UFRS lerle İlgili Sıcak Konu Bülteni Ana Ortaklığın Finansal Teminat Sözleşmeleri

Transkript

1 Bu sıcak konu, müşterisinin mali raporları Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarına (UFRS lere) göre hazırlanması gereken (veya ileride gerekecek olan) üye firmalarda çalışan personel ile ilgilidir. Sıcak konular UFRS nin açıkça yol göstermediği konularda UFRS nin nasıl uygulanması gerektiği konusunda Grant Thornton International ın (GTI) yorumunu açıklar.gti üyelerden oluşan bir organizasyon olup muhasebe ile iştigal etmez, bu nedenle Sıcak Konular bültenleri sadece yol gösterme amacıyla hazırlanmıştır ve ne hazırlayanlar ne de bunları kullananlar için bağlayıcı değildir; ancak UFRS nin dikkatlice incelenmesi ve uygulamaların birbirleri ile tutarlı olmasını teşvik eder; bültenlerde önerilen yaklaşımla çelişen bir muhasebe politikasını benimsemeden önce, uygulayıcıların UFRS gurubuna danışmaları uygun olacaktır. İlgili UFRS ler IAS 39 Financial Instruments:Recognition and Meausurement (UMS-39 Finansal Araçlar- Muhasebeleştirme ve Ölçme) IFRS 4 Insurance Contracts (UFRS-4 Sigorta Sözleşmeleri) IAS 37 Provisions,Contingent Liabilities and Contingent Assets (UMS-37 Karşılıklar,Koşullu Borçlar ve Koşullu Varlıklar) IAS 18 Revenue (UMS-18 Hasılat) Konu: Ana ortaklık tarafından bağlı ortaklığa üçüncü kişilere olan borcu ile ilgili olarak verilen finansal teminat sözleşmelerinin muhasebeleştirilmesi. Yönlendirme: Genel Tanım Finansal teminat sözleşmeleri UMS 39.9 da tanımlanmıştır. Bu tip sözleşmeler UMS 39 ve bu standarta yapılan ve 1 Ocak 2006 tarihi itibariyle başlayan dönemlerde yürürlüğe giren değişiklik kapsamındadır (UMS 39.2(e) ve 103 B). Bu değişiklik gerekli muhasebeleştirme yöntemini belirtmektedir. Diğer taraftan,kuruluşlar bazı koşullarda alternatif bir yol olarak UFRS 4 yöntemini tercih edebilirler. Aşağıda bu konuya değinilmiştir. UMS 39 un finansal teminat sözleşmeleri tanımı oldukça sınırlıdır. Esasen bu tanım yalnızca teminat bir borç aracıyla ilgili olduğunda geçerli olup, ürün garantilerini, kesin teminat mektuplarını ve bazen ana ortaklıkların bağlı ortaklıklarına verdikleri comfort letter ları kapsamamaktadır. UFRS 4 Yaklaşımı Bu yaklaşım sadece finansal teminatı veren önceden: Finansal teminat sözleşmelerini sigorta sözleşmesi sınıfında nitelendirdiğini açıkça belirttiyse; ve Sigorta sözleşmelerine uygulanabilecek muhasebeleştirme yöntemlerinin kullandıysa; kullanılabilir. Bu koşullar altında teminatı verenin UMS 39 dan ziyade UFRS 4 ün kullanmasına izin verilir (UMS 39.2(e)) ( UFRS 4 seçimi ). Finansal teminat sözleşmelerinin sigorta sözleşmesi sınıfında nitelendirildiğini belirten göstergeler finansal teminattaki değişikliklerin uygulandığı ilk yıllık ya da ara dönem mali tablolardan önce verilmelidir. Bu tarih, finansal tabloları takvim yılı sonunda hazırlayanlar için 31 Aralık 2006 dır (ya da uygulanabiliyorsa aynı yılın ilk üç aylık ya da yarı yıl finansal tablolarında verilebilir). Göstergelere tipik olarak kuruluşun bir önceki (yani 2005 yılı) mali raporlarında rastlanılacaktır, fakat diğer belge veya tarafın bazı taraflarla olan ilişkilerinde de rastlanılabilir (UMS 39.UR4A). UFRS 4 uygulaması sözleşme sözleşme gerçekleştirilmelidir, fakat sözleşme yapıldıktan sonra geri dönülemez.

