HZ. MUHAMMED N PEYGAMBER OLARAK

Transkript

1 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :03:56

2 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:55

3 10 HAR TA VE RES MLER 13 ÖN SÖZ 19 G R Ç NDEK LER HZ. MUHAMMED N PEYGAMBER OLARAK GÖNDER LD ORTAM Co rafî Durum Siyasî Durum 20 a- Kuzey Arabistan 24 b- Güney Arabistan 27 c- Hicaz Bölgesi Sosyal ve Kültürel Durum 33 a- Nüfus Yap s 35 b- Kabile Hayat 40 c- Aile Yap s 41 d- Baz Âdetler ve Uygulamalar 42 e- Ahlâk 43 f- Edebiyat ve Yaz Ekonomik Durum Dinî Durum 48 a- Yahudilik 48 b- Hristiyanl k 49 c- Mecusîlik 50 d- Sâbiîlik 51 e- Putperestlik 56 f- Hanî ik PEYGAMBERL NE KADAR HZ. MUHAMMED Ailesi Do umu, Çocuklu u ve Gençli i Hz. Hatice ile Evlili i Kâbe Hakemli i 5 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:55

4 Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaji Hz. Muhammed in Peygamberlikten Önceki Hayat n n ve Ki ili inin Temel Özellikleri 74 a- Yetim ve Fakir Olarak Büyümesi 75 b- Ümmî Olu u 77 c. Ticaretle Me gul Olu u 77 d- Çobanl k Yapmas 79 e- Toplum çindeki Yeri ve Çevresi 79 f- Güvenilir Olu u 80 g- Ahlâk 80 h- Dinî Hayat PEYGAMBERL N MEKKE DÖNEM Hz. Muhammed in Peygamber Olarak Görevlendirili i slâm a Davet ve lk Müslümanlar Mü riklerin Tepkisi Mü riklerin Uzla ma Tekli eri Muhalefet Sebepleri Hz. Hamza ve Hz. Ömer in Müslüman Olu lar Habe istan a Birinci Hicret Habe istan a kinci Hicret Hâ imo ullar na Boykot Hüzün Y l Sakif Kabilesini Ziyaret srâ ve Mi rac Akabe Bîatlar Hz. Peygamber in Mekke Dönemindeki Mesaj na Toplu Bir Bak H CRET VE MED NE DE SLÂM TOPLUMUNUN OLU UMU Hicret Hicret Esnas nda Medine Kurumsalla ma Sürecinin Ba lamas 134 a- Mescid-i Nebevî ve Hz. Peygamber Döneminde Di er Mescitler 140 b- Suffe 140 c- Yeni Bir Karde lik Sistemi 143 d- Birarada Ya ama Tecrübesi Hicretin lk Y llar nda Di er Baz Önemli Geli meler 6 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:55

5 İÇİNDEKİLER HZ. MUHAMMED N SLÂM A VE MÜSLÜMANLARA YÖNEL K SALDIRILARLA MÜCADELES Mü riklerle li kiler 148 a- Hz. Peygamber, Bar ve Sava 151 b- lk Seriyyeler ve Gazveler 155 c- Bedir Sava (2/624) 168 d- Bedir ile Uhud Sava lar Aras nda Mü riklerle li kilerde Baz Geli meler 169 e- Uhud Sava (3/625) 179 f- Uhud le Hendek Sava Aras nda Mü riklerle li kilerde Birtak m Geli meler 184 g- Hendek Sava (5/627) 192 h- Hendek Sava ile Hudeybiye Bar Aras nda Mü riklerle li kiler 196 i- Hudeybiye Bar Antla mas (6/628) 203 k- Hudeybiye Bar Antla mas le Mekke nin Fethi Aras nda Mü riklerle li kilerde Geli meler 206 l- Mekke nin Fethi (8/630) 214 m- Huneyn - Evtas Sava lar ve Taif Ku atmas (8/630) 219 n- Mü riklerle li kilerde Son A ama (9/631) Yahudilerle li kiler 221 a- Genel Bilgiler 223 b- Kaynukâo ullar n n Medine den Ç kar lmas (2/624) 224 c- Nadîro ullar n n Medine den Ç kar lmas (4/625) 227 d- Kurayzao ullar Olay (5/627) 229 e- Hayberin Fethi (7/628) Hristiyanlarla li kiler 236 a- Genel Bilgiler 237 b- Mûte Sava (8/629) 241 c- Tebük Seferi (9/630) 245 d- Necran Hristiyanlar TANITIM FAAL YETLER VE SLÂM IN YAYILI I Giri slâm a Davet Mektuplar slâm n Yay lmas Aç s ndan Heyetlerin Önemi HZ. MUHAMMED N ÖRNEK K L NDEN KES TLER Davetçili i Do rulu u Lüzumsuz Davran lar Kar s nda Tutumu 7 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

6 Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaji Nezâketi Hayata yimser Bak Alçak Gönüllülü ü A r l klar Kar s ndaki Tutumu Güvenilir Olu u Adaleti Ho görüsü Cömertli i Yeniliklere Kar Tutumu HZ. MUHAMMED N A LE HAYATI Aile Reisi Olarak Hz. Muhammed Evlilikleri Çocuklar HZ. MUHAMMED VE DARE darede Hz. Peygamber in Yeri darî Kurumlar 298 a- Valilik ve Vilayetlerin daresi 300 b- Hac Emîrli i 300 c- Elçilik 301 d- Kâtiplik 301 e- Adlî ler 303 f- Askerî Te kilat EKONOM K FAAL YETLER Hz. Peygamber ve Çal ma Ekonomik Düzenlemeler SOSYAL VE KÜLTÜREL FAAL YETLER Toplum Yap s E itim ve Ö retim Aile Bayram Kutlamalar, E lence ve Dü ünler T p ve Sa l k Edebiyat 326 a- Hitabet 8 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

7 İÇİNDEKİLER 328 b- iir Yaz Çevre HZ. MUHAMMED VE BAZI TOPLUM KES MLER Çocuklar Gençler Ya l lar Kad nlar Yetimler, ehit Aileleri ve Gaziler Fakirler Özürlüler Köleler TOPLUMSAL SORUNLAR KAR ISINDA HZ. MUHAMMED htilaf ve Çeki meler iddet Zararl Al kanl klar ve Ahlâkî Sorunlar Do al Olaylar ve Afetler Hurafeler/Bat l nan lar HZ. MUHAMMED N SON GÜNLER VE VEFATI Hz. Peygamber in Vefat ndan Önce slâmiyetin Geni leme Durumu Veda Hacc (10/632) Hz. Peygamber in Vefat ndan Önce Baz Geli meler Hz. Peygamber in Vefat Hz. Peygamber in Miras 400 Hz. Peygamber in Geçim Kaynaklar Ana Hatlar yla unlard r: Hz. Peygamber in Medine Dönemi ndeki Mesaj na Toplu Bir Bak 404 SON SÖZ 409 B BL YOGRAFYA 419 NDEKS 9 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

8 HAR TA VE RES MLER 1. slâm n do du u s rada Arap Yar madas ve çevresindeki devletler (Mu nis ten i lenerek), Sayfa: Arap Yar madas nda kabileler ( brahim Sar çam), Sayfa: Mekke-Medine yolu-hicaz- am-irak-yemen yollar (Mu nis ten i lenerek), Sayfa: slâm öncesi dönemde Arap Yar madas nda me hur putlar (Mu nis ten i lenerek), Sayfa: Eskiden Zemzem Kuyusu ndan su çekme sistemi (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Hz. Peygamber in süt annesinin kabilesinin yurdundan görüntüler (foto:a. Si ), Sayfa: Busrâ dan görüntüler (foto: Fatih Erkoço lu), Sayfa: Hz. Peygamber döneminde Mekke (Mu nis ten i lenerek), Sayfa: Mekke de Hz. Peygamber in koyun güttü ü bölgeden görüntüler (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Hira da n n genel görünü ü (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Hira ma aras ndan bir görünü (foto: Mehmet Özdemir), Sayfa: Mekke de Ebû Kubeys da ve Safâ dan bir görünü (foto: Ali Erkaya), Sayfa: Habe istan a hicret ( brahim Sar çam), Sayfa: Hz. Peygamber in Taif ten dönerken dinlendi i ve kendisine üzüm ikram edilen bahçeden bir görünü (foto: Mehmet Özdemir), Sayfa: Akabe bîatlar n n yap ld alandan bir görünüm (foto: Ali Erkaya), Sayfa: Sevr ma aras n n d tan görünü ü (foto: Ali Erkaya), Sayfa: Sevr ma aras n n içinden bir görünüm, Sayfa: Sevr ma aras ndan Hira n n görünü ü (foto: Ali Erkaya), Sayfa: Hz. Peygamber in hicret s ras nda takip etti i yol (Mu nis ten i lenerek), Sayfa: Hz. Peygamber in Hicret esnas nda Kubâ dan Benî Mâlik b. Neccâr yurduna intikali (Mu nis ten i lenerek), Sayfa: HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

