Doğal Gaz Piyasası: Borsa İstanbul un Rolü

Transkript

1

2 Doğal Gaz Piyasası: Borsa İstanbul un Rolü Harun Özay İş ve Ürün Geliştirme Bölümü Mart 2014

3 Borsa İstanbul a Genel Bakış

4 Borsa İstanbul : Tarihçe 1873: Dersaadet Tahvilat Borsası 1986, Ocak: İlk İşlem Günü 140 Yıllık Bir Geçmiş 1993, Aralık: İlk Bilgisayarlı İşlem 2000, Temmuz: Uzaktan Erişimde İlk İşlem 2001, Aralık: ExAPI Üzerinden Emir Gönderimi 2012, Aralık: İMKB Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) 2013, Nisan: İMKB ve İAB ın Tüzel Kişiliklerinin Son Bulması ve Borsa İstanbul un Açılışı 2013, Ağustos: VOBAŞ ve VİOP Alım Satım Platformlarının Birleştirilmesi 2013, Ekim: FIX Uygulamasıyla Emir İletimi 2013, Aralık: Borsa İstanbul ile Nasdaq OMX Stratejik Ortaklık Anlaşması

5 Borsa İstanbul : Düzenleyici Otorite Sermaye piyasaları ve bu kapsamda borsacılık faaliyetlerinin düzenleyici ve denetleyici otoritesi Sermaye Piyasası Kurulu dur sayılı Sermaye Piyasası Kanunu 30 Aralık 2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. AB müktesebatına uyum Küresel pazarlara entegrasyon İMKB nin Borsa İstanbul olarak yeniden yapılandırılması

6 Borsa İstanbul : Ortaklık Yapısı

7 Borsa İstanbul : Organizasyon Yapısı 600 ün Üzerinde Çalışan

8 Borsa İstanbul : Piyasaları, Ürünleri PAY PİYASASI GELİŞEN İŞLETMELER PİYASASI (22 Şirket) BORÇLANMA ARAÇLARI PİYASASI VADELİ İŞLEM VE OPSİYON PİYASASI KIYMETLİ MADENLER VE KIYMETLİ TAŞLAR PİYASASI Ulusal Pazar (227 şirket) Kesin Alım Satım Pazarı Döviz Vadeli İşlem Pazarı Kıymetli Madenler Piyasası İkinci Ulusal Pazar (87 şirket) Repo-Ters Repo Pazarı Döviz Opsiyon Pazarı Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası Gözaltı Pazarı (24 şirket) Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı Endeks Vadeli İşlem Pazarı Elmas ve Kıymetli Taşlar Piyasası Kurumsal Ürünler Pazarı BYF Piyasası (17 Fon) Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı Endeks Opsiyon Pazarı Serbest İşlem Platformu (13 şirket) YO, GMYO, Girişim Sermayesi (48 şirket) Varant Piyasası (3 İhraççı, 298 varant, sertifika) Bankalararası Repo- Ters Repo pazarı Pay Senedi Repo Pazarı Uluslararası Tahvil Pazarı Emtia Vadeli İşlem Pazarı Elektrik Vadeli İşlem Pazarı Pay Vadeli İşlem Pazarı Pay Opsiyon Pazarı Kıymetli Madenler Vadeli İşlem Pazarı

