T.C. ERCĠYES ÜNĠVERSĠTESĠ ECZACILIK FAKÜLTESĠ
|
|
- Derya Ayhan
- 8 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 1 T.C. ERCĠYES ÜNĠVERSĠTESĠ ECZACILIK FAKÜLTESĠ KAYSERĠ ĠLĠ MERKEZ ECZANELERĠNDE ÇALIġAN ECZACI VE ECZANE TEKNĠSYENLERĠNĠN ACĠL KONTRASEPSĠYON KONUSUNDAKĠ YAKLAġIMLARININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Hazırlayan Merve AKAR DanıĢman Yrd. Doç. Dr. Halil TEKĠNER Bitirme Ödevi Haziran 2014 KAYSERĠ
2 i BĠLĠMSEL ETĠĞE UYGUNLUK Bu çalıģmadaki tüm bilgilerin, akademik ve etik kurallara uygun bir Ģekilde elde edildiğini beyan ederim. Aynı zamanda bu kurallar ve davranıģların gerektirdiği gibi, bu çalıģmanın özünde olmayan tüm materyal ve sonuçları tam olarak aktardığım ve referans gösterdiğimi belirtirim. Merve AKAR
3 ii Kayseri Ġli Merkez Eczanelerinde ÇalıĢan Eczacı ve Eczane Teknisyenlerinin Acil Kontrasepsiyon Konusundaki YaklaĢımlarının Değerlendirilmesi adlı bitirme ödevi Erciyes Üniversitesi Lisansüstü Tez Önerisi ve Tez Yazma Yönergesi ne uygun olarak hazırlanmıģ ve Eczacılık Fakültesi Eczacılık ĠĢletmeciliği Anabilim Dalı nda Bitirme Ödevi olarak kabul edilmiģtir. Tezi Hazırlayan Merve AKAR DanıĢman Yrd. Doç. Dr. Halil TEKĠNER Eczacılık ĠĢletmeciliği Anabilim Dalı BaĢkanı Yrd. Doç. Dr. Halil TEKĠNER ONAY: Bu tezin kabulü Eczacılık Fakültesi Dekanlığı nın.tarih ve.sayılı kararı ile onaylanmıģtır.. Prof. Dr. Müberra KOġAR Dekan
4 iii TEġEKKÜR Bu tez çalıģmasının baģından sonuna dek akla gelebilecek her aģamada bilgisiyle, farklı bakıģ açısıyla, yenilikçi ve yardımsever yapısıyla hiçbir zaman desteğini benden esirgemeyen, bir iģin nasıl sevilerek ve adanarak yapılacağını bana öğreten, çoğu alanda tecrübe kazanmamı sağlayan, onunla çalıģmanın çok büyük bir Ģans olduğunu düģündüğüm danıģmanım Yrd. Doç. Dr. Halil TEKĠNER e, Hayatım boyunca ne yaparsam yapayım benim en büyük destekçim, moral ve güç kaynağım, kısacası her Ģeyim olan canım anneme, babama ve kardeģim Beyza ya, Tanıdığım günden beri bana çok Ģey kattığına inandığım, her iģimde beni sabırla dinleyip çözüme odaklanarak bana çıkıģ yolları gösteren ve gülümsememin bir parçası olan canım dostum Kübra BOZDOĞAN a, Anket çalıģmama gönüllü katılan eczacı ve eczane teknisyenlerine ve bu çalıģmamda bana destek verip yardımcı olan herkese, Sonsuz teģekkürlerimi sunarım. Merve AKAR
5 iv KAYSERĠ ĠLĠ MERKEZ ECZANELERĠNDE ÇALIġAN ECZACI VE ECZANE TEKNĠSYENLERĠNĠN ACĠL KONTRASEPSĠYON KONUSUNDAKĠ YAKLAġIMLARININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Merve AKAR Erciyes Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Bitirme Ödevi, Haziran 2014 DanıĢman: Yrd. Doç. Dr. Halil TEKĠNER ÖZET Acil kontrasepsiyon (AK) korunmasız veya kontrasepsiyonun baģarısız olduğu cinsel iliģkiden sonra, gebelik baģlamadan uygulanan bir yöntemdir. AK ilaçlarının korunmasız cinsel iliģkiden sonraki ilk 72 saat içinde kullanılması gerektiği bilgisinin verilmesi konusunda eczacı ve eczane teknisyenlerine büyük sorumluluk düģmektedir. Bu araģtırma ile Kayseri ili merkez eczanelerinde çalıģan eczacı ve eczane teknisyenlerinin AK konusundaki bilgi düzeyi ve yaklaģımlarının ve eczanelerin AK ilaçlarına eriģilebilirlik açısından uygunluğunun değerlendirilmesi amaçlanmıģtır. Kesitsel tipteki bu araģtırmanın materyalini; Kayseri ili merkez ilçelerindeki eczanelerde çalıģmakta olan 110 eczacı ve 152 eczane teknisyenine uygulanan anket formu oluģturmuģtur. Bu anketin istatistiksel analizleri SPSS 20.0 Paket Programı kullanılarak yapılmıģtır. Kategorik verilerin değerlendirilmesinde ise ki kare testleri kullanılmıģtır. Sonuç olarak; AK ilaçlarına Kayseri merkezindeki eczanelerin % 98,9 undan eriģilebildiği, eczacıların AK konusunda danıģmanlık hizmetini % 94 oranında hastaların talebi üzerine verdikleri ve eczanelerin % 55 inin haftada en az 1 kutu AK ilacı sattığı belirlenmiģtir. AK ilaçlarının satıģ sıklığı ile eczanelerin bulunduğu ilçe arasında istatistiksel anlamlı bir fark bulunmuģtur (p<0,05). Eczacı ve eczane teknisyenlerinin son 1 yıl içinde AK hakkında en çok bilgi edindikleri kaynağın ilaç firması temsilcileri olduğu görülmüģtür. AK ilaçlarının doğru ve etkin Ģekilde kullanımı konusunda en yüksek farkındalık oranı % 84,6 ile kadın eczacılarda iken, erkek eczane teknisyenlerinin bu konudaki farkındalık düzeylerinin (% 61) yeterli seviyede olmadığı
6 v tespit edilmiģtir. Farkındalık düzeyi ile eczane teknisyenlerinin eğitim seviyeleri arasında istatistiksel anlamlı bir fark bulunmuģtur (p<0,01). Anahtar Kelimeler: Kontrasepsiyon, acil kontrasepsiyon, eczacı, eczane teknisyeni, eczacılık hizmetleri
7 vi EMERGENCY CONTRACEPTION: EVALUATION OF THE ATTITUDES OF PHARMACISTS AND PHARMACY TECHNICIANS WORKING IN PHARMACIES IN CENTRAL KAYSERI Merve AKAR Erciyes University Faculty of Pharmacy Final Project, June 2014 Advisor: Asst. Prof. Dr. Halil TEKĠNER ABSTRACT Emergency Contraception (EC) is a birth control measure that, if taken after sexual intercourse, may prevent pregnancy. It is both pharmacists and pharmacy technicians responsibilities to inform their patients that EC pills have to be taken within 72 hours of unprotected sex. This study aims to evaluate the knowledge and attitudes of pharmacists and pharmacy technicians who work in pharmacies in central Kayseri, Turkey, regarding EC and to identify EC pills availability in these pharmacies. A survey was conducted in central Kayseri, and interviewers administered a questionnaire to 110 pharmacists and 152 pharmacy technicians to determine their knowledge of and attitudes toward EC pills. Recorded data were analyzed using SPSS 20.0 software and the variables were compared using Chi-square test. According to the survey results, EC pills are available in 98.9% of pharmacies; 94% of pharmacists provide consultation services upon patient s request; at least a box of EC pills is sold per week in 55% of pharmacies. There is a statistically significant relationship between frequencies of EC pills selling and districts where pharmacies are located (p<0.05). Pharmaceutical sales representatives have been found pharmacists and pharmacy technicians the most frequently consulted sources of information within the previous year. In terms of rational use of EC pills, the highest rate of awareness is 84.6% for female pharmacists; this rate, however, is quite low (61%) for male pharmacy
8 vii technicians. There is a statistically significant relationship between rates of awareness and education levels of pharmacy technicians (p<0.01). Key words: Contraception, emergency contraception, pharmacist, pharmacy technician, pharmacy services
9 viii ĠÇĠNDEKĠLER BĠLĠMSEL ETĠĞE UYGUNLUK... i ONAY:... ii TEġEKKÜR... iii ÖZET... iv ABSTRACT... vi ĠÇĠNDEKĠLER... viii KISALTMALAR... ix TABLO LĠSTESĠ... x ġekġl LĠSTESĠ... xi 1. GĠRĠġ VE AMAÇ GENEL BĠLGĠLER DÜNYA DA VE TÜRKĠYE DE AĠLE PLANLAMASI ĠSTATĠSTĠKLERĠ AĠLE PLANLAMASI YÖNTEMLERĠ ACĠL KONTRASEPSĠYON TANIMI, TARĠHÇESĠ, ÖNEMĠ ACĠL KONTRASEPSĠYONUN KULLANILDIĞI DURUMLAR ACĠL KONTRASEPSĠYON YÖNTEMLERĠ GEREÇ VE YÖNTEM BULGULAR TARTIġMA VE SONUÇ KAYNAKLAR EKLER ÖZGEÇMĠġ... 49
10 ix KISALTMALAR AP : Aile Planlaması AK : Acil Kontrasepsiyon EC : Emergency Contraception (Acil Kontrasepsiyon) TNSA : Türkiye Nüfus ve Sağlık AraĢtırması DSÖ : Dünya Sağlık Örgütü RĠA : Rahim Ġçi Araç OKS : Oral Kontraseptif FDA : Food and Drug Administration (Amerikan Gıda ve Ġlaç Dairesi) KOK : Kombine Oral Kontraseptif DES : Dietilstilbestrol EE : Etinilestradiol CYBH : Cinsel Yolla BulaĢan Hastalık LNG : Levonorgestrel
11 x TABLO LĠSTESĠ Tablo 1. Dünyada en çok kullanılan AP yöntemlerinin yüzdeleri, Tablo 2. Bazı ülkelerin uyguladığı kontraseptif yöntemlerin yüzdeleri... 7 Tablo 3. Türkiye de gebeliği önleyici yöntem kullanımındaki değiģim yüzdeleri... 7 Tablo 4. Yöntem baģarısızlık hızlarındaki değiģim oranı... 7 Tablo 5. AraĢtırmaya katılanların ilçelere göre dağılımı Tablo 6. AraĢtırmaya katılanların sosyodemografik özellikleri Tablo 7. AraĢtırmaya katılanlara AP yöntemlerine yönelik sorulan soruların cevaplarının dağılımı Tablo 8. AraĢtırmaya katılanların AP yöntemlerine yönelik eczanedeki uygulamaları 23 Tablo 9. AraĢtırmaya katılanların AK ilaçlarına yönelik eczanedeki uygulamaları Tablo 10. AraĢtırmaya katılanlara AK ilaçlarına yönelik sorulan soruların cevaplarının dağılımı Tablo 11. AraĢtırmaya katılanların AK ilaçlarının tehlikeli olduğu grup hakkındaki bilgilerinin dağılımı Tablo 12. AraĢtırmaya katılanların AK ilaçlarının yan etkileri hakkındaki bilgilerinin dağılımı Tablo 13. AraĢtırmaya katılanların AK ilaçlarına yönelik yorumlarının dağılımı Tablo 14. AraĢtırmaya katılanların Eczanenize gelen bu hasta gruplarına AK ilacı verir misiniz? sorusuna cevaplarının dağılımı... 33
12 xi ġekġl LĠSTESĠ ġekil 1. AraĢtırmaya katılan eczacı ve eczane teknisyeni sayısının ilçelere göre dağılımı ġekil 2. Eczanelerde AK ilaçlarının satılma sıklığı ġekil 3. Hastaların eczanelerden AK ilaçlarını temin Ģekli ġekil 4. ġekil 5. ġekil 6. Eczacı ve eczane teknisyenlerinin son bir yıl içerisinde AK ilaçları hakkında edindikleri bilgilerin kaynaklarına göre dağılımı AK ilaçlarının cinsel birliktelikten sonra kullanılması gerektiğini belirten eczacı ve eczane teknisyenlerinin cinsiyete göre dağılımı Eczacı ve eczane teknisyenlerinin AK ilaçlarının etkisini gösterebileceği maksimum süre hakkındaki görüģlerinin cinsiyete göre dağılımı... 29
13 1 1. GĠRĠġ VE AMAÇ Aile planlaması (AP) bütün çiftleri ve geniģ kapsamlı olarak da bütün dünyayı ilgilendiren bir konudur. AP çiftlerin istedikleri zamanda, bakabilecekleri sayıda çocuk sahibi olmalarına dayanır (1). Dünya nüfusu her geçen gün artmakta ve ülkeler buna yönelik önlemler almaktadırlar. Toplumların refah seviyesi yükseldikçe fertilite azalmaktadır (2). Pek çok ülke AP stratejileri belirleyerek planlı doğumlar gerçekleģmesini, annenin sağlığının korunmasını, sağlıklı çocukların dünyaya gelip yetiģmesini ve sonuç olarak ülkenin kalkınmasını amaçlar. Ülkemizde 30 yılı aģkın bir süredir AP hakkında, riskli gebelikleri önleyerek kadın ve çocuk sağlığını korumayı hedefleyen, ailelere gerekli bilgi ve hizmeti sağlayarak doğurganlıkları ile ilgili bilinçli ve özgür seçim yapmalarını sağlayan politikalar izlenmiģtir. Ġzlenen politikaların olumlu sonuç vermesinin yanı sıra AP konusunda hala karģılanamayan yüksek bir gereksinim mevcuttur (3). AP, yöntemlerin tamamen uygulanamadığı ülkemiz için daha fazla önem arz etmektedir. Ülkemizdeki gebeliklerin % 30 unun istenmeden veya planlanmadan gerçekleģmesi ve bunun sonucunda sağlıksız anne ve çocukların meydana gelmesi ya da bu gebeliklerin kürtajla sonlandırılması konunun önemini ortaya koymaktadır (4). Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı'nın 2012 yılı verilerine göre Türkiye'de istenmeyen gebelik oranı % 40'tır ve bu oran özellikle Batı ve Güney Avrupa ülkelerine kıyasla oldukça yüksektir (5, 6). AP yöntemleri modern ve geleneksel olmak üzere iki kısma ayrılır. Modern yöntemlerin koruyuculuk oranı daha yüksekken, geleneksel yöntemlerde gebe kalma ihtimali daha fazladır. Buna rağmen ülkemizde geleneksel yöntemi tercih eden çift sayısı daha
14 2 yüksektir. Bu da sağlık kuruluģları ve çalıģanları tarafından çiftlerin yeterince bilgilendirilmediğini göstermektedir. Acil kontrasepsiyon (AK) ise bir korunma yöntemi olmayıp, korunmasız cinsel iliģki sonrasında oluģabilecek bir gebeliğin implantasyon öncesinde engellenmesidir. Çiftler bilinçli ve istekli olsalar dahi plansız cinsel iliģki veya yöntemlerin yanlıģ kullanılması sonucu istenmeyen gebeliklerle karģılaģabilirler. Daha da önemlisi kadın cinsel bir saldırıya veya tecavüze uğradığında istemediği bir gebeliğin oluģmadan engellenmesi onun en doğal hakkıdır. Kısacası bu yöntem kadınlar için ikinci bir Ģans oluģturmaktadır. Kadın yaģamına getireceği riskler açısından AP ve AK hizmetlerinde sağlık personeli etkin rol ve sorumluluklar üstlenmektedir. Buna iliģkin bu personelin en önemli görevlerinden birisi de sağlık eğitimidir. Sağlık eğitimi demek; sağlıklı davranıģlar kazandırmanın yanı sıra önceden edinilen yanlıģ bilgi ve davranıģları düzeltmede bireylere ve topluma danıģmanlık yapmaktır (3). Bu alanda eczacılara da büyük sorumluluklar düģmektedir. Benzer konuda daha önce yapılan araģtırmalarda bu bilgilendirmenin yetersiz olduğunun hatta bazen hiç bilgilendirme yapılmadığının anlaģılması üzerine Kayseri deki AK ilaçlarını hastaya veren eczacı ve eczane teknisyenlerine bu yöntemle ilgili yaklaģımlarını belirlemeye yönelik bir anket uygulanmıģtır. Bu çalıģmada temel olarak Kayseri deki eczacıların ve eczane teknisyenlerinin AK ye yönelik yaklaģımlarının değerlendirilmesi amaçlanmıģtır.