9 Harita ve Resimler 21. Hicretten önce Medine (Mu nis ten i lenerek), Sayfa: Mescid-i Nebevî nin plân (Creswell den i lenerek), Sayfa: Hz. Peygamber döneminde Mescid-i Nebevî nin bir illüstrasyonu (resim taslak çizimi: Prof. Dr. Nusret Çam), Sayfa: lk seriyyeler (Ömerî den i lenerek), Sayfa: Batn- Nahle olay n n gerçekle t i bölgeden bir görüntü (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Bedir Sava (Mu nis ten i lenerek), Sayfa: Bedir ehitli i (foto: Ali Erkaya), Sayfa: Uhud Sava (Mu nis ten i lenerek), Sayfa: Önde Okçular Tepesi, arkada Uhud da ndan bir görünüm (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Uhud da ve Uhud Sava n n yap ld alan n Okçular Tepesi nden genel görünü ü (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Uhud da nda Hz. Peygamber ve arkada lar n n s nd mekândan bir görünü (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Bi r-i Maûne ve Recî olaylar (Ömerî den i lenerek), Sayfa: Recî olay n n meydana geldi i alandan bir görüntü (Ömerî, s. 226 ), Sayfa: Recî olay n n meydana geldi i alandan bir ba ka görüntü (Ömerî, s. 226 ), Sayfa: Hendek Sava esnas nda Hz. Peygamber için bir Türk çad r kurulmu tu, Sayfa: Hendek Sava nda Müslümanlar n karargâh kurdu u alandan bir görünüm (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Hendek Sava (Mu nis ten i lenerek), Sayfa: Hudeybiye Seferi ( brahim Sar çam), Sayfa: Hudeybiye Bar n n yap ld alandan bir görüntü (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Hudeybiye Bar n n yap ld alandan bir ba ka görüntü (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Mekke nin Fethi ne giderken ordunun konaklad Merru z-zahrân dan bir görüntü (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Mekke nin Fethi ne giderken ordunun konaklad Merru z-zahrân dan bir ba ka görüntü (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Merru z-zahrân dan hareket eden slâm ordusunun geçti i dar bo az n 11 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

10 Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaji Mekke yönünden görünü ü (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Mekke nin Fethi (Mu nis ten i lenerek), Sayfa: Huneyn de slâm ordusuna pusu kurulan bölgeye do ru ilerleyen yol (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Huneyn Sava n n meydana geldi i alandan bir görünü (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Huneyn ganimetlerinin topland Ci râne den bir görüntü (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Huneyn ganimetlerinin topland Ci râne den bir ba ka görüntü (foto: brahim Sar çam), Sayfa: Hayber in Fethi (Mu nis ten i lenerek), Sayfa: Son muhacir ka lesinin Habe istan dan dönü ü ( brahim Sar çam), Sayfa: Mûte Seferi, Sayfa: 240; Mute Sava n n meydana geldi i bölgeden görüntüler (foto: Fatih Erkoço lu), Sayfa: Tebük Seferi, Sayfa: Hz. Peygamber in slâm a davet mektubu gönderdi i bölgelerden baz lar ( brahim Sar çam), Sayfa: Arafat ta Cebel-i Rahme de hac lar (20. yüzy l ba lar, Betenûnî, s ), Sayfa: Mina da çad rlara yerle mi hac lar (20. yüzy l ba lar, Betenûnî, s ), Sayfa: Hac mevsiminde Mescid-i Haram da namaz (20. yüzy l ba lar, Betenûnî, s ), Sayfa: Medine de konaklayan hac ka lesi (20. yüzy l ba lar, Betenûnî, s ), Sayfa: Veda Hacc (Mu nis ten i lenerek), Sayfa: Hz. Peygamber in kabrinin Ravza-i Mutahhara daki duru u, Sayfa: Hz. Peygamber, Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer in medfun bulundu u Ravza-i Mutahhara dan bir görünü, Sayfa: HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

11 ÖN SÖZ Bu çal may kaleme almaktaki amac m z, Hz. Muhammed (s.a.s.) in hayat n gerçekleri içinde do ru bir ekilde tan t lmas n ve anla lmas n sa lamak; onun evrensel niteli e sahip olan faaliyetlerini, davran lar n ortaya koymak ve belli ba l konulara yakla m n yans tmakt r. Hz. Muhammed (s.a.s.) in do ru ve iyi anla lmas ve tan t lmas n n önemi ortadad r. Çünkü onun hayat, slâmî hükümlerin ve de erlerin ya ant haline dönü tü ü ve mü ahhas hâle geldi i aland r. yi tan nmas do ru bir ekilde örnek al nmas na vesile olaca gibi, yanl tan nmas ve anla lmas ise, dinin tahrifine yol açabilecek ölçüde zararl uygulamalar n hayata geçirilmesine ve ak mlar n do mas na sebep olabilir. slâm n hedefi Peygamber in do ru anla lmas yla ve do ru örnek al nmas yla gerçekle ebilir. Ayr ca, Hz. Peygamber daima Kur an- Kerim in ruhuna uygun hareket etti i için onun anla lmas, Kur an- Kerim in anla lmas na yard mc olacakt r. nsanl n her zaman ve mekanda Hz. Peygamberin tebli etti i lâhî mesaja ve onun hayata geçirilmi ekli olan örnek ki ili ine ve rehberli ine ihtiyac bulundu unu da burada belirtelim. Çünkü bu mesaj, insanlar n can, mal ve rz güvenli ini korumak ba ta olmak üzere toplumun en önemli meselelerini kapsamaktad r. Burada çal mam z haz rlarken ba vurdu umuz kaynaklar ve takip etti imiz metot hakk nda, ayr nt ya girmeksizin, ana hatlar yla bilgi vermek istiyoruz. Kaynaklar m z n ba nda Kur an- Kerim gelmektedir. Hz. Peygamber in hayat, Kur ân- Kerim den ba ms z dü ünülemez. Onda Peygamberimiz dönemindeki sava lar, antla malar, Yahudilerle, Hristiyanlarla, münâf klarla ve bedevîlerle ili kiler, hicret, Hz. Peygamber in hayat ve e leri, be erî ve rûhî yönü, peygamberli i, yetki ve sorumluluklar, kendisine yönelik uyar lar, teselliler vb. konularda bol miktarda bilgiler yer almaktad r. O nedenle kaynaklar m z n ba nda Kur an- Kerim e yer verdik. Çünkü Vâk dî ve bn Hi âm gibi en eski siyer müellifleri bile bu hususu ihmal etmemi ler, kitaplar nda pek çok olay n ve özellikle gazvelerin Kur an- Kerim e yans mas konusuna özel bölümler ay rm lard r. Biz de bir konuyu ele al rken Kur an- Kerim in o konuyla ilgili âyet veya sûrelerinden geni ölçüde faydaland k. Ço u zaman âyetlerin tam meâli yerine ifade etti i anlam vermeyi tercih ettik. kinci temel kayna m z hadis külliyât d r. Bu kitaplarda Hz. Peygamber in hayat n n ve ki ili inin tüm yönleriyle ilgili olan, hattâ siyer-me âzî ve genel 13 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

