BİRİNCİ BÖLÜM İNCELEMEYE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER

Transkript

1 BİRİNCİ BÖLÜM İNCELEMEYE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER 1. Konu Çalışmanın konusu; Adalet hizmetlerinin önemli bir halkası olan İcra ve İflas sisteminin yeniden yapılandırılması ile sistemin yürütülmesinde katkısı bulunan Bakanlığımız Personel Genel Müdürlüğü İcra Bürosunun organizasyon yapısının irdelenmesi hususlarında danışmanlık faaliyetidir. 2. Amacı Mevcut İcra ve İflas sisteminin irdelenerek aksaklık ve eksikliklerin tespiti, sorunların giderilmesi ile sistemin iyileştirilmesine katkı sağlamaktır. 3. Çalışmanın Metodolojisi İcra ve İflas sistemine mahsus doküman ile sistemin organizasyon yapısı incelemeye tabi tutulmuştur. Konu ile alâkalı Bakanlığımız ilgili üst yöneticileri, hâkim-savcılar, icra ve iflas dairesi çalışanları, avukatlar ve ilgili olduğu düşünülen sair kişilerle görüşmeler yapılmıştır. Ankara, İstanbul, Bakırköy ve İzmir İcra ve İflas Dairelerine gidilerek mahallinde incelemelerde bulunulmuştur. Edinilen bilgi, belge ve doküman ile çalışma kâğıtları hep birlikte değerlendirilerek ulaşılan bulgular doğrultusunda sistemin barındırdığı riskler belirlenerek iyileştirmeye yönelik öneriler geliştirilmiştir. 1/26

2 İKİNCİ BÖLÜM İCRA VE İFLAS SİSTEMİ TANITIM VE ORGANİZASYON YAPISI A. Takip Hukuku 09/06/1932 tarih ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu ülkemizdeki takip hukukunun kaynağıdır. Bununla birlikte İcra ve İflas Kanunu Yönetmeliği, İcra ve İflas Kanununun Tatbikatına Dair Nizamname, İcra Müdür ve Yardımcılarının Sınav Atama ve Nakil Yönetmeliği ve genelgeler mevcut Kanunun uygulama şeklini göstermektedir. B. Teşkilatlanma 2004 sayılı İİK ile her asliye mahkemesinin yargı çevresinde yeteri kadar icra ve iflas dairesi kurulacağı hükme bağlanmıştır. Bu kapsamda Bakanlığımız Personel Genel Müdürlüğünden alınan verilere göre halen adli teşkilatta 838 mahalde 1178 icra dairesi kurulu bulunmaktadır. Bu bağlamda; 2992 sayılı Adalet Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanunun 2. maddesi gereğince; İcra Müdür ve Yardımcıları için sınav açılması, yazılı sınav ve mülakatlarının yapılarak kazananlar ile ayrılıp yeniden dönmek isteyenlerin alınıp atamalarının, atananların ise nakillerinin yapılması, Çalışan, müdür ve yardımcılarının terfi, intibak, izin gibi her türlü haklarının düzenlenmesi, İlgililer hakkında disiplin ve genel hükümlere göre yapılan soruşturmaların başlatılması ve takip edilmesi, üst disiplin amiri olarak disiplin işlemlerinin sonuçlandırılması, İşlemlerini yapmak üzere Bakanlık Personel Genel Müdürlüğü bünyesinde İcra Daireleri Bürosu Şube Müdürlüğü oluşturulmuştur. C. İnsan Kaynakları 1. İcra ve İflas Müdürlükleri Halen 838 mahalde kurulu bulunan 1171 icra ve iflas dairesinde; 965 icra müdürü, 1145 icra müdür yardımcısı ve 1258 zabıt kâtibi olmak üzere toplam 3368 personel görev yapmaktadır. 2/26

3 2. İcra Daireleri Bürosu Şube Müdürlüğü Bir şube müdürü ile yeteri kadar memur bulunan birimin iş ve işlemlerinden 1 tetkik hâkimi, 1 daire başkanı ve 1 genel müdür yardımcı sorumludur. D. İş Durumu Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü verilerine göre 2008 yılında , Bilgi İşlem Dairesi verilerine göre ise 2009 yılında dosyanın işlem gördüğü öğrenilmiştir. 3/26