15 3 2. GENEL BĠLGĠLER AĠLE PLANLAMASININ TANIMI, TARĠHÇESĠ, ÖNEMĠ TANIMI Kadınların ortalama 36 yılı üreme döneminde geçmektedir ve bu sürenin dörtte üçünde gebeliği önleyici yöntemler aramaktadırlar (7). MenarĢ yaģı küçülüp, menapozun ileri yaģlara kayması da ayrıca göz önünde bulundurulmalıdır. Buna bağlı olarak çiftlerin kontrasepsiyon yöntemlere olan ihtiyaçları da artmaktadır (2). AP; çiftlerin istedikleri zaman bakabilecekleri, yetiģtirebilecekleri ve gebelikler arasındaki süreyi tutarlı olarak ayarlamak koģuluyla istedikleri sayıda çocuk sahibi olmalarıdır (8). AP hizmetleri ailedeki birey sayısını sınırlandırmak amaçlı değildir. Çocuk yapmada aileler özgür olup, kendi isteklerine göre çocuk sahibi olabilirler (1, 9). AP hizmetleri sayesinde doğum aralığının artması ve gerektiğinde sınırlandırılma getirilmesi kadınlar açısından da sağlığı koruyan önemli etmenlerdendir (10). AP hem istenmeyen gebelikleri önleyerek hem de aģırı doğurganlığı engelleyerek anne ile çocuğun sağlığına katkıda bulunan dolayısıyla toplumun sağlık seviyesinin yükselmesinde rolü olan önemli bir hizmettir (11). AP nin genel amaçları; 1. Doğurganlık çağında bulunan kiģileri üreme sağlığı ile ilgili konularda bilgilendirmek, 2. Cinsel yaģantının sağlıklı bir Ģekilde sürdürülmesini sağlamak, 3. Çiftlerin sağlıklı ve istedikleri sayıda çocuk yetiģtirmelerine destek olmak,
16 4 4. Çok sık veya çok sayıda meydana gelen gebelik veya doğumların sonucunda oluģabilecek anne-çocuk sağlığı problemlerini asgari düzeye indirmek ve oluģması muhtemel sorunları önlemek, 5. Ġstenmeyen gebeliklerin sakıncalı durumlarla giderilmesini engelleyerek, annelere modern ve tıbbi korunma yöntemlerini öğretmek, 6. Çiftleri gebeliği önleyici hizmetlerden rahatlıkla yararlandırmak, 7. Annenin en uygun yaģta doğum yapmasını sağlamak, 8. Gebelikler arasında yeterli süre aralığı koymak, 9. Ġstemesine rağmen çocuk sahibi olamayan çiftlere yardım ederek, onların tıbbi imkanlardan faydalanmasını sağlamak, 10. Nüfus niteliğinin iyileģmesini sağlayıp, toplumun ekonomik imkanları yeterli, daha mutlu, daha sağlıklı ve daha iyi eğitimli kiģilerden oluģmasını sağlamaktır (1). TARĠHÇESĠ Doğum kontrolü insanlık tarihi kadar eski olduğu düģünülen bir konudur. BelgelenmiĢ tarihi kaynaklar kronolojik sıra ile Ģu Ģekilde özetlenebilir: - MÖ 3000 yılında Antik Mısır da kondom kullanılması, - MÖ 1800 lü yıllarda Antik Mısır da timsah dıģkısı, bal, sodyum karbonat içerikli vajinal tıkaçların kullanılması, - MÖ 600 lü yıllarda Libya da doğum kontrol amaçlı silphion (Ferula silphium) bitkisinin yenmesi, - MS 1600 lü yıllarda Avrupa da hayvan ve balık bağırsaklarından kondom üretilmesi ve bunların cinsel iliģkiyle bulaģan hastalıkları önleme amaçlı kullanılması, lu yıllardaysa kuzu bağırsaklarından üretilen kondomların kullanılması, te Charles Goodyear tarafından ilk plastik kondomun üretilmesi,
17 yılında ABD de ilk oral kontraseptifin kullanıma sunulması, lerde düģük doz, bifazik ve trifazik oral kontraseptiflerin kullanılması, de postkoital kontraseptif kullanılması, lerde ise uzun süre etkili hormon enjeksiyonları, progesteron içerikli rahim içi araçlar (RĠA), vajinal halka, patch uygulamaları ve sürekli kullanılan oral kontraseptiflerin (OKS) geliģtirilmesi söz konusu olmuģtur (4). Ülkemizde ise savaģlar sonrasında kurulan Cumhuriyet in ilk yıllarında pronatalist (doğurganlığı artırıcı) bir politika izlenmiģtir. SavaĢlar nedeniyle nüfusun kaybedilmesi, bulaģıcı hastalıkların yaygın olmasına bağlı ölümlerin artması, askeri gücün zayıflaması gibi nedenler pronatalist bir politika izlemeyi zorunlu kılmaktaydı. Nüfusun artırılması yönündeki önlemler sonucu 1950 lerde nüfus artıģ hızı kaygılara neden olabilecek seviyeye gelmiģtir. Doğurganlığın artması sebebiyle ana ve çocuk sağlığı üzerindeki olumsuz etkiler sonucunda yıllarında bu konu AP olarak ele alınmıģ, 1965 yılında 557 sayılı Nüfus Planlaması Kanunu çıkarılmıģtır. Mayıs 1983 te 557 sayılı kanun değiģen koģullar ve halkın talebi göz önünde bulundurularak, hizmetlerin daha etkin verilebilmesi adına yeniden düzenlenerek 2827 sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun Ģeklinde yürürlüğe konmuģtur (8). ÖNEMĠ Literatüre göre her gün dünyada 100 milyondan fazla cinsel birleģme olmakta ve bunun yaklaģık olarak 1 milyonunda gebelik meydana gelmekte; oluģan gebeliklerin % 25 ini planlanmayan, % 25 ini ise istenmeyen gebelikler oluģturmaktadır. Son 50 yılda ülkemizde nüfusun üçe katlanması, anne ve bebek ölüm hızının ve kaba doğum hızının yüksek olması, doğurganlıkla ilgili göstergelerin istenen seviyede olmaması ülkemizdeki AP hizmeti gereksinimini ortaya koyar (3, 12, 13). Günümüzde ülkelerin geliģmiģlik düzeyi tespit edilirken ekonomik göstergeler gibi önem taģıyan iki gösterge bulunmaktadır. Bunlar bebek ölüm hızı ve ana ölüm hızıdır. Ülkemiz ekonomik geliģime göre 22. sırada bulunurken, beģ yaģ altı ölüm sıralamasında 77.sırada bulunmaktadır (14).
18 6 Türkiye Nüfus ve Sağlık AraĢtırması (TNSA) 2008 verilerine göre AP için herhangi bir yöntem kullananların oranı % 73 tür. Bu verilere göre istenmeyen doğumlar önlenebilmiģ olsaydı kadın baģına doğurganlık hızı % 2,2 yerine % 1,6 çocuk olacaktı. Kadınların % 59,4 ünün doğumları sonlandırmak, % 20,2 sinin doğum aralığını açmak üzere AP hizmeti isteği vardır. Yine TNSA-2008 verilerine göre önceki 5 yıllık dönemde gebeliklerin % 21 i canlı doğum dıģında sonuçlanmıģtır (15). AP yöntemleriyle her yıl 187 milyon istenmeyen gebelik, 105 milyon düģük ve 60 milyon planlanmamıģ doğumun önüne geçilmektedir (16). AP aile sağlığı üzerinde önemli bir yere sahip olup özellikle anne ve çocuğun daha sağlıklı olabilmeleri amacıyla alınan önlemleri içeren bir hizmet olup istenmeyen gebeliklerin engellenmesi, sağlık eğitimi verilmesi ve sağlıklı üreme gerçekleģebilmesini sağlamak olarak özetlenebilir (17) DÜNYA DA VE TÜRKĠYE DE AĠLE PLANLAMASI ĠSTATĠSTĠKLERĠ 1990 yılı verilerine göre dünyada yaklaģık 900 milyon aile üreme dönemindeyken bu sayı 2003 yılında 1 milyar 43 milyon 265 bine yükselmiģtir. Bu ailelerin korunma oranları ise % 43 ten % 60,9 a çıkmıģtır. Tablo 1. Dünyada en çok kullanılan AP yöntemlerinin yüzdeleri, 2003 (18) Kullanılan yöntemler Yüzdeleri Kadın sterilizasyonu 20,2 RĠA 13,9 Hap 7,2 Kondom 4,8 Erkek sterilizasyonu 3,5 Enjeksiyonlar-Ġmplantlar 2,6 Vajinal bariyerler 0,5 Geri çekme 2,4 Takvim yöntemi 3,9
19 7 150 bin evli kadın herhangi bir korunma yöntemi kullanmamasına rağmen çok az sayıda çocuk istemektedir. Her sene yaklaģık 50 milyon istenmeyen gebeliğe son verilmektedir (3). Halen dünya nüfusu her gün 260 bin, yılda ise 94 milyon kiģi artmaktadır (18). Tablo 2. Bazı ülkelerin uyguladığı kontraseptif yöntemlerin yüzdeleri (18) Ġngiltere (2002) Fransa (1994) Almanya (1992) Belçika ( ) Ġtalya ( ) Hollanda (1993) RĠA 6,0 19,9 6,0 5,0 5,5 3,6 Hap 22,0 35,6 58,6 47,6 13,6 49,0 Kondom 18,0 5,0 4,4 4,7 13,7 7,7 Cerrahi sterilizasyon K: 13,0 E: 17,0 8,0 K: 0,9 E: 0,0 K: 10,9 E: 7,0 K: 5,8 E: 0,1 K: 4,8 E: 10,5 Geri çekme 4,0 3,2 0,3 2,0 17,5 2,9 Tablo 3. Türkiye de gebeliği önleyici yöntem kullanımındaki değiģim yüzdeleri (19) Yöntem TFS-1978 TNSA-1988 TNSA-1998 TNSA-2008 Herhangi bir 50,3 63,4 63,9 73,0 yöntem Modern 17,7 31,0 37,7 46,0 yöntem Geleneksel 32,5 32,3 25,5 27,0 yöntem Yöntem kullanmayanlar 49,7 36,6 36,1 27,0 Tablo 4. Yöntem baģarısızlık hızlarındaki değiģim oranı (19) Yöntem TNSA-1993 TNSA-2008 Hap 6,3 4,4 RĠA 1,0 1,7 Kondom 8,6 5,1 Geri çekme 14,9 11,4 Toplam 9,7 7,0
20 AĠLE PLANLAMASI YÖNTEMLERĠ A. Tıbbi Kontraseptif Yöntemler 1. Rahim Ġçi Araçlar (RĠA) a. Bakırlı olanlar b. Çatısız olanlar c. Progestin içerenler 2. Hormonal Kontraseptifler a. Kombine Oral Kontraseptifler (KOK) (Östrojen ve progestin içeren haplar) b. Mini Haplar (Progestin içeren haplar) c. Deri Altı Ġmplantları (Kola yerleģtirilen ve hormon salgılayan maddeler) d. Kombine Enjaktabl Kontraseptifler e. Sadece Progestin Ġçeren Enjaktabl Kontraseptifler 3. Bariyer Yöntemler a. Kondom (Prezervatif, kaput) b. Servikal BaĢlık c. Diyafram d. Spermisitler (Erkek spermlerini öldüren hazneye uygulanan maddeler) 4. Gönüllü Cerrahi Sterilizasyon Yöntemleri a. Vazektomi b. Tüp Ligasyonu B. Doğal Kontraseptif Yöntemler 1. Geri Çekme Yöntemi (Koitus Ġnterruptus)
