Küçük bir başvuru kitabı Tedavi ve önleyici tedbir: Derin ven trombozu ve akciğer embolisi

Transkript

1 Küçük bir başvuru kitabı Tedavi ve önleyici tedbir: Derin ven trombozu ve akciğer embolisi

2 Sayın okuyucu, doktorunuzun sizde derin ven trombozu veya akciğer embolisi tespit ettiğinden veya suni diz ya da kalça eklemi ameliyatı sonrasında size tromboz profilaksisi uygulanması kararlaştırıldığından bu broşürü okumaya başladınız. Belki de size yakın bir kişi hasta olduğu için hastalık hakkında bilgi edinmek istiyorsunuz. Trombozlar, prensip olarak her damarda oluşabilen kan pıhtılarıdır. Bacak ve kalçada derinde bulunan toplardamarlarda (venlerde) çok daha sık görülür. Bu broşür, derin ven trombozu ve akciğer embolisi riski hakkında bilgi amaçlı hazırlanmıştır. İlerleyen sayfalarda doktorunuzun yardımıyla aktif şekilde kendinizi nasıl koruyabileceğinizi de öğreneceksiniz. Günümüzde trombozları ya da akciğer embolisini önlemeye ve tedavi etmeye yönelik çeşitli olanaklar vardır. Bu broşür size sadece ön bilgi sunabilir doktorunuzla yapacağınız kişisel görüşmenin yerini asla tutamaz! Daha ayrıntılı bilgiyi internette de bulabilirsiniz: 2 3

3 Tromboz ya da akciğer embolisi nedir? Tromboz neredeyse herkesin bir şekilde duyduğu tıbbi bir kavramdır. Bu kavram antik dönemden günümüze ulaşmıştır ve thrombós Eski Yunancada tıkaç anlamına gelir. Tromboz, bir damarın bir kan pıhtısı (trombüs) nedeniyle tıkanması demektir. Bacak ve kalçada derinde bulunan venlerde çok daha sık görülür. Trombozun en tehlikeli sonuçlarından biri akciğer embolisidir. Akış halinde: Damardan engelsiz akan kan hücreleri En çok bacak venlerinde oluşan trombozlar bir yandan ilgili bacakta doku hasarına sebep olabilir. Diğer yandan kan pıhtısı yerinden ayrılabilir ve akan kanla birlikte sürüklenebilir. Kan pıhtısı akciğere ulaştığında ve orada bir damarı tıkadığında akciğer embolisi oluşur. Hayati tehlike oluşturan bu komplikasyon sağlıkla ilgili ciddi sonuçlara yol açabilir. Bu nedenle doktorların öncelikli görevi akciğer embolisini önlemektir. Tromboz riskinin çok yüksek olduğu durumlar vardır. Böylesi durumlarda trombozu önlemek, yani profilaksi önerilir. Akut tromboz ya da akciğer embolisi olan hastalar derhal tedavi edilmelidir. Risk faktörleri ve akciğer embolisi hakkında daha fazla bilgi için Ne gibi risk faktörleri vardır? ya da Tromboz hangi sonuçlara yol açabilir? bölümlerine bakabilirsiniz. 4 5

4 Tromboz nasıl oluşur? Kanın pıhtılaşması yaraların iyileşmesini sağlar. Kanın pıhtılaşması vücudu korur Kan pıhtısı kanın pıhtılaşmasıyla oluşur. Bunu hepimiz örneğin küçük kesi yaralarından tanıyoruz: Kan pıhtılaştığından ve koruyucu kabuk oluşturduğundan yaranın kanaması çabuk durur. Yara iyileşir. İyileşme için çok önemli olan pıhtılaşma, damarın içinde gerçekleştiğinde ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Çünkü burada oluşan kan pıhtısı örneğin akciğere sürüklenebilir ve orada akciğer embolisine sebep olabilir. Şu üç ana faktör tromboz oluşumuna katkı sağlar: Kan akışında yavaşlama (örneğin hareketi engelleyen sargılar, yatağa bağlılık durumu) Damar duvarında yaralanmalar (örneğin ameliyatlarda) Kanda değişiklikler Risk faktörleri hakkında daha ayrıntılı bilgiyi Ne gibi risk faktörleri vardır? bölümünde bulabilirsiniz. Sağlıklı ven kapakları ve kas pompası çok önemlidir Kanın bacak venlerinden geri akışı ven kapakları ve kas pompasıyla sağlanır. Ven kapakları damar duvarlarının iç tarafında bulunan cep şeklindeki kıvrımlardır. Teknik bir çekvalf gibi çalışan kapakçıklar, kanın sadece tek yönde, yani kalbe doğru geri akmasına izin verir. Ven kapak sistemi kas pompasıyla desteklenir. Ayak ve bacak kasları büzüldüğünde venlere baskı uygulanır ve kan kalbe doğru bastırılır. Kasların hareketiyle venöz kan akışı desteklenir. Çoğu yolcular uzun uçak yolculuklarında bacakların şiştiğini bilirler. Uzun süre oturulduğunda kas pompası tam çalışamaz. Ayağa kalkıp hareket edildiğinde kas pompası tekrar aktive edilir ve iyileşme sağlanır. Ven kapağı bir tür geri tepme valfi gibidir Kanın kalbe doğru akış yönü Derin ven trombozunun ve akciğer embolisinin lokalizasyonu ve oluşumu Akciğer embolisi Derin ven trombozu Ven Ven kapağı Embolizasyon (akciğere sürüklenen damar pıhtısı) Trombüs (pıhtı) 6 7

