POLİTİKA ÖNERİLERİ ve SONUÇ RAPORU

Transkript

1 "Bu Proje Avrupa B rl ğ ve Türk ye Cumhur yet tarafından finanse ed lmekted r" Ç O CUKL ARA ENGEL YOK POLİTİKA ÖNERİLERİ ve SONUÇ RAPORU Sivil Toplum Geliştirme Merkezi ANTALYA

2 POLİTİKA ÖNERİLERİ ve SONUÇ RAPORU Hazırlayan: UĞUR KAYA ÖZEL EĞİTİM UZMANI * Bu yayın Akt f Engell ler Gençl k ve Spor Kulübü Derneğ n n S v l Toplum Örgütler Arasında D yaloğun Gel şt r lmes -II h be programı altında "Avrupa B rl ğ ve Türk ye Cumhur yet tarafından finanse ed len" TR2011/ referans numaralı Çocuklara Engel Yok projes kapsamında hazırlanmıştır. * "Bu yayın Avrupa B rl ğ 'n n yardımıyla hazırlanmıştır. Bu yayının çer ğ nden yalnızca Akt f Engell ler Gençl k ve Spor Kulübü Derneğ sorumlu olup, herhang b r şek lde AB'n n görüşler n yansıttığı şekl nde yorumlanamaz"

3 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...3 BÖLÜM 1. GİRİŞ 1.1- ENGEL/ENGELLİLİK NEDİR ENGELLİLER VE SOSYAL YAŞAM ENGELLİLERİN EĞİTİMİNDE KAYNAŞTIRMA UYGULAMALARI ENGELLİLER VE HUKUK SAHA ÇALIŞMASININ AMAÇLARI UYGULAMA SÜRECİ VE VERİLERİN TOPLANMASI VERİLERİN ANALİZİ...38 BÖLÜM 2. BULGU ÖZETLERİ 2.1- ENGELLİ BİREYLER BULGU ÖZETİ ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/ BAKIMINI ÜSTLENEN KİŞİLER BULGU ÖZETİ ENGELSİZ BİREYLERİN ENGELLİ BİREYLERE YÖNELİK TUTUMLARI BULGU ÖZETİ BÖLÜM 3. BULGULAR VE YORUMLAR TABLOLAR VE GRAFİKLER LİSTESİ ENGELLİ BİREYLERE UYGULANAN ANKETLERİN BULGULARI a- ENGELLİ BİREYLERİN DEMOGRAFİK BULGULARI b- ENGELLİ BİREYLERİN SOSYO-KÜLTÜREL YAŞAM BULGULARI ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/BAKIMINI ÜSTLENEN KİŞİLERE UYGULANAN ANKETLERİN BULGULARI a- ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/BAKIMINI ÜSTLENEN KİŞİLERİN DEMOGRAFİK BULGULARI b- ENGELLİ BİREYLERE REFAKAT EDEN/BAKIMINI ÜSTLENEN KİŞİLERİN SOSYO-KÜLTÜREL YAŞAM BULGULARI ENGELLİ BİREYLERİN SAĞLIK BİLGİLERİ VE SAĞLIK HİZMETİ ALMA BULGULARI ENGELLİ BİREYLERİN EĞİTİM BİLGİLERİ VE EĞİTİM HİZMETİ ALMA BULGULARI ENGELSİZ BİREYLERİN ENGELLİ BİREYLERE YÖNELİK TUTUMLARININ BULGULARI BÖLÜM 4. ÖNERİLER KAYNAKLAR

4 ÖNSÖZ Akt f Engell ler Gençl k ve Spor Kulübü Derneğ ; Engell ler n spor faal yetler n n etk nleşt r lmes ve gel şt r lmes n sağlamak, bu konuda çalışmalar yapan k ş ve kuruluşlara destek vermek, engell ler n eğ t m ve sağlık ht yaçlarına katkıda bulunarak sosyal dayanışmalarını sağlamak, onları yaşamın her alanında olduğu g b sporda da akt f hale get rmek ç n çalışmalar yapmak amacıyla kurulmuştur. Akt f Engell ler Gençl k ve Spor Kulübü Derneğ olarak yürüttüğümüz No Barr ers for Ch ldren Çocuklara Engel Yok projes, Türk ye Sakatlar Derneğ ve Altı Nokta Körler Derneğ Antalya Şubeler le Akden z Ün vers tes Proje Gel şt rme, Uygulama ve Araştırma Merkez şb rl ğ le uygulamaya koyulmuştur. Projem z S v l Toplum Gel şt rme Merkez 'n n yürütücülüğünü üstlend ğ S v l Toplum Örgütler Arasında D yaloğun Gel şt r lmes -II h be programı çerçeves nde gerçekleşt r lecek yerel uygulama, ulusal pol t ka hedefler olan özel b r engell hakları projes d r. Projem z temel olarak Antalya'da kamet eden 15 yaş altı çocukların eğ t m ve sosyal katılım süreçler nde karşı karşıya kaldığı problemler n tesp t, bu problemlerle kend ler n n ve a leler n n mücadele yöntemler n n değerlend r lmes ve elde ed len sonuçlara göre pol t ka uygulayıcılara referans olab lecek yayınların hazırlanarak kamuoyu le paylaşılması hedefi çerçeves nde kurgulanmıştır. Proje çerçeves nde yapılan saha çalışmasının b r ürünü olan bu k tap l m zde yaşayan 15 yaş altı engell b reyler n ve bu b reylere refakat eden/bakımını üstlenen k ş ler n sosyo-kültürel yaşantılarının ne boyutta olduğu ve karşılaştıkları zorluklarla lg l görüşler n n ortaya konulması amacı le hazırlanmıştır. İl m zde yaşayan engell ler n sosyal hayata katılımı l m z n gel şm şl k düzey le paralel olacaktır. Unutulmamalıdır k bu katılımın arttırılması ç n tüm b reylere mutlaka görevler düşmekted r. Engell b reyler ç n s nema, konser, alışver ş, spor alanları g b yerlerde fiz ksel düzenlemeler n arttırılması ve bu b reyler n ulaşımlarının sağlanması engell b reyler n sosyal hayata katılımını arttıracak etkenlerdend r. Bunun yanında engell lere yönel k tutumların poz t f yönde değ şt r lmes b le engell b reyler n sosyal ortamlarda daha rahat olmalarına yol açacak ve onları rahatlatacaktır. Bu çalışmanın sonuçları ncelend ğ nde engell b reyler n ve bu b reylere refakat eden/bakımını üstlenen k ş ler n genel stekler n n de bu yönde olduğu görülmekted r. Sonuçlar detaylı olarak ncelend ğ nde engell b reyler ç n yürütülecek projelerde ya da onlara ver lecek h zmetlerde neler yapılması gerekt ğ görüleb l r. Sonuçlar engell lere yönel k h zmet sunan kamu kuruluşları, beled yeler, hastaneler ve özel kuruluşlar ç n rehber olması d lekler m zle Unutmayalım k hep m z n engell b reyler ç n yapab leceğ ve onlardan öğreneb leceğ b r şeyler mutlaka vardır Nurdan ÖZSOY Akt f Engell ler GSK Derneğ Başkanı

