BALKANLARDA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI

Transkript

1

2 BALKANLARDA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Dr. M. Sadi BİLGİÇ Dr. Salih AKYÜREK RAPOR NO: 49 HAZİRAN 2012

3 BALKANLARDA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Anket ve Ölçek Tasarımı: Dr. Salih Akyürek Alan Uygulama: Doç. Dr. Fehmi Ağca Veri Girişi: Müstecep DİLBER Veri Analizi ve Teknik Raporlama: Dr. Salih Akyürek, Serhat Sağır, Mehmet Ali YILMAZ Literatür Çalışması: Dilara Ünal Grafik ve Tablo Tasarımı: Mehmet Ali YILMAZ Kapak Tasarımı: Kaan TUĞCUOĞLU BİLGESAM YAYINLARI RAPOR NO: 49 Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi Wise Men Center For Strategic Studies Mecidiyeköy Yolu Caddesi No:10 Celil Ağa İş Merkezi Kat:9 Daire:36 Mecidiyeköy / İstanbul / Türkiye Tel: Faks: bilgesam@bilgesam.org Atatürk Bulvarı Havuzlu Sok. No:4/6 A.Ayrancı / Çankaya / Ankara / Türkiye Tel : Faks: Copyright BİLGESAM Haziran 2012 Bu yayının tüm hakları saklıdır. Yayın Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi nin izni olmadan elektronik veya mekanik yollarla çoğaltılamaz.

4 İÇİNDEKİLER Giriş 1 1. Balkan Ülkeleri İle İlgili Temel Bilgiler 3 2. Araştırma Metodolojisi 8 3. Örneklemin Temel Özellikleri Arnavutluk ta Türkiye ve Türk Algısı Bosna Hersek te Türkiye ve Türk Algısı Bulgaristan da Türkiye ve Türk Algısı Hırvatistan da Türkiye ve Türk Algısı Karadağ da Türkiye ve Türk Algısı Kosova da Türkiye ve Türk Algısı Makedonya da Türkiye ve Türk Algısı Sırbistan da Türkiye ve Türk Algısı Türkiye ve Türk Algısının Ülkeler Arasında Karşılaştırılması 79 Bulguların Özetı ve Sonuç Yerıne 90 Ek: Uygulanan Anket Formu 95

5

6 SUNUŞ Dünya daki ve yurt içindeki gelişmeleri takip ederek geleceğe yönelik öngörülerde bulunmak; Türkiye nin ikili ve çok taraflı uluslararası ilişkilerine ve güvenlik stratejilerine, yurt içindeki siyasi, ekonomik, teknolojik, çevresel ve sosyo-kültürel problemlerine yönelik bilimsel araştırmalar yapmak; karar alıcılara milli menfaatler doğrultusunda gerçekçi çözüm önerileri, karar seçenekleri ve politikalar sunmak Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM) nin kuruluş amaçları arasında yer almaktadır. BİLGESAM, Bilge Adamlar Kurulu nun ilk toplantısında alınan kararlar doğrultusunda, yukarıda aktarılan amaçları gerçekleştirmek üzere, çeşitli konularda raporlar hazırlamaktadır. Farklı toplumların gözünde Türkiye ve Türk algısı konusunda yapılmış çalışma sayısı oldukça sınırlıdır. Bu eksikliği gidermek maksadıyla BİLGESAM, komşu ve kültürel bağlar bulunan bölge ve ülkelerden başlamak üzere 11 bölge ve 51 ülkeyi kapsayan Dünyada Türkiye Algısı adıyla bir seri araştırma başlatmıştır. Bu araştırmalardan olan Balkanlar çalışması, sekiz ülkeyi kapsayan alan uygulamasıyla, tarihi ve kültürel bağlarımız bulunan bu bölgedeki Türkiye ve Türk algısı konusunda merak edilen pek çok konuya ışık tutacak veriler içermektedir. BİLGESAM tarafından gerçekleştirilen bu niceliksel çalışma raporu adresinde yayımlanmıştır. Raporun bu alanda çalışma yapan akademisyenler, araştırmacılara ve Türkiye nin dış politika stratejilerine katkı sağlaması temennisiyle, raporu hazırlayan Dr. Salih Akyürek e ve destek sağlayan BİLGESAM personeline teşekkür ederim. Doç. Dr. Atilla SANDIKLI BİLGESAM Başkanı

7

8 GİRİŞ Sosyal psikoloji literatüründe ilk defa Lipman tarafından kullanılan stereotip kavramı (stereotype) "bir grup kişiye (etnik, cinsiyet, mesleki gruplar) atfedilen özellikler bütünü" olarak tanımlanmaktadır. Türkçeye, Basmakalıp Yargı ve Klişe Yargı gibi kavramlarla da aktarılan stereotip, benzer gruplara, algı, bellek ve temsilleri etkileyen bir bakış çerçevesi sunmaktadır. Bu anlamda stereotip, önyargılar için zemin hazırlama işlevi görmektedir. Kişiler, olayları, toplumları ve insanları, onların kendilerine ait doğrularından ziyade, daha kolay bir şekilde, kategorilerin tanımladığı gibi algılama eğilimindedir. Bu noktada, toplumlar ve kültürlerin diğer toplum ve kültürler hakkında sahip oldukları klişe görüş/yargılar önemli ve belirleyici faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır. Etnisite temeli yanında sosyal ve kültürel temelde de ortaya çıkan bu klişe görüşlerin, olumlu olduğundan daha çok olumsuz yargılar içerdiğinin ve gerçeklik temelinden uzak olduğunun da özellikle vurgulanması gerekmektedir. Etnik ve kültür merkezli, yanlı bakış açılarının sebep olduğu olumsuz nitelikteki klişe görüş ve yargılar bu güne kadar pek çok bilimsel çalışmanın konusu olmuştur. Uluslararası ilişkilerde, ülkelerin pozisyonunu belirlemede siyasi, askeri ve ekonomik güç hiç şüphesiz en önemli belirleyici faktördür. Ancak ülkelerin diğer toplumların kamuoyları nezdindeki imaj ve algıları pek çok konuda Siyasi, askeri ve ekonomik güçten daha fazla avantaj sağlayabilmektedir. Ülkelerle ilgili sempati ve olumlu yargılar, uluslararası pazarlarda rekabet anlamında, siyasi faktörlerden daha fazla öne çıkabilmekte, olumsuz yargılar ise bunun tam tersi olarak engeller yaratabilmektedir. Pek çok ülke ve özellikle ABD, kendi dünya siyasetine de yön verecek şekilde, ilgi alanındaki toplumlarda, ülke ve ülke politikaları hakkındaki görüşleri ortaya koyacak kamuoyu araştırmaları yaptırmakta ve örtülü veya açık her türlü faaliyette bu araştırma verilerini kullanmaktadır. Bu noktadan hareketle, bölgesel ve küresel politikalarda etkili olmak isteyen ülkelerin ilgi ve etki alanlarında yer alan toplumlarda kamuoyu araştırmaları yapmasının öneminin özellikle vurgulanması gerekmektedir. Son yıllarda küreselleşmenin de etkisiyle tüm dünyada, dış ticarette pazar geliştirme arayışlarını ve ataklarını artıran, ekonomik ve siyasi bir bölgesel güç ve lider olma yolunda önemli sıçramalar yapan Türkiye nin, farklı toplumlara ait kamuoyları nezdinde avantaj veya dezavantaj yaratan klişe yargı ve önyargıları ölçmesi ve yönetmesi kaçınılmaz bir gerekliliktir. Bu noktada Türkiye nin kendi menfaatlerine dönük olarak üreteceği stratejiler için Türkiye orijinli çalışmalara şiddetle ihtiyacı olmakla birlikte bu konuda yapılan çalışma yok denecek kadar azdır. Farklı toplumlardaki Türkiye algısının ortaya konulması, bu klişe yargılarla 1

9 mücadele edilmesi yanında; bu ülkelerle kurulacak sosyal, ekonomik ve kültürel ilişkilere yönelik strateji ve taktiklerin belirlenmesi noktasında da önem taşımaktadır. Bu noktadan hareketle, BİLGESAM tarafından dünyada 11 farklı bölgede 51 ülkede Türk ve Türkiye algısının ölçülmesi yönünde bir proje başlatılmıştır. Bu projenin amacı ve öneminin vurgulanması açısından çalışma hedefleri şu şekilde özetlenebilir: Diğer ülkelerle mukayeseli olarak olumlu-olumsuz Türkiye algısını ölçmek. Bu algıların kaynak ve nedenlerini analiz etmek. Dinamik dış politika kapsamında Türkiye nin siyasi ve ekonomik açılımlarına veri sağlamak. Türkiye tarafından pek çok ülkede yürütülen yardım faaliyetleri konusundaki toplumsal farkındalığı ve bu faaliyetlere dönük algıları ortaya koymak. Uluslararası antlaşmalar, işbirlikleri ve organizasyonlardaki, devlet ve hükümetler düzeyindeki işbirliği veya anlaşmazlıkların temelinde yer alan kamuoyu yargı ve düşüncelerini tahmin edecek verileri sağlamak ve bu konuda yapılacak lobi ve kamuoyu çalışmalarına ışık tutmak. Türkiye nin uluslararası tanıtım ve kültürel projelerine yönelik veri sağlamak. Türkiye nin turizm/ticaret proje ve yatırımlarına yönelik kararları için uluslararası rekabet pozisyonunu ortaya koymak. Küresel ve bölgesel güç durumundaki ülkelerin diğer ülke ve bölgelerdeki etkilerini ve bu etkilerin nedenlerini araştırmak. Proje kapsamında hazırlanan soru kâğıdı, Türkiye nin yakın çevresinden başlamak üzere; Balkanlar, Kafkaslar, Orta Asya ve Afrika Kıtasında planlanan ülkelerden 21 inde, seçilen üniversitelerde, üniversite öğrencileri ve akademisyenler ağırlıklı olarak yıllarında uygulanmıştır. Uygulama yapılan ülkelerden Mısır-Fas-Senegal-Tanzanya, Ermenistan, Kırgızistan ve Kazakistan verileri raporlaştırılarak 2011 ve 2012 yılı içinde yayımlanmıştır. Bu araştırmalardan bir diğeri olan ve sekiz ülkeden oluşan Balkanlar çalışması ise analiz edilmiş ve BİLGESAM Raporu olarak yayımlanmıştır. 2

10 1. BALKAN ÜLKELERİ İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER Kısa Tarihçe Adını Türkçeden alan 1 Balkan Yarımadası, Güney Avrupa daki üç yarımadadan birisidir. Bölge; Yunanistan, Slovenya, Hırvatistan, Bosna-Hersek, Makedonya, Arnavutluk, Sırbistan, Karadağ, Kosova, Bulgaristan, Romanya ve Moldova dan oluşmaktadır. Batı da Adriyatik ve İyonya Denizleri, güneyde Ege Denizi, doğuda Marmara ve Karadeniz ile çevrilidir. Türklerin Balkanlara ilgisi, Osmanlı İmparatorluğunun 14. Yüzyılda bu bölgedeki hakimiyeti ile başlamıştır. İmparatorluğun Balkanlardaki hakimiyeti beş yüz yıl sürmüştür Osmanlı- Rus Savaşı sonrası imzalanan Berlin Anlaşması ile Balkan topraklarında sınırlar yeniden çizilmeye başlamıştır. Bu dönemde Osmanlı nın çöküş içinde olması ve Fransız Devrimi, milliyetçilik akımlarının filizlenmesine neden olmuş, 1878 yılında Sırbistan ve Romanya bağımsızlıklarını kazanmış ve özerk statüde Bulgar Prensliği kurulmuştur. Birinci Dünya Savaşı sonunda, Slovenler, Hırvatlar, Boşnaklar ve Sırplar birleşerek Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı nı kurmuşlardır. Daha sonra ise bu krallığın ismi "Yugoslavya Krallığı" şeklinde değiştirilmiştir. 2 Yugoslavya, Güney Slavları anlamına gelmektedir. 3 Bugün bağımsız 11 balkan ülkesinden yedisi eski Yugoslavya toprakları içinde yer almıştır. Bu nedenle Yugoslavya nın tarihi, Balkanların yakın dönem tarihinde önemli bir yer tutmaktadır yılında Hitler in Polonya yı işgali ile II. Dünya Savaşı başlamıştır. İtalya nın Büyük İtalya amacına dönük olarak Arnavutluk u ele geçirmesinin ardından savaş Balkanlarda da yayılmıştır yılında Yugoslavya Krallığı, Alman işgaline uğramıştır. Ülke içinde gerilla savaşları devam ederken 29 Kasım 1943 tarihinde, Bosna nın Yayçe (Jajce) kasabasında Josep Broz Tito nun başkanlığında AVNOJ (Yugoslavya Antifaşist Ulusal Kurtuluş Konseyi) toplanmış ve bu konseyin karaları ülkenin federal bir temel üzerinde yeniden yapılandırılmasının temellerini atmıştır. 4 Ülkenin adı 1943 yılında Demokratik Federal Yugoslavya, 1946'da Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti ve 1963 yılında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti olarak değişmiştir. Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti ve Arnavutluk devletleri, kurulduktan bir süre sonra Sovyetler Birliği ile görüş ayrılığı başlamıştır. Yugoslavya, 1979 yılında Batı İttifakı ve 1 Balkan kelimesi, sarp ve ormanlık sıradağ anlamına gelmektedir. Türk Dil Kurumu Güncel Sözlük, Erişim 27 Nisan 2012, 2 Giray Saynur Bozkurt, Tito Sonrası Dönemde Eski Yugoslavya Bölgesindeki Türkler ve Müslümanlar, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Kış 2010, Center for European Studies (UNC), What Happened to Yugoslavia? The War, The Peace and The Future, Fall 2004, Erişim 15 Mayıs 2012, 4 Bozkurt, agm, 54 3

