üç yılı dolduran üçüncü nesil elektronik haberleşme hizmetlerine ilişkin verilere aşağıda yer verilmektedir yılı ikinci çeyrekte 24,8 milyon olan 3N abone sayısı, 2012 yılı ikinci çeyrekte 37,7 milyona ulaşırken, 3N hizmetiyle birlikte mobil bilgisayardan ve cepten internet hizmeti alan abone sayısı da aynı dönemler için bir önceki döneme göre yaklaşık %200 oranında artmış ve den e yükselmiştir ikinci çeyrekte toplam mobil internet kullanım miktarı ise %9 oranında artarak TByte olarak gerçekleşmiştir. Tablo 59. Üçüncü Nesil Elektronik Haberleşme Hizmetlerine İlişkin Veriler 2012 yılı ikinci çeyrek itibariyle faturalı mobil genişband abone sayısı olarak, ön-ödemeli mobil genişband abone sayısı ise olarak gerçekleşmiştir Mobil Abonelerin Abonelik Türlerine Göre Dağılımı Türkiye deki mobil abonelerin abonelik türlerine göre dağılımına aşağıda yer verilmektedir yılı ikinci üç aylık döneme bakıldığında mobil abonelerin yaklaşık %63 ünü ön ödemeli abonelerin oluşturduğu, son bir yıl içerisinde faturalı abonelerin oranının %33,2 den %37,4 e çıktığı görülmektedir.

15 239 Şekil 25 - Mobil Abonelerin Abonelik Türlerine Göre Dağılımı Aşağıdaki şekilde AB ülkeleri ve Türkiye de ön ödemeli ve faturalı mobil abone oranları karşılaştırılmaktadır. AB ülkelerinde ön ödemeli abone oranı %43 seviyelerinde iken Türkiye de %63 civarındadır. Şekil 26. AB Ülkeleri ve Türkiye de Ön Ödemeli ve Faturalı Mobil Abone Oranları İşletmeci bazında ön ödemeli ve faturalı 3N abonelerinin dağılımına aşağıda yer verilmektedir yılı ikinci üç aylık dönemi itibariyle faturalı 3G abone oranının Avea da %42,61, Turkcell de %36,92 ve Vodafone da ise %32,03 olduğu görülmektedir.

16 240 Şekil 27. İşletmeci Bazında Ön Ödemeli Ve Faturalı 3N Abonelerin Dağılımı Aşağıdaki şekilden görüleceği üzere, 2012 yılının ikinci üç aylık döneminde, önceki üç aylık döneme göre abone sayıları bakımından Avea da %0,5, Vodafone da %0,7, Turkcell de ise %0,6 oranında artış yaşanmıştır. Şekil 28. Mobil Pazar Abone Sayıları ve Değişimi Mobil İnternet Gelirleri İşletmecilerin mobil elektronik haberleşme hizmetlerinden elde ettiği gelirler 2011 yılı başından itibaren üçer aylık dönemler halinde gösterilmektedir yılı ikinci üç aylık dönemde söz konusu mobil gelirler yaklaşık 4,21 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.

17 241 Şekil 29. Mobil Elektronik Haberleşme Hizmet Gelirleri Mobil işletmecilerin 2012 yılı ikinci çeyrek dönem itibariyle toplam gelirlerine ait dağılıma karşılaştırmalı olarak aşağıda yer verilmektedir. Konuşma gelirleri; Turkcell in gelirlerinin %67,78 ini, Avea nın gelirlerinin %71,70 ini ve Vodafone un gelirlerinin %72,94 ünü oluşturmaktadır. SMS+MMS gelirleri Turkcell in gelirlerinin %10,09 unu, Avea nın gelirlerinin %9,70 ini ve Vodafone un gelirlerinin %12,73 ünü oluşturmaktadır. Data gelirleri ise Vodafone da %10,42, Avea da %15,30 ve Turkcell de %13,79 paya sahiptir. Şekil 30. Mobil İşletmecilerin Gelirlerinin Dağılımı (2012 ikinci çeyrek) Aralık 2011 itibariyle AB ülkeleri içinde en yüksek mobil penetrasyon oranına sahip ülkeler, Finlandiya, Portekiz, Avusturya, İtalya ve İsveç olarak görülmektedir. AB ülkeleri ortalama mobil penetrasyon oranı ise %135 tir. Türkiye de ise Haziran 2012 itibariyle mobil penetrasyon oranı yaklaşık %88,5 seviyesindedir.

