ARTVN L GELME PLANI. ÇEVRE ve MEKANSAL GELME SEKTÖRÜ RAPORU

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ARTVN L GELME PLANI. ÇEVRE ve MEKANSAL GELME SEKTÖRÜ RAPORU"

Transkript

1 ARTVN L GELME PLANI ÇEVRE ve MEKANSAL GELME SEKTÖRÜ RAPORU Doç. Dr. Aydn Tüfekçiolu Yrd. Doç. Dr. Sinan Güner Yrd. Doç. Dr. Fahrettin Tilki Yrd. Doç. Dr. Tülay Cengiz Artvin, 2005

2 1. GR Amaç ve Kapsam Materyal ve Yöntem MEVCUT DURUM BLGLER Corafi Konum l in Çevre Varl"klar" l Arazisinin Fiziki Özellikleri Dalar Ova ve Vadiler Yaylalar Deniz ve K"y" Çevresi l in Su Kaynaklar" Su Kaynaklar" Potansiyeli Akarsular Doal Göller Yeralt" Sular" ve Kapl"calar l in Toprak Varl"" Genel Toprak Yap"s" Arazi Varl"" Arazi Kullan"m Kabiliyet S"n"flar" Orman Varl"" Çay"r ve Mera Varl"" Yaban Bitkileri Varl"" (Flora) Yaban Hayvanlar" Varl"" (Fauna) Yeralt" zenginlikleri Sanayi Madenleri Metalik Madenler Enerji madenleri Ta< Ocaklar" Nizamnamesine Tabi Olan Doal Malzemeler Kadastro Durumu Koruma Statüsündeki Doal Çevre Varl"klar" l in Yapay Çevre Varl"klar" l deki Yerle<im Birimleri l Merkezi lçe ve Belde Merkezleri Köyler Tarihi ve Kültürel Ta<"nmaz Çevre Varl"klar" Ula<"m A" Baraj ve Göletler Sanayi Tesisleri klim Genel klim Özellikleri S"cakl"k Verileri Ya"< Verileri i

3 2.5. l in Çevre Sorunlar" Fiziksel Çevre Bozulmalar" Hava Kirlilii Su Kirlilii Toprak Kirlilii At"klar Kat" At"klar S"v" At"klar Gaz At"klar T"bbi At"klar Tehlikeli At"klar Gürültü Kirlilii Görüntü Kirlilii Elektromanyetik Kirlilik ldeki Barajlardan ve Baraj n<aatlar"ndan Kaynaklanan Çevre Sorunlar" ldeki madencilik Faaliyetlerinden Kaynaklanan Çevre Sorunlar" Potansiyel Çevre Sorunlar" l de Çevre le lgili Kurumlar Çevre Eitimi l Arazisinin Yerbilimi Özellikleri Genel Morfolojik Durum Dal"k Alanlar Plato ve Tepelik Alanlar Pleistosen-Aktüel K"y" Ku<a" Güncel Süreçler ve Kütle Hareketleri Ayr"nt"l" Çal"<"lan Alanlar"n Uygulamal" Jeomorfolojisi Artvin ve Çevresinin Uygulamal" Jeomorfolojisi Ardanuç ve Çevresinin Uygulamal" Jeomorfolojisi Arhavi ve Çevresinin Uygulamal" Jeomorfolojisi Borçka ve Çevresinin Uygulamal" Jeomorfolojisi Hopa ve Çevresinin Uygulamal" Jeomorfolojisi Murgul ve Çevresinin Uygulamal" Jeomorfolojisi Dav<at ve Çevresinin Uygulamal" Jeomorfolojisi Yusufeli ve Çevresinin Uygulamal" Jeomorfolojisi Zemin Özellikleri Kaya Dü<mesi Ç" Dü<mesi Artvin linde Ç" Olaylar" Ç" Kontrolü ve Korunma Yöntemleri Heyelanlar Heyelanlar"n Nedenleri Heyelanlar"n Önlenmesi Artvin lindeki Heyelanlar Sel Olaylar" Sel Olaylar"n"n Nedenleri Artvin de Sel Olaylar" Al"nmas" Gerekli Önlemler Depremsellik MEVCUT DURUMUN ANALZ Mevcut Durumun Özeti Alt Konulara Göre Mevcut Durum Analizi...86 ii

4 Yönetsel Yap" Flora ve Endemik Bitkiler Hava Kalitesi Su Kalitesi Toprak Kalitesi At"klar Gürültü Elektromanyetik Kirlilik HEDEF, STRATEJ VE SENARYOLAR Çevre ve Mekansal Aç"dan Artvin li KZFT Analizi Çevre ve Mekansal Geli<me Sektörü çin Hedefler Temel Hedefler Alt Konulara Göre Çevre ve Mekansal Geli<me Sektörü Hedefleri Çevre ve Mekansal Geli<me Sektörünün Stratejileri Temel Stratejiler Alt Konulara Göre Çevre ve Mekansal Geli<me Sektörü Stratejileri Y"l" çin Öngörüler Y"l" çin Öngörüler PROJE ÖNERLER KAYNAKÇA EKLER iii

5 TABLOLAR LSTES Tablo 1: limizdeki akarsular"n fezan debileri 8 Tablo 2: limizdeki göller 9 Tablo 3: Artvin linin S"cak Su ve Maden Suyu Kaynaklar" 11 Tablo 4 : ldeki ba<l"ca toprak gruplar" ve bunlar"n alan da"l"mlar" 13 Tablo 5: lin arazi varl""n"n kullan"m durumuna göre da"l"m" 17 Tablo 6: Kültür Arazisi Da"l"m" 21 Tablo 7: Dou Karadeniz Bölgesinde Tehdit Alt"nda Olan ku< Türleri 24 Tablo 8: Artvin li endüstriyel hammadde yatak ve zuhurlar" 26 Tablo 9: Artvin ili metalik maden yatak ve zuhurlar" 27 Tablo 10: Artvin li enerji hammadde yatak ve zuhurlar" 29 Tablo 11: Artvin li potansiyel kum-çak"l ocaklar" 29 Tablo 12 : Mevcut kum-çak"l ocaklar" miktar" ve rezervleri 30 Tablo 13: Artvin ili potansiyel ta< ocaklar" 30 Tablo 14: Ta< ocaklar" miktar ve rezervleri 30 Tablo 15: Artvin kadastro durum tablosu 31 Tablo 16: Artvin li Ta<"nmaz Kültür ve Tabiat Varl"klar" Dökümü 41 Tablo 17: Artvin ilinde bulunan sanayi tesisleri 42 Tablo 18: Artvin Meteoroloji stasyonun y"llar"na ait meteoroloji ölçüm deerleri 43 Tablo 19 : Artvin line Bal" stasyonlar 44 Tablo 20: Türkiye de ölçülmü< en yüksek <iddetli ya"< deerleri 44 Tablo 21: Artvin de mevcut, ÇED Yönetmeliine tabi tesislerin listesi 46 Tablo 22. l S"n"rlar" çindeki Kaybedilen Orman Alanlar" 48 Tablo 23. Uyar" kademeleri ve kirlilik dereceleri 52 Tablo 24: 1999/2001 Y"llar" Aras"nda l S"n"rlar" çinde Kullan"lmakta Olan Zirai Mücadele laçlar"n"n Y"ll"k Tüketimi (Ton). 54 Tablo 25: 1999/2001 Y"llar" Aras"nda l S"n"rlar" çinde Kullan"lmakta Olan Ticari Gübre Cinslerinin Y"ll"k Tüketim Miktar"(Ton ) 54 Tablo 26: lde üretilen kat" at"klar"n bertaraf yöntemleri ve miktarlar" 55 Tablo 27: lde üretilen kat" at"klar"n ilçelere göre miktar ve içerik da"l"mlar", hizmeti yürüten personel durumlar" ve uygulanan yok etme metodu 57 Tablo 28: l S"n"rlar" çerisinde Kirlilie Maruz Kalm"< Su Kaynaklar"n"n Adlar" ve Kirlenme Nedenleri 58 Tablo 29: limiz merkez ve ilçelerinde olu<an evsel at"k sular"n nüfusa göre kirlilik yükleri 58 Tablo 30: lçelere göre y"ll"k içme suyu tüketim miktarlar" (Ton/y"l) 59 Tablo 31: ldeki toplam ve emisyon pulu alan araç say"s" 59 Tablo 32: limizde Trafie Kay"tl" Motorlu Ta<"t Araçlar"n"n Cins ve Say"lar" 60 Tablo 33: Artvin li t"bbi at"k envanteri 60 Tablo 34: GSM Debekeleri çin Verilen Limit Deerler 62 Tablo 35: 2003 y"l" itibariyle ldeki baz istasyonlar" 63 iv

6 EKLLER LSTES Dekil 1. Artvin li toporafik haritas" 6 Dekil 2. Artvin li su kaynaklar" haritas" 10 Dekil 3. Artvin lindeki topraklar"n alansal da"l"m" 13 Dekil 4. Artvin li toprak tipleri haritas" 15 Dekil 5. Artvin li arazi kullan"m kabiliyet s"n"flar" haritas" 19 Dekil 6. Artvin ilindeki arazi kabiliyet s"n"flar"n"n da"l"m" 20 Dekil 7. Artvin de kültür arazisi da"l"m" 21 Dekil 8. Artvin Merkez lçeden bir görünüm 35 Dekil 9. Artvin li yerle<im birimleri haritas" 36 Dekil 10. Artvin li depremsellik haritas" 85 v

7 1. G$R$& Çevre, h"zla dei<en dünyam"zda önemi her geçen gün biraz daha artan bir kavram olarak kar<"m"za ç"kmaktad"r. Artan nüfus çevre üzerine olan bask"y" art"rmakta, hatta zaman"nda önlem al"nmad"" takdirde baz" çevresel deerlerin yok olmas"na neden olmaktad"r. Bu durum çevresel deerlerin ve çevrenin planlanmas"n", sürdürülebilir çevre kullan"m"n"n salanmas" aç"s"ndan zorunlu k"lmaktad"r. Yerel yönetimlerin her geçen gün biraz daha güçlendirilmeye çal"<"ld"" ülkemizde il düzeyinde planlama yapma gerei de kaç"n"lmaz bir ihtiyaç olarak ortaya ç"km"<t"r. Bu amaçla il düzeyinde geli<me planlar" haz"rlanmas" politikas" benimsenmi< ve bunun ilk uygulamas" Bakanlar Kurulunun Karar"yla, 2001 y"l" ba<lar"nda Bolu ve ayn" y"l"n ortalar"nda da Düzce illerinde ba<lat"lm"<t"r. l düzeyinde haz"rlanacak planlama raporuyla, ilin doal afetlere ve çevreye duyarl" mekansal geli<mesinin nas"l gerçekle<tirilebileceinin ortaya konulmas", çevre deerlerinin korunmas" ve sürdürülebilir kullan"m" amaçlanmaktad"r. Ayr"ca genel olarak il düzeyindeki planlamadan yerel potansiyellerin, yerel kaynaklar"n ve yerel sorunlar"n envanterlerinin haz"rlanmas" ve bunlar"n en etkili <ekilde deerlendirilerek, her alanda geli<menin h"zland"r"lmas"na katk" salayacak fikirler üretilmesi beklenmektedir (Tatar, 2003). Çevre ve Mekansal Geli<me Sektörü, Artvin ilinin mevcut ve potansiyel çevre sorunlar" ile mekan (arazi) kullan"m"n"n bugünkü durumu hakk"nda bilgi toplama, bunlar"n analizlerini yapma, bu analizlerden geli<meye katk" salayacak politika ve senaryolar üretme ve bunlar"n sürdürülebilir kullan"m"n"n planlanmas" sorumluluklar"n" üstlenmi<tir. Çal"<malar da kar<"la<"lan en önemli sorun mevcut durumla ilgili bilgi ar<ivlerinin yetersiz olu<u veya hiç olmay"<" olarak kar<"m"za ç"kmaktad"r. Örnein Artvin de hava kirliliine dönük hiçbir parametrenin ölçümü yap"lmamaktad"r. Durum böyle olunca bu yetersizlikler doal olarak planlamaya yans"makta, plan"n öngördüü eylem ve hedefleri veri desteinden mahrum b"rakmaktad"r. Ayr"ca, Corafi Bilgi Sistemi ve Uzaktan Alg"lama gibi, modern tekniklerinden yararlan"lmas"n" salayacak özelliklerin olmay"<" da ba<ka önemli bir eksiklik olarak kar<"m"za ç"kmaktad"r. Mevcut durum bilgilerinin nicelik ve nitelik aç"lar"ndan yetersizlii durumu; resmi veya özel, bütün kurulu<lara ve i<yerlerine varl"klar", kadrolar", çal"<malar" ve sorunlar" ile ilgili her türlü bilgi kay"tlar"n", sal"kl" içeriklerle Devletçe belirlenecek standartlara ve bilgisayar ortam"nda analiz etmeye uygun özelliklerde haz"rlay"p ar<ivleme zorunluluu getirilmesi gereini ortaya koymaktad"r. Bilgi alt yap"s"ndaki yetersizliklerin giderilmesi, daha sonraki dönemlerde yap"lacak her türlü planlama ve uygulama çal"<malar" için salam bir temel olu<turacakt"r (Tatar, 2003). Böyle bir uygulaman"n esaslar" ve formatlar" Devlet Planlama Te<kilat", Devlet statistik Enstitüsü, ilgili Bakanl"klar ve Üniversiteler aras"ndaki i<birlii ile haz"rlanabilir ve ayl"k, üç ayl"k ve y"ll"k Çalma Raporlar biçiminde, tüm mal ve hizmet üreten resmi ve özel kurumlarca kullan"lmas" zorunlu k"l"nabilir. l yllklarna da bu anlamda bir standart getirilmesi ve y"ll"klar"n her y"l yenilenip bas"lmas", bunlar"n internet arac"l"" ile kamuoyu ile payla<"lmas", y"ll"klar"n sadece il düzeyinde deil, ilçeler düzeyinde de haz"rlanmas", söz konusu sorunun çözümüne önemli katk"lar salayabilir. Bu konuda geli<me salayacak bir ba<ka seçenek de kent bilgi sistemleri, ya da daha genel olarak il bilgi sistemleri seçeneidir. llerde ve baz" ilçelerde yerel ve mülki yetkililerce bilgisayar ortam"nda haz"rlanan bu sistemlere ülke çap"nda standartlar getirilmesi, verilerin uygun aral"klarla güncellenmesinin zorunlu k"l"nmas", sistemdeki tüm bilgilerin CD ortam"nda ar<ivlenmesi gibi önlemler al"nd"" takdirde planlama ve uygulama çal"<malar" için modern bilgi alt yap"s" olu<turulmu< olacakt"r (Tatar, 2003). Kurumlardan salanan bilgilerdeki yetersizliklerden bir tanesi de ayn" konuya ili<kin dei<ik kamu kurulu<lar"ndaki baz" rakamlar"n birbirini tutmamas"d"r. Bu durum hem mevcut bilgi kay"t sisteminin geçerliliini tart"<"l"r hale getirmekte, hem de kurumlar aras"nda e<güdüm yetersizlii bulunduunu göstermektedir. Geli<tirilecek standardize edilmi< modern envanter 6

8 sisteminin bu sorunlar" ortadan kald"raca" dü<ünülmektedir Amaç ve Kapsam Devlet Planlama Te<kilat" (2000), Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Be< Y"ll"k Kalk"nma Planlar"nda il geli<me planlar" ile ilgili politikay" <öyle özetlemektedir: Gelir da"l"m" dengesizliklerinin en aza indirilmesi, bölgesel geli<menin h"zland"r"lmas" ve rasyonel kaynak da"l"m"n"n salanmas" aç"s"ndan önem ta<"yan, bölge planlar"yla uyumlu, il düzeyinde l Geli<me Planlar" çal"<malar" ba<lat"lacakt"r. Bu çerçevede l Planlama ve Koordinasyon Birimleri güçlendirilecek ve il geli<me planlar"n"n haz"rlanmas" ve uygulanmas"nda tüm kesimlerin kat"l"m" salanacakt"r. DPT nin bu politikaya ula<mada öngördüü çevreyle ilgili stratejilerin baz"lar" <unlard"r: Ekonomik ve sosyal geli<meyi gerçekle<tirirken insan sal""n", ekolojik dengeyi, tarihi ve estetik deerleri korumak esast"r. Çevre alan"nda öncelikli faaliyetler belirlenecek, uygulamada ilgi gruplar" aras"nda e<güdüm salanacak ve sorunlar"n çözümünde toplumsal uzla<maya önem verilecektir. Orta ve uzun dönemde çevre sorunlar"n"n çözümü için uygulanacak politikalar ve geli<tirilecek stratejilerin, ülke gerçekleri de dikkate al"narak, Avrupa birlii normlar" ve uluslararas" standartlara paralel olmas" salanacakt"r. Çevresel yönetim kapasitesi ve yönetim araçlar" etkin hale getirilecektir. lgi yay"n"n çevre bölümünde 28 paragraf halinde çizilen çerçeve, il geli<me planlar"nda da dikkate al"nmas" gereken bir çerçevedir. Yine ayn" kaynakta mekansal geli<me aç"s"ndan önemli baz" stratejiler de a<a"da sunulmu<tur: Ya<am kalitesinin yükseltilmesi amac" dorultusunda, kentsel ve k"rsal alt yap" yeni ve bütüncül bir yakla<"mla geli<tirilecek, kentlerin karakteristik kültür dokular" muhafaza edilecektir. Konut ve kentle<meye ili<kin corafi bilgi sistemlerine dayal" veri taban" olu<turulacakt"r. Ülke genelinde bütünle<tirilmi< afet haritalar" haz"rlanarak, afete duyarl" imar planlar" yap"lacakt"r. Etkili bir yap" denetim sistemi olu<turulacakt"r. Detayl" toprak etüdlerinin ve toprak haritalar"n"n yap"lmas" ile topraklar"n kullan"m ve korunmas"na ili<kin bir kanunun ç"kar"lmas", kadastro çal"<malar"n"n tamamlanmas" ve toprak veri taban"n"n olu<turulmas" salanarak, Arazi Kullan"m Plan" haz"rlanacakt"r. Tar"m alanlar"n"n parçalanmas", özellikle sulu tar"m alanlar"n"n tar"m d"<" kullan"m", i<lemeli tar"ma uygun olmayan alanlarda tar"m yap"lmas" önlenecek ve arazi toplula<t"rma hizmetleri h"zland"r"lacakt"r. Ormanlar, ekosistem yakla<"m" dahilinde devaml"l"k, çok amaçl" yararlanma, kat"l"mc"l"k, uzmanla<ma, biyolojik çe<itlilik ile su ve yaban hayat"n"n korunmas" ve toplumsal istikrar"n geli<tirilmesi ilkeleri dorultusunda; yeti<me muhiti <artlar", sektörler aras" ba"ml"l"k, verim gücü ve ta<"ma kapasitesi, orman sal"" ve peyzaj", ekoturizm, verimlilik, kirlenme, yang"nböcek-heyelan-kar-ç"-sel-don ve kurakl"k gerçekleri ile ergonomik faktörler dikkate al"narak i<letilecek, korunacak ve geli<tirilecektir. Buna göre Artvin li Geli<me Plan" amaçlar" a<a"daki maddelerde özetlenmi<tir: Çevre ve Mekansal Geli<me Sektörü projesinin Artvin ilinin doal ve yapay çevre varl"klar" hakk"nda bilgi toplanmas", envanterler haz"rlanmas"; mevcut durumlar"n"n ortaya konmas", bunlara dönük potansiyel tehditlerin belirlenmesi, bu tehditlerin önlenmesine dönük önerilerin geli<tirilmesi ve sürdürülebilir kullan"m"n"n salanmas", lin mevcut ve potansiyel çevre sorunlar"n"n belirlenmesi, analizi ve önlenmesine dönük plan ve projelerin geli<tirilmesi, 7

9 Arazi kullan"m"nda toprak ve su kaynaklar"n"n korunmas"na önem veren; yerle<me yeri ve yap" yeri seçimlerinde bilimsel kriterlere uymay", mevcut arazi kullan"m"nda ve genel olarak doal kaynaklar"n kullan"m"nda yanl"< kullan"mlar"n belirlenmesini, düzeltilmesini ve önlenmesini salayan bir planlama anlay"<"n"n ortaya konulmas" ve bu anlay"<la, uygulanabilir bir plan"n haz"rlanmas", ldeki çevreyle ilgili kamu ve özel kurulu<lar"n daha etkin bir <ekilde nas"l çal"<abileceine dönük plan ve projelerin geli<tirilmesi Materyal ve Yöntem Proje çal"<malar"nda kullan"lan ba<l"ca materyal ve yöntemler, a<a"da maddeler halinde özet olarak s"ralanm"<t"r: Dier iller taraf"ndan haz"rlanan il geli<me planlar"n"n (özellikle Bolu ve Düzce lleri Geli<me Planlar") taranmas" ve incelenmesi, nternet sitelerinin taranmas" ve bunlardan konuya ili<kin veri, bilgi ve belge salanmas" ve bunlardan yararlan"lmas", Ba<ta Devlet Planlama Te<kilat" ve Çevre Bakanl"" olmak üzere, çe<itli kamu kurumlar"ndan konuyla ilgili yay"nlar ile harita, fotoraf, uydu fotoraf" gibi dier bilgi kaynaklar"n"n derlenip hem teknik aç"dan, hem yerel içerikler aç"s"ndan deerlendirilmesi, lgili Komisyon toplant"lar" arac"l"" ile komisyona kat"lan kamu ve özel sektör yetkililerinden, kendi ar<ivlerinde çevre ve mekansal geli<me konular"nda mevcut olan bilgilerin derlenmesi ve bu bilgilerin incelenip deerlendirilmesi, Planlama ekibi ile yap"lan ilçe gezilerinden salanan bilgilerin ve yap"lan gözlemlerin deerlendirilmesi, l deki bütün kaymakaml"klara ve muhtarlara gönderilen anketlerin çevre ile ilgili k"s"mlar"n"n incelenip deerlendirilmesi, Planlama ekip toplant"lar"nda yap"lan sunu<lar ve tart"<malardan ç"kar"lan bilgilerin ve görü<lerin deerlendirilmesi, Planlama ekibi içinde ba<ka baz" sektörlerde salanan mevcut durum bilgilerinden yararlan"lmas". 2. MEVCUT DURUM BLGLER 2.1. Co'rafi Konum Artvin ili ' ile ' kuzey enlemleri ve ' ile ' dou boylamlar" aras"nda yer alan, km 2 geni<liinde Dou Karadeniz Bölgesinin bir ilidir. l alan" Türkiye yüzölçümünün ( km 2 ) %0.9 u kadard"r. Dousunda Ardahan, güneyinde Erzurum, bat"s"nda Rize, Kuzeyinde Gürcistan ile kom<udur. Kuzey-bat"s"nda Karadeniz vard"r ve k"y" uzunluu 34 km dir l in Çevre Varl4klar l Arazisinin Fiziki Özellikleri Da'lar Karadeniz k"y"s"na paralel olarak uzanan Dou Karadeniz Dalar" n"n il s"n"rlar" içindeki uzant"lar"; Kaçkar, Alt"parmak, Kükürtlü, skaristi Dalar" ad"yla s"n"ra kadar uzanmaktad"r. Bu da s"ras"n"n üzerinde çok say"da da ve yüksek tepeler yer al"r. Karadeniz k"y"s"n" takip ederek bat"dan douya doru iki s"ra halinde uzanan 3937 m. yüksekliindeki Kaçkar Da" Karadeniz Dalar" n"n en yüksek noktas"n" olu<turur. Bu da"n su bölüm çizgileri; Artvin, Rize, Erzurum il 8

10 s"n"rlar"n" belirler. Dav<at ve Borçka ilçeleri aras"nda yer alan, Çoruh ve Berta vadileri ile Gürcistan s"n"r"na kadar uzanan Karçal Da" 3428 m. yükseklii ile ilin dier önemli bir da"d"r. Artvin'in Dier önemli Dalar" ve Yükseltileri Döyledir; Kaçkar da" m., Mihrap da"-2950 m., Karçal da"-3428 m., Sahara da"-2799 m., Kükürttepe da"-3348 m., Karyan da" m., Arsiyan da" m., Karada m., Çad"r da" m., Büyük Yurt da" m., Kürdevan da" m., Genya da" m. ve Kartal da" m Ova ve Vadiler Artvin ili yüzey <ekilleri, genellikle yer alt" k"r"lmalar" ve volkanik faaliyetler sonucunda meydana gelmi<tir. Vadilerin bir bölümü ise bu tektonik k"r"lmalar sonucunda meydana gelen fay ve çizgilerine uyarak olu<mu< da s"ralar"n" birbirinden ay"ran, dalara paralel çizgiler halindedir. lde, Arhavi ve Hopa daki aluviyal düzlükler d"<"nda ova denebilecek düz alanlar mevcut deildir. l de bulunan vadileri iki ana k"s"mda incelemek mümkündür; 1 As"l Çoruh Vadisi 2 Çoruh "rma" kollar"n"n meydana getirdii vadiler. Çoruh Vadisi : Çoruh "rma"n"n il s"n"r"na girdii yerden ba<lay"p Muratl" Buca"nda il s"n"r"n" terk ettii yere kadar uzanan 150 km uzunluunda bir vadidir. Genellikle çok dar ve derin V ve U <eklinde boazlar halinde uzan"r. Zeytinlik Yusufeli ve Zeytinlik-Muratl" aras" olmak üzere iki bölümden meydana gelir. Ba;l4ca önemli yan vadiler ise:: a) Ardanuç Deresi Vadileri : Vadi taban" Ardanuç ilçesinde nispeten geni<tir. lçe merkezinin 7 km kuzeybat"s"nda bulunan Cehennem Dere si tipik bir kanyon vadidir. 500 m uzunluunda 70 m. geni<liinde ve 6 m derinliindedir. Ardanuç suyuna aç"l"r. Dünyada say"l" kanyon vadileri aras"nda yer al"r. b) Ortaköy Vadisi : Dav<at ilçesinin sular"n" bo<altan irili ufakl" çaylar"n meydana getirmi< olduu bu vadi zengin bitki örtüsüyle kapl"d"r. c) Alt4parmak Vadisi : Barhal Dere sini takip eder. En geni< yeri 3 km dir. d) Murgul Vadisi : Murgul Dere sinin meydana getirdii bu vadinin taban" dier vadi tabanlar"na göre daha geni<tir. Bunlardan ba<ka Hatilla Vadisi ve Hopa Çay" Vadisi ilin dier önemli vadileridir Yaylalar Yaylalar il topraklar"n"n yakla<"k % 51 ini kaplamaktad"r. Artvin in ba<l"ca yaylalar": 1. Yusufeli, Zeytinlik ve Ortaköy Derelerinin olu<turduu çizginin güneydousundaki bölgede bulunan; Me<eli, Kurudere, Düzenli, Kireçli, Y""l", Kapik, Irmaklar, Bülbülan, Çaml"ca, Hanl"köy, Ball" ve Yoncal" Yaylalar", 2. Muratl"-Borçka, Artvin-Ortaköy Deresi ile Gürcistan aras"nda kalan bölgedeki; Ta<köprü, Meydanc"k, M"s"rl", Oba Yaylalar", 3. Merkez lçe Zeytinlik-Yusufeli lçesi çizgisinin kuzey ve kuzeybat"s"nda kalan bölgedeki; Ke<olu, Çaml"k, Maara, nekli, Kocakar"l", Dikme ve Ta<k"nl"k yaylalar" say"labilir Deniz ve K4y4 Çevresi Artvin in Karadeniz sahilinde 34 km uzunluunda k"y"s" mevcuttur. Bu k"y"lardaki en önemli plaj alanlar" Arhavi, Hopa-Kemal Pa<a ve Hopa-Kopmu< Plajlar"d"r. Ancak bu alanlar 9

11 Karadeniz sahil Yolu Projesinin sonucu olarak doldurulmakta, sahildeki s"n"rl" say"daki plaj alanlar" yok olmaktad"r. Ayr"ca ilçe kanalizasyonlar"n"n ar"t"lmadan denize verilmesi, çöp depolama alanlar"na dökülen çöplerin <iddetli ya"<larla olu<an sellerin etkisiyle denizlere ta<"nmas" ve nehirlerin ta<"d"" yüksek sediment oran" bu plajlar"n çounda denize girilmesini riskli hale getirmektedir. Karadeniz in kirlilik yükü, doal nedenlerden ve Türkiye de dahil olmak üzere çe<iti ülkelerdeki büyük nehirlere bo<alt"lan at"klardan dolay" yüksektir. Su toplama havzas"nda bulunan ve toplam 160 milyon insan"n ya<ad"" 16 ülkeden gelen kirletici maddeler denize bo<almaktad"r. Sadece 10

12 Dekil 1. Artvin li toporafik haritas" 11

13 Tuna Nehri nin Karadenize bir y"lda ta<"d"" kirleticiler yakla<"k olarak 60 ton c"va, ton krom, ton kur<un ve ton yad"r. Bu kirleticiler Marmara ve Ege denizlerini de etkilemektedir. Karadeniz k"y"s"nda ya<anan çevresel bozulma sorunlar"n"n temel nedeni, kontrol alt"na al"namayan büyüme ve geli<me bask"lar"d"r(dokap, 2000) l in Su Kaynaklar Su Kaynaklar4 Potansiyeli lde bulunan akarsular"n fezan debileri Tablo 1 de verilmi<tir. l de bulunan en büyük nehir Çoruh nehri olup ortalama debisi 154 m 3 /sn olup bu rakam y"ll"k 5.9 milyar m 3 ortalama ak"<a kar<"l"k gelmektedir. l in emniyetli olarak çekilebilir toplam yeralt" su potansiyeli 25 milyon m 3 /y"l d"r. lin toplam su potansiyeli 6.83 milyar m 3 tür. Bu rakam l in 2000 y"l" toplam nüfusuna ( ) bölünürse, ki<i ba<"na dü<en y"ll"k kullan"labilir su potansiyelinin m 3 /ki<i olduu ortaya ç"kar. Ayn" hesaplamalar Türkiye nin 2000 y"l"na göre ki<i ba<" y"ll"k kullan"labilir su potansiyelinin m 3 olduunu gösterir. Artvin ili Türkiye ortalamas"n"n üzerinde su potansiyeli olan bir ildir Akarsular l s"n"rlar" içinde 30'a yak"n akarsu vard"r. Bunlardan Karadeniz'e dökülenler hariç, dierleri Çoruh Nehrinin kollar"d"r. Karadeniz Havzas"'n"n belli ba<l" akarsular"ndan olan Çoruh, ilimizin en büyük akarsuyudur. Çoruh, Erzurum Ovas"'n"n kuzeyinde geni< ve yüksek ovac"k yaylalar"n"n üzerinde kabaran zirvelerin en yüksei olan Mescit Da"'n"n (3255 m) bat" yüzünden doar. Çoruh Nehrinin uzunluu 376 km olup, 354 km'si yurdumuz s"n"rlar" içindedir. Nehrin il s"n"rlar" içindeki uzunluu ise 150 km'dir. Çoruh'un maksimum debisi Artvin merkezine 2 km uzakl"kta yap"m" süren Deriner Baraj" yerinde 1264 m 3 /sn, minimum debisi ise 31.4 m 3 /sn'dir. Yusufeli ilçesinde Davut Dalar"ndan ç"kan Hüngamek Deresi, Güngörmez Da"ndan doan Peterek Suyu, Çepertek Köyü dousundan doan Dörtkilise Deresi, Kaçkar Dalar"ndan doan Barhal Deresi de Haçval da"ndan doan Ercivan Deresi ile birle<erek kuzey-güney dorultusunda akarlar, ayr" ayr" yerlerde Çoruh nehrine kar"<"rlar. Güneyde Oltu Çay", Tortum Çay" ile birle<tikten sonra Oltu Çay" ad" alt"nda Gürap Kaya's" denilen yerde Çoruh'a kar"<"r. Dav<at'"n Yoncal" Yaylas"'ndan doan Il"ca Deresi, Merete Dalar"'ndan ç"kan Papat Deresi'ne kar"<arak merhevi Deresi ad"n" al"r. Daha sonra bu dere, Me<eli Yaylalar"ndan doan Dav<at Deresi ile birle<erek Berta Suyunu meydana getirir. limiz topraklar"nda dorudan doruya denize kar"<an sular"n ba<"nda Dikme ve Sevahil Yaylalar"ndan doan Arhavi Suyu, skaristi da"ndan doan Hopa Çay" gelir Do'al Göller Artvin li'nin muhtelif yerlerinde çok say"da küçük göle rastlan"r (Tablo 2). Bunlar halk aras"nda Karagöl diye adland"r"l"r. Bu göller te<ekkül bak"m"ndan moren, k"rater ve set gölleridir. Arhavi'nin güneyinde Kükürt Tepe'nin kuzey ve kuzeybat"s"nda küçük birkaç göl bulunur. Karagöl ve Alaça Gölü bunlar"n ba<l"calar"d"r. Her ikiside derin olup, buradan ç"kan sular Arhavi ilçesine doru iner. Alaça Gölü nün alabal"" me<hurdur. Ardanuç lçesinin dousunda Yaln"zçam Dalar"n"n kuzeybat" yamaçlar"nda bir tak"m göller vard"r. Bunlar te<ekkül itibariyle birer buzul gölüdür. Halk aras"nda Karagöl diye adland"r"l"r. Borçka lçesinin Aral"k Köyü üstündeki m 2 büyüklüündeki Karagöl ormanlarla çevrili, ortas" çok derin ve alabal"" boldur. Dav<at lçesinin 20 km. kadar kuzeydousundan, Arsiyan Da"n"n güneyinde yüzölçümü m 2 yi bulan Karagöl'ün ortas" çok derin olup, dier göller gibi alabal"" boldur. Yusufeli lçesinde Kaçkar S"ra Dalar" üzerinde Sar"göl Buca"'na bal" Alt"parmak ve Yaylalar Köylerine 10 km mesafede bulunan Karagöl'ün denizden yükseklii m.'dir. 12

14 Tablo 1: limizdeki akarsular"n fezan debileri. S"ra No Akarsuyun Ad" Akarsuyun Yeri Akarsu Debileri Q 10 (m 3 /sn) Q 100 (m 3 /sn) Q 500 (m 3 /sn) 1 Çoruh Nehri Yusufeli Oltu Çay" Yusufeli Tortum Çay" Yusufeli Barhal Çay" Yusufeli Çorgens Deresi Yusufeli Alanba<" Deresi Yusufeli Dokumac"lar D. Yusufeli Tekkale Deresi Yusufeli Arc"van Deresi Yusufeli Ta<k"ran Deresi Yusufeli Dar"ca Deresi Yusufeli Vanat Deresi Yusufeli Erenköy Deresi Yusufeli Haviskar Deresi Yusufeli Maden (Hod) D. Artvin Melo Deresi Artvin Berta (Ortaköy) D. Artvin Dehiriçi (Artvin) D. Artvin Hatila (Ta<l"ca) D. Artvin Bulan"k Deresi Ardanuç Dav<at Çay" Dav<at Meydanc"k Çay" Dav<at Veliköy Deresi Dav<at Mansurat Deresi Dav<at Karçal Suyu D. Dav<at Murgul Deresi Murgul Deviskel Deresi Borçka Chala (çkale) D. Borçka Kar<"köy Deresi Borçka Güre<en Deresi Borçka Sugören Deresi Hopa Boluca (Muratl") D. Borçka Sundura Deresi Hopa Bal"kl" Deresi Hopa Karaosmaniye D. Hopa Çam Deresi Hopa Kapistre Deresi Arhavi Sidere Deresi Arhavi Yeralt4 Sular4 ve Kapl4calar l'de yer alan madensuyu ve kapl"calar Tablo 3 de verilmi<tir. Bu sulardan ekonomik anlamda fayda salanan veya i<letilen yoktur. Artvin linde yer alan ba<l"ca kapl"calar (Çermik) <unlard"r: - Artvin Ardanuç Merkez Ball"ca Gülüca Kapl"calar"; Analizi yap"lmam"<t"r, S"cak Su. - Artvin Borçka Merkez Balc" Otingo Kapl"calar"; Analizi yap"lmam"<t"r, S"cak Su - Artvin Dav<at Veliköy Il"ca Çinal Kapl"calar"; Analizi yap"lmam"<t"r, S"cak Su - Artvin Dav<at Veliköy Çorakl" Ç. Boaz" Kapl"calar"; Analizi yap"lmam"<t"r, S"cak Su 13

15 Tablo 2: ldeki ba<l"ca göller. S"ra No Göl Ad" Bulunduu lçe Yüzölçümü (km 2 ) 1 Akgöl Dav<at Ba<kaya Gölü Dav<at Büyük agara Gölü Dav<at Büyük Göl Yusufeli Büyük Hevek Gölü Yusufeli Deniz Gölü Yusufeli Karagöl Yusufeli Karagöl Yusufeli Karagöl Yusufeli Karagöl Ardanuç Karagöl Dav<at Karagöl Murgul Karagöl (Ardanuç) Ardanuç Karagöller Borçka Kazan Gölleri Ardanuç K"z Gölü Dav<at Kötü Göl Dav<at Libler Gölü Yusufeli Öküz Gölü Yusufeli Ye<il Göller Yusufeli Y"ld"z Gölü Borçka TOPLAM l çinde Kalan K"sm"n"n Yüzölçümü (km 2 ) 14

16 Dekil 2. Artvin li su kaynaklar" haritas" 15

17 Tablo 3: Artvin linin S"cak Su ve Maden Suyu Kaynaklar" S"ra Cinsi lçe Köy Mevkii S"c. Debi Dier Özellikler No (ºC) (L/sn) 1 Maden suyu Merkez ---- Kafkasör Maden suyu tad"nda. Demir çökeltisi var. Tesis ve kaptaj yok. Önemsiz. 2 Maden suyu Merkez Zeytin -lik Çermik Mah Çok az demirli,madensuyu tad"nda, etrafta demir çökeltisi var. Tesis ve 3 Maden suyu Merkez Oruçlu Havat- Çermik Dere 4 S"cak su Borçka Balc" Otingo Mah.Çermi k Dere 5 Maden suyu 6 Maden suyu 7 Maden suyu 8 Maden suyu Murgul Dav<at Dav<at Dav<at Korucular Kocabey Me<eli Ciritdüzü 9 S"cak su Dav<at Çorakl" 10 Maden suyu 11 Maden suyu Dav<at Dav<at 36 Ölçülemedi Çorakl" Il"ca Köy K"vabikar Kokolet Dere La<et Kap" Yan" Dere çi Çak"rl" Mah. Dere çi Köye Yak"n Yol Alt"nda Be<kaya Mah. Çermik Dere çi Be<kaya Mah. Çermik Nak<it Mevkii Tonela Y. kaptaj yok. 6 1 Çok az demirli ve az maden suyu özelliinde, etrafta demir çökeltisi var. Tesis ve kaptaj yok Renksiz,kokusuz, içme suyu tad"nda, borularla ilkel hamama ta<"nmaktad"r. Geli<tirilmelidir Renksiz,kokusuz, kuvvetli madensuyu özelliinde,demirli olduundan kaynakta içilmelidir Demirli, çokaz madensuyu özelliinde, demir çökeltisi var. Tesis ve kaptaj yok. Önemsiz. 12 Çok az Demirli ve demir çökeltili. Az madensuyu özellii var. Tesis ve kaptaj yok. Önemsiz Madensuyu tad"nda çok az demir çökeltili ve çürük yumurta kokulu. Tesis ve kaptaj yok. S"caksu kayna"n"n üzerinde ilkel bir hamam tesisi olduundan debi ölçülemedi. Etrafta traverten olu<u<umu var. Yüksek deerli madensuyu tad"nda. MUTLAKA GELTRLMEL Tortusuz hafif madensuyu tad"nda. Tesis ve kaptaj yok. Muhtemelen su kar"<"m" mevcut. 19 Çok az Kayna"n ç"k"< yeri çok kirli, pis ve balç"k kapl". Tesis ve kaptaj yok. Önemsiz l in Toprak Varl()( Genel Toprak Yap4s4 Artvin, Kuzey Anadolu orojenik ku<a" dahilinde yer almaktad"r. Bölgenin en eski arazisini meydana getiren metamorfik seri, Çoruh Nehrinin a<a" kesimlerinden ba<layarak Sirya üzerinden kuzeydouya doru yay"lmaktad"r. Seri içerisinde kuvars, piritli siyah <ist, metamorfoze olmu< lavlar, mika<istler, kloritli, biyotitli ve feldspatl" <istler, kloritli ve biyotitli gnayslar ve bunlar"n içine sokulmu< iri taneli, pembe renkli granit ve granodioritler bulunmaktad"r. Metamorfik serinin üstüne gelen Jura alt kretase serisi gelmektedir. Bu seri alt k"s"mlar"nda koyu renkli diabaz, serpantin, andezit, marnl" ve tüflü kalkerlerden meydana gelmektedir. Artvin l merkezinde görülen k"rm"z" renkli tabakalar bu seriye aittir. Serideki konglomeralar üst k"s"mlarda k"rm"z" ve ince taneli gre haline dönü<mektedir. Konglomeran"n çak"llar" aras"nda, koyu renkli bazik lavlar, k"rm"z" radyolarit marn parçalar" ve gri renkli kalkerler yer almaktad"r. Artvin ve yöresinin en büyük jeolojik ünitesi üst kretase volkanik serisi ve volkanosedimanter serisidir. Bu seri, asit ve nötr lavlarla bunlara ait anglomera ve tüflerden, bunlar aras"nda ince yataklar halinde yer alan ve çounluu k"rm"z" renkli olan marn ve kalker tabakalar"ndan meydana gelmektedir. Lav serisi içerisinde dasit, andezit, kiparit, kuvarsporfirler bulunmaktad"r. Artvin linde yay"lan topraklar alt" grupta toplanmaktad"r. Bunlar, kahverengi ve 16

18 kireçsiz kahverengi orman topra", k"rm"z" topraklar, sar" podzolik topraklar, yüksek da çay"r topraklar", alüviyal ve koluviyal topraklard"r (Tablo 4) (Anonim, 2003b). Kahverengi Orman Topraklar4: Toprak profili içerisinde horizonlar"n da"l"m" A-B-C <eklindedir. Baz" durumlarda profil içerisinde B horizonuna rastlanmayabilir. Genellikle A horizonu iyi geli<mi<, koyu kahve renkli ve k"r"nt"l" bir yap"dad"r. Horizonlar aras"ndaki geçi< tedricidir. B horizonu aç"k kahve renkli, bazen k"rm"z"mt"rak kahverenginde yuvarlak veya kö<eli blok yap"dad"r. B horizonunun alt k"s"mlar"nda k"smen kireç birikmelerine rastlanabilir. Bu topraklar genel olarak yaprakl" aaçlar"nda alt"nda geli<ir. Toprak tepkimesi hafif asit veya nötr özelliktedir. l deki topraklar"n % 17.8 si ( ha) kahverengi orman topra"d"r (Dekil 1 ). Kireçsiz Kahverengi Orman Topraklar4: Toprak profili içerisinde horizonlar"n da"l"m" A-B-C <eklindedir. Baz" durumlarda profil içerisinde B horizonuna rastlanmayabilir. A horizonun geli<imi oldukça iyidir. A horizonu gözenekli ve k"r"nt"l" bir yap"dad"r. B horizonundaki geli<im A horizonu kadar belirgin deildir ve zay"f bir geli<im gösterir. Genel olarak bu horizonda kil birikimi oldukça azd"r veya hiç olmayabilir. Horizonlar aras"ndaki geçi< tedricidir. Genel olarak bu topraklar yaprakl" orman aaçlar"n"n alt"nda geli<ir. l deki topraklar"n % 43 ü ( ha) kireçsiz kahverengi orman topraklar"ndan olu<maktad"r (Dekil 1). Alüviyal Topraklar: Havza içindeki akarsular"n ta<"yarak mansaba yak"n yerde depolad"klar" materyal üzerinde olu<an, nadiren A-C horizonlar"na sahip genç topraklard"r. Mineral bile<imleri akarsu havzas"n"n litolojik bile<imi ile jeolojik periyotlarda yer alan toprak geli<imi s"ras"ndaki ta<"nma ve birikme dönemlerine bal" olup, heterojen bir yap"ya sahiptir. Alüviyal alanlarda, üst toprak alt topraa belirsiz olarak geçi< yapar. nce tekstürlü ve taban suyu yüksek alanlarda dü<ey yöndeki geçirgenlik oran" az, yüzeyi nemli ve organik maddece zengindir. Kaba tekstürlü topraklar iyi drene olduklar"ndan yüzeyi çabuk kurumaktad"r. Topraklar"n üzerindeki bitki örtüsü mevcut iklime bal"d"r. Bulunduklar" iklime uyabilen her türlü kültür bitkilerinin yeti<tirilmesine elveri<li üretken topraklard"r. l deki topraklar"n % 0.3 ü (2275 ha) alüviyal topraklard"r (Dekil 1). Koluviyal Topraklar: Çounlukla dik eimli yamaçlar"n etek k"s"mlar"nda veya vadinin mansaba yak"n k"s"mlar"nda bulunurlar. Yerçekimi, toprak kaymas", yüzey ak"<" ve yan dereler vas"tas"yla ta<"narak etek k"s"mlarda biriken materyaller üzerinde olu<urlar. A-C horizonlar"na sahip genç topraklard"r. Profil kesiti boyunca, yüzeysel ak"<"n younluuna ve eim derecesine göre farkl" büyüklükteki parçalar" içeren katlara rastlanmaktad"r. Bu katlar alüviyal topraklardaki gibi birbirine paralel olmay"p düzensiz da"l"ml"d"r. ldeki topraklar"n 353 hektar" (% ) koluviyal topraklard"r (Dekil 1). K4rm4z4 Sar4 Podzolik Topraklar: Toprak profili boyunca A-B ve C horizonlar"na sahip olduklar" için zonal topraklar olarak adland"r"l"rlar. A 1 horizonu nispeten ince olup koyu renklidir. Karakteristik özellii, B horizonunun koyu k"rm"z"dan-koyu sar"ya doru dei<en renkte ve yuvarlak kö<eli ve blok yap"da olmas"d"r. Renklenmedeki bu dei<iklik demirin oksitlenmesi ve hidratlanmas"ndan meydana gelmektedir. Profil içerisinde A 2 ve B horizonu aras"ndaki s"n"r belirgindir. A horizonundan y"kanarak gelen kil, demir, alüminyum ve organik madde B horizonunda birikir. Profilin alt k"s"mlar"nda renk lekelenmeleri ve demir konkreasyonlar"na rastlanabilir. l deki topraklar"n % 17.7 i ( ha) k"rm"z"-sar" podzolik topraklard"r (Dekil 1). Yüksek Da' Çay4r Topraklar4: Genel olarak yüksek rak"mlarda ve orman s"n"r"n"n daha yukar" k"s"mlar"ndaki sahalarda yer alan bu topraklar, y"l içindeki toprak olu<um süresinin k"sa olmas" sebebiyle profil olu<umu geli<memi<, çou kez A-C horizonlar"na sahip olan intrazonal topraklard"r. Bu toprak tipinde üst toprak koyu kahverengi veya grimsi kahverenginden siyaha kadar dei<mektedir. Çounlukla s" ve ta<l" olan bu topraklarda, bazen alt toprak mevcut olup, bunlar"n içinde sar" pas veya gri renkli düzensiz çizgiler veya lekeler bulunmaktad"r. 17

19 Organik madde ayr"<mas", parçalanmas" yeter derecede olmad""ndan, topraklar organik madde yönünden zengindir. l deki topraklar"n % 12.4 ü (91268 ha) yüksek da-çay"r topraklar" ile kapl"d"r. Arazi kabiliyet s"n"fland"rmas"nda göre yüksek da-çay"r topraklar" ba<ta olmak üzere yöredeki topraklar"n çok büyük bir bölümü V, VI ve VII. s"n"f araziler üzerindedir (Dekil 1). Artvin lindeki Topraklar4n Alansal Da'4l4m4 (%) Kireçsiz Kahverengi Alan (%) Kahverengi Orman K"rm"z" Sar" Podzolik Yüksek Da-Çay"r Çe<itli Araziler ve Su Yüz Alüviyal Topraklar Kolluviyal Topraklar Büyük Toprak Tipleri Dekil 3. Artvin lindeki topraklar"n alansal da"l"m" (%) Tablo 4: ldeki ba<l"ca toprak gruplar" ve bunlar"n alan da"l"mlar" Toprak Gruplar" Yüzölçümü % (hektar) Kahverengi Orman Topraklar" Kireçsiz Kahverengi Orman Topraklar" K"rm"z"-sar" Podzolik Topraklar Yüksek Da Çay"r Topraklar" Alüvyal Topraklar Kolüvyal Topraklar Çe<itli Araziler ve Su Yüzeyleri Arazi Varl4'4 Artvin linde, orman arazisi olarak nitelendirilen ve kereste ve dier orman ürünleri üretimine elveri<li hektarl"k alan bulunmaktad"r. Bu alan ilin tüm alan"n"n % 53 üne kar<"l"k gelmektedir. lde sahil bölgesinden uzakla<t"kça kereste üretimine elveri<li olmayan, ancak bodur aaç ve çal"lardan ibaret olan ve fundal"k olarak nitelendirilen arazilerin miktar" oldukça artmaktad"r(tablo 5). l içinde çay"r-meralar"n yüzölçümü hektar olup yüzde oran" %17.7 dir. Bunun yakla<"k ha " mera, ha " ise çay"r alanlar"ndan olu<maktad"r. Oran" %0.3 olan yerle<im alanlar"n"n yüzölçümü hektard"r. Göl ve akarsu gibi aç"k su yüzeylerinin yüzölçümü sadece 95 hektard"r. l de ekili tar"m alan" ha olup tüm arazinin yakla<"k %4 üne kar<"l"k gelmektedir. Bu oran Hakkari den sonra en dü<ük tar"m arazisi oran"d"r. Bu arazilerin hektarl"k k"sm" kuru tar"ma ayr"lm"<t"r. Sulanan araziler hektar ile % 2.2 lik bir orana sahiptir

