Balýk-Ördek Entegrasyonunun Aynalý Sazanlarda Bazý Performans Özellikleri ve Kimyasal Kompozisyon Oranlarý Üzerine Etkisi

Transkript

1 15, 62, Balýk-Ördek Entegrasyonunun Aynalý Sazanlarda Bazý Performans Özellikleri ve Kimyasal Kompozisyon Oranlarý Üzerine Etkisi Ekrem LAÇÝN Atatürk Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni ABD, ERZURUM Mehmet Sýtký ARAS Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Su Ürünleri Bölümü, ERZURUM Özet Bu çalýþma balýk-ördek entegrasyonunun, Aynalý Sazanlarda bazý performans özellikleri ve etin kimyasal kompozisyonuna etkisini belirlemek amacýyla yapýlmýþtýr. Deneme, 250 adet ortalama 15±0,17 g aðýrlýðýndaki Aynalý Sazanlar 2 iþlem grubunda 5'er paralel ve her paralelde 25 balýk bulunacak þekilde alt gruplara daðýtýlarak, 60 günde tamamlanmýþtýr. Aynalý Sazanlar ördek bulunan havuzlarda yapýlan entegre yetiþtirme (EY) ve ördek bulunmayan havuzlarda yapýlan entegre olmayan yetiþtirme (EOY) grubu olmak üzere 2 farklý yetiþtirme sistemi uygulanmýþtýr. Araþtýrmadan elde edilen sonuçlara göre iþlem gruplarý arasýnda, kondisyon faktörü deðerleri hariç diðer parametreler ( canlý aðýrlýklar, günlük canlý aðýrlýk artýþlarý, günlük yem tüketimleri, yemden yararlanma katsayýlarý ile çatal, standart ve total boy deðerleri) bakýmýndan önemli farklýlýklar tespit edilmiþtir (P<0,05). Aynalý Sazanlarda vücut kompozisyonlarýnýn (kuru madde, ham kül, ham yað, ham protein) kuru madde dýþýnda yetiþtirme þeklinden etkilenmediði ve kuru madde oranýnýn entegre yetiþtirilen balýklarda daha yüksek olduðu tespit edilmiþtir. Elde edilen veriler sonucunda entegre yetiþtirilen Aynalý Sazanlarýn daha iyi performans gösterdiði gözlenmiþtir. Anahtar Kelimeler: Aynalý sazan, balýk-ördek entegrasyonu, et kalitesi, performans özellikleri. The Effect of Fish-Duck Integration on Some Performance Properties and Chemical Composition Ratios in Mirror Carps Abstract The present study was carried out to determine the effects of integrated fish-duck farming on some performance characteristics and chemical compositions of meat in mirror carps. The experimental study lasted for 60 days. 250 Mirror carps, average 15±0.17 g live weight, were divided into 2 treatment groups, and each treatment groups were replicated five times as subgroups, comprising of 25 Mirror carps each. Mirror carps were exposed to 2 different raising systems which included integrated (fish-duck) (IG) and nonintegrated (NIG) systems. According to the results obtained from present study, significance differences (P<0,05) between treatment groups (body weights, daily weight gains, daily feed consumptions, feed efficiency and fork, standard and total length values) except for condition factor values. Also body composition (dry matter, crude ash, crude fat, crude protein) except for dry matter of Mirror carps were not affected by the type of farming. Mirror carps raised in integrated system had higher dry matter rate than those of in nonintegrated system. In conclusion, results obtained from present study showed that Mirror carps exposed to the integrated raising system were better performance than the nonintegrated system. Keywords: Fish-duck integration, meat quality, mirror carps, performance characteristics. GÝRÝÞ Balýk yetiþtirme havuzlarýnda özellikle dýþarýdan besin alma devresine ulaþmýþ balýklarýn, ihtiyaç duyduðu