9 Borsa İstanbul : Üyeler

10 Borsa İstanbul : Emir İletim ve İşlem Yöntemleri Sürekli Müzayede Sisteme gönderilen alım-satım emirlerinin seans boyunca fiyat ve zaman önceliği kurallarına uygun olarak teker teker karşılaştırılmak suretiyle eşleştirildiği, dolayısıyla aynı seans içinde farklı işlem fiyatlarının oluşmasına imkan veren alım satım yöntemidir. Tek Fiyat İşlem Yöntemi Tek fiyat yöntemi, belirli bir zaman dilimi boyunca emirlerin eşleştirme yapılmaksızın sisteme kabul edilip, bu süre sonunda en yüksek miktarda işlemin gerçekleşmesini sağlayan fiyat seviyesinin hesaplandığı, tüm işlemlerin bu fiyat seviyesinden gerçekleştiği işlem yöntemidir. (Açılış ve Kapanış Seansı) Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede Sürekli müzayede yöntemiyle işlem gören menkul kıymetlerde atanmış bir üye tarafından bu amaçla tanımlanmış hesap veya hesaplar kullanılarak çift taraflı sürekli kotasyon (fiyat ve miktar) verilmek suretiyle o menkul kıymette işlem gerçekleşebilecek fiyat aralığının belirlendiği işlem yöntemidir

11 Borsa İstanbul : İstatistikler 2013 Yıl Sonu İtibariyle Borsa İstanbul Pay Piyasası işlem hacmi 2013 yılında dolar bazında %24 artış göstermiş ve gelişmekte olan ülke borsaları arasında 6. sırada yer almıştır. (Dünya ortalaması: %12) WFE üyesi borsalar arasında işlem devir hızı açısından 3., bono piyasası büyüklüğü açısından 5. sıradadır. İşlem Gören Şirketlerin Piyasa Değeri: 236,6 Milyar ABD Doları Halka Arz Sayısı: 19 (18 Birincil) BAP İhraç Sayısı: 330 İşlem Gören Şirket: 421 Halka Arz Yoluyla Sağlanan Kaynak: 2,4 Milyar ABD Doları BAP Sağlanan Kaynak: 29 Milyar ABD Doları

12 Borsa İstanbul : İstatistikler Pay Piyasası

16 Borsa İstanbul : İstatistikler Borçlanma Araçları Piyasası

17 Borsa İstanbul : İstatistikler Borçlanma Araçları Piyasası

18 Borsa İstanbul : İşlem Sonrası, Risk ve Teminat Yönetimi Takasbank ın Rolü Borsa İstanbul bünyesinde gerçekleşen menkul kıymet alım-satım işlemlerinin takası Takasbank tarafından gerçekleştirilmektedir. Takasbank, takas işlemlerini gerçekleştirirken nihai hedef olarak takasın sonlandırılmasını amaçlar. Takas üyelerinin sermaye riskini azaltmak ve takas sürecinde büyük miktarda nakdin hesaplarda bulundurulma zorunluluğunu önlemek amacı ile takas, net miktarlar üzerinden ve çoklu netleştirme uygulanarak gerçekleştirilir. Takas işlemlerinde teslim karşılığı ödeme (DvP) prensibi uygulanır. Takas süresi Pay Piyasası: T+2 Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası: T+1 Borçlanma Araçları Piyasası: T

19 Borsa İstanbul : İşlem Sonrası, Risk ve Teminat Yönetimi Merkezi Karşı Taraf Hizmeti Merkezi Karşı Taraf Hizmeti, Takasbank ın, alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı ise alıcı konumuna geçerek, bu hizmeti verdiği ve vereceği piyasalarda gerçekleştirilen işlemlerin takasının tamamlanmasını teminat, garanti fonu ve tahsis edeceği sermayesi ile taahhüt ettiği hizmettir. 14 Ağustos 2013 tarihinde Takasbank Merkezi Karşı Taraf Yönetmeliği yayımlanmıştır. 3 Mart 2014 tarihi itibariyle Takasbank, Borsa İstanbul VİOP ta gerçekleşen işlemlerde alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı alıcı rolünü üstlenmeye başlamıştır. VİOP için 31/03/2014 tarihine kadar Takasbank sermayesinden karşılanmış risklere tahsis edilecek sermaye 47,674,000 TL, kalan Takasbank sermayesinden taahhüt edilecek miktar ise 13,620,000 TL olarak belirlenmiştir (Toplam 61,294,000 TL)