18 Mobil İnternet Abonelerinin Kullanım Miktarı Mobil bilgisayardan internet abonelerinin kullanım miktarına göre dağılımı verilmektedir. En az kullanımı gösteren 0-50 Mb aralığında abonelerin %33 ü bulunmaktadır. Şekil 31. Mobil Bilgisayardan İnternet Abonelerinin Kullanım Miktarına Göre Dağılımı Mobil cepten internet abonelerinin kullanım miktarına göre dağılımına aşağıda yer verilmektedir. Buradaki abone dağılımında ise %37 lik oran ile 0-5Mb arasında yoğunlaşma gözükmektedir. Şekil 32. Mobil Cepten İnternet Abonelerinin Kullanım Miktarına Göre Dağılımı Uydu Haberleşme Pazarı Bildirim kapsamında uydu haberleşme hizmetleri konusunda yetkilendirilmiş işletmeciler 2012 yılı ikinci çeyrek itibariyle aboneye uydu yer istasyonlarıyla

19 243 uluslararası internet bağlantıları, video konferans, noktadan noktaya uluslararası uydu data devreleri gibi hizmetleri sağlamaktadır. Uydu haberleşme hizmeti sunan işletmecilerin abone ve gelir bilgilerine aşağıda yer verilmektedir. Bu hizmete ilişkin toplam gelir 2012 yılı ikinci çeyrek için yaklaşık 40,9 milyon TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Tablo 60. Bilgileri Uydu Haberleşme Hizmeti Sunan İşletmecilerin Abone ve Gelir Bu alanda hizmet gösteren işletmecilerin abone sayısına göre pazar payları incelendiğinde Türksat A.Ş. nin payının %51,66 olduğu, onu sırasıyla %23,35 oranıyla İşNet, %16,38 oranıyla Deksarnet ve %6,14 oranıyla BT Telekom un izlediği görülmektedir TR Alan Adlarının Dağılımı.tr alan adlarının dağılımına aşağıda yer verilmektedir yılı ikinci çeyrek itibariyle Nic.tr kayıtlarında adet.tr uzantılı alan adı bulunmaktadır. Bu alan adlarının, %69,5 i com.tr, %9,2 si gen.tr, %3,7 si gov.tr, %3,5 i ise web.tr uzantısına sahiptir.

20 244 Şekil 33..tr Alan Adlarının Dağılımı Yukarıdaki tablodaki alan adlarında bulunan internet sitelerinin; %80 i Türkiye de, %11 i ABD de, %4 ü Almanya da, %2 si Hollanda da, %1'i İngiltere de ve %2'si diğer ülkelerde barındırılmaktadır İNTERNET HİZMETİNİN SUNUMU İnternet hizmetinin sunumu için Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından bu hizmetle ilgili olarak yetkilendirilmiş olmak gerektirmektedir. İşletmeciler ancak, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından yapılan yetkilendirmeyi müteakip internet hizmeti sunulabilir ve/veya internet şebekesi veya altyapısı kurup işletilebilir. Yetkilendirme, bildirim veya kullanım hakkının verilmesi yoluyla yapılır sayılı Kanun uyarınca, bildirim yoluyla yetkilendirme esas, kullanım hakkı verilmesi suretiyle yetkilendirme ise koşulların gerçekleşmesi durumunda uygulanacak olan bir yetkilendirme türüdür. Numara, frekans, uydu pozisyonu gibi kaynak tahsisine ihtiyaç duyulmadığı hallerde belirlenen usul ve esaslara uygun olarak Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu na bildirimde bulunmak ve kayıtlanmak suretiyle hizmetin sunumuna ve gerekli altyapının kurulup işletilmesine başlanabilir. İnternet hizmeti; Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından, internet servis sağlayıcısı olarak bildirim kapsamında yetkilendirilen işletmeciler başta olmak üzere, uydu haberleşme hizmeti sunmak üzere yetkilendirilen işletmeciler,

21 245 genişband telsiz erişim hizmeti sunmak üzere yetkilendirilen işletmeciler, GMPCS Mobil Telefon Hizmeti sunmak için yetkilendirilen işletmeciler, GSM ve IMT 2000/UMTS hizmeti sunmak üzere imtiyaz sözleşmesiyle yetkilendirilen işletmeciler ile uydu haberleşme ve kablo tv hizmetlerini görev sözleşmesi kapsamında sunmak üzere yetkilendirilen Türksat A.Ş. tarafından kullanıcılarına perakende seviyede verilebilmektedir Bildirim ve Kullanım Hakkı Kapsamında Sunum İnternet Servis Sağlayıcılığı 5809 sayılı Kanun un 9 uncu maddesinin üçüncü fıkrası ile Elektronik Haberleşme Sektörüne İlişkin Yetkilendirme Yönetmeliği nin Bildirim başlıklı 8 inci maddesine göre, internet servis sağlayıcılığı hizmeti sunmak ve/veya şebekesi veya altyapısı kurup işletmek isteyen ve başvuru koşulları sağlayan şirket, faaliyete başlamadan önce, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından belirlenen bildirim formunu doldurmak suretiyle anılan Kuruma bildirimde bulunmak suretiyle yetkilendirilmektedir. Bu kapsamda Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından yetkilendirilmiş işletmeci sayısı yüz yetmiştir 258. İnternet servis sağlayıcılığı hizmeti, işletmecinin abonelerinin/kullanıcılarının internet üzerinden sunulan elektronik haberleşme hizmetlerinden ve içerik hizmetlerinden yararlanmalarını sağlamak üzere, abonelerini/kullanıcılarını internet şebekesine eriştirme hizmetini kapsar. İşletmeci, internet şebekesi içerisinde, sanal ağ(lar) oluşturarak, abonelerine/kullanıcılarına hizmet verebilir. İşletmeci, bu hizmet kapsamında gereken donanım ve cihazların yanı sıra, kablosuz internet erişim hizmeti sunulması için gerekli erişim sistemlerini kurabilir itipi=iss_b (Erişim tarihi: ).