20 hektar tutan ba ve bahçeler %1.2 lik bir oran te<kil etmektedir. Çay, zeytin ve f"nd"k alanlar" ilin %2.7 sini olu<turmaktad"r (Tablo 6) Arazi Kullan4m Kabiliyet S4n4flar4 I. S4n4f Araziler: Artvin linde I. S"n"f araziler sadece 83 hektarl"k yüzölçümüne sahiptir ki bu miktar il toplam"n"n %0.01 i kadard"r ve bunun hepsi Borçka ilçesinde tespit edilmi<tir. Bu s"n"f arazilerin hepsini Alüvyal topraklar olu<turmaktad"r. Bu topraklar düz ve derindir. F"nd"k, çay ve çe<itli tarla bitkileri üretiminde kullan"lmaktad"r.( Dekil 2)(Anonim, 2003b). II. S4n4f Araziler: Artvin linde II. S"n"f araziler hektarl"k yüzölçümleri ile %0.3 lük bir oran te<kil etmektedir. Bu arazilerin %50 den fazlas" Yusufeli ilçesinde görülmektedir. Bu s"n"f"n %97.8 ini Alüvyal ve kalan"n" Kolüvyal topraklar olu<turmaktad"r. Bu arazilerin %97.8 inde eim %0-2 olup toprak derindir. Kalan" %2-6 eimli, orta derin ve erozyondan orta derecede etkilenmi<tir. II. S"n"f arazilerin 5 hektar" köy yerle<im yeridir. Kalan"n tamam" tar"mda kullan"lmakta ve büyük çounluu sulanmaktad"r. Bu arazilerde bahçe kullan"m" a"rl"kl"d"r. III. S4n4f Araziler: III. S"n"f araziler ilde %0,6 oran"nda bulunmaktad"r ve yüzölçümü hektard"r. Çou Dav<at ve Ardanuç ilçelerinde ve birazda Yusufeli ve Merkez ilçelerinde görülen III. S"n"f arazilerin %95.9 unu Kahverengi orman topraklar", kalan"n" yar" yar"ya Alüvyal ve Kolüvyal topraklar olu<turmaktad"r. III. S"n"f arazilerin % 97.9 u orta eimli ve orta derin topraklar geriye kalan k"sm" ise düz ve derindir. Topraklar"n büyük çounluu erozyondan etkilenmi<tir. Bu arazilerin 931 ha (%19.5) " kuru tar"mda, 3580 ha " (%75.1) sulu tar"mda ve 2570 ha " (%5.4) sulu bahçe olarak kullan"lmaktad"r. IV. S4n4f Araziler: Artvin linde IV.S"n"f araziler hektar yüzölçümüne ve %3.7 lik bir orana sahiptir. Bu araziler en çok Dav<at ilçesinde, daha az miktarda Ardanuç ve Yusufeli ilçelerinde ve birazda dier ilçelerde görülmektedir. Bu s"n"f"n %89.5 ini Kahverengi orman topraklar" te<kil etmektedir. K"rm"z"-Sar" Podzolik topraklar %7.3, Kireçsiz-Kahverengi Orman topraklar" %2.3 ve Kolüvyal topraklar %0.8 lik bir orana sahiptir. Bu s"n"f arazilerin %99.2 sinde eim %12 nin üzerindedir ve sadece %0.8 inde eim %2-6 aras"ndad"r. Topraklar"n %97.2 si orta derin, %2.5 i s" ve %0.4 ü derindir. Bu topraklar"n büyük çounluu erozyondan orta derecede etkilenmi<tir. Bu arazilerin %38.3 ünde nadas uygulamas"z kuru tar"m %39.7 sinde sulu tarla tar"m" ve %2.5 inde çay tar"m" yap"lmaktad"r. Arazilerin %15.5 inde bahçe %1.9 unda f"nd"kl"k ve %0.1 inde ba tesis edilmi<tir. Bahçelerin çok büyük bir k"sm" ve balar sulanmaktad"r. Bu s"n"f"n %2.0 si ormanl"k aland"r. V. S4n4f Araziler: Artvin ilinde V. S"n"f arazi tespit edilememi<tir. VI. S4n4f Araziler: 19

21

22 Dekil 4. Artvin li toprak tipleri haritas" 21

23 Artvin ilinde hektar ile %21.1 luk bir orana sahip olan VI. S"n"f araziler bütün ilçelerde görülmekle birlikte en çok Dav<at Yusufeli ve Ardanuç ta bulunmaktad"r. Bu arazilerin %58.8 ini Yüksek Da Çay"r, %19.0 unu Kahverengi Orman, %0.9 unu Kireçsiz Kahverengi Orman topraklar" ve %13.2 sini K"rm"z"-Sar" Podzolik topraklar olu<turmaktad"r. VII. S4n4f Araziler: VII. S"n"f araziler l de %65.6 l"k bir orana sahip ve hektarl"k yüzölçümünü kaplamaktad"r. En çok bulunduklar" ilçeler s"ras"yla Yusufeli, Borçka, Merkez ve Dav<at t"r. Bu s"n"f"n %62.6 s"n" Kireçsiz Kahverengi Orman, %15.1 ini Kahverengi Orman topraklar" ve %22.3 ünü K"rm"z"- Sar" Podzolik topraklar olu<turmaktad"r. VII. S"n"f arazilerin %1.2 si nadass"z kuru tar"m, %0.5 i çay, %0.8 i f"nd"k, %1.9 u mera, %87.6 s" orman, %8 i fundal"k ve 980 dekar" nadasl" kuru tar"m alan" olarak ve 32 hektar" köy yerle<im yeri olarak kullan"lmaktad"r. VIII. S4n4f Araziler: VIII. S"n"f araziler ilde hektar yüzölçümü ve %9.6 l"k bir oran te<kil etmektedir. En fazla yay"l"m" Yusufeli nde, daha az olarak Dav<at, Borçka, Merkez ve Ardanuç ta ve en az Arhavi ve Hopa da görülen bu araziler hektarl"k bir alan kaplamaktad"r. Bunun hektar" ç"plak kayal"k ve 985 hektar" "rmak ta<k"n yata" <eklindedir. Geriye kalan 2193 hektar youn yerle<im yeridir. Bütün bu arazilerin d"<"nda Artvin linde 95 hektar su yüzeyi bulunmaktad"r. Tablo 5: lin arazi varl""n"n kullan"m durumuna göre da"l"m" Arazi kullan4m durumu Alan (hektar) % Orman ve Funda Çay"r-mera Ekili Tar"m Alan" Tar"m D"<" Yerle<im alan" Su yüzeyleri Toplam

24 Dekil 5. Artvin li arazi kullan"m kabiliyet s"n"flar" haritas" 23

25 Alan (%) I II III IV VI VII VIII (%) 0,1 0,211 0,254 3,3 19,34 63,48 13,41 Arazi Kabiliyet S4n4flar Orman Varl()( Dekil 6. Artvin lindeki arazi kabiliyet s"n"flar"n"n da"l"m" Artvin ili dal"k ve çok engebeli bir arazi yap"s"na sahip olup, l alan"n"n çounluu ormanlarla kapl"d"r. Orman alanlar" ha. l"k bir alan" kaplamakta ve toplam alan"n %53.0 ini olu<turmaktad"r. Ormanlar"n %33.6 s" normal koru, %37.3 ü bozuk koru, %1.7 si normal baltal"k, %27.4 ü ise bozuk baltal"k vasf"ndad"r. Artvin lindeki ormanlar"n serveti toplam" m 3 olup, bunun m 3 ü ibreli, m 3 ü yaprakl", m 3 ü de kar"<"k ormand"r. Ayr"ca ster de baltal"k orman serveti mevcuttur y"l"nda yenilenen Amenajman Plan" verilerine göre Artvin li ormanlar"n"n y"ll"k ortalama ETA s" m 3 ibreli, m 3 yaprakl" ve m 3 kar"<"k olmak üzere toplam m 3 dür. Her ne kadar plan verisi bu ise de ormanlar"n ancak bu miktar"n %40 "n"n al"nmas"na tahammülü vard"r. Y"ll"k ortalama cari art"m ise m 3 tür y"llar" aras"nda Aaçland"rma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüünce 942 ha. orman içi aaçland"rma, ha. sahada da erozyon kontrolü çal"<mas" yap"lm"<t"r. Orman Genel Müdürlüünce ise ha. sahada orman içi aaçland"rma, ha. sahada ise erozyon kontrolü çal"<mas" yap"lm"<t"r. Ayr"ca 591 ha. saha doal yolla, ha. sahada yapay yolla gençle<tirilmi<tir. Artvin ormanlar"nda yayg"n olarak; ladin, göknar, sar"çam, kay"n, me<e, gürgen, k"z"laaç, "hlamur, kestane, kavak, akçaaç, di<budak, kayac"k, f"st"kçam", karaaaç, hu<, ard"ç, <im<ir, sandal, porsuk ve orman gülü vejetasyonu bulunmaktad"r Çay(r ve Mera Varl()( Toplam kültür arazisinin % i çay"r ( da), % u mera ( da), % 3.55 i hububat ( da), % 1.81 i yem bitkileri ( da), % 1.60 " bahçe (26 366,52 da), % 1.27 si sebze ( ,2 da), % 0.4 ü ba (6 511,8 da), % 5 38 i çay (88 663,182 da), % 0.26 s" zeytin (4 240 da) ve % 2.19 u f"nd"k (36 208,7 da) ve % 2.97 si tarla ürünleri ( da), % 1.11 i vas"fs"z çay"rlar (18 295,5da) ve % 0.05 i nadas (720 da) alanlar"d"r (Tablo 7, Dekil 3). 22

26 l in Bitki Varl()( (Flora) Artvin bitki türü ve endemik türler çe<itlilii bak"m"ndan önde gelen illerimiz aras"ndad"r. Artvin s"n"rlar" içinde toplam 1268 tür, 119 endemik tür tespit edilmi<tir (Davis, ). Tüm Türkiye floras"n"n yakla<"k tür ihtiva ettii göz önüne al"n"rsa bunun yakla<"k % 13 lük bir k"sm"n"n Artvin de de bulunduu ortaya ç"kmaktad"r. Ayn" <ekilde Tüm Türkiyede 2700 endemik tür tespit edilmi< olup bunun yakla<"k % 4.4 ü Artvin de bulunmaktad"r. Ancak Tablo 6: Kültür Arazisi Da"l"m" KÜLTÜR ARAZS DEKAR % Çay4r Mera Hububat Yem Bitkileri Bahçe , Sebze , Ba 6 511, Çay , Zeytin F"nd"k , Tarla Ürünleri Vas"fs"z Çay"rlar , Nadas Alanlar" TOPLAM Kültür Arazisi Dalm 62,39% 17,01% 5,38% 3,55% 0,05% 1,60% 2,19% 2,97% 1,11% 0,26% 1,27% Çayr Mera 0,40% Hububat Yem Bitkileri Bahçe Sebze Ba Çay Zeytin Fndk Tarla Ürünleri Vasfsz Çayrlar Nadas Alan 1,82% Dekil 7: Artvinde kültür arazisi da"l"m" ilin floras"n"n kapsaml" bir <ekilde ara<t"r"lmam"< olmas" bu say"lar"n gelecekte daha da yükselebileceini göstermektedir. Artvin ili Dou Karadeniz Bölgesi Floras"n"n önemli bir k"sm"n" kapsamaktad"r. 23

27 Bölgede yakla<"k 2500 tür kaydedilmi< olup bunun yakla<"k yar"s" Artvin de bulunmaktad"r. Bölgenin tipik ekosistemlerinden olan doal ya<l" ormanlar, Rododendron fundal"klar", yayla ve alpin otlaklar", da eteklerindeki ta< y""nlar", uçurum ve göl topluluklar" gibi ekosistemler en güzel örneklerini Artvin ilinde sunmaktad"rlar. Bu alanlar içerisinde özellikle Ya<l" Doal ormanlar" içeren orman ekosistemleri, dünyan"n en önemli ekosistemlerinden biri olarak kabul edilmektedir (DOKAP, 2000). Dou Karadeniz Bölgesindeki önemli orman ekosistemlerinden biri Artvin ilindeki Karçal Dalar" d"r. Kuzeydou Anadolu da yer alan Karçal Dalar", Türkiye nin en iyi Il"ml" Kar"<"k Yaprak Döken Ormanlar dan birine ev sahiplii yapmaktad"r. En önemli özellikleri: ya<l" ve eski zamana ait ormanlar; çe<itli ekosistemleri bar"nd"ran ani yükseklik dei<iklikleri; çok say"da kol<ik endemik türleri; doayla uyum içinde olan geleneksel ya<am tarz" ve yaban hayat" habitatlar"d"r. Bölge y"rt"c" ku<lar"n göç yolu üzerindedir ve sadece Türkiye de deil, Avrupa da en önemli boz ay" habitatlar"ndan biri olarak kabul edilmektedir (DOKAP, 2000). lde nesli çok tehlikede olan(cr) 4 adet tür mevcuttur ve bunlar acil koruma önlemlerine ihtiyaç duymaktad"r. Yine ilde bulunan 18 adet tür nesli tehlikede(en) olan türlerdendir. lde da"l"m ve bolluu hakk"nda veri yetersiz olan(dd) 12 adet tür bulunmaktad"r. lde, nesli çok tehlikede olan, tehlikede olan ve veri yetersiz olan türlerin listesi a<a"da verilmi<tir(ekim et al., 2000): Anthemis calcarea var. calcarea (CR), Centaurea leptophylla (CR), Hypericum fissurale (CR), Lathyrus woronowii (CR), Onosma circinnatum (EN), Symphytum savvalense (EN), Campanula choruhensis (EN), Campanula troegerae (EN), Silene scythicina (EN), Rhodothamnus sessilifolius (EN), Helichrysum artvinense (EN), Hieracium diaphanoidiceps (EN), Hieracum foliosissimum (EN), Hieracium radiatellum (EN), Clypeola raddeana (EN), Hypericum marginatum (EN), Crocus biflorus subsp. artvinensis (EN), Crocus biflorus subsp. fibroannulatus (EN), Stachys choruhensis (EN), Lilium carniolicum subsp. ponticum var. artvinense (EN), Ornithogalum byzantinum var. proliferum (EN), Orobanche armena (EN), Heracleum sphondylium subsp. artvinense (EN), Hieracum artvinense (DD), Hieracium cinereostriatum (DD), Hieracium debilescens (DD), Hieracium floccicomatum (DD), Hieracium subartvinense (DD), Hieracium subhastulatum (DD), Hieracium virosiforme (DD), Astragalus imbricatus (DD), Allium koenigianum (DD), Gagea tenuissima (DD), Verbascum artvinense (DD), Ferulago latiloba (DD). l <ifal" bitki türleri yönünden oldukça zengindir. Ancak, ilde <ifal" bitkilerden ekonomik anlamda gelir elde edilebilmesi veya bunun te<vik edilebilmesi için ilin <ifal" bitkiler envanterinin ç"kar"lmas" gerekmektedir. Bu kapsamda l de salep, kapari, safran, kekik, ça<ur, çe<itli mantar türleri, yabani böürtlen, ku<burnu, al"ç, "hlamur ve bunun gibi türler ekonomik anlamda gelir getirecek türler olarak görünmektedir Yaban Hayvanlar( Varl()( (Fauna) Türkiye, kuzey-güney ve bazen dou-bat" dorultusunda, büyük karalar aras"nda göç eden ku<lar"n en önemli geçi< alanlar"ndan bir tanesidir. Ülke topraklar" ve sular" y"lda iki kez göç eden ku<lara yiyecek ve bar"nak olana" sunar. Çoruh Nehri vadisi Afrika ile Avrupa y" balayan ba<l"ca göç yollar"ndan bir tanesidir. stanbul Boaz"na kadar uzanan Karadeniz k"y"s" da dier bir önemli göç yoludur. Artvin, faunas"n" olu<turan türler, say"s" ve türlerin nitelii bak"m"ndan oldukça önemli 24

28 bir l dir. lde 281 adet ku< türü ve 46 adet memeli tür mevcuttur (Ba<kaya, 2004, yay"nlanmam"<). lin faunas"ndan tehdit alt"nda olan baz" türler Tablo 8 de sunulmu<tur. Artvin bozay", yaban domuzu, kurt, çakal, tilki, va<ak, yaban kedisi, su samuru, aaç sansar", kaya sansar", porsuk gibi önemli memeli varl""na sahiptir. Özellikle yaban domuzu populasyonu oldukça yüksektir. l ayn" zamanda hem suda hem karada ya<ayabilen hayvan ve sürüngen türleri aç"s"ndan önemlidir. Artvin yak"nlar"ndaki Çoruh Vadisi nde bir tanesi yöreye özgü Vipera pontica (Çoruh engerei) türü olmak üzere, en az üç tane engerek y"lan" türü kaydedilmi<tir. Bunlardan Kafkas engerei ve Çoruh engerei nesli tehlike alt"nda olan türlerdir. Alanda ayn" zamanda çok say"da kelebek türü bulunmaktad"r. Yok olma tehlikesiyle kar<" kar<"ya olan k"z"l akbabalar, nehir kenar"ndaki kayal"klarda ya<amaktad"rlar. Nehir çevresindeki alanlar, boz ay", da keçisi, çengel boynuzlu keçi, yaban domuzu, kurt, çakal, tilki, porsuk, sansar, su samuru, tav<an, keklik, vah<i horoz, çulluk, vah<i ördek, kumru, sar"asma, karaba<l" iskete, ard"ç ku<u, güvercin ve aaçkakan gibi türleri içeren zengin bir yabani hayata sahiptir. Artvin ku< göçleri yönünden önemli bir konuma sahiptir. Bölgede bulunan iki önemli ku< alan"ndan biri Artvini de kapsamaktad"r. Önemli Ku< Alanlar" (ÖKA) ku<lar"n korunmas" için uluslar aras" düzeyde önem ta<"yan ekosistemlerdir. Dou Karadeniz Bölgesinde iki tane ÖKA bulunmaktad"r. Bunlardan ilki Artvin in de içinde yer ald"" Dou Karadeniz Dalar" (Trabzon, Gümü<hane, Bayburt, Rize, Erzurum ve Artvin), ikincisi ise Akku< Adas" d"r (DOKAP, 2000). Dou Karadeniz Bölgesi Önemli Ku< alan", y"rt"c" ku<lar"n göç ederken geçtikleri boazlar" (y"rt"c" ku<lar"n s"radalar" geçmek için kulland"klar" Çoruh vadisi ve dier vadiler) ve üç büyük s"rada" (Soanl", Kaçkar ve Karçal Dalar") kapsamaktad"r. Bu alanlar, geni< ormanlar ve alpin habitatlar" (Avrasya yüksek da habitat"n" temsil eden örnekler) aç"s"ndan önem ta<"maktad"r. ÖKA n"n içerisinde de iki tanede Milli Park bulunmaktad"r. Bunlar Hatila Vadisi (1994 y"l"nda ilan edilmi<tir) ve Kaçkar Dalar" (1994 y"l"nda ilan edilmi<tir) Milli Parklar"d"r. Artvinde bulunan dier ÖKA alanlar" Çamburnu Tabiat" Koruma Alan", Çoruh Vadisi Yaban Hayat" Rezerv Alan" (8700ha, 1971) ve Kaçkar Dalar" Milli Park" içinde bulunan Kaçkar Yaban Hayat" Rezerv Alan" d"r (4143 ha, 1973). Dünya Bankas", Mart 1998 den itibaren Türkiye nin dört ayr" biyo-corafik ku<a"nda yürütülen Entegre Doal Kaynak Yönetimi Projesi ni finanse etmektedir. Bu proje, Global Çevre Program" n"n (Global Enviroment Facility) Türkiye de yürüttüü ikinci projedir. Proje alanlar"ndan bir tanesi, Artvin lindeki Kaçkar Dalar" nda yer alan Camili Orman Alan" yak"nlar"ndad"r. Alanda, Dou Karadeniz Dalar"n"n yüksek alpin çay"rlar" ile kapl" kar"<"k ormanlar bulunmaktad"r (27000 ha, m yükseklik). Orman alan", Gürcistan s"n"r"na kom<udur ve turizm geli<imi de ekosisteme zarar verebilir. Proje alan"ndaki yol yap"m" çal"<malar"nda yol alt" yamaçlarda büyük tahriplere neden olunmu<tur. 25

29 Tablo 7. Dou Karadeniz Bölgesinde Tehdit Alt"nda Olan Ku< Türleri DURUM TÜRÜN ADI TÜRÜN ADI TÜRÜN ADI TÜRÜN ADI Yok Olma Tehlikesi Bulunan Kuzu ku<u Hafif renkli sinek yutan Ulu doan M"s"r akbabas" Uzun bacakl" <ahin Doan Dah kartal Tehlikelere Aç"k Kara sungur Rahip akbaba Delice doan Step kartal" K"rm"z" kerkenez ayakl" B"ld"rc"n Turna K"z"lkuyruk Kara kulakl" kuyrukkakan Mavi kaya ard"ç ku<u Akmukallit K"rm"z" gagal" da kargas" Kaya kiraz ku<u Kiraz ku<u Kara ba<l" kiraz ku<u Küçük kerkenez Az Bulunan Kara leylek K"z"l akbaba K"sa parmakl" kartal Dou atmacas" Küçük kartal Alt"n kartal Cüce kartal Bal"k kartal" Doan Azalan Yusufcuk Yal"çapk"n" Ar"ku<u Kuzgun Döner boyun Gri ba<l" aaçkakan Ye<il aaçkakan Kara aaçkakan K"rlang"ç Kuyrukkakan Kaya ard"çku<u Benekli sinekku<u K"rm"z" örümcek ku<u Kaynak : DHKD,1995 s"rtl" Yeralt4 Zenginlikleri Sanayi Madenleri Artvin ili endüstriyel hammadde aç"s"ndan önemli bir potansiyele sahip deildir. Sadece çimento ve kireç hammaddesi olarak kireçta<" ile granit-mermer yatak ve zuhurlar" önemli rezervler olu<tururlar. MTA n"n bugüne kadar yapt"" arama çal"<malar" sonucunda, 2 adet seramik sanayiinde, 6 adet in<aat sanayiinde ve 1 adet de kimya sanayiinde kullan"labilecek toplam 9 adet yatak ve zuhur saptanm"<t"r ( Tablo 9) Seramik sanayii hammaddelerinden feldispat ve kil yata" Artvin çevresinde yer al"r. n<aat sanayii hammaddelerinden kireçta<" yataklar"; Hopa-Cankurtaran ve Ardanuç çevresinde, mermer ve granit-mermer yataklar" ise; Dav<at-Karçaldere ve Yusufeli-Sar"göl yöresindedir. Kimya sanayii hammaddelerinden grafit ise; Artvin-Narl"k yöresinde yer almaktad"r. Artvin ilinde yer alan endüstriyel hammadde yatak ve zuhurlar" ile bunlar"n rezervleri ve tenörleri /kaliteleri Tablo-9 da sunulmu<tur. Artvin ilinde yer alan seramik sanayii hammaddelerinden feldispat yata"nda milyonlarca ton rezerv mevcuttur. Kil yata"n"n 26

30 rezervi ise ton (Muhtemel) dur. Bu hammaddelerden feldispatlar karo-fayans yap"m"nda, kil ise renkli karo-fayans yap"m"nda kullan"labilir niteliktedir. Artvin ilinde yer alan in<aat sanayii hammaddelerinden mermerlerin toplam rezervi m 3 (Muhtemel) dolay"ndad"r. Ayr"ca milyonlarca ton kireçta<" ve milyonlarca m 3 granit-mermer rezervi mevcuttur. Bu hammaddelerden mermerler mozaik yap"m" için, kireçta<lar" ise kireç ve çimento hammaddesi olarak kullan"labilir niteliktedir. Artvin-Narl"k grafit yata"nda ise ton (Muhtemel) rezerv tespit edilmi<tir. Bu grafitler, ancak zenginle<tirildikten sonra dökümcülükte kullan"labilir niteliktedir Metalik Madenler Artvin ilinin doal kaynaklar"; metalik madenler, endüstriyel hammaddeler ve enerji hammaddeleri ba<l"klar" alt"nda incelenmi<tir. l özellikle metalik madenler yönünden zengindir. Bu bölümdeki bilgiler MTA Genel Müdürlüünün çal"<malar"ndan derlenmi<tir. Dou Karadeniz Metalojenik provensinin dousunda yer alan Artvin ili metalik madenler aç"s"ndan 1. derecede öneme sahiptir. MTA ve özel kurulu<lar"n bugüne kadar Artvin il s"n"rlar" içinde yapm"< olduklar" çe<itli jeoloji ve madencilik çal"<malar" sonucunda kayda deer 44 adet bak"r-kur<un-çinko, 1 adet demir, 17 adet manganez, 5 adet bak"rmolibden ve 5 adet alt"n yatak ve zuhuru olmak üzere toplam 72 adet metalik maden yatak ve zuhuru belirlenmi<tir (Tablo 10). Bunlar"n d"<"nda bir çok önemsiz zuhur vard"r. Bunlar yap"lan detay çal"<malarda belirtilmi<tir. Metalik madenler, olu<tuklar" yatak tipine göre alt gruplara ayr"labilir.bunlardan masif tip bak"r-kur<un-çinko yatak ve zuhurlar"; Hopa-Arhavi-Borçka-Artvin yörelerinde, damar tip yatak ve zuhurlar"; Dav<at ilçesi KB s"nda, Yusufeli yöresinde yer al"r. Yusufeli Pohrenk mezras" demir zuhuru bu tipe tek örnektir. Manganez yatak ve zuhurlar"; Murgul-Borçka, Ardanuç-Dav<at yörelerinde younla<m"<t"r.porfiri tip bak"r-molibden zuhurlar" Yusufeli ilçesinin kuzeyinde yer al"r. Alt"n yatak ve zuhurlar" ise; Yusufeli yöresi ve Artvin ili Cerattepe de yer al"r. Artvin ilinde yer alan metalik maden yatak ve zuhurlar"ndan önemli görülenlerin yatak tipleri, tenör ve rezervleri Tablo-10 da verilmi<tir. lde yer alan 16 adet masif sülfid yata"ndan 13 adetinde rezerv hesaplamalar" yap"lm"< ve i<letilebilir tenörde ton (görünür+muhtemel ) rezerv saptanm"<t"r. Bu yataklar"n büyük çounluunda faydal" element bak"rd"r. Bu yataklardan Murgul-Anayatak ve Çakmakkaya yataklar" Karadeniz Bak"r <letmeleri (KB) taraf"ndan i<letilmektedir. Artvin-Kafkasör-Cerattepe bak"r-alt"n yata" ise Çayeli Bak"r A.D. taraf"ndan i<letmeye haz"rlanmaktad"r. Yusufeli-Ta<ba<" kur<un yata" özel bir <irket taraf"ndan zaman zaman i<letilmektedir. Artvin ilinde yer alan 28 adet damar tip bak"r-kur<un-çinko yatak ve zuhurlar"ndan 10 adetinde rezerv hesaplamalar" yap"lm"< ve i<letilebilir tenörde toplam ton (görünür+muhtemel) rezerv saptanm"<t"r. Bunlar d"<"nda Dav<at-Meydanc"k-Dereiçi yörelerinde birçok zuhur vard"r. Bu yöredeki damar tip yataklardan bir k"sm" 1970 li y"llarda BAMAD <irketi taraf"ndan i<letilmi<tir. lde yer alan 17 adet manganez yatak ve zuhurundan 12 adetinde rezerv hesaplamas" yap"lm"< ve toplam ton (görünür+muhtemel) rezerv tespit edilmi<tir. Bu yataklar"n birçounda eski y"llarda i<letildiklerine dair izler belirlenmi<tir. Yörede belirlenenlerin d"<"nda yer alan önemsiz manganez zuhurlar"ndan detay etütlerde bahsedilmi<tir. Porfiri tip bak"r-molibden zuhurlar"nda bak"r ve molibden tenörlerinin dü<ük olmas" nedeniyle rezerv hesaplamalar" yap"lmam"<t"r. 27

31 Alt"n yataklar"ndan iki adetinde (Cerattepe, Gümü<hane köy) rezerv hesaplamalar" yap"lm"< ve 81 milyon ton (görünür+muhtemel) rezerv saptanm"<t"r. Özel sektör taraf"ndan ara<t"r"lan Yusufeli-Çevreli-Çamkerten-Tekkale zuhurlar"na ait rezerv ve tenörler bilinmemektedir. Artvin ili eskiden olduu gibi günümüzde de önemli bir madencilik potansiyeline sahiptir. Yörede özellikle MTA ve gerek yerli ve yabanc" özel madencilik <irketleri arama çal"<malar"na devam etmektedir. Yöre, masif tip bak"r-kur<un-çinko ve alt"n aramalar" yönünden öncelik arz etmektedir. Aramalar"n bu yöne kayd"r"lmas" gerekmektedir. l de bulunan K.B.. Murgul <letme Müdürlüü Ruhsat sahas" s"n"rlar" içinde olan Damar, Çakmakkaya ve Çarkba<" maden sahalar"nda aç"k i<letme yöntemiyle cevher üretimi yapmakta, yap"lan dekapajla üzeri aç"lan Kalkopiritli cevher, üretim konusunu te<kil etmektedir. <letmede bu güne kadar yakla<"k olarak ton cevher üretimi gerçekle<tirmi< buna kar<"l"k ta m 3 dekapaj yap"lm"<t"r tarihi itibar"yla yeniden yap"lan rezerv hesaplar"na göre, bakiye i<letilebilir rezerv miktar" %1,050 Cu tenörlü ton olarak hesaplanm"<t"r. Bu miktar cevheri üretebilmek için yap"lmas" gereken dekapaj miktar" ise m3 tür. <letmede Bak"r ve Pirit konsantre üretimi yap"lmakta olup her iki nihai ürünün de hammaddesi yukar"da rezerv miktar" belirtilen Kalkopiritli (CuFeS2) cevherdir. <letmede, tarihi itibariyle 42 kapsamd"<", 32 güvenlik görevlisi, 6 devlet memuru (657 say"l" yasaya tabi) ve 613 sendikal" personel olmak üzere toplam 693 ki<i çal"<maktad"r. <letme üretim faaliyeti yapt"" tüm sahalar" Maden Dairesi nden ald"" R 5154 nolu ruhsat ile tek ruhsat alt"nda birle<tirmi<tir y"l"nda Aral"k ay" hariç olmak üzere yap"lan üretimlerin deeri: Bak"r Konsantre : TL Pirit Konsantre : TL Silis Kumu : TL Elektrik Enerjisi : TL Tablo 8: Artvin li endüstriyel hammadde yatak ve zuhurlar" Hammadde Grubu Harita No Hammadde Cinsi Bulunduu Yer Tenör (%) kalite Rezerv (Ton) <letme Durumu SERAMK 1 Feldispat Dav<at- Karçaldere Karo-Fayans Milyonlarca ton - 2 Kil Artvin- Karo-Fayans (M*) - Derinköy 1 Kireçta<" Hopa- %75 CaCO 3, %20 SiO 2 Milyonlarca ton - Cankurtaran Çimento hammaddesi 2 Kireçta<" Artvin- Çimento-Kireç Milyonlarca ton - Ardanuç hammaddesi 3 Kireçta<"-Mermer Artvin-Oruçlu Mozaik ta<" (M) - 4 Kireçta<"-Mermer Artvin- Mermer hammaddesi (M) - Gümü<haneköy 5 Granit-Mermer Dav<at- Karçaldere Mermer hammaddesi Milyonlarca m3-6 Granit-Mermer Yusufeli- Mermer hammaddesi - - Sar"göl K M Y A 1 Grafit Artvin-Narl"k 40 C (M) - N D A A T *M (Muhtemel), Mm (Mümkün), P(Potansiyel) 28

32 Tablo 9: Artvin ili metalik maden yatak ve zuhurlar" Olu<um Tipi M A S F T P D A M A R T P Harita No Madenin Cinsi Bulunduu Yer Tenör % Rezerv <letme Durumu 1 Cu-Au Artvin-Cerattepe 10 Cu 2.1 Cu 3gr/t Au 150gr/tAg (G) (G) (G) <letmeye Haz"rlan"- yor 2 Cu-Zn Artvin-Seyitler 1.68 Cu Zn (G+M) (G+M) 3 Cu-Zn Artvin-Erenler 0.63 Cu 4.7 Zn 1.99 Pb G+M) - 4 Cu Artvin-Kuvarshan 4.5 Cu (M) - 5 Cu Artvin-Be<a"l Cu Artvin-Sinkot 0.39 Cu (G+M) 7 Cu Murgul-Anayatak Cu G) <letiliyor 8 Cu Murgul-Çakmakkaya Cu G) <letiliyor 9 Cu Murgul-Çarkba<" 0.35 Cu (G+M) 10 Cu Murgul-K"z"lkaya 1.09 Cu (G+M) 11 Cu Murgul-Akar<en 4 Cu G+M) - 12 Cu Murgul-Hahurs"rt" 2.5 Cu G+M) - 13 Cu Murgul-Çamurluyayla Cu-Zn Hopa-Peronit 1.4 Cu 0.38 Pb 1.6 Zn (M) - 15 Cu-Zn Arhavi-Kutunit 3 Cu 14 Zn 0.8 Pb (G+M) - 16 Cu Hopa-Sivrikaya 3.56 Cu 7.93 Zn - 1 Cu-Zn Artvin-Melo 4gr/t Au 66gr/t Ag Cu Artvin-Hotmaden Cu-Pb-Zn Artvin-Berta 1-65 gr/tau 44-36gr/tAg Cu-Zn Murgul-Ba<köy 3.18 Cu 1.24 Zn (G+M) - 5 Cu Murgul-Kilisetepe Pb-Zn-Cu Yusufeli-Çamkerten 4.77Cu 0.07Pb 9.7Zn Cu-Pb-Zn Yusufeli-Çevreli Cu-Pb-Zn Yusufeli-Tekkale Cu-Zn Yusufeli-Esendal Pb Yusufeli-Ta<ba<" 40 Pb (G+M) <letiliyor 11 Cu Ardanuç-Anaçl" Cu-Pb-Zn Dav<at-Ta<ucu Cu-Pb-Zn Dav<at-Üzümlüyayla 16-Zn 5Cu (G+M) - 14 Cu-Pb-Zn Dav<at-Madenköy 2.7 Cu 28 Pb 3 000(G+M) - 15 Cu-Pb Dav<at-Çukurdere Cu-Pb-Zn Dav<at-Okçular Cu Dav<at-Köpekdere Cu-Pb-Zn Dav<at-Gaziler Cu-Zn Dav<at-Talat"n Madeni 2.68Zn 0.37Pb 0.15Cu (G+M) <letiliyor 20 Cu-Zn Dav<at-Muzooca" Cu-Zn Dav<at-Yeniaçmas" 2 Cu (G+M) - 22 Cu-Zn Dav<at-Kayan"n Madeni 3.28Cu 0.34Zn 0.04Pb (G+M) - 23 Cu-Zn Dav<at-Binekta<" 1.2Cu 4.48Zn 0.44Pb (G+M) - 24 Cu-Zn Dav<at-Fikrinin Madeni 0.3Cu 15Zn 0.4Pb (G+M) - 25 Cu-Zn Dav<at-Hasan Açmas" 2Cu 1Zn (G+M) 26 Cu-Zn Arhavi-Konakl" 0.53Cu 5.08Zn Cu-Zn Arhavi-Güne<li Zn 1.40Cu Cu-Zn Arhavi-Güne<i-2 1.1Cu 0.5Zn

33 Tablo 9: Artvin ili metalik maden yatak ve zuhurlar" (Tablo 9 un devam"). Olu<um Tipi SKARN TP M A N G A N E Z PORFR TP ALTIN Harita Maden Bulunduu Yer Tenör % Rezerv <letme No Cinsi Durumu 1 Fe Yusufeli-Pohrenk Fe SiO2-1 Mn Ardanuç-Kontromta< Mn 1.38SiO (*G+M) - 2 Mn Ardanuç-Kap"köy 27.56Mn 8.72SiO (G+M) - 3 Mn Ardanuç-Pa<al"k Yay Mn 19.04SiO (G+M) - 4 Mn Ardanuç-Demirci 20-25Mn 200(G+M) - 5 Mn Ardanuç-Ustalar 35Mn 1 000(G+M) - 6 Mn Ardanuç-Tütünlü 53.17Mn 1.83SiO Mn Dav<at-Çavdarl" 31.78Mn 10.28SiO (G+M) - 8 Mn Dav<at-Cevizli 23.50Mn 30.10SiO (G+M) - 9 Mn Dav<at-Çatalkaya 35.24Mn 8.67SiO Mn Artvin-Seyitler Mn Artvin-Zorluköy 25.79Mn 25SiO Mn Artvin-Sar"budak 24.29Mn 23.57SiO (G+M) - 13 Mn Borçka-Tütüncüler 28.01Mn 40.35SiO (G+M) - 14 Mn Borçka-Seçk"yat 34.69Mn 21.51SiO (G+M) - 15 Mn Borçka-Korucular 22.89Mn 42.80SiO (G+M) - 16 Mn Borçka-Balc" 41.17Mn 9.98SiO (G+M) - 17 Mn Hopa-Çaml"köy Cu-Mo Yusufeli-Balc"l" E<deer Cu Cu-Mo Yusufeli-Alt"parmak 0.1Cu 0.004Mo Cu-Mo Yusufeli-Ta<k"ran 0.1Cu 0.006Mo Cu-Mo Yusufeli-Pohrenk 0.1Cu 0.006Mo Cu-Mo Arhavi-Yolgeçen 0.3Cu (Max) Au Artvin-Cerattepe 3gr/tAu 150gr/tAg (G) - 2 Au Artvin- 0.5gr/tAu+Cu (G+M) - Gümü<haneköy 3 Au Yusufeli-Çevreli Au Yusufeli-Çamkerten Au Yusufeli-Tekkale *G(Görünür); M(Muhtemel); Mm(Mümkün); P(Potansiyel) Enerji Madenleri: Artvin ilinin jeolojik yap"s" genellikle volkanik ve intrüzif kayaçlardan olu<mu<tur. Bu nedenle enerji hammaddelerinin olu<umu yönünden uygun ortam olu<turmaz. Sadece Yusufeli ve Ardanuç yörelerinde ekonomik yönden önem ta<"mayan kömür zuhurlar" vard"r. Yap"lan çal"<malar sonucu 12 adet kömür zuhuru, 1 adet radyoaktif mineral (uranyum) zuhuru, 2 adet s"cak su ve 9 adet maden suyu kayna" tespit edilmi<tir. Kömür zuhurlar" Yusufeli ilçesinin güneyi ile Ardanuç çevresinde, Uranyum zuhuru ise Dav<at ilçesinin GD sunda P"narl" yayla yöresinde yer al"r. Artvin ilinde yer alan enerji hammadde yatak ve zuhurlar" ile bunlar"n rezerv ve tenörleri Tablo-14 te sunulmu<tur. Artvin ilinde yer alan kömür zuhurlar" için bir rezerv hesab" yap"lmam"<t"r. Küçük boyutlu olan bu kömürlerin bir k"sm" eski y"llarda küçük çapta i<letilmi<tir. Halen iki tanesinde zaman zaman üretim yap"lmaktad"r. S"cak su ve maden suyu kaynaklar"ndan ise bugün i<letilen yoktur. 30

34 Ta; Ocaklar4 Nizamnamesine Tabi Olan Do'al Malzemeler: Artvin ilinde 11 adet mevcut kum-çak"l oca" bulunmaktad"r (Tablo 12). Ancak dier Karadeniz illeri gibi Artvin ili de kum ve çak"l malzemesi aç"s"ndan oldukça yetersiz alanlara sahiptir. Yap"lan ara<t"rmalar çerçevesinde Yusufeli, Dav<at ve Merkez ilçede 1 er adet, Borçka da 2 olmak üzere toplam 5 adet potansiyel kum-çak"l oca" tespit edilmi<tir. Tespit edilen kum-çak"l ocaklar"n"n görünür rezervi m 3 iken mümkün rezervi m 3 tür. Söz konusu ocaklar"n çevreye zarar verilmeden i<letilmesi halinde m 3 malzeme al"nabilecektir. Tablo10: Artvin li enerji hammadde yatak ve zuhurlar" Maden Grubu Harita No Madenin cinsi K Ö M Ü R Radyoaktif Mineraller Bulunduu yer Tenör (%) Rezerv (ton) 1 Kömür Yusufeli-Kömürlü Kömür Yusufeli-Ödem Kömür Yusufeli-Ba<karatyayla Kömür Yusufeli-Büyükcingarayayla Kömür Yusufeli-Küçükcingarayayla Kömür Yusufeli-Köprügören Kömür Yusufeli-Muzratyayla Kömür Yusufeli-Yoku<lu Kömür Ardanuç-Ayd"n Kömür Ardanuç-A<a""rmaklar Kömür Ardanuç-Beratl" Kömür Dav<at-Kurudere Uranyum Dav<at-P"narl" <letme durumu Tablo 11: Artvin li potansiyel kum-çak"l ocaklar" SAHANIN YER MALZEME ÖZELLY MALZEMENN REZERV (m 3 ) lçe Köy-Mevkii Kullan"m Özellii Cinsi Kullan"m Yeri Görünür Mümkün Muhtemel Çev.Zar.V er. <.Rez. Yusufeli Tortum-Oltu Kum-Çak"l Kum- Beton agregas" ve Sukavu<umu oca" Çak"l dolgu malze. Borçka Erenler Kum-Çak"l Kum- Beton agregas" ve oca" Çak"l dolgu malze. Merkez Sümbüllü Kum-Çak"l Kum- Beton agregas" ve oca" Çak"l dolgu malze Borçka Muratl" Kum-Çak"l Kum- Beton agregas" ve oca" Çak"l dolgu malze Dav<at Dertül Kum-Çak"l Kum- Beton agregas" ve oca" Çak"l dolgu malze l de kum-çak"l ve ta< ocaklar"n"n mevcut ve potansiyel rezerv deerleri toplam" a<a"da verilmi<tir (Tablo 13). Tablo 12 : Mevcut kum-çak"l ocaklar" miktar" ve rezervleri DURUMU OCAK SAYISI REZERV DURUMU (m 3 ) Görünür Mümkün Çevreye Zarar Vermden <.Rez. Mevcut kum-çak"l oca" Potansiyel kum-çak"l oca" Toplam

35 Bu ocaklar"n toplam görünür rezervi m 3, mümkün rezervi m 3 ve çevreye zarar vermeden i<letilebilecek rezerv miktar" m 3 tür. Konut için ihtiyaç duyulan malzeme miktar" m 3, kamu yat"r"mlar" için ihtiyaç duyulan malzeme miktar" ise m 3 tür. Dolay"s"yla kum-çak"l miktar" talebi kar<"layamamaktad"r. Artvin ili genelinde toplam 5 adet potansiyel ta< oca" tespit edilmi< olup, bunlar Arhavi, Borçka, Ardanuç, Dav<at ve Yusufeli ilçelerinde 1 er adet olarak tespit edilmi<tir. Bu ta< ocaklar"n"n görünür rezervi m 3 iken mümkün rezervi m 3 tür. Söz konusu ocaklar"n çevreye zarar verilmeden i<letilmesi halinde m 3 malzeme al"nabilecektir. Artvin ilinde 5 adet potansiyel ta< oca"n"n yan" s"ra 3 adet mevcut ta< oca" bulunmaktad"r (Tablo 14, 15). Tablo 13: Artvin ili potansiyel ta< ocaklar" SAHANIN YER MALZEME ÖZELLY MALZEMENN REZERV (milyon m 3 ) lçe Köy- Mevkii Kullan"m Özellii Cinsi Kullan"m Yeri Görünür Mümkün Muhtemel Çev. Zar. Vermeden. <lt. Rezv. Borçka brikli Ta< Bazalt Alt-ÜstTemel, Köyü Oca" Dav<at Küplüce Ta< Oca" Yusufeli Elçi Ta< Oca" Ardanuç Arhavi Harman s"rt" Gürgencik Ta< Oca" Ta< Oca" Kal- ker- Bazalt Granit- Granodiorit Kal-ker Bazalt Asfalt yap"m" Alt-ÜstTemel, Asfalt yap"m" Beton Agregas" Alt-ÜstTemel, Asfalt yap"m" Beton Agregas" Alt-ÜstTemel, Asfalt yap"m" Beton Agregas" Alt-ÜstTemel, Asfalt yap"m" Beton Agregas" Tablo 14: Ta< ocaklar" miktar ve rezervleri DURUMU OCAK REZERV DURUMU (m 3 ) SAYISI Görünür Mümkün Çev.Zar. Vermeden <lt. Rezerv Mevcut ta< oca" Potansiyel ta< oca" Toplam

36 Kadastro Durumu lde kadastro çal"<malar" halen devam etmekte olup kadastrosu bitmi< olan tek ilçe Murgul ilçesidir. Bunu s"ras"yla % 60 bitmi<lik oran" ile Merkez ve Arhavi ilçeleri takip etmektedir. lde kadastronun bitmi<lik oran"n"n en dü<ük olduu iki ilçe s"ras"yla %3 ve % 5 bitmi<lik oranlar" ile Yusufeli ve Dav<at ilçeleridir (Tablo 16). Tablo 15: Artvin Tapu ve Kadastro Müdürlüü Kadastro Durum Tablosu lçeler Kadastro durumu Kadastrosu biten mahalle Kadastrosu biten köy K"smi kadastrosu biten mahalle K"smi kadastrosu biten köy Kadastrosu yap"lmayan mahalle Kadastrosu yap"lmayan köy Kadastrosu yap"lan parsel Merkez Arhavi Ardanuç Borçka av;at Murgul Yusufeli Hopa Kadastronun bitmi<lik oran"(%) Kaynak: Artvin Tapu ve Kadastro Müdürlüü Koruma Statüsündeki Do)al Çevre Varl(klar( l de 3 adet milli park, 3 adet tabiat" koruma alan" ve 1 adet yaban hayat" koruma sahas" bulunmaktad"r. Bunlar a<a"da k"saca aç"klanm"<t"r. Hatila Vadisi Milli Park4: Relikt (kal"nt") ve endemik karakterlerdeki bitki örtüsü, ilginç jeolojik ve jeomorfolojik yap"s", e<siz peyzaj güzellikleri, zengin flora ve faunas" ile rekreasyonel potansiyele sahiptir. Artvin merkeze 10 km. mesafe de bulunmaktad"r. Güner ve Arkada<lar" (1995) alanda yapt"klar" çal"<mada 70 den fazla aaç ve çal" türü saptam"<lard"r. Milli park"n toplam alan": ha.d"r. En yüksek noktas"n"n rak"m" 3224 m, en dü<ük noktas"n"n rak"m" 170 m.dir. Sahada 530 çe<it bitki türü mevcuttur. Bunlardan 85 adedi relik-endemik türdür. Bitki türlerinden 50 civar"ndaki tür ilaç sanayiinde kullan"lan bitkilerdir. Sahada bulunan bitki türlerinden baz"lar", aaç olarak; Ladin, Göknar, Sar"çam, Kay"n, Gürgen, K"z"laaç, Me<e, Al"ç, Karaaaç, Akçaaaç, Kavak, Kestane, Porsuk ve Ihlamur; aaçç"k olarak; Orman Gülü, F"nd"k, Dim<ir, Kara yemi<, Üvez, Çal" olarak ; Yaban Gülü, Böürtlen,Ay" üzümü, Otsu Bitkiler Olarak da ; Çilek, Erelti otu, Kekik, Mürver ve "s"rgan 33

37 türleri bulunmaktad"r. Hayvan Türleri Olarak; Memeli hayvanlardan; Da Keçisi, Sincap, Sansar,Ay", Domuz, Kurt, Tilki, Tav<an, Çakal, Ceylan, Ku< Türlerinden; Keklik, Serçe, Aaçkakan, Karatavuk, Atmaca, B"ld"rc"n, Doan; Bal"k Türlerinden; Alabal"k ve Sürüngenlerden; Kertenkele, Y"lan ve Kaplumbaa türleri bulunmaktad"r. Yasal Konum : Alan 31 Austos 1994 tarih ve Say"l" Resmi Gazetede yay"nlanan Bakanlar Kurulunun 94/5841 Say"l" Karar" ile 2873 Say"l" Milli Parklar Kanununa göre Milli Park olarak ilan edilmi<tir. nsan Nüfusu: Milli Park içinde sadece bir köy (Ta<l"ca) bulunmaktad"r. Ula<"m ve Altyap": Alan"n Artvin Dehir merkezine uzakl"" 10 Km dir. Yol Stabilizedir. Su <ebekesi vard"r, Kanalizasyon <ebekesi yoktur. Flora ve fauna: Sahada relik ve endemik karakterdeki bitki örtüsü, ilginç Jeolojik ve Jeomorfolojik yap"s", e<siz peyzaj güzellikleri, zengin faunas" ve rekreasyonel potansiyeli mevcuttur. Sahada 530 çe<it bitki türü mevcuttur. Bunlardan 85 adedi relik-endemik türdür. Bitki türlerinden 50 civar"ndaki türler ilaç sanayinde kullan"lan bitkilerdir. Sahada bulunan bitki türlerinden baz"lar", aaç olarak; ladin, göknar, sar"çam, kay"n, gürgen, k"z"laaç, me<e, al"ç, karaaaç, akçaaaç, kavak, kestane, porsuk ve "hlamur, aaçç"k olarak; orman gülü, f"nd"k, <im<ir, kara yemi<, üvez, çal" olarak; yaban gülü, böürtlen, ay" üzümü, otsu bitkiler olarak da; çilek, erelti otu, kekik, mürver ve "s"rgan türleri bulunmaktad"r. Hayvan türleri olarak; memeli hayvanlardan; Da Keçisi, Sincap, Sansar, Ay", Domuz, Kurt, Tilki, Tav<an, Çakal, Ceylan; ku< türlerinden ; Keklik, Serçe, Aaçkakan, Karatavuk, Atmaca, B"ld"rc"n, Doan; bal"k türlerinden; Alabal"k ve sürüngenlerden ; Kertenkele, Y"lan ve Kaplumbaa türleri bulunmaktad"r. Alann Kullanm Amaçlar: Rekrasyon, Turizm ve ara<t"rma amaçl" deerlendirilebilir. Mevcut Sorunlar: Ladin aaçlar"na zarar veren kabuk böcekleri büyük sorun olu<turmaktad"r, ayr"ca master plan yap"lmad"" için çe<itli sorunlar ya<anmaktad"r. av;at Karagöl-Sahara Milli Park4: Ender manzara güzellikleri, kültürel, rekreasyonel ve turistik potansiyele sahiptir. Toplam alan": ha.d"r. En yüksek noktas"n"n rak"m" m ve en dü<ük noktas"n"n rak"m" ise 1140 m dir. Ender manzara güzellikleri, kültürel, rekreaksyonel ve turistik potansiyeli olan sahada bitki türlerinden; Aaç olarak; ladin, sar"çam, ahlat, Aaçç"k olarak; orman gülü, k"z"lc"k, f"nd"k, Çal" olarak; orman çilei, böürtlen ve otsu bitkiler olarakta; erelti ve çay"r otlar" bulunmaktad"r. Hayvan türlerinden; memeli hayvanlardan; Ay", Kurt, Tav<an, Domuz, Porsuk, Tilki, Sincap, Va<ak, Ku<lardan; Keklik, Doan, Yabani Güvercin, Karga, Saksaan, S""rc"k, Alakarga, Bal"klardan; Alabal"k ve Sazan, Sürüngenlerden ise Y"lan, Kertenkele ve Kaplumbaa bulunmaktad"r. Sahada 15 Yatak kapasiteli bir konaklama tesisi bulunmaktad"r. Sahada manzara seyri bulunan bir göl bulunmaktad"r. Yasal Konum : Alan 31 Austos 1994 tarih ve Say"l" Resmi Gazetede yay"nlanan Bakanlar kurulunun 94/5841 Say"l" Kararlar" ile 2873 Say"l" Milli Parklar Kanununa göre Milli Park olarak ilan edilmi<tir. Ulam ve Altyap: Dav<at a Sahara Bölümü 8 km, Karagöl Bölümü 19 km.dir. Artvin e 80 km. Ardahan a 45 km.dir. Alann Kullanm Amaçlar: Rekreasyon, eitim ve ara<t"rma amaçl" kullan"labilir. Mevcut Sorunlar: Master plan" ve kadastro yap"lamad"" için kaçak yap"la<ma mevcut. Kaçkar Da'lar4 Milli Park4: 34