5 BÖLÜM 1. GİRİŞ 1.1- ENGEL/ENGELLİLİK NEDİR Tanım olarak engell sakat ve özürlü kel meler yer ne kullanılsa da bu sözcükler farklı anlamlara gelmekted r. Özürlü ter m "özürlülüğü" odak noktasına koymayı gerekt ren, yan özürlülük olgusunu nesnelleşt ren b r kavramdır. Buna karşın engell l k, hemen olmasa da zamanla bu zorunluluktan kurtulab lmey, düşünceler m zde yumuşama ve esnekl k sağlamayı başarab lecek b r ter m olarak görünmekted r. Son dönemlerde se alanyazında ve günlük yaşamda Yeters zl kten etk lenm ş b rey ya da Özel gereks n ml b rey tanımı kullanılmaktadır. 1. BM'den engell tanımı: B rleşm ş M lletler Genel Kurulu'nun kabul ett ğ Engell K ş ler n Hakları B ld rges 'nde engell tanımı şöyle yapılmaktadır. Normal b r k ş n n k ş sel ya da sosyal yaşantısında kend kend s ne yapması gereken şler, bedensel veya ruhsal yetenekler ndek kalıtımsal ya da sonradan olma herhang b r noksanlık sonucu yapamayanlar Sayılı Özürlüler (Engell ler) Kanunu: Doğuştan veya sonradan herhang b r nedenle bedensel, z h nsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yetenekler n çeş tl derecelerde kaybetmes neden yle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereks n mler n karşılama güçlükler olan ve korunma, bakım, y leşt rme, danışmanlık ve destek h zmetler ne ht yaç duyan k ş özürlü olarak tanımlanmaktadır. WHO - Dünya sağlık örgütünce yapılan engell tanımı: Özürlülük kavramına Dünya Sağlık Örgütü, B rleşm ş M lletler ve ILO tarafından farklı bakış açılarından yaklaşılmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü, özürlülük kavramı hakkında aşağıdak g b hastalık sonuçlarına dayanan, sağlık yönüne ağırlık veren b r tanımlama ve sınıflama yapmıştır: Noksanlık (Impa rment): Sağlık bakımından noksanlık ps koloj k, anatom k veya fiz ksel yapı ve fonks yonlardak b r noksanlığı veya denges zl ğ fade eder. Özürlülük (D sab l ty): Sağlık bakımından Engell l k b r noksanlık sonucu meydana gelen ve normal sayılab lecek b r nsana oranla b r ş yapab lme yeteneğ n n kaybed lmes ve kısıtlanması durumunu fade eder. Malul yet (Hand cap): Sağlık bakımından malul yet b r noksanlık veya engell l k sonucunda, bel rl b r k ş de meydana gelen ve o k ş n n yaş, c ns yet, sosyal ve kültürel durumuna göre normal sayılab lecek faal yette bulunma yeteneğ n önleyen ve sınırlayan dezavantajlı b r durumu fade eder. ALANYAZINDA TANIMLAR Zedelenme-Sapma: B rey n ps koloj s nde, fizyoloj s nde ve anatom s nde meydana gelen geç c ya da kalıcı türden b r kayıp, görev bozukluğu veya yapı bozukluğuna zedelenme den r. Erken dönemde anne kaybı, gözler n görmemes veya eller n kaybetme yürüyememe vb. durumlar zedelenme olarak değerlend r leb l r.

6 Yeters zl k: Yeters zl k geç c -kalıcı, g der leb l r-g der lemez, gel şenger leyen, etk s durumdan duruma değ şeb len özell kler göstereb l r. Bunlar derecel d r. Yeters zl k daha çok b reye bağlıdır, b reyseld r. Özür-Engel: B rey n yeters zl k yüzünden kend nden beklenen roller oynayamaması durumudur. Okuyamama yeters zl ğ neden yle çocuk öğrenen öğrenc rolünü oynayamaz. Bu yönüyle engell sayılır. ENGELLİLİK TÜRLERİ Z h nsel Engell : Çeş tl derecelerde z h nsel yeters zl ğ olan b reyd r. Z h nsel yeters zl ğ olan b reyler (mentalretardasyon), Down Sendromundan etk lenm ş b reyler, Fen lketonür den etk lenm ş b reyler (z h nsel yeters zl ğe yol açmışsa) bu grupta yer almaktadır. İş tme Engell : Tek veya k kulağında tam veya kısm ş tme kaybı olan b reyd r. İş tme c hazı kullanan b reylerde bu grupta yer almaktadır. Görme Engell : Tek veya k gözünde tam veya kısm görme kaybı veya bozukluğu olan b reyd r. Görme kaybı le b rl kte göz protez kullananlar, renk körlüğü, gece körlüğü olanlar da bu grupta yer almaktadır. Ortoped k Engell : Kas ve skelet s stem nde yeters zl k, eks kl k ve fonks yon kaybı olan b reyd r. Kol, ayak, bacak, parmak ve omurgalarında kısalık, eks kl k, fazlalık, yokluk, hareket kısıtlılığı, şek l bozukluğu, kas güçsüzlüğü, kem k hastalığı olanlar, felçl ler, serebralpals, spast s tes ve sp nab fida'dan etk lem ş b reyler bu grupta yer almaktadır. D l ve Konuşma Engell : Herhang b r nedenle konuşamayan veya konuşmanın hızında, akıcılığında, fades nde bozukluk olan ve ses bozukluğu olan b reyd r. İş tme problem olmadığı halde konuşamayanlar, gırtlağı alınanlar, konuşmak ç n alet kullananlar, kekemeler, afaz, d l-dudak-damak, çene yapısında bozukluk olanlar bu grupta yer almaktadır. Ruhsal ve Duygusal Rahatsızlığı Olanlar: Duygu, düşünce ve davranışlardak normalden farklı örüntüler neden le günlük yaşam akt v teler ne tamamlamada, b reyler arası l şk ler n devam ett rmede güçlük yaşayan b reyd r. Depresyon ş zofren g b hastalıklar bu grupta yer almaktadır. Süreğen Hastalık: B rey n çalışma kapas tes ve fonks yonlarının engellenmes ne neden olan, tedav gerekt ren hastalıklardır (kan hastalıkları, kalp-damar hastalıkları, solunum s stem hastalıkları, s nd r m s stem hastalıkları, drar yolları ve üreme yolları hastalıkları, c lt ve der hastalıkları, kanserler, endokr n ve metabol k hastalıkları, s n r s stem hastalıkları, HIV bu grupta yer almaktadır.) D kkat Eks kl ğ ve H perakt v te Bozukluğu: Çocukta 7 yaşından önce başlayan, en az k ortamda (ev, okul) 6 ay süreyle yaşına ve gel ş m sev yes ne uygun olmayan d kkat eks kl ğ, aşırı hareketl l k, h perakt v te ve dürtüsell k bel rt ler yle görülen bozukluktur.

7 İLİMİZDEKİ ENGELLİLİK PROFİLİ Türk ye İstat st k Kurumu (TÜİK, 2010) ver ler ne göre ülkem zdek Engell Oranı; Toplam nüfusun %12.29'dur. Yan ülkem zde 9 m lyon engell b rey bulunmaktadır. Antalya'da yaşayan engell b rey sayısı: Okuryazar olmayan engell sayısı: 3134 İlkokul ve lköğret m mezunu engell sayısı:4302 Orta öğret m mezunu engell sayısı: 276 Okul önces ne devam eden engell sayısı: 587 İlköğret m okul ve kurumlarına g den kaynaştırma öğrenc sayısı: 1918 İlköğret m okulu özel eğ t m sınıfına g den engell öğrenc sayısı: 626 Ortaöğret m kurumlarına g den y ne kaynaştırma öğrenc s sayısı: 244 Ortaöğret m kurumlarında özel eğ t m sınıfına g den öğrenc sayısı: 1164 İk nc b r engel bulunan engell sayısı: yaş arası h çb r okula veya rehab l tasyon merkez ne g tmeyen sayısı: 114'tür. TARİHSEL GELİŞİM Tar hte engell b reylere yönel k yaklaşımlara bakıldığında; Esk Mısır'da M.Ö. 11 ve 12. yüzyıllarda esk Mısır'da, okullarda ver len ders k taplarında şöyle b r bölüme rastlanmıştır: ''B r körle gülüp alay etme. B r cücey aşağılama. Ağır felçl b r nsanın durumunu daha da zorlaştırma. Tanrı'nın yarattığı z h nsel engell b r nsanla alay etme.'' Roma İmparatorluğunda se, yen doğan veya çocukluğunun lk yaşlarında engell olduğu anlaşılanların babaları tarafından öldürülmes ne yasa le z n ver ld ğ görülmekted r. Ortaçağa gel nd ğ nde se k l sen n etk s le Engeller n çler nde b r şeytan olduğuna nanılmış ve o dönemde doğan engell bebekler öldürülerek şeytanın ortadan kaldırıldığına nanılmıştır. Engell nsanlar toplumdan zole ed lm ş, böyle nsanların karakter problemler olduğu topluma öğret lmeye çalışılmıştır. Genelde z h nsel engell ler 'Del ' olarak adlandırılmış. Ancak bunların b r kısmından da özel durumları yüzünden korkulmuş, az da olsa kutsal varlıklar olarak kabul ed lm şt r. Tar hte engell b reyler toplumsal let ş m zorlukları ve tanılanma le lg l b lg düzey ndek eks kl klerden dolayı sosyal hayatta yer alamamışlardır. Modern anlamda engell b reyler ç n lk rehab l tasyon merkezler 1820'de Almanya'da kurulmuş ve bu b reyler n tanılanması, gruplanması ve toplumsal entegrasyonları le lg l çalışmalar yapılmıştır. Bu gruplama ve tanılama çalışmaları sonucunda engell b reyler n eğ t m ve toplumla kaynaşmaları ç n etk l b r çalışmaya g d ld ğ söyleneb l r.

