Anlatım Bozuklukları II

Transkript

1 Anlatım Bozuklukları II

2 2 Özne Eksikliği Cümlede özne bulunmaması ya da özne olmayacak bir sözcüğün özne gibi kullanılması durumlarında görülmektedir. Kapının kolu bozulmuştu, bir türlü kapanmıyordu.( özne eksikliği vardır) Kapının kolu bozulmuştu, kapı bir türlü kapanmıyordu. Kitabın baskısı eylülde bitecek, ekimde piyasaya çıkacaktır. Kitabın baskısı eylülde bitecek, kitap ekimde piyasaya çıkacaktır.

3 3 Özne Eksikliği Hiçbiri bana inanmamış, beni yalancılıkla suçlamıştı. Hiçbiri bana inanmamış, hepsi beni yalancılıkla suçlamışı. Kimse bir yere kıpırdamasın, yere yatsın. Kimse bir yere kıpırdamasın, herkes yere yatsın.

4 4 Özne Eksikliği Şiirlerinde bol bol abartılmış sözcükler seçmesi yüzünden hitabet havası taşımaktadır. Şiirlerinde bol bol abartılmış sözcükler seçmesi yüzünden şiirleri hitabet havası taşımaktadır.

5 5 Dolaylı Tümleç Eksikliği Bu tür yanlışlıklar, farklı tümleçler alması gereken birden çok yüklemin birbirine bağlanması nedeniyle ortaya çıkar. Bu tümleçlerden sadece birinin kullanılması anlatım bozukluğuna neden olur. Cümlede bulunan bir tümlecin yüklemlerden biriyle uygun düşmemesi, bir başka tümlecin kullanımını gerektirir.

6 6 Dolaylı Tümleç Eksikliği Çukurova nın bereketli toprakları insanı diriltiyor, yaşama sevinci veriyor. Çukurova nın bereketli toprakları insanı diriltiyor, insana yaşama sevinci veriyor. Sanmayın ki halk bu sözleri dinler ve inanır. Sanmayın ki halk bu sözleri dinler ve bu sözlere inanır.

7 7 Dolaylı Tümleç Eksikliği Gönlünün derinliklerinde onu düşünüyor, şiirler yazıyordu gizlice. Gönlünün derinliklerinde onu düşünüyor, ona şiirler yazıyordu gizlice. Yaşam, onların istemlerini gerçekleştirmez, değer kazandırır. Yaşam, onların istemlerini gerçekleştirmez, onların istemlerine değer kazandırır.

8 8 Dolaylı Tümleç Eksikliği Hafta sonu tatillerinde kardeşlerini ziyaret ediyor, hasret gideriyordu. Hafta sonu tatillerinde kardeşlerini ziyaret ediyor, kardeşleriyle hasret gideriyordu.

9 9 Nesne Eksikliği Cümlede nesnenin olmaması da anlam bozukluğuna sebep olur. Köylüye baskı yapıyor, sindirmeye çalışıyordu. Köylüye baskı yapıyor, köylüyü sindirmeye çalışıyordu.

10 10 Yasalara göre paranın üzerine yazı yazmak, yırtmak yasaktır. Yasalara göre paranın üzerine yazı yazmak, parayı yırtmak yasaktır. Sana hiç darılmıyor, çok seviyoruz. Sana hiç darılmıyoruz. Seni çok seviyoruz.

11 11 Nesne Eksikliği Ona imreniyor ve başarısından ötürü de kıskanıyordu. Ona imreniyor ve başarısından ötürü de onu kıskanıyordu. Bu konuda söylenenlere inanıyor, her yerde öne sürüyordu. Bu konuda söylenenlere inanıyor, bunları her yerde öne sürüyordu.

12 12 Özne - Yüklem Uyumsuzluğu Kimi çoğul öznelerin çoğul yüklemlerle kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğudur.

