Orman Genel Müdürlüğü. Sürdürülebilir Orman Yönetimi Kriter ve Göstergeler 2006 Yılı Raporu

Transkript

1 T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI Sürdürülebilir Orman Yönetimi Kriter ve Göstergeler 2006 Yılı Raporu K1 K2 K3 K4 K5 K6 STRATEJİ GELİŞTİRME DAİRESİ BAŞKANLIĞI

2 ÖNSÖZ Ormanlar bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar, toprak ve suyun bir etkileşim ve denge içinde oluşturduğu çok boyutlu ve geniş ekolojik süreçleri barındıran, küresel yaşam için en gerekli kaynaklar arasındadır; Bu açıdan bakıldığında ormanlar yenilenebilen doğal kaynaklar değildir. Çünkü usulsüz müdahaleler, tekniğe uygun olmayan faaliyetler veya ormanların sosyal ve ekolojik işlevlerini göz önüne alınmadan yapılan faydalanmalar sonucu cereyan eden ormansızlaşma, yeni ağaçlandırmalar ile geri getirilemeyecek, çok sayıda ekolojik, sosyal ve hatta ekonomik değerlerin kaybına neden olmaktadır. Son çeyrek yüzyıldır yeryüzünde baş gösteren ve insan yaşamını ciddi ölçüde etkileyebilecek bir tehdit haline gelen çevre problemlerinde, hızla devam etmekte olan ormansızlaşmanın önemli bir rolü bulunmaktadır. Bu nedenle ormanlar 1992 yılında Rio da yapılan Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansının en ağırlıklı konusunu teşkil etmiş, bu zirvede uluslararası ormancılık prensipleri üye ülkelerin mutabakatı ile ilan edilmiş, miktarı, şekli ve özelliği ne olursa olsun bütün ormanlarda sürdürülebilir orman yönetiminin sağlanabilmesi için, Birleşmiş Milletler gözetiminde yoğun bir uluslararası müzakere süreci başlatılmıştır. Süreçte su ana kadar 16 temel başlık altında 270 karar alınmış olup, bu başlıklardan birini Sürdürülebilir Orman Yönetimi Kriter ve Göstergelerinin Belirlenmesi, İzlenmesi, Değerlendirilmesi ve Raporlanması oluşturmaktadır. Ekolojik, ekonomik ve sosyal işlevleri ile çok değerli kaynaklarımız arasında olan ormanlarımızda yaşayan 7 milyon insan geçimlerini tamamen veya büyük ölçüde ormandan elde edilen gelir ve mallara bağlı olarak sağlamaktadır. Ormanlarımız değişik sektörlerde kullanılmak üzere yakacak ve endüstriyel odun hammaddesi arz etmektedir. Böylece acil durumlarda bazı kırsal kesimlerde yaşayan insanların daha derin bir yokluğa düşmesini engelleyen hayati bir güvenlik ağı teşkil ederler. Aynı zamanda ormanlar devamlı ve güvenli istihdam yaratabilmesi ve kırsal kesimlerde küçük ölçekli orman sanayinin geliştirilmesi açısından bu kesimlerde fakirliği önleyici potansiyele sahiptir. Ormanlarımız ülkemizde de çevre sağlığının sürdürülmesi açısından kritik bir role sahiptir. Bu bağlamda ; iklim değişikliğini azaltmakta, biyolojik çeşitliliği muhafaza etmekte, güvenilir ve temiz su kaynaklarını korumakta, erozyonu önlemekte, tarım yapılabilen toprakları korumakta, arazi verimliliğini iyileştirmekte, ucuz ve yenilenebilen enerji sunmakta ve kent alanlarının iyileştirilmesi ve güzelleştirilmesini sağlamaktadır. Genel Müdürlüğümüz kendi görev ve yetki alanıyla sınırlı olmak üzere, Sürdürülebilir Orman Yönetimi Kriter ve Göstergeleri çalışmasını 1999 yılında başlatmıştır. Söz konusu çalışma 2006 yılında önemli bir aşamaya geçmiş olup, il düzeyinde tertiplenen çalıştaylarda katılımcı yöntemlerle değerlendirmelere geçilmiştir. Bu rapor Sürdürülebilir Orman Yönetimi Değerlendirme Çalıştaylarından elde edilen çıktılara göre hazırlanmıştır. Genel olarak rapor, ülkemizde teknik anlamda bir ormansızlaşmanın söz konusu olmadığını, Ülkemizde ilk düzenli orman envanterinin tamamlandığı 1972 yılına göre ormanlık alanda yaklaşık 1 milyon hektar yani % 4.9 artış kaydedildiğini ve ormanların ülke alanımızın yaklaşık % 27 sine tekabül eden 21 milyon hektara ulaştığını göstermektedir. Ancak 1972 yılından itibaren ormanlardaki % 4.5 artışa karşılık, nüfusun 37 milyondan 71 milyona ulaşarak % 92 civarında artmış olması ve bu dönem içerisinde ülkemizin sanayileşmede almış olduğu mesafe, ormanlardan sunulan ürün ve hizmetlere olan talebin ne derece artmış olduğu konusunda açık bir fikir vermektedir. Üstelik önümüzdeki yıllık dönemde, ormanlık alanda artışın fiziki şartlarla sınırlı olduğu göz önüne alındığında, mevcut nüfus artış hızıyla bu tablo çok daha ciddi boyutlara ulaşabilecektir. Ormanlardan sağlanan ürün ve hizmetlere olan talebin her geçen gün çeşitlenerek artmakta olması, ülkemizde ormanların korunması, geliştirilmesi ve topluma çok yönlü ve sürdürülebilir faydalar sunması konusunu çok önemli bir hale getirmektedir. 2

3 İÇİNDEKİLER TANITIM... 4 GİRİŞ KRİTER 1 : ORMAN KAYNAKLARI ORMAN ALANI ODUN SERVETİ VE KARBON MİKTARI YILLIK ARTIM AMENAJMAN PLANLARI KADASTRO DURUMU NOLU KRİTERİN DEĞERLENDİRİLMESİ KRİTER 2 : BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK ORMANLARIN DAĞINIKLIK DURUMU SİLVİKÜLTÜREL BAKIMLAR GENÇLEŞTİRME GÜVENİLİRLİĞİ TOHUM KAYNAKLARI NOLU KRİTERİN DEĞERLENDİRİLMESİ KRİTER 3 : ORMANLARIN SAĞLIĞI, CANLILIĞI VE BÜTÜNLÜĞÜ DOĞAL FAKTÖRLERDEN ETKİLENEN ALANLAR BAŞARILI TABİİ GENÇLEŞTİRME ALANI AÇMA YERLEŞME YAKACAK ODUN TÜKETİMİ ORMAN YANGINLARI OTLATMA ZARARI İZİN VE İRTİFAKLAR NOLU KRİTERİN DEĞERLENDİRİLMESİ KRİTER 4 : ORMANLARIN ÜRETİM KAPASİTESİ VE FONKSİYONLARI ENTEGRE AMENAJMAN PLANLARI İLE YÖNETİLEN ALANLAR ODUN ÜRETİMİ ARTIM VE ÜRETİM DENGESİ ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ NOLU KRİTERİN DEĞERLENDİRİLMESİ KRİTER 5 : KORUYUCU VE ÇEVRESEL FONKSİYONLAR KORUYUCU ÖZELLİĞİ NEDENİYLE KORUNAN ORMANLAR SU HAVZALARINI KORUMA ALANLARI TOPRAK MUHAFAZA ALANLARI NOLU KRİTERİN DEĞERLENDİRİLMESİ KRİTER 6 : SOSYO-EKONOMİK FONKSİYONLAR ÜRETİLEN ODUN ÜRÜNÜN DEĞERİ ÜRETİLEN ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİNİN DEĞERİ YARATILAN İSTİHDAM ORMAN KÖYLERİ VE SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİ İŞLENEN ORMAN SUÇLARI NOLU KRİTERİN DEĞERLENDİRİLMESİ EKLER SOY İL ÇALIŞTAYLARI PROGRAMI KARBON MİKTARININ HESAPLANMASINDA KULLANILAN KATSAYILAR OGM SOY KG 2006 ÇALIŞTAYLARINA KATILANLAR

