T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME YAKICI CİHAZ MONTAJI 1 ANKARA 2007

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ DOĞALGAZ TÜKETİM CİHAZLARININ MONTAJI Pişiricilerin Montajları ve Gaz Bağlantılarının Yapılması Ocaklar Fırınlı Ocaklar Fritözler Griller (Izgaralar) Doğalgaz Tüketim Cihazlarının Montajı Gaz Cihazlarının Montajlarında Dikkat Edilecek Hususlar Cihazların Teknik Şartnamelere ve Üretici Firmaların Önerilerine Göre Montajı 7 UYGULAMA FAALİYETİ...16 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...18 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...19 ÖĞRENME FAALİYETİ SOBALARIN MONTAJI, GAZ VE BACA BAĞLANTILARI Denge Bacalı Sobalar Sobanın Kısımları Denge Bacalı Soba Montajında Dikkat Edilecek Hususlar Açık Bacalı Sobalar Açık Bacalı Soba Montajında Dikkat Edilecek Hususlar Bacasız Sobalar...28 UYGULAMA FAALİYETİ...30 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...32 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...33 ÖĞRENME FAALİYETİ SU ISITICILARININ, ŞOFBEN MONTAJI Su Isıtıcıları (Şofben) Şofbenin Çalışma Prensibi Denge Bacalı Su Isıtıcı Montajı Şofbenin Montajı Atık Gaz Sisteminin Montajı Açık Bacalı Su Isıtıcı Montajı Yer Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar Şofbenin Montajı Şofbenin Baca Bağlantısının Yapılması...48 UYGULAMA FAALİYETİ...49 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...50 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...51 MODÜL DEĞERLENDİRME...53 CEVAP ANAHTARLARI...55 ÖNERİLEN KAYNAKLAR...56 KAYNAKÇA...57 i

4 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD 582YIM261 ALAN DAL/MESLEK Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme Isıtma ve Doğalgaz İç Tesisatı Isıtma Gaz Yakıcı Cihazlar (Bakım-Onarım) Servisi MODÜLÜN ADI Yakıcı Cihaz Montajı 1 MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Doğalgazlı pişiricilerin, sobaların, şofbenlerin ve kombilerin montaj uygulamalarını içeren öğrenme materyalidir. Kat Kaloriferi Tesisatı ve Merkezi Isıtma modüllerini almış olmak. Gerekli malzeme ve araç-gereçleri hazırlayarak, doğalgazlı yakıcı cihazların (Pişiriciler, sobalar, şofbenler) montajını yapabilmek. Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında, doğalgaz yakıcı cihazların montajını tekniğine ve ölçüsüne uygun olarak yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Gerekli donanımı kullanarak ve standartlara uygun olarak gazlı pişiricilerin montajını yapabileceksiniz. 2. Gerekli donanımı kullanarak ve standartlara uygun olarak gazlı soba montajını yapabileceksiniz. 3. Gerekli donanımı kullanarak ve standartlara uygun olarak gazlı şofben montajını yapabileceksiniz. Ortam: Sınıf, atölye, laboratuvar, işletme, kütüphane, ev, bilgi teknolojileri ortamı (İnternet) vb. kendi kendinize veya grupla çalışabileceğiniz tüm ortamlar. Donanım: Gaz yakıcı cihaz, boru anahtarı, kurbağacık, doğalgaz macunu, keten, fitings, açma kapama ve kontrol elemanları, fleks, eldiven, önlük, not defteri, kalem, metre, testere. ii

5 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Modülün içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra, yaptığınız çalışma ile arkadaşlarınızın çalışmasını ve öğretmenin yaptığı örnek çalışmayı karşılaştırınız ve notlar alınız. Aldığınız notlar ile bilgi ve becerilerinizi ölçerek kendi kendinizi değerlendiriniz. Öğretmen, modül sonunda teorik ve pratik performansınızı ölçme teknikleri uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri değerlendirecektir. iii

6 iv

7 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Doğalgaz taşınması, dağıtılması, yakma kolaylığı, birçok alanda kullanılabilmesi gibi avantajlarının yanında, yanma sonrasında çevre kirliliği de oluşturmaz. Bu özeliklerinden dolayı enerji kaynakları içerisinde en çok tercih edilen yakıttır. Bunun için ısı üreten cihazların değiştirilmesi ve tesisatların çekilmesi gerekmektedir. Bu da gaz tesisatçılarının iş imkânlarını artırmaktadır. Isıtma ve doğalgaz iç tesisatı denince, ilk önce gaz yakan cihazlar (Pişiriciler, sobalar, şofbenler ve kombiler) akla gelir. Doğalgazın konutlara taşınma amacı bu cihazların enerji ihtiyaçlarını karşılamaktır. Bunun için bu cihazların montajı ve gaz bağlantıları çok önemlidir. Yakıcı Cihaz Montajı 1 modülü ile bu cihazların montajı, bakımı ve onarımı ile ilgili bilgi ve beceriler kazanacaksınız. Bu modülde, ısıtma ve doğalgaz iç tesisatçılığın temelli olan gaz yakan cihazların (Pişiriciler, sobalar, şofbenler ve kombiler) montaj, bakım ve onarım faaliyetlerini göreceksiniz. Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme mesleğine sahip kişi; mesleğinin önemini bilmeli ve onunla gurur duymalıdır. Bunu da giyimi, tavırları, iş ahlakı, mesleğine gösterdiği ilgi ve teknolojik gelişmeleri yakından takip edip çağa ayak uydurarak kendisini yetiştirmesiyle göstermelidir. 1

8 2

9 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ Gerekli donanımı kullanıp standartlara uygun olarak doğalgazlı pişiricilerin montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Gaz tesisatı çeken ve gaz yakan cihazların montajını yapan firmaların uygulamalarını, ustalar çalışma yaparken gözlemleyiniz ve notlar tutunuz. 1. DOĞALGAZ TÜKETİM CİHAZLARININ MONTAJI 1.1. Pişiricilerin Montajları ve Gaz Bağlantılarının Yapılması Ocaklar Ocaklar; bir veya birden fazla gaz yakıcısı bulunabilen, hava gazı, doğalgaz ve/veya LPG ile çalışan yemek pişirme ve ısıtma cihazlarıdır. Bu tür cihazlarda kullanılan brülörler alçak basınçlı brülörlerdir. Bunlara atmosferik brülörler de denir. Çalışma basınçları 20 mbar mertebesindedir (19 21 mbar arasında olabilir). Brülörlerde bulunan meme, girişteki doğalgazın küçük bir delikten geçirilerek püskürtülmesi esasına göre çalışır. Memenin önünde atmosfere açık, gaz-hava karışımının yapıldığı, karışım Resim 1.1: Gazlı set üstü ocak miktarının da ayarlanabildiği bir bölüm bulunur. Memeden geçerek püskürtülen gaz yan taraflardan aldığı hava ile bir karışım oluşturur. Gazların yapısından dolayı elde edilen homojen yapıdaki gaz-hava karışımı borulardan geçerek yanmanın olduğu yanma mahalline gelir. Burada üzerinde muhtelif 3