11 Doğu Bloğundan ayrı durmayı amaçlayan ve 118 ülkeden oluşan Bağlantısızlar Hareketine 5 katılmıştır. 1980li yıllarda Sovyetlerde Gorbaçov un etkisiyle başlayan Glasnost ve Perestroyka (Açıklık ve Yeniden Yapılanma) Politikaları Yugoslavya yı da etkilemiştir yılında Tito nun ölümünden sonra bir türlü toparlanamayan ülke 1990'da çok partili düzene geçilmesinin ardından, 1991'de başlayan iç savaş sonucu aynı yılın sonlarında parçalanmıştır. 23 Aralık 1990 da Slovenya, Ocak 1991 de Makedonya, 25 Haziran 1991 de Hırvatistan, Mart 1992 de Bosna-Hersek bağımsızlığını ilan etmiştir. Karadağ ve Sırbistan ise birleşerek Yeni Yugoslavya Federal Cumhuriyetini kurmuştur. Voyvodina ve Kosova özerk bölgeleri de bu federasyon içinde kalmıştır. Ancak Karadağ 21 Mayıs 2006 tarihinde referanduma giderek 3 Haziran 2006 da bağımsızlığını ilan etmiştir. Kosova ise 17 Şubat 2008 de Sırbistan ın karşı çıkmasına rağmen tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etmiş ve Yugoslavya nın dağılmasıyla bağımsızlığını kazanan son ülke olmuştur. 6 Yugoslavya nın parçalanma sürecinde büyük acıyı kuşkusuz Bosnalılar yaşamıştır. Bosna Hersek 1992 yılında referanduma giderek %99,7 evet oyuyla Yugoslavya dan ayrılma kararı almıştır. Kararı boykot eden Bosnalı Sırpların çabaları sonuçsuz kalmış ve 1992 yılında Bosna- Hersek bağımsızlığını ilan etmiştir. Büyük Sırbistan hayallerinin etkisiyle Sırplar, Bosna Hersek sınırları içinde Sırp Cumhuriyeti ni kurduklarını ilan etmiş ve bu bölgede yaşayan Boşnaklar (Müslüman) ve Hırvatları (Katolikler) uzaklaştırmak için insanlık dışı uygulamalara başlamışlardır. 7 İç savaş olarak başlayan olaylar, zamanla Sırpların Boşnaklara uyguladığı bir soykırım haline gelmiştir yılında BM tarafından güvenli bölge olarak ilan edildikten iki yıl sonra Srebrenitza da yaşayan Müslümanlar, bölge BM askerlerinin kontrolünde olmasına rağmen, II. Dünya Savaşı ndan sonra meydana gelen en büyük soykırıma uğramıştır arasında Uluslararası Kızılhaç Örgütü verilerine göre Bosna-Hersek'te kişi hayatını kaybetmiştir. 14 Aralık 1995 te imzalanan Dayton Barış Antlaşması ile savaş sona ermiştir. Bosna-Hersek Cumhuriyeti, Bosna-Hersek Federasyonu (Federasyon da kendi içinde 10 Kantona ayrılmıştır) ve Sırp Cumhuriyeti (Republika Srpska-RS) olarak iki birime (devletçiğe) ve bir küçük özerk bölgeye (Brcko) bölünmüştür. Yani Sırbistan dışında Bosna Hersek sınırları içinde de bir Sırp Cumhuriyeti bulunmaktadır. Boşnak, Hırvat ve Sırp nüfusu barındıran bu parçalanmış yapıdan oluşan Bosna Hersek 1995 yılından itibaren Üçlü Başkanlık Sistemi ile yönetilmeye başlamıştır. 5 Bağlantısızlar Hareketi Hakkında Ayrıntılı Bilgi İçin Bkz; Vikipedia, Erişim 27 Nisan 2012, 6 Bozkurt, agm, 55 7 Wikipedia, Bosna Soykırımı, Erişim 18 Mayıs 2012, B1m%C4%B1#Soyk.C4.B1r.C4.B1m_.C3.96ncesi,

12 Balkan ülkelerinin 2012 yılı itibariyle temel istatistiki verileri ve AB - NATO üyelik durumları aşağıda tablo olarak verilmiştir: Ülke Başkent Yüzölçümü (km2) Nüfus GSMH (Kişi Başı) AB Üyeliği NATO Üyeliği Arnavutluk Tiran 28,748 3,002,859 7,800 aday üye Bosna-Hersek Saraybosna 51,197 4,622,292 8,000 Üye değil Üye değil Bulgaristan Sofya 110,879 7,037,935 13,500 üye üye Hırvatistan Zagreb 56,594 4,480,043 18,300 aday üye Karadağ Podgorica 13, ,394 11,220 Üye değil Üye değil Kosova Priştine 10,887 1,836,529 6,500 Üye değil Üye değil Makedonya Üsküp 25,713 2,082,370 10,400 Üye değil Üye değil Romanya Bükreş 238,391 21,848,504 10,152 Üye Üye Sırbistan Belgrad 77,474 7,276,604 10,700 Üye değil Üye değil Yunanistan Atina 131,957 10,767,827 27,600 Üye Üye Nüfus Yapısı Balkanlar, tarih boyunca Avrupa kıtasının etnik gruplar bakımından en zengin bölgesi olmuştur. Roma öncesi dönemde Traklar, Daçyalılar, Dorlar ve İlirler gibi pek çok kabile ve grup bölgeye akın etmiştir. Bölgeye yerleşen Hunlar ve Slavların ardından, 14. Yüzyıldan itibaren Osmanlı İmparatorluğunun bölgedeki hakimiyeti başlamıştır. Bu dönemde bölgedeki Müslüman nüfus oranı yükselmiştir. Balkanlar Türkiye için sadece bir ekonomik ilişki alanı değildir. XIV. yüzyıldan itibaren Türkler ve Müslümanlar Balkanlara yerleşmeye başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğunun son döneminde tersine bir göç yaşanmış olsa da bugün bölgede önemli bir Türk nüfus yaşamaktadır. Bulgaristan nüfusunun yüzde 10'luk kesimini oluşturan Türkler, siyasi partileri "Hak ve Özgürlükler Hareketi" ile Bulgaristan siyasetinde faal görev almaktadır. Ancak Türkler diğer Balkan ülkelerinde siyasette bu kadar etkili değildirler. 150 bin kadar Batı Trakya Türkü'nün yaşadığı Yunanistan'da bağımsız adaylar için getirilen yüzde 3'lük baraj yüzünden Türklerin mecliste temsil edilmeleri zorlaşmıştır. Çeşitli partilerden siyasete giren Türklerden bugün sadece iki milletvekili ve birkaç belediye başkanı Yunanistan da aktif siyasette yer almaktadır Türkün yaşadığı Makedonya'da ise Türkler "Türk Demokratik Partisi" çatısı altında siyasi faaliyetlerini sürdürmektedir ve 120 sandalyeli Makedon meclisinde 2 üyeyle temsil edilmektedirler. Türk yatırımcıların önemli ölçüde bulunduğu Romanya'da ise Türk nüfusu 70 bin kişi düzeyindedir. "Demokratik Türk Birliği Partisi" olarak siyasi arenada yer alan Türk partisi 332 sandalyeli Romanya parlamentosunda yalnızca 1 üyeye sahiptir. Kosova'da ise iki milyonluk nüfusun yüzde 1'lik kesimini oluşturan Türkler "Kosova Demokratik Türk Partisi" ile 120 sandalyeli mecliste 3 üyeyle temsil edilmektedirler. Bütün bunların dışında Sırbistan'ın Sancak bölgesinde yaşayan Türkler olmakla birlikte sayıları 5

13 hakkında kesin bir bilgi yoktur yılındaki nüfus sayımında bölgedeki Türk nüfusu olarak tespit edilmiştir. Bu kişiler kendilerini Boşnak veya Müslüman olarak tanımlamaktadırlar. Toplam bazda bakıldığında Balkanlarda 1 1,5 milyon civarında Türk nüfusu yaşamaktadır. 8 Müslüman nüfusa bakıldığında ise, resmi rakamlara göre günümüzde Balkanlarda yaşayan Müslümanların toplam sayısı yaklaşık 8 milyon civarındadır. Bu rakam, bölgenin toplam nüfusunun yüzde 12 sine karşılık gelmektedir. Oysa 19. yüzyılın ikinci yarısında Müslümanların Balkanlar daki nüfusa oranı yüzde 40 lar düzeyindedir. 9 Balkan ülkelerinde nüfusun etnik yapısı aşağıda tablo olarak verilmiştir: 10 Ülke Nüfusun Etnik Yapısı (%) Arnavutluk Arnavutluk %95 Yunan %3 Diğer %2 Bosna-Hersek Boşnak %48 Sırp %37 Hırvat %14,3 Diğer %0,7 Bulgaristan Bulgar %89,3 Türk %9,4 Diğer %1,3 Hırvatistan Hırvat %89,6 Sırp %4,5 Diğer %5,9 Karadağ Karadağlı %43 Sırp %32 Boşnak %8 Arnavut %5 Diğer %12 Kosova Arnavut %92 Türk %1 Diğer %8 Makedonya Makedon % 64,2 Arnavut %25,2 Türk %3,9 Sırp %1,8 Diğer %4,9 Yunanistan Yunan %93 Diğer %7 Sırbistan Sırp %82,9 Macar %3,9 Boşnak %1,8 Karadağlı %0,9 Diğer %10,5 Romanya Rumen %89,5 Macar %6,6 Ukraynalı %0,3 Alman %0,3 Diğer %3,3 Balkan ülkelerinde nüfusun dini ve mezhepsel yapısı aşağıda tablo olarak verilmiştir: 11 Ülke Müslüman % Ortodoks % Katolik % Protestan % Diğer % Bulgaristan 12,2 82,6 1,2-4 Hırvatistan 1,3 4,4 87,8 0,4 6,1 Arnavutluk Karadağ 17,7 74,2 3,5-4,6 Makedonya 33,3 64,7 0,4-1,6 Sırbistan 3,2 85 5,5-7,3 Kosova Bosna-Hersek Yunanistan 1, ,7 Romanya - 86,8 4,7 7,5 1 8 Balkan Pazar, Balkanlardaki Türk Nüfus, Erişim 27 Nisan 2012, asp?id=460 9 Erhan Türbedar, Balkanlarda Nüfus Sayımları ve Türklük Tartışması, Tepav Değerlendirme Notu Mart 2011, Erişim: 18 Mayıs 2012, _ve_kimlik_tartismasi.pdf s.6 10 CIA Factbook ve Wikipedia sayfalarından derlenerek oluşturulmuştur, Erişim 14 Nisan 2012, CIA Factbook ve Wikipedia sayfalarından derlenerek oluşturulmuştur, Erişim 14 Nisan 2012, 6

14 Türkiye nin Balkan Politikası ve Balkan Devletleri ile İlişkileri 1923 yılında Türkiye Cumhuriyetinin ilanı ve Lozan Antlaşması nın ardından Türkiye, Balkan devletleriyle olan ilişkilerinde barışçıl bir politika izlemiştir. Türkiye nin statükoyu koruma anlayışı Balkan politikasına da yansımıştır li yılların sonlarında Yugoslavya'nın parçalanmaması için Türkiye; Önce "toprak bütünlüğü" ilkesini savunmuştur. Parçalanmanın kaçınılmaz hale gelmesi ve Eylül 1991'de Slovenya nın bağımsızlık ilan etmesiyle başlayan süreçte Türkiye bağımsızlığını ilan eden Slovenya, Makedonya, Hırvatistan ve Bosna-Hersek i 1992 yılında tanımıştır. 12 Balkan ülkeleri ile İkili ilişkilere bakıldığında; Yunanistan la yaşanan kıta sahanlığı ve Kıbrıs konusundaki anlaşmazlıklar nedeniyle iki ülke arasındaki ilişkiler çoğu zaman gergin olmuştur. Bulgaristan da Sovyet döneminde Bulgar Türklerine yönelik gerçekleşen baskı ve insan hakları ihlalleri 1990 lı yıllarda ortadan kalkmış ve iki ülke arasındaki ilişkiler normalleşmiştir yılları arasında gerçekleşen Bosna iç savaşında Türkiye konuyu uluslararası örgütler aracılığıyla gündeme getirmiş ve Sırp saldırılarının önlenmesi için çaba göstermiştir. Sovyetler Birliğinin dağılmasının ardından, Türkiye Orta Asya ile birlikte Balkanlarda da dış politika ve iyi ilişkiler geliştirilmesi konusunda önemli adımlar atmıştır yılında kurulan Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA) nın örgüt yapısında pek çok Balkan ülkesinin masasının bulunması ve Ajansın bu ülkelerde faaliyette bulunması bu yöndeki olumlu politikaların önemli bir göstergesidir. 13 Türkiye, Yugoslavya nın dağılması ile bağımsızlıklarını ilan eden devletlerin uluslararası örgütlere üyeliklerini de bugüne kadar desteklemiştir. 12 Baskın Oran, Türkiye nin Balkan ve Kafkas Politikası (Paris'deki Instltut de Relatlons Intun.tlon.leı et Strateglques'de verilen konferansın Türkçe metnidir, 24 Kasım 1994), Erişim 16 Mayıs 2012, 42/468/5401.pdf 13 İrfan Kaya Ülger, Balkan Gelişmeleri ve Türkiye: 1990 lı Yıllar, 21. Yüzyılda Türk Dış Politikası, Editör: İdris Bal, (Ankara Global Araştırmalar Merkezi 206),

15 2. ARAŞTIRMA METODOLOJİSİ Özgün ölçeklerle taslak olarak geliştirilen anket formu, 2010 yılı içerisinde Türkiye de bulunan 240 yabancı uyruklu öğrenciye uygulanmıştır. Ayrıca, siyaset, uluslararası ilişkiler ve sosyal psikoloji alanında çalışmaları bulunan beş akademisyenden anketin geliştirilmesine dönük eleştiri ve geri bildirim alınmıştır. Yapılan uygulama ve alınan geri bildirimlerden hareketle anket yeniden tasarlanmış ve Ek teki nihai şekline ulaşılmıştır. Ek te Türkçe olarak verilen anket formu İngilizce, Fransızca, Arapça, Rusça, İspanyolca gibi yaygın diller yanında uygulama yapılan ülkeye göre Sırpça, Boşnakça, Arnavutça gibi dillere de çevrilmiştir. Bu çalışmada, Bulgaristan da İngilizce olarak uygulanan anket diğer yedi ülkede ülkenin resmi dilinde uygulanmıştır. Araştırmada; bütçe sınırlılığı, uygulama kolaylığı, üniversitelerin ülkelerin farklı bölge ve gruplarından öğrenci barındırması ve dünya ile iletişime daha açık bir kitle olması nedenleriyle, evren ve uygulama alanı olarak üniversiteler seçilmiştir. Ek teki anket formu (Türkçe), akademisyenler tarafından aşağıda verilen üniversitelerde öğrenci, akademisyen ve diğer üniversite çalışanlarına uygulanmıştır: Ülke Kosova Makedonya Bulgaristan Anket Uygulanan Üniversite Priştine Üniversitesi Tetova Devlet Üniversitesi (State University of Tetova) Uluslararası Balkan Üniversitesi (International Balkan University) Kiril Metodi Üniversitesi (Cyril and Methodius University) USHT Üsküp Üniversitesi (USHT Shkup University) Sofya Üniversitesi (Sofia University) Ulusal ve Dünya Ekonomi Üniversitesi (University of National and World Economy) Arnavutluk Sırbistan Bosna Hersek Hırvatistan Karadağ Epoka Üniversitesi (Epoka University) Tiran Üniversitesi (University of Tirana) Yeni Pazar Üniversitesi (University of Novi Pazar) Uluslararası Burç Üniversitesi (International Burch University) Uluslararası Saray Bosna Üniversitesi (International University of Sarajevo) Split Üniversitesi (University of Split) Karadağ Üniversitesi (University of Motenegro) Anketler yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulanmıştır. Örneklemin seçiminde irtibat kurulan akademisyenlerin ve anketör olarak seçilen öğrencilerin uygun örneklem (convenience sampling) yöntemiyle, kazara (accidental) ulaştığı kişilere uygulama yapılmıştır. 8