38 Bir k"sm" Rize ilinde kalan bu milli park 4000 metreye yakla<an zirve yükseklii, içinde bar"nd"r"" zengin ekosistem ve bitki çe<itlii ile e<siz güzellii sahip bir aland"r. Borçka-Karagöl Tabiat Park4: Toplam alan" 368 ha. olup 4 ha su yüzeyine sahiptir. En yüksek noktas" 2203, en dü<ük noktas" 1570 m dir. Yasal Konum : Artvin ili Borçka ilçesi s"n"rlar" dahilinde bulunan 368 ha lik bölüm Bakanl"k Makam"n"n 14/08/2002 tarih ve 438 say"l" Olur lar" ile Borçka-Karagöl Tabiat park" olarak koruma alt"na al"nm"<t"r. Ulam ve Altyap: Alan"n Artvin Dehir merkezine uzakl"" 62 Km dir.yol Stabilizedir. Alann Kullanm Amaçlar: Rekreasyon, eitim amaçl". Mevcut Sorunlar: Erozyon nedeniyle göl dolma tehlikesiyle kar<" kar<"yad"r. Çamburnu Tabiat4 Koruma Alan4: Sar"çam"n deniz k"y"s"na indii nadir yerlerden biridir. Ayr"ca kuzeyden gelen göçmen ku<lar"n Dou Karadeniz dalar"na ula<t"" ilk yerdir. Toplam alan" ha d"r. En yüksek noktas" 470 m dir. Saha kuzeyden gelen göçmen ku<lar"n Dou Karadeniz k"y"lar"na ula<t"" ilk yerdir. Sahada bitki türlerinden Aaç olarak; sar"çam, k"z"laaç, ladin, kay"n, akçaaaç, gürgen ve karaaaç, aaçç"k olarak; orman gülü, <im<ir, karayemi<, mu<mula, k"z"lc"k, f"nd"k ve üvez, çal" olarak; yaban gülü, karaçal", böürtlen ve ate< dikeni, otsu bitkilerden de; yonca, erelti, sütleen, "s"rgan, kardelen vs. türleri bulunmaktad"r. Hayvan türlerinden; memeli hayvanlardan; Ay", Yaban Domuzu, Tilki, Tav<an ve Kurt, Ku<lardan; Atmaca, Mart" ve Serçegiller ve Sürüngenlerden Y"lan ve Kertenkele bulunmaktad"r. Sahan"n içinde herhangi bir tesis yoktur. Yasal Konum : Genel Müdürlüümüzün tarih ve MPG.MP.2. ÇB say"l" emirleri ile 2873 Say"l" Milli Parklar Kanunun 3 üncü Maddesi 2 inci Paragraf"na istinaden Tabiat" Koruma Alan" olarak tefrik ve tesis edilmi<tir. Ulam ve Altyap: Arhavi ilçesine 3 km. uzakl"ktad"r. Artvin-Hopa- Arhavi Devlet Karayolu ile ula<"lmaktad"r. Alann Kullanm Amaçlar: Eitim ve ara<t"rma. Mevcut Sorunlar: Alan"n kadastrosu yap"lamad"" için kaçak yap"la<ma ve ormandan açma sorunlar" vard"r. Camili-Gorgit Tabiat4 Koruma Alan4: Borçka lçemizde bulunan bu alan; doal ya<l" orman", her biri an"t olma özelliine sahip aaçlar" bünyesinde bar"nd"ran ve dünya doal koruma kriterlerinden son derece önemli parametre olan Doal Eski Ormanlardand"r. Alan"n büyüklüü 490 ha d"r. En Yüksek noktas" 2083 m., en dü<ük noktas" ise 980m.dir. Her biri an"t olma özelliine sahip aaçlar" bünyesinde bulunduran alan, dünya doa koruma kriterlerinde son derece önemli parametre olan Doal Ya<l" Orman lar bak"m"ndan zengindir. Yasal Konum : 2873 Say"l" Milli Parklar Kanunun 3. Maddesi, 2.Paragraf"na istinaden Bakanl"k Makam"n"n tarih ve 148 say"l" Olur lar" ile Camili-Gorgit Tabiat" Koruma alan" olarak ilan edilmi<tir. 35

39 Alann Kullanm Amaçlar: Eitim ara<t"rma. Mevcut Sorunlar: Ula<"m sorunlar" ve sosyo-ekonomik sorunlar Camili-Efeler Tabiat4 Koruma Alan4: 3200 mm. y"ll"k ya"< ve sürekli yüksek ba"l nemin egemenlii alt"nda derin vadiler boyunca yükselen bakir bitki örtüsü ile bir "l"man bölge orman" özelliine sahiptir. Alan" 1453 ha d"r. En yüksek noktas" 3094 m., en dü<ük noktas" 850 m.dir. Yasal Konum : 2873 Say"l" Milli Parklar Kanunun 3. Maddesi 2. Paragraf"na istinaden Bakanl"k Makam"n"n tarih ve 273 say"l" Olur lar" ile Camili Efeler Tabiat" Koruma Alan" olarak ilan edilmi<tir. Ulam ve Altyap: Borçka ilçesine 53 km mesafede olup, yolun 27 km.si asfalt 26 km.si stabilizedir. Alann Kullanm Amaçlar: Rekreasyon ve eitim amaçl" kullan"lmaktad"r. Mevcut Sorunlar: Kaçak orman açma ve binala<ma sözkonusudur. Bal4kl4-Maden Yaban Hayat4 Koruma Sahas4: Dav<at lçesi s"n"rlar" içerisinde bulunan bu saha, Merkez Av komisyonunca Yaban Horozu nun korunmas" ve üretilmesi amac"yla korunmaya al"nm"<t"r. Toplam alan" 3491,5 ha d"r. Alanda nesli tehlike alt"nda olan yaban horozu ya<amaktad"r. Bu nedenle koruma statüsü verilmi<tir. Yasal Konum : Önerildi, onaylanmad". Ulam ve Altyap: Dav<at lçesine 45 Km uzakl"ktad"r. Alann Kullanm Amaçlar: yaban hayat" üretimi Mevcut Sorunlar: kaçak avlanma Çoruh Vadisi Yaban Hayat4 Koruma Sahas4: Alan" ha d"r. En yüksek noktas" 2354 m, en dü<ük noktas" 245 m dir. Yaban Keçisinin Artvin de en optimum ya<ama alan" olmas" nedeni ile bu sahada bu yaban hayvan"n"n üremesi ve çoalmas" amac"yla Yaban Hayat" Koruma Sahas" olarak ilan edilmi<tir. Yasal Konum : tarih ve MPGAYDH.2 /Olur-246 say"l" Bakanl"k oluru ile tescil edildi. Alann Kullanm Amaçlar: Ara<t"rma, eitim ve av turizmi amaçl". Mevcut Sorunlar: Kaçak avlanma. Kafkasör Orman çi Dinlenme Yeri: Çam (ladin, göknar yokmu) ormanlar" ile kapl" olan bu mesire yerinin Artvin l merkezine uzakl"" 8 km.dir. Burada her y"l Haziran ay"nda Kafkasör Festivali düzenlenmektir. Bu festivalde; geleneksel boa güre<leri ve karakucak güre<leri yap"lmaktad"r. Toplam alan" 10 ha d"r. Saha B tipi orman içi dinlenme yeri olup, sahada hayvan türü yoktur. Saha turistik ve günübirlik kullan"m amaçl" olduu için sahada kamelyalar, sat"< büfesi, çad"r, kamp yeri ve manzara seyir teraslar" bulunmaktad"r. Aaç türlerinden, ladin, Göknar ve Sar"çam mevcuttur. Yasal Konum : Genel Müdürlüümüzün tarih ve 1.ART-03/509/3056 Say"l" emirleri ile (B) tipi Orman çi Dinlenme Yeri olarak tescil edilmi<tir. Ulam ve Altyap: Saha Artvin Dehir Merkezine 7 km. uzakl"kta olup, yolu çounlukla tek <erit ve asfaltt"r. 36

40 A'açay4r4 Orman çi Dinlenme Yeri: Artvin li Merkez Köylerinden Ahlat Köyü mülki s"n"rlar" içinde olan saha 5 ha büyüklü ündedir. Sahada a aç türü olarak ladin ve göknar a açlar" mevcut olup, hayvan türü yoktur. Sahan"n içinde mevcut tesis yoktur. Saha günübirlik kullan"ma uygun oldu u dü<ünülmekte olup, yöre insan" rekreasyon ihtiyac"n" sahada piknik ve k"sa mesafeli do a yürüyü<ü yaparak giderilebilir. Sahan"n manzara seyir potansiyeli vard"r. Yasal Konum : Genel Müdürlü ümüz taraf"ndan tarihinde (B) tipi Orman çi Dinlenme Yeri olarak tescil edilmi<tir. Ula m ve Altyap : Artvin Dehir Merkezine 19 km. uzakl"ktad"r. Yolun 8 km si asfalt, 11 km si sabilizedir. Alan n Kullan m Amaçlar : Rekreasyon amaçl" kullan"labilir l in Yapay Çevre Varl(klar( lin insan eliyle yap"lm"< her türlü ta<"nmaz varl" " bu kategoride de erlendirilmi<tir. nsanlar taraf"ndan yap"lan bütün bina, yol, köprü, tünel, gölet, baraj, hava alan", liman gibi yap"lar ile tarihi ve turistik yap"lar bu gruba girmektedir l deki Yerle<im Birimleri Artvin ilinde Merkez ilçe dahil 8 ilçe merkezi ile 4 belde merkezi, 310 köy ve 1730 köy ba l"s" olmak üzere toplam 2052 yerle<im birimi bulunmaktad"r. Tüm bu yerle<im birimlerinde ya<ayan nüfusun toplam", 2000 y"l" nüfus say"m"na göre olup, hane ba<" 4,6 nüfus al"nd" " takdirde l deki hane (konut) say"s" yakla<"k olarak bulunur. lde hane halk" büyüklü ü 1980 y"l"ndan önce 6 iken bu rakam dü<ü< göstererek 2000 y"l"nda 4.6 olmu<tur. lde hane halk"n"n en dü<ük oldu u yer 4.04 ile Merkez ilçe, en yüksek oldu u yer ise 4.78 ile Borçka ilçesidir. D E nün 2000 y"l"nda yapt" " nüfus say m bina envanterine göre l halk"ndan ki<i ev sahibidir. Dekil 8: Artvin Merkez lçeden bir görünüm. 37

41 Dekil 9. Artvin li yerle<im birimleri haritas" 38

42 l Merkezi l merkezi, 2000 y"l" nüfus say"m"na göre nüfusa sahiptir. Rak"m <ehir merkezinde 550 m olup, 220 m ile 1000 m aras"nda dei<mektedir. Artvin, a<a" mahalleleri ile yukar" mahalleleri aras"nda 1000 m yükselti fark" olan tek ilimizidir (Torun, 1998). l merkezinin yüzölçümü 1085 km 2 dir. l Merkezinin, ar"zal" toporafik yap" nedeniyle geli<me alanlar" k"s"tl"d"r. Bu k"s"tl" alanlar ayn" zamanda dard"r. Bu alanlar Dehitlik ve Loma<en mevkiileridir. Ancak <ehitlik mevkiisinde de derenin "slah" gereklidir lçe ve Belde Merkezleri Merkez ilçe d"<"nda Artvin e bal" 7 ilçe merkezi ile 4 belde merkezi bulunmaktad"r. Bunlar"n nüfuslar" ve bu nüfuslar"n k"r ve kent merkezlerine da"l"m" Nüfus ve Sosyal yap" Raporu nda detayl" olarak irdelenmi<tir. Ardanuç: Nüfusu , rak"m" 740 m, yüzölçümü ise 989 km 2 dir. Ardanuç a bal" 48 köy bulunmakta olup, Artvin il Merkezine uzakl"" 24 km dir. Nüfus younluu 15 dir. Kanalizasyon uzunluu 20 km, ihtiyaç duyulan kanalizasyon <ebekesi uzunluu 5 km dir. lçenin su abone say"s" 1978 olup, y"ll"k su tüketimi m 3 tür. Arhavi: Nüfusu , rak"m" 10 m, yüzölçümü ise 299 km 2 dir. Toplam 29 köyü bulunan ilçenin Artvin l Merkezine uzakl"" 79 km dir. Nüfus younluu 65 dir. Kanalizasyon uzunluu 6.2 km, ihtiyaç duyulan kanalizasyon <ebekesi uzunluu 3.7 km dir. lçenin su abone say"s" 4156 dir Y"ll"k su tüketimi mm 3 tür. Borçka: Nüfusu , rak"m" 125 m, yüzölçümü ise 799 km 2 dir. Toplam köy say"s" 48 olan ilçenin, Artvin l merkezine uzakl"" 31 km dir. Nüfus younluu 32 dir. Kanalizasyon uzunluu 0.8 km, ihtiyaç duyulan kanalizasyon <ebekesi uzunluu 0.4 km dir. lçenin su abone say"s" dir. Hopa: Nüfusu , rak"m" 10 m, yüzölçümü ise 212 km 2 dir. Toplam köy say"s" 28 olan ilçenin, Artvin l Merkezine olan uzakl"" 67 km dir. Artvin-Merkez lçeden sonra nüfusu en kalabal"k olan ilçedir. Nüfus younluu 154 tür. Kanalizasyon uzunluu 16 km, ihtiyaç duyulan kanalizasyon <ebekesi uzunluu 18 km dir. lçenin su abone say"s" 830 olup, y"ll"k su tüketimi m 3 tür. Murgul: Nüfusu 8.585, rak"m" ise 220 m dir. Toplam köy say"s" 9 olan ilçenin, Artvin l Merkezine olan uzakl"" 48 km dir. Artvin e bal" lçelerden sonra nüfusu en dü<ük olan ilçedir y"l"nda ilçe olmu<tur. Nüfus younluu 25 dir. Kanalizasyon uzunluu 7.5 km, ihtiyaç duyulan kanalizasyon <ebekesi uzunluu 7.5 km dir. lçenin su abone say"s" 943 olup, y"ll"k su tüketimi m 3 tür. Toplam alan" 336 km 2 dir. av;at: Nüfusu , rak"m" 1100 m, yüzölçümü ise 1377 km 2 dir. Artvin-Dav<at aras" 68 km dir. Y"ll"k su tüketimi m 3 tür. Yusufeli: Nüfusu , rak"m" 560 m, yüzölçümü ise km 2 dir. Nüfus younluu 13 dür. Köy say"s" 60, Mahalle say"s" 5 dir. Kanalizasyon uzunluu 10 km, ihtiyaç duyulan kanalizasyon <ebekesi uzunluu 5 km dir. lçenin su abone say"s" 1860 olup, y"ll"k su tüketimi m 3 tür. Artvin l Merkezine uzakl"" 84 km dir. Yusufeli Baraj" n"n in<as" ile lçe Merkezi sular alt"nda kalacakt"r. 39

43 Damar Beldesi: Belde nüfusu dur. Mevcut kanalizasyon uzunluu 12 km dir. Y"ll"k su tüketimi m 3 tür. Su abone say"s" 545 dir. Kemal Paa Beldesi: Belde nüfusu dur. htiyaç duyulan kanalizasyon uzunluu m dir. Y"ll"k su tüketimi m 3 dür. Su abone say"s" 830 dur. Klçkaya Beldesi: Belde nüfusu d"r. htiyaç duyulan kanalizasyon uzunluu 5000 m dir. Y"ll"k su tüketimi 900 m 3 dür. Meydanck Beldesi: Belde nüfusu dir. htiyaç duyulan kanalizasyon uzunluu ve y"ll"k su tüketimi verileri mevcut deildir Köyler Artvin ilinin köy say"s" 310, köylerin bal" say"s" da 1730 dur. Köylerin toplam nüfusu 2000 y"l" nüfus say"m"na göre d"r. Kent/köy nüfusunun toplam nüfusa oranlar" ise 43,86/56,13 tür. lde verimli alüvyon topraklar ve k"s"tl" miktardaki I ve II. S"n"f arazilerin çounluu yerle<im alan" olarak kullan"lmaktad"r. Bu durum bütün Türkiye genelindeki yanl"< arazi kullan"m"n"n bir sonucudur Tarihi ve Kültürel Ta<(nmaz Çevre Varl(klar( lde, yörenin 5000 y"ll"k tarihi geçmi<i içinde ya<am"< medeniyetlerden kalan ve günümüze kadar ula<abilen, kendi türünde çok nadir manast"r, kilise, kale ve köprüler bulunmaktad"r (Tablo 18). Bunlar"n ba<l"calar": Barhal Kilisesi: Yusufeli ilçesi Sar"göl buca" Alt"parmak köyündedir. Kilise, 9 ncu Y.Y.da Kral David Magistros zaman"nda yap"larak Vaftizci Yahya ya adand"" yaz"l" kaynaklardan anla<"lmaktad"r y"l"nda Hac" Derif Efendi taraf"ndan onart"larak camiye çevrilmi<tir. Kilise, yontma ta< ve kesme ta<tan yap"lan kiremitlerden çat"s" balanm"<, harçs"z bir zemine dayanmadan Lambal" denilen planda yap"lm"<t"r. Yap", d"<tan 28.40X18.65 cm. boyutlar"nda, üç nefli bazilikaldir. Gri renkli düzgün kesilmi< ta<larla örtülmü< cepheler güney ve kuzeyde e< boyutlu, dou ve bat"da ortadan yanlara doru aç"lan köre kemerlerle hareketlendirilmi<tir. Pencere üstündeki alçak kabartma tekniinde yap"lm"< bitkisel figürlü süslemeler iyi durumdad"r. Yusufeli ilçesinden 30 km.lik yolla gidilmektedir. ;han Manast4r Kilisesi: Yusufeli ilçesine bal" <han köyü içerisindedir. Kiliseye Oltu güzergah" üzerinden Artvin-Erzurum balant"l" Devlet Karayolunun 92. km.sinden kuzey yönüne ayr"lan 7 km.lik yol ile gidilmektedir. 951 tarihli el yazmas"na göre Kilise; Rahip Khandzda n"n ( ) yeeni ve örencisi Rahip Seba taraf"ndan, Kral Andernese nin destei ve maddi katk"s" ile yapt"r"lm"<t"r. Manast"r"n yap"m"na 955 y"l"nda Gürcü Kral" David zaman"nda ba<lanm"<, 1027 y"l"nda Bagratl" Kral" Magistros taraf"ndan bitirilmi<tir. Güneybat"da Meryem Ana Dapeli bulunmaktad"r. 35 m. uzunluunda cm. geni<liinde olan yap", kubbeli bazilikal plan tipindedir. Dörtkilise: Yusufeli ilçesinin 4 km. güneybat"s"nda Tekkale köyünde olup köyden 7 km. sonra mezra yolu üzerinde bulunmaktad"r. Manast"r "n 9 ncu Y.Y.da Gürcü Kral" David 40

44 taraf"ndan yapt"r"ld"", yap" topluluuna bak"ld""nda bir Rahibe Okulu olduu anla<"lmaktad"r. Manast"r; çan kulesi, yemekhane, seminer odas" ve <apelden olu<maktad"r. Kilise, plan aç"s"ndan Barhal Kilisesi ne benzemektedir. Yöredeki Ortaça dönemi manast"r olu<umunu en iyi biçimde yans"tmaktad"r. Dolishane Kilisesi: Merkez ilçeye bal" Hamal" köyünde bulunmaktad"r. Artvin- Dav<at karayolunun Berta köprüsü mevkiinden kuzeybat" yönüne doru 6 km.lik yol ile gidilmektedir. Kilise; 10. Y.Y. ortalar"nda Bagratl" Kral" Sumbath taraf"ndan in<a edilmi<tir. Güney cephesinde bulunan Güne< Saati ünik olup dönemin özelliini yans"tmaktad"r. 17. Y.Y. sonlar"nda camiye çevrilmi< ve bir süre cami olarak kullan"lm"<t"r. Porta Manast4r Kilisesi: Artvin Merkez ilçeye bal" P"rnall" köyünün Bal" mevkiinde bulunmaktad"r. Kral 1.A<ot un torunu Prens Khaouli taraf"ndan tarihleri aras"nda yapt"r"lm"<, Kral Gürgen ( ) in saltanat y"llar"nda son <eklini alm"< olduu kabul edilmektedir. Bir çan kulesi, bir <apel ve bir çe<meden olu<maktad"r. Manast"r "n yerle<im plan"na bak"ld""da Tao Klarjheti bölgesinin o dönemlerdeki en önemli kültür ve dini merkezi olduu anla<"lmaktad"r. Tibeti Kilisesi : Dav<at lçesi Cevizli köyünde olup lçe merkezine 14 km. uzakl"ktad"r. Yaz"l" kaynaklara göre yap", y"llar" aras"nda bölgeye hakim olan Bagratl" Prenslerinden A<ot Koukhi döneminde yapt"r"ld"" anla<"lmaktad"r. Yontma ta<tan yap"lm"< dört yüzeyden ibaret olan çat"s"n"n her yüzeyinde Koç heykeli bulunmaktad"r. ç mekanda Havari figürleri mevcuttur. Düzgün ta< i<çilii ve bitkisel plastik süslemeleri ile dikkat çekmektedir. Yeni Rabat Kilisesi :Ardanuç lçesine bal" 17 km. mesafedeki Bulan"k köyü, Çaml"k (Rabat)mahallesinde bulunmaktad"r. Yap" yöredeki Kiliselerle benzerlik göstermektedir. Ortaça döneminde bölgeye hakim olan Bagratl" Krall""nca yapt"r"ld"" tahmin edilmektedir. Ortaça mimarisinde özellikle içteki plan" d"<a yans"tan üçgen ni<ler kullan"lm"<t"r. Üçgen ni<ler bölge mimarisinde çok ender olarak kubbe kasna"nda kullan"l"r. Ni<lerin say"lar"n"n pencere aç"klar"ndan fazla olmas"na bu kilisede rastlan"r. Her iki cephesinde kabartma bitki motifi bezeli kesme ta<lar bulunmaktad"r. brika apeli : Borçka lçesine20 km. mesafedeki brikli köyündedir. 4.50x4.40 boyutlar"nda kubbeli bir yap"d"r. Cepheler düzgün kesilmi<, iç beden duvarlar" ise kaba i<lenmi< ta<larla örtülüdür. Kubbedeki pandantiflerde ve beden duvar"n"n üst bölmelerinde freskolar"n farkl" dönemlerde yap"ld"klar" veya farkl" ustalar"n eseri olduklar" san"lmaktad"r. Artvin (Livane) Kalesi: Artvin Köprüba<" mevkiinde bulunmakta olup, X. yy'da in<a edildii tahmin edilmektedir. Osmanl"lar döneminde de kullan"lan kale günümüze salam olarak ula<m"< olup, içinde su deposu (sarn"ç) ve küçük kilise (<apel) bulunmaktad"r. Ardanuç Gevhernik Kalesi: Ardanuç lçesi, Adakale mevkiinde yer almaktad"r. Kalenin ilk yap"la<mas" M.Ö.ki dönemlerde ba<lam"<t"r. Bagratl" Krall"", Ç"ld"r Atabekleri ve Osmanl"lar "n yönetim yeri olarak kullan"lm"<t"r. Yöredeki en önemli kalelerden birisi olup, iç kalesi ve etraf" surlarla çevrili <ehir yap"s" ile tek örnektir. Geçmi< dönemlere ait çe<itli kal"nt"lar"n yan"s"ra Kanuni Sultan Süleyman a ait kitabesi ile de dikkat çekmektedir. Ardanuç Adakale mevkii, Gevhernik Kalesi, skenderpa<a Camii ve Türbeleri ile tarihi bir mekand"r. av;at (Satlel) Kalesi: Dav<at lçesi Söütlü Mahallesinde bulunmaktad"r. IX. Y.Y da 41

45 Bagratl" Krall""nca in<a edilmi< olup, Osmanl"lar taraf"ndan da kullan"lm"<t"r. Günümüzde terkedilmi< olan kalenin sur duvarlar"n"n büyük bir bölümü ayaktad"r. Ardanuç Ferhatl4 Kalesi: Ardanuç ilçesine 5 km. mesafede bulunan kale berya Kral" Vahtang taraf"ndan V. Y.Y.da yapt"r"lm"<t"r. Yap" Ardanuç ilçesine ç"kmadan Ardanuç suyunun kenar"nda, vadi paralelinde yükselen anakaya üzerine in<a edilmi<tir. Arhavi Ortacalar Çifte Köprü :Arhavi ilçesi Ortacalar Buca"na 25 km. kala Ar"l" ve Küçükköy yol ayr"m"nda bulunmaktad"r. Birbirine dik gelecek <ekilde planlanan iki köprüden meydana gelmektedir.her ikisi de tek gözlü ve yolunun eimli olduu ta< köprüler grubuna girmektedir. Günümüze salam olarak ula<m"<lard"r. Berta Köprüsü: Eski Ardanuç-Dav<at yol ayr"m"nda bulunmaktad"r. Osmanl" döneminde (19.yy) da yap"lm"< olup, uzunluu 64 metredir. Üç gözlü ve yolunun düz olduu köprüler s"n"f"ndad"r. Günümüze salam olarak gelmi<tir. skender Pa;a Camii ve Türbeleri :Ardanuç ilçesi, Adakale mevkiinde bulunmaktad"r. lk yap"m"na Osmanl" döneminde ba<lanm"<, 1553 y"l"nda tamir edilerek tekrar ibadete aç"lm"<t"r. Yan"nda Osmanl" dönemine ait Hatice Han"m, Ali Pa<a ve Süleyman Pa<a ya ait türbeler bulunmaktad"r. Yörenin ilk camisi olmas" aç"s"ndan önem ta<"makta olup günümüze salam olarak gelmi<tir. Bunlar"n d"<"nda dier cami ve türbeleri s"ralayacak olursak, bunlar: Merkez lçede: Balc"olu Camii, Merkez Camii, Salihbey Camii, A<a"maden Camii, Oruçlu Camii, Zeytinlik Camii, Merkez Zeytinlik A<a" ve Yukar" Türbeler, Ardanuç ta: Ayd"n Köyü Camii, Bereket Köyü Camii, Arhavi de: Dikyamaç Camii, Ulukent Camii, Borçka da: Muratl" Camii, Yeniyol Camii, Düzköy Camii, Murgul da: aslanl" Camii, Dav<at ta: Kocabey Camii, Söütlü Camii, Köprülü Camii, Köprülü Türbeleri, Yusufeli de: Bak"rtepe Camii, Yaylalar Camii, nanl" Köyü Camii bulunmaktad"r. Artvin ilinde 2 adet arkeolojik sit alan", 2 adet doal sit alan" ve 3 adet tarihi sit alan" olmak üzere toplam 7 adet sit alan" mevcuttur Ula<(m A)( Ula<"m Artvin linin en önemli problemlerinden bir tanesidir. Dal"k corafya ula<"m" hem masrafl", hem zaman al"c", hem de güç k"lmaktad"r. Artvin ilinde tren yolu ve kent içi rayl" sistem bulunmamaktad"r. l merkezine halen en yak"n tren istasyonu Kars ve Erzurum llerinde bulunmaktad"r. Artvin linde hava ula<"m" da yoktur. le en yak"n hava alanlar" Erzurum, Kars ve Trabzon illerinde bulunmaktad"r. lde toplam km uzunluunda karayolu a" bulunmaktad"r. Bunun 273 kilometresi devlet, 269 kilometresi il, kilometresi de köy yoludur. Ula<"m sorunu olan yerle<im birimi bulunmamaktad"r. l genelinde 32 köyün yolu asfalt olup, asfaltlanm"< köy yolu uzunluu 160 km dir(asfalt + beton). lin deniz yolu ula<"m" Hopa Liman" üzerinden salanmaktad"r. Genel amaçl" faaliyetler içinde kullan"lmakta olan limanda, tüm liman hizmetlerinin verilebilecei altyap" mevcuttur. Ula<"m durumu Ula<"m ve altyap" sektör raporunda detayl" incelenecei için burada daha fazla ayr"nt"ya girilmiyecektir. 42

46 Tablo 16: Artvin li Ta<"nmaz Kültür ve Tabiat Varl"klar" Dökümü 0lçeler KONUT CAM RESM BNA ÇEDME HAMAM KALE YEDL ALAN DEHTLK ESER0N C0NS0 Merkez Ardanuç Arhavi Borçka Hopa Murgul Dav<at Yusufeli Toplam Kaynak: l Kültür Müdürlüü MEZARLIK KOR. ALANI TÜRBE KLSE ANIT AYAÇ DATO MANASTIR KÖPRÜ MAYARA MAHSEN Toplam Baraj ve Göletler Artvin ilinde yap"m" bitmi< baraj bulunmamakta ancak in<a halinde olan ve 2003 yat"r"m program"nda yer alan 5 adet baraj in<aat" söz konusudur. Barajlar dere içi flora ve faunaya olumsuz yönde etki etmektedirler. Yörede bulunan bir çok otsu ve odunsu türün yay"l"< alan" sular alt"nda kalacakt"r. Karadeniz Bölgesinde iki yerde bulunan (Trabzon, Artvin) ve genetik kaynak olarak önemli olan F"st"kçam" me<çerelerinin bir k"sm" sular alt"nda kalmaktad"r. Baraj göl alanlar" hayvanlar"n yay"l"<"n" k"s"tlay"c" yönde etki etmekte, Çoruh nehrinin bat"s" ile dousu aras"ndaki geçi<leri k"s"tlamaktad"r. Baraj sahas" alt"nda kalan ve özellikle nesli tehlike alt"nda olan türlerin vejetatif veya generatif yolla üretimi salanarak öncelikle benzer alanlar olmak üzere farkl" alanlara dikimleri yap"lmal"d"r Sanayi Tesisleri Artvin ili Türkiye ölçülerine göre sanayi tesisleri bak"mdan fakir illerden biri say"lmaktad"r. Sanayi kurulu<lar" çevre ve mekansal geli<me sektörünü iki önemli aç"dan ilgilendirmektedir. Birincisi bu kurulu<lar"n çevreyi kirletici etkileri, dieri ise bu kurulu<lar için kullan"lan arazinin tar"m veya orman alanlar"n" daraltmas" olgusudur. lde yap"m" devam etmekte olan üç adet küçük sanayi sitesi bulunmaktad"r. lde organize sanayi bölgesi yoktur. 43

47 Tablo 17. Artvin linde bulunan sanayi tesisleri Sektör (Kamu/Özel) Tesisin Ad" Kurulu< Yeri Üretime Geçi< Tarihi Üretim Konusu Kurulu Kapasite Fiili Kapasite stihdam Arhavi Çay Fabrikas" Arhavi 1964 Kuru çay 170 ton/gün 145 ton/gün 440 Hopa Çay Fabrikas" Hopa 1966 Kuru çay 160 ton/gün 160 ton/gün 470 Kemalpa<a Çay Fabrikas" Kemalpa<a 1975 Kuru çay 96 ton/gün 180 ton/gün 391 Kamu Muratl" Çay Fabrikas" Borçka 1984 Kuru çay 150 ton/gün 150 ton/gün 484 Bak"r konsantre ton/y"l ton/y"l KB AD Murgul <letme Müd., Murgul Pirit konsantre ton/y"l ton/y"l TEAD Hopa Termik Sant. <lt. Müd. Hopa 1970 Enerji 360 milyon Kwh/y"l 200 milyon Kwh/y"l 103 Toplam Kamu Sektörü stihdam" 2587 Arhavi Silah Sanayii ve Ticaret AD Arhavi 1998 Silah ve silah p adet/y"l adet y"l 40 Çelik Tic. Turizm G"da San. Tic. Ltd. Dti. Arhavi 1989 Çimento yon. Lev m 3 /y"l m 3 /y"l 35 Dosan Konservecilik AD Arhavi 1998 Kuru çay ton/y"l ton/y"l 84 Özel Sahara Aaç San. Turizm San. Tic. AD Dav<at 1975 Kereste m 3 /y"l m 3 /y"l 6 Balc" Köyü Tar"msal Kalk"nma Kooperatifi Borçka 1968 Tomruk biçme m m 3 /y"l 10 Ofçaysan Tar"m Ürün. Ent. San. ve Tic. Ltd. Dti. Arhavi 1984 Kuru çay ton/y"l ton/y"l 130 SS 08 Tar"msal Kalk"nma Kooperatifi Hopa - Kuru çay ton/y"l ton/y"l 17 Toplam Özel Sektör stihdam" 322 Toplam stihdam Kaynaklar: Artvin Valili/i, 2003, Artvin li Sonuç Raporu, , ARTVN. 7imek, M., Uygun Yatrm Alanlar Aratrmas-ARTVN, Türkiye Kalknma Bankas Aratrma Müdürlü/ü, Nisan 2004, Ankara klim Genel klim Özellikleri Artvin, Dou Karadeniz Bölgesinin iklim yönünden en çok dei<kenlik gösteren ilidir. K"y" kesimi ile Cankurtaran dalar" silsilesinin içine ald"" alanda tipik her mevsim ya"<l" Karadeniz klimi görülmektedir. Cankurtaran dalar" silsilesinden Borçka ve Artvin Merkez e kadar olan alanda iklim daha souk k"<lar ve daha az yaz ya"<lar" olan Karadeniz iklimi <eklindedir. Bu alana Dav<at ve civar"n" da eklemek mümkündür. Ardanuç ve Yusufelin de ise k"smen Karasal iklim ile Akdeniz ikliminin bir kar"<"m" olan yazlar" s"cak ve kurak, k"<lar" ise normal karasal iklime oranla k"smen "l"k ve daha az ya"<l" bir iklim söz konusudur. Hatta bu alan"n baz" kesimlerinde iklim Akdeniz iklimine çok yakla<maktad"r (özellikle vadi tabanlar"nda). le ait meteorolojik veriler Tablo 20 de verilmi<tir (Anonim, 2003) S4cakl4k Verileri lin corafik yap"s" ildeki s"cakl"k da"l"m"n" etkilemektedir. Y"ll"k ortalama s"cakl"k sahilden iç kesimlere doru gidildikçe dei<kenlik arz etmektedir. Y"ll"k ortalama s"cakl"k Artvin de C, Hopa da C, Ardanuç ta C, Dav<at ta C, Yusufeli de 15,0 0 C ve Muratl" da 19,2 0 C dir. Ortalama s"cakl"k yaz ve k"< aras"nda yerine göre C gibi bir farkl"l"k göstermektedir. Yaz ortalama s"cakl"" Artvin de C, Ardanuç ta C, Hopa da C, Dav<at ta C, Yusufeli nde ve 44

48 Muratl" da C aras"nda dei<irken, k"< ortalamas" s"ras"yla (-)16,1 -(-)8,7 0 C, 1,9-3,6 0 C, 8,4-9,4 0 C, 0,3-1,4 0 C, 3,8-5,2 0 C ve 10,8-11,7 0 C aras"nda seyretmektedir. Ortalama yüksek s"cakl"k en fazla Austos veya Temmuz aylar"nda görülmektedir. Yaz"n en yüksek s"cakl"k Artvin de ve austos ay"nda C ve k"<"n en dü<ük s"cakl"k Ardanuç ta ve Dubat ay"nda (-) 19,5 0 C olmu<tur (Anonim, 2003). Tablo 18. Artvin Meteoroloji stasyonun y"llar"na ait meteoroloji ölçüm deerleri Meteorolojik A Y L A R Y"ll"k Elemanlar Ortalama S"cakl"k ( 0 C) Ortalama Yüksek S"cakl"k ( 0 C) Ortalama Dü<ük S"cakl"k ( 0 C) Ortalama Ya"< (mm) Ortalama Ba"l Nem (%) En Dü<ük Ba"l Nem (%) Ort. Bulutluluk (0-10) Ort. Aç"k Gün Say. 4.2 (0-1.9) Ort. Bulutlu Gün Say. ( ) Ort. Kapal" Günler Say"s" ( ) Ort. Kar Ya"<l" Gün Say"s" Ortalama Karla Örtülü Gün Say"s" Ortalama Sisli Gün Say"s" En H"zl" Rüzgar Yönü NW W NW NW W NW NW NW NW NW SN SE NW En H"zl" Rüzgar H"z" (m/sn) Artvin Meteoroloji stasyonu : Yükselti 597 m KE DB Ya'4; Verileri Artvin de ya"< oldukça dei<ik da"l"ma sahiptir. l merkezinde y"ll"k ortalama 645 mm, k"y"daki Hopa da mm, Muratl" da mm, Dav<at ta mm, Ardanuç ta 446,1mm ve en içerdeki Yusufeli nde 295,8 mm dir. Ayl"k en fazla ya"< Artvin de Ocak ay"nda 80.6 mm, Hopa ve Muratl" da Ekim ay"nda s"ras"yla 312,5 ve 235,4 mm, Ardanuç ta Austosta 48.0 mm, Dav<at ve Yusufeli nde May"sta s"ras"yla 89,6 ve 39,3 mm dir. En dü<ük ya"< ise Artvin de Austosta 27,8 mm, Ardanuç ve Yusufeli nde Dubatta s"ras"yla, 27,2 ve 18,5 mm, Hopa da Nisanda 85,4 mm, Muratl" da May"sta 70,4 mm ve Dav<at ta Ocakta 46,1 mm dir (Anonim, 2003). 45

49 Tablo 19: Artvin line bal" istasyonlar stasyon Ad4 stasyon No Kurulu; Trh. Enlem Boylam stasyon Tipi ORTACALAR /02/ K DIKYAMAC /02/ Y MURGUL /07/ Y ASAGIIRMAKLAR /11/ K SAVSAT /07/ K ARDANUC /05/ K ZEYTINLIK /04/ K OGDEM /11/ K YUSUFELI /01/ K DEMIRKENT /03/ Y HOPA /01/ S2 ARTVIN /01/ S3 KILICKAYA /08/ Y KEMALPASA /11/ K MURATLI /06/ K CAMILI /08/ Y MEYDANCIK /01/ Y ARHAVI /10/ K BORCKA /04/ K VELIKOY /01/ Y Ülkemizde belirli zamanlarda bugüne kadar gerçekle<en maksimum ya"<lar incelendiinde k"sa sürelerde en <iddetli ya"<lar"n Hopa da, saatlik ve günlük ya"<larda ise Antalya ve Marmaris te olduunu görmekteyiz. Dolay"s" ile Artvin ilinde sel riski en fazla olan ilçe Hopa olmakta, bunu Arhavi ve Borçka ilçeleri takip etmektedir (Anonim, 2003). Tablo 20: Türkiyede ölçülmü< en yüksek <iddetli ya"< deerleri. Süre Miktar (mm) Yer Tarih 5 dakika 50.5 Hopa dakika 60.6 Hopa dakika 70.7 Hopa dakika 90.9 Hopa saat Antalya saat Antalya saat Marmaris saat Antalya saat Antalya saat Antalya saat Antalya saat Antalya saat Marmaris saat Marmaris

50 2.5. l in Çevre Sorunlar( Çevre sorunlar"; insan etkinlikleri sonucunda ekosistemlerde dengenin bozulmas" ve doada bu yolla insanlar"n ve tüm canl"lar"n ya<amalar"n"n güçle<mesi durumunu ifade eden bir kavramd"r. Çevre sorunlar" temelde üç grupta toplanmakta ve incelenmektedir: (i) çevre bozulmas", (ii) çevre kirlenmesi ve (iii) doal kaynaklar"n a<"r" ve yanl"< tüketimi. Bu bölümde Artvin ilinin mevcut çevre sorunlar" hakk"nda toplanan bilgiler sunulmaktad"r. Mevcut bilgi alt yap"m"z"n hem nicelik hem de nitelik yönlerinden ta<"d"" yetersizlikler planlama çal"<malar"na da yans"maktad"r. Gelecekte yap"lacak planlama çal"<malar"n"n daha ba<ar"l" olmas" her <eyden önce bilgi ve envanter alt yap"s"n"n her bak"mdan yeterli ve standart hale getirilmesine s"k" s"k"ya bal"d"r Fiziksel Çevre Bozulmalar4 Fiziksel çevre bozulmas" ifadesi arazi bozulmas" veya doal peyzaj bozulmas" kavramlar"yla e<anlaml" olarak kullan"lmaktad"r. Arazinin insanlar taraf"ndan kullan"lmaya elveri<siz hale gelmesini ve doal görünümünün dei<mesini ifade eder. Araziden yararlanmak amac"yla insanlar"n yapt"klar" çe<itli etkinliklerde, örnein ta< oca", kum oca", maden oca" i<letmelerinde; yol, tünel, köprü, liman, havaalan", baraj ve dier yap"lar"n yap"m"nda; arazi kazanmak maksad"yla k"y"larda denizin doldurulmas"nda, tar"msal üretim için arazi i<lemelerinde, gerekli titizlik gösterilmez ve bilimsel kurallara uyulmazsa arazi bozulmalar" ortaya ç"kmaktad"r. Erozyon, ta<k"n ve sel olaylar", heyelanlar, depremler, yanarda patlamalar",orman yang"nlar" gibi doal olaylarla da arazi bozulmalar" meydana gelmektedir. Artvin de çevrenin insan eliyle tahribinde ta< ocaklar"n"n rolü önemlidir. Artvin de ta< oca", kum oca", kömür eleme-paketleme tesisi, Hurda Alüminyum Ergitme Tesisi, Bak"r i<letmesi, Kömür Oca" gibi i<letmelerinin listesi Tablo 1de sunulmu<tur. Ruhsatl" olanlarda bu i<letmelerin çevreye zarar vermemeleri için belirli oranda denetim salanabilmektedir. Ancak ruhsatl" olanlarda dahi yetersiz kalan denetim, kaçak olarak çal"<t"r"lan ocaklarda ise hiç olmamaktad"r. Ayr"ca i< bitiminde arazi rehabilitasyonu konusunda gereken titizlik gösterilmemekte; Ta Ocaklar Nizamnamesi kurallar"na uyulmamakta, çounlukla ocaklar olduu gibi terk edilmektedir. Erozyon Artvin ilinde ciddi bir problemdir. Su erozyonu, taban araziler hariç, hemen her yerde az veya çok kendini göstermektedir. l içinde ç"plak kayal"klar, "rmak ta<k"n yataklar", youn yerle<im yerleri ve su yüzeylerinin d"<"nda kalan alanlardaki ( hektar) topraklar"n sadece hektar" erozyona maruz kalmam"<t"r. Bunlar düz ve derin topraklard"r (Anonim, 2003b). Hafif erozyona uram"< 364 hektarda eim dik ve toprak orta derindir. Erozyona uramam"< veya hafif a<"nm"< topraklar, 5 hektar hariç, tar"msal amaçl" kullan"lmaktad"r. Orta derecede erozyona uram"< topraklar hektar ile %25.2 lik bir oran te<kil etmektedir. Bu derecede erozyona maruz kalm"< kuru tar"m alanlar"n"n miktar" hektard"r. Bunlar daha çok IV.ve VI. s"n"flarda yer alan arazilerdir. Sulu tar"m alanlar"n"n hektar" orta erozyondan etkilenmi<tir. Ba bahçe ve f"nd"kl"klar"n çounda etkili olan bu derece erozyon, zeytinlikler, l in tümünü etkilemi<tir. Orta derecede erozyona maruz kalm"< dier araziler mera, orman, fundal"k ve yerle<im yerleridir (Anonim, 2003b). 47

51 Tablo 21: Artvin de mevcut, ÇED Yönetmeliine tabi tesislerin listesi. letmenin Bulunduu Yerleim Merkezinin Ad letmenin Türü letmenin Ad Yusufeli Kömür Oca/ Fetih Madencilik n. Tic.San.Ltd.7ti. Artvin Merkez Kum-Çak"l Oca" Konkasör Tes. Y"lmazlar A.D. Artvin Merkez Kum-Çak"l Oca" Konkasör Tes. Y"lmazlar A.D. Artvin Merkez Kum-Çak"l Oca" Konkasör Tes. Y"lmazlar A.D. Artvin Merkez Kum-Çak"l Oca" Konkasör Tes. Y"lmazlar A.D. Artvin Merkez Kum-Çak"l Oca" Konkasör Tes. Artvin Belediye Ba<kanl"" Arhavi Ta< oca" Karayollar" 10. Bölge Md. Arhavi Konkasör Tesisi Ve Asfalt Plenti Karayollar" 10. Bölge Md. Artvin Merkez Kum-Çak"l Oca" Konkasör Tes. Teke<inler n<.ltd. Dti. Ardanuç Kum-Çak"l Oca" Nihat Aksakal Murgul Hopa Eleme Tesisi ve Kum Çak"l Oca" Ak-So n<. Nak. Ve Taah. Tic. Ltd. Dti. Kömür Eleme Presleme Paketleme-Sat"< Tesisi Papila Paz. San. Tic. Ve th.hr. Ltd Dti. Arhavi Kömür Depolama ve Eleme Tes. Is" San. Madencilik Tic. Ltd. Dti. Artvin Merkez Kum-Çak"l Oca" Konkasör Tes. Metay n<. Tur. Pet. San. Tic.ltd. Dti. Artvin Merkez Kum-Çak"l Oca" Konkasör Tes. Metay n<. Tur. Pet. San. Tic.ltd. Dti. Hopa Kömür Eleme-Paketleme Tesisi Akta< Madencilik Kömür Ta<. San. Ve Tic. Ltd. Dti. Hopa Kömür Stoklama Eleme Paketleme Dark Kömür Sanayi th.hr. Pet. Ürün. G"da Tur. Nak. Yat. Taah. n<. Ltd. Dti. Arhavi Arhavi Kum-Çak"l Oca" Tesisi Kum-Çak"l Oca" Konkasör Tes. Arkum Ltd. Dti. Arkum Ltd. Dti. Dav<at Murgul Hopa Arhavi Arhavi Yusufeli Kum-Çak"l Oca" Konkasör Tes. Bak"r i<letmesi Dess Ltd. Dti Hurda Alüminyum Ergitme Tesisi AB Metal San. Ta< oca" Kum-Çak"l Oca" Tesisi Kum-Çak"l Oca" Tesisi Karadeniz Bak"r <letmeleri A.D. DLH/RZE Arkum Ltd. Dti. Karayollar" 12. Bölge Md. TOPLAM 24 48

52 l de topraklar"n %70.0 ini olu<turan hektarl"k k"s"mda <iddetli erozyon tespit edilmi<tir. Diddetli erozyona uram"< kuru tar"m arazilerinin miktar" hektard"r. Diddetli erozyona uram"< olarak haritalanan çay ve f"nd"k arazilerinin miktar" 6 205, meralar"nki 2 845, orman ve fundal"klar"nki ve dier kullan"mlardaki 32 hektard"r(anonim, 2003b). Doal örtünün iyice tahrip olduu mera, orman ve fundal"klarda erozyon çok <iddetlidir. Bu k"s"mlar hektar ile topraklar"n %1.5 ini te<kil etmektedir. Bunlar"n hepsi VII. S"n"ft"r. l de erozyonun en youn bulunduu yerler, Merkeze bal" köyler, Yusufeli ilçesi ve köylerinin büyük çounluu, Ardanuç un lçe merkezi çevresi, Dav<at "n bir bölümü ve Murgul un ilçe merkezi yak"n çevresi olarak genel anlamda belirtilebilir. Halk"n geçim kayna"n"n k"s"tl" olmas", tar"ma elveri<li alanlar"n azl"" da etkili olmak üzere, uzun y"llar öncesinden tar"m arazisi ve tar"m alanlar" açmak ve bilinçsizlik yüzünden orman örtüsü yok edilerek arazilerin ç"plakla<mas"na ve topra"n yamur sular"yla direkt temasa geçmesine neden olmu<tur. Zaman zaman yaan <iddetli saanak ya"<lar ve arazi yap"s"n"n fazla eimli olmas" sonucu ve yanl"< arazi kullan"m" erozyonu h"zland"rm"<t"r. 1 cm yükseklikteki tar"m topra"n"n olu<abilmesi için ortalama 500 y"l gerektii dü<ünüldüünde, kazan"lmas" bu kadar zor ve ya<am için elzem olan topra"n korunmas" ve dolay"s"yla erozyona kar<" al"nacak önlemin önemi aç"kt"r. Özellikle Artvin de yap"m" devam eden barajlar"n ömrünün uzat"lmas" da havzan"n ne kadar iyi rehabilite edildiine bal"d"r. Bu nedenlerden dolay" Artvin de Erozyon Kontrol Çal"<malar" büyük önem arz etmektedir. Artvin de son 10 y"ld"r yap"lan Erozyon Kontrol Çal"<malar" y"llar itibariyle <öyledir: Erozyon Kontrol Çal"<mas" Y"l" Yap"lan Alan (ha) Toplam Gerek erozyonun yörede ciddi bir tehdit olu<turmas" ve gerekse barajlar"n ömrünün uzat"lmas" aç"s"ndan erozyon kontrolü faaliyetleri önümüzdeki y"llarda da devam edecektir. Böylece ayn" zamanda erozyon sonucu olu<an rusubatla yollar"n kullan"lmaz hale gelmesi de engellenmekte ve kaybolan topraklar"n üretime sokulmas" salanmakta ve yap"lan aaçland"rma çal"<malar"yla orman varl"" da art"r"lacakt"r. 49

53 Tablo 22. l s"n"rlar" içinde kaybedilen orman alanlar" Orman Alan"n"n Bulunduu Yerle<im Merkezinin Y"l Ad" Artvin Ardanuç Borçka Murgul Dav<at Yusufeli Artvin Ardanuç Borçka Murgul Dav<at Yusufeli Artvin Ardanuç Borçka Murgul Dav<at Yusufeli Toplam Alan" Or(ha) Miktar" (ha) Kaybedilen Orman Alan"n"n Aaç Türü L-Çs-M-Kn-Dy L-Çs-M-G Kn-M-Kz-Dy Kn-M-Kz-Dy L-Çs-G-M L-Çs-M-G L-Çs-M-Kn-Dy L-Çs-M-G Kz-Kn-G-Dy Kn-M-Kz-Dy L-Çs-G-M L-Çs-M-G L-Çs-M-Kn-Dy L-Çs-M-G Kz-Kn-G-Dy Kn-Kz-G-Dy L-Çs-G-M L-Çs-M-G Aaç Say"s" (Bin) Nedeni * Yol Yap"m" *Aaç Türleri:L=Ladin,Çs:Sar"çam,M:Me<e,Kn:Kay"n,G:Göknar,Kz:K"z"laaç,Dy:Dierleri Kaynak:Orman Genel Müdürlüü, Artvin Orman Bölge Müdürlüü l de orman alanlar"n"n amac" d"<"nda kullan"m"n"n ba<l"ca nedenler; tarla açma, yang"n, yerle<im alan", sanayi alan", yol yap"m", maden arama/i<letme, turizm ve yakacak gibi nedenlerdir. Türkiye, genelde iklim ve topografya bak"mlar"ndan erozyon, sel, ta<k"n, heyelan ve ç" gibi afetlere elveri<li özelliklere sahip bir ülkedir. Ortalama rak"m" m olup, bu rakam Avrupa (330 m) ile Asya n"n (1.050) ortalama rak"mlar"ndan yüksektir. Yüzde 20 den fazla eimli alanlar ülkenin yüzde 61 ini, yüzde 40 tan fazla eimli alanlar ise yüzde 45 ini olu<turmaktad"r (Karagül 1998a ya göre Uzunsoy ve Görceliolu, 1985). Türkiye de erozyonla birim alandan ta<"nan toprak Avrupa dan 17 kat, Afrika dan 22 kat ve Kuzey Amerika dan 6 kat fazlad"r (Karagül 1998a ya göre Atalay, 1980). Çe<itli kaynaklara göre Türkiye nin yüzde 78 ile yüzde 91 inde çe<itli <iddetlerde erozyon etkili olmakta ve y"lda 460 milyon ile 1 milyar ton toprak erozyonla ta<"nmaktad"r. Türkiye de erozyonun önemli nedenleri aras"nda ormanlar"n tahribi ve arazinin yeteneine uygun <ekilde kullan"lmamas" da bulunmaktad"r. 50