4 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MEVCUT DURUM DİLE GETİRİLEN SIKINTI VE SUİİSTİMALLER SİSTEMİN RİSKLERİ VE GELİŞTİRİLEN ÖNERİLER I. Mevcut Durum Ülkemizde son yıllarda, özellikle bankaların kredilendirme vasıtası olarak kart kullanımını teşvik etmeleri, iletişimdeki teknik gelişmelere paralel olarak GSM şirketlerinin sayıca artması, anılan şirketlerin aralarındaki rekabetin gereği olarak kendi hatlarının kullanımını teşvik edip bunu yaparken ilgilisinin ödeme gücünü gözetmemeleri ve bireylerin hesapsız tüketim eğilimleri gibi sebeplerle icra dairelerindeki iş yoğunluğu hızla artış göstermiştir. Artan iş yüküne paralel olarak özellikle büyük şehirlerdeki icra dairelerinde ihtiyacı karşılayacak miktarda personel istihdam edilemediği görülmektedir. Personel talebinin karşılanması noktasında yetersiz kalındığından aksi yöndeki Bakanlık genelgelerine rağmen dairelerde taksi şoförleri, avukat kâtipleri ile bir kısım şirket elemanı adeta görevli memur gibi çalıştırılmaktadır. (ortalama 1 müdür, 2 müdür yardımcısı ve 5 zabıt kâtibi bulunan İstanbul icra dairelerinde ilâ arasında değişen derdest dosya bulunduğu, kişi başına 5 ile10 bin takip dosyasının düştüğü müşahede olunmuştur.) Bizzat icra görevlisince yapılması gereken dairedeki takip iş ve işlemleri, belirtilen yoğunluk ve personel yetersizliği nedeniyle avukat, avukat kâtibi veya şirket elemanlarınca yapılmaktadır. Bu nedenle çoğu zaman yapılan işlemlerin hukuka uygunluğu da gözetilememektedir. Haciz yolluklarına getirilen kota ve yeni yasal düzenleme konusundaki belirsizliğin çalışanlarda gayret ve motivasyon kaybına yol açtığı öğrenilmiştir. Mevcut iş yoğunluğu sebebiyle hizmet alanların işlemlerini kolay ve hızlı bir şekilde gördürme kaygıları, kötü niyetli icra çalışanları lehine haksız kazanç alanları oluşturmuştur. 4/26

5 Bilindiği üzere icra daireleri, yapılan işin mahiyeti gereği çalışanlarla hizmet alanların birlikte yoğun olarak bulundukları adliye mekânlarıdır. Hizmetin görüldüğü bina ve mekânlar umumiyetle küçük, çalışma şartları bakımından elverişsiz zemin ya da bodrum katlarında bulunmaktadırlar. Bakırköy de olduğu gibi yeni yapılan adliye binalarında dahi anılan olumsuzluklara rastlanmaktadır. Mahallinde yapılan gözlemlerle sabit olduğu üzere, bazı icra dairelerinde dosyalar koridorlarda kontrolsüz bir şekilde muhafaza edilmektedir. İcra dairelerinin hizmet gereklerine uygun olmayan mekânları ve personel eksikliği güvenlik zaafiyeti de doğurmaktadır. Anılan sebeplerle takip dosyaları kaybolmakta ya da kötü niyetli kişilerce içlerinden evrak çekilebilmektedir. Bir kısım icra görevlisinin fiziki mekânlardaki yetersizlikler nedeniyle haksız yere disiplin takibatına maruz kaldıkları, mevzuata aykırı işlem tesis eden kötü niyetli görevlilerin ise anılan olumsuzluk bahane gösterilerek takibattan kurtulabildikleri öğrenilmiştir. II. İcra ve İflas Sistemi İle Alâkalı Olarak Daire Çalışanları İle Sair Paydaşların Dile Getirdiği Aksaklık, Eksiklik ve Suiistimaller Yapılan çalışma sırasında aksaklık ve eksikliklerin tespiti için her kademeden olabildiğince çok kişi ile görüşme yapılmış, aşağıda belirtilen hususlar görüşülen kişilerce yoğun olarak dile getirilmiştir. Gruplandırılarak ifade edilmek gerekirse; A. Fiziki Mekânlar Çalışılan binaların umumiyetle küçük, çalışma şartları bakımından elverişsiz zemin ya da bodrum katlarında bulunduğu, yeni yapılan adliye binalarında bile anılan olumsuzluklara rastlanıldığı, Birden fazla icra dairesi bulunan büyük merkezlerde çoğu zaman bütün daireler için tek arşiv tahsis edildiği, dosyalar arandığında bulunamadığı, Fiziki mekânların yetersizliği, personel sayısının azlığı, iş sahiplerinin dosyalara kolaylıkla ulaşabilmeleri ve kamera güvenlik sistemi bulunmaması zafiyet oluşturduğundan takip dosyalarının kaybolduğu veya içerisinden evrak çekilebildiği, 5/26