22 Uydu Haberleşme Hizmeti Uydu haberleşme hizmeti, uydular ve uydu yer istasyonları ve/veya uydu terminalleri aracılığı ile tek veya çift yönlü olarak, elektromanyetik dalgalar vasıtasıyla coğrafi olarak birbirinden uzak noktalar arasında telefon hizmeti hariç olmak üzere abonelerine/kullanıcılara ses, veri, görüntü iletişimi hizmetinin sunulmasını ve ilgili altyapının kurulup işletilmesini kapsamaktadır. Uydu haberleşme hizmeti yetkilendirilmesi kapsamında internet hizmeti de sunulabilmektedir. Uydu haberleşme hizmetleri, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından kaynak tahsisine gerek olmaksızın bildirim usulüyle yetkilendirilmektedir. Bu kapsamda Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından yirmi beş 259 işletmeci yetkilendirilmiştir GMPCS Mobil Telefon Hizmeti GMPCS mobil telefon hizmeti, pozisyonu ve çalışma frekansları ITU tarafından belirlenmiş ve tahsis edilmiş bulunan, sabit veya mobil, genişband veya darband, küresel veya küresel olmayan, yere göre durağan olan veya olmayan, mevcut veya plânlanan bir uydu kümesi üzerinden kullanıcılara/abonelere verilen doğrudan ses, veri, faks ve benzeri hizmetlerle birlikte GMPCS-MoU çerçevesinde öngörülen hizmetlerin verilmesini kapsamaktadır. GMPCS mobil telefon hizmeti yetkilendirilmesi kapsamında internet hizmeti de sunulabilmektedir. GMPCS mobil telefon hizmeti; Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından kaynak tahsisine ihtiyaç duyulmaması halinde bildirim usulüyle, numara tahsisine ihtiyaç duyulması halinde ise sayısı sınırlandırılmamış kullanım hakkı verilmesi suretiyle yetkilendirilmektedir. Bu kapsamda Bilgi Teknolojileri ve İletişim itipi=uhh_b (erişim tarihi: ).

23 247 Kurumu tarafından beş 260 işletmeci bildirim, iki 261 işletmeci de sayısı sınırlandırılmamış kullanım hakkı verilmesi usulüyle yetkilendirilmiştir İmtiyaz Sözleşmesi Kapsamında Sunum 5809 sayılı Kanun la bildirim ve kullanım hakkı verilmesi usulüyle yetkilendirme rejimi benimsenmekle birlikte, anılan Kanun un yürürlüğünden önce ikinci nesil (GSM) ve üçüncü nesil (IMT 2000/UMTS) mobil elektronik haberleşme hizmetlerinin sunumuna yönelik olarak Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu ile işletmeciler arasında imzalanmış imtiyaz sözleşmeleri anılan Kanun un Geçici 2 nci maddesi gereğince sona ermelerine kadar mevcudiyetini korumuştur. Bu yetkilendirmeler kapsamında internet hizmeti sunulabildiği gibi, işletmeciler kendilerine tahsisli frekanslar üzerinden IMT-2000/UMTS hizmetlerini sunduğu abonelerine bu hizmetleri sunmak için kablosuz yerel internet erişim sistemini kullanabileceği gibi kendisi de kurup kullanabilir. Söz konusu imtiyaz sözleşmeleri ile yetkilendirilmiş işletmeciler Avea, Turkcell ve Vodafone olmak üzere üçtür Görev Sözleşmesi Kapsamında Sunum Ulusal egemenlik kapsamındaki uydu yörünge pozisyonlarının hakları, yönetimi ve işletme yetkisine sahip olmak ve bununla ilgili yükümlülükleri yerine getirmek, adına kayıtlı ve diğer operatörlere ait uyduları işletmeye vermek ya da verilmesini sağlamak, bu uyduları işletmek, ulusal ve yabancı operatörlere ait uydular üzerinden haberleşme ve iletişim alt yapısını kurmak, kablo tv altyapısı üzerinden teknik olarak verilebilecek her türlü hizmeti sunmak, televizyon yayıncılığı ve uydu platform işletmeciliğini yürütmek, kamu hizmetlerinin elektronik ortamda verilebilmesini sağlayan e-devlet kapısı hizmetleri ile bilgi ve iletişim teknolojileri alanında her türlü faaliyette bulunmak, işletmek ve ticari faaliyette itipi=gmpcs_b (erişim tarihi: ) letmeci.php?yetk itipi=gmpcs_k (erişim tarihi: ) itipi=gsm_i (Erişim tarihi: )