2 UFRS 4, finansal teminat sözleşmelerinin ya da sigorta sözleşmelerinin muhasebeleştirmeleri ile ilgili detaylı bilgi vermemektedir. Diğer taraftan kuruluşların mevcut muhasebeleştirme politikalarıyla devam etmelerine, bazı kurallara (borç yeterlilik testi gibi-ufrs ) tabi tutulmak suretiyle, olanak verir. UFRS 4, kuruluların muhasebe politikasını değiştirmesi durumunda da uygulanacak bazı kısıtlamalar ve prensipler içermektedir (UFRS ). UMS 39 Yaklaşımı Finansal teminat sözleşmelerinin muhasebeleştirmesinde UFRS 4 ü uygulamayan kuruluşlar şu adımları izlemelidirler: İlk muhasebeleştirmede teminat gerçeğe uygun değerinden kaydedilir; Daha sonra teminatın değeri (i) UMS 37 ye göre tespit edilen tutar ve(ii) ilk muhasebeleştirilen tutardan,ums 18 e göre, amortismanların düşülmesinden sonra geriye kalan tutardan büyük olanı üzerinden yeniden hesaplanır (UMS 39.47(c)). Ana Ortaklık Teminatlarına Uygulanması Aşağıdaki paragraflarda bu yöntemin sık karşılaşılan bir duruma uygulanması anlatılmaktadır. Sözkonusu durumda bağlı ortaklık S, bir üçüncü şahıstan borç alır (örneğin bankadan) ve ana ortaklık P, bu borçlar nedeniyle borç verene finansal teminat verir. (i) Konsolide Finansal Tablolar Grup seviyesinde teminat için farklı muhasebeleştirme yöntemleri yoktur. Aslında teminatın gerçeğe uygun değeri, S nin üçüncü şahıslara olan borcunun gerçeğe uygun değerinin bir parçasıdır. (ii) P nin Bireysel Mali Tabloları Teminat, borç olarak gerçeğe uygun değeri üzerinden kaydedilmelidir. Bu tip bir teminatın aktif piyasasının olması zor bir ihtimal olduğundan gerçeğe uygun değeri tahmin edilmek durumundadır. Şayet teminatın etkisi S nin borcunun faizini düşük oranla ödemesi ise, gerçeğe uygun değerin tahmin edilmesinin bir yolu da S nin faiz ödemelerindeki azalmanın bugünkü değerini belirlemektir. Borçlandırılacak hesap, P nin S için yaptığı yatırım maliyeti olmalıdır. Sonrasında, teminat altındaki bu ödemeyi tahmin etmek pek muhtemel değildir, ilk gerçeğe uygun değer gelirden düşülerek amorti edilmelidir. Amortisman yöntemi, teminat süresi içerisinde, P nin yükümlülüklerini yerine getirmesi açısından daha uygun bir yöntem olmadığı sürece, normal amortisman metod ile gerçekleştirilmelidir. (iii) S nin Bireysel Mali Tabloları S, teminat sözleşmesine taraf olmadığından bunu doğrudan muhasebeleştirmez. Fakat borç S açısından piyasa dışı borç ise, P nin teminatı olmadan da gerçekleşmiş olacak koşullara dayanarak gerçeğe uygun değeri üzerinden kaydedilmelidir. Eğer bunun sonucunda gerçeğe uygun değer borç tutarından farklı çıkarsa, fark özkaynakta muhasebeleştirilmelidir. Sonrasında borç,etkin faiz metodu kullanılarak itfa edilmiş maliyetten ölçülür. Bu yaklaşım sayılı Şirketlerarası Borçlar adlı Sıcak Konu Bülteni ile örtüşmektedir. Bazı durumlarda teminat, kredi sözleşmesinin şartlarında belirleyici bir etkiye sahip olmayabilir. Örneğin banka, borcun süresinin uzatılmasında (faiz oranının düşürülmesi yerine) ana ortaklığın vereceği teminatı şart koşabilir. Böyle durumlarda bağlı ortaklığa verilen borç, pekala ilk gerçeğe uygun değeri borç tutarına eşit olacak şekilde piyasa değerinde bir borç olabilir. Eğer borç talep edilme özelliği bulunan bir borç ise (örneğin bankadaki hesap mevcudundan fazla para çekme), talep edildiğinde ödenecek olan tutardan daha az olarak kaydedilemez (UMS 39.49).

