Kronik hastal klar n önlenmesinde birincil yaklafl m: Tarama testleri. Summary

Transkript

1 Review Türk Aile Hek Derg 2011;15(2):64-68 doi: /tahd Kronik hastal klar n önlenmesinde birincil yaklafl m: Tarama testleri Primary prevention of chronic diseases: screening tests Mahmut K l ç 1 Özet Summary Dünyadaki ölümlerin (2005) yaklafl k %60 kronik hastal klara ba l d r. Dünyadaki ölümlerin %28 i üretken ça da; [15-59] yafl grubunda görülür. Bu gruptaki erken ölümlerin ço u risk faktörlerinin yeniden düzenlenmesiyle engellenebilir. Dünya Sa l k Örgütü nün (DSÖ) Küresel Sa l k Riskleri Raporu na göre, yüksek kan bas nc, yüksek kan flekeri ve yüksek kolesterol kronik hastal klar ve ölümler için majör risk faktörleridir. Her y l dünyada 7.5 milyon kifli yüksek kan bas nc n n, 3.4 milyon kifli yüksek kan flekerinin ve 2.6 milyon kifli yüksek kolesterolün neden oldu u hastal klar nedeniyle ölmektedir. Günümüzde hastal k ve risk faktörlerinin topluma getirdikleri sosyo-ekonomik yük hesaplanmakta ve buna göre politikalar belirlenmektedir. Türkiye Hastal k Yükü Çal flmas (THYÇ) 2004 e göre, ülkemizdeki ölümlerin %79 u bulafl c olmayan hastal klar nedeniyledir. Ülkemizde Sakatl a Ayarlanm fl Yaflam Y l na (DALY: Disability Adjusted Life Years) neden olan ilk 7 risk faktöründen birincisi yüksek kan bas nc ve dördüncüsü yüksek kolesterol olup di er 5 risk faktörü de (2. yüksek beden kitle indeksi (BK ), 3. sigara içme, 5. yetersiz fiziksel aktivite, 6. yetersiz sebze ve meyve tüketme ve 7. alkol kullanma) bu iki risk faktörü ile iliflkilidir. Yetiflkinlerin, özel bir durum, hastal k veya yaralanma hariç y lda bir kez genel sa l k kontrolünün yap lmas, iki y lda bir kan bas nc n n, üç y lda bir kan flekerinin ve 5 y lda bir kolesterolünün ölçülmesi birincil önlemlerin temelidir. Kronik hastal klar için majör risk faktörlerinden olan yüksek kan bas nc, kan flekeri ve kolesterol, erken tan ve yaflam tarz de iflikli iyle kontrol alt na al nabilir. Herhangi bir nedenle sa l k kurulufluna baflvuran yetiflkinrin risk durumu de erlendirilip duruma göre gerekli tarama testleri yap labilir. Anahtar sözcükler: Kronik hastal klar, tarama testleri, yaflam tarz. In 2005, the cause for almost 60.0% of the deaths in the world is chronic diseases. In the world, 28% of deaths were among age groups which are working age. Many risk factors which cause premature death in this group may be prevented by behavior modification. According to the World Health Organization (WHO) Global Health Risks Report, high blood pressure, high blood sugar, and high cholesterol were major risk factors for chronic diseases and deaths. Each year, 7.4 million people die globally because of problems related to high blood pressure, 3.4 million people because of high blood sugar, and 2.6 million people because of high cholesterol. Today, the socio-economic burden of disease and risk factors to society are calculated and determined according to this policy. According to Turkey the National Burden of Disease (NBD) 2004 study, 79% of deaths were due to noncommunicable diseases. In Turkey for