5 Ne gibi risk faktörleri vardır? Bacaklarda büyük ameliyatlar Örneğin kalça veya diz eklem protezinin yerleştirilmesi gibi bacaklara yapılan büyük ameliyatlar tromboz açısından yüksek risk oluşturur. Bir yandan bunlar büyük operatif girişimlerdir, diğer yandan hareketin kısıtlandığı bir dönemi beraberinde getirir. Risklerini bilen kişi hastalığından bir adım önde olur! Ven yetmezliği/mevcut varisler Büyük ameliyatlar veya ağır yaralanmalar Kanser hastalıkları Uzun süreli yatak istirahatı veya hareketsiz kalma Gebelik ve lohusalık Belirli ilaçların alınması (örneğin doğum kontrol hapı, menopoz döneminde hormon takviye terapisi) Kalıtsal veya edinsel kan pıhtılaşma bozukluğu Aşırı kilo Yaşın 40 üzeri olması Ailede mevcut tromboz/emboli 8 9

6 Tromboz nasıl tespit edilebilir? Semptomları kendiniz fark edebilirsiniz Aşağıda belirtilen şikâyetler derin ven trombozu belirtisi olabilir. Bu semptomlardan birini ya da birkaçını fark ettiğinizde lütfen doktorunuza danışın: Ağırlık hissi ve/veya gerilme hissi veren bacak şişmesi. Ender vakalarda her iki bacakta da görülebilir. S a n c ı da belirebilir. Bunlar çoğu kez kas tutukluğu gibi algılanır. Bunlar baldır ve/veya uyluk kaslarında ve ayak tabanında baskıya karşı hassas sancılardır. Sallanan bacağın derisinde aşırı ısınma veya morarma. Çok sayıda tromboz çoğu kez şikâyete sebep olmadığından (asemptomatik tromboz) ne yazık ki fark edilmemektedir. Risk faktörleri hakkında daha ayrıntılı bilgiyi Ne gibi risk faktörleri vardır? bölümünde bulabilirsiniz. Doktorda teşhis olanakları Tromboz şüphesi halinde doktorlar aşağıda belirtilen muayenelerle pıhtı oluşup oluşmadığını tespit edebilirler: Kompresyon ultrasonografi: Bu ultrason muayenesi en sık uygulanan yöntemdir. Doktor ultrason aletinin kafasını vene bastırır ve engelsiz veya trombozlu olup olmadığını kontrol eder. Renkli doppler sonografi: Bu da ultrasonik bir yöntemdir. Kan akışı renkli olarak görüntülenir. Bilgisayarlı tomografi ve manyetik rezonans tomografisi de uygulanabilir. D-Dimerler kan pıhtısının oluşumu veya çözülmesi sırasında oluşan belirli indirgeme ürünleridir. Bunlar kanda kanıtlanabilmektedir (laboratuvar testiyle). Flebografi: Bu yöntem damarların seyrini ve kanın akışını görüntülemekte kullanılır. Ayak sırtındaki venlerin birine kontrast maddesi enjekte edilir. Bu yöntem ender olarak uygulanır. Doktorla yapacağınız özel görüşmede sorularınıza en iyi şekilde cevap alabilirsiniz