10 şekilde (Yuvarlak, dikdörtgen, ince, kalın vs.) delikler veya kanallar bulunan brülörlerden (Bek) geçen gaz-hava karışımı bir ateş veya kıvılcımla tutuşturulduğunda yanmaya başlar. Atmosferik brülörlerde memenin büyüklüğü, şekli ve delik çapı brülör kapasitesine göre değişir. Uygun brülör kapasitesine göre tasarımlanmış ve sınıflandırılmış memeler mevcuttur. Meme delikleri şebekeden belirli basınçta gelen gazın geçişini sınırladıkları için de brülör kapasitesi meme çapına bağlı olarak değişir. Brülör kapasitesi memeden geçen gaz debisine, dolayısıyla memeden geçerek yakılan gazın miktarına bağlıdır. Memedeki deliğin çapı brülörde yakılacak gazın cinsine de bağlıdır. Bu yüzden brülörlerin etiketinde yakılacak gazın cinsi, brülör kapasitesi ve çalışma basıncı belirtilmelidir. Brülör imalatçı tarafından verilen çalışma sınırları içinde ve verilen özelliklere uygun olarak kullanılmalıdır. Memenin önünde atmosfere açık, hava girişine imkân veren ve gaz-hava karışımının istenen oranda yapılmasını sağlayan vidalı bir ayar tertibatı bulunur. Ayar vidası ve tertibat vasıtasıyla hava girişinin olduğu aralık azaltılarak veya arttırılarak gaz-hava karışımı içinde istenen miktarda ilk hava girişi sağlanabilir. Belirli oranda havayla karışan gaz borulardan geçerek yanmanın olduğu kısma gelir. Muhtelif şekillerdeki delik ve kanallardan geçerek yanma odasına çıkan karışım bir hava düzeni, ateş veya kıvılcımla tutuşturulduğunda yanmaya başlar. Yanma esnasında ortamdaki hava, alevle temas halinde olduğundan mükemmel bir yanma için gerekli olan sekonder (İkinci) havada bu şekilde sağlanmış olur. Ev tipi cihazlara monte edilen bu brülörlerde yanma bölgesi yuvarlak, düz, rampalı, fener tipi vb. gibi muhtelif şekillerde olabilir. Bu kısım üzerindeki delik veya kanalların şekli, büyüklüğü ve yerleştirilmesi, imalatçılar tarafından uzun süreli tecrübeler neticesinde bulunmuştur. Bu brülörlerde çok iyi bir karışımla mükemmel bir yanma sağlanabilmekte ve % 100'e yaklaşan yanma verimleri elde edilmektedir. Cihazlara yerleştirilen brülörleri hava ayarları fabrikada imal esnasında yapıldığından tüketiciler cihazların veya brülörlerin ayarıyla oynamamalıdır. Atmosferik brülörlerde gaz-hava karışımı, tesisat şebekesinden gelen gazın püskürtüldüğü memenin bulunduğu bölümde olur. Bu bölümde brülör tesisat borusuna bir rakorla bağlanmıştır. Bu rakorun hemen önünde delik çapı yakılacak gazın cinsine ve cihazın kapasitesine göre değişen bir meme bulunur. Meme ve bağlama rakoru ile destekleme ayar vidası bulunur. Karışım havasının miktarını ayarlayabilen bu vida ayar sonrasında hemen bitişiğinde bulunan bir tespit somunu ile sabitleştirilir. Karışım borusunun çapı ve uzunluğu cihazın cinsine ve kapasitesine göre değişebilir. Karışım borusunun yanmanın olduğu brülör gövdesine bağlantısı vida dişleriyle yapılır. Bağlantı karışım borusuyla aynı eksende yapılabildiği gibi 90 derecelik bir köşe rakoru vasıtasıyla da olabilir. Brülör kafasındaki kapağın altında bulunan delik ve kanallar homojen ve tam yanmayı sağlayacak şekilde yerleştirilmişlerdir. Alt tarafında ana ve yardımcı kanallar bulunan kapak kafadaki yuvasına oturtularak hareket etmemesi sağlanmış olur. Kafadaki kanallar yanma için sekonder hava temin ettiklerinden yanma verimini iyileştirir. Atmosferik brülörler pişirme, ısınma ve sıcak su hazırlama amacıyla kullanılan cihazların içine yerleştirilir. Bu tip brülörlerin kullanımı ev tipi pişirme cihazlarında daha 4

11 yaygındır. Piyasalarda 'e yakın çeşidi bulunan brülörler her tür imalatçının ihtiyacına cevap verebilecek ölçü ve kapasitededir. Ocaklar, fırınlar, fırınlı ocaklar vb. cihazlarda kullanılan atmosferik brülörler, ilgili Türk Standardında (TS 616) Bek (Gaz yakıcısı) olarak adlandırılır Fırınlı Ocaklar Ocaklı fırın, üst kısmında birkaç bekli ocak ve alt kısmında fırın bulunan, hava gazı, doğalgaz ve/veya LPG ile çalışan yemek pişirme ve kızartma cihazıdır. Fırınlı ocaklar havagazı, LPG veya doğalgazdan biriyle çalışabildikleri gibi üzerlerindeki ayar veya bir parçasının değiştirilmesiyle diğer gazlarla çalışabilir. Ancak her gazın çalışma basıncı ve ısıl değerleri farklı olduğu için saatteki tüketim değeri de farklıdır. Fırınlı ocaklar tek veya çok bekli oldukları gibi, üzerlerinde ateşleme (Tutuşturma) tertibatı da bulunabilir. Gazla çalışan bu cihazların yanında elektrikle çalışanları da bulunabilir. Fırınlı ocaklar, çelik sacdan yapılır ve parçaları ya emaye ile kaplanır ya da yanmaz boya ile boyanır. Çelik sacın yerine paslanmaz malzeme de kullanılabilir. Cihaz üzerindeki her bek; konumu işaretlerle gösterilen bir açma-kapama tertibatına sahiptir. Açma-kapama, tertibatı beklerin gaz girişini açıp kapatmaya veya azaltmaya yarayan prinç malzemeden yapılmış gaz musluklarıdır. Resim 1.2: Fırınlı ocak seti Gaz muslukları tüpten veya şebekeden gelen gazı beklere dağıtan gaz dağıtım borusuna bağlanmıştır. Ocaklardaki tutuşturma düzenleri alevli (Pilot) veya elektrikli (Çakmaklı) olabilir. Fırınlarda bek alevinin herhangi bir sebepten sönmesi durumunda gaz gelişini en geç 60 saniye içinde kesen emniyet düzenleri mevcuttur Bu cihazlarda beklerin tamamı aynı zamanda yandığı durumda bile açığa çıkan karbondioksit (CO) miktarı %0,10 u geçmemelidir. Ocak üzerindeki ızgaralar hem üzerindeki yemek kabını taşıyabilecek hem de atık gaz çıkışına imkân verecek yapıda olmalıdır. Fırın sıcaklığını termostatlarla ayarlamak mümkündür. Homojen bir sıcaklık elde edebilmek amacıyla bir fan yerleştirilerek cebri bir dolaşım sağlanır. Resim 1.3: Fritöz 5

12 Fritözler Fritözler, paslanmaz çelik sacdan (18/10), tek veya çift sepetli olarak imal edilir. Doğalgazlı fritözlerde elektromanyetik valflı otomatik brülörler kullanılır. Sıcaklık kontrolü C arasında elektrik termostat ile yapılır Griller (Izgaralar) Griller (Izgaralar) esas itibariyle kızartmak maksadıyla kullanılır. Izgaralar konvansiyonel ve yüzey yanmalı olmak üzere iki tipe ayrılır. Resim 1.4: Izgara (Konvansiyonel) a- Konvansiyonel Gril: Konvansiyonel griller, çelik bir brülör ihtiva eder. Brülör grilin bir kenar ortasına monte edilir. Brülör alevi kızartılacak yiyecek maddesine doğru yönlendirir. Yanma gazları, yanma hacminin üst tarafındaki deliklerden dışarı çıkar. Bu tip griller yanma havasının ancak %50 sini primer hava deliğinden aldığından, bazen kızartma bozukluklarına rastlanabilir. Brülörler yanma havasını sadece bir enjektörden alacak şekilde imal edilir. b- Yüzey Yanmalı Gril: Yüzey yanmalı griller çok ince dokulu tel örgü veya seramik bal peteği şeklindedir. Bu tip griller yanma havasının %80-%90 ını primer hava deliğinden aldığından, kızartıcının tamamı brülör haline gelir ve kızartılan yiyeceğin yüzey sıcaklığı her tarafından çabuk yükselir. Böylece kızartılan yiyeceğin yüzeyinde ısının dağılımı düzgün olur. Resim 1.5: Izgara (Yüzey Yanmalı) 6