Disability Adjusted Life Years (DALY), the primary risk factor was high blood pressure, fourth was high cholesterol, and other five risk factors (2nd high body mass index (BMI), 3rd smoking, 5th inadequate physical activity, 6th inadequate fruit and vegetable intake, 7th drinking alcohol) were leading causes of these problems. Adults should be examined their general physical health every year, and have their blood pressure measured every two years, blood sugar every three years, and cholesterol every 5 years. The major risk factors for chronic diseases are high blood pressure, blood sugar and cholesterol that can be controlled with early detection and lifestyle change. When adults visit health facilities for any reason, their risk status can be evaluated, and necessary screening tests can be done. Key words: Chronic diseases, screening tests, life style. D ünyada ekonomik büyüme artmakta, ekonomik kalk nma sonucu e itim düzeyi yükselmekte, g - da ve konut ihtiyaçlar daha kolay karfl lanmakta, su ve sanitasyon hizmetlerinin iyileflmesiyle bulafl c hastal k ölümleri azalmakta, böylece yaflam süresi uzamaktad r. Yaflam n uzamas kronik hastal klar n prevalans n ve hastal k yükünü art rmaktad r. [1] Dünyadaki ölümlerin %28 i üretken ça daki yafl grubunda görülmekte- 64 1) Bozok Üniversitesi Sa l k Yüksekokulu Halk Sa l Bilim Dal, Ö r. Gör. Dr., Yozgat 2011 Yay n haklar Türkiye Aile Hekimli i Uzmanl k Derne i (TAHUD)'a aittir. Her hakk sakl d r. Deomed Yay nc l k taraf ndan yay mlanmaktad r. Copyright 2011 Turkish Society of Family Practice. All rights reserved. Published by Deomed Publishing, Istanbul.

2 dir. Bu gruptaki erken ölümlerin ço u risk faktörlerinin yeniden düzenlenmesiyle engellenebilir. [2] Dünya Sa l k Örgütü nün (DSÖ) Küresel Sa l k Riskleri Raporu na göre, yüksek kan bas nc, yüksek kan flekeri ve yüksek kolesterol ülkemizin de içinde bulundu u orta ve yüksek gelirli ülkelerdeki ölümler için baflta gelen risk faktörleri aras ndad r. Dünyada her y l en az 7.5 milyon kifli yüksek kan bas nc n n, 3.4 milyon kifli yüksek kan flekerinin ve 2.6 milyon kifli yüksek kolesterolün neden oldu u hastal klar nedeniyle ölmektedir. [3] Türkiye Hastal k Yükü Çal flmas (THYÇ) 2004 e göre, ülkemizdeki ölümlerin %79 u bulafl c olmayan hastal klar nedeniyledir. Yine Sakatl a Ayarlanm fl Yaflam Y l (DALY: Disability Adjusted Life Years) yükünün yar dan fazlas (erkeklerde %53.5, kad nlarda %51.8) çal flma yafl olan yafl grubundad r. Ülkemizde yüksek kan bas nc n n kontrol alt na al nmas ile ölümlerin %25.2'si, yüksek kolesterolün kontrol alt na al nmas ile %11.4 ü önlenebilecektir. [4] Yetiflkinlerin çeflitli özelliklerine ba l olarak belli aral klarla kan bas nc, kan flekeri ve kolesterol düzeylerinin ölçülmesiyle, bu üç risk faktörünün baflar l bir flekilde erken tan s ve kontrolü sa lanabilir. Kan Bas nc Ölçtürme Yüksek kan bas nc, kardiovasküler hastal klar n majör risk faktörlerindendir. Türk Kardiyoloji Derne i, Amerikan Kalp Derne i ve di er çal flma gruplar, kan bas nc normal olanlar n en geç 2 y lda veya daha s k olarak kan bas nçlar n