54 Hava Kirlili'i l de kirlilik ölçümleri yap"lmamaktad"r. Ancak emsal te<kil etmesi bak"m"ndan kom<u illerdeki SO 2 ve partikül madde ölçümleri incelendiinde, Artvine göre daha kalabal"k olan bu illerde çok ciddi bir hava kirlilii problemi olmad"" belirtilmektedir (DOKAP, 2000). lde geçmi< y"llarda, Murgul ilçesinde Murgul Karadeniz Bak"r <letmelerinin sebep olduu ciddi bir hava kirlilii problemi ya<anm"< ve yörede yakla<"k ha l"k ormanl"k alan yok olmu<tur (Tüfekçiolu ve Ark. 1995). Hava Kalitesinin Korunmas" Yönetmeliinde belirlenen s"n"r deerler çerçevesinde hedef K"< Sezonu S"n"r Deerleri esas al"narak kirlilik derecelerine göre yap"lan s"n"fland"rmada Artvin li Üçüncü Derece Kirli ller kapsam"nda deerlendirilmektedir. ldeki ba<l"ca kirlilik faktörleri <unlard"r: (1) Barajlar ve yol yap"m" nedeniyle olu<an toz kirlilii, (2) Kalitesiz yak"t tüketimi ve yanl"< yakma, (3) Sanayiden gelen kirlilik, (4) Trafikten gelen kirlilik, (5) Nüfus art"<" ve düzensiz kentle<me sorunlar", (6) Düzensiz kat" at"k deponi alanlar" ve çöplerin yak"lmas"ndan kaynaklanan kirlilik (7) Zirai ilaçlamalar. Kentlerde ye<il alan standard" Avrupa da ki<i ba<"na 30 m 2, Türkiye de ortalama 15 m 2 olarak kabul edilmi<tir. Artvin Merkezde bu rakam 10 m 2 olarak bildirilmi<tir. n<aatlarda yal"t"m azl"" nedeniyle "s"nmada fazla yak"t tüketimi, tar"m ilaçlar" ve yapay gübrelerin kullan"m", kat" at"k deponi alanlar"n"n düzensizlii, çöp ve lastik yak"lmas" gibi durumlar da hava kirliliinde etkisi olan faktörlerdir. Hava kirliliinin önlenebilmesi amac"yla; yakma sistemlerinin denetlenmesi, yak"t kalitesinin iyile<tirilmesi, trafik ak"<"n"n iyi planlanmas" ve çevre yollara kayd"r"lmas", yeni yap"la<mada ana caddelerin hakim rüzgar yönüne paralel yap"lmas", büyük ve küçük sanayi tesislerinin kent d"<"na, verimsiz arazi üzerine ve hakim rüzgar yönü de dikkate al"narak ta- <"nmas", kirleticilerin atmosfere kar"<madan bacalarda ve egzozlarda filtrelerle tutulmas", ye<il alanlar"n art"r"lmas", sanayi tesislerinde baca gaz" temizleme üniteleri kurulmas" al"nabilecek ba<l"ca önlemlerdir (Dim<ek,1998). l Mahalli Çevre Kurulu 17/11/2003 tarihli 8 No lu Karar"nda y"l" k"< sezonunda ilimiz s"n"rlar" dahilinde uygulanacak temiz hava program"n" yeniden düzenlenmi< olup a<a"daki kararlar" al"nm"<t"r ve Karar 2 Ocak 2004 tarih ve say"l" Resmi Gazetede yay"nlanm"<t"r. Bu karara göre; 1- Sanayi amaçl4 kullan4lacak yak4tlarda; a-) limiz s"n"rlar" dahilinde petrokok yak"t"n"n kullan"lmas", sat"lmas" ve depolanmas"n"n yasaklanmas"na, (Çevre ve Orman Bakanl"" taraf"ndan Petrol koku tahsis edilen kireç fabrikalar" hariç) b-) thal kömürlerde; 1-Uçucu Madde Miktar" :En çok % 36 (+1) 2-Kalori Miktar" :En az 6000 (-500) kcal/kg 3-Kükürt Miktar" (Kuru Bazda) :En çok % 1 (+0,1) 4-Kömür Ebad" :En çok 50 mm 51

55 5-Toplam Nem :%10 + (%1 Tolerans) c-) Yerli kömürlerde; 1-Kalori Miktar" :En az 3000 (-200) Kcal/kg 2-Kükürt Miktar" (Kuru Bazda) :En çok %1,65 3-Kömür Ebad" :18-200mm (+%10,-%10 Tolerans) d-) 6 nolu fuel-oil'in 2001/22 say"l" genelge dorultusunda çay fabrikalar"nda yaz sezonunda kullan"lmas"na, ilçe merkezlerinde kalan sanayi tesislerinde k"< sezonunda kullan"lmamas"na, 2- Is4nma(teshin) amaçl4 kullan4lacak yak4tlarda; a-)limiz s"n"rlar" dahilinde petrokok yak"t"n"n kullan"lmas", sat"lmas" ve depolanmas"n"n yasaklanmas"na, b-)thal kömürlerde; 1-Kükürt (Kuru Bazda) :%0.9 (max) 2-Alt Is"l Deer (orijinalde) :6200 kcal/kg (min) 3-Uçucu Madde (Kuru Bazda) :%10-28 (+2,-2 Tolerans) 4-Toplam Nem (orjinalde) : % 10 (max) 5-Kül (Kuru Bazda) : %14 (max) (+%1 Tolerans) 6-Boyut : mm (18mm alt" ve 150mm üstü için max %10 tolerans) Yukar"da belirtilen "s"nma amaçl" ithal edilecek kömürlerde aranan özellikler ile ilgili uygulama 1 eylül 2003 tarihinden itibaren ba<lam"<t"r. Ancak, daha önce al"nm"< olan Kontrol Belgeleri kapsam"nda ithal edilen ve edilecek olan "s"nma amaçl" kömürlerin k"< döneminde kullan"lmas" Çevre ve Orman Bakanl""nca uygun görülmektedir. c-)briket kömürlerde; TS Kömür Briketi - Is"nmada kullan"lan Standard"n" salamas" gerekmektedir. d-)yerli Kömürlerde; 1-Alt Is"l deer : 3000(-200) Kcal en az 2-Yanar Kükürt :%1.65 max 3-Boyut :18-200mm (18mm alt" max %10 tolerans, 200mm üstü %10 tolerans) Kalorifik Deerlerin önerilen s"n"rlardan daha yüksek olmas" halinde yanar kükürt oranlar"; en az 3000 Kcal/kg olmas" durumunda daha üst kalori için her 1000 Kcal/kg ba<"na %0,55 deerini geçmeyecektir. e-)s4v4 Yak4tlarda; 1-S"v" yak"t olarak 6 nolu fuel-oil in kullan"lmamas", özel kalorifer yak"t" olarak Tüpra< taraf"ndan üretilen %1,5 kükürt içeren Tüpra< 615 kalorifer yak"t"n"n kullan"lmas"na, 2-6 nolu fuel-oil in "s"nma amaçl" kullan"m"n"n önlenmesi için l Çevre ve Orman Müdürlüü, Artvin Belediyesi, l Sal"k Müdürlüü ve l Sanayi ve Ticaret Müdürlüü elemanlar"ndan olu<turulacak komisyon taraf"ndan gerekli denetimlerin yap"lmas", site sahiplerinin alm"< olduklar" yak"t"n kalorifer yak"t" olduu ile kimden al"nd""na dair irsaliye ve faturan"n denetim elemanlar"na ibraz edilmesine, f-) 1- D"< ortam s"cakl"" gece ve gündüz 15 ºC nin üzerinde olduu günlerde kalorifer ve sobalar"n yak"lmamas"na, 2-Kalorifer ve sobalar"n i<yerinde bina iç ortam s"cakl"" 18 ºC, konutlarda ise 20 ºC den yukar" olmayacak <ekilde yak"lmas"na, 3-Hastaneler, yat"l" ve gündüzlü okullar, örenci yurtlar", ya<l"lar ve güçsüzler yurtlar", 52

56 kre<ler, terminaller ve kolluk binalar", kalorifer ve sobalar"n"n iç ortam s"cakl"" 20 ºC den yukar" olmayacak <ekilde devaml" olarak ancak hava kirliliine neden olmayacak <ekilde yak"lmas"na, 4-Ana bayiler getirdikleri her cins kömürün Çevre ve Orman Bakanl"" Referans Laboratuar", KTÜ., Atatürk Ünv., MTA vb. yerlerde yap"lm"< analiz raporlar"n"n Çevre ve Orman Bakanl""n"n ilgili teblilerine ve l Mahalli Çevre Kurulu Kararlar"na uygunluu tespit edildikten sonra sat"<a sunulmas"na, 5-Kömür sat"c"lar"n"n her cins kömürün analiz raporunu ve nereden temin edildiine dair belgenin denetim elemanlar"n"n ve vatanda<lar"n görebilecei uygun bir yere asmas"na, 6-Kurum, Kurulu<, i<letme ve sitelerdeki ate<çilerin ate<çi belgesi olmadan çal"<t"r"lmamas" ve bu konuda Artvin Belediyesi, l sal"k Müdürlüü ve l Çevre ve Orman Müdürlüü elemanlar"nca denetimlerin yap"lmas"na, 7-Tüm resmi kurum ve kurulu<lar "s"nma amaçl" yak"t sat"n alma ihale <artnamelerinde y"l" k"< dönemi için yak"tlarla ilgili en son l Mahalli Çevre Kurulu Karar"n"n göz önünde bulundurulmas"na, 8-Hava kirlilii ile ilgili olarak l Mahalli Çevre Kurulu Karar"n"n kamuoyuna ve vatanda<lara duyurulmas"na, g-)denetimler esnas"nda aksi durum tespit edildiinde 2872 say"l" Çevre Kanunu nun ilgili hükümlerinin uygulanmas"na, Yukar"daki parametrelerden herhangi birinin belirtilen deere ula<mas" halinde uyar" kademeleri plan"n"n uygulanmas"na, 4-) 1. Kademe uyar4 plan4 ve önlemler: 24 saat ortalamas" gr/m3 olarak SO2 700 ve Duman 400 ise genel tedbirlere ek olarak; a)kalorifer ve sobalar"n saat , öle aras"da yak"lmas"na, b)tatil günlerinde (Hastaneler, Yat"l" Okullar, Örenci Yurtlar", Huzur Evi, Terminal, Güvenlik Kuvvetleri v.b. hariç ) tüm kamu bina ve tesisler ile özel i< hanlar"nda kalorifer ve sobalar yak"lmamas"na, 5-) 2. Kademe uyar4 plan4 ve önlemler: 24 saat ortalamas" gr/m3 olarak SO ve Duman 600 ise genel tedbirler ve 1. kademedeki önlemlere ek olarak; a) s"n"f gayri s"hhi müesseseler youn duman emisyonlar" % 50 dü<ürecek <ekilde çal"<malar"n" ayarlamas"na, b)kalorifer ve sobalar günde yaln"z iki defa toplam 6 saati geçmemek üzere 3 er saat yak"lmas"na, tamamen söndürülmesi teknik bak"mdan mahsurlu görülen kalorifer ocaklar" yine en az düzeyde yak"lmas"na. Tablo 23. Uyar" kademeleri ve kirlilik dereceleri S02(gr/m 3 ) Duman(gr/m 3 ) 1.Kademe Kademe Kademe Kademe Not: Nisbi nem miktarnn % 90 n üstüne çkmas halinde, yukardaki bütün de/erler % 10 eksi/iyle uygulanacaktr. 6-) 3. Kademe uyar4 plan4 ve önlemler: 24 saat ortalamas" gr/m3 olarak SO ve Duman 800 ise genel tedbirler ile 1. 53

57 ve 2. kademedeki önlemlere ek olarak ; a)haftan"n çift say"l" günlerinde plakas"n"n son rakam" çift, tek say"l" günlerde son rakam" tek olan özel binek otolar"n"n trafie ç"kmas"na, b)lk ve Orta dereceli okullar tatil edilmesine, c)kalorifer ve sobalar günde bir defa 3 er saat süre ile yak"lmas"na, 7-) 4. Kademe uyar4 plan4 ve önlemler: 24 saat ortalamas" gr/m3 olarak SO ve Duman 1000 ise genel tedbirler ile 1., 2., ve 3. kademedeki önlemlere ek olarak ; a) Tüm okul, resmi daire ve i<yerlerinin tatil edilmesine, b) Resmi makam otolar", askeri, emniyet, itfaiye arabalar", zaruri ihtiyaç maddeleri ta<"yan araçlar, ambulans ve taksiler hariç olmak üzere tüm motorlu araçlar"n trafikten men edilmesine, c) Zorunlu ihtiyaç maddeleri üreten ve halk sal""yla direkt ilgisi bulunan i<yeri d"<"ndaki tüm 1., 2. ve 3. s"n"f gayri s"hhi müesseselerin tatil edilmesine, d) Kalorifer ve sobalar tamamen söndürülecektir, Hastane ve benzeri halk sal""yla ilgili kurumlar kendi bünyelerinde gerekli önlemleri alacak, elektrikli "s"nma cihazlar"n" ihtiyaçlar"na göre kullanmas"na, e) Tüm özel ve kamu hastaneleri ile dier tedavi kurumlar"nda Ba<tabiplerce ihtiyac" kar<"layacak <ekilde yatak, dumandan ileri gelebilecek rahats"zl"klar"n tedavisi için gereken ilaç ve malzemeler haz"r bulundurulmas"na, f) Artvin Belediyesi s"n"rlar" içinde özel ve resmi tüm ambulanslar derhal l Sal"k Müdürlüü emrine verilmesine, g) Zorunlu olmad"kça bina pencerelerinin aç"lmamas"na Su Kirlili'i Artvin de su kirliliine dönük tek ölçüm DS taraf"ndan Çoruh nehrinde yap"lan sediment ölçümleridir. Bunun d"<"nda herhangi bir parametre ölçümü yoktur. Su kirlilii yönetmeliine göre ölçülmesi gereken 45 e yak"n (fiziksel, organik, inorganik ve bakteriyolojik) parametre vard"r. l de su kirliliine neden olan önemli bir etken Murgul ilçesindeki Karadeniz Bak"r <letmeleri Kurulu<unun Murgul Çay"na verdii at"klard"r. Burada bak"r aç"k kesme yöntemiyle ç"kar"lmakta ve minerallerin y"kanmas" için kullan"lan su ar"t"lmadan, dorudan Murgul Çay" na bo<alt"lmaktad"r. Yine ilde erozyonun fazla olmas" sularda kirlilik yaratmaktad"r. l de k"rsal alanda içme suyu olarak kullan"lan sular"n bir k"sm" youn tar"m"n yap"ld"" alanlardan gelmekte ve bu sulara zaman zaman evsel at"k sular ile doal ve suni gübrelerin toprakta y"kanmas"ndan olu<an sular kar"<abilmekte ve insan sal""n" tehdit etmektedir. Yine k"rsal alanlarda yeralt" suyu temiz içme suyu kaynaklar"ndan biri olarak dü<ünülmekte ve geleneksel olarak bu kaynaklar, yerle<im alanlar"ndaki küçük ölçekli su sistemlerinde kullan"lmaktad"r. Ancak yerüstü su kaynaklar", memba alanlar"ndaki nüfus art"<" ve kentle<me nedeniyle giderek kirlenirken, ne yaz"k ki bu kaynaklar"n kalitesi düzenli olarak izlenmemektedir. Evsel ve endüstriyel at"k sular"n yer alt" suyuna kar"<mas" kirlenmenin ba<l"ca nedenlerinden biridir. Yer alt" sular"nda tespit edilen deterjan at"klar" bunun en iyi göstergesidir (DOKAP, 2000) Toprak Kirlili'i nsan etkinlikleri sonucu topra"n bile<imine, toprak verimini dü<ürecek ve yeti<en 54

58 veya yeti<tirilen bitkilerin ve bu bitkilerle beslenen dier canl"lar"n sal""na zarar verecek maddelerin kar"<m"< olmas" durumuna, toprak kirlili/i denilmektedir. Topra" kirleten ba<l"ca kaynaklar a<"r" ve bilinçsiz gübreleme, a<"r" ve bilinçsiz bitki ilaçlamas", kirli sularla sulama, a<"r" ve zamans"z sulama, hava kirlilii ve özellikle asit yamurlar"n"n etkisi, s"v" ve kat" evsel at"klarla sanayi at"klar"n"n düzensiz depolanmas", sel ve ta<k"nlarla topra"n üzerinin kirletici tortularla ve molozla örtülmesi, rüzgar etkinlii ile topra"n kumla ve toksik maddelerle örtülmesi, an"z yakma <eklinde s"ralanabilir. Toprak konusundaki önemli bir çevre sorunu da tar"m topraklar"n"n tar"m d"<" amaçla, özellikle geri dönü<ü olmayan yap"la<ma amac"yla kullan"lmas"d"r. Beslenmenin temel kayna"n" seçeneksiz toprak olu<turduundan ve tüm dünyada olduu gibi, ülkemizde de toprak kayna" s"n"rl" olduundan; bu uygulama insano/lunun günlük ve ksa vadeli çkarlar u/runa ileyebilece/i en büyük çevre suçu olarak kar<"m"za ç"kmaktad"r. Günümüz Türkiye sinde tar"m topraklar" ba<l"ca konut, sanayi ve turistik tesis alanlar"; karayollar", demiryollar", havaalanlar" ve benzer kamusal alt yap"larda tar"m d"<" amaçlarla kullan"lmaktad"r (TÇV, 1998). Ülkede 4 milyon dekarl"k tar"m arazisinin hektarl"k k"sm" son on y"lda yap"la<ma ve turizm yap"la<mas" nedeniyle betonla<t"r"larak yok edilmi<tir. Ayr"ca, tar"ma elveri<li olmas"na kar<"n I. s"n"f hektarl"k arazi de kullan"lamaz hale getirilmi<tir (Tatar, 2003). Oysa, Türkiye tar"m topraklar" aç"s"ndan san"ld"" kadar zengin bir ülke deildir ve dünyada toprak rezervi kalmam"< 19 ülkeden birisidir. Verimli say"lan I. ve II. s"n"f tar"m alanlar" toplam tar"m topraklar"n"n ancak 1/7'si kadard"r. Artvin ilinde gübre kullan"m", ilaçlama gibi toprak kirletici etkenler bulunmaktad"r. Ancak kimyasal anlamda toprak kirlilii konusunda bir ara<t"rma yap"lmam"<, envanter haz"rlanmam"<t"r. Sadece Murgul Bak"r Fabrikas"n"n bacas"ndan ç"kan gazlar"n yöredeki topraklarda sebep olduu asitle<meye dönük ara<t"rmalar mevcuttur. Bunlar Kalay ve Ark. (1995) ve Günay (1969) dur. Geçmi<te, Murgul Karadeniz Bak"r Fabrikas"n"n bacas"ndan ç"kan SO 2 gaz" yöredeki topraklar"n asitle<mesine neden olmu<tur (Kalay ve Ark., 1995). Ancak daha sonra izabe tesisinin kapat"lmas" ile bu problem azalm"< ve ekosistem kendini yenilemeye ba<lam"<t"r. Topra"n tamamen ta<"nd"" baz" alanlarda anakaya ortaya ç"km"<t"r. Bu alanlara yeniden orman örtüsünün gelebilmesi yüzy"llar sonra olabilecektir. l de 1999 ve 2001 y"llar"nda kullan"lan kimyasal gübre çe<itleri, miktarlar" Tablo 25 te verilmi<tir. Çayl"k alanlarda %21 azotlu amonyum sülfat gübresi kullan"m" sonucu toprak asitle<mi< bir çok meyve aac" kurumaya ba<lam"<, çayda verim dü<mü<tür. Gübreler bir uygulamada verilmekte bu da topraktan y"kanmay" h"zland"rmakta ve sularda nitrat kirlenmesine sebep olmaktad"r. Son y"llarda geli<mi< ülkelerde bu soruna çare olarak dere kenar" bitki ku<aklar"n"n olu<turulmas" özendirilmeye çal"<"lmaktad"r (Schultz ve Ark., 1995; Tüfekçiolu ve Ark. 1999). Bu ku<aklar tar"m alanlar"ndan y"kanarak taban suyuna oradan da derelere kar"<an azot miktar"n" % oran"nda engellemektedir (Tüfekçiolu, 2000). ABD de dere kenar"ndaki arazilerin m lik dere kenar" k"s"mlar" kiralanarak dere kenar" bitki ku<aklar" olu<turulmaktad"r. Schultz ve Arkada<lar"n"n (2004) geli<tirdii bir dere kenar" bitki ku<a" modeli Ek 1 de görülmektedir. 55

59 Tablo 24: 1999/2001 Y"llar" aras"nda l s"n"rlar" içinde kullan"lmakta olan zirai mücadele ilaçlar"n"n y"ll"k tüketimi (Ton). Y"l Zirai Mücadele lac"n"n Grup Ad" nsekdisitler Kullan"lan Miktar (Ton) 6.2 Kullan"ld"" Alan (ha) ha adet a/aç Herbisitler Fungisitler Rodentisitler Nematositler ha ha adet a/aç 400 ha Kaynak: Tarm l Müdürlü/ü Tablo /2001 Y"llar" aras"nda l s"n"rlar" içinde kullan"lmakta olan ticari gübre cinslerinin y"ll"k tüketim miktarlar"(ton ) Y"l Ticari Gübre Cinsinin Ad" Kullan"lan Miktar (Ton) 1999 % 21 N %17 P %50 K Kullan"ld"" Alan (ha) %21 N % 17 P205 % 50 K % 21 N %17 P2O5 % 50 K Kaynak:Tarm il Müdürlü/ü At4klar Kat Atklar nsanlar"n biyolojik, sosyal ve ekonomik etkinlikleri sonucunda i<e yaramaz hale gelen, ak"c" olacak kadar s"v" içermeyen ve düzenli olarak bertaraf edilmesi gereken her türlü madde ve malzeme kat atk olarak tan"mlanmaktad"r. Ev, sokak, park, okul ve hastane gibi yerlerden toplanan süprüntü ve çöpler; ticari, tar"msal ve endüstriyel etkinlikler sonucu ortaya ç"kan kat" art"k ve at"klar ile su ve at"k su ar"t"m tesislerinde üretilen çamurlar bu tan"ma dahildir (TÇV, 1998 ve 1999). Türkiye'de yerle<im yerlerinin çok büyük bir çounluunda kat" at"klar ilgili yönetmelikte belirtilen yollarla, düzenli olarak depolanmamakta ve bertaraf edilmemektedir. Bu nedenle, düzensiz olarak doaya verilen kat" at"klar birçok çevre sorununu da 56

60 beraberinde getirmektedir. Artvin'de kat" at"k deponi alanlar"n"n hepsi düzensiz niteliktedir; hiç birinin yer seçiminde yönetmelikte öngörülen jeolojik, topograf"k, hidrolojik ve meteorolojik kriterler dikkate al"nmam"<t"r. Çou yerde de kat" at"k deponi alanlar"n"n yerle<im merkezlerine uzakl"klar" olmas" gerekenden daha k"sad"r. Kat" at"klar"n kayna"nda ayr"lmas", deerlendirilmesi ve geri kazan"lmas" gibi çal"<malar da bulunmamaktad"r. T"bbi at"klarla sanayi at"klar" da genel olarak evsel at"klarla birlikte depolanmaktad"r y"l" l Çevre Sorunlar" ve Öncelikleri Envanterine göre limiz Merkez ve lçe belediyelerinde y"ll"k kat" at"k miktarlar" Tablo 26 de verilmi<tir. Tablo 26. l de üretilen kat" at"klar"n bertaraf yöntemleri ve miktarlar" BERTARAF YÖNTEM MKTARI (TON/GÜN) YÜZDES(%) DENZ DOLGU ALANINA DÖKEREK 25 33,3 YAKILARAK ARAZYE GÖMEREK DEREYE DÖKEREK 5 6,7 TOPLAM Dou Karadeniz Bölgesi Kat" At"klar" için 1990 y"l"nda yap"lan çal"<mada evsel at"klar"n muhtevas"n"n a"rl"k olarak da"l"m" (%) olarak a<a"da verilmi<tir: Organik Madde Ka"t Karton Plastik Cam Metal Kül Dier S4v4 At4klar Nüfus ve sanayi younluu, altyap" yetersizlii, özellikle ar"tma tesisi konusundaki büyük yetersizlikler, düzensiz kentle<me, kat" at"klar"n düzensiz depolanmas", hava kirlii, tar"msal gübreleme ve ilaçlama hem yüzey sular"nda, hem de yer alt" suyu rezervlerinde kirlilik yaratmaktad"r. Bilindii üzere k"ta içi yüzeysel sular kirlilik durumu aç"s"ndan (1) yüksek kaliteli, (II) az kirlenmi<, (III) kirlenmi< ve (IV) çok kirlenmi< su olarak dört kalite s"n"f"na ayr"lmaktad"r. Sularda en büyük kirletici kaynak, ar"t"lmadan al"c" ortama verilen evsel ve endüstriyel at"k s"v"lard"r. Türkiye genelinde at"k sular"n ar"t"lmas" konusunda at"lan ad"mlar henüz son derecede yetersizdir. Herhangi bir amaçla insanlar taraf"ndan kullan"ld"ktan sonra bile<iminde dei<iklik meydana gelmi< olan ve al"c" ortama b"rak"lan sular atk su olarak tan"mlanmaktad"r. Türkiye genelinde olduu gibi Artvin ilinde de at"k sular için al"c" ortam olarak çounlukla akarsular ve dereler kullan"lmakta; bu yolla da kirlilik yükü artm"< olan akarsular yüklerini döküldükleri denize ya da göle ta<"maktad"rlar. Çoruh Havzas" boyunca yap"lmakta olan barajlar"n tamamlan"p su tutmaya ba<lamas" sonucu bu havzada bulunan yerle<im alanlar"n"n olu<turduu kat" ve s"v" at"klar"n daha büyük sorunlar olu<turaca" a<ikard"r. 57

61 Tablo 27. lde üretilen kat" at"klar"n ilçelere göre miktar ve içerik da"l"mlar", hizmeti yürüten personel durumlar" ve uygulanan yok etme metodu. Belediyenin Ad"* ARTVN (MERKEZ) MURGUL AVAT ARDANUÇ HOPA ARHAV YUSUFEL BORÇKA KILIÇKAY A BELDE BLD. KEMALPA A BELDE BLD. DAMAR BELDE BLD MEYDANCI K BELDE BLD. TOPLAM Nüfus Ki<i Ba<"na Üretilen Kat" At"k Miktar"(Kg/Gün) Toplanan Kat" At"k Miktar" (Ton/Gün ; Ton/Y"l) At"k Kompozisyonu(%)(Organik, Ka"t, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.) Mevcut Bertaraf Yöntemi Yaz ,65 1,5 K"< ,83 1 Yaz 15 ton/gün ,6 K"< 10 ton/gün ,9 Organik%70 dier%30 Düzensiz Depolama X X X X x X X x Düzenli Depolama Kompost Yakma x X x x Dier X At"k Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor(Toplama, Ta<"ma, Bertaraf) Hangi At"klar Toplan"yor Belediye x X X X x X x x X X x x Özel Evsel X X X X x X X x X X X x Endüstriyel X X X X T"bbi X x X x X X Dier X X X x Ambalaj At"klar" çin Kaynakta ayr" Toplama Yap"l"yor mu? EVET HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR Yap"l"yorsa Hangi At"k Türleri çin Yap"l"yor KAYIT At"k Hizmetleri çin Araç ve Ekipman Durumu (Adet, Cins, Kapasite vs.) At"k Hizmetleri çin Eleman Durumu (Say" ve Görev) 4 KAMYON 1adet çöp konteyn"r arac" 5ton 8 yükleyici 4 <oför- 10 temizlik i<çisi 1 <oför, 3 i<çi çöp arac" 2,5 ton 1 adet çöp kamyonu 2 adet çöp kamyon u 2 adet çöp kamyonu (toplam 10ton) 1 adet çöp kamyonu, traktör 8 5 i<çi 6 ki<i 14 ki<i 1 Zab"ta, 10 i<çi 2 kamyon 2 adet traktör (3+2=5TON) 1 adet çöp kamyonu 4ton 1 adet çöp kamyonu 2 i<çi, 1<öför 2 <oför-i<çi 2 temizlik i<çisi 1 <oför, 1i<çi 1 adet çöp kamyonu 3 temizlik i<çisi 58

62 Tablo 28. l s"n"rlar" içerisinde kirlilie maruz kalm"< su kaynaklar"n"n adlar" ve kirlenme nedenleri Kirlenme Nedenleri Su Kayna" Evsel S"v" At"klar Evsel Kat" At"klar Sanayi At"klar" Zirai Faaliyetler Denizcilik Çoruh Nehri ve Kollar" x x x - - x Murgul Deresi - - x Dav<at Mansurat Deresi - - x Yusufeli Barhal Çay" x x x x - - Arhavi Ortacalar Deresi x x x - - x Ardanuç Deresi x x x - - x Borçka Otinga Deresi x x x x - x Borçka Kameni Deresi x x x x - x Çoruh Nehri (Artvin) x x x x - x Barhal Çay" (Yusufeli) x x x x - x Tortum Çay"(K"nal" Çam Köyü) x x x x - x Oltu Çay"(<han Köyü) x x x x - x Meydanc"k Çay" (Dav<at) x x - x - x Dokumac"lar Deresi (Yusufeli) x x - x - x Dar"ca Deresi(Yusufeli) x x - x - x Esenkaya Deresi (Yusufeli) x x - x - x Erenköy Deresi(Yusufeli) x x - x - x Maden Deresi (Artvin) x x - x - x Narl"k Deresi(Yusufeli) x x - x - x Berta Deresi(Artvin) x x - x - x Deviskel Deresi (Borçka) x x - x - x Bal"kl" Deresi(Hopa) x x - x - x Karaosmaniye Deresi(Hopa) x x - x - x Halva<i Deresi(Hopa) x x - x - X Ye<ilce Deresi (Kemalpa<a) x x - x - X Kaynak: Tarm l Müdürlü/ü ve Çoruh Projeleri XXVI. Bölge Müdürlü/ü Dier Tablo 29. limiz merkez ve ilçelerinde olu<an evsel at"k sular"n nüfusa göre kirlilik yükleri lçeler Nüfus Biyolojik Oksijen htiyac"(kg/gün) Kimyasal Oksijen htiyac"(kg /gün ) Ask"da Kat" Madde (kg /gün ) Merkez Ardanuç Arhavi Borçka Hopa Murgul Dav<at Yusufeli TOPLAM * Atksu Miktar Kii bana 150 lt/gün. olarak alnmtr. * Belde Belediyeler ba/l olduklar yerleim yerleri kapsam dahilinde de/erlendirilmitir. * Artma tesisi olmayan yerleim yerleri evsel atk sularnn kirlilik yükü hesaplamalarnda ller Bankas verileri esas alnarak yaplmtr (BO5=220, KO=500, askda kat madde=720 mg/lt). 59

63 Tablo 30. lçelere göre y"ll"k içme suyu tüketim miktarlar" (Ton/y"l) Y"llar Murgul Arhavi Merkez Ardanuç Yusufeli Dav<at Hopa Borçka Kemalpa<a K"l"çkaya Not: Meydanck Belde Belediyesinde içme suyu ebekesi olmad/ bildirilmitir. Yusufeli, 7avat, Hopa ve Borçka Belediyelerinden veri elde edilememitir Gaz At4klar Gaz at"klar "s"nma, endüstriyel üretim, ula<"m gibi insan etkinlikleri sonucunda atmosfere kar"<an ve atmosferin bile<imini canl"lar"n sal""na zarar verecek yönde dei<tiren at"klard"r. Bunlar"n ba<"nda konut ve i<yeri olarak kullan"lan binalar"n bacalar" ile fabrika bacalar"ndan ve motorlu ta<"t araçlar"n"n egzozlar"ndan ç"kan gazlar gelmektedir. Normal ya<amdan kaynaklanan bu gaz at"klara, orman yang"nlar", an"z yakma gibi olaylardan ç"kan gazlar da zaman zaman eklenmektedir. Tablo 31. l deki toplam ve emisyon pulu alan araç say"s" Y"l Toplam Araç Say"s" Emisyon Pulu Alan Araç Say"s" Toplam

64 Tablo 32. limizde trafie kay"tl" motorlu ta<"t araçlar"n"n cins ve say"lar" Arac"n Cinsi Araç Say"s" Eksoz Ölçümü Yapt"ran Araç Say"s" N.benzin Otomobil 6564 Minibüs 1251 Otobüs 188 Kamyon 2277 Traktör 463 Kamyonet 2361 Motosiklet 228 Dier 486 Toplam * Katalitik konvertör ve kurunsuz benzin kullanan araç says Yararlanlan Kaynaklar : 1-Emniyet Müdürlü/ü Kullan"lan Akaryak"t Miktar" ( ton, m 3 ) S.Benzin K.Ben-zin Mazot LPG Kat.Konv. ve Kur<. Benz. Kul.Araç Say.* Bölüm 3.5.2'de hava kirlilii bölümünde sunulan bilgiler bu konuyu da içine ald""ndan, burada ayn" bilgilerin tekrar edilmesi gerekli görülmemi<tir Tbbi Atklar Sal"k alan"nda tan", tedavi ve eitim hizmeti veren büyük küçük bütün kurulu<lar"n bu hizmetleri ile dorudan balant"l" at"klar" genel anlamda t"bbi at"k olarak adland"r"l"r. Sal"k hizmeti veren kurulu<lar d"<"nda, konutlarda kullan"lan ilaçlar"n art"klar" da t"bbi at"kt"r. Enfekte ve tehlikeli t"bbi at"klar"n, evsel nitelikli at"klarla birlikte deil ayr" toplan"p, ayr" depolanmas" veya ayr" bertaraf edilmesi Tbbi Atklarn Kontrolü Yönetmeli/inin gereidir y"l" l Çevre Sorunlar" Envanterindeki bilgilere göre Artvin li t"bbi at"k miktarlar" ve bertaraf yöntemleri a<a"da verilmi<tir. Tablo 33. Artvin li t"bbi at"k envanteri lçe Ad" Toplam At"k (Ton/y"l) Ne Dekilde Bertaraf Edildii Merkez Hopa Dav<at Yusufeli Ardanuç Murgul Borçka Arhavi Kurum kendi bertaraf ediyor. Belediye bertaraf ediyor. Kurum kendi bertaraf ediyor. Kurum kendi bertaraf ediyor. Kurum kendi bertaraf ediyor. Belediye bertaraf ediyor. Belediye bertaraf ediyor. Belediye bertaraf ediyor Tehlikeli At4klar Tehlikeli at"klar miktar" az, fakat çevre ve canl"lar için tahrip gücü fazla olan zehirli, kat" veya s"v" kimyasal madde at"klar"d"r. Bu at"klar"n yönetimi ile ilgili olarak tarihinde Tehlikeli Atklarn Kontrolü Yönetmeli/i ç"kar"lm"<t"r. Artvin'de tehlikeli at"klar konusunda da envanter çal"<mas" bulunmamaktad"r. Artvin l Çevre Sorunlar ve Öncelikleri Envanteri 2002 ye göre ankete verilen yan"tlarda tehlikeli at"klar"n miktar" ve özellikleri hakk"nda bilgi bulunmamakta; var olan 61

65 tehlikeli at"klar"n da evsel at"klarla birlikte topland"" ve birlikte düzensiz olarak depoland"" belirtilmektedir Gürültü Kirlili'i nsan sal"" ve konforu için zararl" olan ve istenmeyen seslere gürültü; bir ortamda gürültü bulunmas" durumuna da gürültü kirlili/i ya da ses kirlili/i ad" verilmektedir. Gürültü ya<am" olumsuz yönde etkileyen, çal"<ma verimini dü<üren, belli bir düzeyi a<t"" ve süreklilik kazand"" takdirde insan"n fizyolojik ve psikolojik yap"s"n" tahrip eden özellikleriyle, çevre sorunlar"ndan biri olarak kabul edilmektedir (TÇV, 2000). Gürültü kaynaklar" yap" içi (iç mekan) ve yap" d"<" (d"< mekan) kaynaklar olmak üzere iki grupta toplanmaktad"r. Her iki grupta da çok çe<itli gürültü kaynaklar" vard"r. Gürültü yükseklii ölçümünde birim olarak desibel (db) kullan"lmaktad"r db seviyesindeki gürültü insanlarda sinirlilik, ba< dönmesi ve çal"<maya kar<" isteksizlik yaratmakta; db seviyesindeki gürültülerde bu olumsuz etkiler artmakta, db seviyesindeki gürültüde ise i<itme bozukluklar" ba< göstermektedir. Artvin'de iç mekan gürültüleri konusunda olduu gibi, d"< mekan gürültüleri konusunda da ölçümler yap"larak envanterler haz"rlanmam"<t"r. Müzik yay"n" yapan elence yerlerine de Gürültü Ölçme ve zleme Monitörü takt"r"lmas" için l Mahalli Çevre Kurulunda Karar al"nm"<t"r Görüntü Kirlili'i Kentlerde ya<ayan insanlar için ya<ad"klar" ve çal"<t"klar" kapal" mekanlar d"<"nda, kent içi görünümün hijyenik ve estetik duygulara olumlu yan"t verecek nitelikte olmamas" durumunu görüntü kirli/i olarak tan"mlayabiliriz. Asl"nda görüntü kirlilii elbette sadece kentlere özgü deildir. K"rsal yerle<im alanlar" için de söz konusu olabilir. Görüntü kirlilii ba<l"ca a<a"da s"ralanm"< durumlardan kaynaklanabilir: Cadde ve sokaklarla, ye<il alanlardaki düzensizlikler ve kirlilikler, Caddelerde, sokaklarda ve kald"r"mlarda park etmi< ta<"t araçlar" younluu ve düzensizlikleri, Binalar"n d"< cephelerinin kirlilii, bak"ms"zl"" ve uyumsuz renklerle boyanm"< olmas", <yeri tabelalar"n"n çokluu ve renk, boyut, içerik ve yerle<tirilme biçimlerindeki uyumsuzluklar ve düzensizlikler, Dehir içi toplu ta<"t araç duraklar"ndaki yap"lanmalar"n estetik yetersizlikleri ve bak"ms"zl"klar", Telefon ve elektrik kablo a"n"n yeralt"na al"nmam"< ve yerüstünde düzensiz yerle<tirilmi< olmas", Genel olarak d"< mekandaki dier düzensizlikler, kirlilikler ve uyumsuzluklar, Düzensiz çöp depolama alanlar"n"n olu<turduu görüntü kirlilii, Y"k"lmaya yüz tutmu< tarihi eserler ve tarihi binalar"n olu<turduu görüntü kirlilii. Artvin ilinde yukar"da s"ralanan parametrelerden baz"lar"n"n var olduunu görmekteyiz. Ye<il alan ve park alan" yetersizlikleri, binalar"n d"< yüzlerindeki bak"ms"zl"klar ve renk uyumsuzluklar" genellikle kentin ortak görünüm özelliklerindendir. Bak"ms"z b"rak"lan eski binalar ve sokaklar"n üzerinde as"l" duran düzensiz telefon ve elektrik telleri istenmeyen görüntüler yaratmaktad"r Elektromanyetik Kirlilik 62

66 Elektronik aletlerin art"<", yerle<im yerlerinden veya yak"nlar"ndan geçen yüksek gerilim hatlar"n"n varl"" ve özellikle son y"llarda cep telefonlar" ile baz istasyonlar"n"n kullan"ma girmesi, çevre kalitesi alan"na yeni bir kavram daha getirmi<tir; Elektromanyetik kirlilik. Bu kavram, bir ortamda insan sal""na (ve dier canl"lara) zarar verecek ölçüde elektromanyetik radyasyon bulunmas" durumunu ifade etmektedir. Elektromanyetik kirlilik doal olarak elektromanyetik dalgalar yayan aletlerden ve tesislerden kaynaklanmaktad"r. Cep telefonlar" ve baz istasyonlar"n"n zararl" derecede elektromanyetik radyasyon yay"p yaymad"klar" konusu halen tart"<mal" bir konudur. Bu konuda ara<t"rma yapanlar cep telefonlar" ve baz istasyonlar"n"n kullan"m sürelerinin k"sa, etkileri hakk"nda bir sonuca varabilmek için deneyim birikiminin henüz yetersiz olduunu ileri sürmektedirler. Tablo 34. GSM <ebekeleri için verilen limit deerler Ülkeler Elektrik Alan (v/m) Güç Younluu(uW/cm3) 900 MHz 1800MHz 900 MHz 1800MHz Türkiye Avrupa Birlii Rusya talya y"l" önerilen 0,15 0,06 0,005 0,001 Kaynak: Sabuncu, Türkiye'de ve ba<ka baz" ülkelerde belirlenen elektromanyetik kirlilikte frekans güvenlik limitleri Tablo 4 de verilmi<tir. Cep telefonlar"nda, dolay"s"yla baz istasyonlar"nda kullan"lan ileti<im frekanslar" 900 Mhz (0,9 Ghz, dalga uzunluu 33,3 cm) ve Mhz (1,8 Ghz, dalga uzunluu 16,7 cm)'dir. Türkiye'de çal"<malar 900 Mhz ile ba<lam"<, sonra Mhz'e geçilmi<tir. Bu deerin ne ölçüde yüksek olduu konusunda bir kar<"la<t"rma yapabilmek için örnein mutfaklardaki mikrodalga f"r"nlar"nda kullan"lan dalga frekans"n"n Mhz (2.4 Ghz), dalga uzunluu 12.5 cm olduu belirtilebilir (Sabuncu, 2001). Kapal" mekanlarda bilgisayar, televizyon, mikrodalga f"r"n ve benzer cihazlardan kaynaklanan elektromanyetik kirlilik konusunda bir envanter bilgisi bulunmamaktad"r. Son y"llarda Artvin ilinde kurulan baz istasyonlar"n"n say"s" ve kurulduklar" yerler Tablo 5 de verilmi<tir. Bu istasyonlar"n çevrelerine etkilerini belirlemek amac"yla elektrik ve manyetik alan ölçüm çal"<malar" yap"lmam"<t"r ldeki Barajlardan ve Baraj n;aatlar4ndan Kaynaklanan Çevre Sorunlar4: Türkiye nin gelecei için önemli projeler demetini olu<turan Çoruh nehri ana kolu üzerinde, 10 adet baraj ve yan kollar üzerinde 21 adet baraj ve HES tesisleri in<aat" planlanm"< olup, toplam 31 adet tesisten 10.6 Milyar kwh/y"l enerji üretimi gerçekle<tirilecektir (Anonim, 2003). Bunlardan Artvin ili s"n"rlar" içinde 7 adet proje olup, mansaptan menbaya doru Muratl", Borçka, Deriner ve Yusufeli baraj" ve HES, Berta çay" kolu üzerinde ise Bayram ve Bal"k barajlar" yer almaktad"r. 63

67 Tablo y"l" itibariyle l deki baz istasyonlar" S4ra no Firma ad4 Adresi S4ra no 1 TURKCELL Murgul TRT vericisi Beendik Tepesi 21 2 TURKCELL Efkar Tepesi DAVDAT TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL Tepeköy RL stasyonu ARTVN 23 Çiftep"nar köyü ARTVN 24 Demirciler köyü kestanelik mevkii ARTVN 25 Ormanl" Köyü BORÇKA 26 Yeni yap"lan Artvin Dav<at yolu 27 Eski kale köyü DAVDAT 28 Çayaz" köyü DAVDAT 29 Çam Geçidi sahar Kocabey köyü Turn. Mev. DAVDAT 30 Hopa Merkez 31 Firma ad4 TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TURKCELL TELSM TELSM TELSM Adresi Yavuz köyü DAVDAT Kayadibi s"rt" Güne<li mah. Muratl" BORÇKA Demirkent TV Vericileri yan" Hastane cad. Dehir Mezarl"" ARTVN Aral"k TRT Vericileri üstü BORÇKA Belediye TV Vericileri yan" ARDANUÇ Camili Orman Gözetleme evi yan" BORÇKA Karada RL YUSUFEL Sarp cami HOPA Tepedüzü Köyü Kartallar mevkii TRT Vericileri yan" ARDANUÇ Liman mevkii Kemalpa<a HOPA Sarp TRT vericisi 32 AYCELL nönü cad. Dehir mezarl"" ARTVN AYCELL TV vericisi BORÇKA 33 nönü cad. Artvin Postanesi AYCELL Gökçe köy ARDANUÇ 34 TRT Vericileri yan" Turkcell Telsim aras" YUSUFEL P"narl" köyü Orta köy ARTVN 35 AYCELL MEYDANLAR MAH. Ovancatas" mevkii ARDANUÇ Naseni Mah. TV Kulesi Su Gören TV 36 AYCELL Petekköy Beendi mah. Bo< tepe stasyonu ARTVN mevkii MURGUL Çavu<lu Köyü HOPA 37 Hopasgene Tepesi Liman Mah. HOPA 38 Sultan Selim RL Binas" HOPA 39 Cefuka Tepesi Artvin Vericileri yan" BORÇKA AYCELL AYCELL AYCELL Efkar Tepesi Turkcell istasyonu yan" DAVDAT Liman köyü Nopezgene mevkii HOPA Tepeüstü mevki Dahin tepesi HOPA 40 AYCELL Arkaköy Belediye TV Vericileri BORÇKA Bu 7 adet baraj"n bitirilmesi sonucunda üretilecek olan enerji 6.3 Milyar kwh/y"l d"r. Bu da Çoruh havzas"nda üretilecek enerjinin % 64 ü, Türkiye de üretilen enerjinin ise % 5 dir. Çoruh nehrinin su toplama havzas"nda planlanan hidroelektrik santralleri tamamland""nda y"ll"k ortalama enerji üretiminin GWh/y"l (% 8.94) güvenilir enerji üretiminin ise 6141 GWh/y"l (% 7.85) olaca" hesaplanmaktad"r (Anonim, 2003). Barajlar"n in<as" vadinin bitki ve hayvan türleri, corafik yap"s" ve sosyo-kültürel özellikleri üzerine etkili olacakt"r. Çoruh vadisi bitki ve hayvan türleri bak"m"ndan oldukça zengin bir vadidir. Davis in( ) Türkiye Floras" adl" yap"t"nda ve Ekim ve Ark.(2000) n"n Türkiye K"rm"z" Bitkileri çal"<malar"nda yapt""m"z incelemeye göre vadide yeti<en, endemik olan ve nesli tehlikede olan 20 ye yak"n bitki türü bulunmaktad"r. Bu türleri s"ralayacak olursak(end.: endemik; CR: nesli çok tehlikede; EN: nesli tehlikede; DD: veri yetersiz): Centaurea hedgei(end.), Centaurea pecho (end.), Hypericum fissurale (CR), Lathyrus woronowii (CR), Onosma circinnatum (EN), Campanula choruhensis (EN), Campanula troegerae (EN), Helichrysum artvinense (EN), Hieracium diaphanoidiceps (EN), Hypericum 64

68 marginatum (EN), Crocus biflorus subsp. artvinensis (EN), Stachys choruhensis (EN), Ornithogalum byzantinum var. proliferum (EN), Hieracium debilescens (DD), Astragalus imbricatus (DD), Allium koenigianum (DD), Gagea tenuissima (DD), Verbascum artvinense (DD), Ferulago latiloba (DD), Sempervivum staintonii (end.), Sempervivum glabrifolium (end.), Acer divergens var. divergens (end.), Chesneya elegans (end.). Bu türlerin baraj in<aat" ba<lamadan yörede olu<turulacak bir botanik bahçesine transfer edilmeleri gerekmektedir. DS nin Deriner Baraj" için haz"rlatt"" ÇED raporu alanda endemik tür bulunmad""n" iddia etmektedir(anonim, 1994). Bu raporunda yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Artvin ili yaban hayat" bak"m"ndan oldukça zengin olan illerimiz aras"ndad"r. l, Önemli Ku< Alan", y"rt"c" ku<lar"n göç ederken geçtikleri boazlar" (y"rt"c" ku<lar"n s"radalar" geçmek için kulland"klar" Çoruh vadisi ve dier vadiler) ve üç büyük s"rada" (Soanl", Kaçkar ve Karçal Dalar") kapsamaktad"r. Artvin bozay", yaban domuzu, kurt, çakal, tilki, su samuru, va<ak, yaban kedisi, aaç sansar", kaya sansar", porsuk gibi önemli memeli hayvan varl""na sahiptir. l ayn" zamanda hem suda hem karada ya<ayabilen hayvan ve sürüngen türleri aç"s"ndan önemlidir. Artvin yak"nlar"ndaki Çoruh Vadisi nde bir tanesi yöreye özgü Vipera pontica türü olmak üzere, en az üç tane engerek y"lan" türü kaydedilmi<tir (Baran ve Atatür, 1997). Alanda ayn" zamanda çok say"da kelebek türü bulunmaktad"r. Yok olma tehlikesiyle kar<" kar<"ya olan k"z"l akbabalar, nehir kenar"ndaki kayal"klarda ya<amaktad"rlar. Nehir çevresindeki alanlar, boz ay", da keçisi, çengel boynuzlu keçi, yaban domuzu, kurt, çakal, tilki, porsuk, sansar, su samuru, tav<an, keklik, da horozu, çulluk, yaban ördei, kumru, sar"asma, karaba<l" iskete, ard"ç ku<u, güvercin ve aaçkakan gibi türleri içeren zengin bir yaban hayat"na sahiptir. Artvin ilinde Bern sözle<mesince kesin olarak koruma alt"nda olan 100 den fazla ku< türü, 11 tane memeli, 3 tane sürüngen ve 2 tane amfibi bulunmaktad"r. Bu türlerden mparator kartal, Büyük orman kartal", Küçük kerkenez, B"ld"rc"n k"lavuzu, Tarla sincab", Küçük nalburlu yarasa, Yaban keçisi evrensel olarak hassas durumdaki ku< ve memeli türleri olup doada henüz tehlike alt"nda olmayan ancak orta vadede yok olma tehlikesiyle kar<" kar<"ya kalabilecek olan türlerdir. Engereklerden Kafkas engerei (Vipera kaznakovi) evrensel olarak tehlike alt"nda bulunan Avrupa n"n endemik lerinden ve Çoruh engerei (Vipera pontica) ise evrensel olarak a<"r" tehlike alt"nda bulunan Avrupa n"n endemiklerindendir (DOKAP, 2000). Barajlar"n in<as" mevcut durumu ile bitirildiinde ilde ya<ayan Çoruh engereinin ya<am alan"n"n büyük çounluu sular alt"nda kalacakt"r. Yine Hopa engereinin ya<am alan"n"n bir k"sm" sular alt"nda kalmaktad"r. Bu iki sürüngen türü için yörede özel koruma önlemleri geli<tirilmelidir. Çoruh nehrinde ya<ayan 10 dan fazla bal"k türü mevcuttur (Aras, 1974; Solak, 1977). Bunlar; alabal"k türleri (Salmo trutta labrax (EN) ve Salmo trutta macrositigma), sazan bal"" (Cyprinus carpio), noktal" nci bal"" (Alburnoides bipunctatus), tatl" su kefali (Leuciscus cephalus), b"y"kl" bal"k ( Barbus plebejus), caner (Barbus capito capito), kadife bal"", ye<il bal"k (Tinca tinca), Kara bal"k (Capoeta tinca), siraz (Capoeta capoeta), çöpçü bal"" (Nemacheilus angorae) ve yay"n (Silurus glanis) dan olu<maktad"r. Bu türler içinde, barajlar"n bitiminden önce özel koruma önlemlerinin al"nmas" gerekmektedir. Ülkemiz nüfusunun artmas"na paralel olarak enerjiye olan ihtiyaçta artmaya devam edecektir. Bu ihtiyaç beraberinde yeni barajlar"n in<as"n" zorunlu k"lacakt"r. Bu balamda, Artvinde yap"lacak olan barajlar ülkenin enerji ihtiyac"n" kar<"lamada önemli görev üstlenecektir. Ancak, bir ihtiyac" kar<"larken ülkemizin gelecekte son derece önemli olacak olan tür zenginliini ve genetik kaynaklar"n" korumak zorunday"z. Bu nedenle, baraj sahalar" 65