miktarlarda pelajik ve bentik hayvansal organizmalarýn oluþturulmasý için en yaygýn olarak kullanýlan metot, havuzlarýn organik ve inorganik gübrelerle gübrelenmesidir (Anonymous 1989, Haliloðlu ve ark. 1998). Çiftlik hayvanlarý ve kanatlý gübreleri balýk yetiþtiriciliði için çok iyi organik gübrelerdir. Kara tarýmýnda olduðu gibi, gübreleme; havuzlardaki suyun kimyasal yapýsýný düzenlemekte, verimliliði arttýrmakta, ayrýca gübre doðrudan yem olarak da (kanatlý gübreleri) tüketilebilmektedir (Barkoh 1996). Balýk havuzlarýna verilen gübreler arasýnda kanatlý gübresi en etkili olanýdýr. Ördek gübresi havuz verimliliðini arttýrmak için önemli oranlarda 48

2 Balýk-Ördek Entegrasyonunun Aynalý Sazanlarda Bazý Performans... Ekoloji nitrojen, karbon ve fosfor ihtiva etmektedir (Djajadiredja ve ark.1980). Özellikle Çin kökenli ve iri yapýlý Pekin Ördekleri bu konuda yaygýn olarak kullanýlan ördek türlerinin baþýnda gelmektedir (Huet 1970, Pillay 1980). Ýnorganik gübreler ve balýk yemlerindeki fiyat artýþý yetiþtiricileri farklý yetiþtirme sistemlerini uygulamaya yöneltmiþtir. Entegre yetiþtirme sistemleri buna örnektir (Essa ve ark. 1988). Entegre yetiþtirme sistemlerinin amacý; verimin çeþitlendirilmesi, doðal kaynaklardan azami derecede faydalanma ve üretimin devamlýlýðýný saðlamaktýr (Perin 2002). Balýk-kanatlý þeklinde yapýlan yetiþtiriciliðin diðer entegre yetiþtirme sistemleri ile karþýlaþtýrýldýðýnda en umut verici metot olduðu düþünülmektedir. Kanatlý türü olarak genellikle ördek ve kaz kullanýlmaktadýr (Little ve Muir 1987). Balýk-ördek entegrasyonu sayesinde balýk yetiþtiriciliði yapýlan havuzlarýn daha az masrafla gübrelenmesi durumunda balýk yemi maliyetinin önemli derecede düþtüðü tespit edilmiþtir (Pillay 1980). Bir balýk havuzu yarý kapalý biyolojik bir sistemdir. Havuzlarda mevcut olan ve balýklar için zararlý olan organizmalar ördekler tarafýndan tüketilirler. Doðal besin kaynaklarýnýn protein deðerleri yüksek olduðu için ördek yemlerindeki protein oranýný %16-20'den %13-14'e düþürmektedir. Ördekler dýþkýlarýný direkt suyun içine býraktýklarý için havuzlarýn gübrelenmesini saðlamaktadýr. Ördekler günlük yemlerinin %10-20'sini deðerlendiremezler (20-25 g). Deðerlendirilemeyen bu kýsým da direkt olarak balýklar tarafýndan deðerlendirilir. Ördekler ayrýca su içerisinde zemini karýþtýrmakta ve bu sayede toprakta bulunan besin elementlerinin serbest hale gelmesini saðlamaktadýr (Anonymous 1989). Balýk-ördek entegrasyonunda ördeklerin stoklama oraný çeþitli faktörlere baðlý olarak deðiþmektedir. Bu faktörlerin baþýnda suyun kimyasal ve fiziksel özellikleri gelmektedir. Genellikle ortalama olarak stoklama oranlarý Batý Avrupa'da ördek palazý/ha, Asya'da ördek palazý/ha ve Afrika'da ise ördek palazý/ha dýr (Pillay 1980). Alman bilim adamý Probst, sazan havuzlarýnda ördek yetiþtirmekle, bir ördeðin yýllýk balýk üretimini ortalama olarak 0,9-1,7 kg/mu (15 mu= 1 ha) artýrdýðýný tespit etmiþtir (Anonymous 1989). Bu çalýþma, balýk-ördek entegrasyonu yapýlan ve yapýlmayan havuzlarda yetiþtirilen Aynalý Sazanlara ait bazý performans deðerlerinin (günlük canlý aðýrlýk artýþý, yem tüketimi, yemden yararlanma katsayýsý, kondisyon faktörü, çatal, standart ve total boy ölçümleri) ve etin kimyasal kompozisyonunun (ham protein, ham yað, ham kül ve kuru madde) karþýlaþtýrýlmasý amacýyla yürütülmüþtür. MATERYAL VE METOT