ölçtürmelerini önermektedir. [6,12-15] Yozgat ta yap lan bir araflt rmada, sa l k çal flanlar n n %92.3 ünün hekimlerin %90.1 inin son 2 y l içinde kan bas nc n ölçtürdü ü saptanm flt r. [7] Türk Hipertansiyon Prevalans Çal flmas (PatenT) 2003 de, toplumun %32.2 sinin (erkeklerin %41.4 ü, kad nlar n %25.8 i) kan bas nc n hiç ölçtürmedi i, %44.2 sinin ise son 2 y l içinde ölçtürdü ü saptanm flt r. [16] Çin de yap lan InterA- SIA göre, yafllar ndaki kiflilerin %59.5 inin son bir y l içinde, %67.5 inin ise son 5 y l içinde kan bas nc n ölçtürdü ü saptanm flt r. [17] Yine ABD de hekime baflvuranlar n %58.1 inin kan bas nc n n ölçüldü ü belirtilmektedir. [18] Tablo 1 de yetiflkinlerde kan bas nc için ideal izlem s kl gösterilmektedir. Tablo 1. Yetiflkinlerde kan bas nc izlem s kl [19] Genel Sa l k Kontrolü Yapt rma Hastal klardan korunmada birincil koruma, ikincil ve üçüncül korumaya göre 4 kat daha etkilidir. [5] Birincil koruma önlemleri, aile hekimleri baflta olmak üzere birinci basamak sa l k hizmeti sunan birimlerce al nmal d r. Birincil korunman n temelini ba fl klama, dan flmanl k ve periyodik muayeneler oluflturur. Periyodik muayenede kiflinin ba fl kl k durumu, olumsuz sa l k davran fllar sorgulanmal, kifliye özgü sa l k sorunlar n n erken tan s ve izlemi yap lmal d r. Sa lam yetiflkinler genel sa l k kontrolü için y lda bir kez hekime baflvurmal d rlar. Bu kontrolde; kiflinin genel sa l de erlendirilir, olumsuz sa l k davran fllar varsa düzeltilmesi için dan flmanl k verilir, boy, a rl k, bel çevresi ölçülüp VK si hesaplan r hastal k riski de erlendirilir, beslenmesi sorgulan r, gerek görülen test ve taramalar yap l r ya da yapt r l r, genel bir de erlendirme ile kiflinin sa l izlenir. [6] Yozgat ta yap - lan bir araflt rmada sa l k çal flanlar n n %36.4 ünün son bir y l içinde özel bir durum, hastal k veya yaralanma hariç genel sa l k kontrolünü yapt rd, %43.6 s n n ise hiç yapt rmad, [7] zmir de yap lan bir alan araflt rmas nda, yetiflkinlerin %7.7 sinin t bbi kontrollerini yapt rd saptanm flt r. [8] ABD de Davran flsal Risk Faktörleri Surveyans Sistemi (BRFSS: Behavioral Risk Factor Surveillance System) araflt rmas na göre, son bir y lda sa l k kontrolü yapt ranlar n oran 1996 da %62 iken, 2006 da bu oran %65.9 a, 2008 de %74.1 e yükselmifltir. [9-11] Kan bas nc s n flamas SKB/DKB mmhg zlem s kl Normal <120 / 80 2 y lda 1 kez Prehipertansiyon Hipertansiyon 1. aflama HT 2. aflama HT / Y lda 1 kez 140 / / En az 2 ayda / 100 En az ayda 1 THYÇ 2004 e göre, yüksek kan bas nc n n kontrol alt na al nmas ile erkeklerde ölümlerin %20.4'ü, kad nlarda ise %30.8'i önlenebilmektedir. Hipertansiyonun kontrol alt na al nmas ile önlenen ölüm say s ; iskemik kalp hastal nda , serebrovasküler hastal kta , hipertansif kalp hastal nda ise 'tür. Toplam önlenen ölüm say s olup tüm ölümlerin %25.2'sidir. [4] INTERHEART çal flmas na göre, akut miyokard infarktüsü geçirenlerdeki hipertansiyon prevalans (%39), geçirmeyenlere göre (%21.9) yaklafl k 2 kat daha yüksektir. [20] Türk Toplumunda Tuz Tüketimi ve Kan Bas nc (SALTurk) 2008 y l çal flmas na göre, 