3 Tartışma UFRS 4 ve UMS 39 Yaklaşımları Finansal teminat sözleşmeleri finansal araç tanımına genel anlamda uygundur ün başlarında UFRS 4 ün yayınlanmasından önce bu tarz sözleşmeler açık bir şekilde UMS 39 (UMS 39.BC21) kapsamındaydı. Fakat UFRS 4 bu konuda bir belirsizliğe neden oldu ve bu tarz sözleşmelerin sigorta sözleşmeleri tanımına da uygun düştüğü, bu nedenle bu konudaki standarta uygun şekilde muhasebeleştirilmeleri gerektiği fikri doğdu. UFRS 4 finansal teminat sözleşmelerinin (ya da genel anlamda sigorta sözleşmelerinin) nasıl muhasebeleştirileceği konusunda kesinlik arz etmemektedir. UMSK 2005 yılında bu belirsizlikleri ortadan kaldırmak adına UMS 39 da bir takım değişiklikler yaptı. Yapılan değişiklikte (i) maddesi, finansal teminat sözleşmelerinin genel anlamda UMS 39 kapsamında olduğunu belirtmekte; (ii) ise nasıl muhasebeleştirilmesi gerektiği konusunu açıklamaktadır. Diğer taraftan değişiklik, teminat sözleşmelerini sigorta sözleşmeleri olarak değerlendiren (ve muhasebesini de o şekilde yapan) şirketlerin UMS 39 yerine UFRS 4 ü kullanabilmelerine müsaade etmektedir. Bu durum, bazı şirketlerin finansal teminat sözleşmelerinin muhasebeleştirilmesinde süregelen yöntemlerini kullanmaya devam etmelerine olanak verecektir. UFRS 4 özel bir muhasebeleştirme yöntemi önermese de UMSK, kredi sigortalayanların sigorta sözleşmelerinde tipik olarak bir borç kaydettiklerini belirtmektedir. Bu alınan primi ya da tahmini zararı esas alarak yapılabilir (UMS 39,Gerekçeler-23A). UMS 39,Gerekçeler-21 ve 23 te, UFRS 4 seçiminin sigorta şirketlerinin süregelen muhasebeleştirme yöntemlerini kullanmaya devam edebilmelerine yönelik olması amaçlanmıştır. Fakat bu seçim finansal teminat sözleşmelerini sigorta sözleşmesi olarak addeden ve muhasebeleştirmesini de buna uygun şekilde gerçekleştiren şirketler için geçerlidir. Bu şartlara uymayan şirketler için UMS 39 geçerlidir. Ana Ortaklık Teminatları-İlk Muhasebeleştirme Ana ortaklıklar bazen bağlı ortaklıklarının aldığı borçlar adına üçüncü şahıslarla finansal teminat sözleşmeleri yaparlar. UMS 39 da ana ortaklığın teminatları ile ilgili bir kapsam istisnası yoktur. Bu UFRS ve A.B.D. Genel Kabul Edilmiş Muhasebe Uygulamaları arasındaki farktır (FASB Yorumları no. 45 te ana ortaklıklarla ilgili bazı istisnalar mevcuttur). UMSK, ana ortaklık garantisinin kapsam dışı bırakılmasının önemli bir yükümlülüğün atlanması olarak kararlaştırmıştır. Yükümlülüğüm tanımlanmasının tamlığı açısından konuya odaklandığımızda, ana ortaklık garantisinin değerlenmesi ve kanıtlanabilir bir gerçeğe uygun değer tespit edilmesi önemlidir. Teminatın gerçeğe uygun değeri belirlenirken tahmin teknikleri kullanılması gerekecektir. Aktif piyasada kote edilmiş fiyatının bulunması ihtimali zordur. Çeşitli tahmin teknikleri mevcut olup, bunlardan birkaçı şöyledir: Eğer bulunabiliyorsa, eşit şartlardaki bir kredi sigortalama poliçesinin fiyatı; Teminat altında olan, beklenen zararlar (yani ağırlıklı-olasılık sonuçları) ya da ; Eğer uygulanabiliyorsa, bağlı ortaklığın faiz ödemelerindeki azalmanın bugünkü değeri. Üçüncü yaklaşım bağlı ortaklığın ana ortaklığın teminatı sayesinde aldığı borcun, teminatsız piyasa oranına kıyasla düşük faizli olması durumunda uygundur. Bu bankalarla yapılan pazarlıklardan ya da borç alma ile ilgili diğer işlemlerden anlaşılabilir. Bu yöntem, diğerlerine kıyasla uygulaması daha basit bir yöntem olup mantıklı bir tahmin sonucu doğurması beklenir (veriler bilinen nakit akışları ve piyasa faiz oranlarına dayanıyor olduklarından).

