Programı : İç Mimarlık

Transkript

1 İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MOBİLYA TARİHİNE GENEL BAKIŞ VE ART DECO YÜKSEK LİSANS TEZİ Tolga ERDEM Endüstri Ürünleri Tasarımcısı Anabilim Dalı : İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Programı : İç Mimarlık Tez Danışmanı : Yrd.Doç.Levent ARŞİRAY HAZİRAN, 2007

2 ÖNSÖZ İstanbul Kültür Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Anabilim Dalı, İç Mimarlık Programında hazırlanan bu yüksek lisans tezinde; Mobilya Tasarımı nın genel tarihçesi ve Art Deco incelenmiştir. Yüksek lisans öğrenimim süresince bana her türlü yardımda bulunan,desteğini esirgemeyen, bilgi ve tecrübesinden yararlandığım tez danışmanım Sayın Yard.Doç.Levent ARŞİRAY a sonsuz teşekkür ederim. Çalışmam sırasında bilgi ve tecrübesinden yararlandığım Prof.Dr.Turgut UZEL, Prof.Dr.Zafer ERTÜRK, Prof.Dr.Oğuz CEYLAN, Prof.Mustafa DEMİRKAN, Prof.Gürkut UYSAL, Yard.Doç.Dr. Ayşe YILDIRAN a ve Arş.Gör.Sinem TAŞ a teşekkürü bir borç bilirim. Yaşamım boyunca maddi ve manevi desteklerini hiçbir zaman üzerimden eksiltmeyen sevgili aileme teşekkür ederim. Üzerimde büyük emekleri olan ve bu dünyadan ayrılmış olsa da hiçbir zaman unutamayacağım hocam Prof.Dr.Mete ÜNÜGÜR ü saygıyla anıyorum. Haziran, 2007 İstanbul Tolga ERDEM Endüstri Ürünleri Tasarımcısı

3 İÇİNDEKİLER ŞEKİL LİSTESİ... ÖZET... SUMMARY... xii xiv xvi 1. GİRİŞ Genel Tanım Tez Konusunun Tanımı MOBİLYANIN TANIMI Giriş Anlam Olarak Mobilya Mobilyanın Yaşamımızdaki Yeri Donatı Mekan İlişkisi Mekanın Görsel Algılanması Ergonomi İLK ÇAĞ VE MOBİLYA ANLAYIŞININ OLUŞMASI MOBİLYANIN TARİHÇESİNE GENEL BAKIŞ Giriş İlk Çağ Mobilya Sanatı Çatalhöyük Mobilya Sanatı Mısır Mobilya Sanatı Mezopotamya Mobilya Sanatı Anadolu Mobilya Sanatı... 18

4 Yunan Mobilya Sanatı Roma Mobilya Sanatı Ortaçağ Mobilya Sanatı Bizans Mobilya Sanatı Türk Mobilya Sanatı Roman Mobilya Sanatı Gotik Mobilya Sanatı Rönesans Mobilya Sanatı Barok ve Rokoko Mobilya Sanatı Barok Mobilya Sanatı Rokoko Mobilya Sanatı Yeniçağ Mobilya Sanatı XVI Louis Stili Directoire Stili Queen Anne Stili Georgian Stili Dört Büyükler Dönemi Thomas Chippendale George Hepplewhite Robert Adam Thomas Sheraton Empire Stili Louis Philippe Stili Biedemeier Stili Endüstri Dönemi Shakers Thonet Kardeşler Otto Wagner Charles Rennie Mackintosh Adolf Loos F.L.Wright... 53

5 4.7.7 P.Behrens Arts And Crafts Rietveld William Morris Art Nouveau Modernizm Futurizm Bauhaus De Stijl Post Modernizm ART DECO Giriş Kategoriler Gelenekselciler Bireyselciler Modernistler Malzemeler SONUÇLAR KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ

6 ŞEKİL LİSTESİ Sayfa No Şekil Safranbolu Geleneksel Türk Evi nden Bir Köşe 7 Şekil Çatahöyük Evi 12 Şekil Çatalhöyük Evi -İlk Mobilya 13 Şekil Tutankamon un Katlanabilir Yatağı 14 Şekil Tanrıça Sekhmet in Tahtta Oturan Altın Heykeli 15 Şekil Amon un Oğlu Tutankamon un Altın Tahtı 16 Şekil Lagaş Tanrısal Kralı Gudea nıntahtı 17 Şekil Kral Hammurabi nin Koltuğu 17 Şekil Kral Asativata nın Tahtı. 18 Şekil Ana Tanrıça Kibele Heykeli 19 Şekil Yunan Oturma Elemanı 20 Şekil Roma Dönemi Hasır İskemle 21 Şekil X Çatkılı Bizans Sanatı Etkili Sandalye 23 Şekil II.Abdülhamit Dönemi Oturma Elemanı 24 Şekil Selçuklu Dönemi Mozaik Desenli Sandık 24 Şekil Başpiskopos Elia nın Mermer Tahtı 26 Şekil Gotik Mobilyalar İle Dekore Edilmiş Bir Oda İllustrasyonu 27 Şekil Gotik Döneme Ait Masa ve Sandalye İllustrasyonu 28 Şekil Grotesk Hol Sandalyesi, 29 Şekil İngiltere Kralı James II nin Sarayına Ait Koltuk 30 Şekil Louis XIV Stili Koltuk 31 Şekil Louis XIV Stili Dekore Edilmiş Salon 32 Şekil Louis XIV Dönemine Ait Dolap 32 Şekil İskoç Maun Konsol 34 Şekil Ceviz Koltuk 34 Şekil Rokoko Stili Koltuk 35 Şekil XVI Louis Stili Koltuk 36 Şekil Directoire Stili Komodin 37 Şekil Queen Anne Stili Ceviz Koltuk 38 Şekil Chippendale Stili Üçlü Oturma Elemanı 39 Şekil Hepplewhite Stili Üçlü Oturma Elemanı 40 Şekil Robert Adam Stili Kanepe 41

7 Şekil Thomas Sheraton Stili Masa 42 Şekil Thomas Sheraton Tasarımı Koltuk 43 Şekil Empire Chair 44 Şekil Louis Philippe Stili Yatak Odası Takımı 45 Şekil Biedemeier Stili Masa 46 Şekil James Watt, Buhar Makinesi 47 Şekil Shaker lar Dönemi Yemek Masası 48 Şekil Thonet Chair 49 Şekil Thonet Chair No:14 49 Şekil Otto Wagner Kolçaklı İskemle 50 Şekil Mackintosh Stili Sandalyeler 52 Şekil Loos un Villasında Kullandığı Kendi Tasarımı Koltuklar 52 Şekil Wright, Şelale Evi 54 Şekil Wright, Yemek Masası 54 Şekil Peter Behren Koltuk 55 Şekil Arts and Crafts Stili Yemek Masası ve Sandalyeleri 57 Şekil Rietveld, Kırmızı- Mavi Koltuk 58 Şekil William Morris Stili Dekore Edilmiş Bir Oda 59 Şekil Hector Guimard ın Tasarladığı İskemle 61 Şekil Marcel Breuer, Wassily Koltuk 63 Şekil Ludwig Mies Van Der Rohe, Barcelona Sandalye 64 Şekil Le Corbusier, Şezlong 64 Şekil Alvar Aalto, Koltuk 65 Şekil Harry Bertoia. Koltuk 65 Şekil Joe Colombo, Studio Tasarımı 67 Şekil Bauhaus Okulu 68 Şekil Mackintosh, Ladder Chair 69 Şekil J.Emile Ruhlmann 70 Şekil Jean Prouve, Standart Chair 71 Şekil Alvar Aalto,no: Şekil Marcel Breuer, S Biçimli Sandalye 73 Şekil Gerrit Rietvelt, Schröder House için tasarladığı masa 74 Şekil Gerrit Rietvelt, Schröder House 75 Şekil Hans Hollein, Marilyn Kanepe 76

8 Şekil Mario Botta, Seconda Sandalye 77 Şekil Emile-Jacques Ruhlmann, Kabin 78 Şekil Rhulmann Komodin 79 Şekil Rhulmann Hotel du Collectionneur Pavyonu 80 Şekil Rhulmann Hotel du Collectionneur Pavyonu 80 Şekil Süet et Mare, Sescel No:15 Koltuk 82 Şekil Süet et Mare Stili Yatak Odası 82 Şekil Jules Leleu Stili Konsol Masa 83 Şekil Jules Leleu Stili Masa-Bar 83 Şekil Jules Leleu Stili Dolap 84 Şekil Maurice Dufrene Berjer Koltuk 85 Şekil Maurice Dufrene Masa, Sandalye ve Kitaplık Tasarımı 86 Şekil Rene Joubert ve Georges Mouveau Tarafından Tasarlanan Masa. 87 Şekil Maurice Jallot, Yemek Odası 88 Şekil Leon Jallot Sekreterya Dolabı 89 Şekil Andre Groult, Bayan Yatak Odası 89 Şekil Rateau Stili Tasarlanmış Banyo 90 Şekil Paul Iribe Stili Masa 92 Şekil J.M. Frank Koltuk 93 Şekil Joseph Urban Tasarımı Yemek Seti 94 Şekil Eliel Saarinen Tasarımı Masa 94 Şekil Jean Dunand Bölücü Panel ve Koltuk Tasarımları 95 Şekil Ilonka Karasz, Maun Masa 96 Şekil Ilonka Karasz Java Chair 96 Şekil Jules Bouty Koltuk 97 Şekil Elieen Gray, Bibendium Koltuk 98 Şekil Marcel Coard un Afrika Kaynaklı Masa Tasarımı 99 Şekil Eguene Printz, Pelesenk Kahve Masası 100 Şekil Jacques Adnet Tasarımı Mobilyalar İle Döşenmiş Bir Köşe 101 Şekil Rene Prou, Sandalye ve Orta Masa 101 Şekil Rene Prou, Salon Tasarımı, Şekil Rene Prou Tasarımı Koltuk 102 Şekil Pierre Chareau, De Verre Mansiyonu 103