21 9 2. Laktasyonel Amenore Yöntemi 3. Fertil Dönemde Cinsel ĠliĢkiden Kaçınmaya Dayalı Yöntemler a. Servikal Mukus Yöntemi b. Servikal Palpasyon Yöntemi c. Takvim Yöntemi d. Bazal Vücut Isısı Yöntemleri e. Sempto-termal Yöntem 4. Vajinal Lavaj (Kadında haznenin yıkanması) (1, 8) 2.4. ACĠL KONTRASEPSĠYON TANIMI, TARĠHÇESĠ, ÖNEMĠ TANIMI Cinsel iliģkilerin hepsi planlı olmayabilir. Bu yüzden bu iliģki esnasında kontraseptif bir önlem alınmamıģ olabilir. Tek bir korunmasız iliģkinin ovulasyon dönemine yakınlığına bağlı olarak % 25 lere varan yüksek gebelik riskine neden olabileceği bildirilmiģtir (20). Bunun gibi veya prezervatif yırtılması ve tecavüz gibi durumlarda oluģması muhtemel gebeliği önlemek amaçlı kullanılan yönteme AK yöntemi denir. AK (postkoital kontrasepsiyon); korunmadan gerçekleģen cinsel iliģki sonrasında oluģabilecek ve istenmeyen gebeliğin implantasyon gerçekleģmeden önce önlenmesidir (21, 22). Çiftler kontrasepsiyon konusunda istekli ve bilgili olsalar dahi planlanmayan bir cinsel iliģki sebebiyle gebelik ihtimali ile karģılaģabilirler. Kontraseptif yöntemi yanlıģ kullanmak ya da unutmak da yöntemin baģarısızlığına neden olur. Çok daha mühim olanı kadın uğradığı tecavüz veya cinsel saldırı sonucun hiç istemediği bir gebelikle sonuçlanabilir. Bu yüzden AK aslında ikinci bir Ģans yöntemidir. Çünkü olumsuz nedenler sonucunda oluģabilecek gebeliği baģlamadan önlemek tartıģılmaz her kadının hakkıdır (23, 24). AK modern korunma yöntemlerinin yeterince kullanılmadığı ülkelerde daha çok önem kazanmaktadır. Türkiye de hala çoğunlukla geleneksel yöntem kullanımı tercih
22 10 edilmektedir. Takvim yöntemi kullanan bir kadının psikolojik ve sosyal durum değiģikliklerine göre ovulasyon gününde yanılma olabilir ve bunun sonucunda istenemeyen gebelik meydana gelebilir. Ülkemizdeki çiftlerin OKS hakkındaki bilgilerinin yetersiz veya yanlıģ olması bu ilaçlara bakıģı ve ilaçların kullanımını olumsuz yönde etkilemektedir. Çiftler gebelik riski olan durumlarda yetersiz bilgiye sahip de olsalar acil OKS yöntemine olumlu bakmaktadırlar (25). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), AK yöntemlerinin oldukça güvenilir olduğunu ve tekrar kullanımının hiçbir risk taģımadığını bildirmiģtir. Avrupa ülkelerinde AK ilaçlarına ulaģımın daha kolay olduğu ve bilgi düzeyinin daha yüksek olduğu tespit edilmiģtir (13). AK yöntemleri gebeliği önleyici değillerdir. DüĢük yaptırmak amaçlı uygulanamaz ve gebelik oluģtuğu andan itibaren de asla etki göstermezler (23). AK yöntemi cinsel yolla bulaģan hastalıklara karģı koruyucu değildir. Gebelikten korunmak için uygulanan rutin bir yöntem değildir. DSÖ ve Amerikan Besin ve Ġlaç Federasyonu (FDA) AK yöntemlerinin güvenilir ve etkili olduklarını belirlemiģlerdir. FDA korunma yöntemlerinin henüz mükemmel olmadığını göz önünde bulundurarak, her Ģarta uyan ve ideal bir yöntem bulunmadığı sürece AK yöntemlere baģvurulabileceğini öngörmektedir. AK için uygulanacak yöntem ulaģımı kolay, maliyeti düģük, yan etkisi az, kullanan kiģi için kabul edilebilir sınırlar içerisinde olmalı ve menstrüal siklusu bozmamalıdır (26). TARĠHÇESĠ BelgelenmiĢ tarihi kaynaklara göre AK yöntemleri Ģu Ģekildedir: da ilk kez AK amacıyla yüksek doz östrojen kullanılmıģtır (21, 27). - Morris 1967 yılında dietilstilbestrol (DES) kullanımını tanımlamıģtır ve aynı yıl yüksek doz östrojenden etinilestradiol (EE) tanımlanmıģtır (27) lerde yüksek doz kombine östrojen-progesteron standardı oluģturulmuģtur te Kanadalı jinekolog Albert Yuzpe ve ark., kombine rejimler üzerinde çalıģmaya baģlamıģlardır (21, 28) yılında Lippes tarafından tanımlanan Copper T RĠA nın implantasyonu engelleyen endometrial değiģikliklere neden olduğu tespit edilmiģtir (28).
23 lerin baģında danazol acil kontraseptif olarak kullanılmıģtır (27) yılında Philibert ve ark., çok etkin bir progesteron antagonisti olan mifepristonu buldular (29). - Son yıllarda ise levonorgestrel ve mifepriston rejimleri, Yuzpe rejimine göre daha kolay tolere edilebilir ve daha etkili olduğundan çalıģmalar yoğun olarak devam etmektedir (30). - Ülkemizde sadece AK amacıyla üretilen kombinasyonlar 2002 yılından bu yana kullanılmaktadır (31). ÖNEMĠ TNSA 2008 verilerine göre ülkemizde evli kadınların gebelikten korunmak için modern yöntem kullanma oranı % 46, isteyerek düģük yapma oranıysa % 22 dir (19). Yüksek etkili kontrasepsiyon yöntemleri bulunmasına rağmen tüm dünyada % 25, ülkemizde ise % 18 oranında gebelikler meydana gelmekte ve kadınların % 58,7 si artık çocuk istememektedir (32). Ġstenmeyen ya da planlanmamıģ gebelikler kadın sağlığını etkileyen en stresli olaylardan biridir ve tüm yaģ grupları ve sosyoekonomik düzeyde karģılaģılabilecek tıbbi, sosyal ve ekonomik olarak istenmeyen durumlara sebep olabilen toplumsal bir sorun teģkil eder (20). Ġstenmeyen gebeliklerin; doğum öncesi bakım yetersizliği, annebebek ölümleri, düģük doğum ağırlıklı ya da ölü bebek doğurma riski, bebek-çocuk ihmali gibi pek çok olumsuz sonuçları olabilmektedir. DüĢük ise, istenmeyen gebeliğin diğer bir önemli sonucu olup, bu gebeliklerin yaklaģık yarısı düģükle sonuçlanmakta ve bu da tıbbi ve psikososyal açıdan pek çok sorunu beraberinde getirmektedir (33). Bütün dünyadaki kadınlar için önemli bir sağlık sorunu teģkil eden istenmeyen gebelikler acil kontraseptif yöntemler aracılığıyla önlenebilmektedir (34). Fakat birçok kiģi istenmeyen gebeliklerin önlenebileceğinden habersizdir (35). AK yönteminin koruyuculuğunun, etkinliğinin, yararlarının ve zararlarının özellikle etkin bir yöntemle korunmayan veya yetersiz korunan kadınlar tarafından bilinmesi çok büyük önem arz etmektedir. Ġstenmeyen gebeliklerin önlenmesinde etkili bir yöntem olan bu metodun doğru kullanımıyla istenmeyen gebelik oranı % 74 oranında azaltılabilmektedir (36).
24 12 AK maliyeti düģük ve istenmeyen gebeliklerin önlenmesinde yeteri kadar etkili bir yöntemdir. Bu sayede kadınlarda oluģabilecek duygusal ve fiziksel travmaları engeller (7) ACĠL KONTRASEPSĠYONUN KULLANILDIĞI DURUMLAR 1. Cinsel iliģki esnasında kontraseptif yöntem kullanılmaması 2. Prezervatifin mekanik olarak yetersizliği (yırtılma, sızdırma, yerinden kayma vs. ) 3. Geri çekme yönteminde baģarısızlık 4. Takvim yöntemini yanlıģ hesaplama 5. ĠliĢki öncesi konulan spermisid tablet ya da filmlerin erimesindeki yetersizlik 6. Kadın kondomu, servikal baģlık, diyaframın yerinden oynaması, sızdırması 7. KOK tabletlerin alınmasının unutulması (herhangi iki ardıģık tablet) 8. Yalnız progesteron içeren tabletlerin alınmasının unutulması (bir veya daha çok) 9. Ġntrauterin araçların parsiyel ya da tam olarak yerinden çıkması 10. Potansiyel teratojen ajanlara maruziyet 12. Enjektabl kontraseptiflerin geç enjeksiyonu 12. Cinsel saldırı (25, 37)
25 ACĠL KONTRASEPSĠYON YÖNTEMLERĠ 1. Hormonal Acil Kontraseptif Yöntemler a. Yüksek doz östrojen b. Östrojen ve progesteronun kombine kullanımı (KOK) c. Sadece progesteron içeren haplar (Levonorgestrel) d. Antiprogesteronlar (Mifepriston) e. Androjenler (Danazol) 2. Mekanik Yöntemler a. Bakır Ġçeren RĠA (23, 26, 37) 1. Hormonal Acil Kontraseptif Yöntemler a. Yüksek Doz Östrojen Ovaryan ekstraktlardan elde edilen östrojen komponentleri 1920 lerde gebeliğin önlenmesi için kullanılmıģtır (37). Bu yöntemde fertilize ovumun implantasyonu engellenerek gebelik önlenmektedir (26). DES nonsteroidal sentetik östrojendir ve AK amacıyla kullanılabilmektedir (22). DES bu yöntem için yaygın olarak kullanılmıģ ilk hormondur. (4-6 gün boyunca günde 50 mg). Tedavi en az Yuzpe rejimi kadar etkilidir ancak yan etkileri daha fazladır ve potansiyel teratojenik etkilerinden dolayı kullanılmamaktadır. Bu rejimlere, korunmasız iliģkiden sonra, 72 saat içinde baģlanır ve beģ gün, günlük iki doz olarak verilir. Her doz (2.5 mg EE, 10mg konjuge östrojen) 25mg DES e eģdeğerdir. Günümüzde daha çok EE tercih edilir. Korunmasız iliģkiyi takiben 72 saat içinde 2.5mg EE günde iki kez, oral yolla, 5gün kullanılmaktadır. Yüksek doz östrojen kullanılmasında etkinlik % 99 dur. Bu yöntemde kümülatif gebelik oranı % 0,1-1 arasında bulunmuģtur. Fakat ektopik gebelik oranları % 10 gibi yüksek bir rakamdır. Ġntrauterin gebeliği ektopik olana göre daha fazla engellemeleri tubal motiliteyi azaltmaları nedeniyle olabilir.