16 Uygulamanın sadece üniversitelerde yapılmış olması ve örneklem seçiminde olasılıklı olmayan bir yöntemin kullanılmış olması nedeniyle; çalışma, bulguları itibariyle uygulama yapılan ülkelerin halklarının görüşlerini tam olarak temsil etme iddiasında olmamakla birlikte; daha eğitimli, dünyaya daha açık ve tüm ülkeden insanların bir araya geldiği üniversite ortamının evren olarak belirlenmesinin çalışma bulguları temelinde yarattığı avantajın da vurgulanması gerekmektedir. Bu anlamda, araştırmanın eğitimli ve göreceli daha genç bir kuşağın düşünceleri konusunda önemli fikirler verdiği söylenebilir. Veri Analizi Anket ile elde edilen veriler istatistiki analiz programına (PASW 18.0) aktarılmak suretiyle analiz edilmiştir. Veri analizi, soruların ortalama değerleri ve bazı ülkelerde bu ortalamaların Müslüman ve Hristiyan dini grupları temelinde farklılaşmasının ortaya konulmasına dayanmaktadır. Uygulama aşamasındaki tedbir ve kontrollere rağmen, bazı anketlerin korku veya diğer nedenlerle tutarsız doldurulmuş olabileceği ihtimalinden hareketle, 2316 kişiye ait anket verileri; analiz öncesi, bir diğeri ile algı ve olgu temelinde çelişki teşkil eden 17 soru çifti ile kontrol edilmiştir. Kontrol sonucunda, en az iki soru çiftinde çelişkili bulunan 189 anket formu çalışmanın veri temizliği aşamasında silinmiştir. Veri temizliği sonrası sekiz ülkeye ait anketlerin analizleri 2127 kişi üzerinden gerçekleştirilmiştir. Algı ve eğilimleri ortaya koyan soruların tamamı 11 li ölçekle 0-10 aralığında bir değerlendirme sunmakla birlikte, bu değerler tablolaştırılırken yüze tahvil edilmiştir. Bu nedene de bağlı olarak, tablolardaki soru değerleri (örnek %81), sorulara katılım yüzdelerini değil, soru ifadelerine ortalama katılım düzeylerini göstermektedir. Soruların ortalama değerlerinin farklılaşma analizleri, tek yönlü varyans analiz yöntemi (Anova ve Post-Hock Tukey) ile gerçekleştirilmiş, bu analiz sonuçları tablo yorumlarına yansıtılmış ancak, rapordaki tablo metinlerine ortalamalar dışındaki istatistiki anlamlılık değerleri konulmamıştır. 9

17 3. ÖRNEKLEMİN TEMEL ÖZELLİKLERİ Sekiz ülkede geçekleştirilen anket uygulamasında ulaşılan ve verileri analiz edilen örneklemin ülkelere dağılımı aşağıda verilmiştir. Ülkelere Göre Anket Sayı ve Yüzdeleri Ülke Anket Sayısı % Arnavutluk ,0 Bosna Hersek 200 9,4 Bulgaristan ,6 Hırvatistan ,7 Karadağ ,0 Kosova 196 9,2 Makedonya ,4 Sırbistan ,5 Toplam kişiden oluşan örneklemin yaklaşık %49 u erkeklerden %51 i kadınlardan oluşmaktadır. Örneklemin yaklaşık %75 i üniversite öğrencilerinden, %9 u akademisyenlerden ve %16 sı diğer üniversite çalışanlarından oluşmaktadır. Kişilerin mensup olduğu dini inanca göre örneklemin dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Örneklemin Sahip Olunan Dine Göre Dağılımı Din Ülke Müslüman Hıristiyan Ateist Bilinmiyor Toplam Arnavutluk Bosna Hersek Bulgaristan Hırvatistan Karadağ Kosova Makedonya Sırbistan Toplam

18 4. ARNAVUTLUK TA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Arnavutluk ta hem Müslümanları ve hem de Hristiyanları kapsayan bir örnekleme ulaşılmıştır. Bu ülkeye ait analizler de bu ikili ayrıma göre yapılarak tablolara yansıtılmıştır. 4.1 Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Arnavutluk halkının Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Bulgular, Arnavut halkının diğer toplumlara sempati düzeyinde dinin önemli ve temel belirleyici olduğunu göstermektedir. Müslüman Arnavut vatandaşları arasında en yüksek sempati düzeyi %78,5 ile Türklere yöneliktir. Müteakiben sırasıyla %62,7 ile Almanlar, %60,8 ile Amerikalılar ve %59,2 ile İngilizler gelmektedir. En düşük sempati ise %37,7 ile İranlılara ve %34,6 ile Ruslara yöneliktir. Hristiyan Arnavutlar arasında en yüksek sempati düzeyi %82 ile İngilizlere ve %80,9 ile Amerikalılara yönelik iken, Türklere duyulan sempati %55,7 ile Avrupalılardan daha düşük ancak Araplar, İranlılar, Çinliler ve Ruslardan daha yüksektir. Arnavutluk Vatandaşlarının Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi (%) Türklere sempati Almanlara sempati Amerikalılara sempati İngilizlere sempati İtalyanlara sempati Araplara sempati İspanyollara sempati Fransızlara sempati Japonlara sempati Çinlilere sempati İranlılara sempati Ruslara sempati 55,7 78,5 62,7 77,6 60,8 80,9 59,2 82,0 58,9 70,0 35,9 57,9 54,7 77,6 47,7 66,2 46,8 57,1 43,1 54,2 31,3 37,7 34,6 52,9 Hristiyan İslam 11

19 4.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Arnavutluk halkının Türkiye ile ilgili demokrasi algısı Müslüman ve Hristiyanlar arasında önemli bir farklılaşma göstermektedir. Müslüman Arnavut vatandaşları arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %71-80 aralığında oldukça olumlu olmakla birlikte, Hristiyan Arnavutlar arasında bu algılar %48-64 aralığında orta düzeyde olumludur. Hristiyanlar arasında Türkiye ile ilgili en olumlu algı %64 ile Farklı din, kültür ve kimliklere saygı konusunda, en olumsuz algı ise %48,4 ile fikir özgürlüğü konusundadır. Arnavutluk Vatandaşlarının Türkiye ile İlgili Demokrasi Algısı (%) Türkiye'de farklı din kültür kimliklere saygı çok iyidir Türkiye'de insan hakları çok iyidir Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir 60,0 48,4 55,0 64,0 79,2 77,7 74,8 71,6 Hristiyan İslam Arnavutluk halkının Türkiye deki yaşam ile ilgili algıları da diğer algılar gibi Müslüman ve Hristiyanlar arasında önemli farklılaşma göstermektedir. Türkiye deki yaşam ile ilgili algılar hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısına ait yukarıda verilen değerlerden genel olarak daha olumsuzdur. Müslüman Arnavut vatandaşları arasında Türkiye deki yaşam ile ilgili algılar %67-74 aralığında olumludur. Hristiyan Arnavutlar arasında bu algılar %43-60 aralığındadır. Hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar arasında Türkiye de can güvenliği ve yaşam standardı konularındaki algılar, Türkiye nin modern ve bir ülke olması konusundaki algılardan daha olumludur. Arnavutluk Vatandaşlarının Türkiye ile İlgili Yaşam Algısı (%) Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 60,0 73,6 Türkiye'de yaşam standardı kalitesi çok iyidir Türkiye modern bir ülkedir 43,3 64,3 72,4 66,8 Hristiyan İslam 12

20 4.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Arnavutluk halkı içinde Müslüman olanlar Türklerin kişilik özellikleri konusunda Hristiyanlara göre daha olumlu algılara sahiptir. Ancak, Hristiyanlar da Türkleri farklı boyutlarda %50-75 aralığında olumlu kişilik özellikleri ile özdeşleştirmektedir. Arnavutluk Vatandaşlarına Göre Türklerin Kişilik Özellikleri (%) Türkler misafirperverdir Türkler yardımseverdir Türkler dindardır Türkler hoşgörülüdür Türkler dürüsttür Türkler çalışkan üretkendir Türkler kurallara uyar Türkler zamana uyar Türkler muhafazakar gelenekçidir Türkler alçak gönüllüdür Türkler rasyonel akılcıdır Türkler kadercidir Türkler kabadır Türkler agresiftir Türkler zalim acımasızdır Türkler ırkçı faşisttir 75,0 84,4 62,0 82,1 88,0 80,1 58,5 78,3 54,0 76,6 66,5 74,2 69,5 72,9 61,1 70,3 55,0 68,0 49,1 61,3 50,0 60,2 76,8 49,9 40,0 35,2 32,6 26,1 36,3 19,6 30,5 17,8 Hristiyan İslam 13

21 4.4 Türkiye nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Arnavutluk halkı içinde Müslümanlar daha olumlu düşünmekle birlikte hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar, Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir görüşüne oldukça yüksek oranda (%80,8 ve %73,8) katılmaktadır. Müslümanlar Türkiye yi balkanlarda %73 düzeyinde etkin görürken, Hristiyanlar arasında bu oran %37 lere düşmektedir. Müslümanlar Türkiye nin balkanlarda yüksek algıladıkları etkinliğini yeterli görürken, Hristiyanlar düşük algıladıkları bu etkinliği daha yüksek görmek istemektedir Arnavutluk Vatandaşlarına Göre Türkiye'nin Model Özelliği ve Balkanlardaki Rolü (%) 80,8 73,8 73,9 73,3 Türkiye Müslüman Ülkeler için bir modeldir 36,9 Türkiye Balkanlarda etkin bir role sahiptir. İslam Hristiyan 49,2 Türkiye Balkanlarda daha etkin rol almalıdır. Türkiye nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Arnavutluk vatandaşı Hristiyanlar %57,3 oranında destek olurken, bu oran Müslümanlar arasında %77,1 e ulaşmaktadır. Bu oranlar, Müslümanların destekleri yanında, ülkedeki Hristiyanların Türkiye nin Avrupa Birliği üyeliği konusunda olumsuz düşünmediğini göstermesi açısından oldukça önemli. Müslümanlar, Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır görüşünü %68,4 oranında ve Avrupa Birliği üyeliğine göre daha düşük oranda desteklerken, Hristiyanlar aynı görüşü %76,3 ile daha yüksek oranda desteklemektedir Arnavutluk Vatandaşlarının Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) 77,1 57,3 Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. İslam 68,4 76,3 Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır. Hristiyan 14

22 4.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Türkiye nin bölgesinde, Orta Doğu da, Kafkaslarda ve Orta Asya daki gücü ve rolü konusundaki algılar Müslümanlar arasında %65-72 aralığında olumludur. Aynı bölgelerde Türkiye nin daha etkin rol alması görüşlerine destek de %69-74 aralığında olumludur ve mevcut güç algısı ile fazla farklılaşmamaktadır. Yani, balkanlarda olduğu gibi diğer bölgelerde de Türkiye nin daha etkin rol alması yönünde bir beklentinin olmadığı görülmektedir. Bu durum, Türkiye nin söz konusu bölgelerde %70 ler düzeyindeki mevcut güç algısının yeterli olduğu ve artması yönünde bir beklentinin olmadığı şeklinde de yorumlanabilir. Hristiyanların söz konusu bölgelerde Türkiye ile ilgili güç algısının beklendiği şekilde daha olumsuz olduğunu vurgulamak gerekmektedir. Hristiyanlar arasında, Türkiye nin bölgesinde ve Orta Doğu daki güç algısının (%58,6-%67,3) Kafkaslar (%50,8)ve Orta Asya ya (%36,9) göre daha yüksek algılandığı görülmektedir. Bunun yanında, Türkiye nin Kafkaslar ve Orta Asya da daha etkin rol alması desteklenmezken, Orta Asya da daha etkin rol alması mevcut güç algısı ile kıyaslandığında daha fazla desteklenmektedir. Arnavutluk Vatandaşlarının Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür 58,6 72,7 Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. 67,3 71,0 Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. 43,6 74,2 Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. 50,8 65,6 Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. 43,3 68,8 Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. 36,9 68,0 Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 58,6 70,2 Hristiyan İslam 15

23 4.6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Müslüman Arnavut vatandaşları Türkleri %50 ile ağırlıklı olarak Orta Doğu kültürüne daha yakın görürken, %22,3 ü Asya Kültürüne ve %28 i Avrupa Kültürüne yakın görmektedir. Hristiyanlar arasında ise Türkleri Orta Doğu kültürüne yakın görenlerin oranı (%54,5) daha yüksektir. Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Arnavutluk-Müslümanlar) Ortadoğu Kültürü; 49,7 Asya Kültürü; 22,3 Avrupa Kültürü; 28,0 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Arnavutluk-Hristiyanlar) Ortadoğu Kültürü; 54,5 Asya Kültürü; 22,7 Avrupa Kültürü; 22,7 16

24 4.7 Arnavutluk Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği Arnavut vatandaşlarının Türklere yakınlık isteği konusunda yöneltilen sekiz farklı soruda da Müslümanların yakınlık isteği Hristiyanlara göre ortalama %10 daha yüksektir. Her iki kesimde de Türkiye yi ziyaret etme, Türkiye de öğrenim görme, bir Türk ile arkadaş/komşu olma ve Türkiye de çalışma isteği daha fazla öne çıkmaktadır. Arnavutluk Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği (%) Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim 76,7 86,5 Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim 51,0 69,9 Bir Türkle arkadaş olmayı isterim 57,1 68,0 Türkiye'de çalışmayı isterim 53,7 63,9 Bir Türk komşum olmasını isterim 54,2 63,4 Bir Türk öğrenci ile aynı evi odayı paylaşmayı isterim 47,5 57,2 Türkiye'ye yerleşmeyi isterim 39,0 53,1 Bir Türk ile evlenmeyi isterim 32,4 51,6 Hristiyan İslam 17

25 4.8 Arnavutluk Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı Arnavut vatandaşlarının Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde; sekiz farklı ürün arasında turistik tesisler ve Türk mutfağı konusundaki görüşler en olumlu görüşlerdir. Bu iki konuya olumlu bakış %80-85 ler düzeyindedir ve Müslümanlar ile Hristiyanlar arasında farklılaşmamaktadır. Diğer ürünlere bakış Müslümanlar arasında Hristiyanlara göre daha olumludur. Tekstil, elektronik/beyaz eşya ve alkollü içecekler kalite ve tanınırlık açısından göreceli olarak her iki kesimde de daha olumsuz algıya sahiptir. Arnavutluk Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı (%) Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir 86,5 85,3 Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir 78,1 82,1 Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir 54,0 71,2 Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir 64,4 69,4 Türk malı makine teçhizat kalitelidir 49,4 63,9 Türk tekstil ürünleri kalitelidir 47,0 59,4 Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir 36,1 55,2 Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir 30,0 35,0 Hristiyan İslam 18