13 1.2. Doğalgaz Tüketim Cihazlarının Montajı Gaz Cihazlarının Montajlarında Dikkat Edilecek Hususlar Gazlı cihazların montajında, diğer eşya ve cihazlara göre pozisyonu, gaz bağlantısı, elektrik bağlantısı, havalandırma, mutfak hacmi, odanın tipi ve imalatçı talimatları göz önünde bulundurulmalıdır. İmalatçıların talimatlarına uygun olarak, cihazın çevresinde yeterli serbest alan bulundurulmalıdır. Cihazın yakınında kolayca tutuşabilecek maddeler bulundurulmamalıdır. Cihaza yapılacak gaz bağlantısı konu ile ilgili tüzük ve standartlar ile imalatçı firmanın talimatlarına uygun olmalıdır. Aynı hatta birden fazla cihazın bağlanması halinde, her cihaza yeterli miktarda gaz akışı olmalı, cihazlar tam yükte çalıştıklarında gaz basıncında 1 mbar dan fazla düşüş olmamalıdır. Kullanma yeri istendiğinde değiştirilebilen cihazların gaz bağlantısı flexible (bükülebilir) bir hortumla yapılmalıdır. Bu bağlantı şekli cihazın arka kısımlarını temizleme imkânı da verir. Cihazlara gelen gaz akışı, istendiğinde ve gerekli olduğunda, bir vana ile kesilebilmelidir. Cihazların elektrik bağlantısı için 16 amperlik fiş ve priz kullanılmalıdır. Cihazların bulunduğu ortamın havalandırılması kendiliğinde gerçekleşmelidir. Ortama yayılan gazlar için uygun bir havalandırma deliği bulunmalı, bu delik bacaya bağlanmalıdır. Gazlı pişiricilerin konulacağı mutfak hacmi 12 m 3 ten az olmamalıdır. Gazlı cihazlar banyoya konmamalıdır. Serbest cihazların dengesi duvara veya döşemeye monte edilerek sağlanmalıdır. Gaz tüketim cihazlarının konulacağı mahallin hacmi ve havalandırılmasının yeterli olmasına dikkat etmek gerekir. Oda hacminin en az 12 m 3 olması gerekir. Havalandırma ve atık gazların dışarı atılması için mutlaka baca olmalıdır. Odada eğer baca yok ve bir dış duvar varsa cihazın hermetik tip olması gerekir. Eğer hiç dış duvar yoksa ve baca da yoksa bu odaya kesinlikle gazlı cihaz konmamalıdır Cihazların Teknik Şartnamelere ve Üretici Firmaların Önerilerine Göre Montajı Gaz tüketim cihaz bağlantılarında, cihazın tipine göre ısıya dayanaklı sabit veya esnek tip sökülebilir bağlantı boruları kullanılmalıdır. Cihazın gaz girişine gazı kesici emniyet vanası (Küresel vana) mutlaka konmalıdır. Cihazlara yan hacimlerden havalandırma sağlanabilir. Sabit cihaz bağlantıları tüketim hattından ayrılan cihaz besleme hattı ucundaki ve alet kullanmak suretiyle sökülebilen ve rakorları olan bir bağlantı vanasından ve/veya vana ile cihaz bağlantı rakoru arasına yerleştirilen esnek borudan veya sabit boru ile boru bağlama elemanlarından oluşmalıdır. TS 6114 e uygun esnek bağlantı borusu alev ve sıcak gazlardan etkilemeyecek bir biçimde yerleştirilmelidir. (TS 10670, TS 10878, TS 11394). Üretici 7

14 firmalarca hazırlanan kullanma kılavuzları Türk Standartları ve bu şartnameye uygun olmak şartıyla kullanılabilir. Isıtma ve sıcak su amaçlı gaz tüketim cihazlarını yakma düzenlerine göre üç ana gruba ayrılır. Bacasız cihazlar Açık bacalı cihazlar Denge bacalı (Hermetik) cihazlar Bacasız Cihazların Montajı Bu tip cihazlar, yanma için gerekli havayı bulundukları ortamdan alıp yanmış gazları yine aynı ortama veren cihazlardır (Ocak, pasta fırınları, vb.). Bu tip cihazlar hacim ve büyüklüğü ne olursa olsun; yatak odası, banyo, WC lere, binaların merdiven boşluklarına, genel kullanımına açık koridorlarına, aydınlıklarına ve 12 m³ ten daha küçük hacimlere yerleştirilemez. Yerleştirildikleri mahalde en az 150 cm² serbest en kesite sahip havalandırma menfezi bulunmalıdır. Bu menfezler sürekli açık kalmalıdır. Yerleştirildikleri mahalde en az 100 cm² net geçişi olan alt havalandırma menfezi, bunun yarısı kadar da üst havalandırma menfezi bulunmalıdır (TS 7363). Alt havalandırma menfezi zemin döşemesinin hemen üstünde bulunmalı, üst havalandırma menfezi ise zemin döşemesinden en az 1,8 m yükseklikte olmalıdır. Bu menfezler sürekli açık kalmalıdır. Cihazların bulunduğu mahallerin doğrudan havalandırılmasının mümkün olmadığı durumlarda komşu mahallerden dolaylı olarak havalandırma yapılmalıdır. Havalandırmanın bitişik odalara bağlantılı olarak yapılması halinde bu mahallerde atmosfere açılan pencere bulunması gerekir. Müstakil veya bitişik odalarda bağlantılı olarak havalandırılması yapılan bir mahalde kullanılan cihazların toplam kapasiteleri 7,5 kw ı geçmemelidir. Açık yanmalı radyant ısıtıcılar için tesis hacmi kurulu gücün her 1 kw ı için en az 10 m³ olmalıdır. Bu tip cihazların konulacağı mahallere ait tavan yükseklikleri cihaz üretici firma katalog değerlerine uygun olmalı, mekanik hasar görmeyecek yerlere yerleştirilmeli, ısıtıcıları taşıyacak konsol, zincir vb. elemanlar mukavemet açısından yeterli olmalı, iç tesisat yerleştirme kurallarına aykırı olmamak şartıyla üretici firma talimatlarına uyulmalıdır. Yanıcı ve parlayıcı maddelerin yoğun olduğu yerlere bu tip ısıtıcılar konulmamalıdır. Diğer uygulama kuralları için TS EN deki esaslar göz önünde bulundurulmalıdır Bacalı Cihazların Montajı Bacalı cihazlar yanma için gerekli olan havayı monte edildikleri ortamdan alan, açık yanma odalı, yanma ürünlerinin uygun bir atık gaz tesisatı ve uygun bir baca vasıtası ile dış ortama veren cihazlardır. (TS EN 625, TS 615 EN 26, TS EN 613, TS EN 297, TS EN 297/EK A2+EK A3+EK A5) 8

15 Cihazların monte edilemeyeceği yerler: Binaların merdiven boşlukları ve genel kullanımına açık koridorlarına, Baca duvarları üzerine, Apartman aydınlıklarına, Hacim ve büyüklüğü ne olursa olsun; açık balkon, yatak odası, banyo ve tuvaletlere, Net hacmi 8 m³ ten küçük mahallere, İçinde kolay yanabilen madde bulunan ve yanması halinde özel bir tehlike oluşturabilen oda veya bina bölümlerine, İçinde patlayıcı maddeler bulunan mahallere yerleştirilemezler. Cihazların Monte Edilecekleri Yerler İçin Genel Kurallar: Cihazın monte edileceği odanın hacmi cihaz/cihazların toplam anma ısıl gücünün her 1 kw ı için 1 m³ olmalıdır. Montaj odasında bu hacim sağlanamıyor ise, yanma havası, cihazın monte edileceği odaya bitişik bir veya birden fazla odadan her biri en az 150 cm² serbest enkesit alanlı iki menfez ile temin edilmelidir. Bu şekilde birbirine bitişik odaların toplam hacmi 1 kw anma ısıl gücü başına en az 1m³ olmalı,,iki menfez de aynı duvara açılmalı, üst menfez tabandan en az 1.80m yüksekliğe, alttaki menfez döşemeden en fazla 45cm yüksekliğe açılmalıdır. Yanma havası için montaj odası ile irtibatlandırılan komşu mahal, yatak odası, banyo ve tuvalet olmamalıdır. Cihazların bulunduğu mahallerde atmosfere açılan ve serbest alanı 150 cm 2 olan havalandırma menfezi olmalı ve menfez döşemeden en az 1.80 m yüksekliğe monte edilmelidir. Hava dolaşımı sağlanan bina aydınlıkları da menfez bağlantısı için kullanılabilir. Şekil 1.1: Bulunduğu ortamdan havalandırma Şekil 1.2: Bitişik ortamdan havalandırma Cihazların, bina yapı elemanına bağlantısı rijit (sabit) şekilde olmalı, cihaz ile gaz hattı arasındaki bağlantı ise esnek bağlantı elemanı ile yapılmalıdır. 9