20 Borsa İstanbul : İstanbul Finans Merkezi ve Borsa İstanbul Tüm yatırımcıların taleplerine cevap verecek şekilde ürün çeşitliliği arttırılmaktadır. 10. Kalkınma Planında İFM Programı çerçevesinde Borsa İstanbul Teknolojik Altyapının Güçlendirilmesi bileşeninden sorumlu kuruluş - Nasdaq OMX stratejik ortaklığı: Teknoloji transferi İstanbul un uluslararası bir finans merkezi olarak tanıtımına destek - İstanbul: Bölgesel Merkez, Küresel Aktör konulu forum dizisinin ilki 11 Ekim 2013 tarihinde Washington da yapıldı. World Bank Islamic Finance Development Center: 30 Ekim 2013 Ar-Ge ye destek: - Borsa İstanbul ve Boğaziçi Üniversitesi Finans Teknopark İşbirliği

21 Borsa İstanbul Nasdaq OMX ile Stratejik İşbirliği 31 Aralık 2013 tarihinde imzalanan nihai anlaşmaya göre, Nasdaq OMX Borsa İstanbul a piyasa teknolojisi ve danışmanlık hizmetleri sağlarken, Borsa İstanbul un sermayesine de %5 ortak olmaktadır. «We are very proud and honoured to be working with Borsa Istanbul as they rapidly become an international financial hub and a true global player.» Bob Greifeld, CEO of NASDAQ-OMX İşbirliğinin kapsamı: - Dünyanın öncü piyasa uygulaması Genium- INET ve tüm ilgili platform ve uygulama çözümleri - Danışmanlık Hizmetleri (2014 yılı hizmet sayısı 14) - Ortak İş Modelleri Geliştirilmesi Tarafların işbirliği kapsamında, Borsa İstanbul da, NASDAQ OMX in sermayesinde azınlık payı edinebilecektir

22 Borsa İstanbul Nasdaq OMX ile Stratejik İşbirliği 2014 yılı başında başlayan piyasa teknolojisi transferi projesinin birinci fazında pay piyasası alım satım sistemi ve buna ilişkin takas süreçleri, risk yönetimi, gözetim uygulamaları, veri dağıtımı ile endeks uygulamaları yeni teknolojiye kavuşmuş olacaktır. Birinci fazın 2015 yılı ikinci çeyreğinde tamamlanması öngörülmektedir yılı 3. çeyreğinde başlayacak olan ikinci fazda ise emtia ve borçlanma araçları ile türev piyasalar alım satım sistemleri ve bunlara ilişkin takas süreçleri, risk yönetimi, gözetim uygulamaları, veri dağıtımı ile endeks uygulamalarının da yeni platforma geçişi sağlanacaktır. İkinci fazın 2016 yılı ikinci çeyreğinde tamamlanması öngörülmektedir

23 Borsa İstanbul Uluslararası Tanınma ve Üyelikler Uluslararası Tanınma US Securities and Exchange Commission: yatırım yapılabilir yabancı borsa Japan Securities Dealers Association: Japon yatırımcılar için yatırım yapılabilir yabancı borsa Avusturya Maliye Bakanlığı: Avusturya fonları için yatırım yapılabilir borsa Üyelikler Dünya Borsalar Federasyonu, Avrasya Borsalar Federasyonu, Avrupa Borsaları Federasyonu, Uluslararası Sermaye Piyasaları Birliği, Uluslararası Menkul Kıymet Komisyonları Örgütü, İslami Finansal Hizmetler Kurulu, Uluslararası İslami Finansal Piyasalar, Dünya Elmas Borsaları Federasyonu, Londra Külçe Piyasası Birliği, Kimberley Süreci, Sertifika Sistemi, Yazılım ve Bilgi Endüstrisi Birliği nin Finansal Bilgi Hizmetleri Bölümü Destek Verilen Uluslararası Girişimler Birleşmiş Milletler Küresel İlkeler Sözleşmesi Birleşmiş Milletler Sorumlu Yatırım Prensipleri Sürdürülebilir Borsalar Girişimi