8 B r nc Dünya Savaşını tak p eden yıllarda, savaşta yaralanan çok sayıda nsanın yaşamlarını engell olarak sürdürmek zorunda kalmaları neden yle y leşt rme kurumları kurulmaya başlanmıştır. İlk açılan y leşt rme kurumları arasında New York'ta 1917'de açılan Sakatlar ve Maluller Enst tüsü, 1919'da açılan M lqeukee Sakatlar Rehab l tasyon Merkez sayılab l r. İk nc Dünya savaşından sonrak yıllarda entegrasyon ve normalleşt rme kavramları ortaya atılmıştır. Savaş sonrasında ortaya çıkan şgücü açığının, kısmen de olsa savaşta yaralanan engell lerle karşılanmak zorunda kalınması bu k ş ler n rehab l te ed lmes n gündeme get rm şt r. 1950'l yıllar aynı zamanda nsan hakları konusundak görüş ve uygulamaların da yoğun olarak tartışıldığı yıllardır. Bu gel şmen n de etk s yle, örneğ n 1950 yılında Cenova Konferansında engell ler n sosyal rehab l tasyonu gündeme get r lerek eğ t m, tedav, meslek rehab l tasyon ve st hdam konularında uluslararası standartlar bel rlenmes ön görülmüştür yılında B rleşm ş M lletler tarafından UNDP, ILO, WHO, UNESCO,CEF, UN g b uluslararası kuruluşların katılımının sağlandığı b r toplantıda yen b r bakış açısıyla eğ t m ve rehab l tasyon programları gel şt r l rken, engell lerle lg l konuların da bu kuruluşların programlarına dah l ed lmes stenm şt r.1960'ların sonlarında se Sosyal Model yaklaşımı adı ver len yen bakış açısıyla engell ler n yaşadıkları sınırlılıklar le çevresel etkenler ve toplumda engell lere yönel k tutumlar arasındak yakın l şk ye şaret ed lerek engell l ğ n toplumsal yanı vurgulanmaya başlanmıştır. Bu yen anlayış, uluslararası kuruluşların, özell klede B rleşm ş M lletler ve bağlı örgütler n engell l k pol t kalarına yansımıştır yılında B rleşm ş M lletler Genel Konsey Sosyal Kalkınma ve Kalkınma Sürec ne Da r B ld rgey yürürlüğe koymuştur. Bu b ld rgen n19. Maddes z h nsel ve bedensel engell ler n topluma katılımının arttırılması da dâh l olmak üzere sağlık, sosyal güvenl k ve sosyal refah önlemler n n alınmasını ön görmekted r. B rleşm ş M lletler Genel Kurulunun İnsan Hakları Evrensel B ld rges ne ek olarak yayımladığı Engell Hakları B ld rges le tüm engell ler n haklarının d n, d l, ırk, c ns yet, deoloj k ayrım yapılmaksızın garant altına alındığı vurgulanmıştır. Engell lere l şk n gel şmeler 1980'lerden t baren artmış, B rleşm ş M lletler Genel Kurulu 3 Aralık 1981 tar h nde aldığı b r kararla o yılı Engell ler Yılı lan etm şt r. Aynı yıl 'fırsat eş tl ğ ' kavramı lk olarak İng ltere'de b r s v l toplum örgütü tarafından ortaya konulmuştur. Bu kavram 1980 sonrası uluslararası engell l k pol t kalarını etk lem şt r. Bu süreçte engell ler n toplumsal yaşamda yer almalarını sağlamak üzere oluşturulan pol t kalar öneml ölçüde hız kazanmıştır. BM, 1982 yılında Engell K ş lerle İlg l Dünya Eylem Programı'nı yürürlüğe koymuştur. Engell ler ç n Dünya Eylem Planının tavs ye ett ğ faal yetler n hükümetlerce uygulanmasını ve tüm dünyada engell lerle lg l gel şmeler sağlamak amacıyla yıları arası B rleşm ş M lletler Engell ler On yılı lan ed lm şt r. Bu süre boyunca Mayıs Sakatlar Haftası olarak kutlanmıştır.1992'de B rleşm ş M lletler Engell ler On yılının kapanış toplantısında her yıl 3 Aralık gününün Engell ler Günü olarak kutlanması kararlaştırılmıştır.

9 BM'n n engell l k konusundak pol t kaları Avrupa B rl ğ 'n de etk lem ş, üye ülkeler Engell ler konusunda fırsat eş tl ğ ne dayalı pol t kalar üretmes ç n teşv k etm şt r. Bu kapsamda Avrupa Konsey tarafından 1980 ve 1990'larda çeş tl b ld rgeler ve kararlar yayımlanmıştır. Bunlardan engell l k konusunda temel çerçeve oluşturan düzenlemelerden b r Avrupa Kom syonu'nun Engell ler İç n Fırsat Eş tl ğ -Topluluğun Yen Engell l k Stratej s 1996 başlıklı b r tebl ğd r. Bu stratej, Engell ler n toplumsal yaşamın tüm alanlarında karşılaştıkları engeller n tanımlanması eş tl ğ nden yararlanmasının önündek engeller n ortadan kaldırılmasını vurgulamaktadır yılında mzalanan Avrupa Topluluğu Amsterdam Antlaşmasına lk kez engell l ğe dayalı ayrımcılıkla mücadele ed lmes n çeren b r hüküm konulmuştur. Bu hüküm üye ülkeler bu konuda tedb rler almakla yükümlü kılmakta ve adaylık sürec nde olan ülkeler de bağlamaktadır. B rl k, 2000 yılında ayrımcılıkla mücadele konusunda, yıllarını kapsayan Topluluk Eylem Programı oluşturulması kararını almıştır. Aynı yıl, İst hdamda ve İşte Eş t Muamele D rekt fi yayımlanmıştır. Bu d rekt f, st hdam ve çalışma konularında d n veya nanca, engell l ğe, yaşa veya c nsel yönel me dayanan ayrımcılık le mücadele ç n genel b r çerçevey ortaya koymaktadır. Üye ve aday ülkeler n bu d rekt fle öngörülen hükümler ç hukuklarına aktarma yükümlülükler bulunmaktadır. Avrupa B rl ğ Temel Haklar Şartı, Avrupa Konsey tarafından y ne aynı yıl kabul ed lm şt r. Bu belge le ulusal ve uluslararası kaynaklarda yer alan meden, s yas, ekonom k, sosyal ve toplumsal haklar tek b r belgede b r araya get r lm şt r. Bu belgede engell ler n engell l ğe dayalı olarak ayrımcılığa maruz bırakılamayacağı hüküm altına alınmaktadır. Avrupa B rl ğ bu belge le engell k ş ler n sosyal ve meslek açıdan ç nde yaşadıkları topluma katılıp katkıda bulunmalarını sağlayacak önlemlerden yararlanma haklarını tanıdığını ve bu haklara saygı duyduğunu bel rtm şt r Yılı Avrupa Konsey tarafından Avrupa Engell ler Yılı olarak lan ed lm şt r. Engell ler Yılı süres nce üye ülkelerde engell ler konusunda b l nç düzey n n arttırılmasına yönel k faal yetler düzenlenm şt r. Türk ye Büyük M llet Mecl s tarafından tar h ve 5825 sayılı kanunla B rleşm ş M lletler Engell K ş ler n Hakları Sözleşmes onaylanmış ve ç hukukumuza g rm şt r.bu sözleşmede engell ler n tüm nsan haklarından ve temel özgürlükler nden tam ve eş t b r şek lde yararlanacağı, toplumda kend seç mler doğrultusunda özgür ve bağımsız yaşama haklarına sah p oldukları, engell lere fırsat eş tl ğ tanınacağı, b lg ye ve çevreye er ş l rl kler n n sağlanacağı, ayrımcılığın h çb r şekl n n yapılamayacağı, engell çocukların b reysel gel ş m özell kler ne ve k ml kler n koruma haklarına saygı göster leceğ vurgulanmaktadır. Sözleşmeye mza atan ülkeler bu genel lkeler doğrultusunda tüm önlemler almakla yükümlüdürler. Ülkemizde engelli bireylerin eğitimine 1889 yılında İstanbul Ticaret Mektebi bünyesinde işitme engelli çocuklara eğitim veren bir okulun açılması ile başlanılmıştır. Daha sonra bu okula görme engellilerle ilgili bir bölüm eklenmiş, okul 30 yıl eğitim verdikten sonra kapatılmıştır.