16 Cihazlar mümkün olduğunca baca çıkış deliği yakınına monte edilmeli, cihaz ile baca çıkış deliği arasındaki yatay bağlantı mesafesi kısa tutulmalıdır. Ancak, bunun mümkün olmadığı durumlarda baca yatay mesafesinin açındırılmış uzunluğu en fazla 2.5m olmalıdır. Şekil 1.3: Cihaz baca bağlantısı Cihaz baca davlumbazından sonra dik olarak yükselen ve minimum uzunluğu 40cm olan baca hızlandırma parçası olmalıdır. Hızlandırma parçasından sonra dirsek konulmalıdır. Atık gaz boruları, bacaya 2º - 3º lik bacaya doğru yükselen eğim ile bağlanmalı ve bacaya, baca en kesitini daraltmayacak biçimde monte edilmelidir. Atık gaz boru malzemesi; paslanmaz çelik ve emaye edilmiş çelik sac olabilir. Galvaniz sac, plastik ve asbest malzeme kullanılmamalıdır (TS 2535). Atık gaz boruları birbirine sızdırmaz şekilde bağlanmalı ve kullanılıyor ise ek yerlerindeki sızdırmazlık malzemeleri sıcağa dayanıklı olmalıdır. Atık gaz boruları yanıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu mahaller, yatak odaları, banyo ve tuvaletlerden geçirilmemelidir. Atık gaz boruları kapı pencere gibi yapı elemanlarından en az 20 cm uzaklıkta olacak şekilde yerleştirilmelidir. TS 3541 e göre ısı yalıtımı yapılması durumunda bu mesafeler %25 oranında azaltılabilir. Atık gaz borularının en kesit alanı cihazın davlumbaz çıkışındaki en kesit alanından daha küçük olmamalıdır. Cihazların Bağlandıkları Bacalar İle İlgili Genel Hususlar: Bacalar TS 12514, TS 2165, TS 11383,TS ve TS da belirtilen şartlara uygun olmalı, sıcaklıktan, yoğuşmadan ve yanma ürünlerinden etkilenmeyecek malzemeden uygun kalite ve boyutlarda yapılmalıdır. Bacaların duman kanalları düşey olmalıdır. Düşey doğrultuda, ancak bir kez 30º yi geçmeyen sapma olabilir. Vantilatör veya baca fan kiti direkt bacaya bağlanmamalıdır. Cihazların bağlandığı bacalara mutfak aspiratörü bağlanmamalıdır. Yanmış gaz boruları %3 yükselen eğimle bacaya bağlanmalı ve baca kesitini daraltacak şekilde baca içine sokulmamalıdır. İmalatçı firmanın verdiği bilgilere ve TS standartlarına göre yapılacak baca hesaplarına bağlı olarak işletmeci kuruluşun onayı ile bu mesafe değiştirilebilir. Doğal çekişli cihaz ile baca arasına konan yanmış gaz borularında 90 lik dirsekler kullanılmamalıdır. Yanmış gaz boruları elle sökülemeyecek şekilde bağlanmalıdır. Borular 10

17 sızdırmazlığı sağlayacak şekilde birleştirilmeli ve bağlantılarda kullanılacak sızdırmazlık maddeleri sıcağa dayanaklı olmalıdır. Yanmış gaz çıkış boruları, korozyona, ısıya dayanaklı malzemeden yapılmış olmalı ve biçimi zamanla bozulmamalıdır. Yanmış gaz boruları, paslanmaz çelik, her iki yüzeyi emaye edilmiş çelik sac gibi malzemelerden yapılabilir. Galvaniz sac, asbest, alüminyum (Et kalınlığı 120 mikrondan fazla olup, TS ve TSEK belgesi olanlar hariç) ve plastik malzemeden yapılamaz. Şekil 1.4: Cihaz baca bağlantısı (Hızlandırma parçalı) Yanmış gaz boruların kesiti, yanmış gazları kusursuz bir şekilde bacaya verebilecek büyüklükte seçilmelidir. Dairesel kesitler tercih edilmelidir. Dikdörtgen kesitlerin seçilmesi halinde, uzun kenar kısa kenarın en fazla 1,5 katı olmalıdır. Yanmış gaz boruları, yanıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu hacimlerden geçirilmemelidir. Yanmış gaz borusunu bacaya olan düşey mesafesi en az, yanmış gaz boru çapının iki katı olmalıdır. Yanmış gaz boruları kapı pencere gibi yapı elemanlarından en az 20 cm, diğer yapı elemanlarında 40 cm uzakta olacak şekilde yerleştirilmelidir. TS 3541 e göre yalıtım yapılması durumunda yukarıdaki mesafeler %25 oranında kısaltılabilir. 11

18 Şekil 1.5: Atık gaz borusu sınırlama detayı Yanmış gaz borularına klape takılması durumunda ilgili imalatçı firmaların talimatlarına uyulmalıdır. Birden çok yanmış gaz borusunun, bir ortak boruda birleşmesi TS 7363, TS 2165, TS 11382, TS a uygun olmalıdır. Kombi ve aspiratör aynı bacaya bağlanmamalıdır. Resim 1.6: Baca bağlantısı Yakıcı cihazlarda duman borusu olarak paslanmaz çelikten ya da emayelenmiş borular kullanılmalıdır. Duman borusunun bacaya girdiği kısım atık gaz sızıntılarını önlemek amacıyla alçılanmalıdır. 12

19 Çelik bacaların topraklaması yapılmalı ve alt taraflarında yoğuşma sularının tahliyesi için drenaj hunisi bulunmalıdır Vantilatörlü Bacalı Cihazlar alır. Vantilatörlü bacalı cihazlar yanma için gerekli olan havayı monte edildikleri ortamdan Açık yanma odalı, yanma ürünlerini bir vantilatör yardımı ve özel atık gaz elemanları vasıtası ile doğrudan veya atık gaz bağlantı elemanları ve uygun bir baca vasıtası ile dış ortama veren, havalandırma ihtiyacı bakımından bacalı cihazlar ile aynı kategoride mütalaa edilir. (TS EN 625, TS 615 EN 26, TS EN 613, TS EN 297, TS EN 297/EK A2+EK A3+EK A5). Vantilatörlü bacalı cihazın temiz yanma havası temin menfezi, atık gaz borusu çıkış ağzından daha alt seviyede bulunmalıdır. Yanında bulunması halinde aralarındaki mesafe en az 30 cm olmalıdır. Cihazların monte edildikleri mahaldeki havalandırma menfezleri yatak odaları, banyo ve tuvaletlere açılmamalıdır. Atık gaz tesisatında imalatçı firmaca temin edilen orijinal malzeme kullanılmalıdır. Bir baca ile irtibatlandırılan atık gaz bağlantılarında esnek metal bacalar kullanılmamalıdır. Atık Gaz Boru Çıkış Ağızları: Geçit ve koridorlara, dar saçak aralıklarına, binaların havalandırma ve aydınlık boşluklarına, balkonlara ( Açık veya kapalı ), asansör boşlukları ve atık gaz çıkışını engelleyen çıkıntılı yapı kısımlarının altlarına, başka birimlere temiz hava sağlayan açıklıklara, binalar arası avlulara, doğrudan rüzgâr direncine maruz kalabilecek yerlere bağlanamaz. Atık gaz çıkış ağzının karşı bina ile olan mesafesi, atık gaz atış doğrultusunda en az 3 m olmalıdır. Atık gaz çıkış ağzı ile ilgili olarak denge bacalı cihazların atık gaz çıkışı ile aynı şartlar sağlanmalıdır. Şekil 1.6: Bulunduğu ortamdan havalandırma Şekil 1.7: Bitişik ortamdan havalandırma 13