13 13 Özne - Yüklem Uyumsuzluğu Tekillik-Çoğulluk: Özne çoğul Eylem adları Soyut kavramlar Organ adları Zaman adları Cansız varlıklar Bitki ve hayvan adları Yüklem tekil Bağrışmalar artıyordu. Düşünceleri tutarlıydı Ellerim bomboş kaldı. Aylar, yıllar geçti. Çanlar kimin için çalıyor? Kediler miyavlıyor.

14 14 Özne - Yüklem Uyumsuzluğu Tekillik-Çoğulluk: Belgisiz sıfat ve zamirler Karanfiller kurudu. Birkaç kişi seni sordu. Birkaçı seni sordu. Belgisiz sıfat ve zamirler Karanfiller kurudu. Birkaç kişi seni sordu. Birkaçı seni sordu.

15 15 Özne - Yüklem Uyumsuzluğu Tekillik-Çoğulluk: İstisnalar: Özne çoğul Yüklem çoğul İnsan tekil/çoğul Çocuklar iyi çalıştı (doğru) Çocuklar iyi çalıştılar (doğru) Teşhis sanatı (kişileştirme) Dağlar yeşil kürklerini giydiler. Mor menekşeler boyun büktüler

16 16 Özne - Yüklem Uyumsuzluğu Kişiler Açısından Uygunluk:

17 17 Özne - Yüklem Uyumsuzluğu Kişiler Açısından Uygunluk: İncelik ve övünme anlamında Telaşlı bir sevinç içindeydiniz. Biz, sınavdan korkmayız. Biz, ne günler gördük. Çoğul kişi eki

18 18 Yüklem Eksikliği Birleşik cümlelerde bulunan tek yüklem, kimi zaman öznelerden biriyle uyuşmazlık gösterir. Ayrıca yüklemin bütünlüğü sağlanmadan cümleler birbirine bağlanmışsa cümlede anlatım bozukluğu ortaya çıkar.

19 19 Yüklem Eksikliği Dershanede test dağıtımıyla ben, deneme sınavlarıyla arkadaşım ilgileniyor. Dershanede test dağıtımıyla ben ilgileniyorum, deneme sınavlarıyla arkadaşım ilgileniyor. O mutlu günde genç kızlar halay, delikanlılar türkü söylüyordu. O mutlu günde kızlar halay çekiyordu, delikanlılar türkü söylüyordu.

20 20 Yüklem Eksikliği Müzik konusunda ben onu, o da beni etkilemek istemez. Müzik konusunda ben onu etkilemek istemem, o da beni etkilemek istemez. Şiiri az, romanı hiç sevmem. Şiiri az severim, romanı hiç sevmem.

21 21 Yüklem Eksikliği Çocuklar oyunu çok, dersi pek sevmiyor. Çocuklar oyunu çok seviyor, dersi pek sevmiyor. O yıllarda ben otuz, o ise otuz beş yaşlarındaydı. O yıllarda ben otuz yaşındaydım, o ise otuz beş yaşlarındaydı. Bu tür yanlışlıklar Ortak Yüklem Kullanılması diye de adlandırılabilir.

22 22 Eylemsi Yanlışları Sorun, arkadaşımızın bizi bu konuda iyi aydınlatamamış olduğundan kaynaklanıyor. Cümlede kaynaklanma nın nedeni açıklanıyor. Ancak olduğundan sözü nedenin belli olduğu yerlerde kullanılır. Örnek cümlede bir sonuca bağlama yoktur. Sorun, arkadaşımızın bizi bu konuda iyi aydınlatamamış olmasından kaynaklanıyor.

23 23 Eylemsi Yanlışları Vergilerin yeni sisteme göre toplanacağını sağlayacaklar. toplanacağı sözü gelecekte yapılacak bir işi bildirir. Cümlede, böyle bir anlam yoktur; bir eylemin yapılmasının sağlanması söz konusudur. Vergilerin yeni sisteme göre toplanmasını sağlayacaklar.

24 24 Eylemsi Yanlışları Ona buraya gelmeden önce mi, sonra mı telefon ettin? Cümlede önce ve sonra sözcükleri gelmeden ulacına bağlanmış. Gelmeden önce denir, ama gelmeden sonra denilemez. Ona buraya gelmeden önce mi, geldikten sonra mı telefon ettin?