9 Şekil Pierre Chareau Tasarımı Koltuk 104 Şekil Pierre Chareau Tasarımı Koltuk 104 Şekil Maurice Jallot, Abanoz Dolap 105 Şekil Edgar Brandt, Endüstriyel Sanatlar ve Modern Dekorasyonlar Fuarı 106 Şekil Adolphe Chanaux, Kanepe 107 Şekil Clement Rousseau Komodin ve Sehpa Takımı 108

10 MOBİLYA TARİHİNE GENEL BAKIŞ VE ART DECO ÖZET Bu yüksek lisans tezinin amacı; mobilya tasarım tarihine genel olarak bakmak ve Art Deco üzerine bir araştırma yapmaktır. Birinci bölümde; yapılan çalışmanın genel tanımı yapılmıştır. İkinci bölümde; mobilyanın genel tanımı yapılmıştır. Ergonomi ve mekan kavramlarına değinilmiştir. Üçüncü bölümde; İlkçağda mobilya anlayışının oluşumu anlatılmıştır. Dördüncü bölümde; mobilya tarihçesine genel bakış başlığı altında İlkçağ, Ortaçağ, Rönesans, Barok ve Rokoko, Yeniçağ ve Endüstri Dönemi mobilyaları örneklerle anlatılmıştır. Beşinci bölümde; Art Deco, kategorileri ve kullanılan malzemeler irdelenmiştir.

11 SUMMARY The aim of this master thesis is to look at the history of furniture design and to constitute a research about Art Deco. In the first section, general definition of the working was made. In the second section, definition of the furniture, to mentioned of ergonomics and space In the third section, to explained antiquity and concept of furniture. In the fourth section,under the to look at the history of furniture headline, to explained of antiquity, middleage, renaissance, baroque and rococo, newage and industry period. In the fifth section, Art Deco, categories and materials were examined.

12 1. GİRİŞ 1.1. Genel Tanım İnsanların yerleşik düzene geçişi toplumsallaşma sürecinde önemli bir adım olmuştur. Yerleşik düzene geçmek bir çatı altında yaşamı beraberinde getirirken bu durum tarih içerisinde uzun yıllara mal olmuştur. Birincil ihtiyaçların karşılanmasının ardından rahat yaşayabilmek yalnızca dört duvar ve bir çatı altında yaşamanın ötesinde yeni ihtiyaçları da beraberinde getirdi. Böylece yaşanacak bir yer kadar bu yeri, evi, yaşanılır kılma çabası mobilya kullanımını da hızla arttırdı. Mobilyanın kullanımı işlevsellikten rahatlığa bir sonraki adım olarak da estetik anlayışa uygunluk açısından önem kazanmaya başladı. Tüm bu toplumsal gelişmelere elbette sanatsal ve mimari akımlar da eşlik etti. Böylelikle Barok, Art Noveau, Gotik ve Art Deco tarzı, mobilya sektörü tasarım ve ürünlerinde hayat buldu. Mobilya kavramı ihtiyaç figürü olmaktan çıkarak sosyokültürel ilişkilerin biçimlendirdiği yaşam tarzını yansıtan metalara dönüştü lere gelindiğinde yaşanan sanayi devrimi etkisini her sektörde olduğu gibi mobilya sektöründe de üretim ilişkileri çerçevesinde gösterdi. Küçük ölçekli işletmeleri yerlerini seri üretim yapan sanayi kuruluşlarına bırakmaya başladı. Elbette artan rekabetle katmerlenen üretim, paylaşılamayan pazarların da etkisiyle üretilen malların sürekli yenilenmesini beraberinde getirdi. Tüm bu gelişmeler ışığında mobilya üreticileri tüketiciye işlevselliğe ek olarak ergonomi ve estetik sunar oldu. Modüler mobilya üretiminin artması ile bireysel kullanılabilirlik kavramı değer kazandı. Bu noktada yalnızca tüketiciye fason bir temelli bir ürün değil kendi istekleri doğrultusunda döşeyip kullanabileceği ürünler sunulmaya başlandı. 1