26 14 FDA tarafından 1970 li yıllarda yalnız AK için kullanılmalarına onay verilmiģtir. Bulantı, kusma, baģ ağrısı, göğüslerde hassasiyet, adet düzensizliği, ara kanama, pulmoner ödem gibi yan etkilerinin yüksek olması sebebiyle bu yöntem pek tercih edilmemektedir (23, 26, 37). b. Östrojen ve Progesteronun Kombine Kullanımı (KOK) Bu yöntem 1974 yılında Yuzpe ve ark., tarafından ortaya atılmıģ, postkoital kontrasepsiyonda 100mg EE ve 1mg norgestrel kombinasyonunun tek doz olarak kullanımını pilot çalıģma olarak sunmuģlardır (26, 27, 37). Bu yöntemde her doz 50 mg EE ve 1 mg norgestrol (250mg levonorgestrel) içerir. Ġlk doz korunmasız cinsel iliģkiden sonraki ilk 72 saat içinde ve ikinci doz da ilk dozdan 12 saat sonra verilmektedir (26, 38, 39) de FDA korunmasız iliģki sonrası KOK kullanımının gebeliği önlemede güvenli ve etkili olduğunu bildirmiģtir (26, 40). Bu rejim kullanılarak gebelik riski % 8 den % 1-2 ye düģürülebilir (37). Gebelik oranını % 74 azalttıkları yapılan bir çalıģmada gösterilmiģtir (41). Doğru kullanıldıklarında etkinlikleri % 98 dir (23). Hormonal AK de etkinlik iki Ģekilde hesaplanır: 1) Yüzde olarak siklus baģına kullanım hesaplandığında gebelik ihtimali % 1-5 olarak hesaplanmıģtır. Tüm koģullara uyulduğunda % 99 un üzerinde etkinlik tespit edilmiģtir. Siklusun ikinci yarısında tek korunmasız cinsel iliģkide gebelik riski % 8 iken, AK kullanıldığında bu risk % 2 ye düģer. 2) Doğruluğunun daha yüksek olarak kabul edilen hesaplama gerçek etkinliğin hesaplanmasıdır. Bu hesaplamaya göre AK ye rağmen oluģan gebeliklerin, olası gebelik sayısına oranı bulunur, bu sonuca göre etkinlik oranı % dir (26, 27, 38, 42, 43). Ellertson ve ark., Yuzpe rejiminin, korunmasız cinsel iliģki sonrasında ilk 72 saat ve saatlerindeki etkinliklerini değerlendirdiği bir araģtırmada, ilk 72 saat içinde verilen gruptaki baģarısızlık oranı % 2-4 ve saat arasında verilen gruptaki baģarısızlık oranı % 2-6 dır. Korunmasız iliģki sonrasında RĠA kullanımı uygun olmayan kadınlarda hormonal kontrasepsiyonun 120 saate kadar uygulanabileceği belirlenmiģtir (26, 44,
27 15 45). Bunun yanı sıra yapılan son çalıģmalarda korunmasız cinsel iliģki sonrası ilk 24 saat içinde AK kullanımının etkisinin anlamlı artıģ gösterdiği saptanmıģtır (26, 46). Etki mekanizması siklusun hangi döneminde kullanıldığına bağlı olarak ovülasyonu ya da fertilizasyonu ya da implantasyonu önlemesidir (23). Ovulasyondan önce kullanıldığında over aktivitesi etkilenir, ovulasyon gecikir veya önlenir, tubal transit zamanı uzayabilir ve servikal mukus kalınlaģabilir. Ovulasyondan sonra verilirse luteoliz döllenmeyi engeller. En belirgin etkiyse endometriumdadır. Endometrial hormon reseptörlerini baskılayarak, reseptiviteyi etkilemektedir (26, 38). Spermin yaģam süresinin üç güne kadar uzayabileceği düģünüldüğünde korunmasız cinsel iliģkide siklus ortası kontrasepsiyon olasılığı % dur (27). Gebelik, döllenmiģ yumurtanın endometriuma implantasyonunun tamamlanmasından sonra baģlar ve implantasyon döllenmeden sonra 5. günde baģlar, 7. günde son bulur. Ġmplantasyon baģladıktan sonra kullanımın hiçbir etkisi bulunmamaktadır. Bu nedenle yöntemin düģük amaçlı kullanımı söz konusu olamaz (26, 27). Bu yöntemde kullanılan hormonların teratojenite ve konjenital anomali riskinde artıģ yaptığına dair bir kanıt bulunmamaktadır (37). Aynı zamanda yöntemin baģarılı olmadığı durumlarda oluģacak gebelikte konjenital anomali riskinde herhangi bir artıģ saptanmamıģtır (23). Yöntemin olumlu yönleri; kısa kullanım süresinin olması, her yaģtan kadının kullanabilmesi ve maliyetinin düģük olmasıdır. Olumsuz yönleriyse; bulantı, kusma gibi hoģ olmayan yan etkileri, en fazla 72 saat içerisinde kullanım zorunluluğu, kullanım sonrası yeni bir korunmasız cinsel iliģki ya da korunma yöntemi hatası sonucu hamile kalma riskine açık olması, acil kontraseptif etkinliğinin RĠA veya antiprogestinlere göre düģük olması, cinsel yolla bulaģan hastalıklara (CYBH) karģı koruyucu olmamasıdır (26, 27, 47). En fazla görülen yan etki bulantı (% 30-50) ve kusmadır (% 15-25) (23, 26, 37). Kullanım sonrası 1 saat içinde kusma görülürse dozun yinelenmesi önerilmektedir (23). Daha az görülen yan etkiler; baģ ağrısı, karın ağrısı, baģ dönmesi, yorgunluk, sersemlik, uyku hali, göğüslerde duyarlılık, kramplar, menstrüel düzensizlikler, vajinal kanamadır (23, 26, 27). Ġlaçların sıvı ile ve tok karnına alınması uygundur. Ġlaç alırken 12 saat sonrasını hesaplamak gerekir; örneğin gece yarısına gelen kullanımlarda ilk dozun saatini
28 16 değiģtirmek gerekebilir. Ġlaç alımından bir saat önce antiemetik alınmasıyla bulantı ve kusma ihtimali azalacaktır (26, 38). Yuzpe yöntemi teratojenik bir etkiye sebebiyet vermezken ektopik gebelik riski de artmamaktadır (27, 37). Sigara kullanan, 35 yaģ üzeri kadınlarda, kalp damar rahatsızlığı ve diyabet olanlarda güvenle kullanılmasının yanı sıra migren ve nörolojik rahatsızlıkları olan kadınlarda kullanılmamalıdır (26, 42). c. Sadece Progesteron Ġçeren Haplar (Levonorgestrel) Adetleri aksatması nedeniyle AK amaçlı kullanımı zordur (23, 26). Ancak bir sefer ya da sık olmayan aralıklarla AK amaçlı kullanılabilir ve tolere edilebilir (26, 27). Korunmasız iliģki sonrasında 0.75 mg levonorgestrel (LNG) içeren tabletler 12 saat arayla alınır (37). LNG nin etki mekanizması; korpus luteumun oluģumunun önlenmesi, servikal mukus üzerine etkileģim, öncelikli olarak ovulasyonun baskılanması ve endometriyumu incelterek implantasyona uygun hale gelmesini önlemektir. Bunun yanı sıra pek çok çalıģmada foliküler büyümenin baskılanması üzerinde etkisiz olduğu saptanmıģtır (26, 27). LNG kombine kullanılan rejimlerle kıyaslandığında baģarısızlık oranı ve yan etki insidansı daha düģüktür. Gebeliği % 85 oranında önlediği tespit edilmiģtir. PıhtılaĢma üzerine herhangi bir etkisi yoktur ve venöz tromboz öyküsü olanlarda kombine rejimlere tercih edilmesi önerilmektedir (37). Bununla birlikte ek antiemetik kullanımı gerektirmeyen ve teratojenitesiyle ilgili bildirim raporu bulunmayan bir yöntemdir (30, 42). d. Antiprogesteronlar (Mifepriston) AK de yaygın olarak kullanılmamaktadır yılında Philibert ve ark., tarafından etkin bir progesteron antagonisti olan RU bulundu. Daha sonra bu bileģim RU- 486 olarak kısaltıldı ve Ģu anki jenerik ismi olan mifepriston adını aldı yılında Erienne Baulieu tarafından geliģtirilip cerrahi abortusa alternatif olarak sunuldu (26). Kadında gebeliğin yerleģmesi ve ilerlemesinde progesteron etkisi önemlidir. Mifepriston ise progesteron reseptörlerine afinitesi yüksek olan sentetik 19-non steroid türevidir (28). Mifepristonun etki mekanizması; progesteron reseptörlerine bağlanıp onların etkilerini yok etmek ve ovulasyondan önce ya da sonra kullanımına bağlı olarak
29 17 öncelikle ovulasyonu durdurmak, ikinci planda ise endometriyumun geliģimini bozmaktır (48). Mifepristonun pek çok ülkede terapotik abortus için kullanımı onaylanmıģtır (27). 28 Ekim 2000 de FDA aynı amaçla kullanım için mifepristonu onaylamıģtır (26). Fakat ülkemizde henüz Sağlık Bakanlığı kullanımına izin vermemiģtir (23, 27). Kullanımı cerrahi rahim tahliyesi kadar etkili olmasa da; daha az ağrılı, daha güvenli, daha kolay, daha kısa süren ve daha az kanamalı yöntem olarak kabul edilmiģtir (26). Genellikle 600 mg lık dozlarda etkili olduğuna yönelik çalıģmalar mevcuttur. Bunun yanında 5mg lık dozun bile folikül arrestine yol açabileceğini ve 10mg lık dozun LNG kadar etkili olduğunu gösteren çalıģmalar bulunmaktadır. En sık görülen yan etkisi menstrüasyonda gecikmedir. Fakat Yuzpe metoduna kıyasla daha az bulantı ve kusmaya neden olmuģtur (37). e. Androjenler (Danazol) Danazol androjen ve sentetik steroiddir. Yuzpe rejimine kıyasla yan etkileri daha iyi tolere edilebilir düzeydedir. Korunmasız cinsel iliģki sonrasında ilk 72 saat içinde 600 mg danazol tablet alımı ve 12 saat sonra da aynı dozun tekrarlanması önerilmektedir (26, 28). Danazolün etki mekanizması; antigonadotropik etkiyle overlerde steroidogenezi baskılamak ve ovülasyon varlığında endometriyumda hormon reseptör blokajı yapmaktır (26, 42). Günümüzde ise danazol bir AK yöntemi olarak önerilmemektedir (37). 2. Mekanik Yöntemler a. Bakır Ġçeren RĠA 1976 da Lippes tarafından RĠA nın AK amacıyla kullanılması tanımlanmıģtır (27). Teorik olarak kabul edilen görüģe göre ovülasyondan 3 gün önce olan korunmasız cinsel iliģki sonrası ve koitus sonrası 8 güne kadar bakırlı RĠA takılmasıdır (26, 49). Fakat kabul edilen görüģ koitus sonrası ilk 5 gün içerisinde RĠA takılmasıdır (50). Korunmasız cinsel iliģkiden 5-10 gün sonra takılması sonucu baģarısızlık oranı % 0,1 olarak bildirilmiģtir. Koruyuculuk oranı ise % 99 dur (26, 27). RĠA nın etki mekanizması; fertilizasyondan önce oosit veya spermin transportunu engelleyecek tubal silial motiliteyi yavaģlatmak ya da spermin ovumu dölleme
30 18 yeteneğini azaltmaktır. Bununla birlikte RĠA nın endometriyumda yaptığı yabancı cisim reaksiyonu sonucu, implantasyon önlenmektedir. Ayrıca bakırlı RĠA nın sperme toksik olduğu da bilinmektedir (27). AK amacıyla RĠA takılırken CYBH taraması veya takılırken antibiyotik uygulaması gerekmektedir. Yan etki olarak AK için RĠA uygulamasının, rutin RĠA uygulamasından farkı yoktur. Bu etkiler; vajinal kanamada artma, karın ağrısı ve lekelenme olabilir (26, 37). Bu yöntemin diğer yöntemlere göre avantajı; kontrasepsiyonun devamında kullanılabilmesi ve etkinliğinin yüksek olmasıdır (27, 37).
31 19 3. GEREÇ VE YÖNTEM Kesitsel tipteki bu araģtırmanın materyalini Kayseri ili Kocasinan, Melikgazi ve Talas ilçelerindeki eczanelerde çalıģmakta olan eczacı ve eczane teknisyenlerine yüz yüze görüģme tekniği ile uygulanacak 23 soruluk bir anket oluģturmuģtur. ERÜ Klinik AraĢtırmalar Etik Kurulu BaĢkanlığı ndan onay kararı alınmıģ bu ankete verilen cevaplar SPSS 20.0 paket programına iģlenerek gönüllü eczacı ve eczane teknisyenlerinin AK konusundaki yaklaģımlarını gösteren cevaplar ile yaģ, cinsiyet, eğitim düzeyi, mesleki tecrübe süresi gibi değiģkenler arasındaki iliģki değerlendirilmiģtir. Gönüllülerin araģtırmaya dahil edilmesinde Ģu kriterlere dikkat edilmiģtir: (i) 18 yaģ üstünde olmak, (ii) Eczacılar için Kayseri ili Kocasinan, Melikgazi ve Talas ilçelerinde faal bir eczanenin sahip ve/veya mesul müdürü olmak, (iii) Eczane teknisyenleri için Kayseri ili Kocasinan, Melikgazi ve Talas ilçelerinde faal bir eczanede çalıģıyor olmak. 65 yaģın üstünde bulunan eczacı ve eczane teknisyenleri ise araģtırmaya dahil edilmemiģtir.
32 20 4. BULGULAR AraĢtırmada elde edilen bulgular aģağıdaki tablolarda gösterilmiģtir: Tablo 5: AraĢtırmaya katılanların ilçelere göre dağılımı N % Kocasinan ,6 Melikgazi 83 31,7 Talas 36 13,7 Tablo 6: AraĢtırmaya katılanların eczanedeki görevlerine göre dağılımı N % Eczacı ,0 Eczane teknisyeni ,0 Bu araģtırmaya Kayseri ili Kocasinan, Melikgazi ve Talas ilçelerinden 110 eczacı 152 eczane teknisyeni olmak üzere toplamda 262 kiģi katılmıģtır. Katılım oranları ise Kocasinan ilçesinden 55 eczacı (% 21,0), 88 eczane teknisyeni (% 33,6); Melikgazi ilçesinden 42 eczacı (% 16,0), 41 eczane teknisyeni (% 15,6); Talas ilçesinden 13 eczacı (% 5,0), 23 eczane teknisyeni (% 8,8) Ģeklindedir.