6 B. İş Yükü Aşırı iş yükü nedeniyle bizzat icra görevlilerince yapılması gereken işlerin avukat kâtipleri ya da şirket görevlilerince avukat bürolarında ya da icra dairelerde yapıldığı, Ankara, İstanbul, Bakırköy, İzmir, Bursa gibi şehirlerdeki her bir icra dairesinde derdest dosya sayısının 85 bine kadar çıkabildiği, Büyük şehir icra dairelerinde bulunan mevcut derdest dosyalardan, kurumsal veya abonelik sözleşmesinden kaynaklananların %50 ilâ %80 aralığında, bunlardan asıl alacak miktarı TL ve altında olanların % 60-80, 500 TL ve altında olanların ise % 60 civarında olduğu, İstanbul ve Bakırköy gibi büyük yerleşim alanına hitap eden icra dairelerinde; haciz, satış, tedbir ve teslim gibi işlemlerin uzun zaman aldığı, bunun da iş yoğunluğunu arttırdığı, Tapu, nüfus ve trafik tescil büroları ile sağlanan entegrasyon nedeniyle anılan birimlerin işlerinde belirgin bir azalma sağlanmasına karşın icra dairelerinde iş yükünün daha da arttığı, Düşük miktardaki asıl alacağın tahsilinden ziyade maktu vekalet ücreti alınabilmesine yönelik olarak yapılan takiplerin iş artışına neden olduğu, C. Görevli Personel İcra dairelerinde mevcut iş yüküne göre çalışan sayısının az olduğu, anılan nedenlerle dairelerde genellikle avukat kâtipleri ve şirket görevlilerinin çalıştırıldığı, Komisyonların sorunlu personeli icra dairelerinde görevlendirebildikleri, bunlardan yeterli verim alınamadığı, disiplin yönünden sıkıntı çekilebildiği, Mevcut terfi sisteminin icra müdür ve yardımcılarının beklentilerini karşılamaktan uzak olup anılan kişilerin kendilerini geliştirme ve yaptıkları işi sahiplenmelerini engellediği, Umumiyetle evrak üzerinden yapılan denetimlerin yolsuzluk ve usulsüzlüklerin önlenmesinde yeterli bulunmadığı, İcra müdür ve yardımcılarının özlük haklarının başka kurumlardaki emsal görevlilere göre iyileştirmeye muhtaç olduğu, 6/26

7 D. Araç - Gereç ve Teknik Donanım Bilgisayar, yazıcı, tarayıcı, toner gibi malzeme ve teknik donanım eksikliği çekildiği, mevcudun hizmet gereklerine uygun olmadığı(istanbul ve Bakırköy), Kırtasiye malzemesi temininde güçlük yaşandığı(istanbul ve Bakırköy), Yeni kurulan bir kısım icra dairesinde çelik kasanın bulunmadığı (İzmir), E. Organizasyon Yapısı İş durumu gereği birden fazla icra dairesi açılan yerlerde kurumsal anlamda uygulama birliğinin sağlanamadığı (harç ve vergilerin tahsilinde olduğu gibi), Daire sayısının çokluğu ve her dairede benzer işlerde aynı sayıda kişinin görevlendirilmesinin personelin verimli ve etkin kullanımını engellediği, Tevzide uygulanan kota sisteminin bazı dairelerde yığılmalara neden olduğu, Entegre birimlerdeki veri girişleri sağlıklı olmadığından icra görevlilerinin sorumluluğunu doğurabilecek hatalı işlemler yapılabildiği, İcra görevlilerinin idari, disiplin ve denetim yönünden farklı üst amirlere bağlı bulundukları, F. Yolsuzluk ve Usulsüzlük Harç, vergi ve masraflar için tahsil edilen para üstlerinin genellikle iade edilmediği, İcra kasasındaki paranın reddi sırasında fiili kesinti yapılabildiği (Ödemeler belli günlere toplanmak suretiyle kalabalık oluşturulduğu, anılan kalabalık ve kargaşadan bir an önce kurtulmak isteyen ilgililerin eksik ödemeye rıza gösterdikleri veya kesintinin farkına sonradan varabildikleri), Hacze çıkılacak dosyaları belirleme yetkisinin menfaat veya hatır gönüle dayalı olarak kullanılabildiği, Yediemin deposu işletmecilerinin mahcuzu çoğu zaman takip sonuçlanmadan sattıkları, geri istenildiğinde ilgilisine bedelini ödemeyi teklif ettikleri veya yerine ikame mal verdikleri, 7/26