25 25 Eylemsi Yanlışları Beni en çok sevindiren senin geldiğindir. Kişiyi gelmek eyleminin yapılmasını sevindirmiştir. Bu anlam, eylem adının kullanılmasıyla ortaya çıkar. Beni en çok sevindiren senin gelmendir.

26 26 Eylemsi Yanlışları Çok az veya hiç çalışmadan sınava girdiler. Çok az çalışmadan yanlıştır. Cümlede tercih etme anlamı taşıyan veya bağlacı farklı iki eylemsinin bulunmasını belirtiyor. Çok az çalışarak veya hiç çalışmadan sınava girdiler.

27 27 Tamlama Yanlışlıkları Sıfatın ve İsmin Ortak Tamlanana Bağlanması: Yaşlı komşumuz en çok serüven ve tarihi romanlar okumayı severdi. Serüven ve tarihi romanlar Yaşlı komşumuz en çok serüven romanları ve tarihi romanlar okumayı severdi.

28 28 Tamlama Yanlışlıkları Sıfatın ve İsmin Ortak Tamlanana Bağlanması: Kırmızı güller ve ağaçlar burada insana yaşama sevinci veriyor. Kırmızı güller ve kırmızı ağaçlar olmaz. Bu tamlama yanlışlığını düzeltmenin iki yolu vardır: Ağaçlar ve kırmızı güller burada insana yaşama sevinci veriyor. Kırmızı güller ve yeşil ağaçlar burada insana yaşama sevinci veriyor.

29 29 Tamlama Yanlışlıkları Sıfatın ve İsmin Ortak Tamlanana Bağlanması: Bu yasadan özel ve kamu kuruluşlarında çalışanlar yaralanacak. Bu yasadan özel kuruluşlarda ve kamu kuruluşlarında çalışanlar yararlanacak.

30 30 Tamlama Yanlışlıkları Tamlayan Tamlanan Ekinin Eksikliği / Fazlalığı: Bu futbolcu, takıma yararlı olması için sürekli çalışması gerekir. Bu futbolcu-n-un takıma yararlı olması için sürekli çalışması gerekir. (Tamlayan ekinin eksikliği vardır.)

31 31 Tamlama Yanlışlıkları Tamlayan Tamlanan Ekinin Eksikliği / Fazlalığı: Hece ölçüsüyle yazılmış şiirler, biraz da anlama önem vermeleri gerekir. Hece ölçüsüyle yazılmış şiirler-in biraz da anlama önem vermeleri gerekir.( Tamlayan ekinin eksikliği vardır.)

32 32 Tamlama Yanlışlıkları Tamlayan Tamlanan Ekinin Eksikliği / Fazlalığı: Bu, yönetmenin savaşta ölenlerin anısına son filmdir. Bu, yönetmenin savaşta ölenlerin anısına son film-i-dir. (tamlanan eki eksikliği vardır)

33 33 Tamlama Yanlışlıkları Tamlamalardaki Tekillik-Çoğulluk Sorunu: Çoğul anlamı taşıyan bir sıfattan sonra gelen ad tekil olmalıdır. Birçok seneler geçti. Birçok sene geçti. (doğru) Her türlü tedbirler alındı. Her türlü tedbir alındı. (doğru) Fazla işlerim dolayısıyla gelemedim. Fazla işim dolayısıyla gelemedim (doğru)

34 34 Tamlama Yanlışlıkları Tamlamalardaki Tekillik-Çoğulluk Sorunu: Sayı sıfatlarıyla kurulan sıfat tamlamalarında ad her zaman tekildir. Bizde iki türlü düşünürler vardır. Bizde iki türlü düşünür vardır. (doğru) Sana beş kitaplar aldım. Sana beş kitap aldım (doğru) Not: Yedi Cüceler, Kırk Haramiler, Beş Hececiler gibi örnekler kalıplaşmış kullanımlardır.