20 Denge Bacalı Cihazların Montajı Denge bacalı (Hermetik) cihazlar, yanma için gerekli olan havayı, monte edildikleri ortamdan bağımsız olarak özel hava bağlantısı ile dış ortamdan alan, kapalı yanma odalı, yanma ürünlerini özel atık gaz elemanları ile dış ortama veren, havalandırmaları bulundukları ortamdan bağımsız olan cihazlardır (TS EN 483). Denge bacalı cihazlarda müsaade edilen cihaz anma ısıl gücü en fazla 28 kw olabilir. Cihazların yapılamayacağı yerler: montajının Binaların merdiven boşluklarına, genel kullanımına açık koridorlarına, Baca duvarları üzerine, Bina aydınlıklarına, denge bacalı cihazların montajı yapılmamalıdır. Cihazların Montajının yapılacağı Yerler İçin Genel Kurallar: Cihazların, bina yapı elemanına bağlantısı rijit şekilde olmalı, cihaz ile gaz hattı arasındaki bağlantı ise esnek bağlantı elemanı ile yapılmalıdır. Şekil 1.8: Cihazın kabin içine montesi Cihaz kabin içine monte edilmiş ise bakım ve onarım için gerekli mesafeler Şekil 1.8 deki gibi olmalıdır. Ayrıca cihaz ısıtılmayan bir mahalde monte edilecek ise tesisat suyundaki donmaya karşı tedbir alınmalıdır. Atık Gaz Tesisatı Denge bacalı cihazların atık gaz tesisatında, cihazlar, yanma için temiz hava temini ve atık gaz çıkışını sağlayan ve aynı zamanda rüzgâra karşı koruyucu tertibatı da bulundurduğundan, imalatçı firma tarafından temin edilen ve imalatçı firma talimatlarında belirtilen orijinal parçalar kullanılmalı ve bunlar imalatçının talimatlarına göre monte edilmelidir. Denge bacalı cihazlara ait baca çıkışları mutlaka direkt dış ortama açık, hava sirkülâsyonu olan yerlere bağlanmalıdır. 14

21 Geçit ve koridorlara, dar saçak aralıklarına, binaların havalandırma ve aydınlık boşluklarına, balkonlara (Açık veya kapalı ), asansör boşlukları ve atık gaz çıkışını engelleyen çıkıntılı yapı kısımlarının altlarına, başka birimlere temiz hava sağlayan açıklıklara, binalar arası avlulara, doğrudan rüzgar direncine maruz kalabilecek yerlere bağlanamaz. 2 YERLER Şekil 1.9: İnsanların geçtiği yerler Şekil 1.10: Açık alanlarda İnsanların geçtiği yerlerde örneğin, kaldırımlarda baca çıkış yüksekliği en az 2m olmalıdır. Açık alanlarda baca çıkışı yerden en az 0.3m yükseklikte olmalı ve baca çıkışları paslanmaz veya galvanize çelik tel örgü kafeslerle korunmalıdır. Dışarıya taşan çatı veya ahşap kaplamanın, üstten bacaya uzaklığı en az 0.5 m olmalıdır. 0,5 m. Şekil 1.11: Araç trafiği olan yerler Şekil 1.12: Çatıya olan mesafe Atık gaz çıkış ağzının karşı bina ile olan mesafesi, atık gaz atış doğrultusunda en az 3 m olmalıdır. Binaların en üst katlarındaki dairelere ait, denge bacalı (Hermetik) cihazların baca çıkışlarının bina aydınlığına verilebilmesi koşulları; üretici firmaya ait orijinal parçalarla düşey istikamette yükselme yapılmalı ve aydınlık bitim noktasına ulaşılmalıdır (Burada toplam baca uzunluğu cihaz üretici firmanın müsaade ettiği sınırlarda kalmalıdır.). Ayrıca çıkış yapılan nokta ile çatı mahyası arasındaki mesafe, aydınlıktan kaç adet dairenin yararlandığı ve pencerelerin durumu değerlendirilmelidir. Atık gaz boru çıkış ağzı, geçit alanlarındaki zeminden en az 2 m Yükseklikte olmalıdır. Kaldırımlara cepheli yarı bodrum binalar için, gerekli emniyet tedbirleri alınmak şartıyla bu yükseklik en az 1m olabilir. Denge bacalı cihazlarda yatay çıkış ağızları, cihaza yağmur suyu vb. girmemesi için dış tarafta aşağıya doğru %1-2 eğimle monte edilmelidir. Denge bacalı cihazların atık gaz tesisatı, yanabilen yapı malzeme veya elemanlarına en az 5 cm uzakta olmalıdır. 15

22 UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ İşlem Basamakları Pişirme cihazlarını projeye uygun monte ediniz. Öneriler İş önlüğünüzü giyerek, kullanacağınız takım ve malzemeleri hazırlayınız. İş güvenliği tedbirlerini alınız. Temiz ve düzenli olunuz. Pişirme cihazının montaj projesini dikkatlice inceleyiniz. Cihazın terazide olduğundan emin olunuz. Cihazın montaj yerinin yakınında yanıcı, patlayıcı madde olmadığından emin olunuz. Cihazı mutlaka zemine veya duvara sabitleyiniz. Doğalgaz boru hattını çekiniz. Doğalgaz tesisatında kullandığınız borunun standartlarda olup olmadığını kontrol ediniz. Doğalgaz tesisatında kullanılabilirliği standartlarla belgelenen bağlantı parçası ve armatür kullanınız. Uygun takım ve malzeme kullanınız. Yangın ihtimaline ve kazalarına karşı dikkatli olunuz. Bağlantı yerlerinden gaz kaçağı olmadığından emin olunuz bunun için köpük ile kontrol yapınız. Doğalgaz vanasını bağlayınız. Fleks (Esnek bağlantı) ile pişirme cihazını bağlayınız. Doğalgaz vanasının standardını kontrol ediniz, mutlaka doğalgaz tesisatında kullanılabilir olmalıdır. Vidalı bağlantıda, mutlaka doğalgaz macunu kullanınız. Pişiricinin montaj yerinin temizlenebilmesi için pişiricinin yerinin değişebilmesi gerekir. Pişiricinin gaz bağlantısının zarar görmemesi için bağlantının flexible (bükülebilir) hortumla yapılmalıdır. Bükülebilir hortum uzunluğu, pişiricinin yerinin değiştirilmesi gereken mesafe dikkate alınarak belirlenmelidir. 16

23 Kaçak testini yapınız. Pişiricilerin gaz bağlantılarının kaçak testi, köpüklü su ile yapılmalıdır. Kesinlikle çakmak, kibrit gibi bir tutuşturucu kullanılmamalıdır. 17