10 1921 yılında Özel İzmir Sağırlar-Körler Okulu açılmış ve bu okul 1924 yılından 1950 yılına kadar Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı'na bağlı olarak özel eğitim hizmetlerini sürdürdükten sonra aynı yıl Millî Eğitim Bakanlığı'na devredilmiştir yılından 1980 yılına kadar Özel Eğitim Hizmetleri, İlköğretim Genel Müdürlüğü bünyesinde bir şube müdürlüğü tarafından yürütülmüştür. Marshall Planı çerçevesinde Ülkemize gelen Amerika'lı uzmanların eğitimimizdeki çeşitli geliştirme ve yenileştirme faaliyetleri sırasında, eğitimde ve özellikle rehberlikte kullanılacak ölçme araçlarını geliştirmek üzere Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı'na bağlı bir Test-Araştırma Bürosu 1955 yılında kurulmuştur. Bu büro rehberlikte bazı ölçme araçları üzerinde çeşitli çalışmalar yapmış, ancak sonraki yıllarda çeşitli örgütsel düzenlemeler sırasında kapatılmıştır ENGELLİLER VE SOSYAL YAŞAM Ülkeler n gel şm şl k düzey n n bel rlenmes nde en öneml ölçütlerden b r de o ülkedek engell b reyler n sosyal yaşamda yer almalarının hang düzeyde olduğudur. Engell ler, yaşadıkları toplumda b rçok olumsuzlukla karşılaşab lmekte bu olumsuzluklar sosyal hayata katılımda karşılaşılan fiz ksel eks kl klerden toplumsal tutum ve davranışlara kadar uzun b r ç zg oluşturab lmekted r. Ülkeler arasında farklılıklar görülse de toplumların engell lere karşı tutum ve davranışları genelde benzerl kler göstermekted r. B lg eks kl ğ, k ş sel duyarsızlık, uygunsuz yaklaşımlar, olumsuz tutum ve davranışlar, fiz ksel çevre düzenlemeler n n yeters zl ğ, engell b reyler n sıklıkla karşılaştığı durumlardır. Engell b reyler n yaşam standartlarının artırılması, bu b reyler n toplumsal hayata katılmaları ve üretken b r b rey olarak kend ler n gerçekleşt reb lmes yle sağlanab l r. Engell b reyler n sürekl sosyal yardımlarla temel ht yaçlarının g der lmes n n yanında toplumdak tüm b reyler g b bağımsız yaşamalarının sağlanması öneml d r ve bu onların tüm alanlarda daha yetk n hale get r lmes le mümkündür. Engell b reyler n daha y b r yaşam düzey ne kavuşturulması tüm toplumun sorumluluğudur. Engell l k nedenden bağımsız olarak b rey n sosyal yaşamını temelden etk ler. Engell b reyler n bağımsız olarak yaşamını sürdürme, eğ t m, gel şme, sosyal katılım olanakları sınırlı olab lmekted r. Bu sınırlılığın engell b reyler n yaşamında en az düzeyde ortaya çıkması toplumsal düzenlemelerle mümkündür. Engell ler n toplumla bütünleşt r lmes engell b reyler n bağımsız ya da en az kısıtlayıcı ortamlarda yaşam koşullarının kend s ne sağlanması le mümkündür.bu koşullar, m mar düzenlemelerden, ş hayatına katılıma, yasal düzenlemelerden toplumsal tutumların poz t f yönde değ şt r lmes ne kadar gen ş b r alan oluşturmaktadır. Engell ler genell kle eğ t m, st hdam, ulaşım ve sağlık g b alanlarda öneml sorunlarla karşılaşmakta ve toplum ç nde yer almakta zorlanmaktadır. Buna karşın nsanların genell kle engell ler hakkında yanlış b lg lere ve olumsuz duygulara sah p oldukları, dolayısıyla da olumsuz tutum ve davranışlarda bulundukları görülmekted r. Bunun yanında engell lere yönel k önyargılar ve

11 ayırımcılık toplumda sık olarak görüleb lmekted r. Bu nedenle olumsuz tutumların, önlenmes ne yönel k tedb rler n alınması, tutum değ şt rme programlarının oluşturulması çok öneml d r. D ğer b reyler genel olarak engell l k ve engell ler hakkında b l msel olarak doğru b lg lere sah p olmadıkları g b, engell lere yönel k tutumlarının olumsuz ve zarar ver c olduğunun bazen farkında olmamaktadırlar. Toplum tüm b reyler, engell lere l şk n tutumlarını,gereken düzenlemeler yapmalıdır. Toplumsal bütünleşmen n önünde b r engel oluşturan olumsuz tutumları ortadan kaldırmak engell ler n toplumla bütünleşmeler n sağlamak, toplumsal duyarlılığı arttırmak, uygun stratej ler, program ve pol t kalar gel şt r lmek ç n engell ler ve engell yakınlarının sorunlarını bel rlemek öneml d r. Bu çalışmada genel amaç engell b reyler n sosyal yaşamlarının l m zde ne düzeyde olduğu ve sosyal yaşamlarında karşılaştıkları güçlükler n tesp t ed lmes d r. Bu yapılırken hem engell b rey n kend s n n hem de engell b reye refakat eden/bakımını üstlenen k ş ler n karşılaştığı güçlükler ortaya konularak çözüm aranması ve gerekl düzenlemeler n yapılmasıdır. Bu t p çalışmaların sonuçlarının engell ler le lg l çalışmaların desenlenmes sürec nde d kkate alınması hem sürec n daha etk l olmasında hem de engell ler n sosyal hayata katılımının arttırılmasında oldukça yardımcı olacaktır ENGELLİLERİN EĞİTİMİNDE KAYNAŞTIRMA UYGULAMALARI Özel eğ t m tar h ne bakıldığında, engell b reyler n önceler toplum dışına t ld kler görülmekted r. İlerleyen zamanla b rl kte, dünyada nsancıl ve demokrat k görüşler etk l olmaya başlayınca, engell b reyler n tüket c değ l üret c olmalarını sağlama, onların da b rey olduklarını görme fikr gel şm ş ve eğ t mler ne önem ver lmeye başlanmıştır. Sonraları engell b reyler, kısmen kabul görerek eğ t m almaya başlamışlar, ancak bu eğ t m, tamamen ayrıştırma esasına dayanmıştır. Engell b reyler n eğ t m nde ortaya çıkan lk uygulamalardan olan Özel sınıflar, normal okulların bünyeler nde açılan ve burada eğ t lecek çocuklar ç n özel olarak hazırlanmış programları uygulayan sınıflardır. Başlangıçta normal okullarda açılan özel sınıflara, her tür davranış bozukluğu gösteren çocuklar alınmıştır. Sonraları, çeş tl davranış bozuklukları gösterenler le z h nsel engel olanlar homojen gruplara ayrılarak, özel olarak hazırlanmış eğ t m programlarının gel şt r lmes ne başlanmıştır. İlk özel sınıf A.B.D.'nde 1896'da Prov dence'de açılmıştır yılında yapılan Sakat Çocuklar Konferansı sonucunda, tüm özürlüler n eğ t mler n n devlet sorumluluğu altına alınmasıyla, özel sınıfların daha çok rağbet gördüğü, sayılarının da g tt kçe arttığı d kkat çekmekted r. 1960'ların sonlarına doğru, özel sınıf uygulamaları, toplum tarafından eleşt r lmeye ve daha az savunulmaya başlanmıştır. 1968'de Dunn le b rl kte özürlü çocukları b r araya toplayarak, onları aynı yerde eğ tmen n, onların olumsuz et ketler n güçlend receğ görüşü güç kazandı. Bu aynı zamanda, engell b reyler n hem kend öz beklent ler n