26 4.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Arnavutluk Vatandaşları Nerede Yaşamak İster Müslüman Arnavutluk vatandaşları arasında ikinci bir vatan olarak en çok yaşanmak istenen ülke %32,1 ile Türkiye dir. Müteakiben Kosova, ABD, İngiltere, İtalya ve Almanya gelmektedir. Hristiyan Arnavutluk vatandaşları arasında ise ikinci bir vatan olarak en çok yaşanmak istenen ülke %21,1 ile İngiltere iken, müteakiben Almanya, ABD, İtalya ve Türkiye gelmektedir. İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Arnavutluk-Müslümanlar) Avustralya Fransa; 2,1 ; 1,4 Diğer; 5,1 Almanya; 7,9 Hollanda; 1,4 İspanya; 1,4 İtalya; 9,3 Türkiye; 32,1 İngiltere; 12,1 Kosava; 14,3 ABD; 12,9 İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Arnavutluk-Hristiyanlar) Jamaika; 5,3 Kosova; 5,3 İsveç; 5,3 Hollanda; 5,3 Fransa; 5,3 Avustralya; 5,3 Türkiye; 10,5 İtalya; 10,5 İngiltere; 21,1 Almanya; 15,8 ABD; 10,5 19

27 4.10 Arnavutluk Vatandaşlarının Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Müslüman ve Hristiyan Arnavutluk vatandaşları arasında Türkiye ile ilgili algı kaynakları benzeşmektedir. Tanınan ve gözlemlenen Türkler en etkili algı kaynağı, ülkedeki genel yargı ikinci en önemli algı kaynağı durumundadır. Her iki kesim için de medya en az etkili algı kaynağıdır. Arnavutluk Vatandaşlarının Türkiye İle İlgili Algı Kaynakları (%) Türkiye ile ilgili yargılarımda tanıdığımgözlemlediğim Türkler etkili oldu 77,1 75,0 Türkiye ile ilgili yargılarımda ülkemdeki genel yargı etkili oldu 62,0 65,6 Türkiye ile ilgili yargılarımda kitaplar etkili oldu 56,3 60,3 Türkiye ile ilgili yargılarımda ortak aktiviteler (müzikspor vb.) etkili oldu 57,5 54,9 Türkiye ile ilgili yargılarımda medya etkili oldu 42,5 53,8 Hristiyan İslam 20

28 5. BOSNA HERSEK TE TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Bosna Hersek örnekleminin tamamı Müslüman Boşnaklardan oluşmaktadır. Anket uygulamasının Hırvatistan ve Sırbistan da da yapılmış olması ve diğer nedenlerden dolayı Bosna Hersek te ana etnik gruplardan olan Hırvatlar ve Sırplar uygulamaya dahil edilmemiştir. 5.1 Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Boşnakların Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Bulgular, Müslüman Boşnakların diğer toplumlara sempati düzeyinde dinin ve kültürel bağların önemli bir belirleyici olduğunu göstermektedir. Müslüman Boşnaklar arasında en yüksek sempati düzeyi %72,5 ile Türklere yöneliktir. Araplara sempati %68,4 ile ikinci sırada, Almanlara sempati %56,9 ile üçüncü sırada ve İranlılara sempati %51,9 ile dördüncü sırada yer almaktadır. Müslüman Boşnaklar arasında en düşük sempati %36,6 ile Amerikalılara ve %29,2 ile Ruslara yöneliktir. Bosna Hersek'te Müslümanların Türklere Sempati Düzeyi (%) Türklere sempati Araplara sempati 72,8 68,4 Almanlara sempati İranlılara sempati İspanyollara sempati İtalyanlara sempati Japonlara sempati İngilizlere sempati Fransızlara sempati Çinlilere sempati Amerikalılara sempati Ruslara sempati 56,9 51,9 50,8 50,5 49,8 46, ,1 36,6 29,2 21

29 5.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Boşnakların Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %60-72 aralığında orta düzeyde olumludur. Türkiye ile ilgili en olumlu algı %72,4 ile farklı din, kültür ve kimliklere saygı konusunda iken, göreceli en olumsuz algı %60,1 ile fikir özgürlüğü konusundadır. Bosna Hersek'te Müslümanların Türkiye'de Demokrasi Algısı (%) Türkiye'de farklı din kültür kimliklere saygı çok iyidir 72,4 Türkiye'de insan hakları çok iyidir 65,1 Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir 63 Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir 60,1 Boşnakların Türkiye ile ilgili yaşam algısı da demokrasi algısında olduğu gibi %65-72 aralığında orta düzeyde olumludur. Türkiye ile ilgili en olumlu algı %72,3 ile yaşam standardı/kalitesi ve %70,3 ile Türkiye nin modern bir ülke olduğu konusundadır. Bosna Hersek'te Müslümanların Türkiye'de Yaşam Algısı (%) Türkiye'de yaşam standardı kalitesi çok iyidir 72,3 Türkiye modern bir ülkedir 70,3 Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 65,4 22

30 5.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Boşnaklar Türkleri olumlu kişilik özellikleri ile %60-74 oranında eşleştirmektedir, Türkleri gelenekçi olarak tanımlama oranı %78,1, dindar olarak tanımlama oranı ise %75,9 dur. Türkleri olumsuz kişilik özellikleri ile tanımlama düzeyi ise %24-44 aralığındadır. Bosna Hersek'te Müslümanlara Göre Türklerin Kişilik Özellikleriyle Özdeşleştirilme Düzeyleri (%) Türkler muhafazakar gelenekçidir 78,1 Türkler dindardır 75,9 Türkler yardımseverdir 73,6 Türkler dürüsttür 67,9 Türkler çalışkan üretkendir 67,4 Türkler rasyonel akılcıdır 65,0 Türkler misafirperverdir 63,5 Türkler hoşgörülüdür 60,9 Türkler alçak gönüllüdür 59,0 Türkler kurallara uyar 57,4 Türkler kadercidir 50,3 Türkler zamana uyar 50,3 Türkler kabadır 44,4 Türkler agresiftir 41,8 Türkler zalim acımasızdır 27,9 Türkler ırkçı faşisttir 24,2 23

31 5.4 Türkiye nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Boşnaklar, Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir görüşüne %61,7 oranında katılmaktadır. Boşnaklar Türkiye yi Balkanlarda %75,4 ile yüksek sayılacak bir düzeyde etkin görürken, Türkiye nin Balkanlardaki etkinliğinin daha yüksek olması yönünde bir beklenti içinde değillerdir. 100 Bosna Hersek'te Müslümanlara Göre Türkiye'nin Model Özelliği ve Balkanlardaki Rolü (%) ,7 75,4 77, Türkiye Müslüman Ülkeler için bir modeldir Türkiye Balkanlarda etkin bir role sahiptir. Türkiye Balkanlarda daha etkin rol almalıdır. Türkiye nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Boşnaklar %58,2 oranında destek olurken, Türkiye AB dışında ittifaklar aramalıdır görüşüne destek %74,9 gibi çok daha yüksek bir düzeye çıkmaktadır. Bu bulguların, Boşnakların Avrupalı halklara sempati ve bakışındaki olumsuzluğu bir oranda yansıttığı söylenebilir Bosna Hersek'te Müslümanların Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) 58,2 74, Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır. 24

32 5.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Türkiye nin bölgesinde, Orta Doğu da, Kafkaslarda ve Orta Asya daki gücü ve rolü konusundaki algılar Boşnaklar arasında %62-74 aralığında olumlu iken, aynı bölgelerde Türkiye nin daha etkin rol alması görüşlerine destek de %66-77 aralığında biraz daha yüksektir. Türkiye nin daha etkin rol alması görüşlerine destek, algılanan mevcut etkinliğe göre biraz daha yüksek olmakla birlikte bu konuda yüksek bir beklentinin olmadığı da görülmektedir. Bu durum, Türkiye nin söz konusu bölgelerde %70 ler düzeyine yaklaşan mevcut etkinliğinin yeterli algılandığı ve artması yönünde bir beklentinin olmadığı şeklinde de yorumlanabilir. Bosna Hersek'te Müslümanların Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 74,1 71,3 77,3 62,2 66,3 63,6 66,0 5.6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Bosna Hersek-Müslümanlar) Ortadoğu Kültürü; 50,3 Asya Kültürü; 18,5 Avrupa Kültürü; 31,2 Boşnaklar Türkleri %50 oranında Orta Doğu kültürüne daha yakın görürken, Asya kültürüne yakın görenlerin oranı %18,5 ve Avrupa Kültürüne yakın görenlerin oranı %31,2 dir. 25

33 5.7 Boşnakların Türklere Yakınlık İsteği Bosna Hersek'te Müslümanların Türklere Yakınlık İsteği (%) Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim Bir Türkle arkadaş olmayı isterim Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim Türkiye'de çalışmayı isterim Bir Türk komşum olmasını isterim Türkiye'ye yerleşmeyi isterim Bir Türk öğrenci ile aynı eviodayı paylaşmayı isterim Bir Türk ile evlenmeyi isterim 34,2 50,3 45,6 66,2 64,6 63,9 75,6 90,8 Türklere yakınlık isteği konusunda yöneltilen sekiz farklı soruya katılım düzeyleri grafikte verilmiştir. Boşnakların Türklere yakınlık isteği; Türkiye yi ziyaret etme konusunda üst düzeyde bir talebe dönüşürken, bir Türk ile arkadaş/komşu olma düşüncesi %75,6 düzeyinde destek bulmaktadır. Türkiye de öğrenim görme, Türkiye de çalışma ve bir Türk komşu sahibi olma görüşleri de yakınlaşma isteği noktasında %64-66 düzeyinde destek bulmaktadır. 5.8 Boşnakların Türk Ürünlerine Bakışı Bosna Hersek'te Müslümanların Türk Ürünlerine Bakışı (%) Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir Türk malı makine teçhizat kalitelidir Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir Türk tekstil ürünleri kalitelidir Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir 46,3 66,3 66,2 65,8 59,4 67,6 81,5 77,6 Boşnakların Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde; sekiz farklı ürün arasında turistik tesisler ve Türk mutfağı en olumlu bakılan (%81,5 ve %77,6) konulardır. Diğer ürünlere bakış %60-68 aralığında olumlu iken, en olumsuz bakış %46,3 ile Türk malı alkollü içeceklere yöneliktir. 26

34 5.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Boşnaklar Nerede Yaşamak İster Avustraly a; 4,2 İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Bosna Hersek-Müslümanlar) Yeni Zellanda; 2,1 İsviçre; 2,8 İngiltere; 3,5 ABD; 4,2 Norveç; 2,1 Bu soru ikinci bir vatan seçmeniz gerekse şeklinde sorulmuş olmasına rağmen, Boşnakların %28,2 si soruyu Bosna Hersek olarak cevaplamışlardır. İkinci bir vatan alternatifini düşünmek bile istemeyen bu insanların düşünce yapısının şekillenmesine 1990 lı yıllarda yaşanan iç savaşta yaşananların önemli etkisinin olduğu değerlendirilmektedir. Bosna Hersek cevabı dikkate alınmadığında, en çok yaşanmak istenen ülke %40 lara yaklaşan oranıyla Türkiye dir. Burada en çarpıcı sonuç; ABD ve Avrupa ülkelerinin hiç birisinin %5 lik bir oranı bile yakalayamamış olmasıdır. Çalışmada %1 in altında kalan 20 civarındaki ülkenin grafikte diğer sınıflaması içinde yer alması ve tercihler içerisine 40 kadar ülkenin girmiş olması da insanların yaşadığı belirsizlik ve güvensizlik anlamında yorumlanabilir. BAE; 1,4 Kanada; 2,1 Diğer; 17 İspanya; 1,4 İtalya; 1,4 Katar; 1,4 Rusya Federasy onu; 1,4 Bosna Hersek; 28,2 Türkiye; 26, Boşnakların Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Bosna Hersek'te Müslümanların Türkiye İle İlgili Algı Kaynakları (%) Türkiye ile ilgili yargılarımda tanıdığımgözlemlediğim Türkler etkili oldu Türkiye ile ilgili yargılarımda ülkemdeki genel yargı etkili oldu Türkiye ile ilgili yargılarımda ortak aktiviteler (müzik spor vb.) etkili oldu Türkiye ile ilgili yargılarımda kitaplar etkili oldu Türkiye ile ilgili yargılarımda medya etkili oldu 49,0 45,3 43,9 59,7 88,4 Boşnaklar arasında tanınan ve gözlemlenen Türkler %88,4 ile en etkili algı kaynağı, ülkedeki genel yargı %59,7 ile ikinci en önemli algı kaynağı durumundadır. Kitaplar ve medya ise algıların oluşmasında en az etkili algı kaynağı durumundadır. 27

35 6. BULGARİSTAN DA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Bulgaristan örnekleminin tamamı Hristiyan Bulgar kökenli kişilerden oluşmaktadır. 6.1 Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Bulgarların Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Bulgarlar arasında en yüksek sempati düzeyi %67 ile İspanyollara, %65,9 ile İngilizlere, %64,8 ile İtalyanlara ve %64,6 ile Almanlara yöneliktir. Amerikalılara sempati düzeyi ise %53,7 ile Avrupa kültürüne dahil toplumlar içinde en düşük düzeydedir. Türkler ise %40,1 ile, Araplar (%32,3) ve İranlılarla (%31,8) birlikte en düşük sempati düzeyine sahip son üç ülke içinde yer almaktadır. Bulgaristan'da Hristiyanların Türklere Sempati Düzeyi (%) İspanyollara sempati İngilizlere sempati İtalyanlara sempati Almanlara sempati Fransızlara sempati Ruslara sempati Japonlara sempati Amerikalılara sempati Çinlilere sempati 67,0 65,9 64,8 64,6 60,5 59,7 57,7 53,7 49,6 Türklere sempati Araplara sempati İranlılara sempati 32,3 31,8 40,1 28

36 6.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Bulgarların Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %32-38 aralığındadır ve sorgulanan dört farklı konuda da oldukça olumsuzdur. Bulgaristan'da Hristiyanların Türkiye'de Demokrasi Algısı (%) Türkiye'de farklı din kültürkimliklere saygı çok iyidir 38,3 Türkiye'de insan hakları çok iyidir 37,8 Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir 35,4 Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir 32,9 Bulgarların Türkiye ile ilgili yaşam algısı ise demokrasi algısından biraz daha yüksek olmakla birlikte %46-54 aralığında çok da olumlu sayılamayacak düzeydedir. Türkiye ile ilgili en olumlu algı %53,7 ile yaşam standardı/kalitesi konusundadır. Bulgaristan'da Hristiyanların Türkiye'de Yaşam Algısı (%) Türkiye'de yaşam standardı kalitesi çok iyidir 53,7 Türkiye modern bir ülkedir 47,4 Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 46,8 29