35 35 Zamir Belirsizliği III. tekil kişi iyelik ekiyle belirtme durum eki bir sözcükte üst üste kullanıldığında tamlama yoksa cümlede zamir belirsizliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu oluşur. Sınavı kazandığını duydum. Sen-in sınavı kazan-dığ-ın-ı duydum. (doğru) O-n-un sınavı kazan-dığ-ı-n-ı duydum. (doğru)

36 36 Zamir Belirsizliği Yarışmada birinci olduğuna sevindim. (Onun mu, senin mi belli değil) Yarışmada senin birinci olduğuna sevindim (doğru) Yarışmada onun birinci olduğuna sevindim. (doğru)

37 37 Zamir Belirsizliği Not: Bu tür kullanımlarda, anlamı metnin bağlamından çıkarmak mümkündür. Ancak cümleler tek başına kullanıldığında zamir belirsizliği söz konusudur.

38 38 Bağlaçlarla İlgili Yanlışlıklar Ne Konya yı ne de Erzurum u görmedim. Ne Konya yı ne de Erzurum u gördüm. (doğru) Not: Türkçede, iki olumsuz bağlacın kullanıldığı yüklem her zaman olumludur.

39 39 Bağlaçlarla İlgili Yanlışlıklar Oraya gidersen Etnografya ya da Kurtuluş Savaşı müzelerini gezmelisin. Ya da bağlacı cümleye tercih etme anlamı katar; oysa cümlede ikisinden birinin değil, her ikisinin de yapılması istenmiştir. Ayrıca müzelerini sözcüğü de ortak tamlanandır. Oraya gidersen Etnografya müzesini ya da Kurtuluş Savaşı müzesini gezmelisin.(doğru)

40 40 Bağlaçlarla İlgili Yanlışlıklar Yanlış bir şey yapsan da kızmaz, ama inanılmayacak kadar anlayışlıdır. Ama bağlacı karşıtlık bildiren cümlelerde kullanılır. Oysa, bu cümlede her iki yargı da olumludur. İkinci cümle birinci cümlenin açıklamasıdır. Yanlış bir şey yapsan da kızmaz çünkü inanılmayacak kadar anlayışlıdır.(doğru)

41 41 Bağlaçlarla İlgili Yanlışlıklar Not: Ama, fakat, yalnız, ancak = karşıtlık Ya da, ve = tercih Çünkü, zira = açıklama Ve, ile = bağlama

42 42 Zaman ve Kişi Eki Uyumsuzluğu Sabahları erken kalkar, serin havada koşuyordu. Yüklemlerdeki zaman eklerinde uyumsuzluk vardır. Birinci cümlenin yükleminde şimdiki zaman eki vardır. Yüklemler, ya kalkar / koşar ya da kalkıyor / koşuyor biçiminde kullanılmalıdır.

43 43 Zaman ve Kişi Eki Uyumsuzluğu Çocuklar top oynuyor, biz yemek hazırlıyorduk. Çocuklar top oynuyor-du, biz yemek hazırlıyorduk. Yüklemlerdeki birinci zaman eklerinin aynı olmasına karşın ikinci yüklemdeki zaman ve kişi ekinin ortak kullanımı anlatım bozukluğuna neden olmuştur.

44 44 Zaman ve Kişi Eki Uyumsuzluğu Birinci yüklem, III. çoğul kişi ekiyle kullanıldığında cümle düzeltilebilir. Seyircilerle biz eleştirmenler, bir kez daha ters düştü sanırım. Seyircilerle biz eleştirmenler, bir kez daha ters düştük sanırım. (doğru)

45 45 Çatı Uyumsuzluğu Çatı Eklerindeki Uyumsuzluk: Bir cümlede hem etken hem edilgen çatılı bir eylem veya eylemsinin kullanılması çatı uyumsuzluğuna neden olur. Okuldaki öğrenciler toplanıp pikniğe gidildi. Okuldaki öğrenciler toplanıp pikniğe gittiler. (doğru) etken etken

46 46 Çatı Uyumsuzluğu Çatı Eklerindeki Uyumsuzluk: Çatı yanlışlığı da birleşik cümlelerde görülen bir uyumsuzluktur. Birleşik cümleyi belirledikten sonra her iki cümlenin de eylem veya eylemsileri çatı bakımından kontrol edilir. Her ne kadar şehrin dışında bir ev tutmuşsa da beklenilen sessizliğe kavuşulamamıştır.