4 TANITIM 1839 yılına uzanan geçmişi ile ülkemizin en köklü kuruluşlarından biridir. Aradan geçen 168 yıllık süreç içerisinde değişik bakanlıkların bağlı kuruluşu olarak, ülkemiz ormanlarının korunması, geliştirilmesi ve topluma çok yönlü ve sürdürülebilir faydalar sunacak şekilde işletilmesi görevini başarıyla ifa etmiştir. Bilindiği gibi Anayasa nın 169.maddesi özetle; Devletin ormanların korunması ve genişletilmesi için gerekli kanunları koyacağını ve tedbirleri alacağını, bütün ormanların gözetiminin devlete ait olduğunu, ormanların mülkiyetinin devir edilemeyeceğini, Devletçe yönetilip, işletileceğini hüküm altına almıştır. esas itibariyle bu hükümleri uygulamak üzere ve yerinden yönetim esasına göre kurulmuş bir kamu tüzel kişiliği olup Devlet Tüzel Kişiliğinden ayrı bir iradeye, malvarlığına ve bütçeye sahiptir. En son şeklini 1985 yılında çıkarılan Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun ile alan, Çevre ve Orman Bakanlığına Bağlı Kuruluşu olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. nün görevleri üç ana başlık altında özetlenebilir : Ormanların korunması Ormanların zararlı böcek ve hastalıklara karşı korunması Orman yangınlarına karşı korunması Yasa dışı müdahalelere karşı korunması Ormanların geliştirilmesi Ormanların her türlü bakımının yapılması Ormanların gençleştirilmesi Ormanların rehabilite edilmesi Ormanlardan topluma çok yönlü sürdürülebilir faydalar sunulması Endüstriyel ve yakacak odun üretilmesi Odun dışı orman ürünlerinin üretilmesi Ormanlardan kamu yararına tahsis yapılması Halkın sosyal, sportif ve rekreatif ihtiyaçlarının karşılanması bu görevlerini merkezde Teftiş Kurulu Başkanlığı, Hukuk Müşavirliği, 10 Daire Başkanlığı ve 46 Şube Müdürlüğü, Taşra da ise yaygın bir şekilde örgütlenmiş 27 orman bölge müdürlüğü, 217 orman işletme müdürlüğü, 1308 orman işletme şefliği ve diğer şeflikler ile yürütmektedir. Bütün ormancılık faaliyetleri esas olarak orman işletme müdürlükleri ve bu müdürlüklere bağlı şefliklerce uygulanmaktadır. Taşra birimlerimiz çok etkili ve yaygın bir haberleşme ağına sahiptir. faaliyetlerini Özel Bütçenin yanı sıra, gelirlerini ağırlıklı olarak orman ürünü satışlarının oluşturduğu Döner Sermaye Bütçesi ile yürütmektedir yılında ormancılık faaliyetleri için Özel Bütçeden YTL, Döner Sermaye Bütçesinde ise YTL olmak üzere toplam YTL harcama öngörülmüştür yılı Mart ayı sonu itibariyle Genel Müdürlükte çalışan kadrolu memur sayısı dir. Ayrıca 135 adet sözleşmeli personel istihdam edilmekte olup, kadrolu işçi sayısı 2.072, geçici işçi sayısı ise dir. Geçici işçilere verilen toplam adam/ay tür. 4

5 nün örgüt yapısı aşağıdaki şemada gösterilmektedir. ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ GENEL MÜDÜR GENEL MÜDÜR YARDIMCISI GENEL MÜDÜR YARDIMCISI GENEL MÜDÜR YARDIMCISI GENEL MÜDÜR YARDIMCISI GENEL MÜDÜR YARDIMCISI ANA HİZMET BİRİMLERİ DANIŞMA VE DENETİM BİRİMLERİ YARDIMCI HİZMET BİRİMLERİ Orman Koruma ve Yangınla Mücadele Daire Başkanlığı Kadastro ve Mülkiyet Daire Başkanlığı Orman İdaresi ve Planlama Daire Başkanlığı İşletme ve Pazarlama Daire Başkanlığı Silvikültür Daire Başkanlığı İnşaat ve İkmal Daire Başkanlığı Teftiş Kurulu Başkanlığı Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı Hukuk Müşavirliği İç Denetim Birimi TAŞRA Personel Daire Başkanlığı İdari ve Mali İşler Daire Başkanlığı Eğitim Daire Başkanlığı Savunma Uzmanlığı Harita ve Fotogrametri Müdürlüğü Orman Bölge Müdürlükleri (27) Orman İşletme Müdürlükleri (217) Başmühendislikler (150) Orman İşletme Şeflikleri (1308) D. Şeflikler (98) 5

6 GİRİŞ Bu raporun amacı Türkiye de ormanların durumunu 6 kriter üzerinden değerlendirmek, her bir kriteri oluşturan göstergeleri trendleri ile beraber şeffaf bir şekilde kamuoyuna duyurmak, böylece ormanlar ve ormancılığımız konusunda toplumun her kesimini bilgilendirerek daha sağlıklı bir tartışma ortamı yaratmak; ve karar verici mekanizmaların katılımcılığın yaratacağı sinerjiyi de kullanarak Sürdürülebilir Orman Yönetimi amacı doğrultusunda gerekli adımları atmasını sağlamaktır. Ülkemiz ormancılığı Sürdürülebilir Orman Yönetimi ve bununla ilgili uluslararası kararların uygulanmasında Avrupa Ormanlarının Korunması Bakanlar Konferansının oluşturduğu standartlara uymaktadır. Buna göre Sürdürülebilir Orman Yönetiminin tanımı aşağıdaki gibidir: Ormanların ve orman alanlarının yerel, ulusal ve küresel düzeylerde, biyolojik çeşitliliğini, verimliliğini, kendini yenileme kabiliyetini ve yaşama enerjisini, ekolojik, ekonomik ve sosyal fonksiyonlarını yerine getirebilme potansiyelini şimdi ve gelecekte koruyacak ve diğer ekosistemlere zarar vermeyecek bir şekilde düzenleme ve yararlanma biçimi Sürdürülebilir Orman Yönetiminin 6 kriteri ise aşağıdaki şekilde belirlenmiştir: 1. Orman kaynakları 2. Biyolojik çeşitlilik 3. Ormanların sağlığı ve canlılığı 4. Ormanların üretim işlevi 5. Ormanların koruma işlevi 6. Ormanların sosyo-ekonomik işlevi Kriterler sürdürülebilir orman yönetiminin temel elementlerini oluşturmaktadır ve kriter bazında ölçümleme ve değerlendirme yapabilmek için her bir kriteri oluşturan ölçülebilen göstergelerin belirlenmesi gerekmektedir. Göstergeler ise bölgeden bölgeye, ülkeden ülkeye, uygulama alanından bir diğerine değişiklikler gösterebilir. Burada altı çizilmesi gereken en önemli husus, göstergelerin uygulama düzeyinde belirlenmesi, ölçümlenmesi ve değerlendirilmesi hususudur. Sürdürülebilir orman yönetiminin en önemli noktasını bu teşkil eder. Avrupa Ormanlarının Korunması Bakanlar Konferansında Avrupa için belirlenen gösterge seti ile yine ülkemizin üye olduğu FAO-UNEP Yakın Doğu Sürecinde belirlenen gösterge setini harmanlamış ve bu setten kendi görev ve yetki alanına giren göstergeleri seçerek ulusal düzeyde uygulanabilecek bir set hazırlamıştır. Söz konusu set ilgili tarafların görüşü alınarak revize edilmiş ve Bursa Çalıştayında son şeklini almıştır. Daha sonra kriter ve göstergelerin uygulanması için Fethiye de bir eğitim programı düzenlenmiş olup, 2005 yılında test mahiyetinde bölgesel düzeyde uygulamaya geçilmiştir. Uygulama 2006 yılında il düzeyine yaygınlaştırılarak yapılmıştır. İlk defa il düzeyinde tertiplenmiş olmasına rağmen 2006 yılı çalıştaylarına gösterilen ilgi beklentinin üzerinde olmuştur. Toplam katılım 1214 ü kurum dışından olmak üzere 1761 i bulmuştur. Bursa Orman Bölge Müdürlüğü iş yoğunluğu ve sürenin azlığı nedeniyle, ve Muğla Orman Bölge Müdürlüğü ise yeterli katılımı sağlayamadığı için kendi bölge sınırları içerisindeki illerde çalıştay düzenleyememişler ve önemli orman kaynağı olmayan bazı illerin çalıştayları ilgili bölge müdürlüğünün uygun gördüğü bir il çalıştayı ile birlikte yapılmıştır. Kurum dışından katılımın yüksek olması oldukça sevindirici bir gelişmedir. Kurum dışı katılımın ilk sırasında 389 kişi ile köy muhtarları yer almıştır, aralarında üst düzey yöneticilerin de bulunduğu valilik, il özel idaresi ve belediyelerden katılım ise 104 kişi olmuştur. Üniversiteler ve diğer eğitim kuruluşlarından katılım ise 38 i orman fakültelerinden olmak üzere 86 ya ulaşmıştır. Araştırma kuruluşlarından da 32 katılım olmuştur. Ormancılığımızda önemli bir role sahip kooperatiflerden 77 temsilci ve diğer kooperatiflerden 20 temsilci çalıştaylarda görüş ve beklentilerini belirtmiştir. Sivil toplum örgüt katılımı ise 94 ü bulmuştur, bunların arasında sadece TEMA 22 temsilci ile çalıştaylarda yer almıştır, diğer çevreci dernek ve kuruluşlardan ise 26 katılım olmuştur. Bu çalıştayların amacına 6