37 6.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Bulgarlar Türkleri %85,7 oranında dindar ve %80,7 oranında muhafazakar/gelenekçi olarak tanımlamaktadır. Bulgarların Türkleri olumlu kişilik özellikleri ile özdeşleştirme düzeyi, iki özellik dışında %48-63 aralığında orta derecede olumludur. Türklerle en çok özdeşleştirilen olumlu kişilik özelliği %62,8 ile misafirperverlik ve %61,1 ile çalışkanlık iken, en az özdeşleştirilen olumlu kişilik özelliği %41,8 ile alçak gönüllülük ve %41,4 ile hoşgörü dür. Türkleri olumsuz kişilik özellikleri ile tanımlama düzeyi ise %30-37 aralığında ve oldukça düşüktür. Bulgaristan'da Hristiyanlara Göre Türklerin Kişilik Özellikleriyle Özdeşleştirilme Düzeyleri (%) Türkler dindardır Türkler muhafazakar gelenekçidir 85,7 80,7 Türkler misafirperverdir Türkler çalışkan üretkendir Türkler kadercidir Türkler kurallara uyar Türkler yardımseverdir Türkler dürüsttür Türkler rasyonel akılcıdır Türkler zamana uyar Türkler agresiftir Türkler alçak gönüllüdür Türkler hoşgörülüdür Türkler ırkçı faşisttir Türkler zalim acımasızdır Türkler kabadır 62,8 61,1 58,9 57,3 56,7 52,1 49,5 48,6 43,7 41,8 41,4 37,1 35,3 30,7 30

38 6.4 Türkiye nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Bulgarlar, Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir görüşüne %62,8 oranında katılmaktadır. Bulgarlar Türkiye yi Balkanlarda %56,7 ile orta düzeyde etkin görürken, Türkiye nin Balkanlardaki etkinliğinin daha düşük olması gerektiğine inanmaktadırlar. 100 Bulgaristan'da Hristiyanlara Göre Türkiye'nin Model Özelliği ve Balkanlardaki Rolü (%) ,8 56,7 41, Türkiye Müslüman Ülkeler için bir modeldir Türkiye Balkanlarda etkin bir role sahiptir. Türkiye Balkanlarda daha etkin rol almalıdır. Türkiye nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Bulgarlar %34,4 oranında oldukça düşük düzeyde destek olurken, Türkiye AB dışında ittifaklar aramalıdır görüşü %48,1 düzeyinde destek bulmaktadır. 100 Bulgaristan'da Hristiyanların Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) , , Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır. 31

39 6.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Bulgarlar tarafından Türkiye nin bölgesinde ve Orta Doğu daki etkinliği ve rolü %63-64 ile orta düzeyde, Kafkaslarda ve Orta Asya daki gücü ve rolü ise %48-49 ile daha düşük düzeyde algılanmaktadır. Türkiye nin bu bölgelerde daha etkin rol alması görüşlerine destek ise algılanan mevcut güç ile aynı düzeydedir. Bulgaristan'da Hristiyanların Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. 62,9 64,4 62,7 Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 49,5 45,6 48,5 48,5 6.6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Bulgaristan-Hristiyan) Asya Kültürü; 21,2 Bulgarlar Türkleri %59,6 oranında Orta Doğu kültürüne daha yakın görmektedir. Asya Kültürüne yakın görenlerin oranı %21,2 ve Avrupa kültürüne yakın görenlerin oranı %19,2 dir. Ortadoğu Kültürü; 59,6 Avrupa Kültürü; 19,2 32

40 6.7 Bulgarların Türklere Yakınlık İsteği Bulgaristan'da Hristiyanların Türklere Yakınlık İsteği (%) Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim Bir Türkle arkadaş olmayı isterim Bir Türk komşum olmasını isterim Bir Türk öğrenci ile aynı evi odayı paylaşmayı isterim Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim Türkiye'de çalışmayı isterim Bir Türk ile evlenmeyi isterim Türkiye'ye yerleşmeyi isterim 17,6 16,5 31,6 27,5 25,6 45,9 57,5 77,9 Bulgarların Türklere yakınlık isteği; Türkiye yi ziyaret etme konusunda %77,9 ile en üst düzeydedir. Bir Türk ile arkadaş (%57,5) ve komşu olma (%45,9) düşüncesi de orta düzeyde olmakla birlikte yakınlaşma isteği olarak ikinci ve üçüncü sırada yer almaktadır. 6.8 Bulgarların Türk Ürünlerine Bakışı Bulgaristan'da Hristiyanların Türk Ürünlerine Bakışı (%) Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir Türk tekstil ürünleri kalitelidir Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir Türk malı makine teçhizat kalitelidir Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir 40,0 47,5 46,8 54,8 53,5 67,1 61,9 78,7 Bulgarların Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde; sekiz farklı ürün arasında turistik tesisler ve Türk mutfağı konusundaki görüşler %78,7 ve %67,1 düzeyinde en olumlu görüşlerdir. Diğer ürünlere bakış %40-61 aralığında olumlu iken, en olumsuz bakış %40 ile Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyaya yöneliktir. 33

41 6.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Bulgarlar Nerede Yaşamak İster İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Bulgaristan-Hristiyan) Avustralya; 2,5 Rusya Federasyonu; 3,4 İsviçre; 3,4 Hollanda; 4 Kanada; 2,2 Fransa; 8,7 Almanya; 10,6 Norveç; 1,9 İsveç; 1,6 Belçika; 1,2 İngiltere; 14,3 İspanya; 12,5 Diğer; 11,3 Bulgarlar ikinci bir vatan seçmeleri gerekmesi durumunda ağırlıklı olarak Avrupa ülkelerini tercih edeceklerini ifade etmektedir. En çok yaşanmak istenen ülke %14,3 ile İngiltere iken, öne çıkan diğer ülkeler sırasıyla İspanya, ABD, İtalya, Almanya ve Fransa dır. İtalya; 11,2 ABD; 11, Bulgarların Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Bulgaristan'da Hristiyanların Türkiye İle İlgili Algı Kaynakları (%) Türkiye ile ilgili yargılarımda medya etkili oldu Türkiye ile ilgili yargılarımda tanıdığım gözlemlediğim Türkler etkili oldu Türkiye ile ilgili yargılarımda ülkemdeki genel yargı etkili oldu 57,6 56,0 64,5 Bulgarlar arasında medya %64,5 ile en etkili algı kaynağıdır. Tanınan ve gözlemlenen Türkler %57,6 ile ve ülkedeki genel yargı %56 ile ikinci ve üçüncü sıradaki algı kaynağı durumundadır. Türkiye ile ilgili yargılarımda kitaplar etkili oldu Türkiye ile ilgili yargılarımda ortak aktiviteler (müzik spor vb.) etkili oldu 45,0 53,6 34

42 7. HIRVATİSTAN DA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Hırvatistan örnekleminin tamamı Hırvat kökenli Hristiyanlardan oluşmaktadır. 7.1 Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Hırvatların Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Hırvatlar arasında en yüksek sempati düzeyi %65 ile İspanyollara, %58,6 ile Almanlara ve %54,2 ile İtalyanlara yöneliktir. Genel olarak bakıldığında, Hırvatların diğer Avrupalı toplumlara sempati düzeyinin yüksek olmadığını söylemek gerekmektedir. Bunun yanında Hırvatların Amerikalılara sempatisi %45 ve Ruslara sempati %43 ler gibi düşük bir düzeydedir. Türkler ise %37,4 ile Araplar (%29,1) ve İranlılarla (%31,4) birlikte en düşük sempati düzeyine sahip son üç ülke içinde yer almaktadır. Hırvatistan'da Hristiyanların Türklere Sempati Düzeyi (%) İspanyollara sempati 65,8 Almanlara sempati 58,6 İtalyanlara sempati 54,4 Japonlara sempati 52,1 Fransızlara sempati 50,4 İngilizlere sempati 46,0 Amerikalılara sempati 45,4 Ruslara sempati 43,4 Çinlilere sempati 42,3 Türklere sempati 37,4 İranlılara sempati 31,4 Araplara sempati 29,1 35

43 7.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Hırvatların Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %33-40 aralığındadır ve sorgulanan dört farklı konuda da oldukça olumsuzdur. Hırvatistan'da Hristiyanların Türkiye'de Demokrasi Algısı (%) Türkiye'de farklı din kültür kimliklere saygı çok iyidir 40,5 Türkiye'de insan hakları çok iyidir 40,2 Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir 40,2 Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir 33,6 Hırvatların Türkiye ile ilgili yaşam algısı ise demokrasi algısından biraz daha yüksek olmakla birlikte %35-47 aralığında olumsuz sayılabilecek düzeydedir. Türkiye ile ilgili en olumlu algı %46,7 ile yaşam standardı/kalitesi konusundadır. Hırvatistan'da Hristiyanların Türkiye'de Yaşam Algısı (%) Türkiye'de yaşam standardı kalitesi çok iyidir 46,7 Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 38,3 Türkiye modern bir ülkedir 35,8 36

44 7.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Hırvatlar, Türkleri %73,1 oranında dindar ve %72,4 oranında muhafazakar/gelenekçi olarak tanımlamaktadır. Hırvatların Türkleri olumlu kişilik özellikleri ile özdeşleştirme düzeyi, iki özellik dışında %49-57 aralığında orta derecede olumludur. Türklerle en çok özdeşleştirilen olumlu kişilik özelliği %57,8 ile misafirperverlik ve %67,3 ile çalışkanlık iken, en az özdeşleştirilen olumlu kişilik özelliği %41,8 ile alçak gönüllülük ve %40,1 ile hoşgörü dür. Türkleri olumsuz kişilik özellikleri ile tanımlama düzeyi ise %44-50 aralığındadır düşüktür. Bu bulgular temelinde, Hırvatların Türklerin kişilik özellikleri konusunda bir önceki başlıkta incelenen Bulgarlarla benzer görüşlere sahip oldukları görülmektedir. Hırvatistan'da Hristiyanlara Göre Türklerin Kişilik Özellikleriyle Özdeşleştirilme Düzeyleri (%) Türkler dindardır Türkler muhafazakar gelenekçidir 73,1 72,4 Türkler misafirperverdir Türkler çalışkan üretkendir Türkler yardımseverdir Türkler kadercidir Türkler zalim acımasızdır Türkler rasyonel akılcıdır Türkler dürüsttür Türkler ırkçı faşisttir Türkler kabadır Türkler kurallara uyar Türkler zamana uyar Türkler agresiftir Türkler alçak gönüllüdür Türkler hoşgörülüdür 57,8 57,3 53,0 52,0 50,1 49,7 49,1 49,1 48,1 47,8 46,2 44,7 41,8 40,1 37

45 7.4 Türkiye nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Hırvatlar, Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir görüşüne %62,3 oranında katılmaktadır. Hırvatlar Türkiye yi Balkanlarda %46,5 ile çok fazla etkin görmemekle birlikte, Türkiye nin Balkanlardaki etkinliğinin daha düşük olması gerektiğine inanmaktadırlar. 100 Hırvatistan'da Hristiyanlara Göre Türkiye'nin Model Özelliği ve Balkanlardaki Rolü (%) 80 62, ,5 38, Türkiye Müslüman Ülkeler için bir modeldir Türkiye Balkanlarda etkin bir role sahiptir. Türkiye Balkanlarda daha etkin rol almalıdır. Türkiye nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Hırvatlar %40,7 oranında oldukça düşük düzeyde destek olurken, Türkiye AB dışında ittifaklar aramalıdır görüşü %45,9 düzeyinde destek bulmaktadır. 100 Hırvatistan'da Hristiyanların Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) ,7 45, Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır. 38

46 7.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Hırvatlar tarafından Türkiye sadece Orta Doğu da orta düzeyde (%61,7) etkinliğe sahip olarak görülmektedir. Türkiye nin bölgesinde, Kafkaslarda ve Orta Asya daki gücü ve rolü ise %41-47 aralığında daha düşük düzeyde algılanmaktadır. Türkiye nin bu bölgelerde daha etkin rol alması görüşleri ise mevcut güç algısından daha düşük düzeyde destek bulmaktadır. Hırvatistan'da Hristiyanların Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür 40,7 Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 61,7 53,0 47,0 45,5 41,0 43,5 7.6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Hırvatistan-Hristiyan) Asya Kültürü; 14,2 Avrupa Kültürü; 13,5 Hırvatlar, Türkleri %72,2 oranında Orta Doğu kültürüne daha yakın görürken, Asya Kültürüne yakın görenlerin oranı %14,2 ve Avrupa kültürüne yakın görenlerin oranı %13,5 düzeyinde kalmaktadır. Ortadoğu Kültürü; 72,2 39

47 7.7 Hırvatların Türklere Yakınlık İsteği Hırvatistan'da Hristiyanların Türklere Yakınlık İsteği (%) Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim Bir Türkle arkadaş olmayı isterim Bir Türk komşum olmasını isterim Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim 25,8 21,7 36,0 66,2 Hırvatlar Türkiye yi ziyaret etme konusunda %66,2 düzeyinde bir talebi ortaya koyarken, Türklere yakınlık isteğine dönük diğer yedi önermeye oldukça olumsuz yaklaşmışlardır. Türkiye'de çalışmayı isterim Bir Türk öğrenci ile aynı evi odayı paylaşmayı isterim Türkiye'ye yerleşmeyi isterim Bir Türk ile evlenmeyi isterim 17,8 14,5 12,7 11,1 7.8 Hırvatların Türk Ürünlerine Bakışı Hırvatistan'da Hristiyanların Türk Ürünlerine Bakışı (%) Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir Türk tekstil ürünleri kalitelidir Türk malı makine teçhizat kalitelidir Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir 42,3 38,6 37,1 49,9 47,7 57,7 55,1 54,1 Hırvatların Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde; sekiz farklı ürün arasında cam ve porselen ürünler, turistik tesisler ve Türk mutfağı konusundaki görüşler %54-58 aralığında nispi olarak daha olumludur. Diğer ürünlere bakış %37-49 aralığında olmakla birlikte en olumsuz bakış %37,1 ile Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyaya yöneliktir. 40

48 7.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Hırvatlar Nerede Yaşamak İster Sırbistan; 3,8 İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Hırvatistan-Hristiyan) İsviçre; 2,2 İrlanda; 2,2 Diğer; 3,5 İngiltere; 7 Türkiye; 1,1 Hırvatistan; 1,1 Brezilya; 1,1 Almanya; 14,1 Kanada; 1,1 İspanya; 14,1 Hırvatlar ikinci bir vatan seçmeleri gerekmesi durumunda ağırlıklı olarak Avrupa ülkelerini tercih etmektedirler. En çok yaşanmak istenen ülke %14,1 Almanya iken, öne çıkan diğer ülkeler sırasıyla İspanya, İtalya, Avustralya, ABD, Fransa ve İngiltere dir. Fransa; 9,2 İtalya; 14,1 ABD; 12,4 Avustralya; Hırvatların Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Hırvatistan'da Hristiyanların Türkiye İle İlgili Algı Kaynakları (%) Türkiye ile ilgili yargılarımda medya etkili oldu Türkiye ile ilgili yargılarımda ortak aktiviteler (müzik spor vb.) etkili oldu 43,3 62,4 Hırvatlar arasında medya %62,4 ile en etkili algı kaynağı olarak ortaya çıkarken, tanınan ve gözlemlenen Türkler %28,2 ile en az etkili algı kaynağıdır. Türkiye ile ilgili yargılarımda ülkemdeki genel yargı etkili oldu 43,2 Türkiye ile ilgili yargılarımda kitaplar etkili oldu Türkiye ile ilgili yargılarımda tanıdığım gözlemlediğim Türkler etkili oldu 32,6 28,2 41