47 47 Çatı Uyumsuzluğu Çatı Eklerindeki Uyumsuzluk: İlk eylemin etken olmasına karşın diğer eylemler edilgendir. Eylemlerin üçü de ya etken ya edilgen olmalıdır. Cümlenin düzeltilmiş biçimi şöyle olmalıdır: Her ne kadar şehrin dışında bir ev tutmuşsa da beklediği sessizliğe kavuşamamıştır. Her ne kadar şehrin dışında bir ev tutulmuşsa da beklenilen sessizliğe kavuşulamamıştır.

48 48 Çatı Uyumsuzluğu Birleşik Eylemlerdeki Çatı Yanlışlıkları: Yanlış icat oldu ilave oldu iptal oldu kaydoldu mahkeme oldu tahliye oldu tahrik oldu Doğru icat edildi, icat olundu ilave edildi, ilave olundu iptal edildi, iptal olundu kaydedildi, kaydı yapıldı mahkeme edildi tahliye edildi tahrik edildi

49 49 Çatı Uyumsuzluğu Birleşik Eylemlerdeki Çatı Yanlışlıkları: Yanlış tahrip oldu tasfiye oldu tayin oldu tehir oldu Doğru tahrip edildi, tahrip olundu tasfiye edildi, tasfiye olundu tayin edildi, tayini çıktı, tayin olundu tehir etti, tehir edildi

50 50 Çatı Uyumsuzluğu Çift Edilgenlik Sorunu: Edilgen yapma olanaklarının üst üste kullanılması, aynı anlamın iki kez verilmesine (gereksiz alamsal yinelemelerine) yol açıyor. İmgenin yanlış kavranıldığını da düşünmek istemiyorum. İmgenin yanlış kavrandığını da düşünmek istemiyorum. (doğru)

51 51 Çatı Uyumsuzluğu Çift Edilgenlik Sorunu: Hastalığın erişkinlerde de görülebilineceği unutulmamalıdır. Hastalığın erişkinlerde de görülebileceği unutulmamalıdır. (doğru)

52 52 Ekeylem Eksikliği Yüklemi ad soylu olan cümlelerde, yüklemler arasındaki bütünlüğün sağlanamamasından kaynaklanana bir anlatım bozukluğudur. Kitaplar oldukça pahalı, alınabilecek gibi değildi. 1 2 Kitaplar oldukça pahalıydı, alınabilecek gibi değildi.

53 53 Ekeylem Eksikliği Birinci cümlenin sonundaki pahalı sözcüğü yargı bildirmediği için ikinci cümlenin sonundaki değildi yüklemiyle kullanılır. Bu durumda, şöyle bir cümle ortaya çıkar. Kitaplar oldukça pahalı değildi, alınabilecek gibi değildi.

54 54 Ekeylem Eksikliği Bu kullanımdaki anlatım bozukluğunu düzeltmek için pahalı sözcüğünün sonuna değil sözcüğünün aldığı -dı ekeylemi getirilmelidir. Sınav sonucunda Ali başarılı, Ayşe başarılı değilmiş. Sınav sonucunda Ali başarılıymış, Ayşe başarılı değilmiş. (doğru)

55 55 Ekeylem Eksikliği Akıllı bir insan ancak şansı pek açık değildi. Akıllı bir insandı ancak şansı pek açık değildi. (doğru) Hava açık ama soğuk değildi. Hava açıktı ama soğuk değildi. (doğru)

56 56 Yapısal Yanlışlıklar İyelik Ekinin Gereksiz Kullanılması: Bir sözcükte iyelik ekiyle durum ekinin üst üste kullanılması ad tamlaması kurulduğunda gereklidir. Diğer durumlarda dil yanlışlığına neden olur. Koskoca adam konuşmasını, çalışmasını, dinlemesini, kısaca, yaşamasını bilmiyor. Koskoca adam konuşmayı, çalışmayı, dinlemeyi, kısaca yaşamayı bilmiyor. Bu tür yanlışlıklar İyelik Ekinin Gereksiz Kullanılması diye de adlandırılır.

