Transkript

1 Linux _ Isletim Sistemi Gorkem C etin Surum 1.0 Mart 1998 Copyright c1997,1998 Gorkem C etin

2 ii ODT U Bilgi _ Islem Dairesi, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG

3 Onsoz Sevgili Linux'cular, Elinizde tuttugunuz bu kitap, _ Internet'in en populer isletim sistemlerinden biri olan Linux _Isletim Sistemi'ni anlatr. Hemen her turlu platform altnda kurabileceginiz bu isletim sistemi ile basta C/C++ olmak uzere populer hemen her tur dilde programlama yapabilecek, _ Internet'e baglanabilecek, her cesit uygulama yazlmlarna ulasabailecek ve oyunlar oynayabileceksiniz ylndan beri hzla gelisen ve destek kazanan bu isletim sistemi dunya uzerinde milyonlarca kullanc bulmus, ticari kayg tasyan sistemlere kars ucuz ve temiz cozum olarak kendine yer edinmistir. Linux, UNIX'i ogrenmek isteyen, fakat cesitli imkanszlklardan dolay bunu basaramayanlara yol gostermis, uzerinde her turlu calsmann yaplabilecegi mukemmel bir platform oldugunu ksa surede kantlamstr. Bu kitap, Turkce Linux dosyalarnn biraraya getirilmesiyle olusturuldu. Ozellikle Turkiye Linux Kullanclar Grubu'nun yaptg calsmalar ve deneyimli programclar tarafndan hazrlanan belgeler kitabn onemli bir ksmn meydana getirdi. Bize de bu bilgileri derlemek ve eksiklerini tamamlamak kald. Bunlarn yannda, kitabn dili ile ilgili birkac satr: Komut satrndaki '$' isareti, o komutun herhangi bir kullanc tarafndan cagrlabildigini gosterir. Eger satr '#' ile baslarsa komutu calstrmak icin yetkili kullanc olmanz gerekmektedir. Dosya ve dizin isimleri, makina isimleri, komutlar ve bunlarn cktlar daktilo yaztipi; referans dosyalar ve klavuz belgeler italik yaztipi; onemli ve vurgulanmas gereken yerler ise koyu yaztipi ile yazlmstr. Son olarak, kitabn basmnda buyuk emegi gecen Murat Arslan, C agr C oltekin, Giray Devlet, Mehmet Atakan Gurkan, Frank Kagan Gurkaynak, Cenk Kulacoglu, Rza Engur Pisirici, H. Turgut Uyar ve Arife Vural'a sonsuz tesekkurlerimizi sunarz. Kitap hakkndaki her turlu oneriyi lis@linux.org.tr adresine gonderebilirsiniz. Sevgi, Sayg, Linux! Gorkem C etin Linux _ Isletim Sistemi, ODT UB _ IDB, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG iii

4

5 _IC _INDEK_ILER Onsoz iii 1 Linux Nedir? Linux'un Destekledigi Donanmlar Linux'un Kullanm Amaclar Kisisel Kullanm Internet _ Sunucusu Ag Eleman Linux'u Nereden Bulabilirim? Dokuman Temini Yazlm Ozellikleri Temel Komutlar Uygulama Programlar X Window Arabirimi Linux ve Diger Isletim _ Sistemleri Turkiye'de ve Dunyada Linux Linux ve Donanm Destegi Sabit Diskler ve Sabit Disk Denetleyicileri Ethernet Kartlar Ses Kartlar Fare Modem, Yazc ve Oyun C ubugu Linux Avantaj ve Dezavantajlar Avantajlar Dezavantajlar Linux _ Isletim Sistemi, ODT UB _ IDB, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG v

6 _IC _ INDEK _ ILER _ IC _ INDEK _ ILER 2 Linux Kurulumu ve Baslangc Mevcut Dagtmlar Slackware Red-Hat Debian InfoMagic Ne Sekilde Bulabilirim? CD-ROM Internet _ NFS Sabit Disk Sabit Disk Uzerinde Linux Icin _ Yer Acmak Bilgisayarn Linux ile Aclmas On Hazrlklar Ornek FDISK C alsmas Setup Program Kongurasyon Makinay Acmak LILO Kongurasyonu Sorun C ktgnda Baslangcta Linux Komut Yaps Dosya ve Dizin Yaps Dosya Listesi ve Iceriklerinin _ Goruntulenmesi Dosyalarn Kopyalanmas Dosyalarn Silinmesi Kabuk Islemleri _ Yonlendirme Standart Girdi, C kt ve Hata Boru (pipe) Islemleri _ C okgorevlilik vi ODT U Bilgi _ Islem Dairesi, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG

7 _IC _ INDEK _ ILER _ IC _ INDEK _ ILER Arkaplanda C alstrma Klavye Uzerinden Kesinti Sureclerin Sona Erdirilmesi Dosya ve Dizin Islemleri _ Erisim Haklar Dosya Izinlerinin _ Degistirilmesi Dosyann Sahibinin ve Grubunun Degistirilmesi Diger Dosya Sistemlerinin Kullanlmas mount Islemi _ Dosya Sistemi Bilgileri Dosya Sistemi Yaratlmas ve Kontrolu Sembolik Baglantlar Dosya Arsivleme ve Skstrma Dosya Arsivleme Dosya Skstrma ve Acma Birlikte Kullanm Dizin Tarama mtools MSDOS Arabirimi Linux Sistem Yonetimi Yetkili Kullanc ve Diger Kullanclarla Iliskiler _ Sistem Kurallar Kullanc Islemleri _ Kullanc Hesab Acmak (adduser) Kullanc Grubu Kullancnn Hesabnn Silinmesi Sistemin Yedeklenmesi Sistemin Guncellenmesi C ekirdegin Derlenmesi C ekirdek Kongurasyonu Temizlik C ekirdegin Kurulmas Linux _ Isletim Sistemi, ODT UB _ IDB, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG vii

8 _IC _ INDEK _ ILER _ IC _ INDEK _ ILER C ekirdegin Yamanmas (patch) Ckabilecek Sorunlar Moduller (Yuklenebilir C ekirdek Parcalar) Yeni Yazlmlarn Yuklenmesi Sistem Acls Dosyalar inetd ve /etc/inetd.conf syslogd ve /etc/syslog.conf init ve /etc/inittab /etc/rc.d/* Dosyalar C ekirdek Mesajlar Linux Dosya Sistemi Yaps Konsolda Turkce Yazmak Belirli Zamanlarda Komut Isletilmesi _ Bash Kabugu Bash Ozellikleri Takma Adlar (alias) Ozel Kabuk Tanmlar Ozel Kabuk Degiskenleri Sisteme Giris Dosyalar Kabuk Programlamaya Giris Kabuk Programlar Degiskenlerin Kullanm Giris/C ks Islemleri _ Aritmetik Islemler _ if-else Kalb ve Kontrol Islemleri _ case Kalb Donguler while-do Dongusu for-do dongusu Ornek Kabuk Program viii ODT U Bilgi _ Islem Dairesi, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG

9 _IC _ INDEK _ ILER _ IC _ INDEK _ ILER 7 Sed ve Vi SED (Stream editor) Sed ve Ozellikleri Ornekler Duzgun Deyimler (Regular Expressions) Sed Kaynak Dosyas vi Editoru vi'a Baslangc Dosya Islemleri _ vi' da Yazma Silme ve Kopyalama Komut Tekrar Kopyalama Arama ve Eslestirme Diger Dosyalarn Metne Eklenmesi Kabuk Komutlarnn C alstrlmas vi Baslangc Dosyalar TCP/IP Temel TCP/IP Internet _ Adresleri Protokoller Internet'e _ Baglanma Ag Kongurasyonu Kontrol Dosyalar Yonlendirme Birden Fazla Ethernet Kartnn Tantlmas NFS Ag Uzerinde Paylasm NFS Kurulumu Uzaktan Baglant Kurulmas NIS Linux _ Isletim Sistemi, ODT UB _ IDB, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG ix

10 _IC _ INDEK _ ILER _ IC _ INDEK _ ILER NIS'in C alsma Prensipleri NIS Istemcisi _ yppasswdd Program NIS'in Kontrol Edilmesi Linux'ta Ornek Ag Uygulamalar IP Accounting IP Aliasing IP Masquerading SAMBA (NetBEUI ve NetBios destegi) Novell Destegi Apple Destegi DNS (Alan Isimlendirme _ Sistemi) Giris TCP/IP uygulamalar ve DNS BIND Kongurasyonu named.boot Dosyas Caching Only Alan Ad Sunucu Kongurasyonu Primary ve Secondary Alan Ad Sunucu Kongurasyonu named Kongurasyon Dosyas host ve nslookup Programlarnn Kullanm Diger Kullanclarla Iletisim _ Pine E-posta Gonderme E-posta Okuma E-posta Silme Etkilesimli Iletisim _ Yontemleri Haber Gruplar _ Internet Araclar FTP Temel FTP Komutlar x ODT U Bilgi _ Islem Dairesi, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG

11 _IC _ INDEK _ ILER _ IC _ INDEK _ ILER 11.2 WWW (World Wide Web) WWW Sunucusunun Kongurasyonu HTML ve CGI Temel HTML Belirtecleri Form Hazrlama (CGI) Linux'ta Java Linux Uzerinde Java Linux uzerinde Java kurulumu Diger Java Kaynaklar X Window Grak Arabirimi X Window Kurulumuve Kongurasyonu X Kongurasyonu X Window Komutlar Fvwm Pencere Yoneticisi X Altnda Turkce Yaztipi ve Klavye Kullanm Linux Isletim _ Sisteminde Guvenlik Sifreler ve Sifre Secimi Tehlikeler Onlemler Dosya Guvenligi Tehlikeler Onlemler TCP/IP Ortamnda Guvenlik Onlemler Kayt Tutulmas EK Internet _ Uzerinde Yeralan Linux Dokumanlar Linux Yardmc Programlar ve Uygulama Yazlmlar Sistem Yonetimi Ag Yonetimi Linux _ Isletim Sistemi, ODT UB _ IDB, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG xi

12 _IC _ INDEK _ ILER _ IC _ INDEK _ ILER Dosya Sistemi ve Araclar Sistem Sunucular X Sunucular ve Pencere Denetleyicileri Kabuk ve Sistem Yardmc Yazlmlar Emulatorler Veri Tabanlar Kelime-islem Yazlmlar Matematik ve Muhendislik Yazlmlar Web tarayclar ve editorleri E-posta Programlar Internet _ uygulamalar Oyunlar Modelleme ve Grak C okluortam Konferans ve Mbone yazlmlar Programlama xii ODT U Bilgi _ Islem Dairesi, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG

13 Bolum 1 Linux Nedir? Linux, serbestce dagtlabilen, cokgorevli, cok kullancl UNIX isletim sistemi turevidir. Linux, Internet _ uzerinde ilgili ve merakl bircok kisi tarafndan ortak olarak gelistirilmekte olan ve basta IBM-PC uyumlu kisisel bilgisayarlar olmak uzere bircok platformda calsabilen ve herhangi bir maliyeti olmayan bir isletim sistemidir. UNIX 70'li yllarn ortalarnda buyuk bilgisayarlar uzerinde cok kullancl bir isletim sistemi olarak gelistirilmistir. Zaman icerisinde yaylms ve bircok turevi ortaya ckmstr. UNIX ismi UNIX Research Laboratories INC sirketinin tescilli markas oldugundan dolay bircok sirket, ayn temele dayanan isletim sistemleri icin degisik isimler kullanagelmislerdir. Ornek olarak Hewlett-Packard; HP-UX IBM; AIX Sun Microsystems; SunOS kullanmaktadrlar. Bugun kisisel bilgisayarlardan super bilgisayarlara kadar bicok bilgisayar icin yazlms bulunan UNIX turevleri mevcuttur. Ne var ki bu turevlerin cogu gelisimi belirli bir noktada durmus veyuksek yatla satlan ticari yazlmlardr. Linux, temel olarak Finlandiya Universitesinde ogrenci olan Linus Torvalds'n ve Internet _ uzerinde merakl bir cok yazlmcnn katklar ile gelistirilmistir. Linux gelisimi ack bir sekilde yaplmaktadr. Bunun anlam, isletim sisteminin her asamas ack olarak Internet _ uzerinde yaynlanmakta, dunyann dort bir yannda kullanclar tarafndan test edilmekte, hatalar ve eksiklikleri tesbit edilerek duzeltilmekte ve gelistirilmektedir. Zaman zaman bu deneme asamalar belirli bir noktada durdurulur ve guvenilir bir isletim sistemi sunulup, gelistirme icin ayr bir seriye devam edilir. Gelistirmede yer alan bu acklk Linux'un en buyuk avantajlarndan biridir. Gelisimi evrimseldir, hatalar annda kullanclar tarafndan tesbit edilip rapor edilmekte ve bircok kisinin katksyla duzeltilmektedir. Baz isletim sistemi surumleri saatler icerisinde guncellenebilmektedir. Linux, Andy Tannenbaum tarafndan gelistirilmis olan Minix isletim sisteminden esinlenilmistir. Linus Torvalds bos zamanlarnda Minix'ten daha iyi bir Minix isletim sistemi yaratmak dusuncesiyle 1991 Agustos sonlarnda ilk calsan Linux cekirdegini olusturdu. 5 Ekim 1991 Linux Isletim _ Sistemi, ODTUB IDB, _ Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG

14 1.1. Linux'un Destekledigi Donanmlar Bolum 1. Linux Nedir? tarihinde 0.02 surumu Linux ilk defa tantld. Linus, comp.os.minix haber grubuna gonderdigi yazda yeni bir isletim sistemi gelistirmekte oldugunu ve ilgilenen herkesin yardmn bekledigini yazmst. Isletim _ sisteminin cekirdegi icin verilen numaralar ksa surede bir standart kazand. a.x.y seklinde belirtilen cekirdek turevlerinde y bulunulan seviyeyi, x gelisim asamasn gostermektedir. Tek sayl x'ler gelistirme asamalarn cift sayl x'ler ise guvenilir Linux cekirdeklerini gostermektedirler. a ise degisik Linux surumlerini belirtir. Bu yaznn hazrlandg Ocak 1998 icerisinde en son guvenilir (kararl) Linux cekirdegi , en son gelisim asamasndaki cekirdek ise 'dur. Linux gercekten son yllarda hzl bir gelisme gostermis, cesitli ulkelerden bircok kullancya erismis veyazlm destegi gunden gune artmstr. Degisik kuruluslar Linux sistemi ve uygulama yazlmlarn biraraya getirerek dagtmlar olusturmuslar ve kullanmn yaygnlastrmslardr. 1.1 Linux'un Destekledigi Donanmlar Linux su anda basta IBM-PC uyumlu kisisel bilgisayarlar olmak uzere Apple, Atari ve Amiga gibi tabanl bilgisayarlar uzerinde, Sun Sparc islemcili is istasyonlar, Alpha islemcili kisisel bilgisayarlar, MIPS, PowerPC, HP PA-RISC ve ARM mimarilerinde calsmaktadr. IBM uyumlu kisisel bilgisayarlar uzerinde ve uzeri ( Pentium PentiumPro ve turevleri) degisik ureticilerin islemcileri ile sorunsuz olarak calsmaktadr ve 8086 islemcili bilgisayarlar icin snrl kabiliyette Linux uygulamalar mevcuttur. PCI, VESA, ISA ve MCA mimarilerinde her turlu anakart desteklemektedir. Teorik olarak 4 Gbyte'a kadar RAM desteklenmektedir. AT uyumlu diskler (IDE, EIDE ve 16 bitlik MFM,RLL veya ESDI) desteklenmektedir. Kontrol kartna uyumlu destek bulundugu surece SCSI diskler ve diger cihazlar desteklenmektedir. IDE-ATAPI CD-ROM suruculeri, ve baz ozel CD-ROM kontrol kartlar desteklenmektedir. Metin ekranlarda CGA, EGA, VGA, Hercules veya uyumlu kartlar desteklenmektedir. X Window ortamnda genel VGA ve SVGA uyumlu kartlar ve S3, ET4000, 8514/A, ATI MACH8, ATI MACH32 gibi bircok goruntu kart desteklenmektedir. Bircok 10 ve 100 Mbit ethernet kart, ISDN, ATM, FDDI, SLIP, CSLIP, PPP destegi verilmektedir. Basta SoundBlaster, Gravis Ultrasound olmak uzere bircok ses kart desteklenmektedir. Linux altnda hangi donanmlarn desteklendigi ile ilgili ayrntl bilgiyi Hardware-HOWTO'dan alabilirsiniz. HOWTO dokumanlar hakknda daha genis bilgi ve nereden temin edeceginiz kitabn sonunda detaylca anlatlmstr. 2 ODTU Bilgi Islem _ Dairesi, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG

15 Bolum 1. Linux Nedir? 1.2. Linux'un Kullanm Amaclar Makinanzda Linux calstrmak icin kullanacagnz uygulamalara bagl olarak en az bir 386SX islemci ve 4 Mbayt RAM'a ihtiyac duyacaksnz. Sabit disk uzerinde ise en az 40 Mbayt'lk bir alan ayrmanz gerekecektir. Rahat bir kullanm icin en az 8 Mbayt RAM ile 200 Mbayt sabit disk ve bir 486 islemci onerilmektedir. 1.2 Linux'un Kullanm Amaclar Ucretsiz olarak dagtlyor ve gelisiminin hala devam ediyor olmas biccok kisinin Linux'un profesyonel alanlarda kullanlamayacagnn dusunmesine yol acmaktadr. Oysa Linux isletim sistemini kullanan bilgisayarlar ozel kullanm basta olmak uzere bircok alanda yaygn olarak kullanlmaktadrlar Kisisel Kullanm Linux evinde veya isinde UNIX isletim sistemi altnda calsmak isteyenler icin ideal bir platformdur. Ozellikle isi veya egitimi srasnda UNIX platformlar altnda calsmak, uygulamalar kullanmak veya yazlm gelistirmek isteyenler kendi kisisel bilgisayarlarnda benzer ortam yakalayabilmekte ve islerini kendi kisisel bilgisayarlarnda gerceklestirebilmektedirler. Bunlara ek olarak Linux altnda yer alan uygulamalar giderek sradan bir kullanc icin bile bu isletim sisteminin ilgi cekici hale gelmesini saglamaktadr. Gelisimleri henuz tamamlanmams olmasna ragmen, herhangi bir kisisel bilgisayardan beklenebilecek metin editorleri, hesap cetvelleri, cizim yazlmlar, veri tabanlar bircok ihtiyaca cevap verecek duzeye gelmistir. Ornegin LaTeX kullanclar MS-DOS altnda bulduklar destegin cok daha fazlasn Linux altnda bulabilmektedirler _ Internet Sunucusu Linux dogrudan TCP/IP destegi ile gelmektedir. Bu yonu ile TCP/IP temelli bilgisayar aglarnda hem istemci hem de sunucu olarak yaygn kullanm bulmustur. Uzerinde hali hazrda bulunan servislerin cesitliligi, yeni ckan servislere hzl ayak uydurmas, kolay kongure edilebilmesi ve ozellikle de dusuk maliyeti sebebi ile yaygn olarak Internet _ servislerinin verilmesi amacyla kullanlmaktadr. Zamanla verdigi ag servisleri baska protokollere destek verecek sekilde genisletilmistir. Su anda Linux WWW sunucu DNS sunucu NFS sunucu NIS sunucu X Window sunucu BOOTP sunucu Linux _ Isletim Sistemi, ODT UB _ IDB, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG

16 1.3. Linux'u Nereden Bulabilirim? Bolum 1. Linux Nedir? SMTP sunucu FTP sunucu LIST sunucu NEWS sunucu gibi yaygn TCP/IP servislerinin yansra NOVELL sunucu (Novell protokolu kullanarak disk ve yazc servisi) SAMBA sunucu (Windows 3.1, Windows95, Windows NT ve WfW icin disk ve yazc servisi) APPLETALK sunucu (MacOS kullanan Apple makinalar icin disk ve yazc servisi) servisleri verebilmektedir Ag Eleman Linux yazlm destegi ile bircok ag elemannn yerine gecebilecek bir alternatif olarak kullanlabilmektedir. Birden fazla agn birbirine baglanmas amacyla bir yonlendirici (router) olarak da kullanlabilmektedir. Ozellikle farkl protokoller aras bir gecis eleman olarak yaygn sekilde Linux'tan yararlanlmaktadr. Ayrca yonlendirici olarak kullanldgnda kolaylkla guvenlik amacyla rewall olarak kongure edilebilmektedir. Buna ek olarak bir ag uzerinde bulunan iki segment tragini birbirinden ayran bir kopru (bridge) olarak da hizmet verebilmektedir. Bircok kurumda bir veya daha cok modemin baglanmas amacyla bir terminal sunucu (terminal server) olarak Linux kullanlmaktadr. 1.3 Linux'u Nereden Bulabilirim? Linux isletim sistemiminin temelini olusturan cekirdek, bu cekirdegin kullandg destek kutuphaneleri ve uygulama yazlmlar bir araya getirilerek, yukleme yazlmlar da eklenerek Linux dagtmlar meydana getirilmektedir. Bu dagtmlar temel olarak bir kullancnn Linux kullanmak icin ihtiyac duyabilecegi bir cok yazlm bir araya getirirler. Bu dagtmlarn cogu _Internet uzerinde anonim FTP arsivlerinde bulunabilmektedirler. _ Internet erisimi bulunmayan kisilerinde (veya _ Internet'ten onlarca Mb kopyalamak istemeyen kisilerin) yararlanabilmesi icin cesitli CD-ROM sirketleri tarafndan CD-ROM uzerinde dagtmlar meydana getirilmistir. Linux dagtmlar ve bunlarn nereden temin edilebilecegi hakknda detayl bilgi, Linux Kurulumu baslg altnda bulunabilir. 4 ODT U Bilgi _ Islem Dairesi, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG

17 Bolum 1. Linux Nedir? 1.4. Yazlm Ozellikleri Dokuman Temini Linux hakknda yazlan kitaplarn says gun gectikce artmaktadr. Yine de en guncel bilgi _Internet uzerinde bulunmaktadr. Elektronik ortamda iki temel dokuman cesidi bulunmaktadr. Bunlar: 1. Linux Documentation Project < 2. NASIL (HOWTO) dokumanlar <ftp://ftp.metu.edu.tr/pub/sunsite/docs/howto/> NASIL dokumanlarnn bir ksmnn Turkceye cevrilmesi islemi devam etmektedir. Su ana kadar cevrilen dokumanlar Linux Kullanclar Grubu < WWW sayfasndan bulabilirsiniz. 1.4 Yazlm Ozellikleri Bir isletim sistemi, ne kadar mukemmel olursa olsun, uygulama yazlmlarnn coklugu ve kalitesi ile varolabilir. Herhangi bir Linux dagtm icerisinde, degisik amaclara hizmet eden bircok yazlm bulunmaktadr. Ancak her gecen gun bu dagtmlarda yer almayan yeni yeni yazlmlar ckmaktadr. UNIX makinalar uzerinde yer alan uygulamalarn cogu, degisik platformlar altnda bulundugundan calstrlabilir (executable) olarak dagtlmaz, kaynak kodu seklinde sunulurlar. Sozkonusu yazlm kullanmak isteyen bir kullanc bu kaynak kodunu kendi platformunda derleyerek calstrr. Bu yazlmlarn bircogu Linux altnda kolaylkla calstrlabilmektedir. Bu tur yazlmlar Internet _ uzerinde cesitli FTP arsivlerinde bulmak mumkundur. Linux'a ozel veya Linux uzerinde gelistirilen yazlmlar icin standart baz FTP arsivleri vardr. Bunlarn en bilineni Sunsite <ftp://sunsite.unc.edu/pub/linux> FTP arsividir. Burada cesitli dizinler altnda konularna gore ayrlms bir durumda elektronik devre tasarm yazlmlarndan oyun programlarna kadar bircok degisik yazlm bulunmaktadr. Bu arsivin Turkiye'de yeralan bir kopyas <ftp://sunsite.bilkent.edu.tr> adresinde vardr. Linux'un bu denli sevilmesi ve yaygnlasmas cesitli sirketlerin (Macintosh, Sun, SSC gibi) Linux uzerinde calsan ticari yazlmlar gelistirmesi sonucunu verdi. Bu konuda detayl bilgi icin Commercial-HOWTO dokumanndan yararlanabilirsiniz. Linux uzerinde bulunan uygulamalarn ve yazlmlarn listeleri icin asagdaki adreslerden yararlanabilirsiniz: Linux Applications < Scientic Applications on Linux < Linux Software Map < Linux _ Isletim Sistemi, ODT UB _ IDB, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG

18 1.4. Yazlm Ozellikleri Bolum 1. Linux Nedir? Temel Komutlar Daha once UNIX tabanl bir isletim sisteminde calsanlar icin Linux, ogrenilmesi cok kolay bir sistem olacaktr. Standart bir UNIX sisteminde yeralan hemen hemen tum komutlar, Linux'a tasnmstr. Onlarca cesit kabugun yan sra, sed, awk gibi programcnn isini kolaylastran diller, ls, less, finger gibi temel her turlu komut, Linux'ta vardr. Ag ve Internet _ uygulamalar icin elm ve pine (Pine Is Not Elm) yannda metin editorleri olarak vi, vim (vi'n daha gelismis surumu), pico ve joe saylabilir. Editorlerden, bizde fazla bilinmeyen Emacs da Linux altnda denemeye deger programlardandr. Kelime islem programlarndan troff, groff (GNU tro) ve daha modern metin isleme yazlmlarndan TeX ve LaTeX saylabilir. Baz program isimlerinin (GNU-tar, GNU-bash gibi) basnda gorebileceginiz GNU (Gnu is Not UNIX!), Linux icin de yazlm ve programlar ureten bir kurulustur. GNU, lisansn ve yazarn korumak kosuluyla programlar kaynak koduyla birlikte Linux kullanclarna dagtr. Ornek olarak tcsh ve GNU bash, Linux altnda en cok ragbet edilen iki kabuk ismidir. Diger kabuklar arasnda zsh, ash, ksh ve csh saylabilir. Kabuklar hakknda daha genis bilgiyi, Bash konu baslg altnda bulabilirsiniz Uygulama Programlar Linux uzerinde ver taban uygulamalar ortalama bir kullancnn ihtiyacn karslayabilir. Postgres < Mbase, msql ve Ingres gibi profesyonel yazlmlar Linux ve diger platformlarda istemci/sunucu bazda gorev yapabilirler. Ozellikle Postgres, uygulama kolaylg ve C, perl, tcl gibi bircok dile yonelik arabirimiyle goze carpar. Muhendislik yazlmlar arasnda gnuplot (graksel veri analiz yazlm), xspread ve xfractint (fraktal yaratma program) saylabilir. Dogru secilmis bir donanm uzerinde kurulan bir Linux makinas, hemen her tur cokluortam (multimedia) uygulamalarn rahatlkla calstrabilir. En az Pentium tabanl, 32Mbayt RAM ve 2GB sabit diske sahip makina yardmyla ticari olarak satlan cokluortam uygulamalarn kullanabilirsiniz. Linux, hemen her turlu ses kartn desteklediginden ses dosyalarnn, workman, Cdplayer gibi programlar yardmyla kolayca calnmas mumkun olur. MIDI editorleri ve bir sentezleyici ile kendi muzik studyonuzu kurabilirsiniz. Biraz oyun oynamak m istediniz? Doom, Quake, Abuse, Xtetris, FreeCiv(ya da CivNet), Imaze ve benzeri onlarca oyun Linux'ta da var. ODTU'de yuzlerce ogrenciyi bilgisayar basna mhlayan MUD (Multi User Dungeon) oyunlarn sunan makinalarn birksm Linux idi. Bu oyunlar cesitli ftp adreslerinden ucretsiz temin edebilirsiniz X Window Arabirimi Linux isletim sistemi altnda X Window sistemi ile Windows altndaki gibi grak arabirimiyle birlikte calsabilirsiniz. Windows ile ugrasan herkes rahatlkla X Window'a gecis yapabilir. X 6 ODT U Bilgi _ Islem Dairesi, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG

19 Bolum 1. Linux Nedir? 1.5. Linux ve Diger _ Isletim Sistemleri ile ekranda ayn anda birden fazla pencere aclabilir, fare yardmyla birden fazla uygulama ayn anda kontrol edilebilir. Pekcok uygulamann (ozellikle Internet _ tabanl) X uzerinde calsan surumleri vardr. Bu sayede metin tabanl ekrana donmeden her isinizi X yardmyla tamamlayabilme sansnz olur. Bu sayede Linux, bir is istasyonu gorunumune ve kullansllgna sahip olacaktr. X pencere denetleyici (window manager - wm) kullanc ile X arasnda bekler ve klavye ile fareden aldg emirleri ekranda yerine getirir. Bu emirler, pencerelerin aclmas, kapatlmas ve yerlerinin degistirilmesi gibi komutlardr. Skca kullanlan pencere denetleyicilerinden fvwm, twm, Afterstep, KDE, Enlightenment ve olwm saylabilir. 1.5 Linux ve Diger _ Isletim Sistemleri Linux ve diger isletim sistemleri arasndaki iliskiyi, benzerlikleri ve farkllklar bilmek onemlidir. Linux isletim sistemi, diger sistemler ile birlikte ayn sabit diski paylasabilir. UNIX'i ogrenmek icin kesinlikle en kolay ve ucuz yol olan Linux, diger isletim sistemlerine kars her zaman guclu bir alternatif olmaktadr. Internet _ servis saglayclarnn buyuk cogunlugu, Linux kullanmakta, Internet _ baglantlarn, e-posta ve haber grubu (obegi) als-verisini Linux sayesinde yapmaktadr. Bir kisisel bilgisayar satn aldgnz zaman cok buyuk ihtimalle uzerinde MS-DOS veya turevi bir isletim sistemi yuklenmis oldugunu goreceksiniz. Her kullanc o veya bu sekilde MS-DOS ile tansr. MS-DOS, uzerinde en fazla program yazlan isletim sistemi olmus, bu yuzden modern isletim sistemleri ckmadan once her kullancnn kurtarcs gozuyle baklmstr. Fakat MS-DOS arabirimi programlanrken ileriyi dusunemeyen programclar, bu isletim sistemine Linux'ta olan baz hayati ozellikleri kazandramamslardr. MS-DOS, cok kullancl bir sistem degildir ve ayn anda birden cok isi yapamaz. Isterseniz _ calstrlabilecek en genis programn buyuklugunu gormek icin mem komutunu kullanmay deneyin. Linux, sadece uzerindeki hafza ile snrldr. 80x86 tabanl mikroislemcinin her ozelligini sonuna kadar kullanr. Bunun sonucu olarak performansl bir isletim sistemidir. Tum bu olumsuzluklara ragmen yine de MS-DOS kullanmak istiyorsunuz. Onun da kolayn bulmus Linux programclar. Ucretsiz dagtlan MS-DOS ve Windows emulatoru yardmyla MS-DOS altnda calsan programlarn hemen hepsi Linux'la birlikte de calsabilir. WinWord 2.0, sysinfo, Civilization ve Qbasic Linux altnda sorunsuz calsan MS-DOS/Windows programlarndan sadece birkac. Profesyonel bir yatrm saylabilecek Windows NT'nin cokgorevlilik ve hafzay mukemmel kullanma gibi ozellikleri vardr. Buna karslk yat oldukca yuksektir ve calsmak icin gayet yuksek standartl bir makina ister. IBM rmasnn gelistirdigi OS/2 de NT'ye benzer sekilde cokgorevli isletim sistemi olup - yat/performans oran acsndan makul saylabilecek bir isletim sistemi olarak goze carpar. Linux, herkese gore bir isletim sistemi degildir. UNIX'i benimsemeyen bir kullancdan Linux'u kullanmasn bekleyemezsiniz. Internet _ UNIX ile dogdugu icin Linux bu alanda yukarda Linux Isletim _ Sistemi, ODTUB IDB, _ Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG

20 1.6. Turkiye'de ve Dunyada Linux Bolum 1. Linux Nedir? sozu gecen sistemlerden daha avantajl bir duruma gelir. Dagtm tek rmayla sabit olmadg icin gelistirilme asamasnda dunyann dort bir yanndan katk ve destek gelir. UNIX'e belirli bir standart getirilmesi icin yaplan calsmalara uyan Linux, POSIX standardn destekler. RedHat, Caldera gibi cesitli Linux surumleri da piyasada satlmakta, cok zengin bir dokuman ve arsiv kaynag ile kullanclara sunulmaktadr tabanl islemciler uzerinde kurulabilen ve Internet _ uzerinde bedava dagtlan diger isletim sistemlerinden bir digeri de FreeBSD'dir. FreeBSD, bir grup programc tarafndan BSD standartn 80x86 bilgisayarlara tasmak uzere gelistirilmistir ve Linux ile buyuk benzerlikleri bulunur. Linux isletim sisteminin guvenilir ve saglam yapsndan haberdar olmayan, hatta bu gercegi bilerek ucretli sistemlerdem medet uman kisiler vardr. Sabit kirli olmadan once bu sistem hakknda daha fazla verinin dagtlmas, kullanclarn bilinclendirilmesi gereklidir. Bu da ancak, Linux'un yapabildiklerini gostermekle olabilir. 1.6 Turkiye'de ve Dunyada Linux Eger Linux'u sever ve bu sistemin yaygnlasmasnda, bihaber kullanclara tantmnda onculuk etmek isterseniz, bu bolum tam size goredir. Henuz tuzel kisiligi olmayan Turkiye Linux Kullanclar Grubu sayfas < Turkiye'de Linux calsmalar icin iyi bir baslangc noktasdr. Turkce ve Ingilizce _ Turkiye'deki en genis kapsaml Linux sunucusunun genislemesinde yeni kirlere, cozum onerilerine ihtiyac vardr. Bu da ancak Linux seven bir kitlenin varlgyla mumkundur. Dunyada ve Turkiye'de Internet _ Servis Saglayclar ( ISS) _ Linux'u uzunca bir suredir ticari olarak kullanyorlar. Uygulama yazlmlar da bu yonde kullanclarn hizmetine sunuluyor. Fakat guvenlik sorunlar nedeniyle Linux kullanan servis saglayclar, musterilerini bu hizmetten yoksun tutuyorlar. Ack sistem kavramnn ve kullanmnn yaygnlasmas da bu sebepten dolay sekteye ugruyor. SSC (Specialized Systems Consultants - \Linux Journal" adnda bir dergiyi basaryla dagtyor. Tiraj onbinleri bulan bu aylk dergide bu isletim sistemini aktif kullanan herkes icin, her konuda, her duzeyde makale bulmak mumkundur. 1.7 Linux ve Donanm Destegi Bir isletim sisteminin tum kartlar tanmas, tum sabit disklerle calsabilmesi, tum giris/cks kartlaryla uyum icinde calsmas mumkun degildir. Bu konuda cok iddal olan tak-calstr sistemine sahip Windows95 bile bazen yetersiz kalabilmekte. Linux da piyasada yeralan hemen hemen butun donanmlarla birlikte calsabilir. Linux, uzerinde matematiksel islemci olsun veya olmasn Intel 386SX/DX, 486SX/DX/SX2/DX2/DX4, Pentium, PentiumPro, Pentium II ve MMX islemcilerde sorunsuz calsr. Bunlarla beraber (Cyrix 486 tabanl islemcilerinde nadiren sorun ckarsa da) 8 ODTU Bilgi Islem _ Dairesi, Mart 1998, Surum 1.0, CC-USG