12 Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaji tarih kitaplar nda bulunmayan bilgiler yer almaktad r. Hadisleri kullan rken de metnin tam çevirisi yerine ço u defa ifade etti i anlam vermeyi tercih etti imizi burada belirtmek istiyoruz. Kur an- Kerim ve hadis kitaplar n n d nda en eski siyer-me âzî kitaplar yla, genel tarih kitaplar n n ilgili bölümleri ba l ca kaynaklar m z olu turmaktad r. Bu arada, en eski sîre müelliflerinden Mûsa b. Ukbe nin eserinden istifade eden bn Abdilber, bn Seyyidinnâs ve ayn zamanda olaylar mükemmel bir ekilde tasvir eden Makrîzî gibi muahhar müelliflerin siyerle ilgili kitaplar ndan istifade etmeyi de ihmal etmedik. Bu kaynaklar önemlidir. Çünkü Mûsa b. Ukbe nin kitab ad geçen müellifler taraf ndan kullan lm, ancak daha sonra kaybolmu tur. Ayr ca, klasik kaynaklar m zdaki bilgilerin günümüzle ba lant s n daha iyi kurabilmek amac yla, Ali zzetbegoviç ve Câbirî gibi yak n tarihimizin ünlü dü- ünürlerinin de erlendirmelerini de gözard etmedik. Bu arada, son zamanlarda Hz. Peygamber in hayat n veya hayat n n ve ahsiyetinin çe itli yönlerini ele alan k ymetli ara t rmalar yap ld n da belirtmek gerekir. Bu sahadaki k ymetli tebli leri ihtiva eden Türkiye Diyanet Vakf n n düzenledi i Kutlu Do- um Sempozyumlar n ve Ebedî Risâlet Sempozyumu nu burada örnek olarak hat rlatmak isteriz. Ayr ca Mevlânâ iblî ve Muhammed Hamidullah gibi ciddi ara t rmac lar n eserlerini ve bu arada farkl bak aç lar n yans tmak amac yla Hz. Muhammed (s.a.s.) hakk nda Bat literatüründe yer alan ara t rmalar ihmal etmedik. Bu eserleri kullan rken gerekli gördü ümüz durumlarda okuyucuyu ayd nlatmak amac yla at fta bulundu umuz ara t rmalar hakk ndaki kanaatimizi dipnotlarda k saca verdik. Keza, özellikle baz k s mlar kaleme al rken, ça da yazarlar n konumuzla ilgili görü lerini de dikkate ald k. Çal mam z bir tart malar dizisi haline getirmek istemedik. O nedenle ça da siyer yazarlar n n eserlerinde gördü ümüz ve bizce hatal olan hususlara cevap yeti tirmek gibi bir hedefimiz olmam t r. Kaynaklar m z hakk nda bu k sa bilgiyi verdikten sonra çal mada takip etti- imiz metotla ilgili olarak da baz aç klamalarda bulunmak istiyoruz. Hedefimiz Hz. Peygamber in hayat n, faaliyetlerini ve örnek al nmas gereken ki ili ini ortaya koymakt r. Ancak, Kur an- Kerim, hadis kitaplar ve slâm tarihinin ilk kaynaklar ndaki gerçek peygamber tasviri ile, tarihin seyri içinde, zamanla halk n muhayyilesini besleyen, özellikle baz edebî eserlerdeki peygamber anlay aras nda ciddî farklar bulundu u bir hakikattir. kinci grupta yer alan mesela Ahmed Mür id Efendi nin (ö. 1761) Ahmediyye adl eseri ve Muhammed Bîcan n Muhammediyye gibi baz kitaplar n, halktaki peygamber sevgisini geli tirmeye yönelik olumlu katk s ndan bahsedilebilir. Ancak, ad geçen eserlerde oldu u gibi, bu tür kitaplarda, uydurma hadis mecmualar nda bile bulunmayan ve Hz. 14 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

13 ÖN SÖZ Peygamber in sahih sünnetiyle tamamen çeli en rivayetler de yer almaktad r. Uydurma rivayetlerin ya da zaman içerisinde ya ayan kültürün bir parças haline dönü en edebî tasvirlerin, gerçek hayat n ve örnek al nabilecek davran lar n yerini almamas gerekti i aç kt r. Bu tür rivayetlerin zaman zaman ana kaynaklarda da yer ald n belirtmek gerekir. Kaynaklarda zaman zaman Hz. Peygamber e be er üstü vas flar yükleyen, onun ahs n ve hayat n insanüstü özelliklerle süslemeye çal an rivayetler yer almaktad r. Oysa bu rivayetler Peygamber i tan ma bak m ndan elveri li olmad gibi, hem tarihî gerçeklere uygunluk ve hem de rivayet kriti i aç s ndan do ru de ildir. Ara t rmam zda, ciddî bulmad m z bu tür rivayetlere yer vermemeye çal t k. Kur an- Kerim i, Hz. Peygamber in hayat n ve ahlâkî ki ili ini bir bütünlük içerisinde dikkate alarak bunlara ters dü en rivayetleri kullanmad k. Hurafeden ve efsaneden ar nm duru bir metin haz rlamaya gayret ettik. Olaylar do ru bir ekilde tespit etmeye çal t k. Her eyden önce çal mam z, genel kabul gören, do ru ve sa lam kabul etti imiz rivayetleri esas alarak haz rlad k. Okuyucunun kayna a müracaat n kolayla t rmak amac yla konuyla ilgili bilgileri ald m z yerleri dipnotta verdik. Dipnotlarda çok say da, bazen yirmi veya otuz kadar kayna kaydetmek mümkün olmakla beraber, çal mam z bir dipnot y n hâline getirmemek için, konu hakk nda geni ve doyurucu bilgi veren en eski iki veya üç temel kayna n, ayet varsa bir veya iki ara t rman n ad n kaydetmekle yetindik. Bununla birlikte, faydaland m z kaynaklar n tümünü Bibliyografya da vermeyi ihmal etmedik. E er ele ald m z olayla ilgili ikinci derecede sa lam olabilece ine ihtimal verdi imiz bilgiler varsa, bunlar gerekli gördü ümüz durumlarda dipnotta kayna n göstermek suretiyle metinde kaydettik. Yine gerekli gördü ümüz yerlerde rivayetler ve olaylar üzerinde yapm oldu umuz tahlilleri kaydetmenin kitab n hacmini art raca n ve okuyucuyu yoraca n dü ünerek, tercih etti imiz bilgileri vermekle yetindik. Bir ba ka ifade ile, akademik tart malardan genellikle uzak durduk ve ihtilafl konulardaki görü leri kaydetmedik. ayet tart malara yer vermi olsayd k metni iki kat geni letmi olurduk. Bununla birlikte, akademik zihniyetten uzakla mamaya çal t k. Çal mam zda her olay günümüze ta ma gayreti içinde bulunmad k; asl nda buna imkan da yoktur. Ancak aktüel hâle getirilmeye müsait olanlar güncelle tirdik. Temel hareket noktam z bu olmakla birlikte, faaliyetler bir bütün olarak verilmedi i takdirde pek çok meselenin kapal kalabilece i dü üncesinden hareketle Hz. Peygamber in hayat n n ve faaliyetlerinin bütününü vermeye çal t k. O nedenle Hz. Peygamber in, dönemin artlar içinde cereyan eden ve tarihsel nitelik ta yan faaliyetlerini de ortaya koymaya çal t k. Nitekim kimi zaman, 15 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