12 saptamada hem de öğretmenler n, onları değerlend rmeler nde bazı olumsuz etk ler ortaya çıkarab lecekt r. Zamanla, özel sınıfların beklen ld ğ g b sonuçlar vermed ğ, engell b reyler n olanaklar ölçüsünde normal sınıflara yerleşt r lmeler n n daha yararlı olacağı düşünces n n güç kazandığı görülmekted r yılında Amer ka B rleş k Devletler 'nde, P.L (Publ claw) sayılı kanunun yürürlüğe g rmes nden t baren, engell b reyler n, olanaklar elverd ğ nce normallere yakın olarak eğ t lmes görüşü, bu ülkede yasallaşarak d ğer ülkelere örnek olmuştur. Ülkem zde se, engell b reyler n eğ t mler ne yönel k çalışmalar, batı ülkeler ne oranla, oldukça geç başlamıştır. Bu konuda, ülkem zde lk adım, öğret m yılında k lkokulda Alt Özel Sınıf açılması olmuştur yılından başlamak üzere, Engell çocukların tanılanmaları ve yönlend r lmeler amacıyla Ps koloj k Serv s Merkezler açılmaya başlanmıştır. Bu merkezler daha sonra Rehberl k ve Araştırma Merkezler ne dönüşmüşlerd r. Gel şm ş ülkelerde, engell b reyler n eğ t m nde zorunluluklar olmadıkça, ayrı yerde eğ t m uygulamalarına başvurulmadığı görülür. Olanakların elverd ğ ölçüde, engell b reyler n normallere yakın yerlerde veya onlarla b rl kte eğ t lmes ne çalışılmaktadır. Bu nedenle, Özel Eğ t m Öğretmenler n n büyük b r bölümü, özell kle Eğ t leb l r Z h nsel Engell Çocuklar'ın ayrı yerde eğ t m yöntem yle eğ t lmeler n n yer ne, normal çocuklarla b rl kte, normal sınıflarda eğ t me almalarını önermekted rler. B l msel araştırma sonuçları ve nsancıl ps koloj n n hâk m olmasıyla, engell b reyler n eğ t mler nde, ayrıştırmanın uygun olmadığı, bu k ş ler n mümkün olduğunca normal yaşıtlarıyla b rl kte olmaları gerekt ğ görüşü ağırlık kazanmaya başlamıştır. Bu görüşler sonucunda, her b r engell b rey n, yetenekler n n elverd ğ ve gerekl şartların uygunluğu ölçüsünde, normal yaşıtlarıyla b rl kte eğ t lmeler metodu yaygın b ç mde uygulanmaya başlamıştır. Kaynaştırma kısaca; Gerekt ğ nde Sınıf Öğretmen 'ne ve/veya Engell Öğrenc ye Özel Eğ t m Uzmanları tarafından, destek özel eğ t m h zmetler sağlanması koşuluyla, Engell Öğrenc ler n, b reysel özell kler göz önüne alınarak, normal eğ t m ortamında ve normal yaşıtlarıyla b rl kte eğ t lmeler d r. Bu yöntem, eğ t mde olumsuz b reysel farkların yer ne, normal ve olumlu ortak özell kler ön plana çıkarmayı esas almaktadır ve en az kısıtlayan çevrey uygun görmekted r. Z ra kısıtlayıcı çevreler n, engell b reyler gerçek yaşama değ l, aşırı korumacılık tutumlarına dayanarak, gerçek dışı b r dünyaya hazırladığı savunulmaktadır. Engell b reyler, yaşamlarında karşılaşacakları normal b reylerle ne kadar çok ve ne kadar erken karşılaşırlarsa, toplumla bütünleşmede o kadar başarılı olacaklardır. Kaynaştırmanın kökler n oluşturan, eğ t mde en az kısıtlayıcı çevre uygulaması, engell öğrenc ler n, zamanlarını mkânlar elverd ğ ölçüde normal öğrenc lerle b rl kte geç rmeler olarak tanımlanmaktadır.en az kısıtlayıcı çevre olarak, normal okullar ve bu okullardak, program ve fiz ksel ortam açısından düzenlenm ş normal sınıflar öner lmekted r.bununla b rl kte, kaynaştırma programlarının başarıya ulaşmasının bazı ön şartlara bağlı olduğu düşünülmekted r.

13 Başta, kaynaştırma sınıfındak öğretmen ve normal öğrenc ler olmak üzere, okuldak tüm öğretmenler n ve öğrenc ler n, hatta çalışan personel n ve vel ler n bu konuda b lg lend r lmeler n n, program ve fiz ksel çevre açısından özel eğ t m önlemler n n alınmasının kaynaştırma uygulamalarının en öneml bölümü olduğu savunulmaktadır. Bu koşullar sağlanmadan yapılacak b r kaynaştırma programının, engell öğrenc n n yararına değ l, zararına olab leceğ görüşüne yer ver lmekted r. Böyle b r durumda, engell öğrenc n n daha fazla et ketlenmes, arkadaşları tarafından daha fazla redded lmes ve akadem k olarak da başarısız olması olasılığından söz ed lmekted r. Bu nedenle, normal öğrenc ler le eğ t m alacak olan engell öğrenc n n, zekâ bölümü, uyum yeteneğ, okulda görev alacak olan eğ t c personel, okuldak normal çocuklar, yönet c ler ve yakın çevren n bu konudak eğ t mler ve tutumları, yapılacak eğ tsel ve fiz ksel düzenlemeler, kaynaştırma s stem n n öneml öğeler n oluşturmaktadır. Öğretmenler n ve sınıftak normal öğrenc ler n, bu konuda yeter nce b lg l olmamaları, sınıftak engell - normal öğrenc oranının gel ş güzel olarak saptanması, normal öğrenc ler n a leler n n bu konudan habers z olmaları, uygun eğ t msel ve fiz ksel düzenlemeler n yapılmaması, uygulama hatası olarak kabul ed lmekted r. Kaynaştırmada temel amaç; özürlü b reylere, kısıtlayıcı olmayan b r çevrede, nsan olmanın verd ğ haklara dayanarak, normal yaşıtlarıyla b r arada eğ t m vermekt r. Bu amaca ulaşmada gerekl olan bazı ön koşullar vardır. Uygun fiz ksel ortam, yeterl araç gereç yanında d ğer şartlar, şu şek lde sıralanmaktadır; 1- Kaynaştırma, b r ek p ş d r. Bu uygulamada öğretmenler, özel eğ t m uzmanları, yönet c ler, müfett şler, okuldak yardımcı personel, önem ve gerekl l k açısından bu konuda b lg lend r lmel, engell öğrenc lerle beraber olmaya hazır duruma get r lmel d rler. 2- Engell ve normal öğrenc ler ve bu öğrenc ler n a leler, konu le lg l b lg lend r lmel, bu programların gerekl l ğ ne nandırılmalıdırlar. 3- Bu konuda çalışmak ç n stekl, b reysel farklılıklara ve farklılığın get rd ğ değ ş k gereks n mlere duyarlı uzmanların, hazırladığı b reysel eğ t m programları ve özel çalışma planları gerekmekted r. B reysel farklılığı olan öğrenc lerle çalışmak, farklı k ş l k özell kler gerekt rmekted r. Bu yüzden, kaynaştırma programlarına katılacak her b r personel, her şeyden önce bu konuda stekl olmalıdır. Ancak, stekl olmanın gerekl ama yeterl olmadığına, bu alanda eğ t ml olmalarına ek olarak, programlarla lg l s steml ve per yod k olarak b lg lend r lm ş olmalarına, hatta bu konuda deney ml olmaları gerekmekted r. Özell kle, kaynaştırma programlarında görev alacak olan sınıf öğretmenler n n, k ş l k ve akadem k özell kler ayrı ayrı ncelenmel, konuya uygunlukları t t zl kle gözden geç r lerek bu alanda görev almaları sağlanmalıdır. Artık yurtdışında Kaynaştırma mı, ayrı okulda eğ t m m '' sorusuna değ l, Nasıl daha başarılı b r kaynaştırma'' sorusuna yanıt aranmaktadırlar. Hatta artık kaynaştırmanın kısm zamanlı veya tam zamanlı olup olmaması değ l, nasıl tam zamanlı kaynaştırma yapılacağı tartışılmaktadır.