69 alt"nda kalacak olan endemik ve nesli tehlikede olan bitki ve hayvan türlerini korumak için özel önlemlerin al"nmas" gerekmektedir. Bitki türlerinin ilde olu<turulacak bir botanik bahçesine ta<"nmas" uygun olacakt"r. Vadide ya<ayan engerek türleri ve nehirde ya<ayan bal"k türleri için özel önlemler geli<tirilmesi zorunludur ldeki Madencilik Faaliyetlerinden Kaynaklanan Çevre Sorunlar4: lde madencilik faaliyetlerinin olu<turaca" olumsuz etkinin en çarp"c" örnei Murgul da görülmektedir. Burada fabrika bacas"ndan ç"kan SO 2 gazlar" yakla<"k 3000 ha ladin-yaprakl" kar"<"k orman"n" yok etmi<tir (Kalay ve Ark., 1995). Bitki örtüsünün yok olmas" sonucu etkilenen alanlardan tonlarca toprak erozyonla denizlere ta<"nm"<t"r. Ta<"nan toprak derinlii baz" yerlerde 1.5 metreye ula<maktad"r(özellikle erozyon yar"klar"nda). Alandan al"nan toprak örneklerinde, toprak ph s"n"n biti<ikteki zarar görmeyen alanlara k"yasla yakla<"k bir birim azald""n" göstermektedir (Kalay ve Ark., 1995). Öütülen cevherin posas"n"n, yeterince çöktürme yap"lmadan Murgul çay"na verilmesi bu "rmaktaki canl" ya<am" neredeyse bitirmi<tir. Cerattepe yöresinde ç"kar"lmas" planlanan bak"r madeninin en önemli olumsuz etkisi yörede olu<acak olan asit maden sular" olacakt"r. Taraf"m"zdan alandaki doal asit maden sular"nda yap"lan ölçümlerde suyun ph s" 3.5 olarak bulunmu<tur. Alandaki madenin kükürtlü olmas" asit maden sular"n"n, madenin i<letilmesi durumunda alanda önemli bir problem olu<turaca"n" göstermektedir. Alanda yap"lacak maden i<letmesi eimin yüksek olmas"ndan ötürü önemli derecede orman tahribat"na sebebiyet verecek ve <iddetli erozyona neden olacakt"r. Tünel <eklinde yap"lacak i<letme yer alt" sular"n"n rotas"nda sapmalara sebebiyet verebilecektir. Bu sapmalar ilin kurulu olduu yamaç yönünde gerçekle<irse il için tehdit olu<turacakt"r. Maden sahas"nda endemik olan ve nesli h"zla azalan Artvin zamba" (Lilium carniolicum subsp. ponticum var. artvinense) yeti<mektedir. Bu tür içinde özel koruma önlemleri gerekmektedir(tüfekçiolu ve Ark., 2004). Du anda yap"lmayaca" söylense de ileride tekrar gündeme gelecek olan Cerattepe de alt"n madeni i<letmesi, yörede ya<ayan insanlar için ciddi tehditler olu<turabilecektir. Burada yap"lacak at"k baraj"n"n geçirimsiz olarak in<a edilmesi eimin çok yüksek olmas"ndan ötürü oldukça zordur(kantarc", 2002). Ayr"ca yörede lokal olarak <iddetli ya"<lar olu<abilmekte ve sellere neden olmaktad"r. Bu sel ve ya"<lar, sahada yap"lacak olan at"k baraj"n"n ve yedek baraj"n y"k"lmas"na neden olabilecek derecede güçlü sellere ve kaymalara sebebiyet vermektedir. ldeki madenlerin i<letilmesi, ancak gerekli çevre önlemlerinin titizlikle uygulanmas" ile mümkün olabilecektir. Artvin, geleceini turizm de arayan bir <ehirdir. lin turizm bak"m"ndan en önemli kayna" az bozulmu< doas"d"r. K"sa vadeli kazançlar için bu doan"n tahribine izin vermek son derece yanl"< olacakt"r Potansiyel Çevre Sorunlar4 limizin toporafik yap"s"n"n uygun olmamas" ve belediyelerin birbirlerine yak"n olmamas" nedeniyle düzenli kat" at"k alanlar" olu<turmada problemler ya<anmaktad"r. limizdeki at"klar geli<igüzel yak"lmakta veya depolanmaktad"r. limiz corafyas"n"n uygunsuzluu ve ekonomik s"k"nt"lar nedeniyle l genelinde kat" at"klar "çöplük" denilen alanlara geli<i güzel bir <ekilde dökülüp kendi hallerine 66

70 b"rak"lmaktad"r. Baz" ilçelerimizde ise denize ve akarsulara at"lmaktad"r. Bu tür ilkel uygulamalar estetik kirlenmelerin ötesinde hastal"k yap"c" ve ta<"y"c" canl"lar için çok müsait bir üreme ortamlar" olu<turmaktad"r. Ayr"ca uygun olmayan sahalara y""lan çöplerden kontrolsüz bir <ekilde yay"lan tozlar, s"z"nt" sular" ve gazlar" çevreyi tehdit etmektedir. Bu nedenlerden dolay" evsel, endüstriyel ve dier kat" at"klar"n ayr" ayr" toplanmas"n" ve uzakla<t"r"lmas"n", ayr"ca ekonomik deeri olan at"klar"n geri kazan"m"n" içeren proje ve planlamalar"n yap"lmas" ile limiz toporafyas" ve corafyas"na en uygun bertaraf yönteminin seçilerek uygulanmas" gerekmektedir. limiz s"n"rlar"nda toplanan ton/gün kat" at""n denize, dolgu alanlar"na, dere ve "rmaklara ve bo< arazilere dökülmesi düzensiz depolama ve iptidai yöntemlerle yak"larak bertaraf edilmektedir. Özellikle Çoruh Havzas" boyunca yap"lmakta olan barajlar"n tamamlan"p su tutmaya ba<lamas" sonucu bu havzada bulunan yerle<im alanlar"n"n olu<turduu kat" at"klar"n daha büyük sorunlar getirecei a<ikard"r. Artvin merkez ilçe belediyesi Ardanuç ilçe belediyesi, Borçka ilçe belediyesi, Murgul ilçe belediyesi ve Murgul ilçesi Damar Belde Belediyesi ortakla<a bir kat" at"k bertaraf sahas" belirlemeli ve alan" kat" at"klar"n bertaraf" için kullanmal"d"r (ekonomik olmas" bak"m"ndan). Dav<at lçe Belediyesi ile Dav<at ilçesi Meydanc"k Belde Belediyesi ikisi birlikte ortak ortakla<a bir kat" at"k bertaraf sahas" belirlemeli ve alan" kat" at"klar"n bertaraf" için kullanmal"d"r. Yap"lacak olan barajlar nedeniyle sular alt"na kalacak olan Yusufeli ilçesinin ba<ka bir yerde kurulaca" alan"n planlamas" yap"l"rken düzenli kat" at"k depolama sahas"n"n da dikkate al"narak planlamas"n"n yap"lmas" gerekmektedir. Evsel ve evsel nitelikli endüstriyel kat" at"klar"n çevreye zarar vermeden bertaraf"n" salamak, çevre kirliliini azaltmak, kat" at"k depo sahalar"ndan azami istifade etmek ve ekonomiye katk"da bulunmak amac"yla evsel kat" at"klar içindeki deerlendirilebilir kat" at"klar"n (ka"t, metal, plastik v.b.) s"n"fland"r"larak ayr" toplanmas" ve ekonomiye geri kazand"r"lmas" salanmal"d"r Ekonomik s"k"nt"lar nedeniyle limizde evsel ve endüstriyel at"k sular" toplayan altyap" sistemi ile at"k sular"n ar"t"ld"" ve ar"t"lm"< at"k sular"n nihai bertaraf"n"n saland"" sistem ve tesisler bulunmamaktad"r Bu balamda at"k sular ar"t"lmadan al"c" ortamlara (deniz, nehir) de<arj edilmektedir. Bu durumun giderilmesi için at"k su ar"tma tesislerine ihtiyaç vard"r. Özellikle Çoruh Havzas"nda kurulmas" planlanan barajlar nedeniyle konu önem arz etmektedir. limiz de deniz sahillerinde yap"lan büyük boyuta varan deniz kirlenmesi mevcuttur. Deniz kirliliinin nedenlerinin ba<"nda, yerel yönetimlerin kat" ve s"v" at"klar"n"n hiç bir önlem almadan denize bo<altmalar"d"r. Sahil kesiminde (Hopa ve Arhavi lçelerinde) olu<an kat" at"klar"n yap"lacak düzenli kat" at"k depolama tesislerinde bertaraf edilmesiyle deniz kenar"na depolanmas"n"n ortadan kald"r"laca" kabul edilirse, kanalizasyon at"klar"n"n da bu ilçeler için yap"lacak derin deniz de<arj sisteminin gerçekle<tirilmesi sorunun çözümüne yard"mc" olacakt"r. Karadeniz Bak"r <letmeleri A.D. Murgul <letme Müdürlüünün maden zenginle<tirmesi esnas"nda olu<an at"k sular"n de<arj standartlar"n" salayacak ar"tma tesisinin kurulmas" ve de<arj izin belgesinin al"nmas" için tarih ve 2 nolu l Mahalli Çevre Kurulunda i<letmeye toplam sekiz ayl"k süre verilmi<tir. Ancak Murgul Bak"r <letmesini besleyen mevcut cevher sahalar"nda bilinen i<letilebilir bak"r rezervinin bir y"l ömrü kald""ndan ar"tma tesisinin yap"lmas"n"n ekonomik olmayaca" Karadeniz Bak"r <letmeleri A.D. taraf"ndan bildirilmi<tir. 67

71 ldeki bak"r veya alt"n madenlerinin i<letilmesi, yeni yol güzergahlar"n"n yap"m" sonucu olu<acak toz ve yüksek erozyon, potansiyel çevre sorunu olu<turacakt"r. Bak"r ocaklar"n"n, i<letilmesi durumunda toz, asit maden sular" ve madenin kamyonlarla ta<"nmas" s"ras"nda araç sollamaya uygun olmayan yollar nedeniyle olu<abilecek trafik kazlar" önemli problemler olarak görülmektedir. Alt"n"n i<letilmesi durumunda toz, asit maden sular", a"r metal kirlilii, siyanürlü at"k çamurunun depolanmas", siyanürün ta<"nmas" s"ras"nda olu<abilecek kazalar önemli problemler olarak görülmektedir l'de Çevre le lgili Kurumlar l Çevre ve Orman Müdürlü'ü: Artvin ilinde l Çevre Müdürlüü tarihinde kurulmu<tur tarihinde Çevre ve Orman Bakanl"klar"n"n birle<mesinden dolay" l Çevre ve Orman Müdürlüü olarak faaliyet göstermektedir. Araçgereç yönünden gereksinimleri henüz kar<"lanamam"<t"r. l'de sal"kl" çevre envanterlerinin haz"rlanmas" ve çevre sorunlar"n"n denetim alt"nda tutulmas" için yetki karma<as"n"n önlenmesi ve yetkileri güçlendirilmi< bir l Çevre ve Orman Müdürlüünde toplanmas" uygun bir çözüm olabilir diye dü<ünülmektedir. l Sa'l4k Müdürlü'ü: Çevre konusunda çal"<malar yapan bir ba<ka kurulu< da Sal"k Bakanl""na bal" l Sal"k Müdürlüüdür. l Sal"k Müdürlüü içme-kullanma suyu kalitesi, gürültü kirlilii gibi alanlarda ölçümler yaparak, çevre envanteri olu<mas"na katk"da bulunmakta; sal"" tehdit edecek boyutta çevre sorunlar" tehlikesi görüldüü takdirde, önlem al"nmas" için durumu yetkililere bildirmektedir. l'de bir Çevre Müdürlüü bulunduundan, her iki kurulu<un iyi planlanm"< bir i<birlii içinde l'in çevre sorunlar"na ili<kin çal"<malar" daha ba<ar"l" <ekilde yürütmeleri beklenmektedir. l Mahalli Çevre Kurulu: Çevreyle ilgili çal"<malara halk"n kat"l"m"n" salamak amac"yla, 443 say"l" Kanun Hükmünde Kararname ile olu<turulmu< bir kurumdur. Vali ba<kanl""nda, bakanl"klar"n il temsilcilikleri, Belediye Ba<kan", sanayi ve ziraat odalar" ba<kanlar" ve Çevre Bakanl"" temsilcilerinden olu<ur. Çevre Bakanl""nca geli<tirilen politikalar"n yerel düzeyde ya<ama geçirilmesi için çal"<"r; il düzeyinde çevre sorunlar"n" belirleyip çözüm teklifleriyle birlikte Bakanl"a bildirir. Belediyeler: Belediyelerin de çevre sorunlar"n"n izlenmesi, belirlenmesi ve giderilmesi çal"<malar"na katk"lar" olmakta, olmas" da gerekmektedir. Su ve kanalizasyon, "s"nmada kullan"lan yak"t kalitesi, kent içi trafik düzenlemesi, elence yerlerinin denetimi gibi alanlarda belediyelerce yürütülen çal"<malar çevreyi birinci s"rada ilgilendiren çal"<malard"r. l Çevre Koruma Vakf4: Çevrenin korunmas" ve iyile<tirilmesi; arazinin ve doal kaynaklar"n en uygun <ekilde kullan"lmas" ve korunmas"; doal bitki ve hayvan varl"" ile doal ve tarihi zenginliklerin korunmas" için maddi ve manevi katk"larda bulunmak amac" ta<"r. Vakf"n Ba<kan" l'in Valisidir. Artvin de l Çevre Koruma Vakf" tarihinde kurulmu<tur. Sivil toplum örgütü olarak Çevre Koruma Vakf" d"<"nda Ye<il Artvin Dernei ve Çevre ve Ya<am Dernei bulunmaktad"r Çevre E'itimi Çevre konusunda eitim ve kat"l"mc"l""n önemi, dier baz" konulara göre daha büyüktür. Büyük-küçük bütün insanlar ya<amak için çevreyi kullanmak, kaynak ve enerji tüketmek zorundad"rlar. Bunu yaparken çevreyi korumalar" için bütün insanlar"n polis ve jandarma kontrolü alt"nda tutulmas" olanaks"zd"r. Bu nedenle her insan"n kendi vicdan"n" 68

72 onun polisi, jandarmas" durumuna getirebilmek için eitime a"rl"k vermek gerekir. Yeti<en bütün insanlar"n temel çevre bilgisi ve bilinci kazanmalar"n"n en etkili yolu zorunlu eitim kademesi ders programlar"na çevre konusunun dahil edilmesidir y"l" Kas"m ay"nda Antalya'da toplanan IV. Çevre Duras"nda çevre eitimi konusunda getirilen öneriler il düzeyindeki çevre eitimi çal"<malar"na da "<"k tutacak önerilerdir (Çevre Bakanl"", 2000a ve b). Söz konusu önerilere ek olarak <u noktan"n vurgulanmas" yararl" olacakt"r: Aile içinde, okulda, i<yerinde, sokakta ve her yerde yeti<kinler yeni yeti<en ku<aklara, onlar"n doru eitilebilmeleri için, davran"<lar"yla örnek ve uyar"lar"yla önder olmak durumundad"rlar. Çocuklar"n ve gençlerin, önlerinde model alacaklar" doru örnekler görmeden, örendikleri deer yarg"lar"n" davran"< biçimine dönü<türmeleri güç olmaktad"r. Ayr"ca saydaml"k ve etkili denetim ile adil ve tarafs"z yapt"r"m olmaks"z"n tek ba<"na bilgilendirme, eitim sorununu çözememektedir. Toplumda huzur, ba<ar" ve her alanda verimlilik salayabilmek için, ödül ve ceza sisteminin sal"kl" <ekilde i<lemesi doal bir zorunluluktur. Okul programlar"nda çevre eitiminin yer almas" d"<"nda, halk"n bilinçlendirilmesi için sorunun gündemde tutulmas", yaz"l" ve görsel bas"nda çevre konusuna düzenli bir <ekilde yer verilmesi gerekmektedir. Bireylerin temel çevre bilgisi ve bilinci kazanmalar"na yönelik çevre eitimi çabalar", ülke genelinde olduu gibi, Artvin ilinde de eitim sistemi içinde henüz gereken yerini bulmu< deildir. Artvin l Çevre ve Orman Müdürlüü 2002 ve 2003 Dünya Çevre Günü haftas" içinde (5-11 Haziran), halk" bilgilendirme ve bilinçlendirmeye yönelik baz" etkinlikler gerçekle<tirmi<tir Öretim y"l"nda 15 lköretim okulunda Çevre Eitimi verilmi< olup Öretim y"l"nda da 17 lköretim okulunda eitim verilmesi planlanm"<t"r. l'de bulunan baz" sivil toplum örgütlerinin de bu alanda zaman zaman baz" s"n"rl" çabalar" olmaktad"r. Bu etkinliklerin programl", sistemli ve kat"l"mc" bir <ekilde sürdürülmesinin yararl" olaca" muhakkakt"r. Ancak uzun vadede as"l çözüm örgün eitim programlar"nda çevre konusuna etkili biçimde yer vermekten geçecektir l Arazisinin Yerbilimi Özellikleri Genel Morfolojik Durum Yakla<"k 7436 km 2 lik bir alan" kapsayan Artvin li, Karadeniz bölgesinin dou kesiminde yer al"r. Yöre jeomorfolojisi, jeolojik yap" ve litolojinin kontrolünde olup, Karadeniz bölgesinin genel morfolojisine uygun olarak üç ana üniteden olu<maktad"r. BGB DKD dorultusunda uzanan dal"k alanlar, Karadeniz boyunca uzanan ve abrazyon a<"nd"rmas"n"n <ekillendirdii Pleistosen Aktüel k"y" ku<a", Bu iki ana morfolojik ünite aras"nda yer alan ve flüvyal a<"nd"rman"n <ekillendirdii plato alan". Bu benzerliklerle ramen Artvin li ile Dou Karadeniz Bölgesi aras"nda; iklim, bitki örtüsü ve morfolojik yönden baz" farkl"l"klar vard"r Da'l4k Alanlar Dal"k alanlar, Permiyen sonundan itibaren ba<l"yarak Jura-Kretase döneminde denizalt" volkanizmas"n"n etkisiyle genel litolojik yap"s"na kavu<mu<tur. Zaman zaman kara rejimine geçi< göstererek Üst pliosen de horizontal vertikal hareketler ve Kuvaterner deki epirojenik yükselmelerle Pleistosen de genel <eklini alm"<t"r. Kuvaterner de bozulmas"n"n etkisinde kalan bu kesimde ana morfolojik yap" glasyal prosesle belirginle<mi<, son dönem 69

73 flüvyal a<"nd"rmayla güncel konumunu kazanm"<t"r. Bu dal"k alanda tüm <ekil unsurlar" ile konumunu korumu< glasyal morfoloji <ekilleri ( sirkler, sirk gölleri, buzul vadiler, kaya buzullar" ) ve glasyal malzemelere (yan morenler, ön morenler, a<"n"m glasisleri ) s"kça rastlan"r. Bülbülan yayla (Bilbilan) kuzeyinde yer alan, Dav<at-Hanl" köyü s"n"rlar"nda kalan Karagöller görülmektedir. Bu göller plato bazaltlar"nda geli<mi< sirk gölleridir. Yakla<"k m. kodlar"yla s"n"rlayabildiimiz dal"k alan"n Çoruh nehri kuzeyinde (Dou Pontid kuzey kesimi) GB KD yönünde uzanan Kaçkar ve Alt4parmak da'lar4 silsilesi douya doru kollar" ayr"l"r ve bu dalar; Davut da'4 (Sarkilet T., 3183 m.- Halime T., 2579 m.) Güngörmez da'4 (Direkli T.,3523 m. Sürk T.,3384 m.) Karada' (Bakat T., 3057 m. Ditelet T., 2745 m.) ; Boylu da'4 ( Abudereba<" T., 2828 m. Nakirav T., 2681 m.) ; Ziyaret da'4 (2752 m.) ; Kurt da'4 ( 3224 m. ) Keçi da'4 (Demirkayal" T., 2630 m.) Keklik da'4 (Perilikaya T.,2296 m.) ; Otluca da'4 (Karaca T.,2887 m.) Akaça da'4 (2844 m. ); Bal4kl4 da'4 (1750 m.) Gül da'4 (Nopapen T., 2245 m. ) diye isimlendirilerek Cankurtaran geçidinde 690 m. seviyesine kadar alçald"ktan sonra Sultan Selim da'lar4na (Sarma<"kta< T.,1456 m.) geçi< salar ve ülkemiz s"n"rlar"n" terk eder. Çoruh nehri güneyinde Dou-Bat" yönünde uzanan dalar Tortum, Oltu ve Bulan"k çaylar"nca kesintiye urat"larak s"rada özelliini kaybederler. Bat"dan douya; Çiçekli da' (Tornik T., 1456 m. Karada T., 3040 m. ) Kemerlida' ( Eerligedik T., 2659 m. Coplas T., 2540 m. ) Karada' (2399 m.); Gemili da'4 (2892 m.); Avsek da'4 (Kariyer T., 2813 m.) Çubuk da'4 (Palak T., 2813 m.) Bal da'4 (2045 m.) Zara da'4 (2015 m. ) ; U'rak da'4-süt da'4-karçal da'4 (Dibdiba T., 3170 m. Ziyaret T., 3199 m.); Kül da'4 (2810 m.); Sar"çay da" (Godorav T., 2588 m.) ve en güneyde Yaln4zçam da'lar4 silsilesinden Kürdevan da'4 (3050 m.) Çad"r da" (Erip"nar T m.) yer al"r. Dou Pontid kuzey zonunda dil buzullar"n"n unsurlar" olan; deterisyon (cilalama), detraksiyon (k"rma, s"v"rma, sökme ) ve ekserasyon (itme, bükme, k"v"rma) olu<uklar, U profilli tekne vadiler, bu vadilerin taban"nda ön ve yan morenler, buzul vadilerinin en üst kodlar"nda sirkler, sirk gölleri ve kaya buzullar" bozulmam"< glasyal morfolojik <ekiller olarak kendini gösterirken, Dou Pontid güney zonunda ikisel <ekilleri korunamam"< bu glasyal unsurlarla birlikte takke buzulu unsurlar"ndan olan ve üzerlerinde dei<ik boyutta moren bulunduran detraksiyon platformlar" (piedmont=da etei düzlükleri), sander taraçalar" ile buzullar"n oyarak olu<turduu kapal" havza konumlu küçük çanaklara da rastlanmaktad"r. Gözlenen dier bir fark dou Pontid kuzey zirvelerinde yer alan sirkler küçük boyutlu olup, sirkler aras"nda bulunan kaya zirveler keskin s"rtlar halindedir. Dou Pontid güney zonunda yer alan sirkler ve sirk gölleri büyük boyutlu, kademeli ve sirkler aras" yükseltiler yontu düzlükler (a<"n"m yüzeyleri ) halindedir. Ayr"ca Dou Pontid kuzey zonunda flüvyo-glasyal malzemeler 1100 m. kodlar"na kadar izlenebilirken güney zonda, 750 m. kodlar"na kadar izlenebilmektedir. Bu periglasyal bölgedeki morfolojik farkl"l"k; litolojisi sedimanter birimlerden olu<an ve dü<ük aç"l" bindirmelerle karakteristik ekay ku<aklar" izlenen güney zona göre, volkanik kökenli kayaçlardan olu<an ve yay eksenine kar<"l"k gelen kuzey zonda yükselmenin daha fazla olmas"ndan kaynaklanmaktad"r.(arni ; Özsayar-1981 ; Akdeniz-1964 ; Adamia ; Konak ve Hakyemez 1956 ; Y"lmaz vb ). Bu iki zonu ay"ran hat Niksar spir Ardanuç üzerinden geçmektedir. Günümüzde bu periglasyal bölgede konjelifraksiyon (donma-çözülme), solüflüksiyon (toprak akma ve kaymas" ) olu<umu, glasyal ve flüvyo-glasyal malzemeler ile fiziksel ayr"<ma etkisiyle a<"n"m glasileri izlenir. Eitim boyunca bu a<"n"m glasileri ta<"narak uygun ortamlarda birikerek birikim glasilerini olu<tururlar. Ç"plak ve keskin zirvelerde yüzeysel süpürülme, yamaçlardan kopan ç" etkisiyle moloz akmalar", yamaçlarda rill ve guly tipi 70

74 erozyon etkilidir. Eski buzul vadileri günümüzde akarsu vadilerine dönü<mü<tür. Detraksiyon platformlar" üzeri dei<ik boyutlu tutunmam"< moren malzemeler ile dilatasyon (buzul hareketi) etkisiyle olu<mu< kal"n toprak katman" zaman zaman yamaç boyunca hareket ederek büyük boyutlu heyelanlar"n ve heyelan göllerinin olu<mas"na sebep olmaktad"r Plato ve Tepelik Alanlar Plato morfolojisinin <ekillenmesinde k"vr"mlar"n, fay ve eklem sistemleri ile litolojinin kontrolünde, flüvyal proseslerin etkin rolü vard"r. Kuvaterner de epirojenik yükselmeler sonucu Çoruh nehri, dip a<"nd"rmas" sonucu 1000 m. gömülmü<tür. Bu sebeple mamatitlerde de<ilme çok belirgindir. Spilitik bazalt, denizalt" lav ak"nt"lar" ve bunlar" kesen granitler çok sarp bir topografya sunarken, metamorfitler, tortullar ve özellikle fli<ler yumu<ak topografya sunarlar. Bütün bu ortak özelliklere ramen dal"k alan ile Pleistosen Aktüel k"y" ku<a" aras"nda yer alan bu ana morfolojik ünite iki kesimde incelenmelidir: A- Birinci Kesim : En güneyde 2000 m. kodlar"n"n üzerinde yontuk düz halinde kendini gösteren Pliyosen bazaltlar"ndan olu<an a<"n"m yüzeyi kesimidir. Bu kesim kuzey kesimden daha az parçalanm"< olup genelde Dou Anadolu Bazalt Platosu ad"yla tan"mlanmaktad"r. Üzerlerinde, yer yer yontulmu< fakat varl""n" sürdürmekte olan kal"k tepeler ile belli belirsiz fosil sirk yalaklar" gözlenmektedir. Genelde orman örtüsünden yoksundurlar. Çay"rlarla kapl" olup, yaylac"l"kta mera olarak kullan"lmaktad"r. Kuzey kenar" flüvyal a<"nmayla parçalanm"< ve eski buzul vadilerini takip eden akarsular taraf"ndan derince yar"lm"< olduundan omuz görünümü kazanm"<t"r. Platodan kaynaklanan akarsular as"l" vadilerle ana yataklar"na ula<"rlar. B kinci Kesim: Akarsularca derin bir <ekilde yar"larak a<"n"m yüzeylerinin tamamen ortadan kalkt"" s"rtlar ve tepeliklerden olu<an bölüm olup çok eimli yamaç morfolojisi ile karakteristik olarak aktüel k"y" ku<a"na kadar yay"l"m gösterir. Bu kesim yakla<"k GB KD istikametinde ak"<"n" sürdürmekte ve döngüleri k"r"k sistemleriyle uyumlu olan Çoruh nehri vadisince iki k"sma ayr"l"r. B 1: Çoruh nehri vadisinin kuzey k"sm"; s"rtlar aras"nda kalan tabans"z vadilerin olu<turduu oldukça eimli yamaç morfolojisi hakimdir. Yamaç eimleri º ye varmaktad"r. A<"n"m yüzeyleri keskin s"rtlar haline dönü<mü<tür. Bu yamaç morfolojisi k"y" kesiminden 2200 m. yükseklie kadar orman örtüsüyle kapl"d"r. Daha üst kodlarda Alpin tipi çay"rlar bitki örtüsünü olu<turur. Yamaçlarda küçük boyutlu heyelanlar, aktif gully ve rill tipi erozyon ile kuru dere yataklar"nda moloz ak"nt"s" gözlenir. Su bölüm çizgisinden itibaren güneye doru karasal iklim ku<a"na geçi< görülür. Çoruh nehri vadi taban"ndan 1200 m. kodlar"na kadar doal bitki örtüsü seyrek ve bodur aaçlar ile çal"l"klardan ibarettir m. kodlar" aras"nda ise ine yaprakl" aaçlardan olu<an orman örtüsü izlenmektedir. B 2: Çoruh nehri vadisinin güney k"sm"nda; yamaç morfolojisi daha az eimlidir. Akarsular eski buzul vadilerini kendilerine yatak edinmi< olup derine a<"nd"rma etkisinden dolay" buzul vadilerinin ilksel konumu bozulmu<tur. Vadi yamaçlar"nda m. kodlar"na kadar flüvyo- glasyal malzemeler fosil seki halinde izlenebilmektedir. Yamaçlarda 1200 m. ve1450 m. kodlar"nda iki seviye halinde detraksiyon platformlar" da etei düzlüü konumundad"r. Üzerlerinde dei<ik boyutlu morenler izlenmektedir. Bazen bu detraksiyon platformlar"n"n üç k"s"mlar"nda sander taraçalar" yer almaktad"r. Bu taraçan"n yak"ndan görünümü ve taraça malzemesinin özelliklerini yans"tmaktad"r. Dav<at Ciritdüzü nde yer alan bu sander taraças"n"n Dav<at Efkar Tepesi nden görünümü verilmi<tir. Bu tür taraçalara Ardanuç Tütünlü ve Ardanuç Geçitli yörelerinde de rastlanmaktad"r. Yine bu detraksiyon 71

75 platformlar" üzerinde ayr"<ma, yer alt" suyu ve yamaç eimi kontrolünde yayg"n solüflüksiyon (toprak akma ve kaymas"), slump (çamur akmas") ve büyük çapl" heyelan olu<umlar" gözlenmektedir. Bu heyelanlar"n bir k"sm" ise <u anda aktif olup yerle<im birimlerini etkilemektedir. Ardanuç Geçitli köyündeki bu durumu göstermektedir. Heyelanlar"n bir k"sm" ise tortul tabakalar"n eimi ve litolojik yap"n"n kontrolündedir. Özellikle Paleosen Eosen fli<leri ile Oligo Miyosen çökeller durays"zd"r. Jura Alt Kretase ve Üst Kretase resifal kireçta<lar"n"n yayg"n olduu yörelerde karstik <ekiller gözlenmektedir. Özellikle Ardanuç civar"nda Cehennemdere Kanyonu, lapya olu<umlar", obruk, dolin, karstik maaralar ve Gevhernik kalesi görülmeye deer olup, maara olu<umlar" ve turizm yönünden ara<t"r"lmas" gerekir. Bu ana morfolojik ünitenin güncel yap"s"n" ortaya koyan akarsular, ba<ta Çoruh nehri ve kollar" olmak üzere kuzeyde ; Barhal çay" Arsivan dere Hevusker dere- Hatila dere- Murgul çay" Cihala çay" ve sular"n" dorudan Karadenize döken Arhavi Kabisre çay" ile Hopa çay"d"r. Güneyde; Tortum çay" Oltu çay" Bulan"k çay" ve kollar" olan Ayd"n dere Suvat dere Okçular dere ve bunlar"n kodlar" olan Karçal dere Meydanc"k çay" ve Dav<at çay"d"r. Akarsular, volkanitlerde ve lavlarda enine eklem sistemlerini izledikleri için dikdörtgen drenaj a", tüflerin yüzeylendii yörelerde dendiritik drenaj a" geli<mi<tir. Artvin -Borçka güney kesiminde yap" ve litoloji kontrolünde geli<en drenaj a" dei<ken olup birbirine geçi<lidir. Bu akarsular h"zl" ak"<l" olup bol miktarda alüvyon malzemesi ta<"rlar. Çoruh nehri kenar"nda yol yarmas" nedeniyle yamaçta fosil halde kalan 25 m. sekisi d"<"ndaki sekiler ta<k"n olan" konumunda olup yükseklikleri azd"r. Bunlar yöre halk" taraf"ndan tar"m alan" olarak kullan"lmaktad"r. Çoruh nehri d"<"nda bütün akarsular tabans"z (kertik) vadiler içerisinde akmaktad"r. Bu vadiler, derine a<"nd"rman"n <iddetinden formasyonlara bal" olarak zaman zaman boaz görünümü kazanm"<, hatta kanyon bile olu<mu<tur. Çoruh nehrinin de ancak m. kodlar"na kadar olan kesimleri yer yer tabanl" vadi konumundad"r. Ayr"ca eski heyelanlar"n sebep olduu set göllerinin alüvyonlarla dolmas"yla olu<an dar alanl" tabanl" vadiler gözlenmektedir ki, bu kesimler akarsu eim k"r"kl"" ile belirgindir. Vadi yamaçlar"nda kaya dü<mesi, moloz akmas", süpürülme ve selcik erozyonu yayg"nd"r. Akarsular"n debi ve rejimleri mevsimlere göre oldukça fazla dei<iklikler gösterir. Özellikle ilkbahar mevsiminde karlar"n erimeye ba<lamas"yla su ta<"ma miktar" artar. Yaz mevsimi suyun en az olduu mevsimdir Pleistosen Aktüel K4y4 Ku;a'4 GB KD yönünde uzanan k"y" ku<a" 40 km. uzunlua sahiptir (dier yaz"da 34 km diyor). Bu kesimin morfolojisinin <ekillenmesinde marinel prosesler etkin rol oynam"<t"r. Genelde k"y" kesimi dik k"y" karakterli olup abrazyon platformu ve falezler kesin s"n"rlar" ile takip edilebilmektedir. Ancak sahil karayolu yap"m" ve alan kazanma amaçl" deniz dolgulama eylemi k"y"n"n dengesini bozmaktad"r. Karadeniz oldukça dalgal"d"r. Bu nedenle çok s"k tahkimatlar yap"lmaktad"r. Bat"metrik verilere göre k"y"dan hemen hemen m. ileride deniz derinlii birden artmaktad"r. Bu nedenle k"y"da <elf sahas" yoktur. Büyük akarsu a"zlar"nda vadiler deniz alt"nda da devam etmektedir. Artvin l s"n"rlar" içerisinde kalan k"y" kesiminde çou yerde a<"n"p ortadan kalkm"< m. de bir seki seviyesi gözlenebilmektedir. Bunun d"<"ndaki sekiler a<"n"p ortadan kalkm"< veya eski abrazyon platformu haline dönü<mü<tür. Hakim rüzgar yönüne bal" KB- GD yönlü deniz ak"nt"lar"n"n sürükledii malzemelerin y""ld"" korunmu< kesimlerde dar 72

76 alanl" çak"ll" plajlar olu<mu<tur. Kumsal hemen hemen hiç yoktur. Akarsu biriktirmesi, deniz a<"nd"rmas" doal dengesi be<eri müdahalelerle kolayca bozulabilecek konumda olduundan, iyice etüt edilmeden yap"lacak dalgak"ran veya liman yap"m", yer yer deniz ilerlemesi <eklinde arzu edilemeyecek durumlar"n ortaya ç"kmas"na sebep olabilir Güncel Süreçler ve Kütle Hareketleri Dal"k alanda fiziksel ufalanma, konjelifraksiyon, solüflüksiyon, süpürülme, ç" dü<mesi ve kaya dü<mesi görülmektedir. Parçalanm"< plato alan"nda sürünme, kimyasal erim, heyelan, toprak akmas", kaya dü<mesi ile selcik ve yayg" erozyonu gözlenmektedir. Pleistosen Aktüel k"y" ku<a"nda ise marinel a<"nd"rma ve biriktirme süreçleri mevcuttur. Kitle hareketleri mühendislik jeolojisi bölümünde etrafl" olarak irdelenecektir Ayr4nt4l4 Çal4;4lan Alanlar4n Uygulamal4 Jeomorfolojisi Artvin ve Çevresinin Uygulamal4 Jeomorfolojisi Çoruh nehri vadisiyle, yöredeki küçük yan derelerin derince yard4'4 vadiler aras"ndaki keskin s"rtlarla ayr"labilen havzalara ait, dike yak"n eimli yamaçlar, morfolojisinin ana unsurlar"n" olu<tururlar. Yamaç eimleri yakla<"k º civar"ndad"r. Yöredeki düz alanlar, eski heyelanlara ait heyelan basamaklar"d"r. Askeri k"<lan"n üzerinde kurulu olduu yöre, skebe mahallesi, Uurlu mahallesi, Seyitler mahallesi ve Sot düzlüü (ziraat bahçesi) bu heyelan basamaklar"na örnektir. Yörede bir çok yerde eski ve potansiyel heyelan alanlar" tespit edilmi<tir. Artvin il merkezi de kopma yüzeyi Kafkasör yöresinde olan büyük boyutlu, eski ve oturmu< bir heyelan üzerinde kurulmu<tur. Bu heyelan"n topuu Korzul mahallesinin kurulu olduu düz alanda olup, Çoruh nehri bu noktada ötelenmi<tir. Hatipoullar" mahalle, Dehir merkezi, Orta Mahalle ve A<a" mahalle ise kayma yolu üzerinde konu<land"r"lm"<lard"r. Bu eski heyelana ait malzeme bir çok yerde stabil (durayl") deildir. Bu sebeple Orta mahalle mezarl"k kesimi, eski stad"n üst kesimi, Kolorta mahallesi alt", Devlet Hastanesi ve terminal alt kesimleri ile Köprüba<" Köy Hizmetleri aras" yol üstü yamaç kesimi potansiyel heyelan alanlar"na örnek gösterilebilir. Artvin Kalesi nin üzerinde bulunduu dasitik korni< bu heyelan alanlar"n"n aktivitesini dolduran temel unsurdur. Kafkasör yolu üzerinde ise birçok küçük boyutlu aktif heyelan alanlar" saptanm"<t"r. Vadi yamaçlar"nda bolca izlenen korni< altlar"; ta< ve kaya dü<me tehlikesi alanlar"n" olu<turur. Gözlenen dier bir tehlike ise; yayg"n selcik erozyonu ve fiziksel ufalanma ile ayr"<m"< yamaç malzemesinin a<"r" ya"<larda, kuru dere vadileri boyunca moloz ve çamur ak"nt"s" <eklinde karayollar"na inerek birikinti konileri olu<turma olas"l""d"r. Çoruh nehri; düzensiz rejim, yüksek debi ve h"zl" ak"< ile yer boaz konumlu tabans"z (kertik) vadi içerisinde akar. Yaz aylar"nda yatak ortas"nda dei<ik boyutlu kum, çak"l malzemeli akarsu adalar" ortaya ç"kar. Yatak kenar"nda çak"l, kum ve milden olu<an alüvyal malzemenin olu<turduu güncel sekiler tar"m alan" olarak kullan"lmas"na ramen, feyezan dönemlerinde sular alt"nda kalan ta<k"n alanlard"r. Akarsu yata" vadi yamaçlar" ile s"n"rl" olup yamaç eimi birdenbire artar Ardanuç ve Çevresinin Uygulamal4 Jeomorfolojisi Ardanuç lçe merkezinde Ayd"n dere, Bulan"k dere ve K"z"lc"k dere taraf"ndan derince yar"lm"< plato kesiminde morfolojiyi; kesin s"rtlar, çok eimli yamaçlar, karstik morfolojik 73

77 unsurlar ve glasyal morfolojik unsurlar olu<turur. Meydan diye isimlendirilen ilçe merkezi akarsu sekisi üzerinde kurulmu< olup, bu sekiyi olu<turan bulan"k dere asimetrik görünümlü bir boazla Cehennemdere Kanyonu na giderek ak"<"n" sürdürür. Kanyon kenarlar" çok dik ve yakla<"k m. yükseklie sahiptir. Üst Krease ya<l" kal"n kireçta<lar"n"n egemen olduu bu yörede; dolin, obruk ve lapya olu<umlar" ile karstik maaralar yayg"nd"r. Harmanl" köyü etek düzlüü glasyal bir olu<um olup (detraksiyon platformu) ince morenli kal"n bir toprak örtüsüne sahiptir. Bu etek düzlüü, tatl" bir eimle ve yamaç döküntüsü malzemeli birikim glasisi ile Meydan sekisine ula<"r. Yörede özellikle Eosen fli<lerin egemen olduu (kumta<" kilta<"- marn) tepeliklerde yayg"n selcik erozyonu gözlenmektedir Arhavi ve Çevresinin Uygulamal4 Jeomorfolojisi Arhavi lçesi çevresinde Pleistosen Aktüel k"y" ku<a" ve flüvyal a<"nd"rma ile parçalanm"< platoya ait yamaç morfolojisi ana morfolojik unsurlar" olu<turur. K"y" kesimi, dik k"y" karakterleri olup Kabirse çay" alüvyal yelpazesi bu k"y"y" adeta ikiye böler. Alüvyal yelpazenin dou ve bat"s"nda abrazyon platformu olu<umunu sürdürmekte olup karayolu dolgusu; falez platform bütünlüünü ortadan kald"rm"<t"r. Falez olgunla<mas" durdurulmu<tur. Yol kenar" falez diklii potansiyel heyelan alan"d"r. Yamaçlarda eski heyelanlara ait morfolojik unsurlarda tazeliini korumaktad"r. K"y"da Kabisre çay" delta kenarlar" çak"ll" plaj konumundad"r. Kabisre çay"n"n geni< örgülü yata" ta<k"n alan"d"r. Dere yata" kenar"nda bir seviye akarsu sekisi Kavak mahalle yöresine kadar takip edilebilmektedir. Arhavi lçe merkezi de bu akarsu sekisi ve Kabisre çay" deltas" üzerine kurulmu<tur. Yamaçlar º eime sahip olup keskin s"rtlarla ayr"lmaktad"r. Yayg"n selcik erozyonu gözlenmektedir Borçka ve Çevresinin Uygulamal4 Jeomorfolojisi Borçka lçe merkezinde Çoruh ve bu nehrin kollar" olan ; Cihala çay", Murgul çay" ve Çermik dere taraf"ndan derince yar"lm"< platoya ait yamaç morfolojisi gözlemlenir. Cihala çay", Murgul çay" ve Çermik dere kertik vadileri içinden ak"<lar"n" sürdürürken, Çoruh nehri bu kesimden itibaren tabanl" vadisi içinde ak"<"n" sürdürmektedir. Bu tabanl" vadi içinde ta<k"n alan" olarak belirlenen bölümde çak"l ve kum malzemeli akarsu adalar" ta<k"n dönemlerinde yer dei<tirmektedir. Çoruh vadisi yamaçlar"nda iki seviye akarsu sekisi tespit edilmi<tir. Birinci seki seviyesi karayolu yap"m" s"ras"nda tahrip edilmi<tir. Bu durumda yol yarmas"nda yer yer fosil seki konumundad"r. Ayn" seviyeye kar<" yamaçla korunmu< olup tar"m alan" olarak kullan"lmaktad"r. Borçka ilçe merkezinde askeri lojmanlar seki 1, organize sanayi binalar" ise seki 2, üzerinde kurulmu<tur. S"rtlar keskin olup yamaçlarda selcik erozyonu yayg"nd"r. Korni< altlar" kaya dü<mesi tehlikesi bulunan alanlard"r Hopa ve Çevresinin Uygulamal4 Jeomorfolojisi Arhavi yöresinde olduu gibi Hopa lçe Merkezi çevresinde de denizsel proseslerin <ekillendirdii aktüel k"y" ku<a" ve Hopa çay" ve yan kollar"n"n flüvyal a<"nd"rma ile parçalad"" platoya ait morfolojik unsurlar gözlemlenir. Hopa çay" örgülü yata" içinde ak"<"n" sürdürür ve k"y"da bir delta yaparak Karadeniz e dökülür. K"y" kesiminde denizsel seki, liman 74

78 ve yol yap"m" nedeniyle tahrip edilmi<tir. lçe merkezinin kurulduu Sundura düzlüü akarsu sekisidir. Hopa Sugören ve Kemalpa<a kesiminde olgunla<mas"n" sürdüren abrazyon platformu falez bütünlüü karayolu yap"m" s"ras"nda bozulmu<tur. Falez yamaçlar" potansiyel heyelan alanlar"n" olu<turmaktad"r. Bu mahalle, Orta Hopa mahalle ve Sundura mahalle yörelerindeki eski heyelanlara ait morfolojik unsurlar izlenmektedir. S"rtlar keskin olup yamaç eimleri dike yak"nd"r. Yamaçlarda yayg"n selcik erozyonu gözlemlenir. Korni< altlar" kaya dü<mesi tehlikesi alanlar"n" olu<turmaktad"r Murgul ve Çevresinin Uygulamal4 Jeomorfolojisi Murgul lçesi civar"nda Kabaca dere ve kollar"nca derince yar"lm"< platoya ait s"rtlar ve yamaçlar morfolojik ana unsurlard"r. Yamaç eiminin fazlal"" kitle hareketlerindeki durays"zl"kta etkin faktördür. Bu sebeple Murgul ve civar"nda eski heyelanlara ait morfolojik unsurlar yayg"n bir <ekilde izlenmektedir. Murgul ilçe merkezi de Damar buca"ndan kopan eski heyelan topuu üzerine kurulmu<tur. Bu kesimde kabaca dere ötelenmi< durumdad"r. Yamaçlarda selcik erozyonu yayg"nd"r. Bak"r üretiminin sebep olduu asit yamurlar" çevrede bitki örtüsünün yok olmas"na, topra"n ta<"narak ana kayan"n yüzeye ç"kmas"na sebep olmu<tur. Ufalanm"< malzeme s"kça saçaksel vadileriyle yar"lan k"rg"bay"r (badlands) konumuna gelmi<, yamaç boyunca a<a"lara ta<"nmaktad"r. Korni< altlar" kaya dü<mesi tehlikesi gösteren alanlard"r av;at ve Çevresinin Uygulamal4 Jeomorfolojisi Dav<at ilçe merkezinde Mansuret çay" ve Dav<at çay" taraf"ndan derince yar"lm"< plato kesiminde morfolojiyi; keskin s"rtlar, dike yak"n eimli yamaçlar ve glasyal morfolojik unsurlar olu<turmaktad"r. Dav<at a Artvin taraf"ndan giri<te Elmal" mahalle ve Ankliya mahallenin üzerinde bulunduu düzlükler flüvya-glasyal malzemeli taraçalar olup, vadi buzullar"n"n buralara kadar ula<t"klar"n"n delili olarak günümüze kadar korunmu<lard"r. Yine ayn" kod seviyesinde Mansuret çay" yüzey yamac" üzerinde yer alan Critdüzü glasyal malzemeli sander taraças" olup ilginç bir görünüm arz eder. Mansuret çay" ta<k"n alan" konumundaki tabanl" vadisinde akarken, Dav<at çay" boaz konumlu kertik vadisinde çavlanlar yaparak ak"<"n" sürdürmektedir. Her iki akarsu da buzul vadilerini kendilerine yatak edinmi<lerdir. Yamaçlar genelde duyars"zd"r. Potansiyel ve eski heyelan alanlar" tespit edilerek haritalanm"<t"r. Armutgi ve Hocagil heyelanlar" bunlara örnektir. Bu kesimde heyelan topuu dereyi ötelemi<tir. Yamaçlarda selcik erozyonu yayg"nd"r. Korni< altlar" kaya dü<mesi tehlikesi olan alanlard"r Yusufeli ve Çevresinin Uygulamal4 Jeomorfolojisi Yusufeli lçesi civar"nda Çoruh nehri ve kolu olan Barhal çay" taraf"ndan derince yar"lm"< platoya ait yamaç morfolojisi gözlenmektedir. Çoruh nehri ve Barhal çay" ta<k"n alan" konumlu tabanl" vadilerinde ak"<lar"n" sürdürmektedir. Akarsu yata"nda küçük akarsu adalar", vadi kenarlar"nda ise yükseklii az akarsu <ekilleri izlenmektedir. S"rtlar keskin ve yamaçlar çok diktir. Bitki örtüsünün çok az olduu bu yamaçlarda selcik erozyonu ve kuru dereler boyunca ise çamur ve moloz ak"nt"lar" yayg"n bir <ekilde 75

79 gözlenmektedir. Hemen her yerde görülen korni< altlar" kaya dü<me tehlikesinin görüldüü alanlard"r Zemin Özellikleri Zemin özellileri gerek jeolojik gerekse mühendislik aç"lar"ndan çok dei<ken olduundan herhangi bir yere yap" yapmadan önce bu özellikler tam olarak ara<t"r"lmas" ve seçilen yerin amaca uygun olup olmad""n"n ortaya konulmas" gerekir. Artvin li Merkez ilçenin yerle<imi olduu bölgede ayr"nt"l" zemin ara<t"r"lmas" yap"lmam"< olup, imar plan"na esas ller Bankas" taraf"ndan 1974 ve 1980 y"llar"nda düzenlenmi< iki adet jeolojik etüt raporu mevcuttur. Bu raporlarda ilçe merkezi spilit, dasit, riodasit ve andezitik bre<lerden meydana geldii belirtilmi< olup volkanik kökenli zeminde ayr"<ma fazla olduu, eiminde yüksek olu<u nedeniyle heyelan riski içeren bölgelerde in<aat"n yap"lmamas" çok katl" binalar yap"lmadan önce gerekli zemin ara<t"rmas" yap"lmas" gerekmektedir. mar plan"na esas jeolojik ve jeoteknik raporlar"n"n yetersiz kalmas" ve ayr"nt" içermediinden revize imar plan"n"n yap"lmas", bunun yan"nda belediye s"n"r"n"n <ehrin geni<lemesi yönünde al"nmas" dü<ünülen mücavir alanlar"n"n öncelikle jeolojik jeoteknik etüt raporlar"n"n yapt"r"larak zemin durumunun netlik kazand"r"lmas" ve yap"lacak her in<aatta parsel baz"nda zemin etüdünün yap"lmas" gerekmektedir. Arhavi lçesinde mar Plan"na esas ller Bankas"n"n 1985 y"l"nda yapm"< olduu jeolojik etüt raporunda bölgede jeolojik olarak volkanik birimlerden (andezit, bazalt, lav, tüf ve aglomera) meydana geldii, Kabisre Deresi etraf"nda ise alüvyonal malzeme olduu belirtilmi<tir. Yine eimin yüksek olduu bölgelerde volkanik birimlerin ayr"<mas", ta<"nmas" ve altrasyonu sonucunda olu<an zeminlerde heyelan riski olduundan yüksek eimlilerde in<aat yap"lmamas", yap"lacak in<aatlar"n proje ve yap"m esnas"nda aktif heyelan göz önüne al"narak zemin etütlerinin yap"lmas" gerekmektedir. Ardanuç lçesinde mar Plan"na esas ller Bankas" taraf"ndan 1986 y"l"nda düzenlenen jeolojik etüt raporunda bölgede jeolojik olarak kireçta<" ve fli< serilerinden olu<an tortul birimden meydana geldii belirtilmi<tir. Bölgede tortul birimler zemin durayl"l"" aç"s"ndan aktif heyelan ve muhtemel heyelan riski ta<"d""ndan yap"la<ma yap"lmamas" imara aç"k bölgelerde parsel baz"nda zemin etütlerinin yap"lmas", kaya dü<mesi riski bulunan bölgelerde yap"la<ma yap"lmamas" gerekmektedir. Yine revize imar plan"na esas daha ayr"nt"l" jeolojik ve jeoteknik etüt raporlar"n"n haz"rlanmas" gerekmektedir. Borçka lçesinde mar Plan"na esas ller Bankas" taraf"ndan 1989 y"l"nda yap"lm"< jeolojik etüt raporuna göre volkanik seri aglomera ve lav andezitik ve bazaltik kayaçlardan olu<makta, bunlar"n üzerine ise alüvyonal seri gelmektedir. Etüt raporuna göre toprak akmas" heyelan, kaya dü<mesi gibi afetlerin olmas" muhtemel bölgeler iskan d"<" b"rak"lm"< parsel baz"nda yap"lacak in<aatlarda zemin etüdü yap"lmal"d"r. Bütün zemin türlerinde çok katl" a"r binalar"n dü<ünülmesi halinde zemin mekaniine uygun sondajl" etütler yap"lmal", al"nan sonuçlara göre temel projeleri uygulanmal"d"r. Toporafik eimin yüksek olduu alanlarda fazla hafriyattan kaç"n"lmal" dik ve dike yak"n <ev olu<turulmamal"d"r. Yine revize imar plan"na esas daha ayr"nt"l" jeolojik ve jeoteknik etüt raporlar"n"n haz"rlanmas" gerekmektedir. Hopa lçesi jeolojik olarak volkanik birimlerden (andezit, bazalt, lav, tüf ve aglomera) meydana geldii, Sundura Deresi etraf"nda ise alüvyonal malzeme olduu belirtilmi<tir. Yine eimin yüksek olduu bölgelerde volkanik birimlerin ayr"<mas", ta<"nmas" ve altrasyonu sonucunda olu<an zeminlerde heyelan riski olduundan yüksek eimlilerde in<aat yap"lmamas", yap"lacak in<aatlar"n proje ve yap"m esnas"nda aktif heyelan göz önüne al"narak zemin etütlerinin yap"lmas" gerekmektedir. 76