14 Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaji tarihsel bir olgu olan bir sava ta bile tarihin her döneminde kar la labilecek unsurlar bulunabilmekte ve o olay yorumlamak suretiyle evrensel ilkeler ç karmak mümkün olabilmektedir. Ayr ca okuyucu o sava la ilgili bilgileri okurken kendisini Hz. Peygamber e yak n hissedebilmektedir. Kitapta Do al Olaylar ve Afetler, Hurâfeler ve Bât l nan lar gibi ço u ba l klar günümüz artlar dikkate al narak at lm, malzeme yeni bir tarzda tasnif edilerek yorumlu bir ekilde sunulmaya çal lm t r. Okuyucuya ayr ca ça m zda olumlu ve olumsuz olarak geli en de erlerin Hz. Peygamber in sahip oldu u ve uygulama alan na koydu u de erlerle mukayesesini yapma imkan verilmi tir. Metin içinde Hz. Peygamber in uygulama alan na koydu u de erlerin günümüz de erleriyle mukayesesine her zaman te ebbüs etmedik. Mukayesenin okuyucu taraf ndan tabîî bir ekilde yap lmas n n daha uygun olaca n dü ünerek, uygulamalar ve de erleri ortaya koymakla yetindik. Önemle üzerinde durmaya çal t m z bir ba ka husus da, Hz. Peygamber in sava lar d ndaki faaliyetlerine, malzemenin elverdi i ölçüde gerekli yeri ay rmak olmu tur. Hz. Peygamber in hayat n n ve faaliyetlerinin ele al nd bir eserde, onun sava lar d ndaki faaliyetlerine gerekli yer ayr lmal d r. Bir ba ka deyi le Hz. Peygamber, sadece veya a rl kl olarak yapt sava larla tan t lmamal d r. Aksi takdirde, okuyucuda, Hz. Muhammed (s.a.s.) hakk nda, sanki yaln zca be -alt defa sava yapmak üzere gönderilmi eklinde yanl bir Peygamber imaj hâs l olmaktad r. Oysa bizim ula t m z sonuca göre, kaba bir hesapla, Hudeybiye seferi ve Veda Hacc hariç, Hz. Peygamber in gazvelerde geçirdi i zaman n toplam -yolda geçen zamanlar dahil- ancak bir y ldan biraz fazla (1.3 y l) bir süreyi kapsar. Ayr ca çarp ma meydana gelen gazvelerin, yani sava lar n say s da bütün gazvelerin toplam n n üçte birini geçmez. O takdirde bu oran n daha dü ük, di er bir deyi le Hz. Peygamber in hayat nda sava lar n yerinin daha da az yer tuttu u görülecektir. Sava meydana gelen gazvelerde geçen süre, yirmi üç y ll k peygamberlik süresinin yüzde ikisi, tüm Medine döneminin ise yüzde dördü civar ndad r. Bununla birlikte bu gazvelerde de onun hayat n n sadece sava tan ibaret olmad n, bu s k nt l devrelerde belki çok önemli davran modellerinin görülmesinin mümkün olabildi ini de belirtmek gerekir. O halde, gazveler d nda kalan zamanlarda Peygamberimiz nelerle me gul olmu tur? Onun sava lar d ndaki faaliyetleri, âdil, bar ç, çevreci vs. kimli i ile de tan t lmas gerekir. te, malzemelerde hiçbir abartma ve zorlamaya gitmeksizin onun gazveler d ndaki faaliyetlerine, hak etti i yeri bu eserde ay rmaya çal t k. Bunu ilk olarak kendimiz yapt m z iddias nda da de iliz. Ara t rmalar bir yana, en eski müelliflerimizden bn Sa d, Hz. Peygamber in 16 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

15 ÖN SÖZ hicretten sonraki ilk faaliyetlerini verdikten sonra ve gazvelere geçmeden önce, onun slâm a davet amac yla gönderdi i elçiler ve mektuplarla, Medine ye gelen heyetler hakk nda geni bilgiler vermektedir. Ad geçen müellifin bu iki konuda verdi i bilgiler, eserinde geni yer tutmaktad r. Ayn durumu muahhar kaynaklar m zdan âmî nin eserinde de görmek mümkündür. Biz de bunun önemini dikkate alarak Hz. Peygamber in Mekke dönemindeki daveti ve onun bütün hayat n içeren davetçi ki ili i hakk nda verdi imiz bilgiler d nda, Medine döneminde slâm tan tma ve yayma faaliyetleri ne ayr bir bölüm ay rd k; mektuplar ve heyetlerle olan ili kileri bu bahiste de erlendirdik. Kitab m z klasik tarzda Hayat, Ki ili i gibi iki veya üç temel bölüme ay rma yerine, birbiriyle ba lant l konular ardarda s ralayarak ana ba l klar alt nda haz rlad k. Hicret e kadarki k sm kronolojik olarak vermek daha uygun oldu undan o dönem için bu metodu uygulad k. Fakat Medine dönemini ele al rken konular sistematik bir ekilde sunduk. Kendi içinde kronolojik olarak i lemeye müsait olan Hz. Muhammed (s.a.s.) ve Mü rikler ve Hz. Muhammed (s.a.s.) ve Hristiyanlar gibi bölümleri de o ekilde yazd k. Bunun yan nda bölümler aras ndaki ba korumaya ve birinden di erine yumu ak geçi yapmaya özen gösterdik. Duru, anla l r ve ak c bir üslup kullanmaya ve genel kabul gören yaz m kurallar na uymaya çal t k. Co rafya, tarihe yard mc bilim dallar ndan birisidir; hatta baz ara t rmac lar co rafyaya dayanmayan tarih bilgisinin romandan ibaret oldu unu söylerler. Hz. Peygamber in hayat n n, hatta Kur an ve sünnetin iyi anla labilmesi için de, onun ya ad ve faaliyetlerini gerçekle tirdi i mekanlar n iyi bilinmesi gerekmektedir. Sözgelimi Kur an da Peygamber in han mlar ndan bir ey istedi iniz zaman perde arkas ndan isteyin buyrulmaktad r. Burada perdeden maksat Hz. Peygamber in han mlar n n odalar n n kap s na, kap yerine as lan perdedir. Çünkü bu odalar n ah ap kap s yoktu ve kap aç kl kilim veya kuma perde ile kapat l yordu. te âyette, Hz. Peygamber in han mlar ndan bir ey istenirken, tek odadan ibaret olan bu özel hayat alan n n kap s na as lm olan perdenin aç lmamas emredilmektedir. Yoksa han mlar n veya Hz. Peygamber in e lerinin arada bir perde bulunmadan kimseyle muhatap olamayaca eklinde bir anlam bulunmamaktad r. O nedenle Hz. Peygamber in ya ad ortam n yap s n n bilinmesi önemlidir. Çal mam zda imkanlar ölçüsünde görsel malzeme kullanmaya çal t k; konular n daha iyi anla lmas n sa lamak amac yla mekanlar tan t c resim, harita ve ekillere yer verdik. Haritalar n büyük k sm n Hüseyin Mu nis in Atlasu Târîhi l- slâm adl eserinden i leyerek haz rlad k. Harita ve resimlerin listesini ve kaynaklar n çindekiler bölümünden sonra verdik. 17 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

16 Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaji Çal mam z temel kaynaklarda Hz. Muhammed (s.a.s.) in faaliyetlerini, sözlerini ve davran lar n izlemek suretiyle kaleme ald k. Ba l klar tespit ederken ve olaylar i lerken onu merkez ald k ve onun davran lar n yans tan malzemeyi de erlendirmeye çal t k. Hedefimiz Hz. Muhammed (s.a.s.) in tarihî ki ili ini, bu ki ilik çerçevesinde gerçekle tirdi i faaliyetleri ve örnek davran lar n bugünkü ku a a en do ru bir ekilde aktarmaya gayret göstermek ve onun ahs nda slâm anlatmaya çal makt r. Bununla birlikte, her eyi eksiksiz bir ekilde ortaya koydu umuz iddias nda bulunmad m z da burada ifade etmek istiyoruz. Ülkemizde Hz. Peygamber le ilgili olarak yap lan çal malara mütevazi bir katk da bulunabilirsek kendimizi mutlu hissedece iz. Çal malar m esnas nda katk da bulunan hocalar ma, meslekta lar ma; kutsal topraklardaki incelemelerim esnas nda Mekke ve çevresinde yer alan baz tarihî mekanlar görüntülememe yard mc olan Dr. Necati Öztürk e ve di er dostlara te ekkürü borç bilirim. Prof. Dr. brahim Sar çam Ankara HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