24 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TESTLER Aşağıda size verilmiş olan cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz. 1. ( ) Doğalgaz ile çalışan fırın, ocak gibi cihazların gaz bağlantıları flexible (esnek bağlantı) hortumu ile yapılmalıdır. 2. ( ) Gazlı cihazların konulduğu mahallerde havalandırma önemli değildir. 3. ( ) Gazlı cihazların çalışmasıyla oluşan atık gazların insanlar için bir zararı yoktur. 4. ( ) Yeri değiştirilebilen cihazların gaz bağlantısı sabit sökülemeyen bir boru ile yapılmalıdır. 5. ( ) Yanma için gerekli olan havayı bulundukları ortamdan alıp, yanmış gazları uygun bir baca vasıtası ile dışarı atan cihazlara hermetik cihaz denir. 6. ( ) Yanmış gaz borularının kesiti cihaz kapasitelerine göre belirlenmektedir. 7. ( ) 7-Bacalı kombiler bacaya direk bağlanmamalı bacadan belli bir mesafede kaydırarak bağlanmalıdır. 8. ( ) Yanma için gerekli olan havayı dış ortamdan alıp, yanmış gazları yine dış ortama veren cihazlara bacalı cihazlar denir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı, bilgi konularını inceleyerek kontrol ediniz. Eksikliklerinizi faaliyete dönerek, araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayınız. 18

25 PERFORMANS DEĞERLENDİRME PERFORMANS DEĞERLENDİRME Gaz bağlantı şekli görülen fırınlı ocağın gaz bağlantısını ve cihaz montajını gerekli araç-gereçleri kullanarak 30 dakikada yapınız. Aşağıdaki kontrol listesi ile kendinizi değerlendiriniz. Kullanılacak Araç-Gereçler 1- Fırınlı Ocak 2- Gaz Tesisatı 3- Gaz Bağlantı Hortumu (Flexible) 4- Kurbağacık Anahtar 19

26 KONTROL LİSTESİ Alan Adı Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme Tarih: Modül Adı Yakıcı Cihaz Montajı 1 Öğrencinin Faaliyetin Adı Faaliyetin Amacı Doğalgaz Tüketim Cihazlarının Montajı Pişirme cihazların montajını ve doğalgaz bağlantısını yapabileceksiniz. Adı Soyadı Nu Sınıfı Bölümü Açıklama Bitirdiğiniz uygulama faaliyetinin sonunda aşağıdaki kontrol listesini doldurunuz. Hayır, olarak işaretlediğiniz işlemleri öğretmeniniz ile tekrar çalışınız. DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır 1 İş güvenliği kurallarına uydunuz mu? 2 Pişirme cihazlarını projeye uygun monte ettiniz mi? 3 Doğalgaz boru hattını standartlara uygun çektiniz mi? 4 Doğalgaz vanasını standartlara uygun bağladınız mı? 5 6 Pişirme cihazının gaz bağlantısını, fleks (esnek bağlantı) ile yaptınız mı? Doğalgaz boru hatının ve cihazın gaz bağlantısının gaz kaçak testini yaptınız mı? 7 Uygulamayı verilen sürede yapabildiniz mi? 8 Temiz ve düzenli çalıştınız mı? 9 Montajını yaptığınız pişirme cihazının kullanımı emniyetli mi? 20

27 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ Gerekli donanımı kullanarak standartlara ve tekniğine uygun doğalgazlı soba montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Gaz tesisatı çeken ve gaz yakan cihazların montajını yapan firmaların uygulamalarını, ustalar uygulama yaparken gözlemleyiniz ve notlar tutunuz. 2. SOBALARIN MONTAJI, GAZ VE BACA BAĞLANTILARI 2.1. Denge Bacalı Sobalar Kapalı yanma olan hermetik (Denge bacalı) sobalar, yanma için gerekli havayı bulundukları odadan almazlar. Soba ile birlikte montajı yapılan iç içe takılmış iki boru dış hava bağlantısını sağlar. Yanma için gerekli temiz hava dışarıdan alınır. Yanmış gazlar da dışarıya atılır. Bu tip sobalar, daha çok pencere altlarına ve soğuk dış duvarlara takıldığı için uygun bir ısınma sağlayabilir. Aydınlıklara bakan duvarlara takılamaz. Atmosferik brülörlerin kullanıldığı sobalarda baca gazlarının geçtiği yerlerde konveksiyon ısı transfer yüzeyleri arttırılarak cihazın bulunduğu bölümle ısıtılmış olur. Cihaz verimleri oldukça yüksektir (% 75 89). Resim 2.1: Denge bacalı (Hermetik) soba Doğalgaz kullanma özelliğine sahip çok değişik tip ve kapasitelerde sobalar geliştirilmiştir. Temiz ve sürekli bir yakıt olan doğalgazla çalışan bu aygıtlar, hava kirliliğine sebep olmazlar. Günümüzde gerek oda hacimlerinin küçülmesi, gerekse yapılarda daha iyi yalıtım yapılmasından ötürü kcal/h kapasitesindeki sobalar uygun olabilir. Bu kapasite, yapının konumuna ve yapım kalitesine bağlı olarak değişebilir. Küçük bir oda için gereğinden çok daha büyük bir sobanın kullanılması, yakıt giderlerini arttıracaktır. Bu yüzden, soba seçerken ısıtılacak odanın büyüklüğü, pencere alanları, yapının 21

28 yalıtımı gibi noktalar belirlenmeli ve soba seçimi buna göre yapılmalıdır. Mevcut binaların doğalgaza dönüşümünde baca problemi ile karşılaşılırsa bu cihazlar çok iyi bir çözümdür. Mahal kısıtlaması gerektirmeden atmosfere bakan herhangi bir duvara monte edilebilir. Ancak montajı yapılırken yangın riski göz ardı edilmemelidir. Isıtıcının çevresinde bulunan yapı elemanları ve eşyalar arasında imalatçının talimatlarına uygun yeterli boşluk bulunmalıdır. Atık gaz çıkış borusu uygun bir şekilde korunmalıdır. Dış görünüşleri dekoratif olan sobalar, üzerindeki termostat düğmesi sayesinde ayarladığınız sıcaklığa uygun olarak çalışır. Resim 2.2: Gaz sobası termostat düğmesi Otomatik ateşlemelidir. Alev söndüğünde gazı kesen otomatik emniyet sistemi mevcuttur kcal/h kapasiteye kadar piyasada çeşitli güçlerde hermetik sobalar bulunmaktadır. Bütün gaz bağlantıları, boru çapı ile cihazın ısıl gücü arasındaki ilişki, kullanılacak borunun uygunluğu, ekleme metotları, yangın önlemleri, sağlamlık, destekler, korozyon koruma tedbirleri ve yerleştirme hususlarında hazırlanmış yönetmelik, standart ve ilgili mevzuatlara uygun olmalıdır Sobanın Kısımları Brülör: Yüksek sıcaklığa ve ısıl gerilmelere dayanıklı paslanmaz çelik malzeme. Gaz ve havanın homojen karışımı ile sessiz, verimli ve karalı yanma. Özel tasarımıyla uzun ömürlüdür. Resim 2.3: Gaz brülörü Gaz Valfi:Yedi kademeli termostatı ile ortam ısısı istenen sıcaklıkta tutularak gereksiz yakıt tüketimi engellenir.a kalite malzemeler kullanılır. Resim 2.4: Gaz valfi 22

29 Pilot Alev-Termo Eleman-Magnet Ventil Emniyet Sistemi: Pilot alevin sönmesi durumunda, gaz otomatik kesilerek tam ve kesin emniyet sağlanır. Resim 2.5: Gaz emniyet sistemi Fan: İstenen ortam sıcaklığına hızlı ulaşılarak konforlu ısınma sağlanır.homojen ısı dağılımı elde edilir. Resim 2.6: Fan Denge Bacalı Soba Montajında Dikkat Edilecek Hususlar Denge bacalı sobanın atık gaz sistem borusu için duvara açacağınız delik, hava sirkülasyonu olabilecek olan bir duvara açılmalıdır. Balkon, aydınlık boşluğu, merdiven boşlukları, bina dış kolon ve kiriş çıkıntılarının yanına açılmamalıdır. Denge bacalı sobayı oda içinde rahat hava sirkülasyonu olabilecek bir yere yerleştiriniz, iki duvar arasına yerleştirmeyiniz. Sobanın yan tarafındaki servis kapağının açılıp bakım yapılabilecek kadar yan duvar arasında boşluk bırakınız. Soba yanmaz bir zemin üzerine veya soba altlığı (Mermer vs.) kullanılarak montaj yapılırken atık gaz sistemi için duvara açılacak delik için soba altlığı (Mermer) kalınlığı dikkate alınmalıdır Denge Bacalı Soba Montaj Kuralları Şekil 2.1: Denge bacalı (hermetik) soba çalışma prensibi Denge bacalı sobalar; duvara monte edilen ve yere monteli olmak üzere iki ayrı tipte imal edilir. Soba ve atık gaz sistemi ambalajlarından çıkarılır, nakliye esnasında hasar olup olmadığına bakılır. Sobanın kullanılacak gaza ayarlı olup olmadığı kontrol edilir. Atık gaz sistem borusu için uygun olan duvara, yan taraftaki şekilde verilen ölçülere uygun olarak (210 mm) 21 cm çapında düzgün bir delik delinir. Duvar kalınlığı maksimum 35 cm olmalıdır. 23