80 Murgul lçesinde mar Plan"na esas ller Bankas" taraf"ndan 1990 y"l"nda yap"lm"< jeolojik etüt raporuna göre volkanik seri aglomera ve lav andezitik ve bazaltik kayaçlardan olu<makta, bunlar"n üzerine ise alüvyonal seri gelmektedir. Etüt raporuna göre toprak akmas" heyelan, kaya dü<mesi gibi afetlerin olmas" muhtemel bölgeler iskan d"<" b"rak"lm"< parsel baz"nda yap"lacak in<aatlarda zemin etüdü yap"lmal"d"r. Bütün zemin türlerinde çok katl" a"r binalar"n dü<ünülmesi halinde zemin mekaniine uygun sondajl" etütler yap"lmal", al"nan sonuçlara göre temel projeleri uygulanmal"d"r. Toporafik eimin yüksek olduu alanlarda fazla hafriyattan kaç"n"lmal" dik ve dike yak"n <ev olu<turulmamal"d"r. Yine revize imar plan"na esas daha ayr"nt"l" jeolojik ve jeoteknik etüt raporlar"n"n haz"rlanmas" gerekmektedir. av;at lçesinde mar Plan"na esas olarak 1988 y"l"nda haz"rlanm"< Jeolojik etüt raporu jeolojik olarak volkanik seri, fli<, tortul seri ( kum, çak"l, marn, killi birimler) ve taraçalardan meydana gelmektedir. Bölgede aktif ve muhtemel heyelan bölgeleri tespit edilmi< ve yap"la<ma yasa" konulmu<tur. Volkanik serinin bulunduu bölgeler 1. derece yerle<im alan" olarak seçilmi<tir. Bütün zemin türlerinde çok katl" a"r binalar"n dü<ünülmesi halinde zemin mekaniine uygun sondajl" etütler yap"lmal", al"nan sonuçlara göre temel projeleri uygulanmal"d"r. Toporafik eimin yüksek olduu alanlarda fazla hafriyattan kaç"n"lmal" dik ve dike yak"n <ev olu<turulmamal"d"r. Yine revize imar plan"na esas daha ayr"nt"l" jeolojik ve jeoteknik etüt raporlar"n"n haz"rlanmas" gerekmektedir. Yusufeli lçesinin jeolojisi andezitik lav ve piroklastlardan olu<an volkanik birim ve alüvyondan meydana gelmektedir. Eimi fazla olan bölgelerde yap"la<ma yap"lmamas" ve kaya dü<mesi riski bulunan bölgelerde yap"la<malara dikkat edilmelidir. Eimin yüksek olduu bölgelerde volkanik birimlerin ayr"<mas", ta<"nmas" ve altrasyonu sonucunda olu<an zeminlerde heyelan riski olduundan yüksek eimlilerde in<aat yap"lmamas", yap"lacak in<aatlar"n proje ve yap"m esnas"nda aktif heyelan göz önüne al"narak zemin etütlerinin yap"lmas" gerekmektedir Kaya Dü;mesi Kaya dü<mesi; dik k"y"larda, plato alan"nda derince yar"lm"< V tipi kertik vadilerde, boazlarda, korni<lerde mostra veren kaya bloklar"nda, yol yarmalar"nda ve özellikle <ev stabilitesi hesaplanmadan olu<turulan <evlerde geli<mektedir. Artvin yöresinde kaya dü<mesi, ar"zal" toporafik yap" ve karayollar"n"n genellikle vadi tabanlar"ndan geçmesi nedeniyle çok s"k izlenen bir olgudur. Sahilden geçen Samsun Sarp Devlet yolunda, Hopa n"n 3 km. bat"s"nda kaya dü<mesi olay" s"kca görülmektedir. Sahil devlet yolu <ev stabilite hesaplar" yap"lmadan aç"ld"" için bu tip olgulara s"kça rastlanmaktad"r. Ya"<"n en fazla olduu ilkbahar ve k"< mevsiminde kaya dü<mesi olaylar" artmaktad"r. Karadeniz k"y" <eridinin Artvin l s"n"rlar" içinde kalan kesimi genellikle falez (Yal"yar) özelliindedir. Bunlar"n d"<"nda, özellikle köy ve yayla yollar"nda daha riskli bölgeler saptanm"<t"r. Dou Karadeniz bölgesinin doal yap"s" nedeniyle buralarda önlem al"nmas" da oldukça güçtür. Artvin li genelinde 7269 say"l" yasa gereince olmu< veya muhtemel kaya dü<mesi olay"ndan dolay" genel hayata etkili bulunan mahaller: Yusufeli lçesi-ç"ral" (Cami Mah.), ve Serinsu (Uzun Mah.) mevkiisidir Ç4' Dü;mesi Ç"; bir yamaç üzerinde kar kitlesinin, a<"r" yüklenmesi veya yamaç balant"s"n"n 77

81 zay"flamas" ile bazen buz, su, toprak, ta< ve aaç parçalar" kapsayarak, da yüzeyinden yamaç a<a" kaymas" olay"d"r. Ç" tehlikesini önceden sezebilmek belki de ç"dan korunman"n en etkili yoludur. Fakat bunu yapabilmek için belli bir bilgi birikimine sahip olmak ve eldeki verilerle, içinde bulunulan ko<ullar"n çok iyi deerlendirilmesi gerekir. Ç"" olu<turan etmenler üç ana grupta toplanbilir: 1-Arazi Durumu: Ç" tehlikesinin en fazla olduu yamaçla aras"nda eime sahip olanlard"r. Eimin aras"nda olduu yamaçlar ise en tehlikeli olan"d"r. Ç" olu<umunda kritik meyil aç"s" 22 º dir ve 60-90º aras" ise ç" olu<um riskinin en az olduu eimlerdir. Dü<ük eimde yamaçta kayma riski olmad"" gibi, yüksek eimlerde de kar tutma oran" çok dü<üktür. Bu nedenle küçük miktarlarda dü<meler olur ki, bunlar da tehlike olu<turmazlar. Dü<ey bir düzlemde profili konveks (içbükey) olan yamaçlar, büyük çapl" ç"lar"n olu<umunu kolayla<t"r"r. Yamac"n yöneldii istikamet, ç" geli<mesinde birinci derecede etkilidir. Kar yüzeyinin güne<ten direkt olarak ald"" "s"n"n miktar", meyil aç"s"na ve yamac"n yöneldii istikamete bal"d"r. Kuzeye aç"k k"s"mlar k"< ba<lad""nda derin k"ra" kar"n"n geli<imi için çok uygun yerlerdir. Ç" dü<mesi bu taraflarda çok s"k olur. Güneye aç"k k"s"mlar güne< radyasyonundan azami derecede istifade salayaca"ndan, bu k"s"mlara ç" olay" daha az olacakt"r. Çimenli yamaçlar ç" dü<ümünü kolayla<t"r"r. Nemli otlar hareketi h"zland"ran bir kayma yüzeyi olu<tururlar. Baz" çal" tipleri ç" önleyici etki yaparlar. Youn kereste ormanlar" ç" olu<umunu önlemek için çok önemlidir. Ancak bunlar içinde nadir de olsa ç" patikalar" meydana gelebilir. Ormanlar, orman s"n"r" üzerinde geli<en ç"lar" önlemede yetersiz kalabilir. 2-Kar Tabakas4n4n Niteli'i: Kar örtüsünün iç salaml"" ve sahip olduu katmanlar, ç" olu<umunda etkilidir. fakat bunu yüzeyden bakarak anlamak mümkün deildir. Yüzeyden zemine kadar bir profil aç"larak katmanlar aras"ndaki s"cakl"k farkl"l"klar", kristal yap"lar" ve bilye kar katman"n" saptayarak ç" riskini öngörmek mümkün olabilir. 3-Hava Ko;ullar4 : Hava s"cakl"" olu<umunda çok önemlidir. Toprak henüz don yemeden kar yaar ve uzun süre souk havada yüzeyde kal"rsa, kar örtüsü ile taban aras"nda çok büyük bir s"cakl"k fark" olu<ur. Bu yüzden kar kristalleri çok youn dei<im geçirir ve daha sonra yaan youn kar için tehlikeli bir taban olu<turur. eer ilk kar yamadan önce toprak donmu< ise kar örtüsü ile aras"nda çok büyük s"cakl"k fark" olmaz ve bu yüzden taban katman" salam bir yap"da olur. lk kar çok fazla yaar ve çok k"sa zamanda kal"nl"" artarsa salam bir altyap" olu<ur. Nem oran"n"n yüksek olmas", "slak kar olu<umunu salar ki bu da ç" riskini art"r"r. Rüzgar"n de ç" olu<umuna etkisi vard"r. Ç"" olu<turan bütün bu faktörleri bilmek, ne yaz"k ki çounlukla ç""n ne zaman ve nereden geleceini kestirmek için yeterli olmaz. Bu nedenle birçok ç" testi geli<tirilmi<tir. Bunlardan sadece birkaç" amatör dac"lar ve kayakç"lar taraf"ndan kullan"labilir. Deerleri bu konuda uzman ekiplerin yapabilecei testlerdir Artvin linde Ç4' Olaylar4 Artvin li, kuzeyinde yükseklikleri 4000 m. ye yakla<an yüksek da kütlesi nedeniyle ç" olaylar"n"n s"k izlendii bir ilimizdir. Genelde orman s"n"r" üzerinde yer alan da köylerinin say"s" azd"r veya art"k buralarda k"<"n iskan edilmemektedir. Bu nedenle can kayb" çok azd"r. Orman s"n"r" civar"nda geli<en ç" olaylar" etkilerini orman tahribatlar" ile 78

82 göstermektedirler. Artvin linde ç" tehlikesinin bulunduu yöreler; Kaçkar dalar" etekleri ve Yaylalar köyü yöresi, Davut da" ve Güngörmez da" civar", Yusufeli lçesi dou ve bat"s", Marsis tepe dou ve güneyi, Gül da" ve Otluca da" civar" Morkaya KD su, Ziyaret da" etekleri, Konac" güneyi, Karçal da" etekleri, Ortaköy (Berta) kuzeyi, Camili yöresi, Bozçal" yöresi, Meydanc"k kuzeyi ve KB si, Okçular güneyi, Bülbülan yayla KD su, A"llar güneyi ve Me<eköy GB s"d"r. Artvin li genelinde 7269 say"l" yasa gereince olmu< veya muhtemel ç" afetinden dolay" genel hayata etkili bulunan mahaller sunlard"r: Ardanuç lçesi: Zekeriya l, Zekeriya ll Artvin Merkez: Ortaköy ll ( 3 Mah.), Ortaköy lll (3 Mah.) av;at lçesi : Yal" (Mikazeler ve Dere Mah.) Yusufeli lçesi: Balc"l" l-ll, Yamaçüstü l, Yamaçüstü ll, Yaylalar l-ll (Olgunlar Mah.) Ç4' Kontrolü ve Korunma Yöntemleri Ç" " öngörebilmek ve ç"dan kurtulma <ans"n"n çok dü<ük olmas", ç" olu<umunun denetim alt"nda tutulmas" ya da önlenmesini gündeme getirmektedir. Ç" Kontrolü pasif ve aktif bir tak"m yöntemlerle yap"lmaktad"r. Pasif yöntemler ba<l"" alt"nda; ç" tehlikesi olan alanlar"n kullan"m"n"n k"s"tlanmas" veya engellenmesi ile ç" önleme yap"lar" ele al"nmaktad"r. Dei<ik amaçl" ve dei<ik tipte ç" önleme yap"lar" vard"r. Bunlar; bariyerler, kar siperleri, yönlendirici yap"lar, ç" yava<latma tepeleri, ç" barajlar" ve dorudan koruma yap"lar"d"r. Aktif yöntemler ise; ç" olu<umunu engellemek için kar örtüsünün olu<umu s"ras"nda veya sonras"nda, kar bloklar"n"n meydana geli<ini engellemeyi amaçlar. Bu yöntemlerden biri, paletli araçlarla kar tabakas"n" s"k"<t"rarak büyük blok olu<umunu engellemektir. Yapay ç" olu<turarak büyük çapl" ç" olu<umunu önlemek ayr" bir aktif yöntemdir. Bunun için çe<itli patlay"c"lar ve ses dalgalar" ile titre<im üreten araçlar kullan"lmaktad"r. Bunlar"n d"<"nda uzun vadeli çözüm olarak, yöre halk" ç"a kar<" bilinçlendirilmeli, bitki vejetasyonu tahrip edilmemeli, ormanlar"n varl""n"n sürüdürülmesi salanarak gerekli bak"m müdahaleleri ve aaçland"rma çal"<malar" yap"lmal"d"r Heyelanlar Genellikle ayr"<m"< ve zay"f çimentolu, ya da s"k çatlakl" kayaçlarda görülür. Kayma yüzeyleri dairesel, dairesel düzlemsel, dairesel olmayan düzlemsel, kamal", dil ve ka<"k <eklinde olu<urlar. Bu tür kitle hareketlerine heyelan denilmektedir. Heyelanlar doal kayaç ve zeminlerde meydana geldii gibi, insanlar taraf"ndan olu<turulan zeminlerde de meydana gelebilir. Bundan dolay"d"r ki kaz" ve in<aat yap"m"ndan önce saha ve laboratuarda jeoloji ve zemin mekanii ara<t"rmalar"n"n yap"lmas" zorunludur. Sert ve Salam kayaçlar"n dik yamaçlar" veya kaz" <evleri, uzun zaman durayl" kald"" halde, yumu<ak ve ayr"<m"< kayaçlarda dei<ik türde kitle hareketleri s"kça görülmektedir. Dou Karadeniz bölgesi sahil kesimi, a<a"da s"ralanan etkenlerden dolay" heyelanlar"n s"kça görüldüü bir yöredir. Artvin ilinde ise, genellikle toprak akmas" <eklinde kitle hareketleri görülmektedir. 79

83 ldeki Heyelanlar4n Nedenleri lde genelde ya"<l" mevsimlerde ve saanak ya"<lardan sonra mal ve can kayb"na neden olan birçok heyelan meydana gelmektedir. Bu güne kadar olagelen heyelanlar incelendiinde, bu tür kitle hareketlerini etkileyen faktörlerin ba<l"calar"n"n: Morfolojik durum, ya"<lar, kaz"lar ve akarsu oymalar", yol yap"m", kayaçlar"n ayr"<mas", bitki örtüsünün yok edilmesi veya dei<tirilmesi, zemin özellikleri ve dier nedenler( kaynaklar, at"k sular, yükleme, vb.) olduklar" görülmektedir. Ayn" nedenler Artvin içinde geçerlidir Heyelanlar4n Önlenmesi Heyelanlar"n önlenmesinde uygulanan yöntemler genelde iki ana unsuru kapsamaktad"r. Birincisi harekete neden olan kuvvetleri azaltmak, ikincisi ise önleyici kuvvetleri art"rmakt"r. Bunun için gerekli olan en önemli i<lem yamaçlar"n stabilitesini salamakt"r. Ülkemizde yamaç ve <evlerde stabilitenin salanmas" zorlay"c" nedenler olduunda uygulanmaktad"r. Genelde ise daha pahal" bir yöntem olan heyelanlar olu<tuktan sonra bunlara çareler aranmaktad"r. Zorunlu hallerde ise en s"k ba<vurulan usuller, yamaç eimi ve yüksekliini alçaltmak, rijit duvar yap"lar"ndan yararlanmak, ya da yüzey ve yer alt" duyu drenaj"n" salamakt"r. l de heyelanlar"n en s"k görüldüü yol güzergahlar"nda <ev yükseklii ve eimi geli<igüzel verilmi<tir. Bunun sonucundan her y"l ya"<larla birlikte bu alanlarda birçok heyelanlar olu<maktad"r. l de meydana gelen heyelanlar"n ba<l"calar"; su, ayr"<ma, bitki örtüsü dei<iklii ve bunlar"n birlikte etkisidir. Bu nedenle stabiliteyi salamak için yap"lacak ilk i< aktif ve potansiyel heyelan alanlar"nda morfoloji göz önüne al"narak yüzey ve yer alt" suyu drenaj" yap"lmas"d"r. Bunun yan"nda ayr"<m"< kayaç (residüel kil) seki ve yamaç molozlar"nda yap"lacak kaz"larda, kaz" <evlerinde stabilite analiz sonuçlar"na göre eim ve yüksek verilmelidir. Kaz"lar"n büyük boyutlu olmas" halinde, hacimleri azaltmak için istinat duvar", çivileme, ankraj, dü<ey ve yatay kaz"klar gibi yap"sal destek yöntemlerinin gerçekle<tirilmesi uygun olur. Aktif ve potansiyel heyelan alanlar"nda zemin türüne ve projenin önemine göre çimento enjeksiyonu veya kostik kireç kullan"m" da uygun olabilir. Yörede heyelanlar"n olu<mas"nda etkili olan dier bir olgu da bitki örtüsünün dei<tirilmesi veya yok edilmesidir. Çok zorunlu olmad"kca bitki örtüsü dei<tirilmemeli, zorunlu hallerde ise drenaj ve kademelendirme i<lemleri yap"ld"ktan sonra bu i<lem gerçekle<tirmelidir. Ormanlardaki kesim ve bak"m i<lemleri planl" bir <ekilde ve k"s"m k"s"m yap"lmal" ve gerek orman içi gerekse orman d"<" alanlardaki aaçland"rma çal"<malar"na planl" bir <ekilde devam edilmelidir. Yerle<im alanlar"ndaki at"k sular mutlaka kanalizasyon sistemine balanmal"d"r. K"rsal kesimde bu tür sular"n aktif heyelan alanlar"na girmesi mutlaka önlenmelidir Artvin lindeki Heyelanlar Artvin yöresinde; parçalanm"< platonun dik eimli vadi yamaçlar"nda, ya"<lardan sonra ve ilkbahar mevsimiyle ba<layan kar erimesiyle birlikte can ve mal kayb"na neden olan toprak akmalar" ve heyelanlar meydana gelmektedir. Heyelanlar"n <ekil unsurlar" (skarp, kayma yolu, etek topuk ) genelde belirgindir. Artvin lindeki heyelanlar" ; olu<umlar", tipleri ve heyelana ait etki eden faktörlere göre iki grupta incelemek gerekir. Bunlar, Çoruh nehri kuzeyi ve güneyidir. Çünkü bu grup aras"nda farkl"l"klar gözlenmi<tir. 80

84 Çoruh nehri kuzey kesiminde yamaç eimleri çok dik olup, jeolojik yap", eim, ya"< ve zemin özelliklerinin kontrolünde geli<en heyelanlar münferit alanlarda ka<"k ve dil <eklinde olu<maktad"r. Yüksek ve orta derecede ayr"<m"< kayaçlarda geli<en süresizliklere bal" olarak üçgen, dikdörtgen gibi geometrik <ekillerde geli<mektedirler. Bu tip heyelanlarda skarp ve topuk çok belirgin olup, topuk malzemesi vadi taban"nda durayl"l"k kazand""ndan iç dinamikleri sönük eski heyelanlara dönü<mektedirler. Heyelan ard" swamplar ve heyelan malzemesinde ondülasyon yoktur. etek düzensiz y""n halindedir. Akarsu a<"nd"rmalar" ve yol yarmalar" topukta a<"nd"rma meydana getirdiinde heyelanlar yeniden aktivite kazanmaktad"r. Çoruh nehri güneyinde ise, dik eimli vadi yamaçlar"nda ender olarak ka<"k ve dil tipi heyelanlar görülmektedir. Özellikle da etei düzlüklerinde dei<ik boyutlu morenlerin ve bunlar"n fiziko-kimyasal ayr"<mas"yla olu<an kal"n toprak tabakas"n"n heyelanlar" olu<turan kriterlerin etkisiyle çok geni< alanlar" kapsayan büyük boyutlu toprak akmalar"na sebep olduu görülmektedir. Bu yüzeysel toprak akmalar"n"n aktiviteleri baz" bölümlerde çok <iddetlidir. Bu nedenle haritalarda aktif heyelanlar olarak belirtilmi<lerdir. Skarp, akma yollar", swamplar, ondülasyonlar ve topuk çok belirgindir. Topuk malzemesi ince boyutlu olup, kayma yüzeyi düzlemseldir. Aktivite derinlii fazla deildir. Bu tip olu<umlar en çok Oligo- Miyosen ya<l" jipsli serilerde (Debinkarahisar formasyonu) ve periglasyal bölgelerde yayg"nd"r. Artvin l Merkezi; skarp" (kopma yüzeyi) Kafkasör yaylas"ndan ba<layan, topuu Korzul mahallesinde olan, halen aktif ve potansiyel heyelan alanlar"n" kapsayan eski bir heyelan alan" üzerine kurulmu<tur. Topuk malzemesi Çoruh nehrini ötelemi<tir. Hatipoullar" mahalle, <ehir merkezi, Orta mahalle, A<a" mahalle kayma yolu üzerinde kurulmu< mahallelerdir. Bu eski heyelan malzemesi yukar"da da belirtildii gibi birçok yerde stabil (durayl") deildir. Bu alanlar; Orta mahalle mezarl"k kesimi, eski stad"n üst kesimi, Kolorta mahallesi alt", Devlet hastanesi ve terminalin alt k"s"mlar" ile Köprüba<" mahallesi yamaç kesimi olup, potansiyel heyelan alanlar"n" te<kil ederler. Buralarda heyelanlar" önleme yollar" aranmal", çok katl" bina yap"larak zeminin yüklenmesi önlenmelidir. Yerle<im alanlar" zeminin salam olduu bölgelere kayd"r"lm"<t"r. Eski ve oturmu< heyelanlar"n olu<turduu ; askeri k"<lan"n kurulu olduu alan, iskebe mahallesi, Uurlu mahallesi, Seyitler mahallesi ve Sot düzü (Ziraat bahçesi) dier bölümlere göre riski daha az olan eski heyelan basamaklar"d"r. Skarpa yak"n kesimlerde, <ehrin bat" bölümünde Kafkasör yaylas"na yak"n kesimlerde aktif halde heyelanlar ve potansiyel heyelanlar vard"r. Cerattepe deki madenin i<letilmesi durumunda olu<acak yapay titre<imlerin (patlama) bu bölgedeki heyelanlar" etkilemesi doald"r. Borçka ilçesinde hastanenin dousundaki yamaçta yer alan toprak akmas" <eklinde geli<mi< heyelan görülmektedir. Artvin li genelinde 7269 say"l" yasa gereince olmu< veya muhtemel heyelan olay"ndan dolay" genel hayata etkili bulunan mahalleler a<a"da s"ralanm"<t"r: Ardanuç lçesi : Bereket Köyü (Salihaagil Mah.), Kap"köy (Bahçelievler Mah.), Naldöken, Yolüstü, köyleri. Arhavi lçesi : Bal"kl", Derecik, Dereüstü, Güne<li, Kireçli, Konakl", Küçük, Merkez (Yemi<lik, Müsazade, Yuakr" Hac"lar), Denköy, Tepeyurt, Ulukent (Deirmendere), Üç"rmak(Güney), Yukar" Dahinler. Borçka lçesi : Alaca (Ortadere Mah.), Arkaköy (Kar<"yaka Mah.), Avc"lar l-ll, Civan, Güzelyurt, Kaynarca l-ll, Maral l-ll (4 Mah.). Hopa lçesi : Ba<köy, Çaml", Esmekaya, Güvercinlik, Hendek, Limanköy, Sarp, Yk. Kuledibi (Kuledibi. Sandura). Artvin Merkez: A"llar, A<.Maden ll-lll, Bak"rköy (3 Mah.), Ba<a"l (Satibe Mah.), 81

85 Dikmenli (Beylik Mezr.), Okumu<lar, Ormanl"k-Uzundere ( Meriç Mah.), Ortaköy ll ( 3 Mah.), Ortaköy lll (3 Mah.), Seyitler ll-lll (Sotibar Mah.), Seyitler l (Carbiyet Mah.). Murgul lçesi : Akanta<, Ba<köy l-ll (3 Mah.). av;at lçesi : Çavdarl", Çaykur l-ll (Agara Mah.), Hanl", (Üçyol Mah.), Il"ca, Kayadibi l, Kayadibi ll-lll, Kirazl", Kireçli (A<. Mah.), Küplüce, Susuz l (A<.Mah.), Susuz ll (A<. Mah.), Veliköy (Ziyaret Mah.), Yal" (Mikazeler ve Dere Mah.) Yusufeli lçesi : Balc"l" l- ll, Ç"ral" (Cami Mah.), Demirköy (Ahmetoullar Mah.), Serinsu (Uzun Mah.), Yamaçüstü l, Yamaçüstü ll,yaylalar l-ll (Olgunlar Mah.), Zeytincik (Yurtsever Mah.) Sel Olaylar4 Doal afetlerden biri olan sel (ta<k"n), bir akarsu yata"ndaki ak"m"n h"zlanmas", su miktar"n"n artmas" ve sonuçta yatak civar"ndaki arazilere sanat yap"lar"na, cana ve mala zarar vermesi olay"d"r. Doa olaylar" ülkemiz için tarih boyunca ciddi sorunlar olu<turmaktad"r. Bu durum günümüzde; ekolojik dengenin bozulmas", h"zl" sanayile<me, çarp"k kentle<me, sosyoekonomik ko<ullar nedeniyle daha da kötüle<mi<, hatta zaman zaman felaketlere dönü<mü<tür. Yap"lan ara<t"rmalara göre; ülkemizde y"ll"k ya"< ortalamas" 679 mm. dir. Su potansiyeli ise 528 milyon m 3, bunun ak"<a geçen k"sm" 181 milyon m 3 tür. Bu miktar toplam su potansiyelinin % 34 ü civar"nda olup y"ll"k ya"< miktar"n"n 245 mm. sine kar<"l"k gelmektedir. Son derece yüksek olan bu miktar kontrol alt"na al"nmad"kça, sel ve ta<k"n olaylar" güncelliini korumaya devam edecektir. Doal olaylar salt bilimsel ve teknolojik sorunlar olmay"p, ayn" zamanda sosyal ve ekonomik yönleri olan karma<"k sorunlard"r. Bu nedenle bu olaylara çözüm yollar" ve önlemler aran"rken bilim ve teknoloji yan"nda insan faktörü ihmal edilmemelidir. nsanlar"m"z"n çevre ile bar"<"k ya<amas"n"n yollar" aranmal"d"r. Artvin li genelinde 7269 say"l" yasa gereince olmu< veya muhtemel sel olay"ndan dolay" genel hayata etkili bulunan mahal Borçka ilçesi Arkaköy (Kar<"yaka Mah.) ve Kaynarca mevkiileridir ldeki Sel Olaylar4n4n Nedenleri ldeki sel olaylar"n"n nedenleri; iklim ve ya"<, l in morfolojik özellikleri, jeolojik yap", akarsu yataklar"n"n durumu, orman alanlar"n"n azalt"lmas", sosyo- ekonomik faktörler ve altyap" hizmetlerinin eksiklii ba<l"klar" alt"nda toplanabilir. a- klim ve Ya'4; Dou Karadeniz havzas"nda iklim üç dei<ik bölümde irdelenebilir. Bunlar Rize yöresi, Dou Karadeniz kuzey bölümü ve Karadeniz ard"d"r. Rize yöresi bütün mevsimler ya"<l"d"r. Sahil kesiminde "l"man iklim egemen olup ya"lar yamur <eklindedir. Yüksek kesimlerde yaz"n yamur, k"<"n kar <eklinde geli<ir ve buralarda yayla iklimi gözlenir. Bölgede dala k"y"ya paralel uzan"r, su-bölüm çizgisinde yükseltiler, Giresun ve Trabzon da m. ye, Rize de m. ye yana<"r. Artvin de bu yükselti azal"r ve Cankurtaran geçidinde 690 m. ula<"r. Douya doru Karçal dalar"nda tekrar 3000 m. yi a<ar. Karadeniz üzerinden gelen bulutlar genelde kuzeybat" yönlü (karayel) rüzgarlar ile 82

86 sürüklenerek yükselirler ve yükseklerde younla<arak yamur olarak havzaya dü<erler. Ya"<lar bat"dan douya doru artar. Bu nedenle bölge, yurdumuzun en fazla ya"< alan bölgesidir. Buna paralel olara de s"k s"k sel olaylar" ile kar<" kar<"ya kal"nmaktad"r. b-bölgenin Jeomorfolojik Özellikleri Sel olay"n"n belirgin özelliklerinden biri, akarsu yata"nsa su ak"m"n"n h"zlanmas"d"r. Bu duruma etki eden faktörler ; yamaç eimi, drenaj s"kl"", drenaj alan"n"n geni<lii ve talveg profilifir. Genelde dou Karadeniz bölgesi, özelde Artvin yöresi, morfolojik yönden incelendiinde üç ana bölümün varl"" gözlenmektedir. Bunlardan birincisi, dou-bat" yönünde uzanan ve yükseklikleri m. ye varan da silsilesinin (Kakçar Dalar") olu<turduu dal"k kesimidir. kinci bölüm, deniz ve derelerin <ekillendirdii k"y" kesimidir. Üçüncü bölüm ise, bu iki ana ünite aras"nda kalan plato alan"d"r. Plato alan", drena alanlar" çok geni< olmayan s"k dereler, derin ve çok eimli vadilerle yar"lm"<t"r. Bu nedenle dereler, km. gibi mesafede m. kot fark" olu<turan, eimli ve dik bir vadi içinde akmaktad"rlar. Bu durum ak"< h"z"na ve ta<"nan malzemelerin fazlal""na etki etmektedir. Hatta çou zaman, özellikle de sanak ya"larda sonra dereler adeta çamur akmaktad"r. Ta<k"n olaylar"nda tahribat"n en etkili olduu bölge, k"y" bölgesidir. Buralarda vadiler düzle<mi< ve geni<lemi<tir. Yerle<imin en yayg"n olduu yöreler de buralard"r. c-bölgenin Jeolojik Yap4s4 Artvin linin de içinde yer ald"" Dou Karadeniz bölgesi KETN in Pontidler ad" alt"nda ay"rd"" tektonik birliin dou kesiminde bulunur. Çok geni< anlamda ise ; Alpin da olu<umuna bal" olarak Jura- Pliyosen zaman aral""nda geli<mi< adayay" dizisinin bir parças"d"r. Jeolojik evrime bal" olarak, yörede volkanik kökenli kayaçlar büyük çounluu olu<turur. Sedimanter kökenli kayaçlar çok az ve genlikle arakatk" <eklinde geli<mi<tir. Denizalt" vokanizmas"n"n ürünü olan bu volkanik kayaçlar akifer olu<turacak özellikler ta<"mazlar. Geçirgenlikleri yok denecek kadar azd"r. Yukar"da belirtilen jeolojik özellikleri nedeniyle, havzaya dü<en ya"< miktar" büyük bir bölümüyle ak"<a geçmektedir. Bu durum, yörede sel olaylar"n"n olu<mas"na zemin haz"rlayan en önemli faktörlerden biridir. Artvin li ve yöresinde akifer olu<turan kayaçlar, derelerin mansap bölümünde izlenen alüvyonlard"r. Yak"ndaki yerle<im birimleri su ihtiyaçlar"n" bu alüvyonlarda aç"lan kuyulardan kar<"lamaktad"rlar. bölgede eimlerin çok fazla, vadilerin dar ve dik olu<u geni< bir alüvyon olu<mas"na engel te<kil eder. Hatta büyük dereler d"<"ndaki akarsular, membaa ve orta kesimlerinde ç"plak kaya üzerinden akmaktad"rlar. d-akarsu Yataklar4n4n Durumu Bölgede vadiler dar ve diktir. Ancak mansap bölümünde 3-5 km. lik k"sm"nda eimler az ve vadiler nispeten geni<tir. Akarsuyun ta<"d"" su miktar"na göre bu mesafe artabilir. Çoruh vadisi ise daha geni<tir. Borçka ilçesinden sonra tabanl" vadi konumundad"r. Oldukça eimli olan bölge vadilerinde ula<"m" salayan yollar da genellikle dere alüvyonlar" üzerine yap"lmaktad"r. Ayn" <ekilde insan"m"z, kit olan tar"m arazilerini geni<let<mek amac"yla vadiyi doldurarak tarla yapmakta çay, f"nd"k ve aaç dikmekte tar"msal ura<" yapmakta, katta konut yapmaktad"r. Ta<k"n dönemlerinde derelerin getirdii kaba malzeme yatakta kalmakta ve bir dahaki ta<k"nda yine ta<"narak tahrip gücünü art"rmaktad"r. Dier bir dei<le, dere vadilerinde yeterli derecede "slah çal"<malar"n"n yap"lmay"<" ta<k"n zararlar"n" art"rmaktad"r. 83

87 Bu durumlarda vadi tabanlar"nda ta<k"nlar"n, topuk oyulmas"na sebep olmalar" sonucunda heyelanlar meydana gelmekte veya aktif heyelanlar tekrar harekete geçmektedir. e-orman Alanlar4n4n Azalt4lmas4 Genelde tüm ülkemizde, özelde Dou Karadeniz bölgesinde son y"llarda meydana gelen, can ve mal kayb"na neden olan toprak kaymas" ve sel felaketlerinin, orman azalmas"n"n doal sonucu olduu, birçok bilim adam"n"n üzerinde fikir birliine vard"" bir konudur. Ormans"zla<ma sonucu geli<en felaketler aniden olu<maz ve y"l hiçbir dei<iklik izlenmeyebilir. Ancak anormal bir ya"<, bu gözle görülmeyen yanl"<" gözler önüne serecektir. Bu nedenle ak"lc" politikalarla bu yanl"< olgu önlenmelidir. Dou Karadeniz bölgesinde topraklar"n % 63.6 s" Vll s"n"f araziden olu<ur. Orman alanlar" ise, bölge alanlar"n"n % 41.6 s" kadard"r. Halbuki Vll s"n"f arazilerin orman alan" olarak kullan"lmas" bilimsel bir gerçektir. Bu durum bölgede yanl"< bir arazi kullan"m"n"n söz konusu olduunu göstermektedir. Ormanla<man"n su salama, ak"<" düzenleme, erozyonu önleme gibi çok önemli i<levi vard"r. Bunlardan yararlanmak için, orman alanlar" geni<letilmelidir. Örnein; mm. lik bir ya"<"n, ormanlarda % 18 inin, çay"rlarda %36 s"n"n, nadasta %56 s"n"n yüzeysel ak"<a geçtii bilinmektedir. f-sosyo-ekonomik Faktörler Bölgede verimli tar"m arazilerinin k"s"tl" olu<u, insan" araziyi düzenleme yönünde etkilemektedir. Bu düzenleme, orman alanlar"n"n azalmas" ve akarsu yataklar"n"n daralmas" <eklinde geli<mektedir. Morfolojinin çok engebeli olu<u, ula<"m"n vadilerden yap"lmas"n" zorunlu hale getirmektedir. Buralarda dik <evler olu<turmamak için genelde akarsu yataklar" doldurulmaktad"r. Bunun sonucu, her sel olay"ndan sonra yollar"n büyük ölçüde tahrip olmas" kaç"n"lmaz hale gelmektedir. Yerle<im alanlar"nda yamur suyu ve kanlizasyon sistemlerinin ta<k"n dü<ünülerek planlanmamas" veya zamanla sistemin yetersiz hale gelmesi periyodik bak"mlar"n"n yap"lmamas" da ta<k"nlara sebep olmaktad"r. g- Altyap4 Hizmetlerinin Eksikli'i Yörede yeterli s"kl"kta ya"<-ak"< gözlem a"n"n ve ta<k"n uyar" sistemlerinin bulunmamas" en önemli altyap" eksikliidir. Bölgede corafik, morfolojik ve jeolojik özellikleri nedeniyle her türlü altyap" yat"r"mlar"n"n oldukça zor ve pahal" olduu bir yöredir. Bu yat"r"mlar"n büyük bir k"sm" doaya müdahaleyi gerektirir. Teknoloji ve standartizasyondan taviz verilmesi çounlukla daha büyük problemlere sebep olmaktad"r. Köprü, yol, sanat yap"lar", içme suyu ve sulama tesisleri ile ta<k"n önleme siteleri gibi çal"<malarda bu eksiklikler görülebilmektedir. Yol güzergahlar"n"n akarsu havzalar"nda dolgu yap"larak geçilmesi, keson kuyular"n koruyucu önlem al"nmadan aç"lmas" bunlara örnek verilebilir Artvin linde Sel Olaylar4 Artvin li sahil kesimi yurdumuzun en fazla ya"< alan bölgesidir. Ya"<lar"n büyük bir bölümünün yüzeysel ak"<a geçmesi de sel olaylar"na zemin haz"rlayan önemli etmenlerin ba<"nda gelir. Bu nedenle y"l gibi s"k tekrarlanan periyotlarla ve bunlarla birlikte çou zaman toprak akmas" ve heyelanlar ya<anmaktad"r. 84

88 Artvin linde iç kesimlerde sellerle birlikte vadiler boyunca moloz ak"nt"lar" meydana gelmekte, bu durum yollar"n kapanmas"na ve tahribatlara sebep olmaktad"r Al4nmas4 Gerekli Önlemler Doal afetleri tamamen önlemek pratik olarak mümkün deildir. Ancak al"nacak kültürel ve teknik önlemlerle zararlar" en aza indirmek olanakl"d"r. Bu konudaki önerilerimiz maddeler halinde a<a"da s"ralanm"<t"r: - nsanlar"m"z" doal olaylara kar<" bilinçlendirmek, doayla bar"<"k ya<amalar"n" salamak, çevre konusunda duyarl"l"" geli<tirmek gereklidir. - Bölgede daha s"k ve modern ya"<-ak"< a"n"n ve ta<k"n uyar" sistemlerinin kurulmas" gereklidir. - Akarsu havzalar"nda, ta<k"n tahmin yöntemleri uygulanarak önlemlerinin buna göre al"nmas" gereklidir. - Ta<k"ndan koruyucu sistemler, maksimum debideki feyezanlara dayan"kl" olarak geli<tirilmelidir. - Devler ve potansiyel heyelan alanlar"nda topuk oyulmas"n"n önüne geçilmelidir. - Akarsu yataklar" kesinlikle iskandan ar"nd"r"lmal"d"r. - Zorunlu olmad"kça yollar akarsu yataklar" içine yap"lmamal", yap"ld"" taktirde koruyucu önlemler al"nmal"d"r. - Akarsu yataklar"ndaki "slah çal"<malar" düzenli olarak yap"lmal", gerekirse kabartma yap"lar" ile a"r malzeme (kaya-blok) tutucu sistemlerle yüzücü malzeme (aaç,vb.) tutulmal"d"r. Çünkü az"msanmayacak miktarda vajetasyon malzemesi (bitkisel kökenli malzeme) her sel olay" ile birlikte denize ta<"nmakta ve milli servet heba olmaktad"r. - Çevre ko<ullar"na kesinlikle uyulmal", ormanla<t"rmaya önem verilmeli, Vll.s"n"f araziler kesinlikle orman alan" olarak kullan"lmal"d"r. - Özellikle eimli alanlarda f"nd"k ve çay alanlar" s"n"rland"r"lmal", eimli tarlalarda teraslama yöntemleri uygulanmal"d"r. - Belediyelerce imar planlar"na kesinlikle uyulmal", özellikle yörenin yegane su kayna" olan alüvyonlar sel ve yerle<im olgusundan korunmal"d"r. Akarsu havzalar"n"n 1/10 000, gerekirse 1/5 000 ölçekli mühendislik jeolojisi, uygulamal" jeomorfolojisi, araz, kullan"m potansiyel haritas" haz"rlanmal"d"r. - Artvin linin genelinde yap"lmas" dü<ünülen yap"lar veya seçilecek yerle<im alanlar"n"n mar Plan"na esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporlar"n"n Haz"rlanmas", parsel baz"nda Zemin etüt raporlar"n"n düzenlenmesi gerekmektedir. - Bu proje kapsam"nda yap"lan haritalardan yararlan"larak yerle<im alanlar" ve yak"n çevresinde, akarsu ve mansap bölgelerinde, imara aç"lmas" dü<ünülen alanlarda 1 /5 000 hatta, 1/ ölçekli detay etüt haritalar" (Mühendislik jeolojisi, uygulamal" jeomorfoloji, arazi kullan"m potansiyeli) haz"rlanmal"d"r. Ça"m"zda geli<mi< ülkelerde, bu altyap" nitelikli haritalar sonra planlamalar yap"lmaktad"r. - Bölgenin sosyo-ekonomik ko<ullar" göz önüne al"narak Dou Karadeniz bölgesi için makro ölçekte planlar yap"lmal"d"r. - Kamu kurulu<lar" ve üniversiteler s"k" i<birlii yap"lmal"d"r Depremsellik Artvin l s"n"rlar" içerisinde kalan bölge, aktif fay deprem ili<kisi aç"s"ndan ele al"nd""nda, y"k"c" özellikte deprem yapabilecek herhangi bir aktif fay"n bulunmad"" görülmektedir (Dekil 9). Artvin line en yak"n fay sistemi Kuzey Anadolu Fay Zonu ( KAF- NAF ) olup, ku< uçu<u km. uzakl"ktad"r. Ayn" <ekilde 2. derecede etkili olabilecek Erzurum 85

89 Fay Zonu ise km. uzakl"ktad"r. Türkiye Deprem Bölgeleri Haritas" nda; Arhavi, Hopa, Borçka ve Murgul dördüncü bölgede, Merkez ilçe 3 ve 4 Bölge s"n"r"nda, Yusufeli, Ardanuç ve Dav<at üçüncü bölgede yer almaktad"r. Dekil 9. Artvin li depremsellik haritas" 3. MEVCUT DURUMUN ANALZ Çevre ve mekansal geli<me konusunda mevcut durum çal"<malar" ile elde edilen veriler deerlendirilmi< ve 3.1'deki özetle, 3.2'deki analiz tablolar" haz"rlanm"<t"r. Analiz tablolar"nda darboazlar, avantajlar ve potansiyeller alt konulara göre bir arada ve bütünlük içinde deerlendirilmi<tir Mevcut Durumun Özeti 1. Artvin de flora zenginlii vard"r, Artvin s"n"rlar" içinde toplam takson, 119 endemik bitki türü tespit edilmi<tir. 2. Artvin ili yaban hayat" bak"m"ndan da zengindir. Ancak ilde nesli azalma tehlikesi alt"nda bulunan ve ya<am alanlar"n"n bir k"sm" sular alt"nda kalacak Hopa ve Çoruh Engerei için ayr"lm"< herhangi bir koruma alan" mevcut deildir. 3. le ait Karadeniz k"y"s"nda s"n"rl" say"da plaj vard"r. Ancak bu plajlarda Karadeniz 86

90 Sahil Yolu projesinin sonucu, doldurularak ortadan kald"r"lma tahlikesi ile kar<" kar<"yad"rlar. 4. l'de kum ve ta< ocaklar" ile kömür oca", bak"r-çinko maden oca" bulunmaktad"r. 5. Sanayi tesislerinin çou sahildeki ilçelerde (Arhavi-Hopa) kurulmu<tur. 6. Yol yap"m", kum ve ta< ocaklar", erozyon, heyelan, baraj yap"m", sel ve ta<k"n gibi nedenlere bal" olarak arazi bozulmalar" meydana gelmektedir. 7. limiz Hava Kirlilii aç"s"ndan Üçüncü Derece Kirli ller kapsam"nda deerlendirilmektedir. limizde kirlilik ölçümleri yap"lmamaktad"r. 8. limizdeki at"k sular hiçbir ar"tma i<lemine tabi tutulmadan al"c" ortamlara verilmektedir. 9. Toprak kirlilii konusunda yap"lm"< az say"da ara<t"rma mevcut olup, haz"rlanm"< envanter bulunmamaktad"r. 10. l merkezinde kat" at"k ortalama miktar" 0,650 kg/ki<i-gün olarak verilmi<tir. Bütün îl'de kat" at"k deponi alanlar" düzensizdir ve çou yerle<im yerlerine yak"nd"r ve son derece olumsuz görünüm arz etmektedirler. 11. Kat", s"v" ve gaz at"klarla ilgili düzenli ölçüm çal"<malar" ve envanter bulunmamaktad"r. 12. Arhavi ve Hopa lçelerinde trafik, younluu yüksek Trabzon-Artvin Sarp Devlet karayolu kent içinden geçtiinden, ayr"ca Merkez ilçede kent içi trafik de youn ve düzensiz olduundan d"< kaynakl" gürültü potansiyeli bulunmaktad"r. 13. Ba<ta Merkez ilçe olmak üzere kentlerin çounda belli derecelerde görüntü kirlilii olarak nitelendirilebilecek düzensizlikler bulunmaktad"r. 14. l içinde Aral"k 2003 itibariyle 40 adet baz istasyonu kurulmu<tur. Bunlar"n çevresel etkileri hakk"nda yeterli ve sal"kl" bilgi bulunmamaktad"r. 15. l'de îl Çevre ve Orman Müdürlüü, îl Sal"k Müdürlüü, Mahalli Çevre Kurulu, l Çevre Vakf", Belediyelerin çevre hizmeti veren birimleri ve baz" sivil toplum örgütlerinden olu<an kurumsal yap" bulunmaktad"r. l'deki Üniversite kurumlar"n"n çal"<malara bilimsel destek verme potansiyeli vard"r. 16. Ülke genelinde örgün öretim kurumlar"n"n programlar"nda çevre konusuna yeterli yer verilmeyi<i elbette ki il düzeyinde de çevre eitimi konusunu olumsuz etkilemektedir. l Çevre ve Orman Müdürlüünün gösterdii çabalar îl halk"n"n yayg"n biçimde çevre bilgisi ve çevre bilinci kazanmas" için yeterli olamamaktad"r. 87

91 3.2. ALT KONULARA GÖRE MEVCUT DURUM ANALZ Yönetsel Yap4 Darbo'azlar Çevre ve Orman l Müdürlüünün l de yeni kurulmu< olmas" ve kurumlar aras" yetki kar"<"kl"klar" ve belirsizlikleri nedeniyle henüz tam verimlilikte çal"<amamas", Çevre ve mekansal geli<me alan"nda yetkili ve sorumlu birim konusunda çok ba<l"l"k olmas", e<güdümün belirsizlikler içermesi ve kurumsalla<mam"< olmas", Sivil toplum örgütleriyle ve bilimsel kurulu<larla resmi kurulu<lar aras"nda sal"kl" ve etkili i<birlii geleneinin geli<memi< olmas", A<"r" merkeziyetçi yönetim anlay"< ve uygulamas"n"n, nüfusu 70 milyona dayanm"< bir ülkede yerel sorunlar"n çözümünde yetersiz kal"<", Yerel yönetimlerin daha çok yetki ve sorumluluk üstlenmeye tam haz"r olmay"<lar", Kurallar"n uygulanmas" konusunda ülke genelindeki yayg"n duyars"zl""n Artvin'de de var olmas". Avantajlar Çevre ve Orman l Müdürlüünün kurulmu< ve sistemli bir çal"<ma içine girmi< bulunmas", l Mahalli Çevre Kurulunun, l Çevre Koruma Vakf"n"n ve baz" sivil toplum örgütlerinin bulunmas". Potansiyeller l'de bilimsel destek al"nabilecek Üniversite birimlerinin bulunmas", Yerel yönetimlere daha çok yetki aktar"lmas" konusundaki merkezi çabalar"n varl"", Avrupa Birliine kat"lma çal"<malar" çerçevesinde haz"rlanan uyum yasalar" ile yönetimde getirilecek genel iyile<melerin il yönetimlerine de yans"mas", e-devlete geçi< çal"<malar" ile giderek daha çok saydaml"k kazanacak Devlet yap"s"nda aksakl"klar"n azalaca" ve bu durumun il yönetimlerine de yans"yaca" beklentisi, Avrupa nsan Haklar" Mahkemesine bireysel ba<vuru hakk"n"n tan"nm"< olmas" ve bunun yönetim standartlar"n"n hem genelde hem il düzeyinde yükselmesine katk" salayacak <ekilde i<lemesi. 88

92 Flora ve Endemik Bitkiler Darbo'azlar Orman alanlar"n"n daralmas" ve bu durumun flora üzerinde yaratt"" olumsuzluklar, Meralardaki bozulmalar ve bu durumun flora üzerinde yaratt"" olumsuzluklar. 25 e yak"n endemik ve nesli tehlikede olan türün baraj sular" alt"nda kalma tehlikesi Avantajlar Daralmalara kar<"n l'in orman alan"n"n toplam l alan"na oran"n"n yüksek olmas", l'in ikliminin ve toprak yap"s"n"n bitki geli<imine uygun olmas", l'de ha geni<liinde Tabiat Koruma alan, ha Milli Park, hayaban Hayat Koruma, 10 ha Orman çi Dinlenme alan bulunmas". Potansiyeller Biyolojik çe<itliliin korunmas" bilincinin yayg"nla<t"r"lmas" çabalar" ve bu konuda projelerin olmas", Konunun ara<t"r"lmas", geli<tirilmesi amac"yla l'de i<birlii yap"labilecek üniversite kurulu<lar" bulunmas" Hava Kalitesi l de Hava kirlilii ölçümlerinin yap"lmamas", Kalorifer tesislerindeki yetersizlikler ve bak"ms"zl"klar, Darbo'azlar Kalorifercilerin çounlukla eitimsiz olu<lar", Baca temizlikleri konusunda titiz davran"lmamas". Kentsel yap"la<mada hava sirkülasyonunu engellemeyecek yakla<"m"n planlamada ve uygulamada gerei gibi dikkate al"nmamas", Yak"t tüketimini azalt"c" yap" izolasyon tekniklerinin gerei gibi üzerinde durulmamas", Sanayi kurulu<lar"n"n hava kirletici emisyonlar"n" azaltma konusunda yeterince önlem almamalar" ve bunlar"n gerektii gibi denetlenmemesi, Ta<"t araçlar"n"n çokluu, egzoz bak"mlar" üzerinde yeterince durulmamas", trafik ak"<"ndaki t"kan"kl"klar Kat" at"k (çöp) depo alanlar"n"n yönetmelie uygun düzenli depolar olmay"<" ve çou yerde yerle<im alanlar"na fazla yak"n olu<u, 89