7 ulaşmasında kritik bir role sahip olan diğer kamu kuruluşlarının katılımı ise 94 ü Çevre ve Orman Bakanlığından olmak üzere toplam 209 olmuştur. Bir diğer önemli paydaş olan özel sektörün katılımı da 51 temsilci ile sağlanmıştır. Askeri mercilerden 7, din görevlilerinden 2 kişinin katılımı çalıştaya renk katmış, basın 34 kişi ile temsil edilmiş, işçi sendikaları 18 katılım sağlamış ve nihayet 27 si öğrenci, 43 ü değişik mesleklerden ve 21 de belirlenemeyen olmak üzere toplam 91 bireysel katılım olmuştur SOY Çalıştayları Kurum Dışı Katılım Diğer Kamu 17% Bireysel 7% Diğer 2% Köy Muhtarları 32% Mahalli İdareler 9% Basın ve Yayın 3% Özel Sektör 4% Akademisyenler 10% STÖ 8% Kooperatifler 8% 7

8 1 KRİTER 1 : Orman Kaynakları Ülkemizdeki orman kaynaklarının durumu hakkında değerlendirme yapmadan evvel orman tanımının yapılması faydalı olacaktır. Yasal olarak ağaç toplulukları toprakları ile birlikte orman kabul edilmektedir, ancak buna bazı istisnalar getirilmiştir; bataklıklar, çalılıklar, step vejetasyonu, mezarlıklar, şehir parkları, çevresinde doğal olarak yetişmeyen ağaçlarla kaplı ve ormana bitişik olmayan 3 hektarın altındaki özel mülkiyete ait alanlar bu istisnalar arasındadır. Hatırlanması gereken diğer önemli bir husus ise bir yerin orman olup olmadığına karar verecek tek yetkili mercinin orman kadastro komisyonları olmasıdır. Bir yerin kadastro komisyonları tarafından orman olarak ilan edilmesi ve bu ilan süresince herhangi bir itirazın olmaması durumunda o yer orman olarak tescil edilir ve Anayasa ya göre bazı istisnalar dışında buranın orman statüsü değişemez. Bu istisnalar söz konusu yerin bilim ve fen bakımından orman olarak muhafazasında yarar görülmemesi ve aksine tarım alanı olarak değerlendirilmesinin mutlak fayda bulunması ile bu yerin 1981 yılından evvel orman özelliklerini kaybetmiş olmasıdır. Bunun dışında ormanlarda herhangi bir daraltma yapılamaz. Ülkemizde orman envanterleri amenajman planlarının yapımı sırasında gerçekleşmektedir. Orman amenajman planları ise düzenli olarak 1963 yılında yapılmaya başlanmış ve 1972 yılında tamamlanmıştır. İlk amenajman planlarının sonuçlarına göre ülkemizde toplam hektar orman olduğu tespit edilmiştir. İlk plan döneminin tamamlanmasından sonra her yıl ormanlarımızın yaklaşık onda birinde plan yenileme çalışmaları başlatılmış olup bu çalışmalar kesintisiz olarak devam ettirilmektedir. Dolayısıyla her yıl orman alanına ilişkin rakamların ortalama onda biri güncelleşebilmektedir. Ayrıca bu çalışmalar planlandığı gibi gerçekleşmeyebilmekte, örneğin bazı yerlerde planlar 3 hatta 4 kez yenilenmekte iken, Elazığ Bölge Müdürlüğü başta olmak üzere bazı yerlerde ise henüz yenileme çalışması yapılmamış olabilmektedir. Yeni işletme kuruluşları, kapanışları, sınır değişiklikleri de orman alanlarına ilişkin rakamların hassas bir şekilde değişimini ortaya koyma konusunda önemli engeller teşkil etmektedir. Bu nedenlerle 1997 yılına kadar plan yenilemeleri sonucunda ortaya çıkan orman alanına ilişkin rakamlar hesaplanmamış, bu dönem zarfında 1972 envanteri rakamları kullanılmıştır. Ancak Rio sonrası orman kaynaklarına ilişkin trendlerin tespit edilmesi konusu önem kazanınca, 1996 yılında ilk olarak Orman Bakanlığı İstatistik Şubesinin, Orman Amenajman Dairesi Başkanlığı ile başlatmış olduğu bir çalışma sonucu orman kaynaklarına ilişkin yeni rakamları belirlemiş ve 1997 yılında ilan etmiştir. Söz konusu çalışma 1998 ve 1999 yıllarında da devam ettirilmiştir ve 2001 yıllarında verilen aradan sonra bu çalışmayı Orman Amenajman Dairesi Başkanlığının yürütmesine karar verilmiş ve 2002, 2003, 2004 ve 2005 yıllarına ilişkin rakamlar ilan edilmiştir. Orman kaynaklarına ilişkin veriler her yıl düzenli olarak yenilenmeye devam edecektir. Ancak her yıl ormanların yaklaşık onda birinde envanter yapıldığı ve bu süre zarfında birleşmeler, bölünmeler veya sınır değişikliklerinin devam ettiği göz önüne alınırsa ilan edilen rakamların mevcut durumu %100 sağlıklı olarak yansıttığı söylenemez. Buna karşılık yılda 2 milyon hektara yakın alanda yapılan güncelleştirmelerin ortaya koyduğu sonuç, orman kaynaklarının trendi hakkında yeterli fikri verecektir. Orman kaynaklarının çok sağlıklı olarak takip edilebilmesi için coğrafi bilgi sistemine geçiş zorunludur. Bu konudaki çalışmalarda oldukça mesafe kat edilmiş olup önümüzdeki birkaç yıl içerisinde bütün orman alanlarının aktüel durumunu ortaya koyan sayısal haritalar bitirilmiş olacaktır. Bir diğer altı çizilmesi gereken husus ise konunun hukuki boyutudur. Çünkü orman amenajman heyetleri plan yapımı sırasında arazide gördükleri fiili yapıyı haritalarına yansıtmakta ve bu haritalar üzerinde yapılan ölçümler sonucu ortaya çıkan orman kaynaklarına ilişkin rakamlar hukuken kesin olmayabilmektedir. Hatırlanacağı gibi bir yerin orman olup olmadığı ancak kadastro komisyonlarının yapacağı çalışmalar sonucu ve hukuki sürece uygun olarak bu sonuçların kesinleşmesi ile yasallık 8