18 yafl ve üzeri kiflilerin %17.2 isinde hipertansiyon öyküsü varken, hipertansiyon prevalans %35.1 dir. [21] Türk Eriflkinlerinde Kalp Hastal klar ve Risk Faktörleri (TEKHARF) çal flmas nda 1990 da hipertansiyon prevalans %33.7 (prehipertansiyon %32.8) iken, 2000 e kadar geçen 10 y lda erkeklerdeki sistolik kan bas nc (SKB) net 4.4 mm Hg, diastolik kan bas nc (DKB) 2.7 mm Hg, kad nlarda ise Türkiye Aile Hekimli i Dergisi Turkish Journal of Family Practice Cilt 15 Say

3 SKB 6.4 mm Hg, DKB 4.2 mm Hg yükselmifl, hipertansiyon prevalans erkeklerde %38, kad nlarda %46 bulunmufltur. [22] Sa l k Bakanl n n 2002 y l nda yapt Sa l kl Beslenelim Kalbimizi Koruyal m (SBKK) çal flmas - na göre, herhangi bir hastal olmad n ya da herhangi bir hastal k nedeniyle ilaç kullanmad n beyan edenlerin %10.8 inde (erkek: %11.3, kad n: %10.5) hipertansiyon saptanm fl, daha önce tan alanlarla birlikte toplumdaki hipertansiyon prevalans %21.7 (erkek: %19.5, kad n: %22.6) bulunmufl, hipertansiyonu olanlar n ancak %20.1 inin (erkek: %16, kad n: %21.8) ilaç tedavisi ald - belirlenmifltir. [23] SBKK ve SALTurk e göre hipertansiyonu olanlar n yar s bunun fark nda de ildir. [21,23] ABD de her iki cinsiyette 65 yafl ve üzerinde hipertansiyon hastas olma riski %90 d r. [19] spanya da 1998 y l nda yap lan araflt rmaya göre, yafl gurubunda hipertansiyon prevalans %45.1, hipertansiyon hastalar n n %44.5 i tansiyonlar n n yüksek oldu unun fark nda ve bunlar n %71.9 u ilaç kullan rken, ancak bunlar n %15.5 inin tansiyonu kontrol alt ndad r. [24] Çin de 2001 de, yafl grubunda hipertansiyon sorununun fark nda olanlar n oran %43 olup bunlar n %61.5 i tedavi görmektedir. [17] Di er baz ülkelerde kan bas nc yüksek olanlar n yaklafl k olarak yar s, [16,17,24] ABD de ise dörtte biri bu sorunun fark nda olmadan yaflamaktad r. [25,26] Kan fiekeri Ölçtürme Glikoz metabolizmas n n bozulmas, kan flekerinin normalden yüksek olmas na ve bu durum baflta damarlar olmak üzere organ hasar na ve diyabete neden olmaktad r. [27] 2007 y l nda dünyadaki diyabet prevalans %6, bozulmufl glikoz tolerans (BGT) prevalans ise %7.5 idi; bu oranlar n 2025 te %7.3 ve %8 olaca tahmin edilmektedir. [28] Yine bozulmufl glikoz tolerans oran yaflla birlikte artmakta ve bu oranlar, yafl grubu erkeklerde %2.9 iken yafl grubunda %15.1 ve kad nlarda ise bu oranlar %4.5 ve %16.9 dur. [28] ABD de hekime baflvuran kronik diyabetli say s 1996 dan 2006 ya %40 artm flt r. [18] Bozulmufl glikoz toleransl kiflilerin %30 unda 11 y l içinde diyabet geliflmektedir. [29] INTERHEART çal flmas na göre, akut miyokard infarktüsü geçirenlerdeki diyabet prevalans (%18.5), kontrol grubundan (%7.5) 2 kat daha yüksektir. [20] Ulusal Hanehalk Araflt rmas (UHA) 2003 göre, ülkemizde hekim taraf ndan diyabet tan s konanlar n oran %4.7 (erkek: %3.4, kad n: %5.7) dir. [30] TEKHARF 1990 da 30 yafl üzerindekilerin diyabet prevalans %3.5 iken 2008 de bu oran h zla yükselerek %9.8 e ç km flt r ile 2008 aras ndaki 10 y lda tip-2 diyabet insidans (1.000 kifli-y l) kad nlarda 13.8 ve erkeklerde 15 ti. [22] Türkiye Diyabet, Obezite ve Hipertansiyon