13 1.2. Tez Konusunun Tanımı Bu tezde mobilyanın anlamına ve yaşantımızdaki yerine genel bir bakış ile, biraz ergonomi üzerine bahsedilerek giriş yapılmıştır. İlkçağ ve mobilya anlayışının oluşumuna değinildikten sonra genel olarak mobilyanın tarihsel oluşumu sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma sırasında dönemlerin temel özellikleri, temsilcileri ve mobilya örneklerine yer verilmiştir. Dönemler içinde Art Deco ele alınarak detaylı olarak örnekler ile incelenmiştir. Bu tezin amacı mobilya tasarımı tarihine genel bir bakış ve Art Deco üzerine bir araştırma oluşturmaktır. 2

14 2.MOBİLYANIN TANIMI 2.1. Giriş Kültürel yapının temel göstergelerinden biri olan mobilya, farklı kültür, farklı işlev ve farklı zaman dilimlerinde, toplumların yerleşik hayata geçmeleriyle birlikte sadece barınmak ve zaruri ihtiyaçları karşılamak adına değil, sosyalleşmenin beraberinde getirdiği bir olgu olarak da karşımıza çıkar. Hayat tarzımızın, şekillere dönüşen noktası olmuştur. Kullanılan materyal tabiatını yitirmeden şekillenir ve insan elinin değmesiyle doğan nitelikler, ortaya çıkan esere özellik kazandırır. Böylelikle tasarımlara sakin ya da hareketli, agresif ya da huzur verici, iddialı ya da mütevazi çizgiler yansır. Bu hatları yaşam tarzı, karakteristik özellikler, kültürel çeşitlilik-etkileşim, alışkanlıklar belirler. Bu bağlamda mobilya kültürü, toplumların stillerini ifade şekli olarak yorumlanır. Bu yüzden asırlar boyu kültür adına altına imza atılan birçok değerin arasında yer alır. İnsanoğlu geçmişine ait izleri o çağın mimari çizgilerinde bulur Anlam Olarak Mobilya Anlam olarak mobilya (İtalyanca mobilia; Fransızca mobilier), oturulan yerlerin süslenmesine ve türlü amaçlarla donatılmasına yarayan eşyadır. [1] Bu tanımlamadan da anlaşılacağı gibi mobilya, işlevsel değeri ile mekanın kullanışlılığını etkileyen, estetik değeri ile de mekanın güzel ya da çirkin görünmesini, yaşadığımız veya çalıştığımız mekanların sıcak, sevimli ve renkli bir ortam haline gelmesini sağlayan, kısaca sanat ve tekniği birleştiren bir üründür. 3

15 Mobilya denilince ilk akla gelen ahşap mobilyadır. Özellikle, masa, dolap, karyola, komidin, kitaplık gibi konut donatılarında, çeşitli büro donatılarında, okul sıra ve masalarında çoğunlukla ahşap malzeme kullanılmaktadır. Günümüzde mobilya yapımında çelik, alüminyum, cam ve plastik gibi diğer malzemeler kullanılmaya başlanmışsa da halen ahşap malzeme bu konuda popülaritesini sürdürmektedir. Kolayca işlenebilmesi, birbirlerine kolayca birleştirilebilmesi, direncinin yüksek oluşu, eskidiğinde kolayca değiştirilebilmesi, boyanabilmesi gibi özellikler, ağaç malzemenin mobilya yapımında daha fazla tercih edilmesinin ana nedenleridir. Mobilya, piyasada "kahverengi eşya" olarak anılmakta olup, tüketici talebi sınıflandırmasında "dayanıklı tüketim malları" kategorisine girmektedir. 2.3 Mobilyanın Yaşantımızdaki Yeri İnsan yaşamı çeşitli mekanlar içinde geçmektedir. Bu mekanlar yapılış amaçlarına uygun olmalı, kullanıcısına gerekli konfor düzeyini sağlamalıdır. Mekan içindeki ısı, ışık, ses, renk, koku gibi fiziksel etmenler ve donatı öğeleri, kişi gereksinim ve eylemlerine göre dengeli bir biçimde kurulmalıdır. Duvar, kolon, kapı, pencere gibi yapısal bileşenler kadar donatı, aksesuar gibi mekansal öğeler de mekan oluşturmada çok etkili rol oynar. Donatı renk ve dokusunun seçimi ile birlikte, bunların mekan içindeki yoğunluk ve organizasyonu, o mekanın yaşanabilirliğini, olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilmektedir Donatı Mekan İlişkisi Mimar tarafından oluşturulan mekanın kullanışlı olabilmesi için tüm yapısal konforların yanı sıra donatı-mekan ilişkisi iyi kurulmalıdır. Mekanlar çoğunlukla kullanıcılar tarafından donatıldıklarından, o mekanın yaşanabilirliği bir anlamda kullanıcı kontrolundadır. Mekan ne kadar iyi düzenlenirse, o derecede kullanışlı olur. 4