7 Tromboz hangi sonuçlara yol açabilir? Post-trombotik sendrom Özellikle uylukta beliren trombozlardan sonra görülür ve derin ven kapaklarının kalıcı zarar görmesine bağlıdır. Sonuç olarak venin kanı ileri taşıması mümkün olmaz ve yığılma oluşur. Akabinde kan yüzeysel venler üzerinden yönlendirilir ve varisler gelişebilir. Gerekli bilgiye sahip olanlar acil durumlarda hızlı davranabilir. Ayrıca şişkinlik ve ciltte çoğu kez kahverengi tonda renk değişimi oluşabilir. Sonuç olarak alt bacakta ülser (ulcus cruris) gelişebilir. Akciğer embolisi Akciğer embolisi trombozun sebep olduğu sonuçlar arasında en tehlikeli olanıdır ve hatta ölümle sonuçlanabilmektedir. Almanya da her yıl yaklaşık insan akciğer embolisi nedeniyle yaşamını yitirmektedir 1. Tromboz profilaksisine titizlikle uyarak ve tromboz belirtilerinde derhal harekete geçerek emboli riskini en aza indirebilirsiniz ( Tromboz nasıl tespit edilebilir? bölümü). Akciğer embolisi geliştiğinde ise çabuk müdahale gerekir. Aşağıdaki belirtiler halinde lütfen derhal 112 yi arayın ve ambulans isteyin: Akciğer embolisi semptomları - Hızlı nabız, kalp çarpıntısı, anksiyete korku durumları), ter basması - Nefes darlığı - Tansiyon düșmesi - Göğüs ağrısı - Öksürme (bir ihtimal kanlı öksürük) - Șok hali - Ateș Akciğer embolisinde solunum olumsuz etkilenebilir Krş. Konstantinides, S., Klinik hekimi 2012, 41:

8 Akciğer embolisi nasıl tespit edilebilir? Akciğer embolisi semptomları Akciğer embolisini tespit etmek, spesifik olmayan semptomları nedeniyle pek kolay değildir. Hastalar sık sık nefes darlığı, göğüs kafesinde ağrı, senkop (bayılma), ateş, öksürük ve/veya kanlı balgamdan şikâyetçidir. Semptomlar çoğu kez pıhtının (embolüs) büyüklüğüne ve kişisel sağlık durumuna bağlıdır. Akciğer embolisinin teşhisi için çeşitli muayene yöntemleri uygulanabilir: Göğüs kafesinin röntgen muayenesi, EKG ve kan gazı analizi Kompresyon ultrasonografi Bilgisayarlı tomografi ve manyetik rezonans tomografisi D-Dimer testi Akciğer sintigrafisi Ekokardiyografi Bu muayene yöntemlerinden hangisinin uygulanacağına doktor karar verir. Akciğer embolisi çok ciddi bir hastalık olduğundan derhal tedavi edilmesi gerekir. Akciğer sintigrafisi: Bu yöntemle akciğerde kan dolaşımı ve akciğerin havalanması incelenebilir. Elde edilen sonuçlarla olası akciğer embolisi teşhisi konulabilir. Ekokardiyografi: Bu kalp ultrason muayenesi kalp hastalıklarının teşhisinde rutin bir yöntemdir. Kalbin hareketleri görüntülenerek hastalığa bağlı değişmeler veya hasarlar tespit edilebilir. Tedavi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Sayfa

9 Akciğer embolisi hangi sonuçlara yol açabilir? Kan pıhtısının büyüklüğü ve hastanın sağlık durumu, akciğer embolisinin gidişatında önemli rol oynamaktadır. Kan pıhtısı tam olarak çözülmediğinde hastalık kronik evreye geçebilir. Bu durumda kronik tromboembolik pulmoner hipertansiyon olarak adlandırılan hastalık gelişir. Bu hastalık tansiyonun akciğer dolaşımında yükselmesidir ve kalp yetmezliğine yol açabilir. Derin ven trombozunun ve akciğer embolisinin tedavisi: Ne gibi olanaklar vardır? Mevcut bir trombozun tedavisi Mevcut bir trombozun tedavisinde örneğin akciğer embolisi gibi ardıl hastalıkları önlemek ön plandadır. Bunun için günümüzde iyi terapi olanakları mevcuttur. Bir tedavinin başarılı olması için terapi talimatlarına titizlikle uymanız büyük önem taşımaktadır. Mevcut bir akciğer embolisinin tedavisi Akut akciğer embolisinde hasta derhal hastaneye götürülmelidir. Hastanede genelde oksijen, ağrı kesici ve kan pıhtılaşmasını önleyicilerle tedavi yapılır. Bazı hastalara ayrıca trombolitik tedavi uygulanır. Bu terapide tıkanıklığa sebep olan kan pıhtısının eritilmesi için belirli ilaçlar kullanılır. İstisnai durumlarda operatif girişim de uygulanabilir