49 8. KARADAĞ DA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Karadağ da hem Müslümanları ve hem de Hristiyanları kapsayan bir örnekleme ulaşılmıştır. Bu ülkeye ait analizler de bu ikili ayrıma göre yapılarak tablolara yansıtılmıştır. 8.1 Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Karadağ halkının Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Karadağ halkının Müslüman toplumlara sempati düzeyinde ve bakışında, ait olunan din temel belirleyici iken, Avrupalı toplumlara sempati düzeyinde din çok da belirleyici değildir. Müslüman Karadağlılar arasında en yüksek sempati düzeyi %77,5 ile Türklere yöneliktir. Müteakiben sırasıyla %72,3 ile Araplar, %58,2 ile İranlılar, %53,1 ile İngilizler, %51,3 ile Almanlar gelmektedir. Müslümanlar arasında en düşük sempati ise %28,8 ile Ruslara yöneliktir. Bulgular, Hristiyan Karadağlıların ise Avrupalılar da dahil tüm toplumlara karşı düşük düzeyde sempati beslediğini göstermektedir. Hristiyanlar arasında en yüksek sempati düzeyi %53,2 ile İspanyollara, en düşük sempati ise %29,4 ile Amerikalılara yöneliktir. Hristiyanlar arasında Türkler sempati ise %41,5 ile diğer toplumlarla yaklaşık olarak aynı düzeydedir. Karadağ Vatandaşlarının Türklere Sempati Düzeyi (%) Türklere sempati Araplara sempati İranlılara sempati İngilizlere sempati Almanlara sempati İspanyollara sempati Fransızlara sempati İtalyanlara sempati Çinlilere sempati Amerikalılara sempati Japonlara sempati Ruslara sempati 41,5 38,9 38,3 44,0 39,9 58,2 53,1 51,3 53,2 50,8 46,2 49,6 46,9 48,4 40,1 41,0 29,4 39,5 34,9 36,0 43,4 28,8 72,3 77,5 Hristiyan İslam 42

50 8.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Karadağ halkının Türkiye ile ilgili demokrasi algısı Müslüman ve Hristiyanlar arasında önemli bir farklılaşma göstermektedir. Müslüman Karadağlılar arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %72-74 aralığında olumlu olmakla birlikte, Hristiyan Karadağlılar arasında bu algılar %46-52 aralığındadır. Karadağ Vatandaşlarının Türkiye'de Demokrasi Algısı (%) Türkiye'de farklı din kültür kimliklere saygı çok iyidir Türkiye'de insan hakları çok iyidir Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir 52,1 55,9 45,9 46,6 73,8 73,2 72,3 72,2 Hristiyan İslam Karadağ halkının Türkiye deki yaşam ile ilgili algıları da diğer algılar gibi Müslüman ve Hristiyanlar arasında önemli farklılaşma göstermektedir. Türkiye deki yaşam ile ilgili algılar hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısına ait yukarıda verilen bulgularla benzeşmektedir. Müslüman Karadağlılar arasında Türkiye deki yaşam ile ilgili algılar %65-77 aralığında olumlu iken, Hristiyan Karadağlılar arasında bu algılar %44-56 aralığındadır. Karadağ Vatandaşlarının Türkiye'de Yaşam Algısı (%) Türkiye modern bir ülkedir Türkiye'de yaşam standardı kalitesi çok iyidir Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 50,9 48,5 55,9 65,8 70,1 77,4 Hristiyan İslam 43

51 8.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Karadağ halkı içinde Müslümanlar, Türklerin kişilik özellikleri konusunda Hristiyanlara göre daha olumlu algılara sahiptir. Müslümanlar Türkleri olumlu kişilik özellikleri ile genelde %70 ve üzerinde özdeşleştirirken, aynı oran Hristiyanlar arasında %45-55 düzeyindedir. Karadağ Vatandaşlarına Göre Türklerin Kişilik Özellikleriyle Özdeşleştirilme Düzeyleri (%) Türkler dürüsttür Türkler çalışkan üretkendir Türkler rasyonel akılcıdır Türkler yardımseverdir Türkler kurallara uyar Türkler zamana uyar Türkler muhafazakar gelenekçidir Türkler hoşgörülüdür Türkler dindardır 55,2 53,4 48,6 48,8 50,0 50,1 51,3 45,6 56,6 79,6 78,3 77,2 77,0 75,4 73,0 72,0 71,7 71,4 Türkler misafirperverdir Türkler alçak gönüllüdür Türkler kadercidir 45,2 42,5 42,5 59,7 58,5 63,6 Türkler kabadır 37,8 48,3 Türkler agresiftir Türkler zalim acımasızdır 40,0 35,3 47,9 28,5 Türkler ırkçı faşisttir 24,6 42,3 Hristiyan İslam 44

52 8.4 Türkiye nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Karadağ halkı içinde Müslümanlar daha olumlu düşünmekle birlikte hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar, Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir görüşüne orta düzeyin üzerinde (%81 ve %61) katılmaktadır. Müslümanlar Türkiye yi Balkanlarda %78,7 düzeyinde etkin görürken, Hristiyanlar arasında bu oran %55 lere düşmektedir. Hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar Türkiye nin Balkanlardaki etkinlik düzeyini yeterli görmektedir Karadağ Vatandaşlarına Göre Türkiye'nin Model Özelliği ve Balkanlardaki Rolü (%) 81,0 78,7 79,5 61,0 Türkiye Müslüman Ülkeler için bir modeldir Türkiye Balkanlarda etkin bir role sahiptir. 55,0 52,6 Türkiye Balkanlarda daha etkin rol almalıdır. İslam Hristiyan Türkiye nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Karadağlı Hristiyanlar %56,7 oranında destek olurken, bu oran Müslümanlar arasında %78,9 a ulaşmaktadır. Bu oranlar, Müslümanların destekleri yanında, ülkedeki Hristiyanların Türkiye nin Avrupa Birliği üyeliği konusunda olumsuz düşünmediğini göstermesi açısından oldukça önemli. Müslümanlar, Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır görüşünü %77,6 ile AB üyeliği ile aynı düzeyde, Hristiyanlar ise aynı görüşü %51,7 oranında desteklemektedir Karadağ Vatandaşlarının Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) 78,9 77,6 56,7 51, Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. İslam Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır. Hristiyan 45

53 8.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Türkiye nin bölgesinde, Orta Doğu da, Kafkaslarda ve Orta Asya daki gücü ve rolü konusundaki algılar Müslümanlar arasında %63-73 aralığında olumludur. Aynı bölgelerde Türkiye nin daha etkin rol alması görüşlerine destek %69-75 ile daha yüksektir. Hristiyanların söz konusu bölgelerde Türkiye ile ilgili güç algısının beklendiği şekilde çok daha olumsuz olduğunu vurgulamak gerekmektedir. Hristiyanlar arasında, Türkiye nin Orta Doğu daki güç algısı (%55,7), kendi bölgesine (%46,5), Kafkaslara (%47,4) ve Orta Asya ya (%51) göre göreceli olarak daha yüksek algılanmaktadır. Bunun yanında, Türkiye nin bu bölgelerde daha etkin rol alması görüşleri de mevcut güç algısı ile aynı düzeyinde destek bulmaktadır. Karadağ Vatandaşlarının Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür 46,5 73,1 Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. 55,7 73,8 Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. 56,0 75,5 Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. 47,4 63,5 Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. 48,0 69,4 Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. 51,0 68,6 Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 48,8 75,2 Hristiyan İslam 46

54 8.6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Müslüman Karadağlılar, Türkleri %59 ile ağırlıklı olarak Avrupa kültürüne daha yakın görürken, %12,3 ile Asya Kültürüne ve %28,1 ile Orta Doğu Kültürüne yakın görmektedir. Hristiyanlar arasında da Türkleri Avrupa kültürüne yakın görenlerin oranı (%49,5) daha yüksektir. Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Karadağ-Müslümanlar) Ortadoğu Kültürü; 28,1 Asya Kültürü; 12,3 Avrupa Kültürü; 59,6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Karadağ-Hristiyanlar) Ortadoğu Kültürü; 31,4 Asya Kültürü; 19 Avrupa Kültürü; 49,5 47

55 8.7 Karadağ Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği Karadağ vatandaşlarının Türklere yakınlık isteği konusunda yöneltilen sekiz farklı soruda da Müslümanların yakınlık isteği Hristiyanlara göre çok daha yüksektir. Müslümanlar arasında Türkiye yi ziyaret etme isteği %91 ile öne çıkarken, müteakiben sırayla Türkiye de öğrenim görme (%83,2), bir Türk ile arkadaş olma (%78,5) ve Türkiye de çalışma isteği (%75,2) gelmektedir. Hristiyanlar arasında ise %61,6 ile Türkiye yi ziyaret etme isteği daha fazla öne çıkmaktadır. Karadağ Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği (%) Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim 61,6 91,0 Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim 47,4 83,2 Bir Türkle arkadaş olmayı isterim 47,0 78,5 Türkiye'de çalışmayı isterim 45,7 75,2 Bir Türk komşum olmasını isterim 42,8 72,9 Türkiye'ye yerleşmeyi isterim 41,8 68,6 Bir Türk öğrenci ile aynı evi odayı paylaşmayı isterim 37,4 66,4 Bir Türk ile evlenmeyi isterim 38,0 59,6 Hristiyan İslam 48

56 8.8 Karadağ Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı Karadağ vatandaşlarının Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde Müslümanlar ve Hristiyanlar arasında önemli bir farklılaşmanın olduğu görülmektedir. Müslümanlar arasında turistik tesislerin kalitesi konusundaki görüşler %82,8 ile en olumlu görüşler olmakla birlikte, alkollü içecekler dışındaki diğer altı ürün de %70-79 aralığında yüksek kalite algısına sahiptir. Hristiyanlar arasında ise kalite noktasında Türk ürünlerine bakış %48-58 aralığında orta düzeyde olumludur. Karadağ Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı (%) Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir 58,2 82,8 Türk malı makine teçhizat kalitelidir 55,8 78,9 Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir 53,4 78,1 Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir 51,1 73,6 Türk tekstil ürünleri kalitelidir 54,0 72,6 Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir 55,4 71,7 Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir 52,8 69,4 Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir 48,4 57,2 Hristiyan İslam 49

57 8.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Karadağ Vatandaşları Nerede Yaşamak İster Müslüman Karadağlılarda ikinci bir vatan olarak en çok yaşanmak istenen ülke %56,6 ile ve büyük farkla Türkiye iken, müteakiben %8,4 ile Almanya ve İspanya gelmektedir. Hristiyan Karadağlılar arasında ise ikinci bir vatan olarak en çok yaşanmak istenen ülke %26,8 ile Sırbistan dır. Müteakiben sırasıyla Türkiye (%12,7), İtalya (%11,3) ve ABD (%9,9) gelmektedir. İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Karadağ-Müslümanlar) İran; 1,2 İzlanda; 1,2 Kosava; 1,2 İsviçre; 2,4 Irak; 1,2 Makedonya ; 1,2 İtalya; 4,8 ABD; 6 Diğer; 7,4 İspanya; 8,4 Türkiye; 56,6 Almanya; 8,4 İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Karadağ-Hristiyanlar) Rusya Federasyonu; 4,2 Avustralya; 1,4 Hollanda; 1,4 İngiltere; 4,2 Fransa; 4,2 Diğer; 6,9 Sırbistan; 26,8 İspanya; 8,5 Almanya; 8,5 ABD; 9,9 İtalya; 11,3 Türkiye; 12,7 50

58 8.10 Karadağ Vatandaşlarının Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Hristiyan Karadağlılar arasında Türkiye ile ilgili algı kaynakları aynı düzeyde (%43-46) etkili olarak görülmektedir. Bunun yanında Müslüman Karadağlılar arasında Türkiye ile ilgili algı kaynaklarından ortak aktiviteler, tanınan/gözlemlenen Türkler ve ülkedeki genel yargı daha etkili olarak görülmektedir. Karadağ Vatandaşlarının Türkiye İle İlgili Algı Kaynakları (%) Türkiye ile ilgili yargılarımda ortak aktiviteler (müzik spor vb.) etkili oldu 43,8 65,2 Türkiye ile ilgili yargılarımda tanıdığımgözlemlediğim Türkler etkili oldu 42,7 64,4 Türkiye ile ilgili yargılarımda ülkemdeki genel yargı etkili oldu 46,1 64,4 Türkiye ile ilgili yargılarımda medya etkili oldu 43,8 58,4 Türkiye ile ilgili yargılarımda kitaplar etkili oldu 43,8 58,0 Hristiyan İslam 51

59 9. KOSOVA DA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Kosova örnekleminin tamamı Müslümanlardan oluşmaktadır. 9.1 Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Kosovalı Müslümanların Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Kosovalı Müslümanlar arasında en yüksek sempati düzeyi %70,5 ile Türklere yöneliktir. Araplara sempati %56,8 ile ikinci sırada, Almanlara sempati %50,2 ile üçüncü sırada yer almaktadır. Batılı ve doğulu diğer toplumlara sempati çok daha düşük düzeydedir. Bosnalı Müslümanlar ile sempati algıları benzeşen Kosovalı Müslümanlar arasında en düşük sempati %14,2 ile Ruslara duyulan sempatidir. Kosova'da Müslümanların Türklere Sempati Düzeyi (%) Türklere sempati 70,5 Araplara sempati 56,8 Almanlara sempati 50,2 İngilizlere sempati 44,4 Amerikalılara sempati 42,9 İtalyanlara sempati 37,4 Fransızlara sempati 36,0 İranlılara sempati 28,2 İspanyollara sempati 26,0 Japonlara sempati 21,6 Çinlilere sempati 21,4 Ruslara sempati 14,2 52

60 9.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Kosovalı Müslümanların Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %53-69 aralığında orta düzeyde olumludur. Türkiye ile ilgili en olumsuz algı %53,6 ile fikir özgürlüğü konusundadır. Kosova'da Müslümanların Türkiye'de Demokrasi Algısı (%) Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir 68,9 Türkiye'de insan hakları çok iyidir 64,7 Türkiye'de farklı din kültür kimliklere saygı çok iyidir 60,4 Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir 53,6 Kosovalı Müslümanların Türkiye ile ilgili yaşam algısı da demokrasi algısına benzer şekilde %50-68 aralığında orta düzeyde olumludur. Türkiye ile ilgili en olumlu algı %68 ile Türkiye nin modern bir ülke olduğu, en olumsuz algı ise %50 ile yaşam standardı/kalitesi konusundadır. Kosova'da Müslümanların Türkiye'de Yaşam Algısı (%) Türkiye modern bir ülkedir 68,0 Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 53,0 Türkiye'de yaşam standardı kalitesi çok iyidir 50,0 53