Çalýþmada balýk materyali olarak; 250 adet, ortalama 15±0,17 g aðýrlýðýnda Aynalý Sazan kullanýlmýþtýr. Ayrýca entegre yetiþtirmenin yapýldýðý her havuza 6 adet düþecek þekilde, baþlangýç aðýrlýðý ortalama 410,32±12,87 g olan Pekin Ördeði kullanýlmýþtýr. Su sýcaklýðý entegre ve entegre olmayan yetiþtirmenin yapýldýðý birbirine paralel olarak hazýrlanan 1., 2., 3., 4. ve 5. havuzlarda araþtýrma süresince (60 gün) her gün sabah, öðle ve akþam saatlerinde (8,00, 14,00, 18,00) tespit edilmiþtir. Su miktarý belirlenirken beher kg balýða dakikada 0,5 L su gelecek þekilde hesaplanmýþtýr. Her tartým periyodunda balýklarýn büyümelerine paralel olarak yeniden hesaplanarak su miktarlarý belirlenmiþtir. Denemede kullanýlan Aynalý Sazan yeminin besin madde kompozisyonu yem fabrikasýnýn vermiþ olduðu rapora göre Tablo 1'de; Aynalý Sazan yeminin kimyasal analiz sonuçlarý da Tablo 2'de verilmiþtir. Araþtýrmada kullanýlan yemlerinin kimyasal bileþimleri, Anonymous (1990) da belirtilen metotlara göre yapýlmýþtýr. Araþtýrmanýn yürütülmesi için, entegre ve entegre olmayan yetiþtirme sistemlerinin her birinde arka arkaya 5 adet, 3x2x1 m ölçülerinde toplam 10 adet toprak havuz hazýrlanmýþtýr. Aynalý Sazanlar aðýrlýklarýna göre homojen bir þekilde þansa baðlý olarak gruplara ve alt gruplara ayrýlarak, ördek bulunan havuzlarda entegre yetiþtirme (EY) ve sadece balýk bulunan havuzlarda gerçekleþtirilen entegre olmayan yetiþtirme (EOY) olmak üzere 2 farklý iþleme maruz býrakýlmýþtýr. Sonuç olarak denemede 2 iþlem grubunda 5'er paralel ve her paralelde 25 balýk bulunacak þekilde toplam 250 adet Aynalý Sazan ve entegre yetiþtirmenin yapýldýðý 5 adet havuzda ise her birinde 6 adet Pekin Ördeði olmak üzere toplam 30 adet ördek kullanýlmýþtýr. Aynalý Sazan yavrularýna verilecek günlük yem miktarý su sýcaklýðý ve balýðýn büyüklüðüne baðlý olarak Takeuchi ve ark. (2002)'un bildirdiði kriterlere göre saptanmýþtýr. Buna göre her iki grupta da (entegre ve entegre olmayan) birinci, ikinci, üçüncü, 49

3 E. LAÇÝN, M. S. ARAS dördüncü ve beþinci havuzlara verilen yem miktarlarý sýrasýyla; balýklarýn vücut aðýrlýðýnýn %2,0 %2,5, %3,0 %3,5 ve %4,0 olarak belirlenmiþtir. Havuzlardaki balýk sayýlarý bilindiði için her 15 günde havuzlardan 10 adet tesadüf örneði alýnarak balýklar tartýlmýþ ve havuzlardaki balýk sayýlarýyla çarpýlarak havuzlardaki balýklarýn toplam aðýrlýklarý belirlenmiþtir. Elde edilen verilere göre de günlük yem miktarý yeniden hesaplanmýþtýr (Sarýhan 1978). Aynalý Sazan yavrularýnýn 15., 30., ve 45. günlerinde canlý aðýrlýklarýnýn belirlenmesi için her havuzdan 10 adet tesadüf örneði alýnarak tartýlmýþ ve havuzlardaki balýk sayýlarýyla çarpýlarak balýklarýn toplam aðýrlýklarý belirlenmiþtir. Aynalý Sazan yavrularýnýn 60. gün canlý aðýrlýklarýnýn tespitinde ise havuzlarda bulunan tüm balýklar tartýlmýþtýr. Canlý aðýrlýklar mg'a hassas teraziler yardýmýyla belirlenmiþtir. Canlý aðýrlýk artýþlarý baþlangýçtan itibaren yapýlan tartýmdan önceki hafta tartýmý çýkarýlarak hesaplanýlmýþtýr. Yavru sazanlar için yem tüketimleri, vücut aðýrlýðý ve su sýcaklýðýna baðlý olarak tespit edilen yem miktarýnýn balýklar tarafýndan tamamen deðerlendirildiði varsayýlarak hesaplanmýþtýr. Denemenin baþlangýcýndan itibaren iki tartým aralýðýnda tüketilen yem miktarý, yine bu iki tartým aralýðýnda belirlenen ortalama canlý aðýrlýk artýþýna bölünerek