8 Bilirkişi, depo, nakliye, hamaliye ve çilingir tercihinin yüzde usulü ile tarifeye bağlanıp haksız kazanca dönüştürülebildiği, İcra görevlilerinin çoğunun haciz sırasında yedikleri öğle yemek giderlerini talep sahiplerine ödettikleri, Haczin fekki işlemlerindeki harç tahsili işlemlerinin görevlilerce haksız kazanca dönüştürülebildiği, Harcıraha üst sınır getirilmesinin işleri yavaşlattığı, limitin dolmasından sonraki haciz taleplerinin karşılanmasının görevliler yönünden rant alanı oluşturduğu, Vakıf aracı bulunan yerlerde de araç yokluğu ya da dosya çokluğu bahane edilerek ticari taksilerle de hacze gidilebildiği, fahiş olarak belirlenen vasıta ücretinin bir kısmının sonradan icra görevlisine verildiği, araçların görevlilerin şahsi işlerinde kullanılabildiği, bazen de araçların ilgili icra görevlisi ile bağlantılı olabildiği, Nüfus, trafik tescil ve tapu idareleri ile yapılan entegrasyon gereği bazı icra görevlilerinin bizzat yapmaları gereken iş ve işlemler için yapılan otomasyonun getirdiği ek iş külfetini de gerekçe göstererek iş sahiplerinden suiistimale yönelik isteklerde bulunulabildikleri, Bir kısım icra görevlilerinin menfaat odakları ile işbirliği yaparak satışlarda rekabeti engelledikleri (borçlusunun gereğince takip edemediği ve kelepir olarak tabir edilebilen değerli menkul ve gayrimenkullerin satışından bazı kişiler görevlilerce haberdar edilerek ihalelere genellikle aynı grupların girdiği, satışa sunulan ürünü ya çok düşük fiyata satın aldıkları ya da bir şekilde haberdar olup ihaleye girmek isteyenlerden satılan ürünün kıymetine göre lira gibi para talep ettikleri, paranın verilmesi durumunda ihaleden çekildikleri, aksi halde ihaleye girerek mahcuzun fiyatını şişirerek diğer alıcıları yıldırıp daha sonra ihaleden çekildikleri ya da kendi aralarında topladıkları parayla bu riski paylaşmak suretiyle tekel oluşturdukları), Satışların, genellikle 4-6 m2 büyüklükte, yapılan işin anlam ve mahiyetine uygun olmayan bir mekânda yapıldığı, Bazı avukatların daire ve haciz mahalline gelmeden bir kısım icra görevlisine telefonla menfaat karşılığı işlem yaptırdıkları, G. Mevzuat 8/26