Epidemiyolojisi ne (TURDEP) göre 1998 y l nda 20 yafl ve üzerinde diyabet prevalans %7.2, bozulmufl glikoz tolerans prevalans ise %6.7 dir. [31] SBKK-2002 ye göre 30 yafl ve üzerinde diyabet oldu unu bildirenlerin oran %8.8 iken, kan testi ile diyabet saptananlar n oran %11.9, yeni saptananlar n oran %3.1 dir. [23] Diyabetlilerin %30-90 hastal n bilmeden yaflamakta, bir k sm - na ancak komplikasyon olufltuktan sonra tan konmaktad r. [32] Kan flekeri ölçümünde tokluk kan flekerine de bak lmal d r. DSÖ ve Uluslararas Diyabet Federasyonu, açl k kan flekeri ölçümünün daha önce diyabet tan s konmam fl vakalar n n %30 unu tespit edemedi ini bildirmektedir. [29] Bu nedenle erken tan için kan flekerinin belirli aral klarla ölçülmesi gerekir. Kan flekeri açl k ve tokluk olmak üzere iki yöntemle birlikte ölçülmeli, sonucu normal olanlarda 3 y lda bir ölçümler yinelenmelidir. [27,32] Daha önce diyabet tan s almayanlar n y lda 1 kez, [33] Kanada Diyabet Derne i ne göre [34] 40 yafl ve üzerindeki kiflilerin 3 y lda bir, Amerikan Diyabet Derne i ne göre [35] ise kan flekeri düzeyi normal olanlar n 3 y lda bir, bozulmufl glikoz tolerans olanlar n 1-2 y lda bir, baflka bir araflt rmada da 45 yafl ve üzerindeki kiflilerin 3 y lda bir kan flekeri düzeyi ölçülmelidir. [36] Yozgat ta yap lan bir araflt rmada, sa l k çal flanlar n n %82.8 i hekimlerin %84.1 i son 2 y l içinde kan flekerini ölçtürmüfl, %11.3 ü ise hiç ölçtürmemifltir. [7] Kan flekeri normal olanlar n 3 y ll k izleminde %4 ünün kan flekeri yüksek saptanm fl, yüksek saptananlar n 6 ay sonraki tekrarl incelenmesinde %38 inin kan flekeri yine yüksek bulunmufl, %17 sinde ise diyabet saptanm flt r. [36] Kan Kolesterolü Ölçtürme Hücre zar ve baz hormonlar n yap s nda bulunan kolesterolün normalden yüksek olmas koroner kalp hastal - için temel risk faktörüdür. Kolesterol ve di er ya lar kanda çözülmezler. Bu ya lar kanda çeflitli lipoproteinler taraf ndan tafl n r. Bu lipoproteinlerden, düflük yo unluklu lipoproteinler (LDL) ve yüksek yo unluklu lipoproteinler (HDL) önemlidir. Kandaki kolesterolün büyük bir k sm LDL ile ve 1/3 1/4 ü de HDL türündeki lipoproteinlerle tafl n r. LDL nin 160 mg/dl ve daha yüksek, HDL nin erkeklerde <40 mg/dl ve kad nlarda <50 mg/dl düflük olmas koroner kalp hastal ve inme riskini art r r. [37] TEKHARF 1990 taramas nda 30 yafl üzerindeki kiflilerin 1/4 ünün kolesterolü yüksekken (>200 mg/dl), bu durum 2000 y l taramas nda erkeklerde %28 e, kad nlarda ise %35 e yükselmifltir. [22] SBKK de 30 yafl üzerindekilerin %25 inin total kolesterol düzeyi (>200 mg/dl) yüksek, kad nlar n HDL düzeyi 66 K l ç M Kronik hastal klar n önlenmesinde birincil yaklafl m: Tarama testleri