16 Donatıların seçimi, yoğunluğu ve mekansal organizasyonu, mekan kullanışlılığını etkileyen önemli faktörler arasındadır. Mekanlar düzenlenirken, mekan içinde yeterli derecede ferahlık sağlanmalıdır. Odadaki eşya ne kadar düzenli olursa o kadar ferah algılanacaktır. Ferahlık ve büyüklük ayrı kavramlar olduğu ve boş bir odanın ferah olarak değerlendirilemeyeceği göz önüne alınmalı, ferahlığın ancak işlevin gerektirdiği eşya düzeni ile anlam kazanacağına dikkat edilmelidir. Eşya düzeni kadar renk düzeni de ferahlık üzerinde etkilidir. Eşyaların hantal, yüksek ve koyu renkli olanlarına kıyasla, küçük boyutta, hafif görünüşlü, yere yakın ve açık renkli olanları, kapladıkları hacim ve ışık yansıtıcı özelliklerinden dolayı ferah görünmeye yardımcı olabilirler. Renklendirmede mekanın bütünlüğünü bozmamak gerekir. Donatıların birbirleriyle ve yapı elemanlarıyla olan uyumu da göz önüne alınmalıdır. İnsanların yaşadığı toplumsal kesim, onların beğenilerini de belli ölçüde etkilemektedir. Özellikle donatı seçimi, tutum, ekonomik durum ve sosyal alışkanlıklara dayanan bir olaydır. Ekonomik yanı bir tarafa bırakılırsa, her insanın tutum ve davranışları kendine özgü bir değer taşımakta, kişiden kişiye farklılaşmakta ve beğeni gruplarını da etkilemektedir. İnsan zevkleri eğitim farklılıklarına ve kültür seviyelerine göre değişmekte, meslek grupları arasındaki farklılıklar bile donatı seçimine yansımaktadır. Rastgele gözlemler dahi, bir mimar ile bir tüccar ya da öğretmen evlerinin çok farklı biçimlerde döşenmiş olduğunu göstermektedir.[2] Mekanlar ve donanım, yaşayanların düşüncelerini, duygularını, görüşlerini yansıtır ve yaşamlarını biçimlendirir. Kişi yaşadığı mekanı kendi zevkine göre donatır, dolayısıyla kendi kişiliğini donatı seçimine yansıtır Mekanın Görsel Algılanması Mekanın görsel algılanması üç algılama türünün bütünleşmesiyle ortaya çıkmaktadır. Bunlar: 5

17 Işık algılaması, Mekansal organizasyon algılaması, Renk algılaması. Yapılar, mimar tarafından tasarlanırken mekan algılamasına etki eden tüm bu etmenler göz önünde bulundurulmalıdır. Yapı elemanları ile birlikte sabit ve hareketli donatılar da düşünülmeli, mekan organizasyonundan renk ve dokusuna kadar her şey belirtilmelidir. Mekan oluşturulurken, kullanıcının zevkine göre belirli bir esneklik vardır. Çeşitli bölücüler, duvar, perde, dolap ve diğer donatılar buna olanak sağlayabilir. Sürekli bir koşuşturma ve monotonluğun söz konusu olduğu günümüz yaşantısında, konut içinde monotonluk esnek donatılarla bozulabilmekte ve bu donatılar çok amaçlı kullanılabilmektedir. Bir fiziksel konumun kolay ve çabuk değiştirilebilmesi, devingen donatı, kolay değişen duvarlar, perdeler vb. gibi nesnelerle tasarlanması, kişilere kolaylık sağlar. [3] Donatıların mekana yerleştirilmesi, birbirleriyle olan ilişkisi, renk, doku, biçim vb. unsurlar mekanın değişik şekillerde algılanmasına neden olur. Mekanlar insanlar için oluşturulduğuna göre bir anlamda huzur ve refah ortamı olmak durumundadırlar. İçinde yaşanılan mekanlar insana mutluluk verebilmeli, rahatlık ve güzellik ön planda olmalıdır. Geleneksel Türk evlerinde dış mekana olduğu kadar iç mekana da önem verilmiştir. "Oda" konut içinde geçebilecek her türlü eylemi barındırabilecek niteliktedir. Donatıların portatif olması, mekanın çok amaçlı kullanılabilmesine olanak sağlamaktadır. Aynı mekanda oturma, yatma, yemek yeme ve temizlik eylemleri gerçekleştirilebilmektedir. Kısaca, Türk evinde oda kavramı birçok işlevle yüklü olup, sabit ve hareketli donatılar bu işlevleri yerine getirebilecek şekilde seçilmiş ve kullanılmıştır. Günümüz konutlarında mekanlar, içinde geçecek eylemlere göre bölünmüştür. Bir yemek odasında sadece yemek yeme eylemi gerçekleştirilmekte, dolayısıyla mekanlar o eylemlere olanak sağlayacak şekilde döşenmektedir. Örneğin, bir dinlenme mekanında donatıların rahat oturulabilir ve gerektiğinde uzanmaya elverişli olması gerekmektedir. 6