24 Borsa İstanbul İştirakler, Mutabakat Zabıtları İstanbul Takas ve Saklama Bankası AŞ de %57.09 Merkezi Kayıt Kuruluşu AŞ de %30.1 Sermaye Piyasası Lisanslama Sicil ve Eğitim Kuruluşu AŞ de %10 Bölge ülkelerini sermaye piyasalarının geliştirilmesi kapsamında, Kırgız Borsası nda %24.51 Karadağ Borsası nda %24.39 Azerbaycan Bakü Borsası nda %4.76 Bosna Hersek Saraybosna Borsası nda %4.99 iştirak payına sahiptir. Mutabakat Zabıtları: Japon Borsası, Tiran Borsası, Nasdaq OMX, International Islamic Financial Market, Karaçi Borsası, Mısır Borsası, Dubai Financial Market, Katar Borsası, Tunus Borsası, Makedonya Borsası, Kore Borsası, Singapur Borsası, Almatı Borsası, Kazablanka Borsası

25 Borsa İstanbul un Enerji Piyasalarındaki Rolü

26 Piyasa İşletimi Elektrik Piyasası Organize Piyasalar Gün Öncesi Piyasası Gün İçi Piyasası Piyasa İşletmecisi EPİAŞ EPİAŞ EPİAŞ: Dengeleme Güç Piyasası TEİAŞ Standardize Elektrik Sözleşmeleri Türev Elektrik Sözleşmeleri Borsa İstanbul Borsa İstanbul Özel Sektör 40% TEİAŞ 30% Doğalgaz Piyasası Ürün ve Görev Spot Piyasalar Dengeleme Piyasası Standardize Doğal Gaz Sözleşmeleri Türev Doğal Gaz Sözleşmeleri Piyasa İşletmecisi EPİAŞ BOTAŞ Borsa İstanbul Borsa İstanbul BİST 30%

27 Organize Toptan Piyasalar Elektrik Piyasası Kanunu: Elektrik enerjisi, kapasitesi veya perakende alış satışının gerçekleştirildiği ve piyasa işletim lisansına sahip merkezî bir aracı tüzel kişilik tarafından organize edilip işletilen gün öncesi piyasası, gün içi piyasası ile sermaye piyasası aracı niteliğindeki standardize edilmiş elektrik sözleşmelerinin ve dayanağı elektrik enerjisi ve/veya kapasitesi olan türev ürünlerin işlem gördüğü ve Borsa İstanbul Anonim Şirketi tarafından işletilen piyasaları ve Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi tarafından organize edilip işletilen dengeleme güç piyasası ve yan hizmetler piyasası gibi elektrik piyasaları Doğalgaz Piyasası Kanunu: Doğal gaz sisteminden yararlanan tüzel kişilerce doğal gazın veya kapasitenin perakende veya toptan alış satışının gerçekleştirildiği ve dengesizliklerin giderildiği piyasalar

28 Çalışma Esaslarının Tespiti Elektrik Piyasası Doğalgaz Piyasası Borsa İstanbul tarafından işletilecek piyasalara ilişkin lisanslama ile piyasaların çalışma esaslarının tespiti, bu piyasalarda işlem görecek sermaye piyasası aracı niteliğindeki elektrik sözleşmeleri ile dayanağı elektrik enerjisi ve/veya kapasitesi olan türev ürünlerin standartlarının belirlenmesi, bu piyasalardaki uzlaştırma işlemleri, işletim tarifeleri, ilgili kişi ve kuruluşların yükümlülükleri, gözetim ve denetime ilişkin usul ve esaslar Kurum ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından müştereken çıkarılan yönetmeliklerle düzenlenir. Bu piyasaların çalışma esaslarının tespiti ve işlem görecek sermaye piyasası aracı niteliğindeki doğal gaz sözleşmeleri ile ürün standartlarının belirlenmesi ile uzlaştırma işlemleri, ilgili kişi ve kuruluşların yükümlülükleri, gözetim ve denetime ilişkin usul ve esaslar Kurum görüşleri alınarak Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yönetmeliklerle düzenlenir