9 Bankaların harçtan muaf tutulmasına karşın, sosyal yönü de bulunan ve belli bir limitin üzerindeki nafaka alacaklarından harç ve vergi alındığı, Yüksek miktarlı reddiyatların tek icra görevlisinin imzası ile yapılabildiği, Satışlarda gerçek rekabet ortamı sağlanamadığından mahcuzların değerinin çok altında satılabildiği, Geçimleri cüzi miktardaki nafakaya bağlı bulunan alacaklıların parasını alabilmek için her seferinde daireye gelmek durumunda kaldıkları, bu durumun alacaklıya yüklediği maddi külfeti yanında istismara açık bulunduğu, Avukat kâtiplerinin talep yetkileri olmadığı halde hacze iştirak edebildikleri, Görüşülen kişilerce ifade edilmiştir. III. İcra ve İflas Sisteminde Tespit Edilen Riskler ve Geliştirilen Öneriler A. İş Yükü, İnsan Kaynakları, Fiziki Mekân, Araç - Gereç ve Teknik Donanım 1. İş Yükü Tespit 1. İcra dairelerinde aşırı iş yükü vardır. Ankara, İstanbul, Bakırköy, İzmir, Bursa gibi büyük şehirlerde her bir dairede derdest dosya sayısı e kadar çıkabilmektedir. Açıklanan nedenle bizzat icra görevlilerince yapılması gereken işlerin bir kısmı avukat kâtipleri ve/veya alacaklı şirket yetkililerince icra dairelerinde ya da dışında yapılmaktadır. Büyük şehir icra dairelerindeki mevcut derdest dosyalardan, kurumsal veya abonelik sözleşmesinden kaynaklananlar %50 ilâ %80 aralığında, bunlardan asıl alacak miktarı TL ve altında olanlar % 60-80, 500 TL ve altında olanlar ise % 60 civarındadır. Buna mukabil, büyük merkezlere yakınlığı nedeniyle adliyesi kapanan bir kısım küçük ve işi az yerde halen faaliyetini sürdüren bağlı icra daireleri bulunmaktadır. Büyük şehirlerde personel sıkıntısı çekilmesine karşın, buralarda icra müdürü veya icra müdür yardımcısı unvanlı kişilerin istihdamına devam olunmaktadır. Düşük miktardaki asıl alacağın tahsilinden ziyade maktu vekalet ücreti alınabilmesine yönelik olarak yapılan takipleri yapılmaktadır. Öneri: İcra dairelerindeki mevcut iş yükü gerçeği karşısında, ilk akla gelen icra dairesi sayısının artırılması ve buraların personel yönünden takviye edilmesidir. Daire 9/26

10 sayısı arttırılsa bile uygulanan sıkı maliye politikası gereği kısa vadede personel sayısının artırılması mümkün görünmemektedir. Mevcut sistemde, harcanan kamu kaynağı ile ifa edilen hizmetin koruduğu hukuki yarar, etkililik verimlilik ve ekonomiklik yönünden karşılaştırıldığında beklenen faydanın sağlanamadığı ortadadır. İş yükü artış sebebinin asıl alacak miktarı az olan kurumsal ve abonelik sözleşmesinden kaynaklanan alacaklara münhasır olduğu görünmektedir. Koruduğu hukuki yarar gözetilmeksizin alacağın devlet eliyle tahsil edilmesi görüşü ile sürdürülen icra ve iflas sistemi gözden geçirilmelidir. Bu kapsamda; Belli miktarın altındaki asıl alacaklar yönünden icra takibi yapılmayacağı yönünde mevzuat değişikliğine gidilmelidir (Büyük merkezlerde iş yoğunluğunun % gibi önemli bir oranını düşük miktarlı takipler oluşturmaktadır. Anılan takiplerin abonelik sözleşmesinden kaynaklananların da aylık borç, diğerlerinde ise asıl alacak miktarı esas alınarak belirlenecek eşik değerin altındakiler takibe konulamamalıdır. Elektrik, su, doğal gaz, internet, telefon v.b gibi kurumsal ya da abonelik sözleşmesinden kaynaklanan alacakların tahsilinde ilgili kurum veya şirkete başlangıçta güvence bedelinden mahsup etme ve borç ödeninceye kadar hizmeti durdurma sorumluluğu yüklenmelidir. Nitekim emekli maaşlarına rıza dışında haciz konulmasını yasaklayan mevzuat değişikliğinden sonra bankalar risk esaslı hareket ederek emeklilere kredi kartı verme uygulamasından önemli ölçüde vazgeçmişlerdir). Mümkün olduğu takdirde bütün alacaklar değilse belli miktarın altındakiler yönünden ihtar şartı getirilmelidir. Vekil aracılığı ile yapılan takiplerin mutlaka e-imza ile açılması hususu mevzuatta düzenlenmelidir. Haczi caiz olmayan ve zorunlu yaşam malzemesi kapsamında bulunan eşyalar günümüz şartlarına göre tereddüde yer bırakmayacak şekilde 10/26