yemden yararlanma oranlarý belirlenmiþtir. Balýklarýn hem etlerinin kimyasal kompozisyonunun tespiti hem de total, çatal ve standart boy deðerlerinin belirlenmesi amacýyla her iki iþlem grubunu temsil eden alt gruplardan ortalamaya en yakýn 4 adet balýk olmak üzere toplam 40 adet balýða ait veriler elde edilmiþtir. Balýklarýn geliþmeleri hususunda önemli bir ölçüt olan kondisyon (týknazlýk) faktörünün tespitinde ise aþaðýdaki formülden yararlanýlmýþtýr (Yerli ve Zengin 1996). Kondisyon Faktörü= (G/L 3 ) x 100 G= Balýðýn aðýrlýðý (g) L= Toplam boyu (cm) Aynalý Sazanlarda etin kimyasal kompozisyonunun belirlenebilmesi amacýyla deri ve kýlçýklar çýkarýlarak, geriye kalan tüm vücut kaslarý alýnýp mikserde parçalanarak elde edilen materyal üzerinden analizler yapýlmýþtýr. Balýk etlerindeki kimyasal kompozisyonun oranlarýnýn belirlenmesi Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme Bölümü Laboratuarýnda yapýlmýþtýr. Balýk eti örneklerindeki toplam kuru madde ve su yüzdesi önceden mikserde parçalanan numunelerden 10 g alýnýp 100ºC de 18 saat kurutularak hesaplanmýþtýr (Ockerman 1976). Kurutulmuþ örneklerin yað miktarlarý ise eter ekstraksiyon yöntemi ile soxhlet cihazýnda tayin edilmiþtir (Ockerman 1976). Et örneklerinin ham protein miktarý, Kjeldahl metodu uygulanarak belirlenmiþtir. Bu maksatla 2,0-2,5 g arasýnda örnek tartýlýp analiz edilmiþ ve sonra bulunan toplam azot miktarý 6,25 faktörü ile çarpýlarak ham protein oraný bulunmuþtur (Ockerman 1976). Kül miktarýnýn tespiti için, 5 g et örneði desikatörde muhafaza edilen porselen krozelere konularak tartýlmýþtýr. Öncelikle suyun uçurulmasý için etüvde bir müddet (18 saat) bekletildikten sonra 525ºC ayarlý kül fýrýnýna konmuþtur. Kül porselen krozenin rengini alýnca (yaklaþýk 18 saat) porselen krozeler fýrýndan çýkartýlarak desikatörde soðumaya býrakýlmýþ ve daha sonra da tartýlarak kül miktarý hesaplanmýþtýr (Ockerman 1976). Ýstatistiksel deðerlendirmeler, SPSS paket programý ile yapýlmýþtýr. Deneme, þansa baðlý tam bloklar deneme planýna göre, 2 grup ve 5 blokta yürütülmüþtür. Aynalý Sazan yavrularýnda performans deðerleri olan canlý aðýrlýk, günlük canlý aðýrlýk artýþý, yem tüketimi, yemden yararlanma oraný, çatal, standart ve total boy ölçümleri ile kondisyon faktörlerinin hesaplanmasýnda Yij= µ+ai+bj+eij matematik modeli kullanýlmýþtýr. Burada: Yij= i. iþlem grubu, j. havuza ait gözlenen herhangi bir fenotipik deðer, µ= populasyon ortalamasý, ai= i. iþlem gruplarý etki paylarý (1, 2, ), bj= j. havuzun etki paylarý (1, 2, 3, 4, 5), eij= normal, baðýmsýz ve þansa baðlý hatayý göstermektedir. BULGULAR VE TARTIÞMA Araþtýrma gruplarýnýn ikiþer haftalýk dönemlerle belirlenen ortalama canlý aðýrlýklarý ile varyans analiz sonuçlarý Tablo 3'te verilmiþtir. Entegre (EY) ve entegre olmayan (EOY) yetiþtirmenin yapýldýðý gruplarda tespit edilen deneme baþý, 15., 30., 45. ve 60. gün canlý aðýrlýklarý sýrasýyla 15,40-15,30 g, 25,54-21,97 g, 37,68-30,10 g, 50,40-38,54 g ve 65,20-49,20 g olarak belirlenmiþtir. Canlý aðýrlýklar bakýmýndan gruplar arasýndaki fark denemenin 30., 45. ve 60. günlerinde önemli (P<0,05), deneme baþý ile 15. günlerinde ise önemsiz (P>0,05) çýkmýþtýr. Farkýn önemli çýktýðý günlerde entegre yetiþtirme grubunun, entegre olmayan yetiþtirme grubuna göre daha yüksek canlý aðýrlýk ortalama-larýna sahip 50