18 Oturma düzleminin zemin etkisinden korunacak ve diz bükümünü karşılayacak kadar yükseltilmesi, omurgaya gelen baş ve kol yüklerinin başka yerlere aktarılması, dinlenmek için şarttır. Düz bir zemine oturmak dinlenme konforu açısından yetersizdir. Oturulan düzlemin kan dolaşımını kolaylaştıracak bir yumuşaklıkta olması, omurgadaki basıncı azaltmak için sırtın bir yere dayanması kol ağırlıklarının kolçak, yastık gibi bir elemana aktarılması gerekmektedir. Bunu karşılayacak elemanlar bağdaş kurulan sedirden başlayarak günümüz teknolojisinde yaratılan çok çeşitli kanepelere kadar gelmiştir. Bir mekanın çok pahalı, abartılı ve gösterişli donatılara sahip olması, o mekanın estetik değerini etkilememekte, güzel olmasını sağlamamakta, aksine çirkin olarak değerlendirilmesine neden olmaktadır. Örgütlenme de mekanın estetik değerini yükselten bir boyut olarak görülmeyip, çok ferah, kullanışlı, geniş, düzenli, kısaca iyi örgütlenmiş mekanlar çirkin, sıradan, sevimsiz ya da boş olarak algılanabilmektedir. Ferahlık veya genişlik, mekan içinde bir güzellik ölçütü değildir. Ferah mekan, yerine göre güzel olabilmekle birlikte, her zaman güzel olarak algılanmayabilir.[4] Aynı alandaki farklı biçimde döşenmiş yaşama mekanlarının güzel ya da çirkin olarak değerlendirilmesi, mekandaki donatıların seçimi ile doğrudan ilgilidir. Diğer faktörlerle birlikte, donatının stil, biçim, renk, doku ve malzemesi, o mekanın genel efekti üzerinde çok etkili görülmektedir. Donatıda güzellik ön planda tutulmalı, dolayısıyla donatılar çok iyi bir biçimde ve bilinçli olarak seçilmelidir. Şekil Safranbolu Geleneksel Türk Evi nden Bir Köşe[1] 7

19 2.4 Ergonomi Ergonomi, çalışmanın metotlu bir şekilde düzenlenmesi ve hem makinaların, hem de donanımın çalışan insanın yatkınlıklarına göre hesaplanması amacıyla yapılan inceleme ve araştırmaların tümüdür. Ergonomide belli bir amacı gözetmek, hareket, çevreyle etkilenme ve bütünlük gibi nitelikler vardır. [5] Ergonomi nedir sorusunun yanıtı sözcüğün anlamında gizlidir. Ergonomi aslında eski bir Yunanca terimdir ve işbilimi anlamına gelir. İşbilimi, insan ve insanın işini yürüttüğü çevre arasındaki uyumu arttırmak için çalısır; bu sayede insanın fizyolojik ve psikolojik olarak yorulmasını, isteksizleşmesini, tembelleşmesini ve verimsizleşmesini engellemek için uğrasır. Sözgelimi büroda çalısan bir insan için sandalye, masa, bilgisayar, yazıcı, telefon, bilgisayar, kalemlik, faks cihazı gibi nesneler ; kapı, merdiven, koridor, asansör, tuvalet, çalışma odası, toplantı odası, havalandırma sistemleri, pencere gibi yapı elemanları; ışıklandırma, gürültü, manzara, sıcaklık, nemlilik gibi etkenler verimliliği etkiler. İşbilimi insanın çevresinde yer alan bu değişkenleri insan için optimum düzeyde tutmayı amaçlar. İşbilimiyle ilgili ilk ciddi çalısmalar 1890 larda F.W.Taylor tarafindan başlatıldı. II. Dünya Savaşı işbiliminin gelişimini hızlandırdı ve savaştan sonra anatomi, fizyoloji, psikoloji, iş sağlığı, makine mühendisliği, mimari gibi birçok alanın uzmanlarını bir araya getiren Ergonomi Araştırma Konseyi ilk kez İngiltere de kuruldu. İlk uygulamaları 1940'lara dayanan ergonominin (işbilim) başlangıcından günümüze kadar üç değişik felsefesi olmuştur. Önceleri insanların makinalara uydurulması düşüncesi savunulmuş, tüm olanak ve düzenlemeler bu temele dayandırılmıştır. Daha sonraki dönemde insan yönlü görüş açısı önem kazanmış ve "makinaların insanlara uydurulması" biçiminde, ilk düşüncenin tam karşıtı ele alınmıştır. Zamanımızda insanbilim anlayışı egemen olup, "sistem yönlü görüş hakimdir. Sistem yönlü işbilimsel tasarımların konusu, insan makine bileşimlerinin bir optimuma ulaştırılması, karşıtlıkların özgün yer ve zaman koşullarına bağlı biçimde çözümüdür[6]. Ergonomi ya da dilimizdeki deyimiyle işbilim, ülkemizde oldukça kısa bir geçmişe sahiptir. Son yıllarda endüstri tasarımlarında ergonomi oldukça sık kullanılan bir sözcük olmasına karşın ülkemizde, Batıdaki gelişmelerin hızını takipte güçlükler çekilmektedir. 8