11 yeniden tanımlanmalıdır (Günümüz şartlarında zorunlu yaşam malzemesi sayılması gereken çamaşır makinesi, buzdolabı, fırın, koltuk takımı v.b gibi ev eşyaların haczedilip kaldırılmasının evde borçlu ile birlikte yaşayan diğer aile fertlerini de mağdur ettiği de gözetilerek). İcra dairelerince ifa edilen çocuk teslimi işlemleri sosyal hizmetler, mahkeme kararlarının infazı kapsamındaki yer teslimi v.b iş ve işlemleri ise mahkeme yazı işleri müdürlüğü veya denetimli serbestlik birimlerince yerine getirilmelidir. İş azlığı ve küçüklüğü nedeniyle belirlenecek standartların altında kalan icra daireleri kapatılarak buradaki personel ihtiyaç duyulan yerlere kaydırılmalıdır. Vekâlet ücretinin her halükarda asıl alacak miktarından fazla olamayacağına dair yasal düzenle yapılmalıdır. Tespit 2. İstanbul ve Bakırköy gibi büyük yerleşim alanına hizmet veren icra dairelerinde haciz, satış, tedbir ve teslim gibi işlemler uzun zaman aldığından iş yoğunluğunu arttırmaktadır. Öneri: İstanbul un gerek nüfusu gerekse yerleşim alanın büyüklüğü dikkate alınarak icra daireleri bakımından mevcut adliyelerin birleştirilmesi yolundaki eğilimin aksine hizmetin daha verimli ve yerinden görülmesini sağlamaya yönelik olarak teşkilatlanmaya gidilmelidir(bağcılar ve Zeytinburnu gibi). Tespit 3. Tapu, nüfus ve trafik tescil büroları ile sağlanan entegrasyon anılan birimlerdeki işlerde belirgin şekilde azalma sağlarken, icra dairelerinin iş yükünü daha da arttırmıştır (Sağlanan entegrasyonla emniyet trafik tescil birimlerinde görevli 2000 personelin başka görevlere kaydırıldığından söz edilmektedir). Öneri: İşlerin hızlı ve sağlıklı yapılabilmesi için icra daireleri personel, araçgereç ve teknik yönden takviye edilmeli, avukatlara vekili oldukları dosyalarla sınırlı olmak üzere entegrasyon kapsamında sorgulama yetkisi verilmelidir. 11/26

12 Bütün takip dosyalarının tek dairede toplamasına yönelik yapılanma veya takip dosyalarına ilişkin verilerin eksiksiz olarak UYAP a girilmesi ön şartları gerçekleşmek kaydıyla entegrasyon yoluyla diğer birimlerin verilerine ulaşma ve işlem yapma yetkisinin müstakil bir büro ya da masada toplanmasının işlemleri daha pratik hale getireceği düşünülmelidir. 2. İnsan Kaynakları Tespit 1. Büyük şehirlerdeki icra dairelerinde ağır iş yükünü kaldıracak yeterli sayıda personel bulunmadığından mevcut iş ve işlemlerin yapılmasında şirket yetkilileri veya avukat kâtiplerinden yararlanılmaktadır. Mevcut icra çalışanlarının büyük bir bölümü meslekî ve mevzuat konularında arzulanan yeterliliğe sahip değildir (Komisyonlar umumiyetle yetkin olmayan memurları icra dairelerinde görevlendirmekte, bunların icra ve iflas mevzuatı ve uygulaması yönünden eğitim almamış olmaları görevlerini gereği gibi yapmalarını engellemektedir). İcra müdür ve yardımcıları; komisyon memuru olan kâtiplerin sicil ve disiplin amirleri olmadığından üzerlerinde yeterli etkinlik sağlayamamaktadırlar. Öneri: İcra dairelerinin ekonomik, etkili ve verimli hizmet üretebilmelerine yönelik standartlar belirlenmeli, bir dairede görülebilecek makul ölçüdeki iş miktarı ile buna yetecek personel sayısı belirlenmeli, personel yönünden norm kadro uygulamasına geçilmelidir. Dairelerde komisyon memuru görevlendirmek yerine, icra kâtipliği ya da uzmanlığı adı altında istihdama yönelik düzenleme yapılmalı, yeni görevlilere meslek öncesi ve meslek içi eğitimleri verilmeli, bakanlık memuru olacak bu kişiler üzerinde icra müdür ve yardımcılarının etkinliği artırılmalıdır. Tespit 2. Mevcut terfi sistemi icra müdür ve yardımcılarının beklentilerini karşılamaktan uzak olduğu gibi anılan kişilerin kendilerini geliştirme ve yaptıkları işi sahiplenmelerini engellemektedir. Öneri: İcra müdür ve yardımcılarının beklentilerini artırmaya, motivasyonlarını yükseltmeye, yolsuzluk ve usulsüzlüklerden sakınmaya yönelten bir terfi sistemi gel- 12/26