30 Kendi içinde montajlı olan atık gaz sistem borusunun şekilde gösterilen l nu lu atık gaz borusu, sobanın arkasında bulunan gaz çıkış kısmına geçirilirken 3 nu lu hava emiş borusu da yine sobanın arkasındaki boğaza birlikte sıkıca geçirilip 3 nu lu hava emiş borusu iki yandan sac vidası ile soba gövdesine birleştirilir. Şekil 2.2: Duvara asılı denge bacalı soba montajı 24

31 Şekil 2.3 Yere Monteli denge bacalı soba montaj ölçüsü Atık gaz ve hava emiş borularının montajının tam olarak yapılıp yapılmadığı tekrar kontrol edilir. Soba üzerine montaj olan atık gaz boru sistemi, duvara açılan delikten geçirilerek soba ile birlikte dışa doğru itinalı ittirilerek duvarla soba arasında minimum 15 cm kalıncaya kadar veya atık gaz koruma kafesinin tamamı dışarıda kalacak şekilde yerleştirilir (Montaj tekrar kontrol edilir.). Boru ile duvar arasında kalan boşluklar alçı vs. ile doldurularak sızdırmazlık sağlanır. 25

32 2.2. Açık Bacalı Sobalar Açık bacalı sobalar kcal/h kapasite aralığında üretilir. Bacalı sobalar mutlaka bacaya bağlanmalıdır. Baca bağlantıları kısa tutulmalıdır. Bu tip sobalarda atmosferik brülörler kullanılır. Açık bacalı sobalar yanma havasını doğrudan bulundukları odadan alırlar. Yanmış gazları ise baca yoluyla dışarıya atarlar. Bu tip sobalar açık yanma hücreli ve atmosferik brülörlüdür.en az 150 cm² alt ve üst havalandırma delikleri ve en az 8 m³ hacimli odalarda kullanılabilir. Hacim ve büyüklüğü ne olursa olsun; açık balkon, yatak odası, banyo ve tuvaletlere, net hacmi 8 m³ten küçük mahallerde kullanılmaz. Açık bacalı sobaların kullanılacağı durumlarda, bacanın uygunluğu ile odanın havalandırılmasına özen gösterilmeli ve mutlaka uzman kişi ve kuruluşların önerilerine uyulmalıdır. Resim2.7: Açık bacalı gaz sobası Dış görünüşleri dekoratif olan sobalar, üzerindeki termostat düğmesi sayesinde ayarladığınız sıcaklığa uygun olarak çalışır. Otomatik ateşlemelidir. Alev söndüğünde gazı kesen otomatik emniyet sistemi mevcuttur. Açık bacalı sobaların konulacağı odanın iyi havalandırılabilir olması gerekir. Sobanın atık gaz çıkışının bağlanacağı, tuğla, beton veya özel borudan yapılmış (Çift cidarlı sac ) yeteri çekişte bir bacanın olması gerekir. Bacanın uygunluğu ve performansı, montaj yapılmadan önce onaylanmış olmalıdır. Baca kesit alanının ölçüsü sobaların gücüne ve cinsine göre değişir. Dekoratif sobaların bağlanacağı bacaların kesit alanı daha büyük olmalıdır. Açık bacalı sobaların gaz bağlantılarının rijit (Katı, esnemez) veya yarı rijit boru ile yapılması, gaz güvenlik kurallarına göre bir zorunluluktur. Boru bağlantısı üzerinde, cihazdan önce bir gaz kesme (Kapama) elemanının bulunması gerekir. Şekil 2.4 Baca çekiş testi Bütün gaz bağlantıları, boru çapı ile cihazın ısıl gücü arasındaki ilişki, kullanılacak borunun uygunluğu, ekleme metotları, yangın önlemleri, sağlamlık, destekler, korozyon koruma tedbirleri ve yerleştirme hususlarında hazırlanmış yönetmelik, standart ve ilgili mevzuatlara uygun olmalıdır. 26

33 Açık Bacalı Soba Montajında Dikkat Edilecek Hususlar Bağlayacağınız bacayı kontrol ediniz. Sobanızı baca deliğine yakın havadar bir yere ve sobanın altına koruyucu mermer plaka vs. koyarak düzgün bir zemine oturtunuz. Isıdan etkilenebilecek veya tutuşabilecek eşya ve cihazlardan en az 50 cm boşluk bırakınız. Soba ile duvar arasında en az 30 cm mesafe bırakınız. Şekil 2.5: Açık bacalı soba montaj ölçüsü Boru bağlantısını; mümkün olduğu kadar kısa, dik ve az dirsek kullanarak baca deliğine yukarıya doğru hafif bir eğimle giriniz. Boru giriş ağzı bacanın çekiş deliğini kapatmamalı ve borular sızdırmaz olmalıdır. Çocukların, yaşlıların ve güçsüzlerin bulunduğu odalarda; gerekli ilave koruyucu tedbirler alınız. Sobanız fanlı ise fişinizi mutlaka topraklı prize takınız. ~220V 27

34 Açık Bacalı Soba Montaj Kuralları Sobanızı ambalajından çıkartıp nakliye esnasında hasar olup olmadığına bakınız. Sobanızı seçtiğiniz uygun yere kurunuz. Sobanızı yeterli çekişi olan bacaya soba ile verilen boru adaptörü ile boruları sızdırmaz şekilde birbirlerine sıkıca geçirerek takınız. Boruyu, pencereden, duvarı delerek veya aydınlık gibi boşluklara kesinlikle bağlamayınız. Sobayı bacaya en kısa yoldan bağlayınız. Yatay boruyu bacaya hafif bir eğimle(%2) yükselerek bağlayınız. Boru çapları 13 cm olmalıdır. Yatay boru uzunluğu için doğalgaz dağıtım şirketine sorulmalıdır (ESGAZ, EGO, İGDAŞ vs.) Sobanızdan çıkan dikey boru uzunluğu ilk dirseğe kadar en az 50 cm olmalıdır Bacasız Sobalar Bacasız (katalitik) gaz sobaları; yanma havasını bulundukları ortamdan sağlayan ve yanmış gazlarını yine aynı ortama atan cihazlardır. Katalitik sobaların çalışması, yakıt içindeki hidrokarbonların platin tuzları emdirilmiş bir katalizörle reaksiyona girerek alevsiz yanmaları prensibine dayanır. Katalitik sobalar bacasız çalışır. Bütün katalitik yakıcılarda yanma, katalitik malzeme yüzeyinde ve düşük sıcaklıkta olur. Katalizörler herhangi bir taşıyıcı malzeme üzerine Altın, Platin, Paladyum, Radyum gibi asil metallerin kaplanmasıyla elde edilir. Katalizör yapımında daha çok kullanılanlar Platin ve Paladyumdur. Yanmamış hidrokarbonlar bu katalizörlerin üzerinden geçerken gazların sıcaklığı C den 250 C ye düşer. Gazlar C civarındayken yakıt içindeki Karbon, Oksijen, Hidrojen molekülleri arsındaki kovalent bağ zayıflamaya başlar. Hidrojen molekülünün (H 2 ) bir atomu katalizör tarafından tutulur. Diğeri ise oksijenle birleşerek H 2 O oluşturur. Bu birleşme esnasında 116 kcal enerji açığa çıkar. Ortaya çıkan bu enerjiyle yüksek sıcaklıkta gazların yanması sağlanır, bu da katalizörün ısısını yükseltir. Katalizörün reaksiyonları bu şekilde devam ederek o C de çalışmalarına devam ederler. Resim 2.8: Bacasız (katalitik) gaz sobası Bulunduğu ortamın havasını kullanan bu tür cihazlarda oksijenin azalması veya karbondioksit miktarının artması halinde emniyet sistemi devreye girerek gaz gelişini keser. Diğer cihazlarda olduğu gibi bu cihazlarda da Otomatik Ateşleme Sistemi, Pilot Alevi, otomatik gaz kesici (magnet ventili) Termostat gibi yakma, kontrol ve emniyet sistemleri mevcuttur. Katalitik sobalarda buna ilave olarak oksijen detektörü vardır. Oda içindeki oksijenin oranı belli bir oranın altına düşünce, otomatik gaz ventilini kapatır. 28