29 Amaç Elektrik Piyasası Kanunu Bu Kanunun amacı; elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösteren, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin yapılmasının sağlanmasıdır. Serbest Rekabet Doğalgaz Piyasası Kanunu Bu Kanunun amacı; doğal gazın kaliteli, sürekli, ucuz, rekabete dayalı esaslar çerçevesinde çevreye zarar vermeyecek şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, doğal gaz piyasasının serbestleştirilerek mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir doğal gaz piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanmasıdır. Şeffaflık Ortak Vurgular Düzenleme ve Denetleme Sermaye Piyasası Kanunu Bu Kanunun amacı; sermaye piyasasının güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil ve rekabetçi bir ortamda işleyişinin ve gelişmesinin sağlanması, yatırımcıların hak ve menfaatlerinin korunması için sermaye piyasasının düzenlenmesi ve denetlenmesidir. İstikrar

30 Şeffaflık Sermaye Piyasası Kanunu Bilgi suistimali MADDE 106 (1) Doğrudan ya da dolaylı olarak sermaye piyasası araçları ya da ihraççılar hakkında, ilgili sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerlerini veya yatırımcıların kararlarını etkileyebilecek nitelikteki ve henüz kamuya duyurulmamış bilgilere dayalı olarak ilgili sermaye piyasası araçları için alım ya da satım emri veren veya verdiği emri değiştiren veya iptal eden ve bu suretle kendisine veya bir başkasına menfaat temin eden kişiler; iki yıldan beş yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılırlar. Ancak, bu suçtan dolayı adli para cezasına hükmedilmesi hâlinde verilecek ceza elde edilen menfaatin iki katından az olamaz. Kamuyu Aydınlatma Platformu Sermaye piyasası mevzuatı uyarınca kamuya açıklanması gerekli görülen bildirimlerin, bildirimi yapanlar tarafından elektronik imzalı olarak iletildiği bir sistemdir. - 7/24 - Gerçek zamanlı olarak 16 adet dağıtıcı ve 17 adet alt dağıtıcı tarafından yayın

31 Şeffaflık Uluslararası Uygulamalar REMIT (Regulation on Energy Market Integrity and Transparency- Aralık 2011) İçerden öğrenenlerin ticareti ile piyasa bozucu fiillerin yasaklanması Şeffaflığın artırılması İşlemlerin raporlanması Piyasa katılımcılarına yönelik lisanslama Gözetim yapısının kurulması EEX Transperancy Platform Sistem operatörleri ve piyasa katılımcıları Zorunlu ve gönüllü bildirimler

32 Gözetim Borsalar ve düzenleyici kurumlar arasında işbirliği ve koordinasyon SPK ve EPDK EPİAŞ: Piyasa İzleme Komitesi Borsa İstanbul: Denetim ve Gözetim Kurulu SPKn: Borsalar, borsacılık faaliyetleri ile ilgili olarak gerekli gördükleri hususlarda bünyelerindeki piyasalarda faaliyette bulunmakla yetkilendirilmiş sermaye piyasası kurumları, sermaye piyasası araçları borsalarda işlem gören ihraççılar, kurucular ile emir veren veya işlem yapan gerçek ve tüzel kişilerden bilgi ve belge istemeye ve inceleme yapmaya yetkilidirler. Kurulca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde, borsalar ve diğer ilişkili kurumlar gerekli her türlü teknik destek alıp verme, yardım ve bilgi paylaşımında bulunmakla yükümlüdürler. Aralık 2011 de yürürlüğe giren REMIT uyarınca Avrupa Toptan Enerji piyasaların gözetimi, Avrupa Düzenleyici Otoriteler İşbirliği Ajansı (ACER) tarafından yürütülmektedir. ACER, piyasa izleme faaliyeti için Nasdaq OMX ürünü olan Smarts yazılımını seçmiştir. Borsa İstanbul, Nasdaq OMX ile birlikte yürütttüğü stratejik işbirliği kapsamında Türkiye Sermaye Piyasalarının gözetiminde Smarts yazılımını kullanacaktır