20 İnsanın özellik ve yeteneklerinin araştırılması, ergonominin en başta gelen görevlerindendir. Bu araştırmalar iş ve insanın birbirlerine uyum sağlaması için gerekli olan koşulların yerine getirilmesinde yardımcı olur. İnsanın değişken koşullar altında hangi zorlamalara maruz kaldığını ve özel yeteneklerini en iyi nasıl kullanabileceğini bulmak ve araştırmak ergonominin görevidir. Orman ürünleri endüstrisi de, gerek ahşap mobilya tasarımı, gerekse yapıların iç düzenlemeleri açısından ergonomiyle yakından ilgili olup, ergonomik ilkelere uymak zorundadır. Donatı veya mobilya insana uygun tasarlanmamışsa, insan vücudunun zarar görmesi kaçınılmazdır. Ergonomi konuları arasında özellikle donatı tasarımı başlığı altında kullanılan malzemenin önemi fazladır. Ahşap malzeme her zaman tasarımcıların ilgisini çekmiş, beğenisini kazanmıştır. Tarih boyunca ahşabın mobilya tasarımındaki önemi ve yeri bellidir. Gerek renk, gerekse doku açısından ahşap malzemenin özellikleri, kullanıcıların her zaman tercihlerine neden olmaktadır. İnsanlar doğal malzemeye psikolojik olarak daha olumlu bakmaktadırlar. Ayrıca, insanla çevresi arasında söz konusu olan ısı alışverişi, ahşap malzeme tarafından dengeli bir biçimde yapılmakta, bu da ahşabın kullanıcılar tarafından daha sıcak olarak tanımlanmasına ve ahşabın ergonomi açısından daha fazla önem kazanmasına imkan vermektedir. Eski Mısır'a kadar gidildiğinde görülür ki ahşap donatılar gerek antropometrik ve gerekse estetik açıdan toplumların bugün ulaştığı standardı o zamanlarda sağlamışlardır. Bunun insanoğlunun başarısı kadar, ahşabın verdiği imkanlarda aramak gerekir. Ergonomi açısından mobilyadan beklenenlerin tümü, ahşabın sahip olduğu özellikler tarafından karşılanabilecek niteliktedir. 9

21 3.İLKÇAĞ VE MOBİLYA ANLAYIŞININ OLUŞMASI Kültürel yapının temel göstergelerinden biri olan mobilya, farklı kültür, farklı işlev ve farklı zaman dilimlerinde, toplumların yerleşik hayata geçmeleriyle birlikte sadece barınmak ve zaruri ihtiyaçları karşılamak adına değil, sosyalleşmenin beraberinde getirdiği bir olgu olarak da karşımıza çıkar. Hayat tarzımızın, şekillere dönüşen noktası olmuştur. Oturma Mobilyası'nın başlangıç tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte Eski Mısır'dan Yeni Krallık Dönemi'ne kadar gerek ölçüsü gerekse biçimleri yönüyle günümüz oturma mobilyasıyla örtüşen özellikler gösteren örnekler bırakılmıştır. Mobilya tarihinde rastlanılan ilk örnekler, tamamıyla insanların ihtiyaçlarını karşılayacak yönde, işlevselliği ön plana çıkartacak şekilde yapılmıştır. İlkçağlarda yaşamış insanlar, ağaç ve çamurdan yaptıkları eşyalardan önce taşa ve postlara otururlardı. Ahşabın o dönemlere ait kullanım alanlarına ilişkin bilgileri MÖ 4000'li yıllara ait kalıntılardan ediniyoruz. O dönemlerde ahşap yapının kullanımı belgelenmiştir. Pek çok mobilya örneği günümüze kadar bozulmadan gelebilmiştir. Örneğin ilk iskemle Mısır'da bulunmuştur. Eski Mısır toplumları papirüs ve palmiye yapraklarından örülmüş yataklar kullanırken önceleri kaba hatlara sahip mobilya mantığında yapılmış eşyalar zamanla yerini özenle işlenmiş, çeşitli figürlerin kullanılmaya başlandığı ürünlere bırakmıştır. Sandalye ve mobilya tarihi Mısır'a dayandığı kadar, Mısır'ın sürekli etkileşim içinde bulunduğu coğrafya, Mezopotamya Bölgesi'nde de mobilya tarihinin izlerinden söz edilir. Söz konusu dönemde binanın kendisiyle bir bütün olarak tasarlanan sabit mobilyalar ve ev içindeki işlerde kullanılmak üzere tekerlekli mobilyalar dikkat çeker. (Tabure, masa gibi) Zaman içinde toplumda hiyerarşik düzenin yerleşmesiyle birlikte mobilya da yalnızca işlevsellik değil, prestij unsuru da aranmaya ve eklenmeye başlanmıştır. Oturma, yemek yeme, yatma gibi ihtiyaçları karşılamakla sınırlı olan eşyalar, toplum içinde ayrıcalıklı olmayı da simgeler hale gelmiştir. Gücü ve otoriteyi çağrıştıran aslan başlarının kullanılması, zenginliği sembolize eden altın kaplamaların kullanılması, mobilya 10