4 Balýk-Ördek Entegrasyonunun Aynalý Sazanlarda Bazý Performans... Ekoloji olduðu gözlenmiþtir. Ortalama deneme sonu canlý aðýrlýða iliþkin deðerler (EY 65,20 g, EOY 49,20 g) karþýlaþtýrýldýðýnda EY grubunun, EOY grubuna oranla daha yüksek canlý aðýrlýk artýþý sað-ladýðý (%32,48) gözlenmiþtir. Bu sonuç Mukherjee ve ark. (1992)'nýn %30-40 deðerleri ile uyumlu, Sharma ve ark. (1998)'nýn %6,6 ile Soliman ve ark. (2000)'nýn %23,99 deðerinden daha yüksek bulun-muþtur. Yapýlan çalýþmalarda (Edwards 1983, Shar-ma ve ark. 1998, Mukherjee ve ark. 1992, Soliman ve ark. 2000) balýk-ördek entegrasyonunda elde edilen balýk üretimleri arasýnda çok geniþ bir var-yasyonun olduðu belirlenmiþtir. Bunun nedenle-rinin ise; kullanýlan balýk türü, suyun kalitatif ve kantitatif özellikleri, verilen gübrenin kalitesi, stoklama oranlarý ve ilave yemlemenin yapýlýp yapýlmadýðý olarak bildirilmiþtir (Phang 1992). Deneme boyunca elde edilen gruplarýn günlük canlý aðýrlýk artýþlarý (GCAA) ile varyans analiz sonuçlarý Tablo 4'de verilmiþtir. EY ve EOY gruplarýnda 0-15., , , ve günlerde GCAA sýrasýyla 0,67-0,44 g, 0,81-0,54 g, 0,85-0,56 g, 0,98-0,71 g ve 0,83-0,50 g olarak tespit edilmiþtir. Yapýlan varyans analiz sonuçlarýna göre günler hariç, , , ve deneme boyunca (0-60. günler) günlük canlý aðýrlýk artýþlarý (GCAA) bakýmýndan gruplar arasýndaki farkýn önemli (P<0,05) olduðu tespit edilmiþtir. Gruplar arasýnda istatistik olarak farklýlýk bulunan dönemlerde EY grubunun, EOY grubuna göre daha yüksek ortalamalara sahip olduðu gözlenmiþtir. Her iki iþlem grubunda da tespit edilen GCAA deðerlerinin Hossain ve ark. (2001)'ýn bildirdikleri 1,46 g deðerinin çok altýnda kaldýðý gözlenmiþtir. Deneme süresince 2'þer haftalýk dönemlerle elde edilen ortalama yem tüketimleri ve varyans analiz sonuçlarý Tablo 5'te verilmiþtir. Her dönemde balýklara verilecek yem miktarý belirlenirken su sýcaklýklarý dikkate alýnmýþtýr. Deneme süresince tespit edilen ortalama su sýcaklýklarý entegre ve entegre olmayan 1., 2., 3., 4. ve 5. havuzlarda sýrasýyla; 16,6, 17,3, 18,2, 18,8 ve 19,7ºC olarak belirlenmiþtir. EY ve EOY gruplarýnda; 0-15., , , günler arasýndaki yem tüketimleri ile günler arasýndaki ortalama günlük yem tüketimleri sýrasýyla; 0,46-0,46 g, 0,80-0,67 g, 1,19-0,93 g, 1,60-1,20 g ve 1,01-0,81 g olarak tespit edilmiþtir. Gruplara ait yem tüketimleri; 0-15., ve günler arasýnda istatistiksel olarak ömensiz bulunurken (P>0,05), ve günler arasýnda ise Tablo 1. Araþtýrmada kullanýlan sazan yeminin besin madde kompozisyonu. Tablo 2. Araþtýrmada kullanýlan sazan yeminin laboratuar analiz sonuçlarý. *N.Ö.M = %(su + ham protein + ham selüloz + ham yað + ham kül) gruplar arasýndaki farkýn önemli (P<0,05) olduðu gözlenmiþtir. Gruplar arasýnda canlý aðýrlýk artýþý bakýmýndan yapýlan karþýlaþtýrmada, EY grubunun EOY grubuna göre denemenin son 2-3 haftasýnda daha iyi bir performans gösterdiðini belirtmiþtik. Balýklara verilen yem miktarýnýn tespiti de vücut aðýrlýðý esas alýnarak belirlendiði için, gruplar arasýnda yem tüketimleri açýsýndan belirtilen dönemlerde farklýlýðýn bulunmasý beklenen bir sonuçtur. Gruplarýn yemden yararlanma oranlarý ve varyans analiz sonuçlarý Tablo 6'da verilmiþtir. EY ve EOY yetiþtirme gruplarýnda 0-15., , , ve günler arasýnda yemden yararlanma oranlarý sýrasýyla 0,77-1,06, 1,01-1,25, 1,35-1,64, 1,61-1,66 ve 1,20-1,42 olarak bulunmuþtur. Denemenin ve günleri arasýnda yemden yaralanma oranlarý bakýmýndan gruplar arasýndaki fark önemsiz (P>0,05); , ve günler arasýnda ise önemli (P<0,05) bulunmuþtur. Gruplar arasýnda yemden yararlanma oraný bakýmýndan istatistik olarak önemli bulunan dönemlerde entegre yetiþtirilen balýklarýn daha düþük yemden yararlanama oranýna sahip olduðu tespit edilmiþtir. Her iki grupta da yemden yararlanma deðerleri, Hossain ve ark. (2001)'ýn 0,9 olarak 51