61 9.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Kosovalı Müslümanlar Türkleri olumlu kişilik özellikleri ile %47-70 oranında eşleştirirken, Türklerle ilgili daha fazla öne çıkan olumlu ilk üç özellik; çalışkanlık, misafirperverlik ve dürüstlüktür. Kosova'da Müslümanlara Göre Türklerin Kişilik Özellikleriyle Özdeşleştirilme Düzeyleri (%) Türkler çalışkan üretkendir 69,5 Türkler misafirperverdir 67,6 Türkler dürüsttür 66,7 Türkler zamana uyar 64,7 Türkler yardımseverdir 63,4 Türkler kadercidir 62,2 Türkler kurallara uyar 61,9 Türkler hoşgörülüdür 60,9 Türkler muhafazakar gelenekçidir 54,8 Türkler rasyonel akılcıdır 52,6 Türkler dindardır 52,5 Türkler alçak gönüllüdür 47,6 Türkler agresiftir 41,1 Türkler kabadır 39,4 Türkler zalim acımasızdır 33,8 Türkler ırkçı faşisttir 33,3 54

62 9.4 Türkiye nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Kosovalı Müslümanlar, Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir görüşüne %65,8 oranında katılmaktadır. Kosovalı Müslümanlar Türkiye yi Balkanlarda %61,7 ile orta düzeyde etkin görürken, Türkiye nin Balkanlardaki etkinliğinin daha yüksek olması yönündeki beklentiler mevcut etkinlik algısından biraz daha yüksektir. 100 Kosova'da Müslümanlara Göre Türkiye'nin Balkanlar ve Müslüman Ülkeler İçin Model Alınması (%) ,8 61,7 65, Türkiye Müslüman Ülkeler için bir modeldir Türkiye Balkanlarda etkin bir role sahiptir. Türkiye Balkanlarda daha etkin rol almalıdır. Türkiye nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Kosovalı Müslümanlar %69 oranında destek olurken, Türkiye AB dışında ittifaklar aramalıdır görüşüne destek de %68,8 ile aynı düzeydedir. 100 Kosova'da Müslümanların Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) 80 69,0 68, Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır. 55

63 9.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Türkiye nin bölgesinde, Orta Doğu da, Kafkaslarda ve Orta Asya daki gücü ve rolü konusundaki algılar Kosovalı Müslümanlar arasında %59-63 aralığında orta düzeyde iken aynı bölgelerde Türkiye nin daha etkin rol alması görüşlerine destek de aynı düzeydedir. Bu bulgular, Türkiye nin bu bölgelerde daha etkin rol alması yönünde Kosovalı Müslümanlar arasında mevcut etkinliğe göre daha yüksek bir beklentinin olmadığını da göstermektedir. Kosova'da Müslümanların Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 61,9 61,7 61,4 59,5 57,8 62,9 62,8 9.6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Kosova-Müslüman) Ortadoğu Kültürü; 38 Asya Kültürü; 12,5 Kosovalı Müslümanlar Türkleri %49,5 oranında Avrupa kültürüne daha yakın görmektedir. Asya kültürüne yakın görenlerin oranı %12,5 ve Orta Doğu kültürüne yakın görenlerin oranı %38 dir. Avrupa Kültürü; 49,5 56

64 9.7 Kosovalıların Türklere Yakınlık İsteği Kosova'da Müslümanların Türklere Yakınlık İsteği (%) Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim Türkiye'de çalışmayı isterim Bir Türkle arkadaş olmayı isterim Türkiye'ye yerleşmeyi isterim Bir Türk komşum olmasını isterim Bir Türk ile evlenmeyi isterim Bir Türk öğrenci ile aynı evi odayı paylaşmayı isterim 55,3 52,7 69,2 67,4 67,3 65,7 81,4 76,1 Türklere yakınlık isteği konusunda yöneltilen sekiz farklı soruya katılım düzeyleri grafikte verilmiştir. Kosovalı Müslümanların Türklere yakınlık isteği; Türkiye yi ziyaret etme konusunda üst düzeyde bir talebe dönüşürken, Türkiye de öğrenim görme ve Türkiye de çalışma talepleri diğer konulara göre biraz daha öne çıkmaktadır. 9.8 Kosovalıların Türk Ürünlerine Bakışı Kosova'da Müslümanların Türk Ürünlerine Bakışı (%) Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir Türk malı makine teçhizat kalitelidir Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir Türk tekstil ürünleri kalitelidir Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir 57,3 53,2 66,8 62,7 61,7 75,9 74,5 70,7 Kosovalı Müslümanların Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde; sekiz farklı ürün arasında turistik tesisler, makine/teçhizat ve Türk mutfağı konusundaki görüşler %70-76 düzeyinde en olumlu görüşlerdir. Diğer ürünlere bakış %53-67 aralığında olumlu iken, en olumsuz bakış %53,2 ile Türk malı alkollü içeceklere yöneliktir. 57

65 9.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Kosovalılar Nerede Yaşamak İster Arnavutlu k; 3,5 Diğer; 4 İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Kosova-Müslüman) İtalya; 2,3 İsviçre; BAE; 2,3 3,5 İngiltere; 3,5 İspanya; 1,2 Finlandiya ; 1,2 Kosovalı Müslümanların, en çok yaşamak istediği ülke %47,1 oranıyla Türkiye dir. Müteakiben en çok yaşanmak istenen ülke sırasıyla Almanya (%12,8), ABD (%11,6) ve Fransa (%7) dır. Fransa; 7 Türkiye; 47,1 ABD; 11,6 Almanya; 12, Kosovalıların Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Kosovalı Müslümanlar arasında, ortak etkinlikler (müzik-spor), tanınan/gözlemlenen Türkler ve kitaplar en etkili algı kaynağı olarak ortaya çıkmaktadır. Kosova'da Müslümanların Türkiye İle İlgili Algı Kaynakları (%) Türkiye ile ilgili yargılarımda ortak (müzik spor vb.) etkili oldu Türkiye ile ilgili yargılarımda tanıdığımgözlemlediğim Türkler etkili oldu Türkiye ile ilgili yargılarımda kitaplar etkili oldu Türkiye ile ilgili yargılarımda ülkemdeki genel yargı etkili oldu Türkiye ile ilgili yargılarımda medya etkili oldu 65,9 63,6 62,3 59,5 58,8 58

66 10. MAKEDONYA DA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Makedonya da hem Müslümanları ve hem de Hristiyanları kapsayan bir örnekleme ulaşılmıştır. Bu ülkeye ait analizler bu ikili ayrıma göre yapılarak tablolara yansıtılmıştır Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Makedonya halkının Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Bulgular, Makedonya halkının diğer toplumlara sempati düzeyinde dinin önemli ve temel belirleyici olduğunu göstermektedir. Müslüman Makedonya vatandaşları arasında en yüksek sempati düzeyi %87,5 ile Türklere yöneliktir. Müteakiben sırasıyla %74,7 ile Araplara ve %53,9 ile İranlılara sempati gelmektedir. Müslümanlar arasında batılı ve doğulu diğer toplumlara sempati %50 düzeyinin altında ve en düşük sempati düzeyi ise %18,5 ile Ruslara yöneliktir. Hristiyan Makedonya vatandaşları arasında da en yüksek sempati düzeyi %73,2 ile Türklere yöneliktir. Müteakiben %71,4 ile İtalyanlara, %68,2 ile İspanyollara ve %65,7 ile İngilizlere yöneliktir. Makedonya Vatandaşlarının Türklere Sempati Düzeyi (%) Türklere sempati Araplara sempati İranlılara sempati Almanlara sempati İtalyanlara sempati İspanyollara sempati İngilizlere sempati Amerikalılara sempati Japonlara sempati Fransızlara sempati Çinlilere sempati Ruslara sempati 18,5 73,2 39,4 74,7 39,9 53,9 56,1 49,6 47,3 71,4 44,9 68,2 43,3 65,7 40,4 59,3 36,5 56,3 35,5 56,4 30,8 57,1 59,1 87,5 Hristiyan İslam 59

67 10.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Makedonya halkının Türkiye ile ilgili demokrasi algısı Müslüman ve Hristiyanlar arasında önemli bir farklılaşma göstermektedir. Müslüman Makedonya vatandaşları arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %71-78 aralığında olumludur. Hristiyan Makedonya vatandaşları arasında bu algılar %61-74 aralığında orta düzeyde olumludur ve Müslümanlara göre çok düşük de değildir. Hristiyanlar arasında Türkiye ile ilgili en olumlu algı %74,9 ile Farklı din, kültür ve kimliklere saygı, en olumsuz algı ise %61,1 ile fikir özgürlüğü konusundadır. Makedonya Vatandaşlarının Türkiye'de Demokrasi Algısı (%) Türkiye'de farklı din kültür kimliklere saygı çok iyidir Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir Türkiye'de insan hakları çok iyidir 74,9 77,6 65,8 74,3 69,8 74,1 Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir 61,1 71,4 Hristiyan İslam Makedonya vatandaşlarının Türkiye deki yaşam ile ilgili algıları da diğer algılar gibi Müslüman ve Hristiyanlar arasında, diğer ülkelerde olduğu gibi çok fazla farklılaşma göstermemektedir. Müslüman Makedonya vatandaşları arasında Türkiye deki yaşam ile ilgili algılar %64-78 aralığında olumludur. Hristiyan Makedonya vatandaşları arasında ise bu algılar %63-70 aralığındadır. Makedonya Vatandaşlarının Türkiye'de Yaşam Algısı (%) Türkiye modern bir ülkedir Türkiye'de yaşam standardı kalitesi çok iyidir Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 70,0 78,5 66,4 73,0 62,9 64,4 Hristiyan İslam 60

68 10.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Makedonya halkı içinde Müslüman ve Hristiyanlar arasında Türklerin kişilik özellikleri konusunda genel anlamda önemli bir kırılmanın olmadığı görülmektedir. Her iki kesimde de Türkleri olumlu kişilik özellikleri ile özdeşleştirme düzeyi %65-90 aralığındadır. Türklerle en yüksek oranda özdeşleştirilen kişilik özellikleri misafirperverlik ve yardımseverliktir. Makedonya Vatandaşlarına Göre Türklerin Kişilik Özellikleriyle Özdeşleştirilme Düzeyleri (%) Türkler misafirperverdir Türkler yardımseverdir Türkler dindardır Türkler çalışkan üretkendir Türkler hoşgörülüdür Türkler dürüsttür 83,0 89,4 78,7 88,1 83,4 83,3 69,7 78,6 67,7 76,2 80,0 74,5 Türkler muhafazakar gelenekçidir Türkler zamana uyar 70,5 66,6 68,1 80,8 Türkler kurallara uyar 74,4 66,3 Türkler rasyonel akılcıdır Türkler alçak gönüllüdür 65,7 64,4 76,8 81,3 Türkler kadercidir 36,4 55,1 Türkler agresiftir 23,3 34,7 Türkler kabadır Türkler zalim acımasızdır Türkler ırkçı faşisttir 31,9 30,2 23,6 17,5 22,3 14,9 Hristiyan İslam 61

69 10.4 Türkiye nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Makedonya halkı içinde Müslümanlar daha olumlu düşünmekle birlikte hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar, Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir görüşüne oldukça yüksek oranda (%81,7 ve %67,5) katılmaktadır. Müslümanlar Türkiye yi Balkanlarda %78,3 düzeyinde etkin görürken, Hristiyanlar arasında bu oran %64,4 tür. Hem Müslümanlar ve hem de Hristiyanlar arasında, Türkiye nin Balkanlarda etkinliği konusunda mevcut algıları aşan bir beklentinin olmadığı söylenebilir Makedonya Vatandaşlarına Göre Türkiye'nin Balkanlar ve Müslüman Ülkeler İçin Model Alınması (%) 81,7 78,3 67,5 64,4 Türkiye Müslüman Ülkeler için bir modeldir Türkiye Balkanlarda etkin bir role sahiptir. 71,1 58,9 Türkiye Balkanlarda daha etkin rol almalıdır. İslam Hristiyan Türkiye nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Hristiyan Makedonya vatandaşları %77,8 oranında destek olurken, bu oran Müslümanlar arasında %76,3 ile aynı düzeydedir. Bu oranlar, Müslümanların destekleri yanında, ülkedeki Hristiyanların Türkiye nin Avrupa Birliği üyeliği konusundaki olumlu görüşlerini ortaya koyması açısından oldukça önemlidir. Müslümanlar, Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır görüşünü %80,4 ile AB üyeliğine göre daha fazla desteklerken, Hristiyanlar aynı görüşü %67,9 ile AB üyeliğine göre daha az desteklemektedir Makedonya Vatandaşlarının Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) 76,3 77,8 80,4 67, Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. İslam Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar Hristiyan aramalıdır. 62

70 10.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Türkiye nin bölgesinde, Orta Doğu da, Kafkaslarda ve Orta Asya daki gücü ve rolü konusundaki algılar Müslümanlar arasında %74-84 aralığında oldukça yüksektir. Aynı bölgelerde Türkiye nin daha etkin rol alması görüşlerine destek de %71-81 aralığındadır. Bu durum diğer ülkelerde olduğu gibi, Türkiye nin bu bölgelerdeki etkinliğinin yeterli görüldüğü ve daha etkin rol alması yönünde bir beklentinin olmadığı şeklinde yorumlanabilir. Hristiyanların söz konusu bölgelerde Türkiye ile ilgili güç algısı Müslümanlardan göreceli olarak daha düşük olmakla birlikte olumsuz da değildir. Hristiyanlar arasında, Türkiye nin bu bölgelerdeki güç algısı %54-%64 aralığında ve aynı bölgelerde Türkiye nin daha etkin rol alması yönündeki beklentilerle aynı düzeydedir. Makedonya Vatandaşlarının Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür 63,4 83,6 Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. 63,9 75,0 Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. 62,3 80,7 Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. 54,5 74,4 Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. 53,2 71,8 Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. 58,5 83,0 Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 63,4 80,2 Hristiyan İslam 63

71 10.6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Müslüman Makedonya vatandaşları Türkleri %52 ile ağırlıklı olarak Avrupa kültürüne daha yakın görürken, %26,1 i Orta Doğu kültürüne ve %21,3 ü Asya kültürüne yakın görmektedir. Hristiyanlar ise Türkleri ağırlıklı olarak (%58,9) Orta Doğu kültürüne yakın görmektedir. Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Makedonya-Müslümanlar) Ortadoğu Kültürü; 26,1 Asya Kültürü; 21,3 Avrupa Kültürü; 52,6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Makedonya-Hristiyanlar) Asya Kültürü; 11,0 Ortadoğu Kültürü; 58,9 Avrupa Kültürü; 30,1 64

72 10.7 Makedonya Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği Makedonya vatandaşlarının Türklere yakınlık isteği konusunda yöneltilen sekiz farklı soruda da Müslümanların yakınlık isteği Hristiyanlara göre biraz daha yüksektir. Her iki kesimde de Türkiye yi ziyaret etme, bir Türk ile arkadaş/komşu olma, Türkiye de öğrenim görme ve Türkiye de çalışma isteği daha fazla öne çıkmaktadır. Makedonya Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği (%) Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim 92,3 94,8 Bir Türkle arkadaş olmayı isterim 79,0 83,0 Bir Türk komşum olmasını isterim 70,7 81,7 Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim 67,7 76,2 Türkiye'de çalışmayı isterim 63,1 71,4 Bir Türk öğrenci ile aynı evi odayı paylaşmayı isterim 57,8 69,2 Bir Türk ile evlenmeyi isterim 36,0 67,7 Türkiye'ye yerleşmeyi isterim 44,7 63,7 Hristiyan İslam 65