22 üzerindeki işçilik, yontma ve kakmalar vb. Bir toplumun sosyo-kültürel özlemlerini zaman ve mekana uyarlayarak çağın teknolojisiyle bağdaştırabilme süreci olarak görülen üslubun, bu noktada zaman içinde değişime uğraması elbette kaçınılmazdır. [7] 4. MOBİLYANIN TARİHÇESİNE GENEL BAKIŞ 4.1 Giriş : Mimarlıktan soyutlanması mümkün olmayan mobilyanın zamanımızdan binlerce yıl önce başladığını kanıtlayan örneklere bazı ülkelerdeki müzelerde rastlanmaktadır. İnsanoğlu tarafından, önceleri rahat oturmak için ağaçtan ve taştan yapılan mobilyalar, diğer sanat dallarında olduğu gibi, mimarinin bir iç donatım aracı olarak, antik çağdan günümüze kadar evrim geçirmiş; her ülkede olduğu kadar, aynı ülkenin ayrı sanatkarları arasında da değişik yapım tarzları ve modeller ortaya çıkmıştır. Gereksinimlerin çoğalması, yapım alet ve makinalarının icadıyla da mobilya stil ve modellerinin gelişmesi hızlanmış, sanatkarlar kendilerine özgü bir estetik, beceri ve düşünme kavramlarını mobilyaya aksettirmişler, yaşadıkları çağın yaşayış tarzı ve sanat üslubunu yansıtmışlardır [8]. 4.2 İlk Çağ Mobilya Sanatı İlk çağ sanatı, yaklaşık MÖ yıllarında başlamakta ve Batı Roma İmparatorluğunun çöküş tarihi olan MS. 476 yılına kadar sürmektedir. Mısır, Mezopotamya, Anadolu, Yunan ve Roma uygarlıklarının eserlerini simgeleyen bu çağ antik dönem olarak da adlandırılmaktadır Çatalhöyük Erken Neolitik Çağ yerleşmelerinden en ünlüsü Konya Ovası ndaki Çatalhöyük tür. Konya ili, Çumra ilçe merkezinin 11 km. kuzeyindeki höyük doğu ve batı olmak üzere iki yerleşme yerinden oluşur. Erken Neolitik Çağ tabakaları doğudakindedir. Doğu 11

23 Çatalhöyük ün Erken Neolitik Çağ yerleşmesi 1000 den fazla konut ve 5-6 bin kişiyi bulduğu söylenen nüfusuyla Yakındoğu nun bilinen en büyük köy ya da kasabalarından biri durumundadır. Yaklaşık olarak yılları arasına tarihlenen höyüğün bu döneme ilişkin son derece küçük bir bölümü kazılabilmiştir (yaklaşık 1/30 u kazılabilmiştir). Elde edilen bulguların doyurucu olmaktan uzak olması, ulaşılan sonuçlarda tarihçiler arasında çelişkiler oluşmasına neden olmuştur. Şekil Çatahöyük Evi [2] Çatalhöyük te saptanan yerleşim katlarının kesin tarihlerini belirlemek güçtür, ancak bunların yaklaşık ellişer yıl sürdükleri kabul edilmektedir. Hemen hemen her kat, evlerin yeniden yapılmasını gerektiren bir yangınla tahrip olmuştur. Böylece, Çatalhöyük insanları 900 yıl aynı yerde yaşamışlar ve kültürlerini sürdürmüşlerdir. Çatalhöyük te konutlar, büyüklüğü yaklaşık m2 olan dikdörtgen bir ana mekan ile, ona bitişik, 5-6 m2 büyüklüğünde bir veya iki depo alanından oluşmaktaydı. Konutlar, tümüyle, tek katlı olarak, kil-saman karışımı güneşte kurutulmuş kerpiçten inşa edilmişlerdi. Konutlar bitişik düzendeydi ve her konut birimini kendi bağımsız duvarı kuşatıyordu. Nüfusun en az olduğu zamanlarda 1000 ev bulunduğu 12