93 Kanalizasyonlar"n eksik ve bak"ms"z olu<u. Baraj ve yol in<aat" nedeniyle a<"r" toz ç"k"<". Avantajlar l merkezinin eimli yamaç arazide olmas". Yerle<im yerlerinde nüfus büyüklüklerinin fazla yüksek olmamas", Ormanl"k alan fazlal"". Potansiyeller Yeni yap" üretiminde Binalarda Is" Yal"t"m" Yönetmeliine uyulmas" f"rsat" ve olana", Eski yap"larda k"smen de olsa "s" kayb"n" önleyecek düzeltmeler yapma olana", Kurum, Kurulu<, i<letme ve sitelerdeki ate<çilerin ate<çi belgesi olmadan çal"<t"r"lmamas" konusunda l Mahalli Çevre Kurulunda Karar al"nm"< olmas" ve Halk Eitim Müdürlüü taraf"ndan aç"lan kurslar"n varl"" Su Kalitesi Darbo'azlar Yüzey ve yer alt" sular" kalite ölçümlerinin eksik ve yetersiz olu<u, Evsel ve sanayi at"k sular" ile, tar"msal sulama sular"n"n çok büyük bir çounlukla ar"t"lmadan akarsulara verilmesi, Suyun israf edilmeden ve korunarak kullan"lmas" konusunda halk"n yeterince bilgi, bilinç ve al"<kanl"a sahip olmamas", Eimli arazi yap"s"ndan ve a<"r" erozyondan ötürü sular"n fazla rusubat ta<"mas". Avantajlar Akarsu say"s"n"n fazla ve l'in her taraf"na yay"lm"< olmas", yeterince ya"< alan dalar"n"n olmas", bolca orman olmas", l' de nüfus younluunun fazla olmamas". 90

94 Potansiyeller Ar"tma tesisi kurma irade ve çabalar", Eitimde çevre konular"na daha fazla yer verilmesi eilimleri, Barajlar alt"nda sulu tar"m alanlar"n"n kalmas"ndan ötürü daha az sulama amaçl" su kullan"m" Toprak Kalitesi Darbo'azlar Toprak nitelik ve kirlilik analizlerinin yetersizlii ve hatta yokluu, Toprak kirliliinin su ve hava kirlilii gibi gözle görünür olmay"<" ve dorudan alg"lanamay"<", Kat" at"k deponi alanlar"n"n hepsinin düzensiz olmas"n"n yaratt"" olumsuz etkiler, Yapay gübre ve tar"msal ilaçlar"n bilinçli kullan"lmamas", yanl"< gübrelerin uygulanmas". Avantajlar Sulamada kirli su kullan"m"n"n fazla yayg"n olmamas" ve baz" alanlarda sulamaya gerek olmay"<", l'de kullan"lan yapay gübre ve tar"msal ilaç miktar"n"n fazla yüksek olmay"<". Potansiyeller Toprak Kirlili/inin Kontrolü Yönetmeli/inin ç"kar"lm"< olmas", Çiftçiyi eitebilecek, ona yol gösterebilecek Tar"m l Müdürlüü Te<kilat"n"n bulunmas", l'de, eitimde ve kimyasal analiz çal"<malar"nda bilimsel destek al"nabilecek üniversite birimlerinin bulunmas", Çiftçinin eitilebilirlik düzeyinin oldukça iyi olmas", Televizyon ve internet gibi modern ve etkili kitle eitim araçlar"n"n bulunmas", 13. Kurulacak ar"tma tesisleri ile akarsular"n kirlilik yükünün dü<ürülmesi olas"l"" At4klar 91

95 Darbo'azlar Bütün kat" at"klar"n, ilgili yönetmelie hiç uyulmadan, düzensiz olarak depolanmas", T"bbi at"klar"n da, evsel at"klar ve sanayi at"klar"yla birlikte, kar"<"k olarak depolanmas", Hava kirlilii yaratan gaz emisyonlar" konusunda yeterli analiz ve envanterin bulunmamas", Kat" ve s"v" at"klar"n geri kazan"m" konusunda çal"<ma yap"lmamas", Kat" at"k azaltma çal"<malar"n"n olmamas", Petrol art"klar"ndan üretilen plastik ambalaj ve özellikle al"<veri< torbalar"n"n çok fazla kullan"lmas", Kat" at"k deponi alanlar"n"n birçok yerde yerle<im merkezlerine Avantajlar fazla Konuyla ilgili ayr"nt"l" yönetmeliin varolmas", Çevre Bakanl"" taraf"ndan yay"mlanm"<, uygulama için rehber niteliinde yay"nlar"n bulunmas", Çal"<malara yard"mc" olacak ve denetleme görevi yapabilecek l Çevre ve Orman Müdürlüü nün kurulmu< bulunmas", Potansiyeller 12. l'de, yürütülecek çal"<malarda etkin i<birlii yap"labilecek üniversite birimlerinin bulunmas" Gürültü Darbo'azlar Gürültü seviyesi ölçüm çal"<malar"n"n olmamas", Gürültülü çal"<an baz" sanayi tesislerinin kent içlerinde de kurulmu< olmas", Gürültünün sal"a zararlar" konusunda insanlar"m"z"n yeterince bilgi ve bilinç sahibi olmamalar"; bina ve konut içi gürültü konusundaki duyarl"l""n yetersiz olmas". Avantajlar Elence yerlerinin, özellikle gece geç saatlere kadar aç"k olanlar"n <ehir merkezinde olmas". l'deki kent merkezlerinde nüfus büyüklüünün fazla olmamas", Yerle<im yerleri yak"n"nda gürültü üreten sanayi ve i<yeri tesislerinin fazla olmamas". Potansiyeller Eitim düzeyi giderek geli<en insanlar"m"z"n gürültü konusunda daha duyarl" davranmalar", Müzik yay"m yapan elence yerlerine gürültü, izleme/denetleme monitörleri takt"r"lmas" zorunluluu getirilmi< olmas" Elektromanyetik Kirlilik Darbo'azlar Elektromanyetik kirleticiler ve bunlar"n yaratt"klar" kirlilik younluu hakk"nda henüz net bilgilerin ve envanterin bulunmamas", Evde, i<yerinde ve d"<ar"da elektromanyetik kirleticiler, bunlar"n etkileri ve al"nacak önlemler konusunda sistemli ve yayg"n bir kitle eitim çabas" olmamas", Son y"llarda en riskli elektromanyetik kirletici olduu öne sürülen 92

96 cep telefonlar"n"n ve bunlarla ilgili baz istasyonlar"n"n etkileri hakk"nda da, yeterli ara<t"rma ve bilgilerin bulunmay"<". Avantajlar Geli<mi< elektronik cihazlar"n kullan"lmas" genelde olduu gibi, Artvin ilinde de ya<am kalitesini art"racak bir üstünlüktür. Potansiyeller Tüm dier konularda olduu gibi, elektromanyetik kirlilik ve bunun sal"a zararlar" ile al"nabilecek önlemler konusunda medya ve nternet arac"l"" ile insanlar" bilgilendirme kolayl"", Eitim düzeyinin giderek artmas" ve geli<mi< ileti<im olanaklar" sayesinde, insanlar"n sal"klar" konusunda daha duyarl" olma çabalar", 4.1.ÇEVRE VE MEKANSAL AÇIDAN ARTVN L KZFT ANALZ KUVVETL YÖNLER ZAYIF YÖNLER Nüfusun az ve eitim düzeyinin yüksek olmas" sonucu çevre bilincinin nispeten Merkez ilçe hariç, içme suyu ar"tma tesisinin olmay"<", iyi olmas" Sanayide baca filtreleri Akarsular"n özellikle say" olarak çokluu kullan"lmamas" Geni< orman alanlar"n"n varl"", Sanayi at"k sular"n"n ar"t"lmadan 2 Fakülte, 1 Yüksek Okul ve 1 Meslek akarsulara verilmesi, Yüksek Okulunun varl"". Kanalizasyon yetersizlikleri lin deprem ku<a"ndan uzak olmas" Kat" at"klar"n Kat" At"klar"n Kontrolü Nüfusun az olmas"ndan ötürü çevre kirliliinin büyük illere oranla daha az Yönetmeliine uyulmadan her yerde düzensiz depolanmas", olmas" Genelde olduu gibi çevre ve mekansal yönetimde de uygulama, izleme, denetleme ve ekonomik kaynak yetersizlikleri, lin detayl" zemin etüdü raporlar"n"n olmay"<". FIRSATLAR TEHDTLER 93

97 Eitimli nüfus sayesinde daha etkin bir çevre koruma ve çevre bilinci olu<turularak ildeki çevre varl"klar"n"n tahribi önlenebilir. l Geli<me plan" çal"<malar" ile sorunlar"n youn <ekilde gündeme getirilmesi ve çözüm önerilerinin ortaya konulmu< olmas" l Geli<me Plan" kapsam"nda Merkezi hükümetlerden sorunlar"n çözümüne destek salama olas"l"" Evsel ve sanayi at"k sular için yeterli ar"tma tesisi kurulup çal"<t"r"lmad"" takdirde su kirliliinin ileri boyutlara ula<acak olmas" Kat" at"k yönetiminin ilgili yönetmelie uygun hale getirilmemesi durumunda toprak ve yeralt" sular" kirliliinin artmas" Sosyal yap"da ödül ve ceza sisteminin tam olarak yanl"< faaliyetleri engelleyecek, doru ve verimli çal"<malar" destekleyip te<vik edecek <ekilde i<letilmemesi 25 e yak"n endemik ve nesli tehlike alt"nda kalan bitki türünün ya<am alanlar"n"n k"smen veya tamamen baraj sular" alt"nda kalma tehlikesi Baraj nedeniyle ta<"nacak yerle<im yerlerinde altyap" eksikliinden olu<abilecek çirkin görünümler ve salg"n hastal"k riski ÇEVRE VE MEKANSAL GELME SEKTÖRÜ ÇN HEDEFLER TEMEL HEDEFLER 1. Hava, su ve toprak kalitesini geli<tirmek ve korumak, 2. Doal kaynaklar" kullan"rken israf etmemek, 3. Doaya ve çevreye kar<" ciddi hatalar" önlemek için eitime önem vermek ve yönetim sistemini geli<tirmek ALT KONULARA GÖRE ÇEVRE VE MEKANSAL GELME SEKTÖRÜ HEDEFLER Yönetsel Yap4 Yerel yönetimlerin daha çok yetki ve sorumluluk ta<"d"" ve bunlar" üstlenmeye haz"rl"kl" olduu, yetki ve sorumluluk karma<as"n"n olmad"", kurumlar aras" i<birlii ve e<güdümün etkin ve sistemle<mi< bir nitelie kavu<tuu, kat"l"mc"l""n artt"", Devlet s"rr" say"labilecekler d"<"nda her türlü bilginin son derece saydam bir e-devlet yap"s" içinde, il bilgi sistemi ve kent bilgi sistemi gibi yap"lanmalarla payla<"ld""; yönetimde kay"rmac"l""n gerçekten önlenebildii, hukukun ve yasalar"n gerçekten egemen olduu, kurallar"n çinenmesine izin vermeyen, disiplin ve yarg" sistemi normlar"n"n ve i<leyi<inin aralar"na kat"lmaya çal"<t""m"z Avrupa Birlii normlar"yla e<le<tirilmi< olduu bir yönetim sistemine kavu<mu< olmakt"r. Su Kaynaklar4 Su kaynaklar"n"n kirlenmesini önleyerek, sürdürülebilir kullan"m"n" salayarak korumak, arazi özellikleri ve iklimden 94

98 Toprak Kaynaklar4 Orman Varl4'4 Yaban Bitkileri Varl4'4 Yaban Hayvanlar4 Varl4'4 Göletler ve Barajlar yararlanarak, yeni yap"lacak baraj ve göletlerle kullan"labilir su rezervini artt"ran bir anlay"<" egemen k"lmak ve hayata geçirmek Toprak kaynaklar"n" kirletmeden, tar"m d"<" kullan"m" önleyerek, erozyonu h"zland"racak yanl"<l"klar yapmadan korumak, deerlendirmek ve sürdürülebilir bir <ekilde kullanmak. Orman varl""n" korumak; geli<tirmek ve ülke ekonomisi yan"nda il ekonomisine de katk" salayacak <ekilde deerlendirmek; biyolojik çe<itliliin korunmas" ilkesi çerçevesinde doal bitki türlerini de sal"kl" bir envanter ç"kararak tan"tmak ve korumak. Ba<ta endemik bitkiler olmak üzere, floran"n korunmas"n" ve gelecek ku<aklara aktar"lmas"n" salamak. Biyolojik çe<itliliin korunmas" ilkesi ve uluslar aras" sözle<meler çerçevesinde yaban hayvanlar" varl""n" ve bunlar"n ya<am alanlar"n" korumak ve geli<tirmek Göletlerin ve barajlar"n temiz kalmalar"n" ve ekonomik ömürlerinin uzun olmas"n" salamak ve bunlardan yap"m amaçlar" dorultusunda en iyi <ekilde yararlanmak Hava Kalitesi Havay", y"l"n bütün mevsimlerinde ve bütün yerle<im merkezlerinde kirlilik s"n"r deerlerinin olabildiince alt"nda tutmak; gelecek ku<aklara da temiz hava miras" b"rakmak. Su Kalitesi Toprak Kalitesi At4klar Gürültü Elektromanyetik Kirlilik Arazinin Yap4la;maya Yüzey ve yer alt" sular"n" içilebilir ve kullan"labilir temizlikte tutmak ve bu kaynaklar" israf etmeden ku<aktan ku<aa temiz ve yeterli olarak devretmek Kirletici maddelerin toprakta birikerek bitkilere, oradan da beslenme yoluyla insanlara ve dier canl"lara geçmesini, topra"n yap"s"n"n bozulmas"n", verimsizle<mesini ve bu yolla ciddi sal"k ve beslenme sorunlar"n"n ortaya ç"kmas"n", tar"m topraklar"n"n tar"m d"<" amaçla kullan"lmas"n" engellemek ve gelecek ku<aklara yeterli miktarda ekilip biçilebilecek temiz toprak b"rakmak; gelecek ku<aklara b"rak"labilecek en deerli miras"n tar"m topra" olduu gerçeini hiçbir zaman göz ard" etmemek. Kat" at"klar" azalt"lmas", doan"n ayr"<t"ramad"" plastik ambalaj malzemesinin kullan"m"n"n en aza indirilmesi, kat" at"klar"n kayna"nda ayr"lmas", geri kazan"m" ve ilgili yönetmelie uygun <ekilde depolan"p bertaraf edilmesi; s"v" at"klar"n ar"t"larak geri kazan"lmas", gaz at"klar"n envanterinin ç"kar"larak çevrenin ta<"yabilecei s"n"rlar"n alt"nda tutulmas" konular"nda sistemli çal"<malar yapmak. nsanlar"m"z"n ya<ama ve çal"<ma ortamlar"nda, onlar"n sal""na zarar verecek düzeyde gürültü üretilmesini engellemek ve buna önemli bir deer yarg"s" olarak süreklilik kazand"r"p, gelecek ku<aklara aktarmak. Uygar ya<amda kullan"lmas" kaç"n"lmaz olan, ancak insanlarda ve dier canl"larda k"sa, orta ve uzun vadelerde dorudan ya da dolayl" sal"k sorunlar" yaratan elektromanyetik kirletici niteliindeki cihaz ve tesisleri etkin koruyucu önlemlere dikkat ederek kullanmak. Bunlar"n zararl" etkilerini azaltmak ve ortadan kald"rmak için yap"lacak çal"<malar" desteklemek. Yerle<im için doal afetlere kar<" dayan"kl"l"" ön planda tutan; tar"m arazisini, ormanlar" ve genel olarak çevreyi koruyan, ilin 95

99 uygunlu'u büyümesine elveri<li özellikler ta<"yan arazileri seçmek; bu arazilerde modern <ehircilik anlay"<"na uygun yerle<im yerleri kurmak ve geli<tirmek ÇEVRE VE MEKANSAL GELME SEKTÖRÜNÜN STRATEJLER Temel Stratejiler 1. Hava, su, toprak, at"klar, çevre bozulmas", gürültü, elektromanyetik kirlilik alanlar"nda sistemli çevre kalitesi ölçümleri yap"lmas" ve belli standartlara göre düzenli olarak güncellenebilen çevre envanterinin haz"rlanmas", 2. Çevre kirletici kaynaklar"n tam bir envanterinin ç"kart"lmas", bunlar"n ta<"nabilir s"n"rlar"n alt"nda tutulabilmesi için gereken önlemlerin al"nmas", 3. Çiftçilerin gübre ve ilaç kullan"m"nda bilimsel kurallara uymalar" için kendilerine Tar"m l Müdürlüü vas"tas"yla etkili eitim ve rehberlik salanmas" ve bu amaçla gerekiyorsa Tar"m l Müdürlüünün kurumsal yap"s"n"n güçlendirilmesi, 4. Geli<mi< uydu fotoraflar" üzerinde Corafi Bilgi sistemi Yöntemi ile güncel orman s"n"rlar" haritas"n"n haz"rlanmas"; haritayla birlikte fotoraflar"nda dosyada ve elektronik ortamda ar<ivlenmesi, böylece hem orman varl"" hakk"nda salam bilgiye ula<"lmas", hem de gerektiinde orman s"n"rlar" hakk"nda yarg" kat"nda geçerli olabilecek salam kan"t sahibi olunmas", 5. Kriz yönetimi konusunda çada< bir kriz yönetimi planlamas" yap"lmas" ve bunun en etkili <ekilde hayata geçirilmesi, 6. l in Çevre Düzeni Plan" n"n haz"rlanmas" Alt konulara göre çevre ve mekansal geli;me sektörü alt stratejileri Yönetsel yap" - Bütün sektörlerde olduu gibi, Çevre ve mekansal geli<me sektöründe de sal"kl" yönetimin temel önemi göz önünde tutularak, ba<ta l Çevre ve Orman Müdürlüü olmak üzere, çevre ile ilgili kurumlar" ve belediyeleri güçlendirmek ve aralar"ndaki i<birlii ve e<güdümü geli<tirmek; ilçe merkezlerinde ve k"rsal yerle<im yerlerinde de çevre bilincini geli<tirmek amac"yla sivil toplum örgütlenmesini te<vik etmek, - Bilim kurulu<lar" ve sivil toplum örgütleri güçlendirilerek; bunlar"n yap"c", ele<tirel ve nesnel yakla<"mlarla yönetim sistemlerinin geli<mesine katk" salamak, - Özellikle görüntülü bas"ndan yararlan"larak siyasi grupla<malar" ön plana ç"karmayan, öncelikle yönetim yap"s"n"n ve i<leyi<inin çada<la<t"r"lmas" yönünde a"rl""n" koyan bilinçli bir kamuoyu yaratmak Su Kaynaklar" - Merkez ilçeye at"k su ar"tma tesisi kurarak ileride olu<acak Borçka Baraj Gölünün kirlenmesini önlemek - Sahildeki Hopa, Arhavi lçeleri ve Kemal Pa<a Beldesinin bir araya gelerek bir at"k su ve kanalizasyon tesisi kurarak denizlerin ve sahillerin kirlenmesini önlemek - Her y"l Dünya Su Günü dolay"s"yla suyun önemini hat"rlat"c" etkinlikler düzenlemek; ayr"ca yerel yaz"l" ve görsel bas"n arac"l"" ile suyun önemi, su kaynaklar"n"n s"n"rl" olu<u ve mutlaka korunarak kullan"lmas" gerektii konular"n" sürekli gündemde tutmak; zorunlu ilköretim programlar"nda bu konulara etkin biçimde yer vermek; 96

100 kirli su ar"tma olanaklar"n" geli<tirerek, ar"t"lm"< suyun gerektiinde en az"ndan sulama suyu olarak tekrar kullan"lmas"n" salamak. Toprak Varl"" - Toprak yasas"n"n ç"kar"lmas"na katk"da bulunmak; bu gerçekle<inceye kadar mevcut mevzuattaki yetkilere dayan"larak toprak kaynaklar"n"n tar"m d"<" amaçla kullan"lmas"n", kirletilmesini ve verimsiz tarzda kullan"lmas"n" önlemek. Yaban Bitkileri Varl"" Yaban Hayvanlar" Varl"" - Uluslararas" Biyolojik Çe<itliliin Korunmas" Sözle<mesine de dayan"larak ve çe<itli yurtiçi ve yurtd"<" kaynaklardan destek arayarak, l'in floras" hakk"nda tam ve resimlendirilmi< bir envanter ç"karmak, bunu yay"mlamak; floran"n ara<t"r"lmas", geli<tirilmesi ve korunmas" konusundaki kurumsal sorumluluk belirsizliini gidermek. - lin yaban hayvanlar" envanterini ç"karmak, - yaban hayvanlar" ya<ama alanlar"ndaki bozulma ve daralmalarla kaçak avlanmalar" önlemek. - lde nesli azalan yaban hayvanlar" için ek koruma önlemleri geli<tirmek Göletler ve Baraj - Göletlere ve baraja kirleticilerin ve akarsu tortular"n"n, en az"ndan su kütlelerinin özümseyebilecei oran"n üzerinde gelmesini önlemek için havza yamaçlar"nda bitki örtüsünü korumak, ç"plak k"s"mlar" aaçland"rmak. Hava Kalitesi - Potansiyel kirlenmeyi engelleyecek önlemler almaya özen göstermek, kirletici sanayi kollar"n" l'e getirmemek, konut ve i<yeri yap"m"nda yap" izolasyon tekniklerine uymak, Su Kalitesi - Ar"tma tesislerinin yap"lmas" ve ba<ar"l" olarak i<letilebilmesi için her türlü çabay" göstermek; kirletici kaynaklar" ilgili yönetmeliklere uygun <ekilde denetlemek, kirleten öder ilkesine dayan"larak kaynak elde etmek, uluslararas" çevre koruma fonlar"ndan destek salamak, suyun korunarak kullan"m" konusunda yayg"n eitim çal"<malar" yapmak. Toprak Kalitesi - Özellikle kirli sularla sulanan arazilerle karayolu kenarlar"ndaki arazilerde, sürekli yapay gübre ve tar"msal ilaç kullan"lan arazilerde toprak kirlilik analizlerini düzenli olarak yapmak, elde edilecek sonuçlara göre önlem almak; çiftçiyi bu konuda eitmek ve bilinçlendirmek; Toprak Kirliliinin Kontrolü Yönetmelii hükümlerini uygulamak. At"klar - Sahilde, orta kesimde ve yukar" kesimde bulunan ilçelerin bir araya gelerek ortak çöp depolama alanlar" belirlemeleri ve çöplerini bu alanlara depolamalar" - Çevre temizlik vergisini vatanda<lara çok a"r gelmeyecek ölçülerde art"rmak ve yurtiçi ve yurtd"<" çevre fonlar"ndan ba<ka kaynaklar bulmak, yak"n belediyeler aras"nda ve yak"n köyler aras"nda birlikler olu<turmak; ilgili kurumlar aras"nda e<güdümü düzenli ve etkili hale getirerek te<kilat" güçlendirmek ve ilgili yönetmelik hükümlerini uygulamak. Gürültü - Gürültü seviyesi ölçüm çal"<malar"n" yayg"nla<t"rarak gürültü kaynaklar"n" olabildiince zarars"z hale getirmek veya ortadan kald"rmak, gürültü izolasyonu tekniklerinden yararlanmak temel eitimden geçen bütün insanlar"m"za bu konuda bilinç a<"lamak, ilgili yönetmelik hükümlerini uygulamak. 97

101 Elektromanyetik Kirlilik Arazinin Yap"la<maya Uygunluu - Baz istasyonlar" hakk"nda envanter haz"rlamak ve bunlar"n i<leyi<lerinin denetlenmesi için uygun bir sistem geli<tirmek, bunlar"n yerlerini iskanlara uzak olan noktalarda seçmek; kurulu< izinlerinde kay"tl" olan frekans gücünün, izinsiz olarak yükseltilmesini önlemek. - Uzman ekiplere, tercihen iyi donan"ml" üniversitelere, yada birikimli üniversitelerin gözetiminde özel kurulu<lara jeolojik-jeoteknik etütle, zemin etütleri yapt"rmak; herhangi bir mevcut yerle<im biriminin ve yak"n çevresinin arazi özelliklerinin gerekli nitelikleri salamamas" durumunda, orta ve uzun vadeli, iyi haz"rlanm"< planlarla yer dei<iklii yapmak; - Tar"m için elveri<li arazilerde yap"la<maya izin vermemek Y4l4 çin Öngörüler 1. l Geli<me Plan"n"n haz"rlanm"< olmas" nedeniyle çevre kalite envanterlerindeki eksiklikler k"smen giderilecektir. 2. ller Bankas"ndan salanacak destee paralel olarak, belediyeli birimlerde kanalizasyon i<leri k"smen tamamlanm"<, eskilerin bak"mlar" da yine k"smen yap"lm"< olacakt"r. 3. Belediyeler aras"nda kurulmaya çal"<"lan Kat" At"k Yönetim Birlii çal"<maya ba<layacak ve kat" at"k yönetimi k"smen iyile<ecektir. Bu konudaki ba<ar" çada< yönetim araçlar"ndan ve bilimsel ara<t"rmalardan yararlanma derecesine bal" olacakt"r. Birliin çal"<mas" durumunda, t"bbi ve tehlikeli at"klar konusunda da ilgili yönetmeliklerin uygulanmas"na önem verilecektir. 4. l Çevre ve Orman Müdürlüü, Üniversite ve Yerel Yönetim aras"nda kurulabilecek i<birlii sayesinde, çevre eitimi konusunda da olumlu geli<meler gündeme gelecektir. 5. Barajlar"n tamamlanmas"ndan sonra daha büyük sorunlar yaratacak olan at"k sular için ar"tma tesislerinin k"smen de olsa yap"laca" beklenmektedir. 6. Yönetimdeki ba<ar" düzeyini olumsuz etkileyen faktörler aras"nda yetki ve sorumluluk ta kar"<"kl"klar, karma<alar, çok ba<l"l"klar bulunmas"; görevini ihmal edenlere gerei gibi hesap sorulmamas" önemli bir yer tutmaktad"r. Bu dönemde ülke genelinde mevzuat"n bu aç"lardan gözden geçirilmesi, iyile<meler salanmas" ve uygulamada adeta gelenekle<mi< aksakl"klar"nda k"smen ortadan kald"r"lmas"; bütün bu olumlu geli<melerin çevre ve mekansal geli<me yönetimine de yans"mas" beklenmektedir Y4l4 çin Öngörüler 1. l Çevre ve Orman Müdürlüü ve Üniversitenin çabalar"yla çevre kalite envanterlerindeki eksiklikler k"smen giderilecektir. 2. Belediyeli birimlerde kanalizasyon i<leri büyük ölçüde tamamlanm"< olacakt"r. 3. Sanayi tesisleri aras"nda endüstriyel s"v" ve kat" at"k yönetimi konusunda kurulacak ortak çaba, bu çal"<malar"n ilgili yönetmeliklere uygun <ekilde yürütülmesinde bu dönemde de etkili olabilecektir. 4. Belediyeler aras"nda kurulmu< olacak Kat" At"k Yönetim Birlii nin çal"<malar" ilerleyecek, kat" at"k yönetimi giderek düzene girecektir. 5. Yeni kurulacak olan sanayi tesislerinde ÇED Yönetmelii hükümlerinin daha fazla oranda uygulanmas" ve bunlardan kaynaklanan çevre sorunlar"n"n azalt"lmas" beklenebilir. 6. Çevre eitiminin yayg"nla<mas" ve çevre bilincinin artt"r"lmas" yönündeki çabalar giderek etkinlik kazanacakt"r. 7. Avrupa Birliine uyum çabalar" ve bu dönem bitmeden önce Birlie kat"lma beklentisi sayesinde mevzuatta ve yönetimde görülecek genel iyile<meler, il düzeyinde çevre ve mekansal geli<me yönetiminde de iyile<me salayacakt"r. 98

102 V. ÇEVRE YATIRIM VE PROJE ÖNERLER 5.1. Hava kirlili'i potansiyeli ara;t4rma projesi: ldeki evsel ve endüstriyel kirleticilerle, trafikten kaynaklanan kirlilik potansiyeli hakk"nda örneklemeli ve düzenli olarak bir y"l boyunca hem emisyon, hem hava kalitesi ölçümleri yap"lmas"; elde edilecek verilerin deerlendirilmesi ve potansiyelin s"n"r deerler alt"nda olabildiince dü<ük seviyelerde tutulmas" için önlemler geli<tirilmesi Su kirlili'ini ölçme ve denetleme projesi: Çoruh Nehri ve Kollar"ndan bir y"l boyunca belli noktalardan belli aral"klarla al"nacak su örneklerinin kirlilik analizlerinin yap"lmas"; kirlilik kaynaklar"n"n belirlenmesi ve bu kaynaklar"n akarsulara verdikleri kirlilik yüklerinin nicelik ve niteliksel deerlerinin bulunmas". Kirlilik yükünün ta<"nabilir s"n"rlar"n alt"na çekilmesi için önlemler geli<tirilmesi Kat4 at4k yönetiminin modernle;tirilmesi projesi: Kurulma a<amas"nda olan Artvin Belediyeleri Kat" At"k Yönetim Birliinin kurulu<unun en k"sa zamanda tamamlanmas" olumlu bir ad"m olacakt"r. Ancak kat" at"k yönetiminin modernle<tirilmesinde nelerin nas"l yap"laca", lgili Yönetmelikteki ilke ve kuralar"n nas"l uygulanaca" konusunda bir bilimsel ara<t"rma yap"lmas" ve çal"<malara yön verecek bir k"lavuz rapor haz"rlanmas" bu konudaki ba<ar" için gereklidir. <in önemli boyutlar"ndan biride kat" at"k deponi alanlar" için uygun yer veya yerlerin seçimidir lde bir av müzesi ve botanik bahçesi olu;turulmas4 projesi: lin zengin flora ve faunas"n"n bir av müzesi ve botanik bahçesinde sergilenmesi ve baraj sular" alt"nda kalacak türlerin burada yeti<tirilerek yok olmalar"n"n engellenmesi bu proje ile salanacakt"r. Av müzesinin zamanla bir hayvanat bahçesine dönü<türülmesi ve yörede ileriki y"llarda olu<turulacak av hayvan" üretme çiftliklerine teknik bilgi ve yard"m salamas" hedeflenmektedir Baraj sular4 alt4nda kalacak endemik ve nesli tehlikede olan bitki türlerinin saptanmas4 ve yeti;tirilmesi projesi: lde yakla<"k 25 adet endemik ve nesli tehlikede olan tür k"smen veya tamamen baraj sular" alt"nda kalacakt"r. Bunlar"n bir an önce saptanarak fidanl"klarda üretilmesi ve botanik bahçelerinde sergilenmesi gerekmektedir. Yine bu kapsamda ilde nesli tehlikede olan da gülü, Artvin zamba" ve Artvin safran" gibi türlerin üretiminin gerçekle<tirilmesi hedeflenmektedir Çoruh ve Hopa engere'i koruma ve üretme projesi: lde nesli tehlike alt"nda olan Çoruh ve Hopa engerei için koruma sahalar"n"n ayr"lmas" ve üretimlerinin salanarak nesillerinin yok olmas" engellenmelidir Madencilik faaliyetlerinin çevreye olas4 olumsuz etkilerinin ara;t4r4lmas4 projesi: ldeki madencilik faaliyetlerinin insan, su, toprak, hava ve bitkisel kaynaklar üzerine olas" olumsuz etkilerinin ara<t"r"larak ortaya konulmas" ve gerekli önlemlerin al"nmas" gerekmektedir. lde gerek bak"r madeni ve gerekse alt"n madeni i<letmeciliinin çevre üzerine son derece zararl" kal"c" etkileri söz konusudur. Bu etkilerin bir k"sm"n"n önceden belirlenerek ortadan kald"r"lmas" mümkündür lde, il ve ilçe merkezlerinin detayl4 jeolojik-jeoteknik etüt raporlar4n4n haz4rlanmas4, 99

103 parsel baz4nda zemin etüt raporlar4n4n düzenlenmesi projesi: i ve ilçelerin merkezlerinin mevcut alanlar"n"n ve geli<me alanlar"n"n detayl" jeolojik zemin etüd analizlerinin yap"lmas" olas" heyelanlar"n ve can kayb"n"n önlenmesi aç"s"ndan önem arz etmektedir. Dere yata" alanlar"na yerle<im izni verilmemesi gerekmektedir lde heyelan ve ta; dü;me riski olan alan ve güzergahlar4n belirlenmesi projesi: lde yol yap"m çal"<malar"ndan veya doal eimden dolay" ta< dü<mesi ve heyelan riski can güvenlii aç"s"ndan önemli risk olu<turmaktad"r. Bu alanlar"n önceden belirlenerek gerekli önlemlerin al"nmas" yol güvenlii ve can ve mal güvenlii aç"s"ndan son derece faydal" olacakt"r Dere kenar4 bitki ku;aklar4 olu;turma, koruma ve geli;tirme projesi: Dere kenar" bitki ku<aklar"; su kaynaklar"n"n korunmas", kirliliinin azalt"lmas", doal hayat"n geli<tirilmesi, erozyonun önlenmesi ve peyzaj güzellii salanmas" bak"m"ndan önemli i<levleri olan, sulak ekosistemler ile karasal ekosistemler aras"nda geçi< salayan ekolojik i<leyi<te hayati önem arz eden ekosistemlerdir. Bu proje ile dere kenar" bitki ku<a" olu<turulmas" gereken alanlar belirlenecek; dere kenar" bitki ku<aklar"n"n doal olarak bulunduu alanlar saptanarak gerekli koruma önlemlerinin al"nmas" hedeflenecektir. Ayr"ca ku<aklar"n olu<turulmas"nda tür seçimi ve baz al"nacak geni<liklerin saptanmas" amaçlanacakt"r. Bu konuda olu<turulan model Ek 1 ve 2 de sunulmu<tur Uygun çöp depolama alanlar4n4n belirlenmesi projesi: Bu proje ile sahildeki ve iç kesimlerdeki belediyelerin ortakla<a çöplerini depolayabilecekleri üç çöp depolama alan" belirlenecek ve bu alanda al"nmas" gerekli önlemler saptanacakt"r Çevre e'itimi projesi: Bu proje ile özellikle ilkokul, ortaokul ve lise ça"ndaki örencilere çevre ile ilgili bilgi verilmesi amaçlanmaktad"r. Bu eitimde temel çevre eitiminin yan"nda ilin tehlike alt"nda olan bitki ve hayvan türlerinin de tan"t"lmas" amaçlanmal"d"r. Gençlere dönük yaz kamplar" düzenlenmeli ve uygulamal" çevre eitimi verilmelidir At4k-su Ar4tma Projesi: lde kurum ve ki<ilerden ürettikleri at"k-su kar<"l""nda küçük bir miktar ücret al"narak buradan elde edilen gelirin, lin at"k sular"n"n ar"t"lma masraflar"n"n kar<"lanmas"nda kullan"lmas" amaçlanmaktad"r. Bu proje ile ldeki at"k sular" pahal" olmayan tekniklerle ar"tman"n yollar" aranacak, gerekli bilgi ve teknolojilerin transferi salanacakt"r. VI. KAYNAKLAR Anonim, (2000) Dou Karadeniz Bölgesinde Mevcut ve Potansiyel Tabii Malzeme Alanlar"n"n Belirlenmesi Projesi, Doukan mar n<aat ve Ticaret Ltd. Dti., Ankara. Anonim, (2003a), Devlet Su <leri Çoruh Projeleri 26. Bölge Müdürlüü, 2003 Y"l" Takdim Raporu, Artvin. Anonim, (2003b), Artvin li Çevre Durum Raporu, Artvin, (Yay"nlanmam"<). Anonim, (2003), Artvin Bay"nd"rl"k ve skan Müdürlüü mar- Afet Dubesinin Ar<ivi 100

104 Anonim, (1998), Maden Tetkik Ve Arama Genel Müdürlüü, Artvin linin Çevre Jeolojisi Ve Doal Kaynaklar", Jeolojik Etütler Dairesi, Ankara. Anonim, (1994). Devlet Su <leri Deriner Baraj" ve HES Projesi Çevresel Etki Deerlendirme Raporu, Ankara. An<in, R., (1980), Dou Karadeniz Bölgesi Floras" ve Asal Vejetasyon Tiplerinin Floristik çerikleri, Doktora Tezi, KTÜ Orman Fakültesi, Trabzon. An<in, R., (1981), Dou Karadeniz Bölgesi Sahil ve ç Kesimlerinde Yeti<en Ana Vejetasyon Tipleri, KTÜ Orman Fakültesi Dergisi 4 (1), Trabzon. An<in, R., (1982), Endemizm ve Dou Karadeniz Bölümünde Yeti<en Endemik Bitki Taksonlar", KTÜ Orman Fakültesi Dergisi Cilt 5, Say" 2, Trabzon. Aras, M.S., (1974), Çoruh ve Aras Havzas" Alabal"klar" Üzerine Biyo-Ekolojik Ara<t"rmalar. Atatürk Ünv. Ziraat Fak. Zootekni Böl. (Doktora tezi).erzurum. Atalay,I., (1982b), Kuzeydou Anadolu Vejetasyonu ile lgili Genel Bir Ara<t"rma, Ege Corafya Dergisi, 1:14-39, zmir. Atalay, I., Tetik, M., Y"lmaz, O., (1985), Kuzeydou Anadolu nun Ekosistemleri- Ecosysstems of the North-East Anatolia, Ormanc"l"k Ara<t"rma Enstitüsü Yay"nlar", 147, Ankara. Baran, Atatür M. K. (1997), Turkish Herpetofauna (Amphibiens and reptiles), Ministry of Environment, Ankara. Berkin, M., (2003), Dou Karadeniz Bölgesinde Madencilik,Çevre Kirlenmesi ve Çed raporlar" li<kileri. Dou Karadeniz bölgesinde K"rsal alanda Ula<"m, Yerle<im sorunlar" ve Çözümleri, Aral"k, Trabzon. Çevre Bakanl"" (2000), IV. Çevre Duras" Sonuç Raporlar", Ankara. Çevre Bakanl"" (2000), IV. Çevre Duras" Çal"<ma Belgeleri, Ankara. DE (2001), Türkiye statistik Y"ll"" 2000, Devlet statistik Enstitüsü, Ankara. DE (2002), Türkiye statistik Y"ll"", Devlet statistik Enstitüsü, Ankara. DPT (1997), Arazi Kullan"m" ve K"y" Alanlar"n"n Yönetimi, Devlet Planlama Te<kilat" Ulusal Çevre Eylem Plan", Ankara. DPT (1998), Tar"msal Teknolojiler ve Çevre, Devlet Planlama Te<kilat" Ulusal Çevre Eylem Plan", Ankara. DPT (2000), Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Be< Y"ll"k Kalk"nma Plan", Devlet Planlama Te<kilat", Ankara. DPT (2000), Dou Karadeniz Bölgesel Geli<me Plan" (DOKAP). Nippon Koei ve Recs International Inc., Ankara. Doal Hayat" Koruma Dernei (DHKD) (1995). Kuzeydou Türkiye nin Ya<l" Ormanlar", Kuzeydou Türkiye deki Artvin, Rize ve Trabzon llerinde Ya<l" Colchic Ormanlar" Üzerinde Yürütülen Bir Ara<t"rma. stanbul, Türkiye. Davis, S., Heywood, V. And Hamilton, A.C. (1994). Bitki Çe<itlilii Merkezleri: Cilt 1- Avrupa, Afrika, Güneybat" Asya ve Ortadou. IUCN Yay"nlar Birimi, Cambridge, ngiltere. Davis, S., Heywood, V.H. ve Hamilton, A.C. e.d. (1994). Bitki Çe<itlilii Merkezleri: Bitkilerin Korunmas" çin Rehber ve Strateji. World Wiede Fund for Nature and The World Conservation Union Davis, P.H. ( ) Türkiye ve Dou Ege Adalar" n"n Floras", cilt University Pres, Edinburgh, ngiltere. Ekim, T., Koyuncu, M., Erik, S. ve larslan, R. (1985). Türkiye deki Az Görülen, Tehdit Alt"nda Olan ve Endemik Bitkiler. Türkiye Doa ve Doal Kaynaklar"n Korunmas" Birlii. Ekim et al. (2000). Türkiye Bitkileri K"rm"z" Kitab". Türkiye Tabiat"n" Koruma Dernei ve 100. Y"l Üniversitesi, 246 sayfa, Ankara. 101

105 Erolu M, Bilgili E, Ba<kaya D, (2002), Karagöl-Sahara Milli Park" Uzun Devreli Geli<me Plan", Fauna, Rapor, Trabzon. Ertan A, K"l"ç A, Kasparek M, (1989)Türkiye nin Önemli Ku< Alanlar", Doal Hayat" Koruma Dernei Yay.156. Günay, T. (1969), Murgul (Gökta<) Bak"r <letmesi izabe bacalar"ndan ç"kan SO 2 gazlar"n"n vejetasyon ve toprak üzerine yapm"< olduu tesirler. Orman Müh. Dergisi, 1969/1. Ankara. K"rsal Çevre ve Ormanc"l"k Ara<t"rma Dernei, (1994), Artvin, Borçka daki Camili ve Karagöl Orman Ekosistemlerinin Korunma ve yile<tirilme Olas"l"klar" Üzerine Bir Ara<t"rma. Kalay, H.Z., A. Tüfekçiolu, ve M. Y"lmaz (1995). Gökta< (Murgul) Bak"r <letmelerinin Çevreye Özellikle Toprak özelliklerine etkisi. I. Ulusal Karadeniz Ormanclk Kongresi, Bildiriler Kitab", cilt III, s Trabzon. Kantarc", M. D., (2002) Artvin Cerattepede Tasarlanan Maden <letmesinin Çevredeki Orman Topraklar" le Aaçlar"na olabilecek Etkileri ve Al"nmas" Gereken Tedbirler. I. Ulusal Karadeniz Ormanc"l"k Kongresi, May"s 2002, Cilt No : I, Sayfa No: Karagül, R. (1998a), stanbul a Su Salayacak Büyük Melen Havzas"nda Havza Amenajman" Sorunlar", Tar"m ve orman Meteorolojisi Sempozyumu, TÜ, stanbul. Sabuncu, H.H. (2001), Elektromanyetik Radyasyon ve nsan sal""na zararlar", stanbul Üniversitesi, T"p Fak., stanbul. Schultz, R.C., Tüfekciolu, A, Isenhart, T.M., Colletti 1, J.P.,.Raich 1, J.W, ve Simpkins, W.W., (2004). Designing riparian buffers to improve their functions. Water Resources Management Symposium, zmir, 2-4 October. Solak, K., (1977) Çoruh ve Aras Nehirlerinde Ya<ayan Caner-Murzu Bal"klar"n"n (Barbus Türleri) Da"l"<"nda Populasyon Dinamii Üzerinde Ara<t"rmalar. Atatürk Üni. Temel Bilimler ve Yabanc" Diller Yüksek Okulu, Zooloji, Erzurum Bölümü (Doktora Tezi), Erzurum. Dim<ek, M. (1998), Düzce nin Hava Kirliliinin ncelenmesi, Cumhuriyet Üniv. Müh. Fakültesi Çevre Mühendislii Bölümü, yüksek lisans tezi (bas"lmam"<), Sivas. Dim<ek, M. (1998), Düzce nin Hava Kirliliinin ncelenmesi, Cumhuriyet Üniv. Müh. Fakültesi Çevre Müh. Bölümü, yüksek lisans tezi, bas"lmam"<, Sivas. Tar"m ve Köyi<leri Bakanl"" (1990), Köy Hizmetleri Genel Müd. Yay"nlar", Ankara. Tar"m ve Köyi<leri Bakanl"", (2003), Artvin Tar"m l Müdürlüü, Artvin Tar"m Master Plan", Artvin. Tatar, Y. (2003). Düzce l Geli<me Plan", Çevre ve Mekansal Geli<me Raporu. Türkiye Çevre Vakf" (1998), Türkiye nin Çevre Sorunlar", Ankara. Türkiye Çevre Vakf" (1999), Türk Çevre Mevzuat" (2 cilt), Ankara. Türkiye Çevre Vakf" (2000), Ansiklopedik Çevre Sözlüü, Ankara. Tüfekçiolu, A.; Y"lmaz, M.; Altun, L. ve Kalay, Z. (2002), Çoruh vadisi F"st"kçam" Orman Ekosistemlerine li<kin Bitki Örtüsü ve Baz" Fiziksel ve Kimyasal Toprak Özelliklerinin ncelenmesi. I. Ulusal Karadeniz Ormanclk Kongresi, May"s 2002, Cilt No : II, Sayfa No: Tüfekçiolu A, Terziolu S, Tilki F, (2004a) Effects of Land Use On Biodiversity in the Eastern Black Sea Region in Turkey, International Soil Congress on Natural Resource Management for Sustainable Development, June 7-10, Erzurum. Tüfekçiolu, A, Altun L., Kalay, HZ, Schultz, RC ve M. Y"lmaz, (2004b). Çoruh River Dam Projects and Their Ecological Impacts, Water Resources Management: Risk and Challenges for the 21st Centruy, 2-4 Sept. zmir. 102

106 103

107 Çok türlü bitki ku*a Dere kenar biyomühendislik önlemleri Ürün Dere içi hz dü*ürücü setler Atk su doal artma göleti Dönü*ümlü otlatma Dere ak* yönü EK 1. SCHULTZ VE ARK. (2004) taraf"ndan geli<tirilen dere kenar" bitki ku<a" ve at"k suyüzeysel ak"< ve drenaj suyu göleti. Tarlalardan y"kanarak gelen azotlu sulardaki ve evsel at"klardan gelen azotlu sulardaki azot, bu göletlerde bitkiler taraf"ndan al"nmakta veya mikroorganizma taraf"ndan azot gaz"na dönü<türülerek havaya verilmektedir. 104

ARTVN L GELME PLANI TARIM SEKTÖRÜ RAPORU. Doç. Dr. Aydn Tüfekçio#lu Yrd. Doç. Dr. Temel Saryldz Ziraat Müh. Elfaz Ermi- Ziraat Müh.

ARTVN L GELME PLANI TARIM SEKTÖRÜ RAPORU. Doç. Dr. Aydn Tüfekçio#lu Yrd. Doç. Dr. Temel Saryldz Ziraat Müh. Elfaz Ermi- Ziraat Müh. ARTVN L GELME PLANI TARIM SEKTÖRÜ RAPORU Doç. Dr. Aydn Tüfekçio#lu Yrd. Doç. Dr. Temel Saryldz Ziraat Müh. Elfaz Ermi Ziraat Müh. Ömür Onur Artvin, 2005 I. ÇNDEKLER 1. GR 1 1.1 Amaç ve Kapsam 2 1.2. Yöntem

Detaylı

MER A YLETRME ve EROZYON ÖNLEME ENTEGRE PROJES (YENMEHMETL- POLATLI)

MER A YLETRME ve EROZYON ÖNLEME ENTEGRE PROJES (YENMEHMETL- POLATLI) MER A YLETRME ve EROZYON ÖNLEME ENTEGRE PROJES (YENMEHMETL- POLATLI) I- SORUN Toprak ve su kaynaklarnn canllarn yaamalar yönünden tad önem bilinmektedir. Bu önemlerine karlk hem toprak hem de su kaynaklar

Detaylı

ARTVN L GELME PLANI ORMANCILIK SEKTÖR RAPORU (TASLAK)

ARTVN L GELME PLANI ORMANCILIK SEKTÖR RAPORU (TASLAK) ARTVN L GELME PLANI ORMANCILIK SEKTÖR RAPORU (TASLAK) Yrd. Doç. Dr. Sinan GÜNER Doç. Dr. Aydn TÜFEKÇO"LU Yrd. Doç. Dr. Atakan ÖZTÜRK Yrd. Doç. Dr.Habip ERO"LU ARTVN 2005 II Raporun hazrlanmasna katk salayanlar

Detaylı

Doğal Su Ekosistemleri. Yapay Su Ekosistemleri

Doğal Su Ekosistemleri. Yapay Su Ekosistemleri Okyanuslar ve denizler dışında kalan ve karaların üzerinde hem yüzeyde hem de yüzey altında bulunan su kaynaklarıdır. Doğal Su Ekosistemleri Akarsular Göller Yer altı su kaynakları Bataklıklar Buzullar

Detaylı

BÖLÜM 1. Artvin in Genel Tanıtımı

BÖLÜM 1. Artvin in Genel Tanıtımı BÖLÜM 1 Artvin in Genel Tanıtımı Özgür EMİNAĞAOĞLU, Hayal AKYILDIRIM BEĞEN, Güven AKSU Topoğrafik Yapısı ve Coğrafi Konumu Artvin ili; Doğu Karadeniz Bölgesinde 40 35 ile 41 32 kuzey enlemleri ve 41 07

Detaylı

STANDARD ŞUBAT 2010 DOĞA. Fotoğraflar: Eray ÇAĞLAYAN

STANDARD ŞUBAT 2010 DOĞA. Fotoğraflar: Eray ÇAĞLAYAN DOĞA Fotoğraflar: Eray ÇAĞLAYAN 100 Çoruh Vadisi: Suya Gömülecek Miras Eray ÇAĞLAYAN Doğa Derneği Bozayı Araştırma ve Koruma Projesi Sorumlusu Çoruh Vadisi, Türkiye deki 305 Önemli Doğa Alanı ndan bir

Detaylı

ARTVİN ORMANLARINDA SİLVİKÜLTÜREL PROBLEMLER VE BİYOÇEŞİTLİLİĞİ OLUMSUZ ETKİLEYEN ANA ETMENLER. Fahrettin TİLKİ* Sinan GÜNER* Aydın TÜFEKÇİOĞLU* ÖZET

ARTVİN ORMANLARINDA SİLVİKÜLTÜREL PROBLEMLER VE BİYOÇEŞİTLİLİĞİ OLUMSUZ ETKİLEYEN ANA ETMENLER. Fahrettin TİLKİ* Sinan GÜNER* Aydın TÜFEKÇİOĞLU* ÖZET ARTVİN ORMANLARINDA SİLVİKÜLTÜREL PROBLEMLER VE BİYOÇEŞİTLİLİĞİ OLUMSUZ ETKİLEYEN ANA ETMENLER Fahrettin TİLKİ* Sinan GÜNER* Aydın TÜFEKÇİOĞLU* *Yrd. Doç. Dr. Kafkas Üniversitesi, Artvin Orman Fakültesi,

Detaylı

ARTVİN YÖRESİNDE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK, BİYOÇEŞİTLİLİĞİ TEHDİT EDEN

ARTVİN YÖRESİNDE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK, BİYOÇEŞİTLİLİĞİ TEHDİT EDEN ARTVİN YÖRESİNDE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK, BİYOÇEŞİTLİLİĞİ TEHDİT EDEN ETMENLER VE ÖNERİLER BIODIVERSITY IN ARTVIN: MAJOR THREATS AND SUGGESTIONS Fahrettin TİLKİ 1, Aydın TÜFEKÇİOĞLU 1, Salih TERZİOĞLU 2,

Detaylı

ARTVN L GELME PLANI. Artvin l Geneli-2000. Bilinmeyen 80+ 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

ARTVN L GELME PLANI. Artvin l Geneli-2000. Bilinmeyen 80+ 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 ARTVN L GELME PLANI Artvin l Geneli-2000 Bilinmeyen Erkek 80+ 75-79 70-74 65-69 60-64 Kad n Y a Gruplar 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34. 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 12 9 6 3 0 3 6 9 12 % NÜFUS

Detaylı

1) 40* Do?u boylam?nda güne? 05.20 'de do?ar ise 27* do?u boylam?nda kaçta do?ar?