73 10.8 Makedonya Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı Makedonya vatandaşlarının Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde; sekiz üründe de Müslümanların kalite algıları Hristiyanlara göre daha yüksektir. Her iki kesimde de turistik tesisler ve Türk mutfağı konusundaki görüşler en olumlu görüşlerdir. Kalite algısında hazır gıdalar ve cam/porselen ürünler üçün ve dördüncü sırada gelmektedir. Tekstil, elektronik/beyaz eşya ve alkollü içecekler kalite ve tanınırlık açısından göreceli olarak her iki kesimde de daha olumsuz algıya sahiptir. Makedonya Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı (%) Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir 79,4 93,7 Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir 77,3 91,0 Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir 66,2 83,0 Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir 67,5 80,3 Türk malı makine teçhizat kalitelidir 61,1 79,7 Türk tekstil ürünleri kalitelidir 62,4 77,0 Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir 53,4 74,1 Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir 45,2 59,2 Hristiyan İslam 66

74 10.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Makedonya Vatandaşları Nerede Yaşamak İster Müslüman Makedonya vatandaşları arasında ikinci bir vatan olarak en çok yaşanmak istenen ülke %47,6 ile Türkiye dir. Müteakiben sırasıyla Arnavutluk, ABD, Kosova ve İsviçre gelmektedir. Hristiyan Makedonya vatandaşları arasında ise; ikinci bir vatan olarak en çok yaşanmak istenen ülke %17,2 ile İtalya, %15,6 ile ABD, %10,9 ile Almanya, %7,8 ile İspanya ve Sırbistan dır. Almanya; 2,2 İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Makedonya-Müslümanlar) Fransa; 1,6 İngiltere; 1,6 Makedonya 2,2 Norveç; 2,2 BAE; 3,2 İsviçre; 4,9 Bosna Hersek; 1,6 Avustralya; 1,1 Kosava; 5,4 ABD; 5,4 Türkiye; 47,6 Arnavutluk; 7 Diğer; 13,2 İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Makedonya-Hristiyanlar) İngiltere; 6,3 Hırvatistan; 6,3 İsviçre; 3,1 Kanada; 3,1 Türkiye; 4,7 İtalya; 17,2 Fransa; 6,3 Sırbistan; 7,8 İspanya; 7,8 Diğer; 10,9 ABD; 15,6 Almanya; 10,9 67

75 10.10 Makedonya Vatandaşlarının Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Müslüman ve Hristiyan Makedonya vatandaşları arasında Türkiye ile ilgili algı kaynakları benzeşmektedir. Tanınan ve gözlemlenen Türkler en etkili algı kaynağıdır. Ortak etkinlikler (müzik ve spor gibi) ve medya ikinci ve üçüncü en önemli algı kaynağı durumundadır. Makedonya Vatandaşlarının Türkiye İle İlgili Algı Kaynakları (%) Türkiye ile ilgili yargılarımda tanıdığımgözlemlediğim Türkler etkili oldu Türkiye ile ilgili yargılarımda ortak (müzik spor vb.) etkili oldu 63,1 77,5 78,2 73,1 Türkiye ile ilgili yargılarımda medya etkili oldu Türkiye ile ilgili yargılarımda ülkemdeki genel yargı etkili oldu 45,4 63,3 69,3 66,2 Türkiye ile ilgili yargılarımda kitaplar etkili oldu 51,2 55,6 Hristiyan İslam 68

76 11. SIRBİSTAN DA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Sırbistan da hem Müslümanları ve hem de Hristiyanları kapsayan bir örnekleme ulaşılmıştır. Bu ülkeye ait analizler de bu ikili ayrıma göre yapılarak tablolara yansıtılmıştır Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Sırbistan halkının Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Sırbistan halkının Müslüman toplumlara sempati düzeyinde ve bakışında ait olunan din temel belirleyici iken, Avrupalı toplumlara sempati düzeyinde din çok da belirleyici değildir. Bu boyutu ile Sırbistan halkının sempati algısı Karadağ halkı ile benzerlik göstermektedir. Müslüman Sırbistan halkı arasında en yüksek sempati düzeyi %78,9 ile Türklere yöneliktir. Müteakiben sırasıyla %68,1 ile Araplar, %56,3 ile Almanlar ve %58,2 ile İranlılar gelmektedir. Müslümanlar arasında en düşük sempati ise %25,7 ile Ruslara yöneliktir. Bulgular, Hristiyan Sırbistan halkının Avrupalılar da dahil tüm toplumlara karşı düşük düzeyde sempati beslediğini göstermektedir. Hristiyanlar arasında en yüksek sempati düzeyi %50,5 ile Ruslara yönelik ve en düşük sempati %26,9 ile Çinlilere yöneliktir. Hristiyanlar arasında Türklere sempati ise %46 ile Avrupalı toplumlarla aynı düzeydedir. Sırbistan Vatandaşlarının Türklere Sempati Düzeyi (%) Türklere sempati Araplara sempati Almanlara sempati İranlılara sempati İtalyanlara sempati Fransızlara sempati İngilizlere sempati İspanyollara sempati Amerikalılara sempati Japonlara sempati Çinlilere sempati Ruslara sempati 27,8 26,9 25,7 46,0 34,7 48,7 56,7 32,0 53,7 49,6 49,6 47,4 44,5 43,8 44,1 47,8 41,0 42,7 35,0 36,2 43,3 50,5 68,1 78,9 Hristiyan İslam 69

77 11.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Sırbistan halkının Türkiye ile ilgili demokrasi algısı Müslüman ve Hristiyanlar arasında önemli bir farklılaşma göstermektedir. Müslüman Sırbistan halkı arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %70-78 aralığında olumlu olmakla birlikte, Hristiyanlar arasında bu algılar %46-53 aralığındadır. Sırbistan Vatandaşlarının Türkiye'de Demokrasi Algısı (%) Türkiye'de farklı din kültür kimliklere saygı çok iyidir Türkiye'de insan hakları çok iyidir Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir 53,0 46,3 45,6 48,9 78,1 77,3 73,1 70,5 Hristiyan İslam Türkiye deki yaşam ile ilgili algılar hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısına ait yukarıda verilen bulgularla benzeşmektedir. Müslümanlar arasında Türkiye deki yaşam ile ilgili algılar %68-81 aralığında olumlu iken, Hristiyanlar arasında bu algılar %47-60 aralığındar. Sırbistan Vatandaşlarının Türkiye'de Yaşam Algısı (%) Türkiye modern bir ülkedir 53,3 81,0 Türkiye'de yaşam standardı kalitesi çok iyidir 53,9 74,7 Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 47,1 68,4 Hristiyan İslam 70

78 11.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Sırbistan halkı içinde Müslümanlar, Türklerin kişilik özellikleri konusunda Hristiyanlara göre daha olumlu algılara sahiptir. Müslümanlar Türkleri olumlu kişilik özellikleri ile genelde %60-80 aralığında özdeşleştirirken, aynı oran Hristiyanlar arasında %51-62 düzeyindedir. Sırbistan Vatandaşlarına Göre Türklerin Kişilik Özellikleriyle Özdeşleştirilme Düzeyleri (%) Türkler çalışkan üretkendir Türkler yardımseverdir Türkler dürüsttür Türkler hoşgörülüdür Türkler rasyonel akılcıdır 61,7 57,7 51,8 51,0 52,8 79,8 76,5 73,0 71,1 69,7 Türkler dindardır 60,3 69,5 Türkler zamana uyar 52,4 69,4 Türkler muhafazakar gelenekçidir 60,3 68,4 Türkler kurallara uyar Türkler misafirperverdir 52,9 52,1 65,8 63,8 Türkler alçak gönüllüdür Türkler kadercidir 51,0 60,5 42,6 45,4 Türkler kabadır Türkler agresiftir 32,8 36,9 46,9 45,5 Türkler zalim acımasızdır Türkler ırkçı faşisttir 17,1 24,9 43,4 39,6 Hristiyan İslam 71

79 11.4 Türkiye nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Sırbistan halkı içinde Müslümanlar daha olumlu düşünmekle birlikte hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar, Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir görüşüne %74,3 ve %58,7 düzeyinde katılmaktadır. Müslümanlar Türkiye yi Balkanlarda %72,1 düzeyinde etkin görürken, Hristiyanlar arasında bu oran %50,4 e düşmektedir. Hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar Türkiye nin Balkanlardaki etkinlik düzeyini yeterli görmektedir Sırbistan Vatandaşlarına Göre Türkiye'nin Balkanlar ve Müslüman Ülkeler İçin Model Alınması (%) 74,3 72,1 71,4 58,7 50,4 48, Türkiye Müslüman Ülkeler için bir modeldir Türkiye Balkanlarda etkin bir role sahiptir. Türkiye Balkanlarda daha etkin rol almalıdır. İslam Hristiyan Türkiye nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Sırbistan halkından Hristiyanlar olanlar %59,2 oranında destek olurken, bu oran Müslümanlar arasında %85,6 ya ulaşmaktadır. Bu oranlar, Müslümanların destekleri yanında, ülkedeki Hristiyanların Türkiye nin Avrupa Birliği üyeliği konusunda olumsuz düşünmediğini göstermesi açısından oldukça önemli. Müslümanlar, Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır görüşünü %70,5 ile AB üyeliğine göre daha düşük düzeyde desteklemektedir. Hristiyanlar ise aynı görüşü %50 oranında desteklemektedir Sırbistan Vatandaşlarının Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) 85,6 70,5 59,2 50, Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. İslam Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır. Hristiyan 72

80 11.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Türkiye nin, bölgesinde, Orta Doğu da, Kafkaslarda ve Orta Asya daki gücü ve rolü konusundaki algılar Müslümanlar arasında %71-86 aralığında olumludur. Aynı bölgelerde Türkiye nin daha etkin rol alması görüşlerine destek ise %63-82 düzeyindedir. Müslümanlar arasında Türkiye nin Orta Doğu da daha etkin olması yönündeki beklentiler mevcut güç algısına göre daha yüksektir. Hristiyanların söz konusu bölgelerde Türkiye ile ilgili güç algısının beklendiği şekilde daha olumsuz olduğunu vurgulamak gerekmektedir. Hristiyanlar arasında, Türkiye nin Orta Doğu daki güç algısı (%55,7), diğer bölgelere göre daha yüksek algılanmaktadır. Sırbistan Vatandaşlarının Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür 52,6 81,5 Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. 55,0 71,7 Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. 52,1 80,4 Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. 45,2 71,5 Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. 44,8 63,5 Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. 48,0 86,3 Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 57,8 82,4 Hristiyan İslam 73

81 11.6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Müslüman Sırbistan halkı Türkleri %62,9 ile ağırlıklı olarak Avrupa kültürüne daha yakın görmektedir. Asya kültürüne yakın görenlerin oranı %15, Orta Doğu kültürüne yakın görenlerin oranı ise %22,1 dir. Hristiyanlar arasında da Türkleri Avrupa kültürüne yakın görenlerin oranı (%48,1) daha yüksektir. Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Sırbistan-Müslümanlar) Ortadoğu Kültürü; 22,1 Asya Kültürü; 15 Avrupa Kültürü; 62,9 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Sırbistan-Hristiyanlar) Ortadoğu Kültürü; 36,1 Asya Kültürü; 15,8 Avrupa Kültürü; 48,1 74

82 11.7 Sırbistan Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği Sırbistan halkının Türklere yakınlık isteği konusunda yöneltilen sekiz farklı soruda da Müslümanların yakınlık isteği Hristiyanlara göre çok daha yüksektir. Müslümanlar arasında Türkiye yi ziyaret etme isteği %87,6 ile öne çıkmaktadır. Müteakiben sırayla bir Türk ile arkadaş/komşu olma (%77,1-73,7), Türkiye de çalışma (%72) ve Türkiye de öğrenim görme (%68,4) istekleri gelmektedir. Hristiyanlar arasında ise %60,5 ile Türkiye yi ziyaret etme isteği daha fazla öne çıkmaktadır. Sırbistan Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği (%) Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim 60,5 87,6 Bir Türkle arkadaş olmayı isterim 45,2 77,1 Bir Türk komşum olmasını isterim 34,3 73,7 Türkiye'de çalışmayı isterim 34,3 72,0 Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim 34,7 68,4 Türkiye'ye yerleşmeyi isterim 25,0 66,0 Bir Türk öğrenci ile aynı evi odayı paylaşmayı isterim 25,1 57,2 Bir Türk ile evlenmeyi isterim 19,8 53,5 Hristiyan İslam 75

83 11.8 Sırbistan Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı Sırbistan halkının Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde Müslümanlar ve Hristiyanlar arasında diğer pek çok konuda olduğu gibi önemli bir farklılaşmanın olduğu görülmektedir. Müslümanlar arasında turistik tesislerin kalitesi konusundaki görüşler %88,5 ile en olumlu görüşler olmakla birlikte, alkollü içecekler dışındaki diğer altı ürün de %70-83 aralığında yüksek kalite algısına sahiptir. Hristiyanlar arasında ise kalite noktasında Türk ürünlerine bakış %43-60 aralığında orta düzeyde olumludur. Sırbistan Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı (%) Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir 66,0 88,5 Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir 59,2 83,0 Türk malı makine teçhizat kalitelidir 45,5 78,2 Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir 49,5 77,7 Türk tekstil ürünleri kalitelidir 54,0 74,7 Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir 47,8 72,7 Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir 47,1 69,7 Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir 43,6 56,3 Hristiyan İslam 76

84 11.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Sırbistan Vatandaşları Nerede Yaşamak İster Müslüman Sırbistan halkının ikinci bir vatan olarak en çok yaşamak istediği ülke %33,1 ile Türkiye dir. Müteakiben %9,1 ile Almanya ve %6,6 ile İtalya ve İspanya gelmektedir. Hristiyanlar arasında ise ikinci bir vatan olarak en çok yaşanmak istenen ülke; %10,9 ile Sırbistan ve Rusya iken, müteakiben sırasıyla İsviçre, ABD, İtalya ve İspanya gelmektedir. İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Sırbistan-Müslümanlar) Fransa; 3,3 İsviçre; 3,3 BAE; 2,5 İngiltere; 4,1 Bosna Hersek; 4,1 İspanya; 5 Türkiye; 33,1 ABD; 5 İsveç; 5,8 Diğer; 11,5 Sırbistan; 6,6 İtalya; 6,6 Almanya; 9,1 İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Sırbistan-Hristiyanlar) Kanada; 3,6 Yunanistan; 4,5 Türkiye; 3,6 Hırvatistan; 1,8 İsveç; 3,6 Diğer; 11 Fransa; 4,5 İngiltere; 5,5 Almanya; 6,4 Sırbistan; 10,9 Rusya Federasyonu; 10,9 İspanya; 8,2 İtalya; 8,2 ABD; 8,2 İsviçre; 9,1 77