14 1.4- ENGELLİLER VE HUKUK ENGELLİLİK VE ÇOCUKLAR Dünya nüfusunun yaklaşık %10'unun, başka b r fade le 600 m lyonun üzer nde k ş n n engell olduğu tahm n ed lmekted r. Engell ler ve a leler yle b rl kte, dünya nüfusunun yarıya yakın b r kısmının engell l kten etk lend ğ açıktır. Engell l k yet şk nl kte st hdama katılımın önünde b r engel oluşturmaktayken, küçük yaşta eğ t me er ş m engellemekted r. Gel şmekte olan ülkelerde, engell çocukların sadece %2's eğ t m alab lmekted r. Ülkeden ülkeye oranlar değ şmekle b rl kte, şs zl k oranları, genel nüfusun şs zl k oranlarının her zaman çok üzer nde olmaktadır. Dünya Bankası tarafından 2002 yılında yapılan araştırma, eğ t m ve st hdam olanaklarından s stemat k şek lde dışlanan engell ler n 'yoksullar arasında en yoksul' kes m oluşturduğunu ortaya koymuştur. Engell ler n karşılaştıkları sorunların kaynağında, engell ler n fiz ksel durumu le sağlık durumu olduğunu vurgulayan tıbb model n yakın zamanlara kadar hak m model olması bulunmaktadır. Engell b reyler n tedav ve rehab l tasyonuna odaklı bu yaklaşım, engeller kaldırıcı ve fırsat eş tl ğ sağlayıcı olmaktan uzaktır. Farklı kültürlerde engell l k kavramına atfed len anlam değ şmekted r. Farklılıklar toplumsal yaşamda ( eğ t m, st hdam vb ) zorluklar yaratıyor, d ğerler ne göre toplumsal yaşama katılım zorlaşıyor ya da mkansızlaşıyorsa engellenmeden söz ed yoruz demekt r. B rleşm ş M lletler Engell K ş ler n Haklarına Da r Sözleşme ye göre Engell k ş ler, çeş tl engellerle karşılıklı etk leş mler neden yle başkaları le eş t olarak topluma tam ve etk n olarak katılmalarını engelleyeb lecek uzun döneml fiz ksel, ruhsal, z h nsel veya duyusal rahatsızlıkları bulunan k ş lerd r. Aynı sözleşmen n G r ş bölümünün (r) bend taraf devletlere Engell çocukların, ötek çocuklarla eş t olarak bütün nsan hakları ve temel özgürlüklerden tam olarak yararlanmaları gerekt ğ n kabul ederek ve bu konuda Çocuk Hakları Sözleşmes 'ne taraf olan Devletler n bu amaçla üstlend ğ yükümlülükler hatırlatmaktadır. ENGELLİ ÇOCUK TANIMI VE EĞİTİM HAKKININ ULUSLAR ARASI SÖZLEŞMELER İLE ULUSAL MEVZUAT BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ : Ulusal yasalarca daha erken yaşta reş t sayılma har ç, 18 yaşın altındak her nsan çocuk sayılır. Türk Meden Kanunun 28.maddes ne göre de 'k ş l k' çocuğun sağ olarak tamamı le doğduğu anda başlar ve ölümle sona erer. Aynı maddeye göre çocuk, hak ehl yet n, sağ doğmak koşulu le ana rahm ne düştüğü andan başlayarak elde eder. Yukarıdak kısaca özetled ğ m z tanımların ışığında, Çocuk Haklarını engell çocuklar bağlamında değerlend rmek ayrı b r bakış açısı gerekt rd ğ açıktır.

15 Çocuk Hakları Sözleşmes 1. Maddes çocuklar arasında her türlü ayrımcılığı yasaklamaktadır. Taraf Devletler, bu Sözleşme'de yazılı olan hakları kend yetk ler altında bulunan her çocuğa, kend ler n n, ana babalarının veya yasal vas ler n n sah p oldukları, ırk, renk, c ns yet, d l, s yasal ya da başka düşünceler, ulusal, etn k ve sosyal köken, mülk yet, sakatlık, doğuş ve d ğer statüler neden yle h çb r ayrım gözetmeks z n tanır ve taahhüt ederler. B rleşm ş M lletler Engell K ş ler n Haklarına Da r Sözleşmen n Engell Çocuklar başlıklı 7. Maddes Çocuk Hakları Sözleşmes ne yaptığı yollamaya ek olarak aşağıdak düzenlemey get rm şt r. Madde 7 Engell çocuklar 1. Taraf Devletler, engell çocukların ötek çocuklarla eş t b r b ç mde bütün nsan hakları ve temel özgürlüklerden tam olarak yararlanmalarını sağlamak ç n gerekl bütün önlemler alacaklardır. 2. Engell çocuklarla lg l olarak alınan bütün önlemlerde çocukların menfaatler, d kkate alınacak temel husus olacaktır. 3. Taraf Devletler, engell çocukların yaşları ve olgunluk düzeyler ne göre görüşler ne gerekl önem ver lerek kend ler n etk leyen bütün konulardak görüşler n ötek çocuklarla eş t olarak serbestçe fade etme hakkına sah p olmalarını ve bu hakkın gerçekleşt r lmes ç n engell çocuklara engell l k yardımında ve yaşlarına uygun yardımda bulunulmasını sağlayacaklardır. Çocuk Hakları Sözleşmes 14. Maddes 2. Bend : Taraf Devletler, ana babanın ve gerek yorsa yasal vas ler n; çocuğun yetenekler n n gel şmes yle bağdaşır b ç mde haklarının kullanılmasında çocuğa yol gösterme konusundak hak ve ödevler ne, saygı göster rler. Çocuk Hakları Sözleşmes 18. Maddes düzenlemes se şöyle : Taraf Devletler, çocuğun yet şt r lmes nde ve gel şmes n n sağlanmasında ana babanın b rl kte sorumluluk taşıdıkları lkes n n tanınması ç n her türlü çabayı göster rler. Çocuğun yet şt r lmes ve gel şt r lmes sorumluluğu lk önce ana babaya ya da durum gerekt r yorsa yasal vas lere düşer. Bu k ş ler herşeyden önce çocuğun yüksek yararını gözönünde tutarak hareket ederler. Bu Sözleşme'de bel rt len hakların güvence altına alınması ve gel şt r lmes ç n Taraf Devletler, çocuğun yet şt r lmes konusundak sorumluluklarını kullanmada ana baba ve yasal vas ler n durumlarına uygun yardım yapar ve çocukların bakımı le görevl kuruluşların, faal yetler n ve h zmetler n gel şmes n sağlarlar. Engell ler Kanununun Genel Esaslar başlıklı 4. Maddes g) Engel olan çocuklara yönel k h zmetlerde çocuğun üstün yararının gözet lmes esastır.

16 h) Engel olan kadın ve kız çocuklarının çok yönlü ayrımcılığa maruz kalmaları önlenerek hak ve özgürlüklerden yararlanmalarının sağlanması esastır. Maddeler nde uluslar arası sözleşmeler n temel lkeler n tekrarlamıştır. Engell ler Kanununda engell kız çocukları şekl nde ayrı b r düzenlemen n yer alması lg nçt r. Bu düzenlemen n genel mevzuatta karşılığını Meden Kanunun Eğ t m başlıklı 340. Maddes nde görüyoruz. Ana ve baba, çocuğu olanaklarına göre eğ t rler ve onun bedensel, z h nsel, ruhsal, ahlak ve toplumsal gel ş m n sağlar ve korurlar. Ana ve baba çocuğa, özell kle bedensel ve z h nsel engell olanlara, yetenek ve eğ l mler ne uygun düşecek ölçüde, genel ve meslek b r eğ t m sağlarlar. Meden Kanunun bu düzenlemes engel çocuğu olan çalışan anneler ç n 5510 sayılı Sosyal S gortalar ve Genel Sağlık S gortası Kanununda da karşılığını bulmaktadır. Kanunun 28maddes 8. fıkrası le daha önce sosyal güvenl k hukukunda olmayan ve kapsama g ren kadın s gortalıların yaşlılık s gortası açısından hem pr m ödeme gün sayısını artıran ve hem de emekl l k yaşı nd r m avantajı get ren yen b r düzenlemeye yer ver lm şt r. Buna göre; Emekl l k veya yaşlılık aylığı bağlanması taleb nde bulunan kadın s gortalılardan başka b r n n sürekl bakımına muhtaç derecede ağır engell çocuğu bulunanların, bu Kanunun yürürlüğe g rd ğ tar hten sonra geçen pr m ödeme gün sayılarının dörtte b r, pr m ödeme gün sayıları toplamına eklen r ve eklenen bu süreler emekl l k yaş hadler nden de nd r l r.böylece engell çocuğu olan ebeveyne çocuğun bakımının kolaylaşması amaçlı düzenleme get r lm şt r. Anayasamızın 42. Maddes hükmü K mse eğ t m ve öğret m hakkından yoksun bırakılamaz demekted r. Engell ler Hakkında Kanunun Eğ t m ve Öğret m Başlıklı 15. Maddes se H çb r gerekçeyle engell ler n eğ t m alması engellenemez. Engell ler, özel durumları ve farklılıkları d kkate alınarak, yaşadıkları çevrede bütünleşt r lm ş ortamlarda, eş tl k temel nde, hayat boyu eğ t m mkânından ayrımcılık yapılmaksızın yararlandırılır. Genel eğ t m s stem ç nde engell ler n her sev yede eğ t m almasını sağlayacak bütünleşt r c planlamalara yer ver l r. Hükmünü get rmekted r. İlköğret m Kurumları Yönetmel ğ nde değ ş kl k Yapılmasına Da r Yönetmel k madde 6. f) Özel eğ t m gerekt ren ve korunmaya muhtaç çocuklar ç n özel önlemle alınır. n) Özel eğ t me ht yacı olan b reyler n akranları le b rl kte kaynaştırma uygulamaları yoluyla eğ t mler n sürdürmeler esastır. Bu öğrenc ler eğ t mler n akranları le b rl kte aynı sınıfta sürdüreb lecekler g b okulların bünyes nde açılacak özel eğ t m sınıflarında da sürdüreb l rler. Kaynaştırma yoluyla eğ t m uygulamalarında özel eğ t m le lg l mevzuat hükümler uygulanır.