57 57 Yapısal Yanlışlıklar Ek ve Sözcüklerle İlgili Yanlışlıklar: Yazarlarımızın köy yaşayışına ilgilenmeleri toplumumuz açısından çok yararlıdır. İlgilenmek sözü ile edatına bağlı sözlerle kullanılır. Yazarlarımızın köy yaşayışıyla ilgilenmeleri toplumumuz açısından çok yararlıdır.(doğru)

58 58 Yapısal Yanlışlıklar Ek ve Sözcüklerle İlgili Yanlışlıklar: Çocuklarımıza öğrettiklerimizden aksini yapıyorsak, bizim gibi davrandıklarında onları kınamaya hakkımız yoktur. Bu kural, tamlanan sözcük belgisiz zamir veya adlaşmış sıfat olduğunda geçerlidir.

59 59 Yapısal Yanlışlıklar Ek ve Sözcüklerle İlgili Yanlışlıklar: Öğrencilerimizden birkaçı, birçoğu, hiçbiri, öğrencilerden en çalışkanı gibi. Çocuklarımıza öğrettiklerimizin aksini yapıyorsak, bizim gibi davrandıklarında onları kınamaya hakkımız yoktur. (doğru)

60 60 Yapısal Yanlışlıklar Ek ve Sözcüklerle İlgili Yanlışlıklar: Konya da iki katlı evin çökmesi sonunda iki kişi öldü. Bu cümleden, Konya da iki katlı tek ev bulunduğu anlamı çıkıyor. Konya da iki katlı bir evin çökmesi sonunda iki kişi öldü. (doğru)

61 61 Anlam Açısında Tekillik- Çoğulluk Sorunu Katiyen evet, hayır kelimesini kullanmayacaksınız. Katiyen evet, hayır kelimelerini kullanmayacaksınız. Bazı merkezlerimizde günün en düşük ve en yüksek hava sıcaklığı şöyle olacak. Bazı merkezlerimizde günün en düşük ve en yüksek hava sıcaklıkları şöyle olacak.

62 62 Anlam Açısında Tekillik- Çoğulluk Sorunu Ankara da meydana gelen trafik kazasında iki kişi hayatını kaybetti. Ankara da meydana gelen trafik kazasında iki kişi hayatlarını kaybetti. Çok acılar çektim Çok acı çektim.

63 63 Anlam Açısında Tekillik- Çoğulluk Sorunu Her çeşit özel kurumlar Her çeşit özel kurum Son yıllarda çoğu yönetmenimizin içine düştükleri bir çıkmaz var. Son yıllarda çoğu yönetmenimizin içine düştüğü bir çıkmaz var.

64 64 Sonuç Dilde, İhmalin, Tembelliğin Ve Kolaya Kaçmanın Meydana Getireceği Bozulmalar, Kolay Kolay Düzeltilemez. Bu Nedenlerle Anlatım Bozukluklarının Önlenebilmesi İçin: Her sözcüğün yazılışıyla birlikte doğru söylenişi de kavranmalıdır. Sözlük ve yazım kılavuzu kullanma alışkanlığı kazanılmalıdır.

65 65 Sonuç Çoğunlukla yaşayan Türkçedeki sözcükler kullanılmalı; eski, az kullanılan veya tutunamamış sözcükler üzerinde ısrar edilmemelidir. Türkçede tam karşılığı bulunduğu halde dilimize girmiş olan yabancı dillere ait sözcükler kullanılmamalıdır. Yazılı ve sözlü anlatımda duru, yalın ve açık cümleler seçilmelidir.

66 66 Teşekkürler Yrd. Doç. Dr. Mediha MANGIR Türk Dili II Anlatım Bozuklukları II Ünite 13