9 kazanmaktadır. Ülkemizdeki ormanlık alanların bazı kısımlarında ise henüz kadastro çalışmaları tamamlanmamıştır. Şu ana kadar elde edilen deneyimler bir yerin kadastrosu yapılmadan ölçülen orman alanının, kadastro yapıldıktan sonra ortaya çıkan orman alanından daha az olduğunu ortaya koymaktadır. Çünkü amenajman heyetleri orman içi açıklıkları veya üzerinde çok az sayıda ağaç bulunan alanları orman toprağı olarak tefrik etmekte ve bu alanları orman alanına dahil etmemektedir. Ancak bunun orman kaynaklarının trendinin takip etme açısından çok önemli bir fark oluşturmayacağı kabul edilmektedir. Son olarak ülkemizdeki orman envanterinin kapsamında şehir, kasaba, köy gibi yerleşim yerleri ve tarım alanlarındaki ağaçlık alanların bulunmadığı hususudur. Bu alanlardaki ağaçlık alanların haritalanması ve ülkemizdeki bütün ağaçlık alanların tuttuğu karbon miktarının tespiti için diğer kamu kuruluşlarının da dahil olduğu çok daha kapsamlı bir çalışma yapılması gereği vardır. Bu rapor sadece nün sorumlu olduğu alanları konu almaktadır. 1.1 Orman Alanı Ormanlar değişik kriterlere göre sınıflandırılmaktadır. Bu kriterlerden en başlıcaları 1- Kuruluş yapısı 2- İdare şekli 3- Karışım 4- Orijinleri ve 5- Mülkiyet yapılarıdır. Ancak özellikle yılları arası dönemi kapsayan ilk envanteri döneminde bütün bu kriterleri karşılayacak sınıflandırmalar yapılmamış olduğundan, tam bir karşılaştırma yapmak mümkün olmamaktadır. Ayrıca yakın zamana kadar bir ormanın doğal, yarı-doğal veya plantasyon mu olduğu konusunda bir inceleme yapılmamış ve buna ilişkin kayıt tutulmamıştır. Bu nedenle ormanların orijinlerine ilişkin değerlendirmenin yapılması görevi uygulama birimlerine verilmiş ve her bölgenin kendi sınırları içerisindeki doğal, yarıdoğal ve plantasyon ormanlarını belirlemesi ve değerlendirmesi istenmiştir. Mevcut verilere göre orman alanlarına ilişkin değerlendirme yapıldığında, göze ilk çarpan husus genel olarak orman alanlarında bir artış olduğudur. İlk envanter sonuçları son envanter sonuçları ile karşılaştırıldığında, son 33 yılda ortalama hektarlık bir orman artışının olduğu görülmektedir. Bu da yılda ortalama hektarlık bir artışa tekabül eder. Son dört yılda yıllık ortalama artış miktarı ha aşmaktadır. Nitekim orman envanterlerinin yıllık olarak güncelleştirilmeye başlandığı 1997 yılından itibaren yıllık orman alanı artışları sırasıyla ha, ha, sonraki dört yıllık dönemde ise yıllık ortalama hektar, ha, ha ve olarak kaydedilmiştir. Bu veriler ülkemizde bir ormansızlaşmanın söz konusu olmadığı, bunun tersine istikrarlı bir artış olduğuna işaret etmektedir. Bu artışın en önemli sebebi her yıl yapılmakta olan ağaçlandırma çalışmalarıdır. Esasen yapılan ağaçlandırmaların miktarına bakacak olursak 1973 ile 1997 yılları arasında hektar orman içi, hektar orman dışı olmak üzere toplam hektar ağaçlandırma çalışması yapılmış olduğu görülmektedir. Bu rakama suni tensil, erozyon kontrol ve benzeri ağaçlandırmalar dahil değildir. Kaba bir değerlendirme ile bütün ağaçlandırma çalışmalarının başarılı olduğunu varsayarsak ki bu mümkün değildir, o zaman da hektar da orman kaybı olduğu söylenebilir. Ancak ağaçlandırma çalışmalarının % gibi bir oranda başarılı olabildiğini düşünecek olursak yaklaşık orman artışına yakın bir değeri buluruz. Hiç şüphesiz orman artışında rol oynayan diğer faktörler, kırsaldan şehre olan göç sonucu ormandan açılmış olan tarım arazilerinin terk edilmiş olması ve bu alanların tekrar doğal yollarla veya orman içi ağaçlandırmalarla ormana dönüşmüş olmasıdır. Ayrıca tarımsal girdi maliyetlerinin de son yıllarda oldukça yükselmiş olması orman açmalarını yavaşlatmıştır. 9

10 TOPLAM ORMAN KORU BALTALIK VERİMİNE GÖRE Verimli orm Koru Baltalık Verimsiz or Koru Baltalık İDARE ŞEKLİ GÖ Yaş sınıfı Seçme Baltalık Muhafaza Muhafaza Or Milli Park Tabiatı korum Tabiat parkı Diğer Muhaf KARIŞIMA GÖRE İbreli Saf İbreli Karışık Yapraklı Saf Yapraklı Karışık İbreli Yapraklı Kr MÜLKİYETE GÖRE Devlet Özel Koru ve baltalık ormanları açısından ise alan artışının öncelikle koru ormanlarında cereyan ettiğini, baltalık ormanlarının ise stabil bir oranda her yıl düştüğünü görmekteyiz. Özellikle 1972 yılındaki baltalıkların 1997 yılına geldiğinde % 30 oranında azaldığını ve koru ormanlarının daha yüksek bir oranda arttığını görmekteyiz. Ancak bu denli farkın sebebi sadece baltalıkların koruya tahvil edilmesi çalışmaları değildir. Muhtemelen 70 li yıllarda geçerli olan ve bugün değişen sınıflandırma bu konuda rol oynamaktadır. Bu nedenle bir değerlendirme yapmak için 1997 yılının baz kabul edilmesi ve müteakip yıllardaki trendin ele alınması daha mantıklı olacaktır. Bu durumda bile 1997 ile 2005 yılları arasında hektar koru artışı ve hektar baltalık azalışı görülmektedir. Sonuç olarak bu dönemde koru ormancılığını destekleyen ormancılık politikası rakamlara da yansımış bulunmaktadır. Üstelik özellikle 2004 yılından sonra koruya tahvil çalışmaları hızlandırılmış ve 2006 yılında da yapılan düzenlemelerle orman köylüsünün koruya tahvilden kaynaklanan kayıpları telafi edilmiştir. Yani baltalık ormanlarının koruya tahvili önümüzdeki yıllarda çok daha fazla hız kazanacaktır. Bir diğer husus ise verimli orman alanında görülen artıştır. İlk envanter dönemi sonu olan 1972 yılında ormanların % 43.8 verimli iken bu rakam 2004 yılında % 50.1 olmuştur. Yani bu süreçte ormanlar % 4.9 oranında artar iken verimli ormanlar yaklaşık % 6.3 oranında artmıştır. Bu da kabul edilebilir bir tablo ortaya koymaktadır, aradaki % 1.4 lük fark verimsiz ormanların rehabilite edilerek verimli hale dönüştürülmüş olduğu sonucunu ortaya çıkarmaktadır. 10

11 İdare şeklinde ise 1997 yılından itibaren önemli bir değişikliğin olmadığı görülmektedir. Ancak 2005 yılından itibaren önem verilen koruya tahvil çalışmalarının sonucunda, baltalık işletme sınıfı ile idare edilen orman alanlarının azalacağını buna karşılık yaş sınıfları ve seçme işletme şekilleri ile idare edilen ormanlık alanların ise artacağı kesindir. Muhafaza açısından ele alındığında da korunan orman alanlarının az da olsa 1997 yılından itibaren bir artış eğilimi içinde olduğu, toplam hektar alanın değişik statülerde korunduğu ve bu alanın en büyük dilimini ise muhafaza karakterli işletme sınıfı ile idare edilen ormanlar olduğunu söylemek gerekir. Önemli bir müdahaleye konu olmayan ormanların genel ormanlık alanı oranı % 18 civarındadır. Korunan orman alanları ile birlikte Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünün yetki alanına girmektedir. Söz konusu Genel Müdürlük korunan alanlarda IUCN sınıflandırmasını kullanmaktadır ve bu sınıflandırmaya giren orman alanları toplamı yaklaşık 600 bin hektardır. Ancak Avrupa Ormanlarının Korunması Viyana Orman Bakanları Konferansında Avrupa ormanları için yeni bir korunan alan sınıflandırması kabul edilmiştir. Korunan orman alanları hakkında tam bir değerlendirme yapabilmek için öncelikle bu sınıflandırmanın uygulanması ve orman alanlarının bu sınıflandırmaya göre yeniden tefrik edilmesi gerekmektedir. Karışıma göre orman alanlarındaki trendin az da olsa olumsuz bir tablo ortaya koyduğunu söylemek gerekir. Gerçi ibreli, yapraklı ve karışık orman sınıflandırmasında ilk envanter dönemi kullanılan metotlarla bugün kullanılan metot farklıdır ama genel olarak ibreli orman alanın da artış olduğu buna karşılık yapraklı ve karışık orman alanlarında ise azalma olduğu söylenebilir. Bu eğilim uzun yıllar ormancılığımızda daha ekonomik olduğu gerekçesi ile ibreli ağaç türleri ile ağaçlandırma yapılmış olması, orman kuruluşlarında mono kültüre ağırlık verilmesi ile izah edilebilir. Orman Genel Müdürlüğü 2000 li yıllardan itibaren Doğaya yakın ormancılık anlayışını hakim kılmaya çalışmakta ve doğal veya yarı doğal ormanlarımızda meşçerelerin doğal yapılarını dikkate alarak bu kuruluşları bozulmamaya çalışılmaktadır. Ayrıca 2004 yılında meşe ağaçlandırması kampanyası ile önemli ağaçlandırma ve rehabilitasyon çalışmaları yapılmaya başlamıştır, bu kampanyayı, keçi boynuzu eylem planı takip etmektedir. Önümüzdeki yıllarda yapraklı veya karışık ağaç türlerinden oluşan meşçerelerin alanlarında bir azalma beklenmemekte bunun tersine artış umulmaktadır. Son olarak mülkiyet itibariyle orman alanları ele alındığında zaten çok cüzi miktarda olan özel orman alanlarında bir değişikliğin olmadığını görmekteyiz. Bakanlık özel ormancılığı teşvik etmek için çaba göstermiş olmasına karşılık, belki de yatırım süresinin çok uzun olması nedeniyle özel ormancılık bir türlü istenilen noktaya gelmemiştir. En fazla orman artışı % 19 a tekabül eden toplam 103 bin ha ile Ankara Bölge Müdürlüğü sınırları içerisindeki illerde gerçekleşmiştir. Bu artışın arkasındaki nedenler; köyden kente göç ve dolayısıyla hayvancılığın gerilemesi ile otlatma baskısının azalması ve bozuk meşe alanlarının kendiliğinden toparlanmasıdır. Değişik amaçlarla yapılan ağaçlandırma çalışmaları da önemli bir etkendir. Yapraklı orman alanlarındaki azalış ibrelilerle yapılmış olan plantasyonların bir kısmının bozuk yapraklılarda yapılmış olduğunu göstermektedir. Teknolojik imkanların artması ile eski planlarda plan dışı kalmış alanlar da tespit edilmiş ve planlara eklenmiştir. İkinci sırada ise %12 lik oranla Erzurum Bölge Müdürlüğü illeri gelmektedir. Ancak bu artışın büyük bir kısmı daha önceki plan döneminde tespit edilememiş orman alanlarının son planlara dahil edilmesidir. Bir diğer önemli orman artışına sahip olan bölge ise % 8.5 ile Denizli dir. Adana, Muğla, K.Maraş % 6 civarında, Kastamonu, Mersin, Zonguldak ve Bolu % 4 ün üzerindeki artışlarla dikkati çekmektedir. Buna karşılık Giresun, Adapazarı ve Antalya bölge müdürlükleri ortalama % 1.5 oranında orman kaybına sahne olmuşlardır. Antalya daki düşüş büyük ölçüde sınır değişiklikleri ile mücavir bölge müdürlüklerine geçen orman alanlarından kaynaklanmaktadır. Bunun yanı sıra 2-B uygulamaları da orman alanındaki azalışın diğer sebebidir. Giresun da orman alanlarına ilişkin rakamlar ise en son 1986 yılında yapılmış olan planlara dayalıdır. Bu nedenle şimdiki orman trendi hakkında sağlıklı bir sonuca varmak için yeni planları beklemek gerekir. 11