4 tüm yafl gruplar nda, LDL düzeyleri ise 50 yafl ndan sonra erkeklere göre daha yüksek saptanm flt r. LDL düzeyi yüksek (>130 mg/dl) olanlar n oran yaklafl k %30 dur. [23] Yüksek kolesterolün kontrol alt na al nmas erkek ve kad nlardaki ölümlerin %11.4'ünü önleyebilmektedir. Yüksek kolesterol düzeyi; iskemik kalp hastal klar ve iskemik inme için major risk faktörleri aras nda olup tüm hastal k yükünün %5.2'sini oluflturur. Yüksek kolesterolün önlenmesi ile iskemik kalp hastal klar na ba l ölüm, iskemik inmeye ba l ölüm önlenebilmektedir. [4] 20 yafl ndan sonra sa l kl bireylerin en geç 5 y lda bir kolesterol düzeyleri ölçülmelidir. [13,14,33] Kalp hastal olan veya lipid seviyesi normalden yüksek olanlar n 1-2 y l aral kla, kolesterol düflürücü ilaç alanlar n kolesterolleri normal seviyeye düflünceye kadar 6 haftada bir, daha sonra da 4-6 ayda bir kolesterol düzeyleri ölçülmelidir. [38] Bir araflt rmaya göre, erkekler 35, kad nlar 45 yafl ndan bafllayarak 5 y lda bir kolesterol düzeylerini ölçtürmelidir. Yüksek kolesterolü veya düflük HDL si olup 5-7 y l süreyle kolesterol düflürücü ilaç tedavisi almak kalp hastal riskini %30 azaltmaktad r. [6] Yozgat ta yap lan bir araflt rmada, sa l k çal flanlar n n %82.6 s n n 35 yafl ve üzerindeki kiflilerin yaklafl k olarak %90 n n, [7] ABD de ise BRFSS 2003 ve 2005 e göre %73 ünün, 2007 ye göre %74.9 unun [39-41] son 5 y l içinde kan kolesterolünü ölçtürdü ü saptanm flt r. Yine ABD de yap lan bir araflt rmaya göre kolesterolü yüksek olanlar n %31.5 i bu durumdan habersizdir. [25] Ankara da yap lan bir araflt rmaya göre, kolesterolü yüksek saptanan ilkö retim ö retmenlerinin dörtte biri (%26.2) bu durumun fark nda de ildir. [42] Sonuç ve Öneriler Kronik hastal klar için majör risk faktörlerinden olan yüksek kan bas nc, kan flekeri ve kolesterol, erken tan ve yaflam tarz de iflikli iyle kontrol alt na al nabilir. Herhangi bir nedenle sa l k kurulufluna baflvuran yetiflkinin risk durumu de erlendirilip gerekli tarama testleri yap labilir. Sa l n korunmas, yükseltilmesi, sa l k çal flanlar - n n konuya duyarl l n n art r lmas için mezuniyet öncesi ve sonras e itim programlar na Risk faktörleri izleminin kat lmas yaral olacakt r. Aile hekimli i veri taban erken tan ve tarama programlar n içermeli, di er sa l k kurulufllar n n veri taban yla entegre çal flmal d r. Yaz l m, sisteme kay tl kiflilerin risk durumlar n hem baflvuru an nda hem de baflvurmayanlar n durumunu uyar c bir mesaj veya raporla aile hekimine bildirebilmelidir. Böylece aile hekimi kendine ba l toplumu daha iyi izleyebilir. Kaynaklar 1. WHO. The World Health Report 2008, Primary Health Care- Now More Than Ever. Geneva, WHO, 2008; xii-xiii. 2. WHO. The Global Burden of Diseases: 2004 Update. Geneva, WHO, 2008; WHO. Global Health Risks: Mortality and Burden of Disease Attributable to Selected Major Risks. Geneva, WHO, 2009; T.C. Sa l k Bakanl, Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Baflkanl, H fz ss hha Mektebi Müdürlü ü. Türkiye Hastal k Yükü Çal flmas Ankara, Sa l k Bakanl Yay n No: 701, 2007; Tengs TO, Adams ME, Pliskin JS ve ark. Five-hundred life-saving interventions and their cost-effectiveness. Risk Analysis 1995;15: Hengstlera P, Battegaya E, Cornuzb J, Bucherc H, Battegaya M. Evidence for prevention and screening: recommendations in adults. Swiss Med Wkly 2002;132: K l ç M. Yozgat l Merkezindeki Sa l k Çal flanlar nda Seçilmifl Olumsuz Sa l k Davran fllar n n S kl ve Etkileyen Faktörler. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü Halk Sa l AD. Kayseri, Araz A, Harlak H, Mefle G. Sa l k davran fllar ve alternatif tedavi kullan m. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2007;6: Culica D, Rohrer J, Ward M, Hilsenrath P, Pomrehn P. Medical checkups: Who does not get them? Am J Public Health 2002;92: Kilmer G, Roberts H, Hughes E ve ark. Surveillance of certain health Risk Factor Surveillance System (BRFSS), United States, MMWR 2008;57: Tinsley L, Andrews B, Hawk H, Cohen B. Short-term effects of healthcare coverage legislation Massachusetts, MMWR 2010;59: Türk Kardiyoloji Derne i. Ulusal Hipertansiyon Tedavi ve Takip K lavuzu. adresinden 15/01/2010 tarihinde eriflilmifltir. 13. American Heart Association. Blood Pressure. adresinden 15/01/2010 tarihinde eriflilmifltir. 14. Sox HC. Preventive health services in adults. N Engl J Med 1994;330: U.S. Preventive Services Task Force. Screening for high blood pressure: U.S. Preventive Services Task Force Reaffirmation Recommendation Statement. Ann Intern Med 2007;147: Altun B, Ar c M, Nergizo lu G ve ark. Prevalence, awareness, treatment and control of hypertension in Turkey (the PatenT study) in J Hypertens 2005;23: Muntner P, Gu D, Wu X ve ark. Factors associated with hypertension awareness, treatment, and control in a representative sample of the chinese population. Hypertension 2004;43: Cherry DK, Hing E, Woodwell DA, Rechtsteiner EA. National Ambulatory Medical Care Survey: 2006 summary. Natl Health Stat Report 2008;3: U.S. Department of Health and Human Services. Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure (JNC7). National Institutes of Health National Heart, Lung, and Blood Institute, NIH Publication No , 2004; Teo KK, Ounpuu S, Hawken S ve ark. Tobacco use and risk of myocardial infarction in 52 countries in the INTERHEART study: a case-control study. Lancet 2006;368: Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastal klar Derne i. Türk Toplumunda Tuz Tüketimi ve Kan Bas nc Çal flmas : SALTurk Çal flmas adresinden 15/01/2010 tarihinde eriflilmifltir. Türkiye Aile Hekimli i Dergisi Turkish Journal of Family Practice Cilt 15 Say

5 22. Onat A. (Ed). TEKHARF 2009: Türk Halk n n Kusurlu Kalp Sa l S rr na Ifl k, T bba Önemli Katk. stanbul, Figür Grafik ve Matbaac l k Tic. Ltd. fiti., 2009; T.C. Sa l k Bakanl, Temel Sa l k Hizmetleri Genel Müdürlü ü. Sa l kl Beslenelim, Kalbimizi Koruyal m Projesi Araflt rma Raporu. Ankara, Gürler Matbaas D fl Tic. Ltd. fiti, 2004; Banegas JR, Rodríguez-Artalejo F, Cruz Troca JJ, Guallar-Castillón P, Calero JR. Blood pressure in Spain: Distribution, awareness, control, and benefits of a reduction in average pressure. Hypertension 1998;32: Fryar CD, Hirsch R, Eberhardt MS, Yoon SS, Wright JD. Hypertension, high serum total cholesterol, and diabetes: racial and ethnic prevalence differences in U.S. adults, NCHS Data Brief 2010;36: Cutler JA, Sorlie PD, Wolz M, Thom T, Fields LE, Roccella EJ. Trends in hypertension prevalence, awareness, treatment, and control rates in United States adults between and Hypertension 2008;52: WHO. Guidelines for the Prevention, Management and Care of Diabetes Mellitus. WHO, EMRO Technical Publications Series 32, 2006; International Diabetes Federation. United Nations Resolution 61/225: World Diabetes Day. International Diabetes Federation docs/unr_media_kit_0407.pdf adresinden 15/01/2010 tarihinde eriflilmifltir. 