4 Ana Ortaklık Teminatları- Sonraki Ölçüm UFRS lerle İlgili Sıcak Konu Bülteni İlk muhasebeleştirmeden sonra teminat, UMS 37 ye göre tespit edilen tutar ile ilk gerçeğe uygun değer tutarı ile ilk gerçeğe uygun değerden birikmiş amortismanların UMS 18 e göre düşülmesinden sonra kalan tutarın büyük olanı ile ölçülür (UMS 39.47(c)). UMS 37, tek teminat verilmesi durumunda teminatın ödeme ile sonuçlanması muhtemel ise borcun muhasebeleştirilmesini talep eder. Bundan sonra borç en muhtemel sonuç üzerinden değerlendirilir (bu teminat altınaki tüm tutar olabilir). Teminat portföyleri için tahmini değer yaklaşımı uygulanmalıdır (UMS ve 40). Teminat altındaki ödeme kesin değilse, teminat amortismanları düşülmüş ilk gerçeğe uygun değerinden ölçülür. Amortismanın, teminatı veren tarafından karşılığının alındığı (i) ve teminatın ilgili risklerin azaldığı sabit bir dönem üzerinden verildiği (ii) durumlarda uygun olduğunu düşünüyoruz. Teminat süresince zaman oranlı olarak yapılan amortisman uygun olabilir (borç taahhütü bedelleriyle kıyaslandığında kısmen- bkz. UMS 18 Appendix,14(b)(ii)). Teminat verenin yükümlülüklerini yerine getirmesi açısından daha uygun bir yöntem olacaksa alternatif bir amortisman yöntemi de uygulanabilir. Ana ortaklığın teminatı karşılığında alınan karşılık, genellikle nakit değildir. Ana şirket daha çok dolaylı yoldan kar eder, zira borç veren: Bağlı ortaklığa teminatsız olarak borç vermez; Borç verirken iyi koşullar sunar (örneğin düşük faiz). Bağlı Ortaklığın Bireysel Mali Tabloları Şayet ana ortaklık borç verene direk olarak teminat verirse, bağlı ortaklık teminat sözleşmesine taraf sayılmaz ve bundan dolayı teminatı doğrudan muhasebeleştirmez. Diğer taraftan borcun şartları gözden geçirilmelidir. Bağlı ortaklığın bakış açısından borç, piyasa şartlarında olmayabilir (çünkü teminatsız borca göre faiz oranı daha düşüktür). Böyle bir durumda borcun yükümlülükleri, teminatsız varolacak şartlara dayanarak gerçeğe uygun değerinden kaydedilmelidir. Ana ortaklık için geçerli olan yaklaşıma uygun olarak gerçeğe uygun değer tutarı, gerçek ödemelerin bağlı ortaklığın piyasa şartlarında muvazaasız borç maliyeti ile indirgenmesi ile tahmin edilebilir. Bu şekilde defter değeri, borç tutarından az olacaktır. Özü itibariyle, ana ortaklık bağlı ortaklığa bedava olarak teminat vererek sermaye katkısı sağladığından fark, özkaynağa alacak olarak yazılmalıdır. Birçok durumda bankalar (ve diğer kredi verenler) ana ortaklık teminatlarını kredi verme işleminde ön şart olarak öne sürmektedirler (karşılığında faiz oranını düşürmek yerine). Bunun nedeni, borç veren tarafların, kontrolü elinde bulunduran tarafın kendi çıkarlarına ters düşecek şekilde davranmalarını önleme istekleridir. Bu durumda, ana ortaklığın verdiği teminatın borç şartları açısından belirleyici bir etkisi olmayabilir. Bu halde borcun mevcut şartlarının piyasa şartlarının en iyi göstergesi olması beklenir, gerçeğe uygun değerin borç tutarına eşit olması gibi.