12 1.2 Odun Serveti ve Karbon Miktarı Ormanlardaki odun serveti ve artımı trendinin takip edilmesinde de orman alanlarının envanteri bahsinde sözü edilen mülahazalar geçerlidir. Servet ve artım tespitleri orman amenajman planlarının yapımı sırasında gerçekleştirilen envanterler sonucu ortaya konmaktadır. Genel tabloya bakıldığında, orman alanlarındaki artışa paralel olarak odun servetinde de ciddi bir artış gözlenmektedir. İlk envanter dönemi olan 1972 yılından 2005 yılı sonuna kadar orman ağaç servetinde 362 milyon m³ ün üzerinde artış olmuştur. Bu da yılda ortalama 11 milyon m³ net artış demektir ve yıllarında yapılan yıllık güncelleştirmeler bu ortalamayı teyit eder mahiyettedir. Bu yıllarda sırasıyla yıllık orman ağaç serveti artışları : 4, 11, 22, 10, 11,10 milyon m³ tür. Orman ağacı servet artışındaki en önemli etken, ağaçlandırmalarla kazanılan yeni orman alanları, terk edilen ve kendiliğinden ormanlaşan orman içi açıklıklardaki odun artışı ve bu zaman süreci içerisinde muhafaza sınıflarına ayrılan orman miktarındaki artış ve son olarak daha önceki yıllarda amenajman planları ile her türlü olumsuz müdahale ihtimalinin de göz önünde bulundurularak verilmiş olan etaların altında üretim yapılmış olmasıdır. Nitekim üretim rakamları bunu teyit etmektedir yılları arasında ormanlardan yapılan faydalanma koru ormanlarında m³ (DKGH - Dikili Kabuklu Gövde Hacmi) ve baltalıklarda m³ ( ster) iken 1973 yılından sonra yılda ortalama koru ormanlarında m³ ve baltalıklarda m³ ( ster) üretim yapılmıştır. Sadece üretim ile ormandan çıkarılan odun hacmi yılda ortalama 6.5 milyon m³ civarında azalmıştır. Aşağıdaki tablo orman odun servetinin yıllar itibariyle koru ve baltalık olarak trendini göstermektedir. Baltalık ormanlarında hacim ölçüm birimi Ster olup koru baltalık toplamlarında Ster değerleri 0.75 katsayısı ile çarpılarak m³ e çevrilmiştir. Bu miktarlar ormanlık alanlar dışındaki ağaçları kapsamadığı gibi orman içerisinde yer alan ve çapı 8 cm den düşük olan ağaçların ve ağaççık, çalı ve odunsu bitkilerin barındırdığı odun servetini kapsamaz ODUN SERVETİ (1000 M³/Ster) TOPLAM ORMAN KORU BALTALIK (St) VERİMİNE GÖRE 1 Verimli orm Koru Baltalık (St) Verimsiz or Koru Baltalık (St) Ormanlarımızda tutulan karbon miktarının hesaplanmasında ise Prof.Dr.Ünal ASAN ın 1995 yılında ortaya koyduğu yöntemler kullanılmıştır. İbreli ve yapraklı ağaç türleri için ayrı ayrı hesaplanmış olan katsayılar Ek-2 de verilmiştir. 12

13 TÜRKİYE ORMANLARINDA KARBON MİKTARI (1000 TON) S1 Servet DGH m³ (S11+S12) S11 Yapraklı servet m³ S12 İbreli servet m³ S2 Toprak üstü biyokütle (S21+S22) S21 Yapraklı (S11xAxC) S22 İbreli (S12xBxD) S3 Toprak altı biyokütle (S31+S32) S31 Yapraklı (S21xE) S32 İbreli (S22xF) S4 Toprak üstü diri ve ölü örtü (S41+S42) S41 Yapraklı (S21+S31)x(G) S42 İbreli (S22+S32)x(G) S5 TOPLAM BİYOKÜTLE (S2+S3+S4) S51 Yapraklı biyokütle (S21+S31+S41) S52 İbreli biyokütle (S22+S32+S42) S6 Biyokütledeki karbon (S61+S62) S61 Yapraklıda karbon (S51xH) S62 İbrelide karbon (S52xH) S7 Orman toprağında karbon (S71+S72) S71 Yapraklı toprakta karbon (S61xJ) S72 İbreli toprakta karbon (S62xJ) S8 TOPLAM KARBON (S81+S82) S81 Yapraklı toplam karbon (S61+S71) S81 İbreli toplam karbon (S62+S72) Tablodan da anlaşıldığı gibi 2005 yılı sonu itibariyle ormanlarımız yaklaşık 977 milyon ton karbon depolamış olup, ilk envanter döneminden bu yana ormanlarda 263 milyon ton daha fazla karbon birikmiştir. Bu 33 yıllık dönem içerisinde yıllık ortalama karbon birikimi 8 milyon tondur. Ancak daha önceki bahislerde de ifade edildiği gibi bu süreçte ibreli türlere daha çok ağırlık verilmiş olması, servet ve alanda olduğu gibi karbon miktarında da artış daha çok ibreli tür ormanlarda olmuştur. İlk envanter döneminde depolanmış karbonun % 44 ü yapraklı türlerde iken bu oran 2005yılında % 39 a düşmüştür. 1.3 Yıllık Artım Ormanlarımızdaki yıllık toplam artım, servet artışına paralel olarak artmaktadır. Son envanter sonuçlarına göre ormanlarımızda yılda ortalama 36.5 milyon m³ artım olmaktadır. İlk envanter dönemine kıyasla ormanlarımız yılda 8 milyon m³ daha fazla artım yapmaktadır. Son yıllardaki artım rakamları yıllık artışın bin m³ aralığında gerçekleşmektedir. Ancak baltalıklardaki artım bu trendin tersine bir düşüş içindedir. İlk envanter dönemine kıyasla 1 milyon m³ ün üzerinde bir düşüş kayıt edilmiştir. Baltalıkların koruya tahvil edilmesi çalışmalarının devam ettiği dikkate alındığında önümüzdeki yıllarda da bu düşüşün devam edeceği söylenebilir. 13