1) 40* Do?u boylam?nda güne? 05.20 'de do?ar ise 27* do?u boylam?nda kaçta do?ar? 1) 40* Do?u boylam?nda güne? 05.20 'de do?ar ise 27* do?u boylam?nda kaçta do?ar? A) 06.12 B) 04.28 C) 05.32 D) 05.07 E) 07.02 2) 60* bat? meridyeninde bulunan bir noktada yerel saat 11.12 iken yerel saati

Detaylı

5. Öneri ve Tedbirler

5. Öneri ve Tedbirler Öneri ve Tedbirler 5.ÖneriveTedbirler Kurumsal düzeyde hizmet kalitesinin artrlmas için Bütünleik Yönetim Sistemleri kapsamnda kalite güvence belgelerinin alnmas ve personel verimliliinin gelitirilmesine

Detaylı

Mustafa ALTUNDAL DS 2. Bölge Müdürü. 22-24 Mart 2010-AFYON DÜNYA SU GÜNÜ 1 / 17

Mustafa ALTUNDAL DS 2. Bölge Müdürü. 22-24 Mart 2010-AFYON DÜNYA SU GÜNÜ 1 / 17 Mustafa ALTUNDAL DS 2. Bölge Müdürü 22-24 Mart 2010-AFYON DÜNYA SU GÜNÜ 1 / 17 Bilindii gibi, taknlar doal bir olay olmakla beraber ekonomi ve toplum yaam üzerinde olumsuz etkileri fazla olan doal bir

Detaylı

SOSYAL GÜVENLK KURMUNUN YAPISI VE LEY. Sosyal Güvenlik Kurumu Bakanl Strateji Gelitirme Bakan Ahmet AÇIKGÖZ

SOSYAL GÜVENLK KURMUNUN YAPISI VE LEY. Sosyal Güvenlik Kurumu Bakanl Strateji Gelitirme Bakan Ahmet AÇIKGÖZ SOSYAL GÜVENLK KURMUNUN YAPISI VE LEY Sosyal Güvenlik Kurumu Bakanl Strateji Gelitirme Bakan Ahmet AÇIKGÖZ KURUMUN AMACI ve GÖREVLER' Sosyal sigortalar ile genel salk sigortas bakmndan kiileri güvence

Detaylı

ARTVN L GELME PLANI TURZM SEKTÖRÜ RAPORU. Yrd. Doç. Dr. Tülay Cengiz. Doç. Dr. Ayd'n Tüfekçio*lu. Ahmet skender

ARTVN L GELME PLANI TURZM SEKTÖRÜ RAPORU. Yrd. Doç. Dr. Tülay Cengiz. Doç. Dr. Ayd'n Tüfekçio*lu. Ahmet skender ARTVN L GELME PLANI TURZM SEKTÖRÜ RAPORU Yrd. Doç. Dr. Tülay Cengiz Doç. Dr. Ayd'n Tüfekçio*lu Ahmet skender Artvin, 2005 1 ÇNDEKLER Sayfa No 1. Giri 5 1.1. Mevcut Durum 5 1.2. Yerli ve Yabanc Turist Hareketleri

Detaylı

2 400 TL tutarndaki 1 yllk kredi, aylk taksitler halinde aadaki iki opsiyondan biri ile geri ödenebilmektedir:

2 400 TL tutarndaki 1 yllk kredi, aylk taksitler halinde aadaki iki opsiyondan biri ile geri ödenebilmektedir: SORU 1: 400 TL tutarndaki 1 yllk kredi, aylk taksitler halinde aadaki iki opsiyondan biri ile geri ödenebilmektedir: (i) Ayla dönütürülebilir yllk nominal %7,8 faiz oran ile her ay eit taksitler halinde

Detaylı

5. SINIF SOSYAL BİLGİLER BÖLGEMİZİ TANIYALIM TESTİ. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır.

5. SINIF SOSYAL BİLGİLER BÖLGEMİZİ TANIYALIM TESTİ. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır. PLATO: Çevresine göre yüksekte kalmış, akarsular tarafından derince yarılmış geniş düzlüklerdir. ADA: Dört tarafı karayla

Detaylı

ARTVN L GELME PLANI. TCARET, MAL YAPI ve BANKACILIK RAPORU (TASLAK) Yrd. Doç. Dr. Atakan ÖZTÜRK Y(lmaz OLGUN

ARTVN L GELME PLANI. TCARET, MAL YAPI ve BANKACILIK RAPORU (TASLAK) Yrd. Doç. Dr. Atakan ÖZTÜRK Y(lmaz OLGUN ARTVN L GELME PLANI TCARET, MAL YAPI ve BANKACILIK RAPORU (TASLAK) Yrd. Doç. Dr. Atakan ÖZTÜRK Y(lmaz OLGUN Artvin, 2005 ÇNDEKLER Sayfa no ÇNDEKLER...i TABLO LSTES... iii 1. TCARET...1 1.1 Giri...1 1.2

Detaylı

BÖLÜM 3. Artvin de Orman Varlığı

BÖLÜM 3. Artvin de Orman Varlığı BÖLÜM 3 Artvin de Orman Varlığı Özgür EMİNAĞAOĞLU Orman, oldukça geniş bir alanda kendine özgü bir iklim oluşturabilen, belirli yükseklik, yapı ve sıklıktaki ağaçlar, ağaçcık, çalı ve otsu bitkiler, yosun,

Detaylı

ASMOLEN UYGULAMALARI

ASMOLEN UYGULAMALARI TURGUTLU TULA VE KREMT SANAYCLER DERNE ASMOLEN UYGULAMALARI Asmolen Ölçü ve Standartlar Mart 2008 Yayn No.2 1 ASMOLEN UYGULAMALARINDA DKKAT EDLMES GEREKL HUSUSLAR Döeme dolgu tulas, kil veya killi topran

Detaylı

ARTVİN İLİ BARAJLAR VE MADENCİLİK FAALİYETLERİNİN ÇEVRE ÜZERİNE DAM CONSTRUCTIONS AND MINING OPERATIONS IN ARTVIN AND THEIR ECOLOGICAL

ARTVİN İLİ BARAJLAR VE MADENCİLİK FAALİYETLERİNİN ÇEVRE ÜZERİNE DAM CONSTRUCTIONS AND MINING OPERATIONS IN ARTVIN AND THEIR ECOLOGICAL ARTVİN İLİ BARAJLAR VE MADENCİLİK FAALİYETLERİNİN ÇEVRE ÜZERİNE ETKİLERİNİN EKOLOJİK AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ DAM CONSTRUCTIONS AND MINING OPERATIONS IN ARTVIN AND THEIR ECOLOGICAL IMPACT ON ENVIRONMENT

Detaylı

& Meydana Meydana Richter ölçeine geldiiyer geldii yl göre büyüklüü _ #. Tektonik depremler: Yer kabuunu meydana getiren Ievhalarn hareketlerinin sonu

& Meydana Meydana Richter ölçeine geldiiyer geldii yl göre büyüklüü _ #. Tektonik depremler: Yer kabuunu meydana getiren Ievhalarn hareketlerinin sonu ] yer kabuunun bir bütün olmadn ve levhalardan olutuunu önceki yllarda okudurnuz sosyal bilgiler ve corafya derslerinden biliyorsunuz. Harita 1.1'i incelediinizde depremlerin Dünya üzerinde daha çok nerelerde

Detaylı

BAYINDIRLIK LER BRM FYAT ANALZLERNDEK GÜCÜ VERMLLKLERNN RDELENMES. M.Emin ÖCAL, Ali TAT ve Ercan ERD Ç.Ü., naat Mühendislii Bölümü, Adana / Türkiye

BAYINDIRLIK LER BRM FYAT ANALZLERNDEK GÜCÜ VERMLLKLERNN RDELENMES. M.Emin ÖCAL, Ali TAT ve Ercan ERD Ç.Ü., naat Mühendislii Bölümü, Adana / Türkiye ISSN 1019-1011 Ç.Ü.MÜH.MM.FAK.DERGS CLT.19 SAYI.2 Aral,k December 2004 Ç.Ü.J.FAC.ENG.ARCH. VOL.19 NO.2 BAYINDIRLIK LER BRM FYAT ANALZLERNDEK GÜCÜ VERMLLKLERNN RDELENMES M.Emin ÖCAL, Ali TAT ve Ercan ERD

Detaylı

PARAMETRK OLMAYAN STATSTKSEL TEKNKLER. Prof. Dr. Ali EN ÖLÇEKLER

PARAMETRK OLMAYAN STATSTKSEL TEKNKLER. Prof. Dr. Ali EN ÖLÇEKLER PARAMETRK OLMAYAN STATSTKSEL TEKNKLER Prof. Dr. Ali EN 1 Normal dalm artlarn salamayan ve parametrik istatistik tekniklerinin kullanlmasn elverisiz klan durumlarn bulunmas halinde, eldeki verilere bal

Detaylı

Türkiye de Olu an Ta k nlar n Nedenleri ve Etkilerinin Azalt lmas Üzerine Bir Çal ma

Türkiye de Olu an Ta k nlar n Nedenleri ve Etkilerinin Azalt lmas Üzerine Bir Çal ma Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 533 - Türkiye de Oluan Taknlarn Nedenleri ve Etkilerinin Azaltlmas Üzerine Bir Çalma Doç,Dr. Necati Gülbahar Geliim Üniversitesi,Mühendislik ve Mimarlk

Detaylı

ARTVİN-MERKEZ-SALKIMLI RESMİ KURUM ALANI

ARTVİN-MERKEZ-SALKIMLI RESMİ KURUM ALANI PLAN AÇIKLAMA RAPORU ARTVİN-MERKEZ-SALKIMLI RESMİ KURUM ALANI 1/5000 ÖLÇEKLİ NAZIM İMAR PLANI 1/1000 ÖLÇEKLİ UYGULAMA İMAR PLANI 1 İçindekiler 1. MEVCUT DURUM... 2 1.1. Genel Konum... 2 1.2. Ulaşım Yapısı...

Detaylı

YABANI MEYVELER ve KULLANıM ALANLARı. Araş. Gör. Dr. Mehmet Ramazan BOZHÜYÜK

YABANI MEYVELER ve KULLANıM ALANLARı. Araş. Gör. Dr. Mehmet Ramazan BOZHÜYÜK YABANI MEYVELER ve KULLANıM ALANLARı Araş. Gör. Dr. Mehmet Ramazan BOZHÜYÜK Dünyada kültüre alınıp yetiştirilmekte olan 138 meyve türünden, yaklaşık 16'sı subtropik meyve türü olan 75'e yakın tür ülkemizde

Detaylı

Hollanda Turistik Mekanlar? ve Hollanda Vizesi Nas?l Al?n?r?

Hollanda Turistik Mekanlar? ve Hollanda Vizesi Nas?l Al?n?r? Hollanda Turistik Mekanlar? ve Hollanda Vizesi Nas?l Al?n?r? Hollanda' n?n ba?kenti Amsterdam' dan keskin fakat güzel, kücük Ekran... Hollanda, Orta Avrupa'da konumlanm??(ve burada yer alan), Sanayi, Ticaret

Detaylı

TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR

TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR Magmatik (Püskürük) Kayaçlar Ýç püskürük Yer kabuðunu oluþturan kayaçlarýn tümünün kökeni magmatikdir. Magma kökenli kayaçlar dýþ kuvvetlerinin etkisiyle parçalara ayrýlýp, yeryüzünün çukur yerlerinde

Detaylı

ÜNÝTE - 1 TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR

ÜNÝTE - 1 TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR Doðal Sistemler ÜNÝTE - 1 TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR...12 Ölçme ve Deðerlendirme...14 Kazaným Deðerlendirme Testi...16 Ünite Deðerlendirme Testi...18 Doðal Sistemler ÜNÝTE - 2 LEVHA

Detaylı

VAN-BTLS YÖRESNN GEOFTLER (So&anl), yumrulu, rizomlu bitkileri) TEHLKELER VE KORUMA

VAN-BTLS YÖRESNN GEOFTLER (So&anl), yumrulu, rizomlu bitkileri) TEHLKELER VE KORUMA ALLIUM AKAKA / KUZUKULAI (Fotograf. 1) Haziran-temmuz aylarnda çiçeklenir. ALLIUM SCABRISCAPUM / SRM (Fotograf.2) Haziranda çiçeklenir. Özellikle erozyona kar önemli bir koruyucu nitelii bulunduundan doal

Detaylı

T.C. BALIKESĠR ÜNĠVERSĠTESĠ FEN-EDEBĠYAT FAKÜLTESĠ COĞRAFYA BÖLÜMÜ HAVZA YÖNETĠMĠ DERSĠ. Dr. ġevki DANACIOĞLU

T.C. BALIKESĠR ÜNĠVERSĠTESĠ FEN-EDEBĠYAT FAKÜLTESĠ COĞRAFYA BÖLÜMÜ HAVZA YÖNETĠMĠ DERSĠ. Dr. ġevki DANACIOĞLU T.C. BALIKESĠR ÜNĠVERSĠTESĠ FEN-EDEBĠYAT FAKÜLTESĠ COĞRAFYA BÖLÜMÜ HAVZA YÖNETĠMĠ DERSĠ Dr. ġevki DANACIOĞLU Dersin içeriği Havza ve havza yönetimi tanımı, tarihsel gelişimi ve coğrafya bilimiyle ilişkisi

Detaylı

Almanya Bilgileri,Turistik Mekanlar ve Vize??lemleri

Almanya Bilgileri,Turistik Mekanlar ve Vize??lemleri Almanya Bilgileri,Turistik Mekanlar ve Vize??lemleri Yeni Ülkeler isimli kategoride Bircok ülke hakk?nda (?uana kadar 30 kadar üke icin yaz?lar haz?rlad?k) bilgiler veriyoruz ve beraberinde o ülke hakk?nda

Detaylı

Sigorta irketlerinin Yaps ve Aktüerin Rolü. Aktüerler Derneği Nisan 2010

Sigorta irketlerinin Yaps ve Aktüerin Rolü. Aktüerler Derneği Nisan 2010 Sigorta irketlerinin Yaps ve Aktüerin Rolü Aktüerler Derneği Nisan 2010 Türkiye de sigortaclk ve bireysel emeklilik sektörü RKET SAYISI - NUMBER OF COMPANY 2006 2007 2008 Hayat D - Non Life (Alt adedi

Detaylı

OKUL ÖNCES E M KURUMLARINDA ÇALI AN ANASINIFI ÖZET

OKUL ÖNCES E M KURUMLARINDA ÇALI AN ANASINIFI ÖZET OKUL ÖNCES EM KURUMLARINDA ÇALIAN ANASINIFI RETMENLERLE MÜZK ÖRETMENLERN MÜZK ÇALIMALARINA N TUTUM VE YETERLKLERN KARILATIRILMASI ÖZET r. Gör. Dr. lknur ÖZAL GÖNCÜ GÜMEF. ÇGEB.Okul Öncesi EABD. Okul öncesi

Detaylı

Doðal Unsurlar I - Ýklimin Etkisi Doðal Unsurlar II - Yerþekillerinin Etkisi Dünya'nýn Þekli ve Sonuçlarý

Doðal Unsurlar I - Ýklimin Etkisi Doðal Unsurlar II - Yerþekillerinin Etkisi Dünya'nýn Þekli ve Sonuçlarý Ödev Tarihi :... Ödev Kontrol Tarihi :... Kontrol Eden :... LYS COĞRAFYA Ödev Kitapçığı 1 (TM-TS) Doðal Unsurlar - Ýklimin Etkisi Doðal Unsurlar - Yerþekillerinin Etkisi Dünya'nýn Þekli ve Sonuçlarý Adý

Detaylı

2012 2013 E T M ve Ö RET M YILI ÖRGÜN ve YAYGIN E T M KURUMLARI ÇALI MA TAKV M

2012 2013 E T M ve Ö RET M YILI ÖRGÜN ve YAYGIN E T M KURUMLARI ÇALI MA TAKV M 2012 2013 ETM ve ÖRETM YILI ÖRGÜN ve YAYGIN ETM KURUMLARI ÇALIMA TAKVM SIRA NO ÇALIMA KONULARI TARH 1. Okul Öncesi Ve lköretim Okullar 1. Snf Örencilerinin Eitim- Öretime Hazrlanmalar ( Bamsz Anaokullar

Detaylı

Endüstri Meslek Lisesi Örencilerinin Yetenek lgi ve Deerleri le Okuduklar Bölümler Arasndaki li"ki

Endüstri Meslek Lisesi Örencilerinin Yetenek lgi ve Deerleri le Okuduklar Bölümler Arasndaki liki Eitim Fakültesi Dergisi http://kutuphane.uludag.edu.tr/univder/uufader.htm Endüstri Meslek Lisesi Örencilerinin Yetenek lgi ve Deerleri le Okuduklar Bölümler Arasndaki li"ki Salih Baatr *, Reat Peker**

Detaylı

128 ADA 27 VE 32 PARSEL NUMARALI TAŞINMAZLARA YÖNELİK 1/5000 ÖLÇEKLİ AÇIKLAMA RAPORU

128 ADA 27 VE 32 PARSEL NUMARALI TAŞINMAZLARA YÖNELİK 1/5000 ÖLÇEKLİ AÇIKLAMA RAPORU AKÇAKALE KÖYÜ (MERKEZ/GÜMÜŞHANE) 128 ADA 27 VE 32 PARSEL NUMARALI TAŞINMAZLARA YÖNELİK 1/5000 ÖLÇEKLİ NAZIM İMAR PLANI AÇIKLAMA RAPORU 2016 AKÇAKALE KÖYÜ-MERKEZ/GÜMÜŞHANE 128 ADA 27 VE 32 NUMARALI PARSELLERE

Detaylı

Mali Yönetim ve Denetim Dergisinin May s-haziran 2008 tarihli 50. say nda yay nlanm r.

Mali Yönetim ve Denetim Dergisinin May s-haziran 2008 tarihli 50. say nda yay nlanm r. HURDAYA AYRILAN VARLIKLARIN MUHASEBELELMELER VE YAPILAN YANLILIKLAR Ömer DA Devlet Muhasebe Uzman info@omerdag.net 1.G Kamu idarelerinin kaytlarnda bulunan tarlar ile maddi duran varlklar doalar gerei

Detaylı

1. Yer kabuðunun yapý gereði olan bir veya birkaç mineralden oluþan kütlelere ne ad verilir?

1. Yer kabuðunun yapý gereði olan bir veya birkaç mineralden oluþan kütlelere ne ad verilir? Soru - Yanýt 15 1. Yer kabuðunun yapý gereði olan bir veya birkaç mineralden oluþan kütlelere ne ad verilir? Yanýt: Yer kabuðunun yapý gereði olan bir veya birkaç mineralden oluþan kütlelere kayaç denir.

Detaylı

T.C. YALOVA ÜNİVERSİTESİ Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı. İÇ KONTROL ve RİSK YÖNETİMİ 1 İÇ İÇ KONTROL

T.C. YALOVA ÜNİVERSİTESİ Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı. İÇ KONTROL ve RİSK YÖNETİMİ 1 İÇ İÇ KONTROL T.C. YALOVA ÜNİVERSİTESİ Strateji Geliştirme Daire Başkanlğ İÇ KONTROL ve RİSK YÖNETİMİ 1 İÇ İÇ KONTROL EYLÜL 2015 1-) İç Kontrol Nedir? Üniversite varlklarnn korunmas, kurumsal ve yasal düzenlemelere

Detaylı

2229 Ayrıntılı Etkinlik Eğitim Programı SAAT/ GÜN

2229 Ayrıntılı Etkinlik Eğitim Programı SAAT/ GÜN 9.08.206, Cuma Tanışma ve Oryantasyon Yaz okulu öğrencilerinin tanışması, çalışma gruplarının oluşturulması, çalışma konularının verilmesi, görev ve sorumlulukların anlatılması. 2229 Ayrıntılı Etkinlik

Detaylı

BASIN YAYIN VE HALKLA L K LER UBE MÜDÜRLÜ Ü

BASIN YAYIN VE HALKLA L K LER UBE MÜDÜRLÜ Ü BASINYAYINVEHALKLALKLERUBEMÜDÜRLÜÜ ÝLÝÞKÝLER ÞUBE MÜDÜRLÜÐÜ Yetki,GörevveSorumluluklar YasalDayanak Büyükehirbelediyesininçalmalarnnbasn,yaynaraçlaryardmyla kamuoyunaetkilibirekildeduyuruluptantlmasnsalamakvehalkla

Detaylı

Kare tabanl bir kutunun yükseklii 10 cm dir.taban uzunluunu gösteren X ise (2, 8) arasnda uniform (tekdüze) dalmaktadr.

Kare tabanl bir kutunun yükseklii 10 cm dir.taban uzunluunu gösteren X ise (2, 8) arasnda uniform (tekdüze) dalmaktadr. SORU : Kare tabanl bir kutunun yükseklii 0 cm dir.taban uzunluunu gösteren X ise (, 8) arasnda uniform (tekdüze) dalmaktadr. Kutunun hacminin olaslk younluk fonksiyonu g(v) a%adakilerden hangisidir? v

Detaylı

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. Eşref Atabey. 15. Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. ARTVİN İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi

Detaylı

GÖLMARMARA SULAK ALANININ H DROLOJ S. Hüseyin KARAKU 1 Harun AYDIN 2 ÖZET

GÖLMARMARA SULAK ALANININ H DROLOJ S. Hüseyin KARAKU 1 Harun AYDIN 2 ÖZET GÖLMARMARA SULAK ALANININ HDROLOJS Hüseyin KARAKU 1 Harun AYDIN 2 1 Dumlupnar Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendislii Bölümü, KÜTAHYA, karakus@dpu.edu.tr 2 Yüzüncü Yl Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlk

Detaylı

YÜKSEKÖRETM KURULU BAKANLII YÜKSEKÖRETM KURUMLARI FAALYET RAPORU HAZIRLAMA REHBER

YÜKSEKÖRETM KURULU BAKANLII YÜKSEKÖRETM KURUMLARI FAALYET RAPORU HAZIRLAMA REHBER YÜKSEKÖRETM KURULU BAKANLII YÜKSEKÖRETM KURUMLARI FAALYET RAPORU HAZIRLAMA REHBER 2007 YILI..ÜNVERSTES FAALYET RAPORU (BRMLER ÇN FAKÜLTE/YO/MYO/ENSTTÜ/DARE BAKANLII/HUKUK MÜAVRL) 2 ÇNDEKLER ÜST YÖNETC

Detaylı

I. Oturum Oturum Ba kan : Yrd.Doç.Dr. Ufuk TÜRKER 09:50-10:10

I. Oturum Oturum Ba kan : Yrd.Doç.Dr. Ufuk TÜRKER 09:50-10:10 09:30-09:50 Açl - Açl Konumalar I. Oturum Oturum Bakan: Yrd.Doç.Dr. Ufuk TÜRKER 09:50-10:10 Namk Kemal Üniversitesinde Yürütülen Hassas Tarm Aratrmalar Bahattin AKDEMR S.Ü. Ziraat Fakültesi Tarm Makinalar

Detaylı

ORTAK GÖSTERİMLER ALAN RENK KODU (RGB) ÇİZGİ TİPİ SEMBOL TARAMA SINIRLAR İDARİ SINIRLAR ÜLKE SINIRI İL SINIRI İLÇE SINIRI BELEDİYE SINIRI

ORTAK GÖSTERİMLER ALAN RENK KODU (RGB) ÇİZGİ TİPİ SEMBOL TARAMA SINIRLAR İDARİ SINIRLAR ÜLKE SINIRI İL SINIRI İLÇE SINIRI BELEDİYE SINIRI EK-1a ORTAK GÖSTERİMLER ÇİZGİ TİPİ SEMBOL TARAMA ALAN RENK KODU (RGB) SINIRLAR İDARİ SINIRLAR ÜLKE SINIRI İL SINIRI İLÇE SINIRI BELEDİYE SINIRI MÜCAVİR ALAN SINIRI 1 PLANLAMA SINIRLARI PLAN ONAMA SINIRI

Detaylı

ÇORUH NEHRİ GENEL GELİŞME PLANI BOYKESİTİ

ÇORUH NEHRİ GENEL GELİŞME PLANI BOYKESİTİ TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi 33 ÇORUH HAVZASI PROJELERİ Sezai SUCU Bölge Müdürü DSİ 26. Bölge Müdürlüğü, Artvin Talha DİNÇ İnşaat Mühendisi ÖZET Ülkemiz sınırları içerisinde Bayburt ilinde doğan ve

Detaylı

YAZI ÝÞLERÝ VE KARARLAR DAÝRESÝ BAÞKANLIÐI YAZI LER UBE MÜDÜRLÜ Ü

YAZI ÝÞLERÝ VE KARARLAR DAÝRESÝ BAÞKANLIÐI YAZI LER UBE MÜDÜRLÜ Ü YazleriveKararlarDairesiBakanl YAZI ÝÞLERÝ VE KARARLAR DAÝRESÝ BAÞKANLIÐI YAZILERUBEMÜDÜRLÜÜ Yetki,GörevveSorumluluklar Valilik yazmalarn hazrlamak, onay, teslim ilemlerini gerçekletirmek. çileribakanlgenelveözelteftiraporlarnteslimalmak,

Detaylı

'DARE PERFORMANS HEDEF' TABLOSU

'DARE PERFORMANS HEDEF' TABLOSU !nsanl"n Geliimine Yönelik Katma De"eri Yüksek Ürün ve Hizmet Yaratmak 2011 ylna kadar üretilen aratrmalara, projeleri ve alnan patent saylarn % 20 arttrmak üzere laboratuvarlar kurmak ve akreditasyonlarn

Detaylı

2008 Yýlý Maliye Bakanlýðý Performans Esaslý Bütçesi

2008 Yýlý Maliye Bakanlýðý Performans Esaslý Bütçesi 2008 Yýlý Maliye Bakanlýðý Performans Esaslý Bütçesi BakanSunuu yi hazrlanm bir bütçe kötü yönetilebilir fakat kötü hazrlanm bir bütçe asla iyi yönetilemez. 2003 ylndan itibaren hazrladmz güçlü bütçeler

Detaylı

n as Öngörülen Afyon Antalya Yüksek H zl Tren Hatt Güzergâh n n Hidrolojik Aç dan K smi De erlendirmesi

n as Öngörülen Afyon Antalya Yüksek H zl Tren Hatt Güzergâh n n Hidrolojik Aç dan K smi De erlendirmesi Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 631 - nas Öngörülen Afyon Antalya Yüksek Hzl Tren Hatt Güzergâhnn Hidrolojik Açdan Ksmi Deerlendirmesi Yrd. Doç. Dr. N. Özgür BEZGN 1, Doç. Dr. Cevza

Detaylı

MATEMATK TEST. 5. Olimpiyatlara haz%rlanan bir atlet her gün, bir

MATEMATK TEST. 5. Olimpiyatlara haz%rlanan bir atlet her gün, bir MTMTK TST. 46 4,6 23 23 + : ileminin sonucu kaçt%r? 0,23 2323 ) 000 ) 0 ) 0 ) 0 5. limpiyatlara haz%rlanan bir atlet her gün, bir önceki gün kotu9u mesafenin 5 6 kat% kadar kouyor. u atlet ilk gün 625

Detaylı

8.MÜKEMMELL ARAYI SEMPOZYUMU 17 Nisan 2007 / zmir

8.MÜKEMMELL ARAYI SEMPOZYUMU 17 Nisan 2007 / zmir 8.MÜKEMMELL ARAYI SEMPOZYUMU 17 Nisan 2007 / zmir Betül Faika SÖNMEZ Sa*l+k Bakanl+*+ Temel Sa*l+k Hiz.Gen. Md. Kalite E*itim ve Koor. Birimi Daire Ba3kan+ SA LIK HZMETNDE ARTAN TALEP Kaliteli, düük maliyette

Detaylı

HAVZA SEÇİMİ YÖNTEM VE KRİTERLERİ

HAVZA SEÇİMİ YÖNTEM VE KRİTERLERİ Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü HAVZA SEÇİMİ YÖNTEM VE KRİTERLERİ Toprak Muhafaza ve Havza Islahı Dairesi Başkanı Havza? Hidrolojik olarak; Bir akarsu tarafından parçalanan, kendine

Detaylı

ARSAN TEKST L T CARET VE SANAY ANON M RKET SER :XI NO:29 SAYILI TEBL E ST NADEN HAZIRLANMI YÖNET M KURULU FAAL YET RAPORU

ARSAN TEKST L T CARET VE SANAY ANON M RKET SER :XI NO:29 SAYILI TEBL E ST NADEN HAZIRLANMI YÖNET M KURULU FAAL YET RAPORU 1. Raporun Dönemi : 01.01.2009 31.03.2009 2. Konusu Arsan Tekstil Ticaret Ve Sanayi A.. (irket) 1984 ylnda Türkiye de kurulmu# olup faaliyet konusu; her türlü pamuk ipli)i üretimi, sentetik iplik üretimi,

Detaylı

3 1 x 2 ( ) 2 = E) f( x) ... Bir sigorta portföyünde, t poliçe yln göstermek üzere, sigortal saysnn

3 1 x 2 ( ) 2 = E) f( x) ... Bir sigorta portföyünde, t poliçe yln göstermek üzere, sigortal saysnn SORU : Aada tanm verilen f fonksiyonlarndan hangisi denklemini her R için salar? f + = f t dt integral e A) f = e B) f = e C) f D) f = E) f = e ( ) = e ( ) SORU : Bir sigorta portföyünde, t poliçe yln

Detaylı

VE SÜRDÜRÜLEB L R YEK UYGULAMALARI

VE SÜRDÜRÜLEB L R YEK UYGULAMALARI YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI MALYET ANALZ VE SÜRDÜRÜLEBLR YEK UYGULAMALARI Ömer Faruk ERTURUL omerfarukertugrul@gmail.com TEA 16. letim Tesis ve letme Grup Müdürlüü, Batraman Yolu Üzeri 2. km. 72070, Batman

Detaylı

Fonksiyonlar. Fonksiyon tanımı. Fonksiyon belirlemede kullanılan ÖLÇÜTLER. Fonksiyon belirlemede kullanılan GÖSTERGELER

Fonksiyonlar. Fonksiyon tanımı. Fonksiyon belirlemede kullanılan ÖLÇÜTLER. Fonksiyon belirlemede kullanılan GÖSTERGELER Fonksiyonlar Fonksiyon tanımı Fonksiyon belirlemede kullanılan ÖLÇÜTLER Fonksiyon belirlemede kullanılan GÖSTERGELER Fonksiyona uygulanacak Silvikültürel MÜDAHALELER 2) ETÇAP Planlarının Düzenlenmesine

Detaylı

ÇIĞLARIN OLUŞUM NEDENLERİ:

ÇIĞLARIN OLUŞUM NEDENLERİ: ÇIĞ Genellikle boylu bitki örtüsü (orman) çok seyrek veya bulunmayan engebeli, dağlık ve eğimli arazilerde tabakalar halinde birikmiş olan kar kütlesinin iç ve dış kuvvetler etkisi ile başlayan bir ilk

Detaylı

BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ

BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ Topraklar zonal, intrazonal ve azonal topraklar olmak üzere üçe ayrılır. 1. Zonal (Yerli) Topraklar iklim ve bitki örtüsüne bağlı olarak oluşan ve bütün katmanların(horizonların)

Detaylı

BİTLİS İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

BİTLİS İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI BİTLİS İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI Bitlis ili, Doğu Anadolu Bölgesinde yer almakta olup, engebeli bir topoğrafyaya sahiptir. Ahlat Ovasıyla, bir düzlük gibi Bitlis in kuzeydoğusundan Van Gölüne doğru

Detaylı

ARSAN TEKST L T CARET VE SANAY ANON M RKET SER :XI NO:29 SAYILI TEBL E ST NADEN HAZIRLANMI YÖNET M KURULU FAAL YET RAPORU

ARSAN TEKST L T CARET VE SANAY ANON M RKET SER :XI NO:29 SAYILI TEBL E ST NADEN HAZIRLANMI YÖNET M KURULU FAAL YET RAPORU 1. Raporun Dönemi : 01.01.2008 31.03.2008 2. Faaliyet Konusu Arsan Tekstil Ticaret Ve Sanayi A.. (irket) 1984 ylnda Türkiye de kurulmu# olup faaliyet konusu; her türlü pamuk ipli)i üretimi, sentetik iplik

Detaylı

PDF created with pdffactory trial version www.pdffactory.com

PDF created with pdffactory trial version www.pdffactory.com 1.1.Su Kaynakları ve Hidrolojik Rejim Üzerindeki 1.2. Toprak Kaynakları Üzerindeki 1.3. Atmosfer Üzerindeki 1.2.Toprak Kaynakları Üzerindeki Toprak Tuzluluğu ve Suya Doygunluk Toprak u Sedimentasyon 1.2.Toprak

Detaylı

TARIM İSTATİSTİKLERİ

TARIM İSTATİSTİKLERİ TÜİK TARIM İSTATİSTİKLERİ TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU TÜİK 3169 MTB:2008-0473 - 50 Adet ISBN 978-975-19-4272-2 Önsöz ÖNSÖZ Türkiye statistik Kurumu karar alclarn, aratrmaclarn ve tüm istatistik kullanclarnn

Detaylı

DOĞA - İNSAN İLİŞKİLERİ VE ÇEVRE SORUNLARININ NEDENLERİ DERS 3

DOĞA - İNSAN İLİŞKİLERİ VE ÇEVRE SORUNLARININ NEDENLERİ DERS 3 DOĞA - İNSAN İLİŞKİLERİ VE ÇEVRE SORUNLARININ NEDENLERİ DERS 3 İnsan yaşamı ve refahı tarihsel süreç içinde hep doğa ve doğal kaynaklarla kurduğu ilişki ile gelişmiştir. Özellikle sanayi devrimine kadar

Detaylı

Normal (%) 74 59 78 73 60. Bozuk (%) 26 41 22 27 40. Toplam (Ha) 889.817 192.163 354.526 1.436.506 17.260.592. Normal (%) - - - - 29

Normal (%) 74 59 78 73 60. Bozuk (%) 26 41 22 27 40. Toplam (Ha) 889.817 192.163 354.526 1.436.506 17.260.592. Normal (%) - - - - 29 1.1. Orman ve Ormancılık Türkiye yaklaşık olarak 80 milyon hektar (ha) yüzölçümüyle dağlık ve eko-coğrafya bakımından zengin bir çeşitliliğe sahiptir. Bu ekolojik zenginliğe paralel olarak ormanlar da

Detaylı

TÜRK YE DE TARIMSAL MAK NELE ME (1923 1933)

TÜRK YE DE TARIMSAL MAK NELE ME (1923 1933) TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS Yl:2010,Say:3 Sayfa:119136 THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Year:2010,Issue:3 Page:119136 TÜRKYE DETARIMSALMAKNELEME(19231933)

Detaylı

ENTEGRE HAVZA ISLAHI

ENTEGRE HAVZA ISLAHI ENTEGRE HAVZA ISLAHI EREF GRGG RGN Orman Yük. Y Müh.& M letmeci ENTEGRE HAVZA ISLAHI KAVRAMINI OLUTURAN HAVZA ENTEGRE ISLAH TANIMLARINI RDELEYELM ENTEGRE: Bir bütünü meydana getiren, bütünleyici HAVZA

Detaylı

TÜRKYE DE TARIM SEKTÖRÜNE YAPILAN DORUDAN YABANCI YATIRIMLAR ve GELM SEYR

TÜRKYE DE TARIM SEKTÖRÜNE YAPILAN DORUDAN YABANCI YATIRIMLAR ve GELM SEYR TÜRKYE DE TARIM SEKTÖRÜNE YAPILAN DORUDAN YABANCI YATIRIMLAR ve GELM SEYR ÖZET Mustafa Terin 1 brahim Yldrm 1 Ülkelerin ekonomik kalknmasnda yatrmlar büyük önem tamaktadr. Sermaye birikiminin yetersiz

Detaylı

Do u Karadeniz deki iddetli Ya lar ve Ta k n Debilerine Uyan Da l mlar n Analizi

Do u Karadeniz deki iddetli Ya lar ve Ta k n Debilerine Uyan Da l mlar n Analizi Takn ve Heyelan Sempozyumu / 4-6 Ekim 013, Trabzon - 377 - Dou Karadeniz deki iddetli Yalar ve Takn Debilerine Uyan Dalmlarn Analizi Prof. Dr. Ömer YÜKSEK (1), Ara. Gör. Tuçe ANILAN (), Yük. n. Müh. Uur

Detaylı

yurdugul@hacettepe.edu.tr VB de Veri Türleri 1

yurdugul@hacettepe.edu.tr VB de Veri Türleri 1 yurdugul@hacettepe.edu.tr 1 VB de Veri Türleri 1 Byte 1 aretsiz tamsay Integer 2 aretli Tamsay Long 4 aretli Tamsay Single 4 Gerçel say Double 8 Gerçel say Currency 8 Gerçel say Decimal 14 Gerçel say Boolean

Detaylı

KIRSAL ÇEVRE ve ORMANCILIK SORUNLARI ARATIRMA DERNE The Research Association of Rural Environment and Forestry

KIRSAL ÇEVRE ve ORMANCILIK SORUNLARI ARATIRMA DERNE The Research Association of Rural Environment and Forestry KIRSAL ÇEVRE ve ORMANCILIK SORUNLARI ARATIRMA DERNE The Research Association of Rural Environment and Forestry 9 Mart 1998 Say* : F-1998/ Konu : Krsal Kalknmada Ekolojik Boyut Konulu Eitim TKV K*rsal Kalk*nma

Detaylı

ULUSAL HAVZA YÖNETİM STRATEJİSİ

ULUSAL HAVZA YÖNETİM STRATEJİSİ ULUSAL HAVZA YÖNETİM STRATEJİSİ Bayram HOPUR Entegre Projeler Uygulama Şube Müdürü Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü www.cem.gov.tr 3. Ulusal Taşkın Sempozyumu- 29.04.2013 İstanbul ULUSAL

Detaylı

TEMEL HARİTACILIK BİLGİLERİ. Erkan GÜLER Haziran 2018

TEMEL HARİTACILIK BİLGİLERİ. Erkan GÜLER Haziran 2018 TEMEL HARİTACILIK BİLGİLERİ Erkan GÜLER Haziran 2018 1 HARİTA Yeryüzündeki bir noktanın ya da tamamının çeşitli özelliklere göre bir ölçeğe ve amaca göre çizilerek, düzlem üzerine aktarılmasına harita

Detaylı

TEMA Vakfı, İstanbul Projeleri Raporu nu Açıkladı

TEMA Vakfı, İstanbul Projeleri Raporu nu Açıkladı TEMA Vakfı, İstanbul Projeleri Raporu nu Açıkladı İstanbul un geleceğini etkileyecek üç proje olan 3. Köprü, 3. Havalimanı ve Kanal İstanbul un hayata geçirilmesi halinde meydana gelebilecek etkiler TEMA

Detaylı

Bir torbada 6 beyaz 5 krmz ve 4 siyah bilye vardr. Torbadan rastgele çekilen 3 bilyenin a) Üçünün de beyaz olma olasl" b) Üçünün de ayn renkte olma

Bir torbada 6 beyaz 5 krmz ve 4 siyah bilye vardr. Torbadan rastgele çekilen 3 bilyenin a) Üçünün de beyaz olma olasl b) Üçünün de ayn renkte olma 1 Bir torbada 6 beyaz 5 krmz ve 4 siyah bilye vardr. Torbadan rastgele çekilen 3 bilyenin a) Üçünün de beyaz olma olasl" b) Üçünün de ayn renkte olma olasl" c) Üçünün de farkl renkte olma olasl" d) 1.

Detaylı

Samsun ehir Ta k nlar n n Kronolojisi, 2012 Y l Samsun Ta k n

Samsun ehir Ta k nlar n n Kronolojisi, 2012 Y l Samsun Ta k n Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 555 - Samsun ehir Taknlarnn Kronolojisi, 2012 Yl Samsun Takn Yrd. Doç. Dr. Asl ÜLKE*, Ar. Gör. Ayenur USLU*, Ör. Gör. Neslihan BEDEN** *Ondokuz Mays

Detaylı

KENTSEL SU YÖNETĠMĠNDE ÇAĞDAġ GÖRÜġLER VE YAKLAġIMLAR

KENTSEL SU YÖNETĠMĠNDE ÇAĞDAġ GÖRÜġLER VE YAKLAġIMLAR KENTSEL SU YÖNETĠMĠNDE ÇAĞDAġ GÖRÜġLER VE YAKLAġIMLAR Dr. Canan KARAKAġ ULUSOY Jeoloji Yüksek Mühendisi 26-30 Ekim 2015 12.11.2015 Antalya Kentsel Su Yönetiminin Evreleri Kentsel Su Temini ve Güvenliği

Detaylı

Ö RENME FAAL YET -1 1. DOSYALAMA LEMLER AMAÇ ARA TIRMA. 1.1. Genel Bilgiler

Ö RENME FAAL YET -1 1. DOSYALAMA LEMLER AMAÇ ARA TIRMA. 1.1. Genel Bilgiler ÖRENME FAALYET-1 AMAÇ ÖRENME FAALYET-1 Bu faaliyette verilen bilgiler dorultusunda, sunu hazrlama programlarnda kullanlan temel dosya ilemlerini (sunu açma-kapatma-kaydetme-düzenleme) yapabileceksiniz.

Detaylı

Tarım Alanları,Otlak Alanları, Koruma Alanları Öğrt. Gör.Dr. Rüya Bayar

Tarım Alanları,Otlak Alanları, Koruma Alanları Öğrt. Gör.Dr. Rüya Bayar Tarım Alanları,Otlak Alanları, Koruma Alanları Öğrt. Gör.Dr. Rüya Bayar Tarım, yeryüzünde en yaygın olan faaliyetlerden olup, gıda maddeleri ve giyim eşyası için gerekli olan hammaddelerin büyük bölümü

Detaylı

Su Yapıları I Su Kaynaklarının Geliştirilmesi

Su Yapıları I Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Su Yapıları I Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Yozgat Su, tüm canlılar için bir ihtiyaçtır. Su Kaynaklarının

Detaylı

Kamu Görevlileri Sendikalar Kanunu Kapsamna Giren Kurum ve Kurulularn Girdikleri Hizmet Kollarnn Belirlenmesine likin Yönetmelik

Kamu Görevlileri Sendikalar Kanunu Kapsamna Giren Kurum ve Kurulularn Girdikleri Hizmet Kollarnn Belirlenmesine likin Yönetmelik Kamu Görevlileri Sendikalar Kanunu Kapsamna Giren Kurum ve Kurulularn Girdikleri Hizmet Kollarnn Belirlenmesine likin Yönetmelik Resmi Gazete Tarih ve Says: 07.09.2001-24516 BRNC BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak

Detaylı

novasyon KalDer zmir ubesi 8. Mükemmellii Aray Sempozyomu zmir, 18 Nisan 2007 irin Elçi Technopolis Türkiye Direktörü Teknoloji Yönetim Dernei Bakan

novasyon KalDer zmir ubesi 8. Mükemmellii Aray Sempozyomu zmir, 18 Nisan 2007 irin Elçi Technopolis Türkiye Direktörü Teknoloji Yönetim Dernei Bakan novasyon KalDer zmir ubesi 8. Mükemmellii Aray Sempozyomu zmir, 18 Nisan 2007 irin Elçi Technopolis Türkiye Direktörü Teknoloji Yönetim Dernei Bakan novasyon Ekonomik ve toplumsal fayda yaratmak için ürünlerde,

Detaylı

Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik bugün sayılı Resmi Gazete'de yayımlandı

Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik bugün sayılı Resmi Gazete'de yayımlandı Eczac?lar ve Eczaneler Hakk?nda Yönetmelikte De?i?iklik Yap?lmas?na Dair Yönetmelik bugün 29667 say?l? Resmi Gazete'de yay?mland? Say? : 29667 28 Mart 2016 PAZARTES? Resmî Gazete YÖNETMEL?K Türkiye?laç

Detaylı

8. Ünite Yeryüzünde Yaşam

8. Ünite Yeryüzünde Yaşam 8. Ünite Yeryüzünde Yaşam 381 Yer kabuðu Nelerden Oluþur? Milyarca yýl önce Dünya, ekseni etrafýnda dönen, erimiþ ve gaz hâlinde bulunan maddelerden oluþmuþtu. Zamanla dýþtan içe doðru soðuyarak yer kabuðu

Detaylı

S C.F.

S C.F. Rif. 0580 Lionard Luxury Real Estate Via dei Banchi, 6 - ang. Piazza S. Maria Novella 50123 Firenze Italia Tel. +39 055 0548100 Fax. +39 Cenova PORTOFİNO'DA SATILIK PRESTİJLİ VİLLA Portofino'nun muhte?em

Detaylı

Potansiyel. Alan Verileri İle. Hammadde Arama. Endüstriyel. Makale www.madencilik-turkiye.com

Potansiyel. Alan Verileri İle. Hammadde Arama. Endüstriyel. Makale www.madencilik-turkiye.com Makale www.madencilik-turkiye.com Seyfullah Tufan Jeofizik Yüksek Mühendisi Maden Etüt ve Arama AŞ seyfullah@madenarama.com.tr Adil Özdemir Jeoloji Yüksek Mühendisi Maden Etüt ve Arama AŞ adil@madenarama.com.tr

Detaylı

Emisyon Gazlarndan Karbon dioksitin Tutulmas ve Yeraltnda Depolanmas

Emisyon Gazlarndan Karbon dioksitin Tutulmas ve Yeraltnda Depolanmas Emisyon Gazlarndan Karbon dioksitin Tutulmas ve Yeraltnda Depolanmas Prof. Dr. Ender Okandan ODTÜ Petrol Aratrma Merkezi ve Petrol ve Doal Gaz Mühendislii Bölümü 6 Nisan 2007 Enerji Güvenlii, Enerji Tarm,

Detaylı

İşletme Amaçları ve Koruma Hedefleri Ormancılığın ve orman işletmesinin en önemli görevi, toplumun orman ürün ve hizmetlerine olan ihtiyacını karşılamak olduğundan, işletmenin amaç veya hedeflerini saptaya

Detaylı

Yavuz HEKM. Egekons Prefabrike Metal Yap San. Tic. Ltd.!ti. ve. Hekim Gemi n$a A.!. Firmalarnn Kurucusu ve Yönetim Kurulu Ba$kan.

Yavuz HEKM. Egekons Prefabrike Metal Yap San. Tic. Ltd.!ti. ve. Hekim Gemi n$a A.!. Firmalarnn Kurucusu ve Yönetim Kurulu Ba$kan. Yavuz HEKM Egekons Prefabrike Metal Yap San. Tic. Ltd.!ti. ve Hekim Gemi n$a A.!. Firmalarnn Kurucusu ve Yönetim Kurulu Ba$kan. 8. Mükemmelli+i Aray$ Sempozyumu Ana Tema, Yerellikten Küresellie EGE Oturum

Detaylı

T.C. M LLÎ E T M BAKANLI I Talim ve Terbiye Kurulu Ba kanl YANGIN E T M KURS PROGRAMI

T.C. M LLÎ E T M BAKANLI I Talim ve Terbiye Kurulu Ba kanl YANGIN E T M KURS PROGRAMI T.C. MLLÎ ETM BAKANLII Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl YANGIN ETM KURS PROGRAMI ANKARA 2012 1 KURUMUN ADRES : KURUCUSUNUN ADI : PROGRAMIN ADI : Yangn Eitimi Kurs Program PROGRAMIN DAYANAI : 5580 sayl Özel

Detaylı

T.C. BABAKANLIK Hazine Müstearl. T.C. Babakanlk Hazine Müstearl

T.C. BABAKANLIK Hazine Müstearl. T.C. Babakanlk Hazine Müstearl T.C. BABAKANLIK Hazine Müstearl BLGLENDRME TOPLANTISI 10.03.2010 Sunum Plan Tarihçe Görev ve Sorumluluklar Tekilat Yaps Dier Kurumlarla likiler Kariyer Olanaklar Soru Cevap Tarihçe Osmanl Devletinde; Hazine,

Detaylı

T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI EK-2 FAALİYET BAŞVURU FORMU

T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI EK-2 FAALİYET BAŞVURU FORMU 1. Başvuru sahibine ilişkin bilgiler: 1.1 Adı Soyadı 1.2 Adresi 1.3 T.C. Kimlik No 1.4 Telefon (GSM) 1.5 E-Posta 2. Firmaya ilişkin bilgiler: 2.1 Firma Adı 2.2 Adresi 2.3 Telefon No 2.4 Faks No 2.5 Sicil

Detaylı

İşletme Amaçları ve Koruma Hedefleri Ormancılığın ve orman işletmesinin en önemli görevi, toplumun orman ürün ve hizmetlerine olan ihtiyacını karşılamak olduğundan, işletmenin amaç veya hedeflerini saptaya

Detaylı

Proje Döngüsünde Bilgi ve. Turkey - EuropeAid/126747/D/SV/TR_ Alina Maric, Hifab 1

Proje Döngüsünde Bilgi ve. Turkey - EuropeAid/126747/D/SV/TR_ Alina Maric, Hifab 1 Proje Döngüsünde Bilgi ve letiim Turkey - EuropeAid/126747/D/SV/TR_ Alina Maric, Hifab 1 Proje Döngüsünde Bilgi ve letiim B: Ana proje yönetimi bilgi alan B: Tüm paydalara ulamak ve iletiim kurmak için

Detaylı

COĞRAFYA ARAZİ KULLANIMI VE ETKİLERİ ASLIHAN TORUK 11/F-1701

COĞRAFYA ARAZİ KULLANIMI VE ETKİLERİ ASLIHAN TORUK 11/F-1701 COĞRAFYA ARAZİ KULLANIMI VE ETKİLERİ ASLIHAN TORUK 11/F-1701 Türkiye de Arazi Kullanımı Türkiye yüzey şekilleri bakımından çok farklı özelliklere sahiptir. Ülkemizde oluşum özellikleri birbirinden farklı

Detaylı

Ta k n Hidrografi Pik Debilerinin Köprü Orta Ayaklar Etraf nda Meydana Gelen Nihai Oyulmalara Etkisinin Deneysel Olarak Ara t r lmas

Ta k n Hidrografi Pik Debilerinin Köprü Orta Ayaklar Etraf nda Meydana Gelen Nihai Oyulmalara Etkisinin Deneysel Olarak Ara t r lmas Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 443 - Takn Hidrografi Pik Debilerinin Köprü Orta Ayaklar Etrafnda Meydana Gelen Nihai Oyulmalara Etkisinin Deneysel Olarak Aratrlmas M. ükrü Güney

Detaylı