5 E. LAÇÝN, M. S. ARAS Tablo 3. Gruplarýn iki haftalýk periyotlarla belirlenen gram olarak canlý aðýrlýklarýna ait varyans analiz sonuçlarý, ortalamalarý ve standart hatalarý (EY: entegre yetiþtirme; EOY: entegre olmayan yetiþtirme). ÖS: Önemsiz, *: Önemli (P<0,05) Tablo 4. Gruplarýn gram olarak günlük canlý aðýrlýk artýþlarýna ait varyans analiz sonuçlarý, ortalamalarý ve standart hatalarý (EY: entegre yetiþtirme; EOY: entegre olmayan yetiþtirme). Tablo 5. Gruplarýn gram olarak yem tüketimlerine ait varyans analiz sonuçlarý, ortalamalarý ve standart hatalarý (EY: entegre yetiþtirme; EOY: entegre olmayan yetiþtirme). 52 bildirdikleri deðerin üzerinde olduðu belirlenmiþtir. Deneme sonu gruplara ait balýklardan elde edilen çatal, standart ve total boy ölçümleri ile kondisyon faktörü (besililik faktörü) deðerlerine iliþkin ortalamalar ve varyans analiz sonuçlarý Tablo 7'de verilmiþtir. EY ve EOY yetiþtirmenin yapýldýðý havuzlardan elde edilen balýklarýn deneme sonu çatal, standart ve total boy ölçümleri ile kondisyon faktörü deðerleri sýrasýyla 12,5-11,8 cm, 11,3-10,7 cm, 13,8-13,0 cm ve 2,44-2,20 olarak tespit edilmiþtir. Deneme sonu çatal, standart ve total boy ölçümleri bakýmýndan iþlem gruplarý arasýnda fark önemli (P<0,05) bulunmuþtur. Entegre yetiþtirme grubunda çatal, standart ve total boy ölçümleri daha yüksek tespit edilmiþtir. Bu durum entegre yetiþtirmenin balýklarda büyüme performansýný olumlu yönde etkilediði görüþünü desteklemektedir. Kondisyon faktörü deðerleri (2,24 ve 2,20) bakýmýndan gruplar arasýnda fark önemsiz bulunmuþtur (P>0,05). Kondisyon (týknazlýk) faktörü balýk türlerinin ayýrýmýnda bir ölçüt olduðu gibi, balýklarýn beslenme ve geliþmeleri hakkýnda da önemli bir kriterdir. Sazanlarýn kýþlatma sonucu durumlarýnýn saptanmasýnda büyük önem taþýr (Yerli ve Zengin 1996). Deneme sonu kondisyon faktörü deðerleri, Yerli ve Zengin (1996)'in bildirdiklerinden (minimum 1,45, maksimum 2,08) yüksek bulunmuþtur. Kondisyon faktörü yaþa ve eþeye baðlý olarak deðiþiklik göstermektedir. Ayrýca aðýrlýk ile boy arasýnda azalýþ veya artýþ þeklindeki bir fonksiyon iliþkisi kondisyon faktörü deðerini büyük ölçüde belirlemektedir. Denemede elde edilen balýk karkaslarýndan alýnan et örneklerinin kimyasal analizleri sonucunda tespit edilen kuru madde, ham kül, ham yað ve ham protein deðerleri ile varyans analiz sonuçlarý Tablo 8'de verilmiþtir. EY ve EOY yetiþtirme sistemlerinden elde edilen Aynalý Sazanlardan alýnan et örneklerinin kimyasal analiz sonuçlarýndan, sadece kuru madde deðerlerinin gruplar arasýndaki farkýn istatistik olarak önemli (P<0,05) olduðu bulunurken, ham kül, ham yað ve ham protein oranlarý bakýmýndan gruplar arasýndaki farkýn ise önemsiz (P>0,05) olduðu belirlenmiþtir. EY grubunda yetiþtirilen balýklardan alýnan et örneklerindeki kuru madde miktarýnýn EOY grubundan yüksek olduðu gözlenmiþtir. EY grubunda bulunan Aynalý Sazanlarda kuru madde, ham kül, ham yað ve ham protein oranlarý sýrasýyla; %26,31, %2,69, %6,71 ve %16,90 olarak belirlenirken, EOY grubunda ise ayný sýrayla; %25,02, %2,51, %6,82 ve %15,69 olarak tespit edilmiþtir. Her iki grupta yetiþtirilen balýklardan