17 G R HZ. MUHAMMED N PEYGAMBER OLARAK GÖNDER LD ORTAM Hz. Peygamber in hayat, ki ili i ve faaliyetleri ile ilgili bölümlere geçmeden önce, onun içinde do du u, yeti ti i, kendisine peygamberlik görevinin verildi i ve slâm tebli etti i ortam n co rafî, etnik, sosyal, kültürel, ekonomik ve dinî yap s n n ortaya konulmas gerekir. Bu bölüm kaleme al n rken onun peygamberlik dönemindeki faaliyetlerinin daha iyi tan nmas na, anla lmas na ve temellendirilmesine yard mc olmak amaçlanm t r. Meselâ Arap Yar madas ndaki siyasî durum ele al n rken Hz. Peygamber in faaliyet gösterdi i ve ili ki kurdu u bölgelerdeki siyasî yap n n tespitine çal lm t r. 1- Co rafî Durum Arap Yar madas, özellikle Hicaz bölgesi, Hz. Peygamber in do du u, ya ad ve vefat etti i yer olmas dolay s yla slâm tarihi aç s ndan çok önemlidir. Arap Yar madas, Asya, Afrika ve Avrupa n n kesi ti i önemli bir noktada bulunur. Do uda Basra ve Umman körfezleri, güneyde Hint Okyanusu ve bat da K z ldeniz ile çevrilidir. Güneyde Bâbü l-mendeb Bo az ile Afrika dan ayr l rken, kuzeyde Süvey Kanal ile bu k taya birle ir. Arap Yar madas n n bat kesiminde, K z ldeniz k y s nda geni li i yer yer kilometreyi bulan dar bir k y ovas olan Tihâme yer al r. Tihâme nin do usunda Hicaz bulunur. Hicaz, am dan Necran a kadar uzanan da lar yer yer kesen vadilerden meydana gelir. Bölge, bat s nda yer alan Tihâme ile do- usundaki Necid i birbirinden ay rd için Hicaz ad n alm t r. Fakat genelde Hicaz denilince, Tihâme yi de içine alan geni bölge kastedilir. Mekke, Medine ve Taif, Hicaz n önemli ehirleridir. Hicaz n do usunda ve Arap Yar madas n n orta kesiminde Necid platosu yer al r. Necid in güneydo u kesiminde Yemâme bulunur. Yemâme ile birlikte Bahreyn e el- Arûd ad verilir. Necid platosu, kuzey, do u ve güneyden çöllerle ku at lm t r. Hicaz n ve Arap Yar madas n n bat kesiminin güneyinde Yemen vard r. Yemen bölgesinin kuzey k sm nda Necran, orta k sm nda San a ve güneyinde Taizz yaylalar me hurdur. Yemen in do usunda, da l k olan ve da l k oldu u kadar da vadilerle yar lm bölgeye Hadramut 19 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

18 Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaji ad verilir. Hadramut un ve hatta Arap Yar madas n n en do u k sm nda Umman yer al r. Umman n bat s nda ve kuzeybat s nda Irak hudutlar na kadar uzanan bölgeye Bahreyn veya Hecer ad verilir. Yar madan n kuzey kesiminde Nüfûd, güney kesiminde ise Rubu l-hâlî ad verilen çöller bulunur. Bu iki büyük çölü birbirine ba layan dar bir erit halinde Dehnâ Çölü vard r. Arap Yar madas n n Asya k tas ile birle en kuzey kesiminde, s n r te kil edecek co rafî bir unsura rastlanmad için kuzey s n r hakk nda farkl görü ler mevcuttur. Suriye ve Irak bölgelerini de Arap Yar madas ndan sayanlar vard r. Suriye ve Irak, co rafî aç dan Arap Yar madas ndan say lmasa bile, etnik aç dan say labilir. Çünkü slâm n do u undan önce bu bölgelerde Araplar oturuyorlard ; slâm n do du u s ralarda da Suriye ve Irak ta Araplar taraf ndan kurulmu devletler bulunuyordu. Bölgede çe itli Arap kabileleri ya amaktayd. slâm öncesinde, Hz. Peygamber döneminde ve daha sonra dört halife devrinde Müslümanlarla bu bölgelerin halk aras nda s k ili kiler bulunuyordu. slâm n do u una yak n tarihlerde Arabistan daki me hur ehirler unlard r: Mekke, Taif, Yesrib, Yenbû, Cüre, San a, Hicr, Hayber, Suhâr, Debâ, Dûmetülcendel, Fedek, Teymâ, Vâdi l-kurâ ve Maknâ Siyasî Durum slâm dan önce Arap Yar madas nda belli bir siyasî sistemin varl bilinmemektedir. Yar madan n tamam n hakimiyeti alt nda tutan merkezî bir idare mevcut olmam t r. Ancak yar madan n kuzey do usunda Hîreliler, kuzeybat s nda Gassâniler, güneyde Yemen de Sebe ve Himyer krall klar gibi devletler kurulmu tur. Di er yerlerde kabileler müstakil bir ekilde varl klar n sürdürmü lerdir. Himyerîlerin son dönemlerinin Mekke ile yak n alakas bulundu undan, kitab m zda Yemen de kurulan krall klar sonraya b rakmay dü ündük. O nedenle önce Kuzey Arabistan da kurulan devletleri ele alaca z. a- Kuzey Arabistan Nabatîler: M. Ö. IV. yüzy ldan m. 106 y l na kadar Filistin in güneyinde, Akabe Körfezi ile Lût Gölü aras ndaki Edom bölgesinde Nabatî Krall hüküm sürmü tür. Krall n merkezi önceleri, bugün bile harabeleri me hur olan Petra ehriydi. Daha sonra F rat nehri ile K z ldeniz aras nda geni bir alana yay lan Nabatîler, Kuzey Hicaz a bile hakim olmu lard r. Putperest olan Nabatîler, Roma mparatorlu u ile çöl aras nda bir tampon görevi üstlenmi lerdir. Bu arada 1. Bekrî, Mu cem Me sta cem, tah. Mustafa es-sakkâ, Beyrut 1983, I, 5-16; Philip Hitti, Siyâsî ve Kültürel slam Tarihi, çev. Salih Tu, stanbul 1995, I, 51 vd.; Kudret Büyükco kun, Arabistan, D A, III, HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

19 Hz. Muhammed in Peygamber Olarak Gönderildiği Ortam Arap Yar madas n n kuzeyi ile güneyi aras ndaki kervan ticaretini ele geçirerek zenginle mi lerdir. Roma mparatorlu u ile Nabatîler aras nda çe itli siyasal ve ekonomik sebepler yüzünden M.S. I. yüzy l n ikinci yar s nda anla mazl klar ç km, sonunda mparator Traianus (saltanat : M.S ) 106 y l nda Nabatî Krall na son vermi tir. Bununla birlikte Romal lar, Akabe Körfezi nin güneyine inememi lerdir. Bu nedenle Hicaz n kuzeyinde küçük bir Nabatî Devleti kal nt s bir müddet daha devam etmi tir. Nabatî tüccarlardan Yesrib e yerle enler olmu tur. Hatta Hz. Peygamber devrinde Medine de bir Nabat Pazar (Sûku n- Nabat) n n mevcut oldu u bilinmektedir. 2 Tedmürlüler: Ne zaman kuruldu u kesin olarak bilinemeyen, ancak M.Ö. I. yüzy ldan itibaren mevcut oldu u anla lan Tedmür Krall özellikle Nabatî Krall n n ortadan kalkmas yla geli mi tir. Krall n merkezi olan Tedmür ehri, am n 260 km. kuzeydo usunda ve F rat nehrinin 140 km. bat s nda yer al r. Tedmürlüler, zaman zaman Romal lar n sald r lar na maruz kalm lar, bazen de onlarla birle erek Sâsânîlere sald rm lard r. Son olarak Romal lar kar s nda yenilgiye u ram lard r. Roma mparatoru Orelyan, 273 y l nda ehre girerek ya ma ettirmi ve pek çok ki iyi öldürtmü tür. Tedmür, bu olaydan sonra bir daha toparlanamam ve ülkede ticaret gerilemi tir. Bundan sonra ehirde Hristiyanl k yay lmaya ba lam, slâm fetihlerine kadar üç yüz y ldan fazla Roma hakimiyetinde kalm t r. mparator Jüstinyen (saltanat : ), buray Araplara kar bir garnizon haline getirerek ehrin surlar n in a ettirmi ve bir de kilise yapt rm t r. Tedmür 634 y l nda slâm komutan Halid b. Velid e teslim olmu tur. 3 Gassânîler: Tedmür Krall n n M.S. III. yüzy l n sonlar na do ru gücünü kaybetti i s ralarda Kuzey Arabistan da iki devlet güçlenmeye ba lad. Bunlar, Me rib Baraj n n y k lmas üzerine güneyden kuzeye göç eden Araplar taraf ndan kurulmu olan Gassânîler ile Hîrelilerdir. Gassânîler, Roma mparatorlu u na ba l olarak Suriye de, Hîreliler de Sâsânîlere ba l olarak Irak ta hüküm sürmü ler ve slâm n do u una dek varl klar n sürdürmü lerdir. Aslen Kahtânîlere mensup olan ve y llar aras nda hüküm süren Gassânîler, III. yüzy l n ba lar nda Suriye taraflar na gelerek, Gassan suyu kenar na yerle tiler. Yerle tikleri yere nisbetle bunlara Gassânîler; reisleri Cefne ye nisbetle de Cefneo ullar, Cefne ailesi (Âlu Cefne) denilir. Gassânîler bir müddet sonra bölgeye hakim oldular; Romal lar n tesiri ile Hristiyanl kabul ettiler ve Bizans kültürünün etkisi alt na girdiler. slâm n do u una kadar Bizans 2. Corci Zeydan, el-arab Kable l- slam, tah. Hüseyin Mu nis, Kahire ts., 81-97; E. Honigman, Nabatîler, A, IX, 1-3; Ne et Ça atay, slam Öncesi Arap Tarihi ve Câhiliye Ça, Ankara 1971, s. 40 vd. ; Hitti, I, Corci Zeydan, el-arab, s ; Fr. Buhl, Tedmür, A, XII/1, 113; Hitti, I, HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