33 21 120,0% 100,0% 80,0% 60,0% 61,5% 49,4% 63,4% 40,0% 20,0% 38,5% 50,6% 36,1% 0,0% Kocasinan Melikgazi Talas eczacı eczane teknisyeni ġekil 1. AraĢtırmaya katılan eczacı ve eczacı teknisyeni sayısının ilçelere göre dağılımı AraĢtırmaya Kocasinan ilçesinden katılanların % 38,5 ini eczacılar, % 61,5 ini eczane teknisyenleri oluģturmaktadır. Melikgazi ilçesinden katılanların % 50,6 sını eczacılar, % 49,4 ünü eczane teknisyenleri oluģturmaktadır. Talas ilçesinden katılanların % 36,1 ini eczacılar, % 63,4 ünü eczane teknisyenleri oluģturmaktadır. Tablo 6: AraĢtırmaya katılanların sosyodemografik özellikleri N % Cinsiyet Kadın ,7 Erkek ,3 YaĢ arası , arası 77 29, arası 40 15,3 51 ve üzeri 20 7,6 Eğitim Durumu Ġlkokul 13 5,0 Ortaokul 21 8,0 Lise 90 34,4 Yüksekokul 14 5,3 Üniversite ,0 Yüksek lisans/üstü 14 5,3 Mesleki Tecrübe (Yıl) 0-10 yıl , yıl 74 28,2 21 ve üzeri 63 24,1
34 22 AraĢtırmaya katılanların % 39,7 si kadın, % 60,3 ü erkektir. AraĢtırmaya katılanların % 47,7 si yaģ arasında, % 29,4 ü yaģ arasında, % 15,3 ü yaģ arasında, % 7,6 sı 51 ve üzeri yaģtadır. AraĢtırmamıza 65 yaģ üzerindeki katılımcılar alınmamıģtır. AraĢtırmaya katılanların % 5,0 i ilkokul, % 8,0 i ortaokul, % 34,4 ü lise, % 5,3 ü yüksek okul, % 42,0 si üniversite, % 5,3 ü yüksek lisans/üstü mezunudur. AraĢtırmaya katılanların % 47,7 si 0-10 yıllık, % 28,2 si yıllık, % 24,1 i ise 21 yıl ve üzerinde mesleki tecrübeye sahiptir. Tablo 7: AraĢtırmaya katılanlara AP yöntemlerine yönelik sorulan soruların cevaplarının dağılımı N % Eczanede bulunan AP yöntemleri Evet Hayır Evet Hayır Kondom ,7 7,3 Hormonal kontraseptif ,3 23,7 RĠA ,2 71,8 Bulunmamaktadır ,9 98,1 Eczanede bulunan hormonal Evet Hayır Evet Hayır kontraseptif türleri KOK ,1 1,9 Mini haplar ,6 42,4 Deri altı implantlar ,9 90,1 Kombine enjaktabl kontraseptifler ,7 31,3 Sadece progestin içeren enjektabl ,5 40,5 kontraseptifler En çok talep edilen AP yöntemi KOK ,7 Mini haplar 5 1,9 Deri altı implantlar 2 0,8 Kombine enjaktabl kontraseptifler 8 3,1 Sadece progestin içeren enjektabl kontraseptifler 4 1,5
35 23 AraĢtırmaya katılanlardan % 92,7 sinin çalıģtığı eczanede kondom bulunurken, % 7,3 ünün eczanesinde kondom bulunmamaktadır. AraĢtırmaya katılanların % 76,3 ünün çalıģtığı eczanede hormonal kontraseptif bulunurken, % 23,7 sinin eczanesinde hormonal kontraseptif bulunmamaktadır. AraĢtırmaya katılanların % 28,2 sinin çalıģtığı eczanede RĠA bulunurken, % 71,8 inin eczanesinden RĠA bulunmamaktadır. AraĢtırmaya katılanların % 1,9 unun çalıģtığı eczanede hiçbir AP yöntemi bulunmamaktadır. AraĢtırmaya katılanların % 98,1 inin çalıģtığı eczanede KOK lar bulunurken, % 1,9 unun eczanesinde bulunmamaktadır. AraĢtırmaya katılanların % 57,6 sının çalıģtığı eczanede mini haplar bulunurken, % 42,4 ünün eczanesinde bulunmamaktadır. AraĢtırmaya katılanların % 9,9 unun çalıģtığı eczanede deri altı implantlar bulunurken, % 90,1 inin eczanesinde bulunmamaktadır. AraĢtırmaya katılanların % 68,7 sinin çalıģtığı eczanede kombine enjaktabl kontraseptifler bulunurken, % 31,3 ünün eczanesinde bulunmamaktadır. AraĢtırmaya katılanların % 59,5 inin çalıģtığı eczanede sadece progestin içeren enjektabl kontraseptifler bulunurken,% 40,5 inin eczanesinde bulunmamaktadır. AraĢtırmaya katılanların çalıģtığı eczanelerde en çok talep edilen AP yönteminin % 92,7 sini KOK lar, % 1,9 unu mini haplar, % 0,8 ini deri altı implantlar, % 3,1 ini kombine enjaktabl kontraseptifler, % 1,5 ini sadece progestin içeren enjektabl kontraseptifler oluģturmaktadır. Tablo 8: AraĢtırmaya katılanların AP yöntemlerine yönelik eczanedeki uygulamaları N % Talep ettiğinde hastayı bilgilendirme Evet ,2 Hayır 31 11,8 Eczanede AP ile ilgili özel görüģme alanı bulunma durumu Var ,9 Yok 58 22,1
36 24 AraĢtırmaya katılanların % 88,2 si AP yöntemleriyle ilgili bilgi talep ettiğinde hastayı bilgilendireceğini söylerken, % 11,8 i bilgilendirme yapmayacağını belirtmiģtir. AraĢtırmaya katılanların % 77,9 unun çalıģtığı eczanede AP ile ilgili özel görüģme alanı bulunuyorken, % 22,1 inin eczanesinde böyle bir alan bulunmamaktadır. Tablo 9: AraĢtırmaya katılanların AK ilaçlarına yönelik eczanedeki uygulamaları N % AK ilacı satıģ deneyimi Var ,9 Yok 8 3,1 AK ilacı satıģ sıklığı Günde en az 1 kutu 77 29,4 Haftada en az 1 kutu ,2 Ayda en az 1 kutu 43 16,4 Üç ayda en az 1 kutu 10 3,8 Satılmıyor 3 1,1 AK ilacını talep eden hasta grubu Ergenlik çağındaki kadınlar 16 6,1 YetiĢkin kadınlar 87 33,2 Her yaģtan kadınlar 77 29,4 Ergenlik çağındaki erkekler 9 3,4 YetiĢkin erkekler 48 18,3 Her yaģtan erkekler 22 8,4 Satılmıyor 3 1,1 AK ilacının satıģ Ģekli Hasta talebi ,9 Reçete 9 3,4 Eczane personelinin tavsiyesi 4 1,5 Satılmıyor 3 1,1 AK konusunda eğitim materyali bulundurma durumu Var 49 18,7 Yok ,3
37 25 AraĢtırmaya katılanların % 96,9 u daha önce AK ilacını satma deneyimine sahipken, % 3,1 i daha önce hiç AK ilacı satmamıģtır. AraĢtırmaya katılanların % 29,4 ü günde en az 1 kutu, % 49,2 si haftada en az 1 kutu, % 16,4 ü ayda en az 1 kutu, % 3,8 i üç ayda en az 1 kutu AK ilacı satmaktayken, % 1,1 i bu ilacı satmamaktadır. Eczanelerden AK ilacını talep eden hasta grubunu ise % 6,1 oranında ergenlik çağındaki kadınlar, % 33,2 oranında yetiģkin kadınlar, % 29,4 oranında her yaģtan kadınlar, % 3,4 oranında ergenlik çağındaki erkekler, % 18,3 oranında yetiģkin erkekler ve % 8,4 oranında her yaģtan erkekler oluģturmaktadır. Eczanelerde AK ilacını satıģı ise % 93,9 hasta talebiyle, % 3,4 reçeteyle, % 1,5 eczane personelinin tavsiyesiyle olmaktadır. AraĢtırmaya katılanların elinde % 18,7 oranında AK ilaçlarına yönelik bir eğitim materyali bulunurken, % 81,3 oranında bulunmamaktadır. Üç ayda en az 1 kutu 4% Ayda en az 1 kutu 19% Günde en az 1 kutu 20% Satılmıyor 2% Haftada en az 1 kutu 55% ġekil 2. Eczanelerde AK ilaçlarının satılma sıklığı
38 26 Satılmıyor 1% Hasta talebi 94% Reçete 3% Diğer 3% Tablo 10: AraĢtırmaya katılanlara AK ilaçlarına yönelik sorulan soruların cevaplarının dağılımı Son 1 yıl içerisinde AK ilaçları hakkında edindiğiniz bilgilerin kaynağı nedir? N % Evet Hayır Evet Hayır Ġlaç firması temsilcileri ,0 45,0 Ders kitapları ,5 90,5 Meslek içi eğitim programları ,8 75,2 Eczacılık dergi ve gazeteleri ,0 74,0 Ġnternet ,5 59,5 Sağlık Müdürlüğü ,8 96,2 AK ilaçları klinik olarak etkisini gösterebilmesi için hangi durumda kullanılmalıdır? Cinsel birliktelikten önce 83 31,7 Cinsel birliktelikten sonra ,3 AK ilaçları klinik olarak etkisini gösterebilmesi için en fazla kaç saatte alınmalıdır? Eczane personelinin tavsiyesi 2% ġekil 3. Hastaların eczanelerden AK ilaçlarını temin Ģekli 3 saat içinde 25 9,5 24 saat içinde 63 24,0 48 saat içinde 16 6,1 72 saat içinde ,3 120 saat içinde 0 0,0
39 27 70,0% 60,0% 50,0% 51,8% 57,2% 44,5% 44,5% 40,0% 33,6% 37,5% 30,0% 20,0% 20,9% 18,4% 12,5% 10,0% 0,0% Ġlaç firması temsilcisi 1,3% Ders kitabı Meslek içi eğitim programı Eczacılık dergi ve gazeteleri Ġnternet 4,6% 2,7% Sağlık Müdürlüğü eczacı eczane teknisyeni ġekil 4. Eczacı ve eczane teknisyenlerinin son bir yıl içerisinde AK ilaçları hakkında edindikleri bilgilerin kaynaklarına göre dağılımı AraĢtırmaya katılanlardan son 1 yıl içerisinde AK ilaçları hakkında edindikleri bilgilerin kaynağı ilaç firması temsilcileri olanların % 51,8 ini eczacılar, % 57,2 sini eczane teknisyenleri oluģturmaktadır. AraĢtırmaya katılanlardan son 1 yıl içerisinde AK ilaçları hakkında edindikleri bilgilerin kaynağı ders kitabı olanların % 20,9 unu eczacılar, % 1,3 ünü eczane teknisyenleri oluģturmaktadır. AraĢtırmaya katılanlardan son 1 yıl içerisinde AK ilaçları hakkında edindikleri bilgilerin kaynağı meslek içi eğitim programları olanların % 33,6 sını eczacılar, % 18,4 ünü eczane teknisyenleri oluģturmaktadır. AraĢtırmaya katılanlardan son 1 yıl içerisinde AK ilaçları hakkında
40 28 edindikleri bilgilerin kaynağı eczacılık dergi ve gazeteleri olanların % 44,5 ini eczacılar, % 12,5 ini eczane teknisyenleri oluģturmaktadır. AraĢtırmaya katılanlardan son 1 yıl içerisinde AK ilaçları hakkında edindikleri bilgilerin kaynağı internet olanların % 44,5 ini eczacılar, % 37,5 ini eczane teknisyenleri oluģturmaktadır. AraĢtırmaya katılanlardan son 1 yıl içerisinde AK ilaçları hakkında edindikleri bilgilerin kaynağı Sağlık Müdürlüğü olanların % 2,7 sini eczacılar, % 4,6 sını eczane teknisyenleri oluģturmaktadır. 90,0% 84,6% 80,0% 70,0% 60,0% 70,7% 63,5% 61,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Eczacı Eczane Teknisyeni kadın erkek ġekil 5. AK ilaçlarının cinsel birliktelikten sonra kullanılması gerektiğini belirten eczacı ve eczane teknisyenlerinin cinsiyete göre dağılımı AraĢtırmaya katılanların % 31,7 si AK ilaçlarının cinsel birliktelikten önce kullanılması gerektiğini, % 68,3 ü AK ilaçlarının cinsel birliktelikten sonra kullanılması gerektiğini söylemiģtir. AraĢtırmaya katılan kadın eczacıların % 84,6 sı, erkek eczacıların % 70,7 si kadın eczane teknisyenlerinin % 63,5 i ve erkek eczane teknisyenlerinin % 61,0 i AK ilaçlarının cinsel birliktelikten sonra kullanılması gerektiğini söylemiģtir.
41 29 90,0% 80,0% 76,9% 70,0% 60,0% 50,0% 60,3% 51,0% 61,5% 40,0% 30,0% 27,6% 29,0% 20,0% 10,0% 16,0% 7,7% 5,2% 3,8% 15,4% 19,2% 11,5% 6,9% 3,8% 4,0% 0,0% 3 saat içinde 24 saat içinde 48 saat içinde 72 saat içinde eczacı (erkek) eczane teknisyeni (erkek) eczacı (kadın) eczane teknisyeni (kadın) ġekil 6. Eczacı ve eczane teknisyenlerinin AK ilaçlarının etkisini gösterebileceği maksimum süre hakkındaki görüģlerinin cinsiyete göre dağılımı AraĢtırmaya katılanların % 9,5 i en fazla 3 saat içinde, % 24,0 ü en fazla 24 saat içinde, % 6,1 i en fazla 48 saat içinde, % 60,3 ü en fazla 72 saat içinde alındığında AK ilaçlarının klinik olarak etki gösterebileceğini söylemiģlerdir. Erkek eczacıların % 5,2 si en fazla 3 saat içinde, % 27,6 sı en fazla 24 saat içinde, % 6,9 u en fazla 48 saat içinde, % 60,3 ü en fazla 72 saat içinde alındığında AK ilaçlarının klinik olarak etki gösterebileceğini söylemiģlerdir. Kadın eczacıların % 3,8 i en fazla 3 saat içinde, % 15,4 ü en fazla 24 saat içinde, % 3,8 i en fazla 48 saat içinde, % 76,9 u en fazla 72 saat içinde alındığında AK ilaçlarının klinik olarak etki gösterebileceğini söylemiģlerdir.
ACİL KONTRASEPSİYON YARD.DOÇ.DR. İLKNUR M. GÖNENÇ
ACİL KONTRASEPSİYON YARD.DOÇ.DR. İLKNUR M. GÖNENÇ BİRAZ TARTIŞALIM. ACİL KONTRASEPSYON NEDİR? NEDEN GEREKSİNİM DUYULUR? ACİL KONTRASEPSİYON Acil kontrasepsiyon, yeterli korunulmayan ilişkiden sonra kullanılan,
DetaylıSadece progesteron içeren kontraseptifler östrojen komponenti nedeniyle KOK kullanamayan kadınlarda alternatif bir kontrasepsiyon seçeneğidir:
SADECE SADECE PROGESTERON PROGESTERON İÇEREN İÇEREN ORAL ORAL KONTRASEPTİF KONTRASEPTİF KULLANIMI KULLANIMI Doç. Doç. Dr. Dr. Nafiye Nafiye Yılmaz Yılmaz Sadece progesteron içeren kontraseptifler östrojen
DetaylıDOĞAL AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ
DOĞAL AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ DOĞAL AİLE PLANLAMASI YÖNTEMİ DENİLİNCE AKLINIZA NELER GELİYOR? DoĞal Aile Planlaması Yöntemleri Dünya Sağlık Örgütü, doğal aile planlaması yöntemlerini, menstrüel siklusun
DetaylıSEÇMELİ DERS ÖNERİ FORMU
Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi 2012-2013 Eğitim Öğretim Yılı SEÇMELİ DERS ÖNERİ FORMU Dersin adı Üreme Sağlığı Anabilim dalı Sorumlu öğretim üyesi E-posta adresi Halk Sağlığı Prof.Dr.Haldun SÜMER
DetaylıAİLE PLANLAMASI ve YÖNTEMLERİ. Yrd.Doç.Dr. Hatice Kahyaoğlu SÜT tarafından hazırlanmıştır
AİLE PLANLAMASI ve YÖNTEMLERİ Yrd.Doç.Dr. Hatice Kahyaoğlu SÜT tarafından hazırlanmıştır Aile Planlaması-Modern Yöntemler Hormonal Kontraseptifler: Oral kontraseptifler, Enjeksiyon, İmplantlar, Vajinal
DetaylıTEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi
TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı öğrencisi Ahmet ÖZKAN tarafından hazırlanan Ġlkokul ve Ortaokul Yöneticilerinin
DetaylıBĠRĠNCĠ BASAMAK SAĞLIK ÇALIġANLARINDA YAġAM DOYUMU, Ġġ DOYUMU VE TÜKENMĠġLĠK DURUMU
GOÜ Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Tokat Halk Sağlığı Müdürlüğü BĠRĠNCĠ BASAMAK SAĞLIK ÇALIġANLARINDA YAġAM DOYUMU, Ġġ DOYUMU VE TÜKENMĠġLĠK DURUMU Yalçın Önder¹, Rıza Çıtıl¹, Mücahit Eğri¹,
DetaylıBĠR DEVLET HASTANESĠNDE ÇALIġANLARIN HASTA VE ÇALIġAN GÜVENLĠĞĠ ALGILARININ ĠNCELENMESĠ. Dilek OLUT
BĠR DEVLET HASTANESĠNDE ÇALIġANLARIN HASTA VE ÇALIġAN GÜVENLĠĞĠ ALGILARININ ĠNCELENMESĠ Dilek OLUT Tıp biliminin ilk ve temel prensiplerinden biri Önce Zarar Verme ilkesidir. Bu doğrultuda kurgulanan sağlık
DetaylıREVİZYON DURUMU. Revizyon Tarihi Açıklama Revizyon No
REVİZYON DURUMU Revizyon Tarihi Açıklama Revizyon No Hazırlayan: Onaylayan: Onaylayan: Hemşirelik Protokolleri Hazırlama Komitesi Adem Aköl Kalite Konseyi Başkanı Sinan Özyavaş Kalite Koordinatörü 1/8
DetaylıAile Planlaması. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı. Toplum İçin Bilgilendirme Sunumları 2015
Aile Planlaması Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Toplum İçin Bilgilendirme Sunumları 2015 Bu sunum Arş. Gör. Dr. Didem Daymaz ve Arş. Gör. Dr. Pınar Güner tarafından Prof.