17 Hükümler n get rmekte ve y ne aynı yönetmel ğ n 32. Maddes nde get r len düzenleme le her engell çocuğun durumuna uygun hazırlanacak B reyselleşt r lm ş Eğ t m Programı le eğ t mden maks mum fayda alması sağlanmaya çalışılmıştır. Hukukun temel prens pler nden normlar h yerarş s özell kle dağınık b r mevzuat olan Engell Hukukunda büyük önem arz etmekted r. Toplum olarak engell b reyler n sorunlarına yardım temell yaklaşım hakların hayata geçmes n n önünde büyük b r engel teşk l ederken, mevzuatın dağınıklığı/çeş tl l ğ, kanunu uygulayıcıların kanunun yorumunda engell leh ne uygulamada steks zl kler, sorunun daha da büyümes ne sebeb yet vermekted r. Mevzuata göre engell çocukların eğ t m hakkından yararlanması ç n tüm düzenlemeler mevcuttur ancak Toplumsal Haklar ve Araştırmalar Derneğ tarafından yayınlanan İzleme Raporu ver ler ne göre, engell b reyler arasındak okuma yazma b lmeme oranının, toplumun d ğer kes mler ndek okuma yazma b lmeme oranından bel rg n şek lde yüksek olduğu görülmekted r. Z h nsel engel grubu dışarıda bırakıldığında, ortoped k, ş tme, ruhsal duygusal engel ve süreğen hastalık kategor s ndek engel gruplarının tümünün okuma yazma b lmeme oranının %24-%33 bandında seyrett ğ görülmekted r. İşte bu ver, engell b reyler n eğ t m h zmetler nden fırsat eş tl ğ çer s nde faydalanamadığının açık ve yalın b r gösterges n tel ğ nded r. Bu olumsuz tabloda, engell ler n eğ t m kurumlarına g d şler nden, eğ t m kurumları ç nde yaşadıkları er ş m sorunlarına, eğ t m çer kler n n uygunluğundan, b lg ye er ş m koşullarındak sorunlarına kadar b rçok faktörün rol oynadığı açıktır. Bu faktörler n hang s n n ağırlıklı etk ye sah p olduğunun anlaşılması, araştırılmaya muhtaç b r konudur. KAYNAKÇA 1) Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu,27/08/2009 tar hl 2009/5 sayılı Raporu; T.C. Başbakanlık Özürlüler İdares Başkanlığı Faal yetler n n Denet m le Özürlü B reyler, Yakınları ve Toplumun Bütün Kes mler nde Özürlülük Konusunda Toplumsal B l nç ve Duyarlılık Oluşturulması Amacıyla Yapılan Çalışmaların Değerlend r lmes ve Bu Tür Çalışmaların Düzenl ve Ver ml Şek lde Yürütülmes ve Gel şt r lmes İç n Alınması Gereken Tedb rler 2) Toplumsal Haklar ve Araştırmalar Derneğ tarafından yayınlanan Mevzuattan Uygulamaya Engell Hakları İzleme Raporu

18 ENGELLİ ÇOCUKLAR İLE İLGİLİ TÜRKİYE'NİN TARAF OLDUĞU ULUSLAR ARASI SÖZLEŞMELER VE ULUSAL MEVZUATTAN BAZI ÖRNEKLER Çocuk Haklarına Da r Sözleşme : Madde 21 Evlât ed nme s stem n kabul eden ve/veya buna z n veren Taraf Devletler, çocuğun en yüksek yararlarının temel düşünce olduğunu kabul edecek ve aşağıdak lkeler gerçekleşt receklerd r: a. B r çocuğun evlât ed n lmes ne ancak yetk l makam karar ver r. Bu makam uygulanab l r yasa ve usullere göre ve güven l r tüm b lg ler n ışığında; çocuğun, ana babası, yakınları ve yasal vas s ne göre durumunu göz önüne alarak ve gereken durumlarda tüm lg l lerle yapılacak görüşme sonucu onların da evlât ed nme konusundak onaylarını alma zorunluluğuna uyarak, kararını ver r; b. Çocuğun kend ülkes nde elver şl b ç mde bakılması mümkün olmadığı veya evlât ed necek veya yanına yerleşt r lecek a le bulunmadığı takt rde, ülkeler arası evlât ed nmen n çocuk bakımından uygun b r çözüm olduğunu kabul ederler; c. Başka b r ülkede evlât ed n lmes düşünülen çocuğun, kend ülkes nde mevcut evlât ed nme durumuyla eşdeğer olan güvence ve ölçülerden yararlanmasını sağlarlar; d. Ülkeler arası evlât ed nmede, yerleşt rmen n lg l ler bakımından yasadışı para kazanma konusu olmaması ç n gereken bütün önlemler alırlar; e. Bu maddedek amaçları, uygun olduğu ölçüde, k l ya da çok taraflı düzenleme veya anlaşmalarla teşv k ederler ve bu çerçevede, çocuğun başka b r ülkede yerleşt r lmes n n yetk l makam veya organlar tarafından yürütülmes n güvenceye almak ç n çaba göster rler. f. Taraf Devletler z h nsel ya da bedensel özürlü çocukların saygınlıklarını güvence altına alan, özgüvenler n gel şt ren ve toplumsal yaşama etk n b ç mde katılmalarını kolaylaştıran şartlar altında eks ks z b r yaşama sah p olmalarını kabul ederler. g.taraf Devletler, özürlü çocukların özel bakımdan yararlanma hakkını tanırlar ve eldek kaynakların yeterl l ğ ölçüsünde ve yapılan başvuru üzer ne, yardımdan yararlanab lecek durumda olan çocuğa ve onun bakımından sorumlu olanlara, çocuğun durumu ve ana babanın veya çocuğa bakanların ç nde bulundukları koşullara uygun düşecek yardımın yapılmasını teşv k ve taahhüt ederler. h. Özürlü çocuğun, özel bakıma gereks n m olduğu b l nc nden hareketle bu madden n 2'nc fıkrası uyarınca yapılması öngörülen yardım, çocuğun ana babasının ya da çocuğa bakanların parasal (mal ) durumları gözönüne alınarak, olanaklar ölçüsünde ücrets z sağlanır. Bu yardım; özürlü çocuğun eğ t m, meslek eğ t m, tıbb bakım h zmetler, rehab l tasyon h zmetler, b r şte çalışab lecek duruma get rme hazırlık programları ve d nlenme/eğlenme