20 Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaji mparatorlu u nun uydusu olarak varl klar n devam ettirdiler. Romal lar güney s n rlar n hem bedevî ak nlar na, hem de Sâsânîlere kar koruyabilmek için Gassânîleri desteklediler. Gassânîler Hîrelilerle s k s k sava t lar. Suriye ve Filistin in y llar nda ran ah Hüsrev Perviz taraf ndan ele geçirilmesi ile birlikte Gassânîlerin çöktü ü ve gücünü kaybetti i görülmektedir. Bizansl lar n 628 de ranl lar ma lup ederek Suriye ve çevresini geri almas ndan sonra Gassânîler güçsüz ve önemsiz bir duruma dü tüler. Hz. Peygamber zaman nda Gassânîlerin siyasî bir bütünlü e sahip olmad anla lmaktad r. Hz. Peygamber in Gassânî emîrlerinden Hâris b. Ebû emir e slâm a davet mektubu gönderdi i bilinmektedir. Ayr ca Hz. Peygamber 8/629 y l nda Hâris b. Umeyr i ad tespit edilemeyen Busrâ emîrine elçi olarak göndermi ; Hâris, Gassanî emîrlerinden urahbil b. Amr taraf ndan Mûte de öldürülünce Mûte Seferi ni tertiplemi tir. Daha sonra da, Gassânîlerden gelebilecek sald r tehdidine kar Tebük Seferi düzenlenmi tir. Gassânîlerin son kral Cebele b. Eyhem dir. O, Yermük Sava nda (15/636) mparator Herakleios taraf ndan Bizans ordusu içinde yer alan on iki bin ki ilik Hristiyan Araplar n ba na komutan tayin edilmi ve Müslümanlara kar sava m t r. Yermük Sava nda Bizans ordusunun ma lup olmas, Gassânîlerin de sonunu getirmi tir. Cebel b. Eyhem in Yermük yenilgisi üzerine kabilesiyle birlikte kendi topraklar na çekilip Hristiyan olarak öldü ü söylendi i gibi; Müslüman oldu u ve Hz. Ömer e gelerek slâm kabul etti i; ancak bir müddet sonra irtidat ederek Bizans bölgesine gitti i de söylenmektedir. 4 Hîreliler: Kûfe nin yakla k be kilometre güneyinde yer alan ba kentleri Hîre ye nisbetle bunlara Hîreliler denildi i gibi, III. yüzy lda güneyden gelen Lahm kabilesine mensup olduklar için Lahmîler de denilmektedir. Sâsânîlerin uydusu olan Hîreliler, bu devleti göçebe Araplar n sald r lar na kar korurlar, Bizans a tâbî bir krall k olan Gassânîlerle s k s k sava rlard. Hîrelilerin me hur krallar ndan birisi olan Numan b. Münzir (saltanat : ) Sâsânî hükümdar taraf ndan at ld hapishanede öldü. Hîre Krall bundan sonra do rudan Sâsânîlerin merkezine ba l bir valilik haline getirildi. Devlet ba kanl na Ta lib kabilesinden yâs b. Kabîsa, onun yan na da murak p olarak da ranl bir memur tayin edildi. Bu duruma öfkelenen Bekir b. Vâil kabilesi ile, Sâsânîler ve müttefikleri olan Hîreliler aras nda me hur Zû-Kâr Sava meydana geldi. Bu sava ta Sâsânîler yenildiler. Bundan sonra Hîre yine Sâsânîlere ba l olarak yönetildi. Tarihçiler son Hîre kral olarak Münzir b. Numan gösterirler. Münzir in idaresi Halid b. Velid in Irak fetihlerine kadar sürmü ve Hîre ehri 12/633 y l nda Ha- 4. Corci Zeydan, el-arab, s ; J. Schleifer, Gassânîler, A, IV, 718 vd.; Hitti, I, ; Mustafa Fayda, Cebele b. Eyhem, D A, VII, ; Ahmet A rakça, Gassânîler, D A, XII, HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

21 Hz. Muhammed in Peygamber Olarak Gönderildiği Ortam 23 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

22 Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaji lid b. Velid e sava lmadan cizye kar l nda yap lan bir antla ma sonucu teslim olmu, yap lan antla mada kendilerine can ve mal güvencesi verilmi, dinlerini rahatça ya ayabilecekleri hususu karara ba lanm t r. Mekke de oturan Kurey kabilesinin Hîre ile ticârî ili kileri vard. Meselâ, Mervan n babas Hakem b. Ebü l-as n Hîre den triyat getirip satt, Hz. Ömer in de slâm öncesinde Hîreli Ka b b. Adiy ile ortak ticaret yapt söylenmektedir. Arap Yar madas nda yaz n n Enbar dan Hîre ye geçti i, burada geli ti i ve yar madan n di er bölgelerine yay ld, hatta Mekke ye bile buradan geldi i bilinmektedir. Putperestlik, Hristiyanl k, Yahudilik, Mecusîlik, Maniheizm ve Mazdeizm in yayg n oldu u Hîre ye Nastûrî Hristiyanl erken dönemlerden itibaren girmeye ba lam t r. Hîreliler ba lang çta putperest idiler. Mazdek mezhebi onlar aras nda taraftar bulamam t r. Daha sonra buraya Hristiyanl k girmi tir. Hîre krallar n n ne zaman Hristiyanl kabul ettikleri hususunda farkl görü ler mevcuttur. Buran n IV. yüzy l n ba lar ndan itibaren bir piskoposluk merkezi oldu u bilinmektedir. Yine ayn yüzy l n ortalar nda Hîre de Nastûrî kilisesine mensup bir Hristiyan topluluk mevcuttu. VI. yüzy l n ikinci yar s nda hüküm süren Amr b. Hind in annesi, Gassanl bir Hristiyan prenses idi ve ehirde bir manast r yapt rm t. Ayn yüzy l n sonuna do ru Numan b. Münzir resmen Hristiyanl kabul etti. Bunun üzerine, daha önce de belirtildi i gibi, Sâsânî hükümdar taraf ndan hapse at ld. 5 b- Güney Arabistan Himyerîlerden Önce Yemen: Yemen de M.Ö ile 650 y llar aras nda Maînliler hüküm sürmü lerdir. Maîn Krall n n merkezi San a n n do usunda harabeleri bulunan Maîn ehri idi. Maînliler daha ziyade ticari hayata önem verirler, Arabistan mahsulleriyle Hindistan ve Çin den gelen mallar M s r, Filistin ve Suriye ye satarak büyük gelir elde ederlerdi. 6 Yemen de Maîn Krall ndan sonra Sebe Krall kurulmu tur. Sebelilerin ba ehri ba lang çta Sirvâh, daha sonra da San a n n k rk kilometre do usunda bulunan Me rib idi. Tar m ve ticaretle u ra an Sebeliler barajlar in a etmi lerdir; örne in Me rib Baraj çok ünlüdür. M.Ö y llar aras nda hüküm süren Sebe Krall, Himyerîler taraf ndan y k lm t r. 7 Himyerîler: Kahtânî Araplar ndan olan Himyerîler, ba lang çta, sonralar Zafâr ad yla bilinen Reydân da oturuyorlard. Daha sonra Sebelilere kar ga- 5. Corci Zeydan, el-arab, s ; Fr. Buhl, Hîre, A, V/1, ; Hitti, I, ; Hüseyin Ali ed-dakûkî, Hîre, D A, XVIII, Corci Zeydan, el-arab, s ; Ça atay, s Corci Zeydan, el-arab, s ; Ça atay, s HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