5 Örnek Bağlı ortaklık S, 1.1.X0 tarihinde bir bankadan 1,000,000 PB lik kredi alır. Kredi 200,000 PB lik 5 eşit taksitte ödenecektir. Faiz oranı %8 dir ve X0 dan 31.1.X4 e kadar işlemektedir. S nin ana ortaklığı P, bankaya S nin taksitlerinin ödeyememesi durumunda ödeme yapacağı teminatını verir. Banka, P nin teminatı olmadığı takdirde faizin %10 olacağını tespit eder (S nin borç maliyeti). Teminat altındaki ödemenin 5 yıllık süreçte muhtemel olarak değerlendirilmediğini varsayın. Bu örnekte işlem maliyetleri göz önünde bulundurulmamış ve gerçeğe uygun değer seçeneğinin de uygulanamaz olduğu varsayılmıştır. P, finansal teminatları sigorta sözleşmesi kapsamında değerlendirdiğini belirtmemiştir. Analiz: (i) Konsolide Mali Tablolar Grubun bakış açısına göre teminat ayrı olarak muhasebeleştirilmemiştir. S nin borcu,aynı zamanda grubun borcudur. Teminat, ek bir yükümlülük yaratmamaktadır. Borç kararlaştırılmış faiz oranı olan %8 üzerinden muhasebeleştirilir; aynı zamanda bu, grubun bakış açısına göre piyasa faiz oranıdır. Bundan ötürü borç tutarı olan 1,000,000 PB, aynı zamanda ilk muhasebeleştirmedeki gerçeğe uygun değerdir. Takiben borç, %8 etkin faiz oranı ile itfa edilmiş maliyetten muhasebeleştirilir. (ii) P nin Bireysel Mali Tabloları İlk muhasebeleştirmede teminat, P nin bireysel mali tablolarına gerçeğe uygun değerinden kaydedilir. Bu, S nin faiz ödemelerindeki azalmanın bugünkü değerine dayanarak tahmin edilebilir. Bugünkü değer, S nin bireysel raporladığı %10 luk borç maliyeti kullanılarak saptanır. Bunun sonucunda, 48,369 PB lik tahmini gerçeğe uygun değere ulaşılır. Hesaplamalar aşağıdadır: Yıl Yıl içersinde kalan borç tutarı Gerçek faiz (%8) Farazi faiz (%10) Faizde teminata atfedilebilir düşüş %10 luk faizdeki düşüşün bugünkü değeri 20X0 1,000,000 80, ,000 20,000 18,182 20X1 800,000 64,000 80,000 16,000 13,223 20X2 600,000 48,000 60,000 12,000 9,016 20X3 400,000 32,000 40,000 8,000 5,464 20X4 200,000 16,000 20,000 4,000 2,484 Toplam 240, ,000 60,000 48,369 Takiben, 48,369 PB lik ilk defter değeri gelir tablosuna, P nin yükümlülüklerini yerine getirmesini sağlayacak şekilde gelir tablosunda amorti edilmelidir. Bu örnekte teminat sabit bir dönem için olduğundan ve P nin riske maruz kalması S taksitleri ödedikçe düştüğünden normal amortisman yöntem kullanmak mantıklıdır.

6 P nin bireysel mali tablolarındaki giriler şöyledir: 1.1.X0 tarihinde ilk muhasebeleştirme Dr Cr S deki yatırım 48,369 Teminat yükümlülüğü 48,369 X0 ve X4 yılları arası kayıtlar Dr Cr Teminat yükümlülüğü 9,674 Gelir(48,369/5) 9,674 (iii) S nin Bireysel Mali Tabloları S, teminat sözleşmesine taraf değildir. Bu nedenle teminatın kendisini muhasebeleştirmesi gerekmemiştir. Fakat S nin bakış açısından borcun piyasa dışı bir faiz oranı getirdiği açıktır. Borç yükümlülükleri S tarafından gerçeğe uygun değerle kaydedilmelidir. Bu gerçeğe uygun değer, S nin %10 luk borç maliyeti ile indirgenmiş toplam gelecek ödemelere (anapara artı faiz) dayanarak tahmin edilir. Sonra borç, %10 etkin faiz oranı kullanılarak amorti edilmiş maliyetten muhasebeleştirilir. Bu yaklaşımda gerçeğe uygun değer 951,631 PB dir (borç tutarının teminatın gerçeğe uygun değerinden çıkarılmasına eşit tutar). Sonra, amorti edilmiş maliyet, etkin faiz oranı ve bu ilk defter değeri kullanılarak elde edilir. Hesaplamalar aşağıdadır: Yıl Gerçek faizi içeren kredi geri ödemesi (A) Ödemelerin %10 üzerinden bugünkü değeri Yılın başındaki amorti edilmiş borç maliyeti (B) Kaydedilmiş faiz gideri (C=%10xB) Yılın sonundaki amorti edilmiş borç maliyeti (B+C-A) 20X0 280, , ,631 95, ,795 20X1 264, , ,795 76, ,474 20X2 248, , ,474 57, ,421 20X3 232, , ,421 38, ,364 20X4 216, , ,364 19,636 0 Toplam 1,240, , ,369 Borcun getirisiyle defter değeri arasındaki fark (48,369 PB) aslında özü itibariyle P den S ye yönelik bir sermaye arttırımıdır. Bu nedenle özkaynağa kaydedilir. S nin bireysel mali tablolarındaki kayıtlar şöyledir: 1.1.X0 tarihinde ilk muhasebeleştirme Dr Cr Nakit (borç getirileri) 1,000,000 Borç yükümlülükleri 951,631 Özkaynaklar (P nin katkısı) 48,369 X0-X4 yılları arası kümülatif giriler Dr Cr Faiz gideri 288,369 Borç yükümlülükleri 951,631 Nakit (borç geri ödemeleri) 1,240,000