29. WHO. Definition and Diagnosis of Diabetes Mellitus and Intermediate Hyperglycemia. Geneva, WHO and International Diabetes Federation, 2006; T.C. Sa l k Bakanl, Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Baflkanl, H fz ss hha Mektebi Müdürlü ü. Ulusal Hanehalk Araflt rmas Ankara, Sa l k Bakanl Yay n No: 700, 2006; Satman, Y lmaz T, fiengül A ve ark. Population-based study of diabetes and risk characteristics in Turkey: Results of the Turkish Diabetes Epidemiology Study (TURDEP). Diabetes Care 2002;25: International Diabetes Federation. Global Guideline for Type 2 Diabetes. International Diabetes Federation webdata/docs/ GGT2D%2001%20Screening%20and%20diagnosis.pdf adresinden 18/01/2010 tarihinde eriflilmifltir. 33. Centers for Medicare&Medicaid Services. Your Guide to Medicare s Preventive Services. Centers for Medicare&Medicaid Services, 2007; Canadian Diabetes Association. Canadian Diabetes Association 2008 Clinical Practice Guidelines for the Prevention and Management of Diabetes in Canada. Can J Diabetes 2008;32(Suppl 1): American Diabetes Association. prevention/pre-diabetes/pre-diabetes-faqs.html adresinden 18/01/2010 tarihinde eriflilmifltir. 36. Ealovega MW, Tabaei BP, Brandle M, Burke R, Herman WH. Opportunistic screening for diabetes in routine clinical practice. Diabetes Care 2004;27: American Heart Association. Cholesterol. presenter.jhtml?identifier=4488 adresinden 20/01/2010 tarihinde eriflilmifltir. 38. National Institutes of Health, National Heart, Lung, and Blood Institute. Third Report of the National Cholesterol Education Program (NCEP) Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults (Adult Treatment Panel III) Final Report. National Cholesterol Education Program, NIH Publication No ; IV Chowdhury P, Balluz L, Town M ve ark. Surveillance of certain health Risk Factor Surveillance System, United States, MMWR 2010;59 (SS01): Jiles R, Hughes E, Murphy W ve ark. Surveillance of certain health Risk Factor Surveillance System (BRFSS), United States, MMWR 2005; 54(SS08): Chowdhury PP, Balluz L, Murphy W ve ark. Surveillance of certain health behaviors and conditions among states and selected local areas. Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS), United States, MMWR 2007;56(SS04): Koço lu OG, Atilla S, Pancar E ve ark. OR-AN 75. Y l Sa l k Oca Bölgesi'ndeki üç ilkö retim okulunda çal flan ö retmenlerde baz kronik hastal klar ve risk faktörleri. Toplum Hekimli i Bülteni 2001;22:1-5. Gelifl tarihi: Kabul tarihi: Çıkar çakıflması: Çıkar çakıflması bildirilmemifltir. letiflim adresi: Dr. Mahmut K l ç Bozok Üniversitesi Sa l k Yüksekokulu Halk Sa l Bilim Dal Yozgat Tel: e-posta: mahmutkilic@yahoo.com 68 K l ç M Kronik hastal klar n önlenmesinde birincil yaklafl m: Tarama testleri