23 Hz. Muhammed in Peygamber Olarak Gönderildiği Ortam libiyet elde edip, onlar n topraklar n hakimiyet alt na ald lar. K sa süre sonra Hadramut u da ele geçirdiler. Maînliler ve Sebelilerin aksine sava ç bir millet olan Himyerîler, ranl larla ve Habe lilerle mücadele etmi lerdir. Himyerî krallar ndan baz lar, kuvvetli ve kudretli anlam na gelen tubba lakab yla an l rlar. Himyerîler M.Ö. 115 ile m. s. 525 tarihleri aras nda hüküm sürmü lerdir. Himyerîler, IV. yüzy l n ortalar nda, yar m yüzy la yak n Habe hakimiyetini kabul etmek zorunda kald lar. Fakat 374 y l nda tekrar ba ms zl klar na kavu tular. Bu s rada bölgede Yahudilik ve Hristiyanl k rekabet halinde bulunuyordu. Hristiyanl k, bölgede Habe lilerin kurduklar geçici hakimiyet döneminde IV. yüzy lda buraya girdi. Roma mparatorlu u nun 395 y l nda ikiye bölünmesinden sonra Do u Roma (Bizans) imparatorlar siyâsî nüfuz ve ticârî faaliyetlerini geni letmek amac yla Hristiyanl Arap Yar madas nda yaymak için büyük çaba sarfettiler. Bu amaçla Aden ve Necran taraflar na papazlar gönderdiler ve Necran da bir de manast r yapt rd lar. Yahudilik ise tüccarlar n kuzeye yapt seyahatlerde Yahudilerle ili kileri sonucu Yemen e girdi. Hatta Himyerî kral Zûnüvâs Yahudili i kabul etti ve Yosef ad n ald. Arap Yar madas ndan Hristiyanl n kökünü kaz mak için Necran üzerine yürüdü. Zûnüvâs, yerli Hristiyanlar n Hristiyan Habe lilerle siyâsal bütünle me arzusu ta d na inan yor, hepsini vatan haini say yordu. O nedenle Necranl lar, Hristiyanl terke ve Yahudili i kabule zorlad. Kabul etmeyenleri Uhdûd ad verilen içi ate dolu çukurlara atarak diri diri yakt. Ba kanlar n öldürdü, mallar n, ya malad, ncilleri yakt ve kiliselerini y kt. Ate çukurlar na at lanlar n dört bin veya yirmi bin ki i oldu u söylenir (523). Kur an- Kerim in Bürûc Sûresi nde 8 bu olaya i aret edildi i kabul edilir. ayet Bürûc Sûresi nde i aret edilen bu olay ise, hendeklere doldurulup yak lan bu Hristiyanlar n tevhid inanc na sahip olduklar anla lmaktad r. Çünkü ad geçen sûrede bu kimseler mü minler olarak tavsif edilmekte ve onlardan Allah a inand klar için intikam al nd bildirilmektedir. slâm n do du u s rada Himyerî melikleri mahallî küçük emirlikler halinde varl klar n sürdürüyorlard. 9 Yemen de Habe Hakimiyeti: Zûnüvâs n katliam ndan kurtulan bir ah s, Habe hükümdar na giderek felaketi haber verdi ve ondan yard m talep etti. Habe hükümdar, Eryât adl ahs n komutas nda içinde me hur Ebrehe nin de bulundu u yetmi bin ki ilik bir orduyu Zûnüvâs üzerine gönderdi. Yap lan sava ta Zûnüvâs yenildi ve at n denize sürerek intihar etti veya kaçmak ister- 8. Bürûc Sûresi bn Hi âm, es-sîretü n-nebeviyye, tah. Mustafa es-sakkâ, Kahire 1955, I, 35-72; Corci Zeydan, s ; Cevad Ali, el-mufassal fî Târîhi l-arab Kable l- slâm, Ba dad 1993, II, ; Ça- atay, s. 17 vd.; Hüseyin Algül, Himyerîler, D A, XVIII, HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

24 Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaji ken denizde bo uldu (525). Onun ölümüyle Himyerî Devleti de son buldu. Eryât, Yemen i istila ederek buray Habe istan a ba l bir eyalet haline getirdi; böylece yakla k elli be y l devam edecek olan Habe hakimiyeti ba lam oldu. Bu suretle Yemen e kurtar c olarak gelmi olan Habe liler istilac olarak kald lar. Ancak, bununla birlikte, yukar da da söylendi i gibi Himyerî melikleri Hz. Peygamber zaman na kadar mahallî küçük emirlikler halinde varl klar n korumu lard r. Bu arada Eryât ile Ebrehe aras nda anla mazl k ç kmas sonucu halk n deste ini de sa layan Ebrehe, Eryât öldürerek Yemen in idaresini eline geçirdi (537). Habe hükümdar yeni bir iç sava a meydan vermemek için, kendisine bir mektup yazarak itaat n arzeden Ebrehe nin Yemen valili ini onaylad. Ebrehe, San a da me hur Kulleys tap na n yapt rarak bütün Araplar n buray ziyaret etmesini istedi. Onun bu hareketi Araplar n tepkisine yol açt ; Kinâne kabilesinden bir ah s tap na a girerek pisledi. Buna k zan Ebrehe, Kâbe yi tahrip etmek gayesiyle önünde filler bulunan bir orduyla Mekke üzerine yürüdü. el- Mu ammes denilen yerde karargâh kurdu. Ebrehe ile Kurey liler aras ndaki görü meler burada yap ld. Ebrehe nin süvarileri Mekke ye kadar sokularak Kurey in ve di er kabilelerin mallar n ya malad lar; bu arada Hz. Muhammed (s.a.s.) in dedesi olan Abdülmuttalib in de iki yüz devesini götürdüler. Kurey, Hüzeyl, Kinâne ve di er baz kabileler birle erek Ebrehe ye kar sava may dü- ündülerse de ba a ç kamayacaklar n anlay nca vazgeçtiler. Bu arada Ebrehe, Abdülmuttalib le görü mek istedi ini bildirdi. Abdülmuttalib, Ebrehe ye gelerek el konulan develerini istedi. Ebrehe onun bu tutumunu hayretle kar lad. Fakat Abdülmuttalib kendisinin develerin sahibi oldu unu, Kâbe nin de koruyacak bir sahibi bulundu unu söyledi; Ebrehe nin huzurundan ayr larak do ruca Kâbe ye gitti ve Allah a dua etmeye ba lad. Kâbe yi tahrip etmekten vazgeçmesi için yap lan bütün teklifleri reddeden Ebrehe, ordusuna hücum emri verdi. Ancak ordunun önünde bulunan büyük fil yerinden k m ldamad. Ordunun büyük bir k sm, Kur ân- Kerim de 10 de belirtildi i gibi ak n ak n gelen ve ba lar na ta ya d ran Ebâbîl ku lar taraf ndan imha edildi. Can n zor kurtaran Ebrehe, yaral olarak Yemen e döndü ve k sa süre sonra da öldü (571). Yemen bölgesinde Yahudilik ve Hristiyanl k halk n tümü taraf ndan benimsenmemi tir. Nitekim halk n ço u slâm n do u una dek putperest olarak kalm t r. Baz kabilelerin özel putlar mevcuttu. u kadar var ki Kâbe kutsal bir yer olarak tan n yor ve hac mevsiminde ziyaret ediliyordu. 10. Fîl Sûresi HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