6 Balýk-Ördek Entegrasyonunun Aynalý Sazanlarda Bazý Performans... Ekoloji Tablo 6. Gruplarýn yemden yararlanma deðerlerine ait varyans analiz sonuçlarý, ortalamalarý ve standart hatalarý (EY: entegre yetiþtirme; EOY: entegre olmayan yetiþtirme). Tablo 7. Gruplarýn çatal, standart ve total boy ölçümleri ile kondisyon faktörüne ait varyans analiz sonuçlarý, ortalamalarý ve standart hatalarý (EY: entegre yetiþtirme; EOY: entegre olmayan yetiþtirme). Tablo 8. Gruplarýn et örneklerinin besin madde içeriklerine ait varyans analiz sonuçlarý, ortalamalarý ve standart hatalarý (EY: entegre yetiþtirme; EOY: entegre olmayan yetiþtirme). alýnan et örneklerindeki ham protein ve ham yað oranlarý, Çelikkale (1994)'nin bildirdiði oranlardan daha yüksek bulunmuþtur. Hossain ve ark. (2001)'nýn Adi Sazanlarda tespit ettikleri kuru madde, ham kül, ham yað ve ham protein oranlarý (%22, %2,2, %5,9, %13,9) ile bu çalýþmadakilerle benzerlik gösterdiði belirlenmiþtir. Soliman ve ark. (2001)'nýn entegre ve entegre olmayan yetiþtirmeden elde edilen balýklarda, et kompozisyonlarýnda herhangi bir farkýn olmadýðýna dair bulgularý, kuru madde dýþýnda diðer bulgularýmýzý desteklemektedir. Diðer araþtýrýcýlarýn bulgularý ile bizim bulgularýmýz arasýndaki farklýlýk, balýðýn yaþý ve kullanýlan yemin bileþimi gibi faktörlerden ileri gelmiþ olabilir. Sonuç olarak, bu çalýþmada balýk-ördek entegrasyonu ile nitrojen, karbon ve fosfor bakýmýndan oldukça zengin olan ördek gübresinin balýk yetiþtiriciliði yapýlan havuzlarda balýk üretiminde önemli (%32,48) bir artýþa neden olduðu ve ördek yetiþtiriciliði de yapýlarak pazarý olan ikinci bir ürünün alýnmasýna olanak saðladýðý tespit edilmiþtir. Ayrýca sazan etlerinin kimyasal kompozisyonlarýnýn yetiþtirme þeklinden (entegre ve entegre olmayan) etkilemediði (kuru madde dýþýnda) belirlenmiþtir. Bu sonuçlardan, inorganik gübreler ve balýk yemlerindeki fiyat artýþý dikkate alýndýðýnda, balýk-ördek entegrasyonu ile çevresel kirliliðin azalacaðý ve balýk yetiþtiriciliðinde girdi maliyetinin düþeceði söylenebilir. Pekin Ördeði ve Aynalý Sazan etinin pazar sorunlarýnýn halledilmesi halinde bu tip üretim rahatlýkla uygulanabilir. Ancak kesin bir deðerlendirmenin yapýlabilmesi için daha geniþ çapta yeni çalýþmalarýn planlanmasý ve uygulanmasý gerekmektedir. TEÞEKKÜR Bu çalýþma, Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araþtýrma Projeleri Birimi tarafýndan nolu proje olarak desteklenmiþ, doktora tez çalýþmasýndan çýkartýlmýþtýr. KAYNAKLAR Anonymous (1989) Naca Technical Manual, Integrated Fish Farming in China. Netwok of Aquaculture Centers in Asia and Pasific, Bangkok. Anonymous (1990) Official Methods of Analysis. Vol. I., 15 th ed., AOAC, Arlington, VA. Barkoh A (1996) Effect of three fertilization treatments on water quality, zooplankton and striped bass fingerling production in plastic-lined ponds. The Progressive Fish Culturist 58,