14 ARTIM (1000 M³/Ster) TOPLAM ORMAN KORU BALTALIK (St) VERİMİNE GÖRE 1 Verimli orm Koru Baltalık (St) Verimsiz or Koru Baltalık (St) Amenajman Planları Amenajman ormancılığımızın en önemli disiplinini teşkil eder. Anayasanın ormanlarla ilgili açık hükümleri ve Orman Kanununun amenajman planlarını zaruri kılması bu disiplini oluşturan kuvvetli bir yasal dayanaktır. Ülkemiz ormanlarının korunmasında ve faydalanmanın devamlılık prensibine göre düzenlenmesinde amenajman planlarının çok önemli bir rolü olmuştur. Amenajman planı yapım çalışmaları 1857 yılında İstanbul da Orman Fakültesi kuruluşunu yapan Fransız ormancılık uzmanları Luis Tassy ve M.Stheme in girişimleri ile Belgrat Ormanlarında gerçekleştirilmiştir. Pilot mahiyetindeki bu çalışmalardan sonra 1870 yılında 52 maddelik bir orman nizamnamesi çıkarılmış ve ilk olarak 1917 yılında Ormanların Usulü İdari Fenniyeleri hakkında Kanun yürürlüğe girmiştir. Bu Kanunun öngördüğü Orman Amenajman Yönetmeliği Tasarısı Avusturya ormancılığının etkisi altında danışman Hermann Veith tarafından hazırlanmıştır. Bu yönetmelik gereğince 1917 yılında 5 Avusturyalı ve 5 Türk ormancıdan oluşan ilk amenajman heyeti kurulmuş ve ilk amenajman planı da bu heyet tarafından Hendek in Set köyü cıvarında 7147 hektar büyüklüğündeki Mustafa Şeref Ormanı için 1918 yılında yapılmıştır. Amenajman planlama sisteminin kurumsallaşması müteakip yıllarda da sürmüştür ama bugünkü anlamıyla ilk düzenli amenajman planları ülkemizin planlı döneme girdiği 60 lı yıllarda yapılmaya başlanmıştır. Bütün ormanların planı yılları arasındaki 10 yıllık periyotta tamamlanmıştır. Böylece ülkemizde amenajman planı olmayan orman kalmamıştır. Ancak takip eden dönem içerisinde amenajman planlarının yenilenmesi çalışmaları zaman zaman aksamıştır. Bugün bazı amenajman planları 3-4 kez yenilenmiş olmasına karşılık bazı planlar ise henüz ilk yapıldığı şekliyle uygulanmaktadır. Ülke ormanlarının % 0.1 inin amenajman planı yenilenmemiştir. Bu aksamaların değişik nedenleri vardır ama zaman içerisinde amenajmanda çalışma koşullarının ağırlaşması ve buna bağlı olarak bu birimde eleman tutmanın zorlaşması en önemli nedeni teşkil eder. Gerçekten de amenajmanda çalışmanın ilk dönemlerde her orman mühendisi için çok cazip olmasına karşılık, özellikle 1980 li yıllarda şartlar oldukça olumsuzlaşmıştır. Oldukça uzun süren bu dönemin ardından son 10 yıl içerisinde amenajmanda çalışanlara sağlanan bazı avantajlar, amenajman planlarının taahhüt sistemi ile özel sektöre yaptırılmaya başlanması, dış kaynaklı projelerde amenajman iştigal alanlarının tercih edilmesi ve 2004 yılından itibaren amenajmanda yapısal reformun başlatılarak merkezde konuşlanmış heyetlerin bölge müdürlükleri emrine verilmesi, olumlu gelişmelere neden olmuştur. Bu süreç içerisinde amenajman planlama sistemi ve yöntemleri de gelişmiş, önceleri pilot mahiyetinde bazı yerlerde yapılan çalışmalardan sonra, 2006 yılında tamamen fonksiyonel planlamaya geçilmiştir. Halen devam etmekte olan 2 dış kaynaklı projede amenajman planlama modelleri daha da geliştirilmekte olup, yakın zamanda bütün ormanlarımızın sayısal meşçere ve fonksiyonel haritalarının bitirilmesi planlanmaktadır. 14

15 Balıkesir, Bursa, K.Maraş, Kütahya Orman Bölge Müdürlüklerinin amenajman planı açısından sıkıntısı bulunmamaktadır, buna karşılık Başta Kastamonu olmak üzere bazı bölgelerde revize planların çokluğu problem oluşturmaktadır. Revize planlarda yeni envanter çalışması yapılmadığından ormanlık alanların trendleri hakkında güncel bilgiler elde edilememektedir. Ayrıca özellikle Elazığ bölgesinde amenajman planları büyük ölçüde yenilenmemiştir. Elazığ Bölge Müdürlüğü hariç süresi dolmuş amenajman planları ile yönetilen ormanların alanı 4 milyon hektarı aşmaktadır. Bu alanların büyük bir kısmı İzmir, Antalya, Çanakkale, Ankara bölge müdürlükleri içerisindedir. 1.5 Kadastro Durumu Kadastro konusu ormancılığımızın en önemli sorunlarından biri olmaya devam etmektedir. İlk olarak 1937 yılında yürürlüğe giren 3116 Sayılı Orman Kanununu ile başlatılan kadastro çalışmaları 1956 yılında yürürlüğe 6831 Sayılı Orman Kanunu çıkıncaya kadar yürütülmüştür. Bu dönem içerisinde önce yürürlükteki 1924 Anayasasının ormanların devletleştirilmesi ile ilgili 74.maddesine 1945 yılında daha açık ve net hükümler eklenerek etkinlik kazandırılmış, aynı yıl özel mülkiyetteki tüm ormanları devletleştiren 4785 Sayılı Kanun yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Kanunun 1.maddesi özel mülkiyetteki tüm ormanların hiçbir bildirime gerek olmaksızın devlete geçtiğini hüküm altına almaktadır. Bu madde halen geçerli olup bugün bile 1945 yılından evvelki tapular geçersizdir. Daha sonra 1950 yılında çıkarılan 5658 Sayılı Kanunla, bazı şartlara bağlı olarak devletleştirilen özel ormanların iadesi mümkün kılınmıştır. Orman kadastro faaliyetleri 1956 yılından günümüze kadar 6831 Sayılı Orman Kanununa göre yapılmaya devam etmektedir. Bu süre içerisinde 1961 Anayasası yürürlüğe girmiş ve bu Anayasa nın 131.Maddesi de bütün ormanların gözetiminin devlete ait olduğu, ormanların devletçe yönetilip işletilebileceği, devlet ormanlarının mülkiyet, yönetim ve işletiminin özel kişilere devir edilemeyeceği, zaman aşımı ile mülk edinilemeyeceğini, kamu yararı dışında irtifaka konu olamayacağı, ormanlara zarar verecek hiçbir faaliyet ve eyleme müsaade edilemeyeceği gibi hususlar hüküm altına alınmıştır. Ancak bu Anayasa maddesi 1970 yılında çıkartılan 1255 sayılı kanunla değiştirilerek bazı şartlarda orman rejimi dışına çıkartılma mümkün kılınmıştır. Buna göre Anayasanın yürürlüğe girdiği tarihten önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak kaybetmiş olan tarla, bağ, meyvelik, zeytinlik gibi çeşitli tarım alanlarında veya hayvancılıkta kullanılmasında yarar bulunan topraklarla şehir, kasaba ve köy yapılarının toplu olarak bulunduğu yerler orman rejimi dışına çıkartılabilecektir. Böylece kadastro çalışmaları bu değişiklik ile yeni bir boyut daha kazanmış ve 1974 yılından itibaren de ormandan çıkartma işlemleri başlamıştır. Bu sefer 1982 Anayasası ile orman kadastrosunu ilgilendiren değişiklikler yapılmış ve ormandan çıkarma kapsamı genişletilmiştir. Bir evvelki düzenleme ile 1961 yılından evvel orman özelliğini kaybeden yerlerin orman dışına çıkartılması mümkün kılınmış iken 1982 Anayasasında bu süre 20 yıl daha genişletilerek 1981 yılından evvel orman özelliğini kaybetmiş yerleri kapsama dahil etmiş ve ayrıca orman olarak muhafazasında bilim ve fen bakımından hiçbir yarar görülmeyen aksine tarım alanına dönüştürülmesinde kesin yarar görülen yerler de süreye bakılmaksızın orman dışına çıkartılması mümkün kılınmıştır. Bu değişiklik sonucu zaruri olarak 6831 Sayılı Orman Kanununun 2. maddesi değiştirilmiştir. Zaten başlı başına karmaşık bir süreç olan kadastro çalışmaları, yukarıda çok özet bir şekilde belirtilen tablo içerisinde yapılmaya çalışılmaktadır. Her bir Anayasa değişikliği beraberinde kanun değişikliklerini getirmiş, kadastro komisyonların her seferinde farklı bir hukuki çerçeve içerisinde çalışmalarını sürdürmüşler; doğal olarak daha önce bitirilmiş sahalara yeniden gidilmek zorunda kalınmış, sayısız itiraz ve ihtilaflar bugüne kadar hep süregelmiştir. Bu derece sık yasal değişikliğin gerçekleşmiş olması bazı yasal açıklıkları, muğlak durumları veya çıkmazları da beraberinde getirmiştir. Kadastro komisyonları bir yerin orman olup olmadığını belirlemek, sınırlamak belli bir hukuki süreçten sonra o yerin tescilini yaparak kadastrosunu kesinleştirmek; aynı zamanda kadastrosu yapılmış yerlerde kısaca 2-B denilen ormandan çıkarma işlerinin yanı sıra bu gibi yasal açıklıkları, muğlaklıklar ve çıkmazları çözüme kavuşturmaya çalışmaktadır. 15