25 Hz. Muhammed in Peygamber Olarak Gönderildiği Ortam Yemen de Sâsânî Hakimiyeti: Ebrehe nin ölümünden sonra yerine geçen o ullar n n halka zulmetmeleri üzerine Himyerî krall k ailesinden Seyf b. Zûyezen, Sâsânî hükümdar Enû irvân dan yard m istedi. Enû irvân n, Vehriz adl bir ahs n komutas nda gönderdi i ordu, Yemen de Habe hakimiyetine son vererek Seyf b. Zûyezen i iktidara geçirdi. Bu arada Abdülmuttalib b. Hâ im ba kanl nda bir Kurey heyeti de Seyf b. Zûyezen i tebrik etmek maksad yla Mekke den Yemen e gitti. Sâsânî ordusunun Yemen den çekilmesinden hemen sonra Seyf b. Zûyezen, bir Habe li taraf ndan öldürüldü. Bunun üzerine Enû irvan, ayn komutan n idaresinde bir ordu daha gönderip, bu defa Yemen i Habe lilerin elinden tamamen alarak Sâsânîler e ba l bir vilayet haline getirdi. Vehriz, Sâsânî valisi olarak bölgede Kisrâ ad na vergi toplad. Vehriz den sonra San a da s ras yla Merzubân, Teynücân, Hürre Hüsrev ve Bâzân adl ki iler valilik yapt lar. Böylece Yemen deki Sâsânî idaresi elli y l kadar devam etti. Yemen de Sâsânîlerin son, slâm devletinin ilk valisi olan Bâzân, 7/629 y l nda slâmiyet i kabul etti ve Hz. Peygamber in bir valisi olarak bölgede görevini sürdürdü. Yemen in do u kesiminde yer alan Hadramut, IV. yüzy ldan itibaren Himyerî krallar n n, daha sonra da ran valilerinin hakimiyetinde kalm t r. slâm n do du u s ralarda bölge, çe itli reislerin hüküm sürdü ü birden fazla kabilenin idaresi alt nda bulunuyordu. c- Hicaz Bölgesi Genel bilgiler: slâm Tarihi için Arap Yar madas n n en önemli bölgesi hiç üphesiz Hicaz d r. Zira slâm dini bu bölgenin önemli ehirlerinden Mekke de do mu, Medine de geli ip yay lm t r. Bölgenin bir di er önemli ehri de Taif tir. Bu bak mdan, Hicaz bölgesi tarihini ele al rken, Mekke, Medine ve Taif ile bunlar n çevresi üzerinde duraca z. Mekke, dinî ve ticârî bir merkezdi. Burada bulunan Kâbe dinî bir merkez olma hüviyetini Hz. brahim zaman ndan itibaren slâm n do u una dek korumu tur. Buna ek olarak, Yemen den ba lay p Akabe Körfezi ne ula an ticaret yolu, Mekke ve Medine den geçerek Akdeniz limanlar na ba lanmaktayd. Ayr ca Mekke çevresinde y l n belli zamanlar nda panay rlar kuruluyordu. te Kâbe nin dinî bir merkez olu u ve Hicaz n, Yemen - Suriye ticaret yolu üzerinde bulunmas bölgenin önemini daha da art rm t r. Hicaz, Kuzey ve Güney Arabistan n aksine Bizansl lar veya Sâsânîler gibi güçlü devletlerin i gal maksatl sald r lar na maruz kalmam t r. Tarih boyunca çe itli devletlerin Hicaz a hâkim olma çabalar çok defa sonuçsuz kalm t r. Bunda, arazinin da l k, yollar n n dar ve bölgeye asker sevkinin güç olu unun etkisi vard r. Bunun yan nda Hicaz, ekonomik yönden yabanc lar n i tah n kabartacak bir zenginli e sahip de ildi; herhangi bir i galci devletin elde edece i ganimet ve 27 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56

26 Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaji vergi geliri, orduya yap lacak masraf bile kar lamayabilirdi. Dolay s yla slâm n do du u s ralarda Hicaz ve Necid, Arap Yar madas n n en önemli bölgeleri haline gelmi tir. Çünkü bu ikisinin d nda kalan bölgeler yabanc istilalar na maruz kalm t. Neticede Hicaz halk, nesiller boyunca hürriyet havas n teneffüs etmi, nesebine ve diline yabanc unsurlar kar madan sâfiyetini koruyabilmi tir. Mekke: Kurey ten Önce Mekke nin daresi: Mekke nin slâm tarihinde ve Müslümanlar nazar nda önemli yeri vard r. Hz. Peygamber burada do mu, büyümü, evlenmi, kendisine peygamberlik görevi verilmi ve peygamberli inin de on üç y l n burada geçirmi tir. Kâbe, Mescid-i Harâm, Safâ ve Merve adl kutsal ve me hur mekanlar burada bulunur. Hacc n menâsikinden bir k sm n n îfâ edildi i Arafât, Müzdelife ve Minâ, Mekke çevresindedir. Müslümanlar namazlar n Kâbe ye yönelerek k larlar. slâm n be art ndan birisi olan hac, bizzat Mekke ye gitmek suretiyle yerine getirilir. Mekke yi ilk olarak mesken edinenlerin Amâlika oldu u söylenir. Daha sonra buraya Güney Arabistan kökenli Cürhüm kabilesi yerle mi tir. Cürhümlüler zaman nda brahim Peygamber han m Hâcer ve o lu smail ile birlikte Mekke vâdisine gelerek Kâbe yi in a etmi tir. Hz. smail burada büyümü ve Cürhümlülerden bir k zla evlenmi tir. Aslen brânî olan Hz. smail, Yemen as ll Cürhümlülerden Arapça ö renmi tir. Onun neslinden, el-arabü l-müsta ribe, yani Arapla m Araplar denilen kuzey Araplar türemi tir. Hz. brahim zaman nda hac ibadeti farz k l nm ve Mekke güvenli belde olmu tur. Hz. smail vefat na kadar Kâbe nin idaresini bizzat kendisi yürütmü, ondan sonra o lu Nâbit bu görevi üstlenmi tir. Nâbit ten sonra Kâbe nin idaresini ele geçiren Cürhümlüler ayn zamanda Mekke ye de hakim olmu lard r. Hz. smail in torunlar herhangi bir çeki me içine girmeksizin Cürhümlülerle birlikte ya amaya devam etmi lerdir. Mekke smailo ullar na dar gelmeye ba lay nca bir k sm Arap Yar madas n n çe itli bölgelerine da lm lard r. Zaman geldi, Cürhümlüler Kâbe ye sayg s zl k yapmaya, Mekke ye d ar dan gelen ziyaretçilere zulmetmeye ve Kâbe ye hediye edilen mallara el koymaya ba lad lar. Bu arada Yemen den Mekke çevresine gelen ve Merru z- Zahrân a yerle en Huzâa kabilesi, Bekir b. Abdümenât kabilesi ile birle erek Cürhümlüleri Mekke den uzakla t rd (207). Bu olaydan sonra Mekke nin idaresi Huzâal lar n eline geçti. Bu kabilenin Mekke idaresi iki yüzy ldan fazla devam etti. Bu dönemde çok önemli ve olumsuz bir geli me ya and. Huzâa kabilesinin ba kan Amr b. Luhay, Hz. brahim in tevhid inanc n temelinden de i tiren puta tap c l n ve birçok putun Kâbe ye yerle tirilmesinin öncülü ünü yapt. Suriye de Belkâ yak nlar ndaki Maâb denilen yerden Mekke ye put getirerek Kâbe ye dikti. 28 HZ MUHAMMED ve EVRENSEL MESAJI 02.indd :37:56