10 Derin ven trombozu ve akciğer embolisinin önlenmesi (profilaksi): Ne gibi olanaklar vardır? Ameliyat sonrası profilaksi: İğne veya tabletler koruma sağlar Hastanede ameliyat olan herkes muhtemelen bilir: Hemşire ameliyattan sonra hastaya bir iğne vurur. Bu maddenin adı heparindir ve trombozu önlemek için kanı inceltmeye yarar. Büyük ameliyatlardan sonra tromboz profilaksi hastanede temel bakım kapsamındadır. Böylece tehlikeli komplikasyon riski büyük ölçüde düşürülebilmektedir. İğnenin yanı sıra tablet şeklinde alınabilen ilaçlar da çıkmıştır. Ancak bu tabletler şu an için sadece kalça ve diz protezi ameliyatlarından sonra verilmektedir. Etkili olabilmeleri için bunların da düzenli şekilde ve doktorun talimatları doğrultusunda alınmaları önemlidir. Ameliyat sonrası profilaksi: İlaçsız terapiler Kulağa çok basit gibi gelse de, önemli bir koruyucu önlem de hastayı erken mobilize etmek, yani bedensel aktivitesini sağlamaktır. Yeni ameliyat olmuş hastalardan bazıları belki de hemen ertesi gün neden ayağa kalkmaya teşvik edildiğini kendi kendine soracaktır. Bu önlemin amacı aktif tromboz profilaksidir. Diğer önemli önlemler ise kompresyon sargıları ya da kompresyon çoraplarının giyilmesidir. Bunların uyguladıkları dış baskı (kompresyon) kas pompasını destekler. Çoğu kez sıkıntılı veya rahatsız edici olarak algılansalar da, kompresyon çorapları trombozu önlemeye ve tedavi etmeye yönelik destekleyici araçlardır. Doktorunuz, diğer önlemlerin türü ve süreleri hakkında karar verecektir. Kompresyon terapisi Kompresyon çorapları ve ven sargıları, ven kapaklarının tekrar kapanmalarını ve kan dolaşımının harekete geçmesini sağlar. Kompresyon terapisi, posttrombotik sendromun oluşmasını önleyebilir. Kompresyon çorapları tedaviyi destekler ve posttrombotik sendromu azaltır

11 Derin ven trombozu ve akciğer embolisi profilaksisi ve tedavisi: Hangi ilaçlar vardır? 80 yılı aşın zamandır derin ven trombozu ve akciğer embolisinin profilaksisi ve tedavisi için kan inceltici terapiler uygulanmaktadır. Kısa bir genel bakış: 1930 lar 1950 ler 1980 lerin ilk yarısı Heparinler (iğne/infüzyon) Faktör Xa inhibitörleri pıhtılaşma enzimi olan Xa faktörünü bloke eder. Doğal/sentetik indirekt Xa inhibitörleri (iğne) K vitamini antagonistleri (oral tablet) 1980 lerin sonu/90 lı yıllar Sonuç: Heparin ve K vitamini antagonistlerinin yanı sıra günümüzde kullanılmakta olan iki yeni etkili madde sınıfı kanda belirli pıhtılaşma faktörlerini bloke etmektedir (faktör Xa inhibitörleri ve trombin inhibitörü). Düşük molekül ağırlıklı heparin (iğne) Trombin inhibitörü pıhtılaşma enzimi olan trombini (faktör IIa) bloke eder. Direkt trombin inhibitörleri (iğne/infüzyon) Kumarinler nedir (K vitamini antagonistleri)? K vitamini antagonistleriyle tedavi, düzenli tablet alınmasının yanı sıra, kan pıhtılaşmasının ve önceleri Quick değeri olarak adlandırılan INR değerinin (uluslararası normalize oran) sürekli denetlenmesini gerektirir. Hasta için hangi terapinin uygun olduğuna doktorlar karar verir ve bunu yaparken fayda ve risk analizini itinayla yaparlar. Koruyucu etki sağlamak için INR değerinin 2 3 arası olması hedeflenir. Pıhtılaşma daha çok engellendiğinde kanama riski artar. Pıhtılaşma daha az engellendiğinde ise tromboz riski yükselir. Bunu önlemek için INR değeri düzenli olarak kontrol edilir. Her insan K vitamini antagonistlerine karşı farklı tepki verir ve dozaj kişiye göre belirlenmelidir den beri Direkt Xa inhibitörleri (oral tablet) Direkt trombin inhibitörleri (oral kapsül) Belirli gıda maddeleri K vitamini antagonistlerinin etkisini olumsuz etkileyebilir