35 Bu tip cihazlar hacim ve büyüklüğü ne olursa olsun; yatak odası, banyo ve tuvaletlere, binaların merdiven boşluklarına, genel kullanımına açık koridorlarına, aydınlıklarına ve 12 m³ ten daha küçük hacimlere yerleştirilemez. Yerleştirildikleri mahalde en az 150 cm² serbest en kesite sahip havalandırma menfezi bulunmalıdır. Bu menfezler sürekli açık kalmalıdır. Yerleştirildikleri mahalde en az 100 cm² net geçişi olan alt havalandırma menfezi, bunun yarısı kadar da üst havalandırma menfezi bulunmalıdır (TS 7363). Alt havalandırma menfezi zemin döşemesinin hemen üstünde bulunmalı, üst havalandırma menfezi ise zemin döşemesinden en az 1,8 m yükseklikte olmalıdır. Bu menfezler sürekli açık kalmalıdır. Cihazların bulunduğu mahallerin doğrudan havalandırılmasının mümkün olmadığı durumlarda komşu mahallerden dolaylı olarak havalandırma yapılmalıdır. Havalandırmanın bitişik odalara bağlantılı olarak yapılması halinde bu mahallerde atmosfere açılan pencere bulunması gerekir. Müstakil veya bitişik odalarda bağlantılı olarak havalandırılması yapılan bir mahalde kullanılan cihazların toplam kapasiteleri 7,5 kw ı geçmemelidir. Açık yanmalı radyant ısıtıcılar için tesis hacmi kurulu gücün her 1 kw ı için en az 10 m³ olmalıdır. Bu tip cihazların konulacağı mahallere ait tavan yükseklikleri cihaz üretici firma katalog değerlerine uygun olmalı, mekanik hasar görmeyecek yerlere yerleştirilmeli, ısıtıcıları taşıyacak konsol, zincir vb. elemanlar mukavemet açısından yeterli olmalı, iç tesisat yerleştirme kurallarına aykırı olmamak şartıyla üretici firma talimatlarına uyulmalıdır. 29

36 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Öneriler İş önlüğünüzü giyerek, kullanacağınız takım ve malzemeleri hazırlayınız. Soba montaj yerini tespit ediniz ve İş güvenliği tedbirlerini alınız. montajını yapınız. Temiz ve düzenli olunuz. Sobanın montaj projesini dikkatlice inceleyiniz. Cihazın terazide olduğundan emin olunuz. Cihazın montaj yerinin yakınında yanıcı, patlayıcı madde olmadığından emin olunuz. Cihazı mutlaka zemine veya duvara sabitleyiniz. Doğalgaz tesisatında kullandığınız borunun standartlarda olup olmadığını kontrol ediniz. Doğalgaz tesisatında kullanılabilirliği standartlarla belgelenen bağlantı parçası ve armatür kullanınız. Projeye göre doğalgaz borusunu çekiniz. Uygun takım ve malzeme kullanınız. Yangın ihtimaline ve kazalarına karşı dikkatli olunuz. Bağlantı yerlerinden gaz kaçağı olmadığından emin olunuz bunun için köpük ile kontrol yapınız. Doğalgaz bağlantısında kullanacağınız bağlantı parçaların standardını kontrol ediniz, doğalgaz tesisatında kullanılabilir olmalıdır. Soba gaz bağlantısını yapınız. Vidalı bağlantıda, mutlaka doğalgaz macunu kullanınız. Sobaya gaz bağlantısını bükülemeyen, sabit borularla yapılmalıdır. Bacalı doğalgaz sobasını bağlayacağınız Atık gaz borusu bacanın, çekiş testini yapınız. bağlantısını Gerekirse baca bağlantısından önce yapınız. bacayı temizleyiniz. Hermetik (Denge bacalı) sobanın atık gaz bağlantısını, mutlaka dış duvardan yapınız. 30

37 Kaçak testini yapınız. Sobaların gaz bağlantılarının kaçak testi, köpüklü su ile yapılmalıdır. Kesinlikle çakmak, kibrit gibi bir tutuşturucu kullanılmamalıdır. 31

38 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST Aşağıda size verilmiş olan cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz. 1. ( ) Hermetik (Denge bacalı) sobaların yanma sonucu oluşan atık gazları ortama verilir. 2. ( ) Açık bacalı doğalgaz sobasının yanma havası ortam havasından sağlanır. 3. ( ) Bacasız doğalgaz sobaları 12 m³ ten büyük her yere yerleştirilebilir. 4. ( ) Açık bacalı sobalarda baca sensörü konmasına gerek yoktur. 5. ( )Hermetik (Denge bacalı) sobalar yanma için gerekli olan havayı dış ortamdan alır. 6. ( ) Yanma sonucu çıkan gazlar ortama yayılırsa zehirlenme olur. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı, bilgi konularını inceleyerek kontrol ediniz. Eksikliklerinizi faaliyete dönerek araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayınız. 32

39 PERFORMANS PERFORMANSDEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME Montaj şekli verilen doğalgaz sobasını, gerekli araç-gereçleri kullanarak 1 saatte montajını ve gaz bağlantısını yapınız. Aşağıdaki kontrol listesi ile kendinizi değerlendiriniz. Kullanılacak Araç-Gereçler Doğalgaz tesisatı Doğalgaz sobası Kapatma tapalı dirsek Gaz bağlantı elemanı 8 mm lik bakır boru Bakır boru montaj takımı 33

40 KONTROL LİSTESİ Alan Adı Modül Adı TESİSAT TEKNOLOJİSİ ve Tarih iklimlendirme Öğrencinin Yakıcı Cihaz Montajı 1 Sobaların Montajı, Gaz ve Baca Faaliyetin Adı Bağlantıları Adı Soyadı Nu Sınıfı Faaliyetin Amacı Sobaların montajını, gaz ve baca bağlantılarını yapabileceksiniz. Açıklama Bitirdiğiniz uygulama faaliyetinin sonunda aşağıdaki kontrol listesini doldurunuz. Hayır, olarak işaretlediğiniz işlemleri Öğretmeniniz ile tekrar çalışınız. Bölümü DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ 1 İş güvenliği kurallarına uydunuz mu? 2 Soba montaj yerini tespit ettiniz mi? 3 Soba montajını standartlara uygun yaptınız mı? 4 Projeye göre doğalgaz borusunu çektiniz mi? 5 Soba gaz bağlantısını standartlara uygun yaptınız mı? 6 Atık gaz borusunu standarda uygun bağladınız mı? 7 Gaz kaçak testini yaptınız mı? 8 Uygulamayı, verilen zamanda yapabildiniz mi? 9 Temiz ve düzenli çalıştınız mı? 10 Montajını yaptığınız sobanın kullanılması emniyetli mi? 34 Evet Hayır