16 Bu şartlar altında ülkemizdeki ormanların kadastrosu bitirilememiş, yakın zamana kadar bazı istisna yıllar dışında, yılda ortalama bin hektar orman alanının kadastrosu yapılabilmiştir. Üstelik kadastrosu yapılan alanların çok büyük bir kısmının tescili tamamlanmamıştır YILINA KADAR KESİNLEŞMİŞ KADASTRO ÇALIŞMALARI (HA) Tahdit Aplikasyon Tescil 2 ve 2-B (3116 SK) (6831 SK) (1744 SK) (2896 SK) (3302 SK) (3402 SK) TOPLAM Yukarıdaki tabloda 1937 yılından itibaren değişik dönemlerde değişik kanunlara göre yapılmış olan kadastro çalışmaları görülmektedir. Buna göre 2005 yılına kadar tahdit ve kadastrosu yapılan orman toplamı 13.6 milyon hektar olup fiilen yapılan uygulama 18.1 milyon hektardır, eski tahditlerin aplikasyonu ise 5.8 milyon hektar olup fiili uygulama 7.5 milyon hektardır, tescil ise 4.6 milyon hektarı bulabilmiş ve 366 bin hektar saha da orman alanı dışına çıkarılmıştır yılından itibaren en kısa süre içerisinde kadastro çalışmalarını bitirmeyi hedeflemiş ve bütün yurtta kadastro çalışmalarının hızlandırılması için gerekli hazırlıkları yapmıştır. Bunun sonucunda 2004 yılında 948 bin hektar, 2005 yılında 1.4 milyon ha kadastro çalışması yapılmış olup, 2006 yılı kesin olmayan sonuçlara göre 1.73 milyon hektar kadastro yapılmıştır. Tescili yapılan orman alanı ise 5.7 milyon hektara çıkmıştır. Son Yıllarda Yapılan Kadastro Çalışmaları (Hektar) Ort Ayrıca 2005 yılından itibaren Tapu Kadastro Genel Müdürlüğünce müşterek çalışmalara başlanmış olup, yapılan yasal değişiklikler ile hiç kadastrosu yapılmamış yerlerde orman kadastrosunu yapma işi Tapu Kadastro Komisyonlarına verilmiştir. Bu görevin yapılabilmesi amacıyla kurulan komisyonlara Genel Müdürlüğümüzden en az 1 orman mühendisi görevlendirilmesi şartı getirilmiştir. Böylece kadastrosu yapılan yerlerde tescil işlemleri de daha çabuk sonuçlandırılmış olacaktır. 16

17 Eskişehir ve Afyon illerinde orman kadastrosu büyük ölçüde tamamlanmış olup sadece 28 bin ha alan kalmıştır. Ayrıca kadastrosu yapılan bütün yerlerin tescili tamamlanmıştır. Kahramanmaraş ta da ormanlık alanın %82 sinin kadastrosu tamamlanmıştır. Kütahya da bu oran %62 olup bunun da üçte biri tescil edilebilmiştir. Buna karşılık Karadeniz bölgesindeki iller başta olmak üzere pek çok ilde kadastro çalışmaları büyük ölçüde tamamlanmamıştır. Bu illerdeki kadastro çalışmalarına 2007 yılında hız verilecektir Nolu Kriterin Değerlendirilmesi Sürdürülebilir Orman Yönetiminin ilk kriteri olan orman kaynaklarının muhafazası geliştirilmesi ve küresel karbon döngüsüne katkısı ülkemizde üç önemli gösterge grubundan oluşmuştur. İlk üç gösterge ormanların alanı, serveti ve karbon miktarı ile artımını ortaya koymaktadır. Bu göstergeleri ormanların amenajman planları ile yönetilme durumu ve bu alanların hukuken orman olarak tescilini konu alan göstergeler tamamlamaktadır. Ulusal düzeyde yapılan değerlendirme sonucunda ülkemizde ormansızlaşmanın söz konusu olmadığı açık bir şekilde görülmektedir. Orman alanlarında stabil bir artış olmakta, her yıl ortalama hektarlık net bir artış kayıt edilmektedir ki bu miktar son yıllarda hektara çıkmıştır. Buna yılda ortalama milyon m³ lük net bir servet artışı eşlik etmektedir. Yıllık cari artımda aynı oranda bir artış trendindedir. Böylece ormanlarımızın depolamış olduğu karbon miktarı da her yıl artan bir eğilimdedir, Prof.Dr.Ü.ASAN ın ortaya koyduğu yöntemlere göre yapılan hesaplara göre yıllık karbon birikimi 8-9 milyon ton civarındadır. Ayrıca verimli ormanların toplam orman alanı içerisindeki oranı da yükselmektedir. İlk kez 2003 yılında verimli orman alanı verimsiz orman alanını geçmiştir. Buna karşılık baltalık ormanlar alan, servet ve dolayısıyla artım açısından bir düşüş içerisindedir, bu düşüş koru ormanlarına tahvil çalışmalarından kaynaklanmaktadır. Ülkemizdeki amenajman planlama sistemi oldukça eski tarihlere dayanır ve bu süreç içerisinde tamamen kurumsallaşmıştır. Bütün ormanların amenajman planları vardır ama bu planların bir kısmı süresi dolmuş olmasına rağmen yenilenememiştir. Buna rağmen hiçbir ormanda amenajman planının cevaz vermediği işlemler yapılmamaktadır. Amenajman planları orman alanlarımızın sürdürülebilir yönetimini güvence altına almaktadır.son yıllarda amenajman sisteminde önemli reformlar gerçekleştirilmiş, amenajman yerelleştirilerek merkez sadece gözetim ve denetim işlerine 17

18 yoğunlaşmıştır. Amenajman planları her geçen gün daha çok yüksek teknoloji imkanları kullanılarak yapılmaktadır ve kısa bir süre sonra bütün ormanların sayısal meşçere ve fonksiyonel haritaları tamamlanmış olacaktır. Ormanlarımızın hukuken de güvence altına alınabilmesi için kadastrolarının tamamlanmış olması ve tescil edilmiş olması şarttır. Kadastro konusu ormancılığımızın en sorunlu alanını teşkil etmektedir. Geçmiş yıllarda yasalarda yapılmış olan sık değişikliklerden dolayı kadastro çalışmaları istenilen hızda gerçekleştirilememiş ve yılda ortalama bin hektar kadastro yapılabilmiştir. Ancak özellikle son üç yılda yıllık kadastro çalışması oldukça artmış ve 2006 yılında 2 milyon hektarı bulmuştur. Böylece toplam kadastrosu yapılan alan 18 milyon hektarı geçmiştir, bu alanın sadece 5.7 milyon hektarı tescil edilebilmiştir. Kadastro çalışmalarının aksamasına neden olan bazı yasal engellerin ortadan kaldırılmış olması, kadastro komisyonlarının takviye edilerek güçlendirilmesi, Tapu Kadastro ile müşterek çalışmaya başlanmış olması ve Maliye Bakanlığının kadastro çalışmalarının hızlandırılması için gerekli ödenek artışlarını karşılamakta olması nedenleri ile önümüzdeki yıllarda kadastro çalışmaların çok daha olumlu bir tablo arz edecektir. 2 KRİTER 2 : Biyolojik Çeşitlilik İklim, jeoloji ve toprak yapısındaki çeşitlilik, ülkemizi gen kaynakları ve biyolojik çeşitlilik bakımından oldukça zengin yapmaktadır. Ülkemizde bulunan 9000 ı aşkın bitki türünün 3000 civarında ki bir kısmı endemiktir. Bu türlerin 1700 den fazla bir kısmı nadir görülmekte, 200 civarındaki bir kısmı ise yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Yine ülkemizde 120 bin omurgasız, 426 kuş, 8 kaplumbağa, 49 kertenkele, 36 yılan, yaklaşık 20 kurbağa ve 120 memeli türü bulunmaktadır. Memeli türlerden 4, kuş türlerinden 13 ünün neslinin yok olma tehlikesi altında olduğu belirlenmiştir. Biyolojik çeşitlilik Genel Müdürlüğümüz açısından ele alındığında, ağaç türleri ve meşçere karışım yapısı ön plana çıkmaktadır. Ormanlarımızda meşçere oluşturacak ölçüde 27 ağaç türü vardır. En geniş yayılıma sahip ibreli ağaç türleri sırasıyla Kızılçam, Karaçam, Sarıçam ve Göknar dır. Yapraklı türler arasında ise Meşe ve Kayın başta gelmektedir. AĞAÇ TÜRLERİ YAYILIŞ ALANLARI 2004 (Hektar) KORU BALTALIK TOPLAM Kızılçam Karaçam Sarıçam Göknar Ladin Sedir Ardıç Fıstıkçamı Servi Halepçamı P.Maritima P.Radyata Diğer ibreli Kayın Meşe Gürgen Kızılağaç Kavak Kestane Dışbudak Ihlamur Çınar Okaliptus Sığla Huş Diğer yapraklı TOPLAM