12 Kumarinler önemli bilgiler! K vitamini antagonistlerinin tesirini etkileyen ve bu nedenle dikkate alınmaları gereken bazı faktörler vardır: Çok sayıda ilacın alınması K vitamini oranı yüksek olan gıdalar, örneğin marul, karnabahar, taze fasulye, brokoli, maydanoz, hindiba, frenk salatası (semiz otu), kıvırcık marul, mercimek, pazı, pırasa, brüksel lahanası, kırmızı lahana, kuzukulağı, soğancık, ıspanak, milano lahanası (Wirsing), soğan Sonuç: K vitamini antagonistleriyle terapi koruma sağlar, ancak külfeti büyüktür ve yoğun disiplin gerektirir. Derin ven trombozu ve akciğer embolisinin tedavisi: Yeni terapiler nasıl uygulanır? Direkt oral faktör Xa inhibitörleri Trombozların ve akciğer embolisinin tedavisinde kullanılan K vitamini antagonistlerin etkili bir alternatifi vardır: Faktör Xa inhibitörleri. Faktör Xa inhibitörü kan pıhtılaşmasını önleyici etkisini başka hastalıklarda kanıtlamıştır. Rutin pıhtılaşma kontrolü artık gerekmez. Bu da hastaların günlük yaşamında ciddi bir kolaylık sağlar. Sizin için uygun terapi yöntemi hakkında lütfen doktorunuzla görüşün

13 Siz kendiniz ne yapabilirsiniz? Trombozu ve dolayısıyla akciğer embolisi tehlikesini önlemenin bazı temel kuralları vardır. Bacak veni trombozlarının oluşmasını aktif şekilde nasıl önleyebileceğinize dair bazı önemli tavsiyeleri aşağıda bulabilirsiniz. Şu kural daima aklınızda olsun: Oturmak ve ayakta durmak iyi değildir, yatmak veya yürümek daha iyidir. Mümkün oldukça sık ve düzenli spor yapın. Koşmak, tempolu yürümek, yüzmek ve bisiklet sürmek faydalı sporlardır. Kilonuza dikkat edin. Aşırı kilo venleri, ayrıca kalbi ve kan dolaşımını zorlar. Kas pompasının aktivitesi için egzersizler 1 Yaralanma veya ameliyat sonrasında en kısa zamanda hareket etmenizde fayda vardır. Aktif egzersizler kasları aktive etmeye ve bacak venlerini çalıştırmaya yarar. Ayak tabanlarından uyluklara kadar kas egzersizleri venleri kan pompalama görevlerinde destekler. Bu kas pompası venleriniz için en güçlü motordur. Sargınız veya alçılı ekstremiteleriniz olsa da prensip olarak geçerli kural şudur: Engelsiz olan ekstremitelerinizi hareket ettirebilirsiniz! 1. egzersiz: Ayak parmaklarını ileri-geri hareket ettirin 1 Sırt üstü yatın, kollarınız kasılmadan vücudunuzun yanında dursun, ayağınızın ucu yukarıya baksın. Şimdi ayak parmaklarınızı ileri-geri hareket ettirin. 15 kez tekrarlayın. 2. egzersiz: Topuk ve ayak ucunu yuvarlama 1 Bir sandalyeye oturun ve ayaklarınızla yere basın. Her iki ayağınızın ucunu kaldırın ve bu sırada topuklarınızı iyice yere bastırın. Kısaca bu pozisyonda tutun, ardından iki ayağı da parmak uçlarına bastırarak öne doğru yuvarlayın ve topukları kaldırın. 15 kez tekrarlayın. Önemli not: Bu egzersizleri günde birkaç kez yapabilirsiniz. Ne kadar çok yaparsanız o kadar iyidir. Başka hangi egzersizlerin faydalı olduğunu doktorunuza sorun. 24 Telif hakkı: 1 Derin ven trombozlarının önlenmesi hasta bilgilendirme broşürü. Yayınlayan: Aktionsbündnis Patientensicherheit e. V. ( 1.0, Haziran

14 Başka sorularınız var mı? Bu broşür derin ven trombozu ve akciğer embolisi hakkında ancak ön bilgi verir. Doktorunuzla yapacağınız kişisel görüşmenin yerini asla tutmaz. Daha başka sorularınız varsa lütfen doktorunuzla irtibata geçin. İsterseniz ücretsiz Bayer bilgi hattımızı da arayabilir veya internet sitemizi ziyaret edebilirsiniz: Ücretsiz bilgi hattı: (hafta arası saat 8 18)

15 Daha ayrıntılı bilgi için: Bayer Vital GmbH Ücretsiz bilgi hattı: Hafta arası saat Muayenehane kaşesi L.DE.GM Art.-Nr