DetaylıAşırı doğurganlığın anne ve çocuk sağlığına etkileri İstenmeyen gebelikler ve isteyerek düşükler
Aşırı doğurganlığın anne ve çocuk sağlığına etkileri İstenmeyen gebelikler ve isteyerek düşükler Doç. Dr. Günay SAKA DÜTF HSAD 10.05.2010 1 Amaç : Tıp Fakültesi Dönem III öğrencileri, aşırı doğurganlık,
DetaylıSANDOZ. Sağlıklı bir karar. Ertesi sabah hapı NorLevo Uno
SANDOZ Sağlıklı bir karar Ertesi sabah hapı NorLevo Uno 1 Acil koruma veya uygun tabirle Ertesi sabah hapı nedir? Ertesi sabah hapı korunmadan veya yeteri kadar korunmadan cinsel ilişkiye girdikten sonra
DetaylıAİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ
AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ HATIRLATMA!... Aile Planlaması terimi gebeliği önleyen, infer7liteye çözüm arayan, gebelik zamanını düzenleyen ve eşlerin çocuk sahibi olmalarını etkileyen sosyal, psikolojik,
DetaylıDÜŞÜKLER VE ÖLÜ DOĞUMLAR 6
DÜŞÜKLER VE ÖLÜ DOĞUMLAR 6 Sabahat Tezcan ve Alanur Çavlin Bozbeyoğlu Bu bölümde isteyerek düşükler, kendiliğinden düşükler ve ölü doğumlara ilişkin bulgular sunulmaktadır. Ölü doğumlar ve kendiliğinden
DetaylıPARK SAĞLIK OCAĞI BÖLGESİNDE YAŞ EVLİ KADINLARDA GEBELİĞİ ÖNLEYİCİ YÖNTEM KULLANIMI VE İLGİLİ ETMENLER
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ PARK SAĞLIK OCAĞI BÖLGESİNDE 15-49 YAŞ EVLİ KADINLARDA GEBELİĞİ ÖNLEYİCİ YÖNTEM KULLANIMI VE İLGİLİ ETMENLER Deniz EREN HALK SAĞLIĞI ANABİLİM
DetaylıSAĞLIK ORTAMINDA ÇALIġANLARDA GÜVENLĠĞĠ TEHDĠT EDEN STRES ETKENLERĠ VE BAġ ETME YÖNTEMLERĠ. MANĠSA ĠL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ HEMġĠRE AYLĠN AY
SAĞLIK ORTAMINDA ÇALIġANLARDA GÜVENLĠĞĠ TEHDĠT EDEN STRES ETKENLERĠ VE BAġ ETME YÖNTEMLERĠ MANĠSA ĠL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ HEMġĠRE AYLĠN AY GİRİŞ ÇalıĢmak yaģamın bir parçasıdır. YaĢamak nasıl bir insan hakkı
DetaylıEktopik Gebelik. Doç. Dr. Şule Akköse Aydın U.Ü.T.F Acil Tıp AD ATOK - 2012
Ektopik Gebelik Doç. Dr. Şule Akköse Aydın U.Ü.T.F Acil Tıp AD ATOK - 2012 Sunum Planı Tanım Epidemiyoloji Patofizyoloji Klinik Tanı Ayırıcı tanı Tedavi Tanım Fertilize ovumun endometriyal kavite dışında
Detaylı2013 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması
213 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması Ulusal Toplantı TNSA-213 Sonuçları Doç. Dr. A. Sinan Türkyılmaz Doç. Dr. Alanur Çavlin 2 Aralık 214, Rixos Grand Ankara Oteli, Ankara Sunuş Planı Hanehalkı nüfusunun
DetaylıTEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve
III TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı öğrencisi Canan ULUDAĞ tarafından hazırlanan Bağımsız Anaokullarında
DetaylıDOĞURGANLIK BİLİNCİ GELİŞTİRME VE İNFERTİLİTE AÇISINDAN ÖNEMİ. İlknur M. Gönenç
DOĞURGANLIK BİLİNCİ GELİŞTİRME VE İNFERTİLİTE AÇISINDAN ÖNEMİ İlknur M. Gönenç Doğurganlık Bilinci Kadın ve erkek üreme anatomisi ve fizyolojisi arasındaki ilişkiyi ve buna bağlı olarak doğurganlık işlevini
DetaylıTEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi
TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı öğrencisi Feyzi ÖZMEN tarafından hazırlanan Aday Öğretmenlerin Öz Yeterlilikleri
DetaylıKontrasepsiyon ve Türkiye de Durum
Kontrasepsiyon ve Türkiye de Durum Dr. Ali Koyuncuer* Bütün dünyada yaþanan önemli sorunlardan biri de istenmeyen gebeliklerdir. Bunun için birçok örgütlenme kurulmuþtur. Gerek anne saðlýðý, gerek çocuk
DetaylıPostpartum Kontrasepsiyon
ULUSLARARASI TIP FAKÜLTESİ Postpartum Kontrasepsiyon Prof. Dr. Fatih DURMUŞOĞLU Postpartum Kontrasepsiyon önceliği Anne ve çocuk sağlığı kapsamında bir koruyucu hekimlik konusudur. Doğumu takiben ilk
DetaylıAKILCI İLAÇ KULLANIMI. Uzm. Dr. F. İlknur VAROL İnönü Ünv. T.Ö.T.M. Çocuk Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme BD.
AKILCI İLAÇ KULLANIMI Uzm. Dr. F. İlknur VAROL İnönü Ünv. T.Ö.T.M. Çocuk Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme BD. AKILCI İLAÇ KULLANIMI GeliĢmekte olan toplumların en büyük sorunlarından biri haline
Detaylı2013 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması
213 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2. Bölge Toplantısı TNSA-213 Sonuçları Doç. Dr. Alanur Çavlin Dr. Pelin Seçkiner 5 Şubat 215 Swiss Otel Büyük Efes, İzmir Sunuş Planı Hanehalkı nüfusunun ve kadınların
DetaylıProgestinler ve Metabolik Risk
Progestinler ve Metabolik Risk Dr. Erkut ATTAR İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum ABD Reprodüktif Endokrinoloji ve İnferitlite Bilim Dalı Cumhuriyet Bayramı Kutlu
DetaylıHalk Sağlığı-Ders 6 Aşırı Doğurganlığın Kontrolü ve İlaçla Koruma
Halk Sağlığı-Ders 6 Aşırı Doğurganlığın Kontrolü ve İlaçla Koruma Öğr. Gör. Hüseyin ARI 1 Aşırı Doğurganlık Sosyoekonomik koşullar, beslenme ve çevre sağlığı uygun olmayan toplumlarda aşırı doğurganlık
DetaylıKADIN VE AİLE SAĞLIĞI HİZMETLERİ İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ SAĞLIK VE SOSYAL HİZMETLER DAİRE BAŞKANLIĞI SAĞLIK VE HIFZISSIHHA MÜDÜRLÜĞÜ
KADIN VE AİLE SAĞLIĞI HİZMETLERİ İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ SAĞLIK VE SOSYAL HİZMETLER DAİRE BAŞKANLIĞI SAĞLIK VE HIFZISSIHHA MÜDÜRLÜĞÜ AİLE PLANLAMASI?? AİLE PLANLAMASI NEDİR? Bütün çiftlerin ve bireylerin
DetaylıTABLOLAR VE ŞEKİLLER LİSTESİ
TABLOLAR VE ŞEKİLLER LİSTESİ BÖLÜM 1 GİRİŞ Tablo 1.1 Hanehalkı ve kişi görüşmelerinin sonuçları...15 BÖLÜM 2 HANEHALKI NÜFUSU VE KONUT ÖZELLİKLERİ Tablo 2.1 Yaş, yerleşim yeri ve cinsiyete göre hanehalkı
Detaylı10. SINIF KONU ANLATIMI. 16 ÜREME BÜYÜME GELİŞME Döllenme ve Aile Planlaması Soru Çözümü
10. SINIF KONU ANLATIMI 16 ÜREME BÜYÜME GELİŞME Döllenme ve Aile Planlaması Soru Çözümü DÖLLENME Dişi üreme sistemine giren sperm hücreleri yumurta hücresinin salgıladığı FERTİLİZİN sayesinde yumurta hücresini
DetaylıAcil Kontrasepsiyon. Ertan Adalı*, Recep Yıldızhan*, Oktay Ataman **
Adalı ve ark. Van Tıp Dergisi: 15 (1):34-39, 2008 Acil Kontrasepsiyon Ertan Adalı*, Recep Yıldızhan*, Oktay Ataman ** Özet: Acil kontrasepsiyon korunmasız cinsel ilişki ya da potansiyel kontraseptif kayıp
DetaylıNEDEN KADIN SAĞLIĞI ve SORUNLARI?? KADIN SAĞLIĞI VE SORUNLARI: TÜRKĠYE DE KADINLARIN DURUMUNA GENEL BAKIġ. Tıp Bilimi;
KADIN SAĞLIĞI VE SORUNLARI: TÜRKĠYE DE KADINLARIN DURUMUNA GENEL BAKIġ Tıp Bilimi; Hastalığın ortadan kaldırılması Hastaların tedavi edilmesi Doç.Dr.Züleyha ALPER Aile Hekimliği ABD Hastalığa yüklenen
DetaylıAİLE PLANLAMASINDA KULLANILAN YÖNTEMLER HORMONAL YÖNTEMLER- 2. Yrd. Doç. Dr. İlknur M. GÖNENÇ
AİLE PLANLAMASINDA KULLANILAN YÖNTEMLER HORMONAL YÖNTEMLER- 2 Yrd. Doç. Dr. İlknur M. GÖNENÇ GEÇEN HAFTANIN KISA TEKRARI KOK MİNİ HAPLAR HORMONAL YÖNTEMLER DEVAM AYLIK İĞNELER Düzenli olarak ayda bir kez
Detaylı07.11.2014. Ana Sağlığını Etkileyen Faktörler ve Alınacak Önlemler
10.Sınıf Kadın Sağlığı Hastalıkları ve Bakımı 2. Hafta ( 22 26 / 09 / 2014 ) 1.) KADIN ve ANASAĞLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER ve ALINACAK ÖNLEMLER 2.) KADIN ve ANA SAĞLIĞI İLE İLGİLİ ÖLÇÜTLER Slayt No: 2
DetaylıEk Ödeme Uygulama Deneyimi
AĠBÜ TIP FAKÜLTESĠ VE SAĞLIK ARAġTIRMA VE UYGULAMA MERKEZĠ Ek Ödeme Uygulama Deneyimi PROF. DR. HAYRETTĠN ÖZTÜRK ÇOCUK CERRAHĠSĠ VE ÇOCUK ÜROLOJĠSĠ UZMANI BAġHEKĠM AĠBÜ TIP FAKÜLTESĠ VE SAĞLIK ARAġTIRMA
DetaylıAkılcı Ġlaç Kullanımı. SELĠME TOPRAK Malatya Devlet Hastanesi
Akılcı Ġlaç Kullanımı SELĠME TOPRAK Malatya Devlet Hastanesi İLAÇ M.Ö. 300 : Al, bu kökü ye. M.S. 1000 : O kök kötü! gel, bu duayı oku. M.S. 1850 : O dua batıl inanç. Al, bu iksiri iç. M.S. 1940 : O iksir
DetaylıERTESI GÜN HAPLARI AYDA BIR KEZ KULLANILMALI
ERTESI GÜN HAPLARI AYDA BIR KEZ KULLANILMALI Portal : www.sagliktayenilikler.com İçeriği : Sağlık Tarih : 08.08.2016 Adres : http://www.sagliktayenilikler.com/ertesi-gun-haplari-ayda-bir-kez-kullanilmali/
DetaylıTNSA-2003 ÖNEMLİ SONUÇLARI HİZMET ALANLARI
TNSA-2003 ÖNEMLİ SONUÇLARI HİZMET ALANLARI Prof. Dr. Sabahat Tezcan Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Müdürü 8 Ekim 2004 - Ankara HANEHALKI ÖZELLİKLERİ Nüfus halen genç yapıda (%29, 15 )
DetaylıTAP VAKFI ERGENLER & GENÇLER için CİNSEL SAĞLIK EĞİTİMLERİ
TAP VAKFI ERGENLER & GENÇLER için CİNSEL SAĞLIK EĞİTİMLERİ CİNSEL SAĞLIK EĞİTİMİ Uygulama Milli Eğitim Bakanlığı (Örgün /Yaygın eğitim) Pilot Uygulamalar (ERDEP) Sivil toplum kuruluşları (Akran eğitim
DetaylıÜniversite Öğrencilerinin Ertesi Gün Hapı Konusunda Farkındalık ve Tutumları
ARAŞTIRMA / RESEARCH REPORT İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2011;18(2):78-86. Üniversite Öğrencilerinin Ertesi Gün Hapı Konusunda Farkındalık ve Tutumları Selma Koluaçık*, Gülsen Güneş**, Ali
DetaylıTNSA-2003 Bölge Toplantısı-VII DOĞURGANLIK AİLE PLANLAMASI DOĞURGANLIK TERCİHLERİ
TNSA-2003 Bölge Toplantısı-VII DOĞURGANLIK AİLE PLANLAMASI DOĞURGANLIK TERCİHLERİ Doç. Dr. Banu AKADLI ERGÖÇMEN 01 Temmuz 2005 - TRABZON DOĞURGANLIK Toplam Doğurganlık Hızları 1978-2003 5 4 4,3 4,0 3 2
DetaylıYAŞAM ÖYKÜSÜ. Doğum yeri: Doğum Tarihi: 1. Aile Bilgileri Baba: Adı: YaĢı:
YAŞAM ÖYKÜSÜ ADI: TARĠH: Doğum yeri: Doğum Tarihi: 1. Aile Bilgileri Baba: Adı: YaĢı: Mesleği: Sağlığı: Eğer vefat etmiģse ölüm yaģı: O zaman siz kaç yaģındaydınız: Ölüm Nedeni: Anne: Adı: YaĢı: Mesleği:
DetaylıÜNİTE II- KADIN GENİTAL ORGANLARININ ANATOMİ VE FİZYOLOJİSİ
ÜNİTE II- KADIN GENİTAL ORGANLARININ ANATOMİ VE FİZYOLOJİSİ Genital Organlar Dış Genital Organlar İç Genital Organlar Kemik Kısımları (Pelvis ) Siklus Oluşumu ve Hormonlar Oval ve Menstrual Siklus Halkası
DetaylıHORMONAL KONTRASEPTİFLER
HORMONAL KONTRASEPTİFLER Hormonal kontrasep;fler (erkekler için hormonal yöntemler hariç) östrojen ve progesteronun bir birleşimi (kombinasyonu) yada yalnızca progesteron içeren formlardan oluşur. DOĞUM
DetaylıCERRAHİ KONTRASEPSİYON
CERRAHİ KONTRASEPSİYON CERRAHİ KONTRASEPSİYON KADINLARDA OVUMUN, ERKEKLERDE SPERMİUMUN GEÇTİĞİ KANALLARIN CERRAHİ BİR YÖNTEMLE KAPATILMASI İŞLEMİDİR. Kadında Tüplerin Bağlanması (Tüp Ligasyonu) Artık çocuk
DetaylıDoğum Sonrası Doğum Kontrolü
Lothian Cinsel ve Üreme Sağlığı Hizmetleri Doğum Sonrası Doğum Kontrolü Sizin için en uygun doğum kontrol yöntemini seçmenize yardımcı oluyoruz Doğum kontrol seçenekleri Yeni doğum yapmış olan ve hamileliklerine
DetaylıÜNIVERSITE BURSU VEREN KURUMLAR HANGILERIDIR? BURS SARTLARI NE...