19 Ormanların karışım şekli de biyolojik çeşitlilik açısından önemlidir. Aşağıda son üç yıl ormanların meşçere karışımına göre dağılımı tablosundan da görüleceği gibi, ormanlarımızın 8.3 milyon hektarı ibreli, yaklaşık 4 milyon hektarı da yapraklı olmak üzere 12.3 milyon hektarlık kısmı saf meşçerelerden, 9 milyon hektara yakın kısmıda karışık ormanlardan oluşmaktadır. KARIŞIMA GÖRE İbreli Saf İbreli Karışık Yapraklı Saf Yapraklı Karışık İbreli Yapraklı Kr TOPLAM Son üç yıl rakamlarına bakıldığında karışım miktarında bir stabilite gözlenmekle birlikte, karışık ormanların lehine bir gelişmeden söz edilebilir. Bunun nedeni son yıllarda doğaya yakın ormancılık anlayışı ile meşçerelerin doğal yapıları korunması ve mümkün olduğunca karışık meşçere tipleri oluşturulmaya çalışılmasıdır. Ağaç türleri ve meşçerelerin karışım şekli ile ilgili veriler 1 nolu kriter altında takip edilmekte olup, biyolojik çeşitlilik kriteri için 4 göstergeyi takip etmektedir. Bunlar ormanların dağınıklık durumu, silvikültürel bakımlar, gençleştirme güvenilirliği ve tohum kaynaklarıdır. 2.1 Ormanların Dağınıklık Durumu Ormanların dağınıklık veya parçalılık durumu biyolojik çeşitlilik hakkında makro düzeyde önemli bir müşirdir. Bu sayede orman içinde yaşayan biyolojik varlıkların yaşam ortamları hakkında fikir sahibi olunabilir. Özellikle faunal açıdan orman blokları arasındaki mesafenin önemi büyüktür. Aşırı derecede yol, dikenli tel ve benzeri engeller ile kesintiye uğrayan ekolojik koridorlar orman içinde yaşayan hayvanların yaşam ortamını daraltmaktadır. Ancak bu gösterge önemli olduğu kadar ölçümü ve izlenmesi de zor bir göstergedir. Bu göstergenin tam anlamıyla ölçümlenebilmesi ve izlenmesi için uydu teknolojisi ile destekli coğrafi bilgi sisteminin kurulmuş olması gerekmektedir. Genel Müdürlüğümüz bu sistem kuruluncaya kadar söz konusu göstergeyi askıya almayarak ölçümlerin en son haritalar üzerinden yapılmasına karar vermiştir. Böylece en azından ormanların parçalılık durumu ile faunal yaşam arasındaki ilişki hakkında bilinç düzeyinin arttırılması sağlanmış olmaktadır. Sürdürülebilir Orman Yönetimi Kriter ve Göstergeleri Kılavuzunda orman parçaları büyüklük olarak üç sınıfa ayrılmış olup bloklar arası mesafe 100 hektardan büyük bloklar göz önüne alınarak tahmini olarak ölçülmektedir. Bu ölçümler çok sağlıklı olmamakla birlikte ormanlarımızın dağınıklığı konusunda bir fikir vermektedir. Aşağıdaki tabloya Elazığ bölge müdürlüğü sınırları içerisinde yer alan illerdeki ormanlık alanlar dahil değildir. Önceki envanter yılı Son envanter yılı Değişim(%) Orman parçalarının sayısı ha küçük parçaların sayısı ha parçaların sayısı ha büyük parça sayısı Parçalar arası ortalama mesafe Tablodan anlaşıldığı gibi ormanlarımızda parçalılık ve dağınıklık oldukça yüksek düzeydedir. Bu parçalılık son envanter dönemine göre yaklaşık %17 artmıştır. Özellikle 10 ha altındaki orman parçalarının sayısı dikkat çekecek düzeyde yüksektir ve artış oranı da % 30 u bulmaktadır. Amasya 19

20 Bölge Müdürlüğü parçalılık sayısında ilk sırada yer almaktadır. Bu parçalılığın en önemli nedeni bölgenin Karadeniz ikliminden Karasal iklim zonuna geçişte yer alması olarak gösterilebilir. Artvin ve Eskişehir ise en az parçalı ormanlara sahip bölgelerimizdir. Parçalılık artış oranında ise İzmir ve Antalya başı çekmektedirler. Buna karşılık Artvin, Bursa, Erzurum, İstanbul, Konya ve Kütahya da parçalılıkta azalma kayıt edilmiştir. Yapılan tespitlerde ormanlarımızda başta yerleşim yerlerine yakın yerlerde, turizm alanlarında, sahil kesimlerinde ve orman köylerinin çok olduğu mıntıkalarda parçalılığın yüksek ve artmakta olduğunu göstermektedir. Açmacılığın ve yol başta olmak üzere orman içinde yapılan alt yapı tesislerinin etken olduğu düşünülmektedir. 2.2 Silvikültürel Bakımlar Ülkemiz yıl boyunca değişik uygarlıklara ev sahipliği yapmış, bu nedenle ormanlarımız devamlı insan müdahalesine maruz kalmıştır. Ülkemizde tamamen doğal sayılabilecek orman yok denecek kadar az olup ormanların büyük kısmı yarı doğaldır. Önceleri tamamen üretim amaçlı yapılan silvikültürel müdahaleler, artık orman ekosistemini de göz önüne alarak yapılmakta ve bakım çalışmalarında yer yer dikili kurular ormana terk edilerek biyolojik yaşam ortamına destek sağlanmaktadır. Silvikültürel müdahalelerde de eski yıllara oranla büyük bir değişiklik yoktur, yıllık ortalama bakım miktarı hektarı aşmaktadır. SİLVİKÜLTÜREL BAKIMLAR 10 YIL.ORT GENÇLİK BAKIMI SIKLIK BAKIMI İLK ARALAMA BAKIMI DİĞER BAKIMLAR TOPLAM BAKIMLAR Bölgesel düzeyde incelendiğinde silvikültürel bakımlarda bir evvelki envanter dönemine göre oransal olarak Sinop, Kütahya, Amasya ve İstanbul bölgelerinin artışta ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir. Miktar olarak ise 16 bin hektarlık artışla Muğla en önde yer almaktadır. Trabzon, Giresun ve Artvin de ise silvikültürel bakımlar düşmüştür. Bunun nedenleri olarak topoğrafik yapıdan kaynaklanan zorluklar, altyapı eksiklikleri ve sosyal ihtilaflar gösterilmektedir. 2.3 Gençleştirme Güvenilirliği Ormanlarımızın gençleştirilmesinde tabii gençleştirme esas alınmaktadır. Suni gençleştirme tabii gençleştirmenin başarılı olmadığı sahalarda gündeme gelmektedir. Gençleştirmeler küçük bloklarda yapılmakta, her türlü riskten kaçınmaktadır. Silvikültürcülerimiz bilgi birikimi ve deneyim bakımından uluslararası bir saygınlığa sahiptir. Amenajman planlarında önerilmiş olsa dahi arazide yapılan incelemeler sırasında gençleştirilmesi riskli bulunan yerler silvikültür uygulama planlarına dahil edilmemekte ve bu sahalarda gençleştirme çalışması yapılmamaktadır. GENÇLEŞTİRME ÇALIŞMALARI 10 YIL.ORT SUNİ GENÇLEŞTİRME TABİİ GENÇLEŞTİRME TOPLAM GENÇLEŞTİRME Tablodan da görüldüğü gibi uzun 2003 yılından evvelki ortalama 35 bin hektar civarında iken son dört yıllık toplam gençleştirme miktarı yılda ortalama 10 bin hektar azalmıştır. Yapılan gençleştirmelerde başarı oranı %90 ın üzerindedir. Ayrıca genç ormanların korunmasında bekçilik sisteminden Köy Tüzel Kişiliği korumalarına geçilmiş ve bu uygulama çok başarı 20