7 E. LAÇÝN, M. S. ARAS Çelikkale MS (1994) Ýç Su Balýklarý ve Yetiþtiriciliði. 2. Baský, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi, Trabzon. Djajadiredja Z, Jangkaru R, Junus M (1980) Freshwater aquaculture in Indonesia with special reference to smoll-scale agriculture-aquaculture integrated farming systems in West Java. In: Pullin RSW, Shehadeh ZH (eds), ICLARM-SEARCA Conference on Integrated Agriculture-Aquaculture Farming Systems, 6-9 August 1979, Manila, Philippines, 4, Edwards P (1983) The future potential of integrated farming systems in Asia. In: Takashi I (ed.), Proceeding of the Fifth World Conference on Animal Production, Japanese Society of Zootechincal Science, August 1983, Tokyo, Japan, 1, Essa MA, Salama ME, Soliman AK (1988) A comparative study on production and economic of integrated duck-fish and inorganic fertilizer supplementary feed fish culture systems. Bulletin of National Institute of Oceonography and Fisheries 14, Haliloðlu HÝ, Aras NM, Aras MS (1998) Balýkçýlýðýn diðer tarýmsal faaliyetlerle birleþtirilmesi (zirai entegrasyon). In: Doðu Anadolu Bölgesi 3. Su Ürünleri Sempozyumu Kitabý, Haziran 1998, Erzurum, Hossain MA, Focken Y, Becker K (2001) Galactomanan-rich endosperm of sesbania seeds responsible for retardation of growth and feed utilisation in common carp, Cyprinus carpio L. Aquaculture 203, Huet M (1970) Textbook of fishculture, cultivation and breeding of fish. Fishing news (book) ltd., London. Little D, Muir J (1987) A Guide to integrated warm water aquaculture. Institute of Aquaculture Publications, University of Stirling, Stirling. Mukherjee TK, Geeta S, Rohani A, Phang SM ( 1992) A study on integrated duck-fish and goat-fish production systems. In: Mukherjee TK et al (eds.), Integrated Livestock-Fish Production Systems, Proceedings of FAO/IPT International Workshop on Integrated Livestock-Fish Production Systems, December 1991, Kuala Lumpur, Malaysia, Ockerman HW (1976) Quality Control of Post Mortem Muscle Tissue. Vol. 1, The Ohio State University, Columbus, OH. Perin M (2002) Integratýon of aquaculture into crop-animal systems in Asia. Aquacultural Systems 71, Phang SM (1992) Role of algae in livestock-fish integrated farming systems. In: Mukherjee TK et al (eds), Integrated Livestock-Fish Production Systems, Proceedings of FAO/IPT International Workshop on Integrated Livestock-Fish Production Systems, December 1991, Kuala Lumpur, Malaysia, Pillay TVR (1980) Aquaculture principles and practices fishing. News Books, London. Sarýhan E (1978) Balýk Yetiþtiriciliðine Giriþ. Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Yay. Adana. Sharma AP, Singh UP, Chauhan RS, Singh VK, Dhaliwal GS, Arora R, Randhawa NS, Dhawan AK (1998) Integrated duck-cum-fish culture in Tarai region of Uttar Pradesh, Ecological agriculture and sustainable development. In: Proceedings of International Conference on Ecological Agriculture, Towards Sustainable Development, November, Chandigarh, India 1, Soliman AK, El-Horbeety AA, Essa AK, Kosba AM, Kariany AI (2000) Effects of introducing ducks into fish ponds on water quality, natural productivity and fish production together with the economic evaluation of the ýntegrated and non-ýntegrated systems. Aquaculture International 8, Takeuchi T, Satoh S, Kiron V (2002) Common carp. In: Webster CD, Lim C (eds.), Nutrient Requirements and Feeding of Fish for Aquaculture, CABI Publishing, New York, Yerli SV, Zengin M (1996) Çýldýr Gölü (Ardahan, Kars)'ndeki Cyprinus carpio L. 1758'nun kondisyon faktörü üzerine bir araþtýrma. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences 20,