33 Rekabet CEER Hedef Gaz Modeli Rekabet Kriterleri Ölçüt Kriter Türkiye Tüketim 20 BCM (215 TWh) 50 BCM Kaynak tedariğinde çeşitlilik 3 belirgin kaynak Rusya %59 İran %20 Azerbaycan %11 Piyasa yoğunlaşması HHI <2000 6,142 Likidite Devir hızı >

34 Doğal Gaz Piyasalarına İlişkin Hususlar: 1. Fiyatın serbest rekabet şartları altında oluşması 2. Ulusal ticaret ve ticaret üssü kavramının gelişmesi 3. İkili anlaşmalar piyasasının gelişmesi 4. Standardizasyon 5. Türev araçların gelişmesi 6. İkili anlaşmaların Merkezi takası 7. Uzun dönemli fiyat oluşumu

35 Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasaları Finansal Türev Ürünler Piyasası Enerji ve Emtia Türev Ürünler Piyasası 2014 yılı içerisinde Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasaları ikiye ayrılarak Finansal Türev Ürünler ile Enerji ve Emtia Türev Ürünler Piyasası olarak yapılandırılmıştır. Bu piyasa içerisinde işlem görecek farklı ürün ve pazarlarda farklı işlem yöntemleri uygulanması ve farklı kurum ve kuruluşların yetkilendirilmeleri mümkündür. Başlatılan teknolojik dönüşüm programı sonrasında piyasada Baltık ülkelerinde (Nordpool) enerji türev ürünlerinin işlem gördüğü Nasdaq OMX Genium Inet alım satım sistemi kullanılacaktır

36 Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası - Piyasaya adil ve kolay erişim - Süreçlerin EPİAŞ ile uyumu - Merkezi takas hizmeti - Hızlı ve güvenilir alım satım sistemi - Gerçek zamanlı risk yönetimi - Günlük kar/zarar aktarımı - Piyasa yapıcılığı - Piyasa katılımcılarının taleplerine uygun ürünler - Şeffaflık

37 Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası Muhtemel Türev Enstrümanlar Vadeli İşlem Sözleşmeleri Aylık 3 Aylık Mevsimlik Yıllık Fark sözleşmeleri Doğalgaz-Elektrik fiyat farkı Uzlaşma Nakdi Uzlaşı Fiziki Teslimat?

38 Muhtemel Uluslararası İşbirlikleri EPDK, TEİAŞ, BOTAŞ, EPİAŞ ve Borsa İstanbul un ilgilerine göre uluslararası organizasyonlarda üye veya gözlemci olarak görev almaları yararlı olabilecektir

39 Organize Doğalgaz Piyasası Uluslararası Örnek PEGAS (Pan-European Gas Corporation) piyasası European Energy Exchange (EEX) ve Powernext ortak girişimidir. Almanya, Fransa ve Hollanda için spot ve türev piyasa ürünleri. Tüm EEX ve Powernext ürünlerine tek bir platformla, Trayport Exchange Trading SystemSM (ETS) erişim sağlanmaktadır. Takas işlemleri European Commodity Clearing (ECC) tarafından yapılmaktadır. Piyasalar arası çapraz marj hesaplanması yapılmaktadır. Borsa işlemi ve işlem tescili yapılabilmektedir

40 Likidite: ACER anketi

43 Teşekkürler Harun ÖZAY İş ve Ürün Geliştirme Bölümü