19 olanaklarından etk n olarak yararlanmasını sağlamak üzere düzenlen r ve çocuğun en eks ks z b ç mde toplumla bütünleşmes yanında, kültürel ve ruhsal yönü dah l b reysel gel şmes n gerçekleşt rme amacını güder.. Taraf Devletler, uluslararası şb rl ğ ruhu ç nde, özürlü çocukların koruyucu sıhh bakımı, tıbb, ps koloj k ve şlevsel tedav ler alanlarına l şk n gerekl b lg ler n alışver ş yanında, rehab l tasyon, eğ t m ve meslek eğ t m h zmetler ne l şk n yöntemler n b lg ler n de çerecek şek lde ve Taraf Devletler n bu alanlardak güçler n, anlayışlarını gel şt rmek ve deney mler n zeng nleşt rmek amacıyla b lg dağıtımını ve bu b lg den yararlanmayı teşv k ederler. Bu bakımdan, gel şmekte olan ülkeler n gereks n mler, özell kle gözönüne alınır. Madde Taraf Devletler z h nsel ya da bedensel özürlü çocukların saygınlıklarını güvence altına alan, özgüvenler n gel şt ren ve toplumsal yaşama etk n b ç mde katılmalarını kolaylaştıran şartlar altında eks ks z b r yaşama sah p olmalarını kabul ederler. 2. Taraf Devletler, özürlü çocukların özel bakımdan yararlanma hakkını tanırlar ve eldek kaynakların yeterl l ğ ölçüsünde ve yapılan başvuru üzer ne, yardımdan yararlanab lecek durumda olan çocuğa ve onun bakımından sorumlu olanlara, çocuğun durumu ve ana babanın veya çocuğa bakanların ç nde bulundukları koşullara uygun düşecek yardımın yapılmasını teşv k ve taahhüt ederler. 3. Özürlü çocuğun, özel bakıma gereks n m olduğu b l nc nden hareketle bu madden n 2'nc fıkrası uyarınca yapılması öngörülen yardım, çocuğun ana babasının ya da çocuğa bakanların parasal (mal ) durumları gözönüne alınarak, olanaklar ölçüsünde ücrets z sağlanır. Bu yardım; özürlü çocuğun eğ t m, meslek eğ t m, tıbb bakım h zmetler, rehab l tasyon h zmetler, b r şte çalışab lecek duruma get rme hazırlık programları ve d nlenme/eğlenme olanaklarından etk n olarak yararlanmasını sağlamak üzere düzenlen r ve çocuğun en eks ks z b ç mde toplumla bütünleşmes yanında, kültürel ve ruhsal yönü dah l b reysel gel şmes n gerçekleşt rme amacını güder. 4. Taraf Devletler, uluslararası şb rl ğ ruhu ç nde, özürlü çocukların koruyucu sıhh bakımı, tıbb, ps koloj k ve şlevsel tedav ler alanlarına l şk n gerekl b lg ler n alışver ş yanında, rehab l tasyon, eğ t m ve meslek eğ t m h zmetler ne l şk n yöntemler n b lg ler n de çerecek şek lde ve Taraf Devletler n bu alanlardak güçler n, anlayışlarını gel şt rmek ve deney mler n zeng nleşt rmek amacıyla b lg dağıtımını ve bu b lg den yararlanmayı teşv k ederler. Bu bakımdan, gel şmekte olan ülkeler n gereks n mler, özell kle gözönüne alınır.

20 Madde Taraf Devletler çocuk eğ t m n n aşağıdak amaçlara yönel k olmasını kabul ederler: a. Çocuğun k ş l ğ n n, yetenekler n n, z h nsel ve bedensel yetenekler n n mümkün olduğunca gel şt r lmes ; b. İnsan haklarına ve temel özgürlüklere, B rleşm ş M lletler Andlaşmasında ben msenen lkelere saygısının gel şt r lmes ; c. Çocuğun ana babasına, kültürel k ml ğ ne, d l ve değerler ne, çocuğun yaşadığı veya geld ğ menşe ülken n ulusal değerler ne ve kend s n nk nden farklı uygarlıklara saygısının gel şt r lmes ; d. Çocuğun, anlayışı, barış, hoşgörü, c nsler arası eş tl k ve ster etn k, ster ulusal, ster d n gruplardan, sterse yerl halktan olsun, tüm nsanlar arasında dostluk ruhuyla, özgür b r toplumda, yaşantıyı, sorumlulukla üstlenecek şek lde hazırlanması; e. Doğal çevreye saygısının gel şt r lmes. Bu madden n veya 28' nc madden n h çb r hükmü gerçek ve tüzel k ş ler n öğret m kurumları kurmak ve yönetmek özgürlüğüne, bu madden n 1 nc fıkrasında bel rt len lkelere saygı göster lmes ve bu kurumlarda yapılan eğ t m n Devlet tarafından konulmuş olan asgar kurallara uygun olması koşuluyla, aykırı sayılacak b ç mde yorumlanmayacaktır. ANAYASA KANUN ÖNÜNDE EŞİTLİK MADDE 10 - Herkes, d l, ırk, renk, c ns yet, s yasî düşünce, felsefî nanç, d n, mezhep ve benzer sebeplerle ayırım gözet lmeks z n kanun önünde eş tt r. Kadınlar ve erkekler eş t haklara sah pt r. Devlet, bu eş tl ğ n yaşama geçmes n sağlamakla yükümlüdür. Bu maksatla alınacak tedb rler eş tl k lkes ne aykırı olarak yorumlanamaz. Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vaz fe şeh tler n n dul ve yet mler le malul ve gaz ler ç n alınacak tedb rler eş tl k lkes ne aykırı sayılmaz. H çb r k ş ye, a leye, zümreye veya sınıfa mt yaz tanınamaz. Devlet organları ve dare makamları bütün şlemler nde kanun önünde eş tl k lkes ne uygun olarak hareket etmek zorundadırlar. AİLENİN KORUNMASI VE ÇOCUK HAKLARI MADDE 41 - A le, Türk toplumunun temel d r. ve eşler arasında eş tl ğe dayanır." Devlet, a len n huzur ve refahı le özell kle ananın ve çocukların korunması ve a le planlamasının öğret m le uygulanmasını sağlamak ç n gerekl tedb rler alır, teşk lâtı kurar.

21 Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla k ş sel ve doğrudan l şk kurma ve sürdürme hakkına sah pt r. Devlet, her türlü st smara ve ş ddete karşı çocukları koruyucu tedb rler alır. ÇALIŞMA ŞARTLARI VE DİNLENME HAKKI MADDE 50 - K mse, yaşına, c ns yet ne ve gücüne uymayan şlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar le bedenî ve ruhî yeters zl ğ olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. D nlenmek, çalışanların hakkıdır. Ücretl hafta ve bayram tat l le ücretl yıllık z n hakları ve şartları kanunla düzenlen r. B. S O S YA L G Ü V E N L İ K B A K I M I N D A N Ö Z E L O L A R A K KORUNMASI GEREKENLER MADDE 61 - Devlet harp ve vaz fe şeh tler n n dul ve yet mler yle, malûl ve gaz ler korur ve toplumda kend ler ne yaraşır b r hayat sev yes sağlar. Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına nt baklarını sağlayıcı tedb rler alır. Yaşlılar, Devletçe korunur, Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak d ğer haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlen r. Devlet, korunmaya muhtaç çocukların topluma kazandırılması ç n her türlü tedb r alır. Bu amaçlarla gerekl teşk lat ve tes sler kurar veya kurdurur. ENGELLİLER HAKKINDA KANUN Madde 4- Bu Kanun kapsamında bulunan h zmetler n yer ne get r lmes nde; a) Engell ler n nsan onur ve hays yet n n dokunulmazlığı temel nde, kend seç mler n yapma özgürlüğünü ve bağımsızlığını kapsayacak şek lde b reysel özerkl ğ ne saygı göster lmes esastır. b) Engell l ğe dayalı ayrımcılık yapılamaz, ayrımcılıkla mücadele engell lere yönel k pol t kaların temel esasıdır. c) Engell ler n tüm hak ve h zmetlerden yararlanması ç n fırsat eş tl ğ n n sağlanması esastır. d) Engell ler n bağımsız yaşayab lmeler ve topluma tam ve etk n katılımları ç n er ş leb l rl ğ n sağlanması esastır. e) Engell ler n ve engell l ğ n her tür st smarının önlenmes esastır. f) Engell lere yönel k h zmetler n sunumunda a le bütünlüğünün korunması esastır. g) Engel olan çocuklara yönel k h zmetlerde çocuğun üstün yararının gözet lmes esastır.