ÜNIVERSITE BURSU VEREN KURUMLAR HANGILERIDIR? BURS SARTLARI NE... Portal : www.meydangazetesi.com.tr İçeriği : Gündem Tarih : 01.10.2015 Adres : http://www.meydangazetesi.com.tr/aktuel/universite-bursu-veren-kurumlar-hangileridir-burs-sartlari-nelerdir-bu
DetaylıT.C ADALET BAKANLIĞI Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü
T.C ADALET BAKANLIĞI Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü Ceza Ġnfaz Kurumlarında Madde Bağımlılığı Tedavi Hizmetleri Serap GÖRÜCÜ Psikolog YetiĢkin ĠyileĢtirme Bürosu Madde bağımlılığını kontrol altında
DetaylıÖRNEKLEME HATALARI EK C. A. Sinan Türkyılmaz
ÖNEKLEME HATALAI EK C A. Sinan Türkyılmaz Örneklem araştırmalarından elde edilen kestirimler (estimates) iki tip dan etkilenirler: (1) örneklem dışı lar ve (2) örneklem ları. Örneklem dışı lar, veri toplama
Detaylı2013 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması
213 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 3. Bölge Toplantısı TNSA-213 Sonuçları Doç. Dr. Alanur Çavlin Dr. Tuğba Adalı 19 Şubat 215 Greenpark Otel, Diyarbakır Sunuş Planı Hanehalkı nüfusunun ve kadınların
DetaylıS. NO İŞBİRLİĞİ YAPILACAK KİŞİ VE KURULUŞLAR
1 2 DR.FEVZİ-MÜRÜVET UĞUROĞLU ORTAOKULU 2016-2017 / 2017-2018 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILLARI EĞİTİM ORTAMLARINDA UYUŞTURUCU KULLANIMI VE BAĞIMLILIK İLE MÜCADELE EYLEM PLANI Eğitim ortamında ortamlarında uyuģturucu
DetaylıÜREME SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ DOÇ.DR.MİTAT KOZ
ÜREME SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ DOÇ.DR.MİTAT KOZ Kadın ve erkek üreme sistemi dölün üretilmesi amacı ile özelleşmiş özel organlardan oluşmaktadır. Bazı üreme organları cinsiyet hücrelerini üretir, diğerleri
DetaylıANKARA ĠLĠ ÇAYYOLU MAHALLESĠNDE YÜKSEK GERĠLĠM HATTINA YAKIN OLAN EVLERDE SON DERECE
ANKARA ĠLĠ ÇAYYOLU MAHALLESĠNDE YÜKSEK GERĠLĠM HATTINA YAKIN OLAN EVLERDE SON DERECE DÜġÜK FREKANSLI ELEKTRO MANYETĠK ALAN (SDF-EMA) DÜZEYLERĠNĠN VE BU EVLERDE YAġAYANLARDA OLASI SAĞLIK ETKĠLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ
DetaylıMUTLU ÇOCUKLAR DERNEĞĠ ÇOCUKLARDA İLETİŞİM ARAÇLARI BAĞIMLILIĞI (ANKET ÇALIŞMASI TEKNİK RAPORU) Dr. Salih AKYÜREK
MUTLU ÇOCUKLAR DERNEĞĠ ÇOCUKLARDA İLETİŞİM ARAÇLARI BAĞIMLILIĞI (ANKET ÇALIŞMASI TEKNİK RAPORU) 211 Dr. Salih AKYÜREK ÇOCUKLARDA ĠLETĠġĠM ARAÇLARI BAĞIMLILIĞI (Bilgisayar Ġnternet Cep Telefonu Televizyon)
DetaylıT.C. ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI GENEL SEKRETERLİĞİ. YURT ĠÇĠ VE DIġI EĞĠTĠM VE TOPLANTI KATILIMLARI ĠÇĠN GÖREV DÖNÜġ RAPORU
YURT ĠÇĠ VE DIġI EĞĠTĠM VE TOPLANTI KATILIMLARI ĠÇĠN GÖREV DÖNÜġ RAPORU Adı Soyadı : Doç. Dr. Mustafa GÜLER, Dilem KOÇAK DURAK, Fatih ÇATAL, Zeynep GÜRLER YILDIZLI, Özgür Özden YALÇIN ÇalıĢtığı Birim :
DetaylıTEŞEKKÜR. EĢim Behcet Çelebi, tezin analizlerinin yapılmasında yardımcı olmuģ, tezim süresince desteği ve olumlu fikirleri ile daima yanımda olmuģtur.
iii iv TEŞEKKÜR Yazar, bu çalıģmanın gerçekleģmesine katkılarından dolayı, aģağıda adı geçen kiģi ve kurumlara teģekkür eder. Tez danıģmanım değerli hocam Prof.Dr.Nurgün Platin, tezin oluģumundan tamamlanmasına
DetaylıToplantı No: 1 Tarih: SEKTÖR UYGULAMALARI EĞĠTĠMĠ TAKĠP KOMĠSYON KARARI
Toplantı No: 1 Tarih: 12.10.2016 SEKTÖR UYGULAMALARI EĞĠTĠMĠ TAKĠP KOMĠSYON KARARI Komisyonumuz 10.10.2016 tarihinde saat 11:00-12:30 arasında, 11.10.2016 tarihinde saat 13:00-14:00 arasında ve 17:00-18:00
DetaylıÖZEL SPOR MERKEZLERİNDEKİ İŞLETME SORUNLARININ İNCELENMESİ (Ankara İli Örneği) Doç. Dr. Hakan SUNAY Ankara Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi
ÖZEL SPOR MERKEZLERİNDEKİ İŞLETME SORUNLARININ İNCELENMESİ (Ankara İli Örneği) Doç. Dr. Hakan SUNAY Ankara Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi GİRİŞ-AMAÇ Günümüzde teknolojik gelişmeler, bilim alanındaki
DetaylıDERS BİLGİLERİ Ders Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS Aile Planlaması
DERS BİLGİLERİ Ders Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS Aile Planlaması 744002042011 4 4+0 4 9 Ön Koşul - Dersin Dili Türkçe Dersin Seviyesi Lisans Dersin Türü Zorunlu Dersi Veren Öğretim Elemanı Dersin Yardımcıları
DetaylıDr.Hülya BECERĠR Kanser Erken TeĢhis Tarama ve Eğitim Merkezi(KETEM),Tekirdağ
Tekirdağ Kanser Erken TeĢhis,Tarama ve Eğitim Merkezi (KETEM) Ulusal Serviks ve Meme Kanserleri Tarama Programı 2009 Yılı Sonuçlarının Değerlendirilmesi Dr.Hülya BECERĠR Kanser Erken TeĢhis Tarama ve Eğitim
DetaylıTürkiye de Kadınların Sağlığı
+ Pratisyen Hekimlik Kongresi 16-18 Mayıs 2015 İstanbul Türkiye de Kadınların Sağlığı Prof. Dr. Nilay Etiler Kocaeli Üniversitesi Öğretim Üyesi Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi Üyesi + Zaman: 2015
DetaylıM2 S1. Üreme Sağlığı. Tanım, Üreme Hakları, Bütüncül Yaklaşım. Doç. Dr. Günay SAKA 12 Mayıs 2011
M2 S1 Üreme Sağlığı Tanım, Üreme Hakları, Bütüncül Yaklaşım Doç. Dr. Günay SAKA 12 Mayıs 2011 M2 S6 Üreme Sağlığına Yönelme Bükreş konferansı (1974) II. Nüfus Konferansı (1984 Meksika) Kadın ve çocuklara
DetaylıFırat Tıp Dergisi 2009;14(4): 250-253
Klinik Araştırma www.firattipdergisi.com Elazığ Eğitim Araştırma Hastanesi Sarahatun Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniği ne Başvuran Hastalara Uygulanan Kontraseptif Yöntemler ve Hastaların Demografik
DetaylıKOMBİNE ORAL KONTRASEPTİFLERLE ACİL POSTKOİTAL KONTRASEPSİYON
KOMBİNE ORAL KONTRASEPTİFLERLE ACİL POSTKOİTAL KONTRASEPSİYON Dr. Murat DEDE (*), Dr. Müfit Cemal YENEN (*), Dr. Ümit GÖKTOLGA (*), Dr. Zeki MESTEN (*), Dr. Ali ERGÜN (*), Dr. Recai PABUÇCU (*) Gülhane
DetaylıNiğde Doğumevi'nde Doğum Yapan Kadınların Aile Planlaması Konusundaki Bilgi Tutum ve Davranışları
Klinik Araştırma www.firattipdergisi.com Niğde Doğumevi'nde Doğum Yapan Kadınların Aile Planlaması Konusundaki Bilgi Tutum ve Davranışları Ebubekir GILIÇ 1, Osman CEYHAN 2, ALĐ ÖZER a3 1 Bor Sağlık Meslek
DetaylıTürkiye de Doğurganlık Tercihleri
2013 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması İleri Analiz Çalışması Türkiye de Doğurganlık Tercihleri Dr. Pelin Çağatay Melike Saraç Emre İlyas Prof. Dr. A. Sinan Türkyılmaz 10 Eylül 2015, Hilton Oteli, Ankara
DetaylıDoç. Dr. Mustafa ÖZDEN Arş. Gör. Gülden AKDAĞ Arş. Gör. Esra AÇIKGÜL
Doç. Dr. Mustafa ÖZDEN Arş. Gör. Gülden AKDAĞ Arş. Gör. Esra AÇIKGÜL 11.07.2011 Adıyaman Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Öğretmenliği A.B.D GĠRĠġ Fen bilimleri derslerinde anlamlı
DetaylıÖrnekleme Süreci ve Örnekleme Yöntemleri
Örnekleme Süreci ve Örnekleme Yöntemleri Prof. Dr. Cemal YÜKSELEN Ġstanbul Arel Üniversitesi 4. Pazarlama AraĢtırmaları Eğitim Semineri 26-29 Ekim 2010 Örnekleme Süreci Anakütleyi Tanımlamak Örnek Çerçevesini
DetaylıACİL KONTRASEPSİYON YÖNTEMLERİNİN TANITIM GEREKSİNİMİ Publicity Needs of Emergency Contraception Methods
DERLEME (Review Article) Aksu H, Karaöz B ACİL KONTRASEPSİYON YÖNTEMLERİNİN TANITIM GEREKSİNİMİ Publicity Needs of Emergency Contraception Methods Hilmiye AKSU 1, Banu KARAÖZ 2 Özet : Hemen her ülkede
DetaylıORAL KONTRASEPTİFLER MEME KANSERİ YAPAR MI? DR. MURAT ULUKUŞ EGE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ KADIN HASTALIKLARI VE DOĞUM AD BORNOVA - İZMİR
ORAL KONTRASEPTİFLER MEME KANSERİ YAPAR MI? DR. MURAT ULUKUŞ EGE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ KADIN HASTALIKLARI VE DOĞUM AD BORNOVA - İZMİR SUNUM PLANI Meme ca epidemiyoloji ve risk faktörleri Estrojen
DetaylıGeliĢimsel Rehberlikte 5 Ana Müdahale. Prof. Dr. Serap NAZLI
GeliĢimsel Rehberlikte 5 Ana Müdahale Prof. Dr. Serap NAZLI Okul psikolojik danışmanları okullarda hangi PDR etkinliklerini uygular? PDR etkinliklerinin genel amacı nedir? Doğrudan-Dolaylı Müdahaleler
DetaylıİSTANBUL DA GENÇLER ARASINDA CİNSELLİK ARAŞTIRMASI RAPORU
İSTANBUL DA GENÇLER ARASINDA CİNSELLİK ARAŞTIRMASI RAPORU Kültegin Ögel Ceyda Y. Eke Nazlı Erdoğan Sevil Taner Bilge Erol İstanbul 2005 Kaynak gösterme Ögel K, Eke C, Erdoğan N, Taner S, Erol B. İstanbul
DetaylıİSTEYEREK DOĞUM YAPMIŞ KADINLARLA PLANSIZ DOĞUM YAPMIŞ KADINLARIN SOSYODEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ ve AİLE PLANLAMASI BİLGİ DÜZEYLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI GÖZTEPE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ AİLE HEKİMLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ PROF. DR. AYTEKİN OĞUZ İSTEYEREK DOĞUM YAPMIŞ KADINLARLA PLANSIZ DOĞUM YAPMIŞ KADINLARIN SOSYODEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ
DetaylıÇOCUK GELĠġĠMĠ VE EĞĠTĠMĠ
T.C. MĠLLĠ EĞĠTĠM BAKANLIĞI ÇOCUK GELĠġĠMĠ VE EĞĠTĠMĠ AĠLE PLANLAMASI 761CBG020 Ankara 2011 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri
DetaylıMadde 1 - Bu Yönetmelik, iģyerlerinde sağlık ve güvenlik Ģartlarının iyileģtirilmesi için alınacak önlemleri belirler.
Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ YÖNETMELĠĞĠ Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ YÖNETMELĠĞĠ Resmi Gazete Tarihi: 09/12/2003 Resmi Gazete Sayısı: 25311 ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak
DetaylıFIRAT ÜNİVERSİTESİ DENEYSEL ARAŞTIRMALAR MERKEZİ KURULUŞ VE İŞLEYİŞ YÖNERGESİ
FIRAT ÜNİVERSİTESİ DENEYSEL ARAŞTIRMALAR MERKEZİ KURULUŞ VE İŞLEYİŞ YÖNERGESİ 1. BÖLÜM: Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar AMAÇ Madde 1. Bu Yönergenin amacı, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığının 16 Mayıs 2004
DetaylıAdet döneminin gecikmesi ile beraber göğüslerde aşırı şişkinlik ve hassasiyet oluşur. Gebelik ilerledikçe göğüsler büyür ve göğüs uçları koyulaşmaya
Adet döneminin gecikmesi ile beraber göğüslerde aşırı şişkinlik ve hassasiyet oluşur. Gebelik ilerledikçe göğüsler büyür ve göğüs uçları koyulaşmaya başlar. Ayrıca esmerleşme göbekte ve karnın orta kısmında,
DetaylıKÜTAHYA KAMU HASTANELERĠ BĠRLĠĞĠ GENEL SEKRETERLĠĞĠ EVDE SAĞLIK HĠZMETLERĠ
KÜTAHYA KAMU HASTANELERĠ BĠRLĠĞĠ GENEL SEKRETERLĠĞĠ EVDE SAĞLIK HĠZMETLERĠ (TEMMUZ 2014 ) SAMİ AKPINAR UZMAN Evde Sağlık Hizmetinin Sunumu:10.03.2005 Tarih ve 25751 sayılı resmi gazetede yayınlanan usul
DetaylıT.C. KARACADAĞ KALKINMA AJANSI Ġzleme ve Değerlendirme Birimi 2013 YILI TEKNİK DESTEK PROGRAMI KAPANIŞ RAPORU
T.C. KARACADAĞ KALKINMA AJANSI Ġzleme ve Değerlendirme Birimi 2013 YILI TEKNİK DESTEK PROGRAMI KAPANIŞ RAPORU Haziran - 2014 1. GĠRĠġ 2013 YILI TEKNĠK DESTEK PROGRAMI Kalkınma Ajansları Proje ve Faaliyet
DetaylıELAZIĞ VE MALATYA İLLERİNDE ECZACILARIN ACİL KONTRASEPSİYONLA İLGİLİ BİLGİ DÜZEYLERİ
Ankara Ecz. Fak. Derg. J. Fac. Pharm, Ankara 36 (4) 237-247, 2007 36 (4) 237-247, 2007 ELAZIĞ VE MALATYA İLLERİNDE ECZACILARIN ACİL KONTRASEPSİYONLA İLGİLİ BİLGİ DÜZEYLERİ THE KNOWLEDGE LEVEL OF RETAIL
DetaylıÜRETĠM TESĠSLERĠ BÖLGESEL BAĞLANTI KAPASĠTE RAPORU 2020-2025
ÜRETĠM TESĠSLERĠ BÖLGESEL BAĞLANTI KAPASĠTE RAPORU 2020-2025 31.07.2015 İçindekiler Ġçindekiler... 2 Amaç ve Kapsam... 7 1. Yöntem... 8 2. Bölgelerin Değerlendirmeleri ve Sonuçlar... 10 2.1. Akdeniz...
DetaylıOBEZİTE ÇOCUK SAHİBİ OLMA ORANINI AZALTIYOR! AKŞAM GAZETESİ
OBEZİTE ÇOCUK SAHİBİ OLMA ORANINI AZALTIYOR! AKŞAM GAZETESİ İnfertilite (Kısırlık); döl oluşturma yeteneğinin azalması ya da yokluğu ile karakterize edilen tıbbi bir durumdur. Hem erkeklerde, hem de kadınlarda
DetaylıCOĞRAFYA EĞĠTĠMĠ ANABĠLĠM DALI I. SINIF ÖĞRENCĠLERĠNĠN PROFĠLLERĠ ĠLE AKADEMĠK BAġARILARININ KARġILAġTIRILMASI
COĞRAFYA EĞĠTĠMĠ ANABĠLĠM DALI I. SINIF ÖĞRENCĠLERĠNĠN PROFĠLLERĠ ĠLE AKADEMĠK BAġARILARININ KARġILAġTIRILMASI ArĢ.Görv. Mete ALIM Yrd.Doç. Dr. Serkan DOĞANAY* Özet : Bu araştırmada, Atatürk Üniversitesi
DetaylıANNE VE ÇOCUK SAĞLIĞININ ÖNEMİ. Sağlık; bireyin beden, ruh ve sosyal açıdan tam bir iyilik durumunda olmasıdır.
ANNE VE ÇOCUK SAĞLIĞININ ÖNEMİ Sağlık; bireyin beden, ruh ve sosyal açıdan tam bir iyilik durumunda olmasıdır. Anne-çocuk sağlığı hizmetlerinin amacı; özelde anne ve çocukların, genelde ise toplumun sağlıklı
DetaylıTÜRKİYE İÇİN YENİ BİR SEÇENEK: TIBBİ DÜŞÜKLER
TÜRKİYE İÇİN YENİ BİR SEÇENEK: TIBBİ DÜŞÜKLER Dünyada Her 1 dakikada: 380 kadın gebe kalmakta, 190 kadın istenmeyen veya planlanmayan gebelikle karşılaşmakta, 110 kadın gebelikle ilgili komplikasyon yaşamakta,
DetaylıLondra Cinsel Sağlık Programı
Londra Cinsel Sağlık Programı Kılavuzun Kullanımı Bu kılavuz, sizin için doğru olan doğum kontrol yöntemi seçmenize yardımcı olmak üzere Kılavuz, doğum kontrol yöntemlerden her biri ile ilgili sadece temel
DetaylıVan il merkezinde evlenme başvurusunda bulunan çiftlerin kontrasepsiyon bilgi durumları
Dicle Tıp Dergisi / A. Yılmaz ve ark. Kontrasepsiyon bilgi düzeyleri 2013; 40 (3): 453-457 Dicle Medical Journal doi: 10.5798/diclemedj.0921.2013.03.0309 ÖZGÜN ARAŞTIRMA / ORIGINAL ARTICLE Van il merkezinde
DetaylıHemşirelerin Hasta Hakları Konusunda Bilgi Düzeylerinin Değerlendirilmesi
Sağlık Akademisyenleri Dergisi 2014; 1(2):141-145 ISSN: 2148-7472 ARAŞTIRMA / RESEARCH ARTICLE Hemşirelerin Hasta Hakları Konusunda Bilgi Düzeylerinin Değerlendirilmesi Assessıng Nurses Level of Knowledge
DetaylıOKULLARDA GELİŞİMSEL ve ÖNLEYİCİ PDR-3. Prof. Dr. Serap NAZLI Ankara Üniversitesi
OKULLARDA GELİŞİMSEL ve ÖNLEYİCİ PDR-3 Prof. Dr. Serap NAZLI Ankara Üniversitesi KGRP de 5 Ana Müdahale Doğrudan müdahaleler: 1. Psikolojik danıģma 2. Sınıf rehberliği Dolaylı müdahaleler: 3. Konsültasyon
DetaylıOVER KANSERİ. Yumurtalık kanseri; Over tümörü; Over kanseri neden olur?
OVER KANSERİ Yumurtalık kanseri; Over tümörü; Over hücrelerinden kaynaklanan kanserdir. Kadınlarda yumurtalıklara over denir. Over ler döllenme için gerekli yumurtaların hazırlandığı ve kadın hormonlarının
DetaylıKADINLARIN GEBELĠĞĠ ÖNLEYĠCĠ YÖNTEMLERĠ KULLANMA VE TERCĠH ETME NEDENLERĠ *
KADINLARIN GEBELĠĞĠ ÖNLEYĠCĠ YÖNTEMLERĠ KULLANMA VE TERCĠH ETME NEDENLERĠ * Gülendam KARADAĞ 1 Hatice Serap KOÇAK 2 Mualla YILMAZ 3 ÖZET AraĢtırma 15-49 yaģ evli kadınların gebeliği önleyici yöntemleri
DetaylıT.C. BĠNGÖL ÜNĠVERSĠTESĠ REKTÖRLÜĞÜ Strateji GeliĢtirme Dairesi BaĢkanlığı. ÇALIġANLARIN MEMNUNĠYETĠNĠ ÖLÇÜM ANKET FORMU (KAPSAM ĠÇĠ ÇALIġANLAR ĠÇĠN)
ÇALIġANLARIN MEMNUNĠYETĠNĠ ÖLÇÜM ANKET FORMU (KAPSAM ĠÇĠ ÇALIġANLAR ĠÇĠN) Düzenleme Tarihi: Bingöl Üniversitesi(BÜ) Ġç Kontrol Sistemi Kurulması çalıģmaları kapsamında, Ġç Kontrol Sistemi Proje Ekibimiz
Detaylı2013 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması
2013 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması İleri Analiz Çalışması Sonuçları Toplantısı İSTEYEREK VE KENDİLİĞİNDEN DÜŞÜKLERİN YAYGINLIĞI VE DÜŞÜKLERİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Dr. Tuğba Adalı Doç. Dr. Alanur Çavlin
Detaylı14 Kasım Dünya Diyabet Günü. Kadınlar ve Diyabet: Sağlıklı bir gelecek hakkımız
14 Kasım Dünya Diyabet Günü Kadınlar ve Diyabet: Sağlıklı bir gelecek hakkımız 14 Kasım Dünya Diyabet Gününe ilişkin Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Endokrinoloji Bilim Dalımızın bilgilendirme metni:
DetaylıAile Planlaması Polikliniğine Başvuran Hastalarda Gebelikten Korunma Yöntemlerinin Değerlendirilmesi
ORIGINAL RESEARCH / ORİJİNAL ARAŞTIRMA 2013 Aile Planlaması Polikliniğine Başvuran Hastalarda Gebelikten Korunma Yöntemlerinin Değerlendirilmesi Evaluation of Contraception Methods of Patients Attending
DetaylıMADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı; çalıģanlara verilecek iģ sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin usul ve esaslarını düzenlemektir.
ÇALIġANLARIN Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ EĞĠTĠMLERĠNĠN USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELĠK BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı; çalıģanlara verilecek iģ
DetaylıİLK TRİMESTERDE PROGESTERON. Dr. Tuncay Nas Gazi Üniversitesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim
İLK TRİMESTERDE PROGESTERON Dr. Tuncay Nas Gazi Üniversitesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Progesteron Gebeliğin oluşumu ve devamında çok önemli bir hormondur Progestinler Progesteron (Progestan
DetaylıHEMODĠYALĠZ HASTALARININ UMUTSUZLUK DÜZEYLERĠ
HEMODĠYALĠZ HASTALARININ UMUTSUZLUK DÜZEYLERĠ *Derya BaĢaran ** Özlem ġahin Altun *Diaverum Özel Merzifon Diyaliz Merkezi **Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Psikiyatri HemĢireliği AD GİRİŞ
DetaylıAİLE PLANLAMASI. AP, ailelerin istedikleri zaman, istedikleri sayıda çocuk sahibi olabilmeleri için sunulan hizmetlerin tümüne verilen isimdir.
AİLE PLANLAMASI AP, ailelerin istedikleri zaman, istedikleri sayıda çocuk sahibi olabilmeleri için sunulan hizmetlerin tümüne verilen isimdir. AP nin AMAÇLARI NELERDİR? * Çiftlere gebeliği önleyici yöntemler
DetaylıEndometriozis. (Çikolata kisti)
Endometriozis (Çikolata kisti) Bugün Neler Konuşacağız? Endometriozis Nedir? Belirtileri Nelerdir? Ne Sıklıkta Görülür? Hangi Sorunlara Neden Olur? Nasıl Tanı Konur? Nasıl Tedavi Edilir? Endometriozis
Detaylı