13 iştirilmelidir (Hâkim ve Cumhuriyet savcılarının terfi sistemine benzer bir sistem burada da uygulanabilir). Tespit 3. İcra dairelerinin umumiyetle evrak üzerinden yapılan denetimleri etkin olmaktan uzak olup yolsuzluk ve usulsüzlüklerin önlenmesinde yeterli bulunmadığı gibi icra görevlileri hakkında doldurulan siciller de değişik saiklerle matbu olup gerçekçi olmaktan uzaktır (İcra daireleri icra hâkimlikleri, Cumhuriyet savcıları ve adalet müfettişlerince belirlenen usul ve esaslar dâhilinde sürekli denetime tabi tutulmakla birlikte yapılan denetimlerin umulan faydayı tam olarak sağlamadığı, özellikle icra tetkik hâkimlerince verilen sicillerin icra görevlilerin performansının üstünde maktu nitelikte olduğu bu nedenle yapılan atamaların daha sonradan yapılan idarî dava yoluyla iptal edildiği gözlenmektedir). Öneri: Mevcut denetim sistemi yeniden gözden geçirilerek daha işlevsel hale getirilmeli, ağırlıklı olarak yolsuzluk ve usulsüzlük üzerinde durulmalı, denetimlerde bizzat uygulamanın içinden gelen icra müdür veya yardımcılarının tecrübelerinden faydalanılmalı, ve nihayet denetimlerden elde edilecek veriler sistemin iyileştirilmesine yönelik çalışmalarda kullanılmalıdır. İcra görevlileri hakkında doldurulan sicillerin rutin ve maktu olmaktan çıkarılıp ilgiliyi tüm yönleri ile değerlendiren performans kriterlerine dönüştürülmesi için mevzuat deşikliği yapılmalıdır. Tespit 4. İcra müdür ve yardımcılarının özlük hakları, emsal görevi yapan diğer kurum çalışanlarına nazaran düşüktür. Harcıraha üst sınır getirilmesi işleri yavaşlatmıştır. Öneri: İcra müdür ve yardımcılarının özlük hakları ifa ettikleri görevin önem ve ağırlığına mütenasip hale getirilmelidir. Harcırah ödemeleri ile ilgili olarak üst sınır uygulamasını kaldıran ve dairede görevli memurların katkıları oranında pay almalarını sağlayan döner sermaye işletmesi benzeri bir uygulamaya geçilecek sistem geliştirilmelidir. 3. Fiziki Mekânlar 13/26

14 Tespit 1. Çalışılan binalar umumiyetle küçük, çalışma şartları bakımından elverişsiz olup adliyelerin zemin ya da bodrum katlarında bulunmaktadır. Anılan duruma yeni yapılan adliye binalarında da çoğu zaman rastlanmaktadır (Halen çok dar mekânlarda aşırı iş yükünden kaynaklanan insan sirkülâsyonu nedeniyle, çalışma barışını bozan ve verimini azaltan olumsuzlukların yanında gerekli iç kontrol sağlanamadığından takip dosyalarının kaybolabildiği veya içerisinden evrak çekilebildiği ya da evraka yapıştırılan baro pullarının çalınabildiği). Öneri: İcra dairelerinde üretilen hizmetin amacına uygun olarak belirlenecek standartlar oluşturulmalı, bu çerçevede uygun ve yeterli mekânlar tahsis edilmelidir. Kalemlerde düzen, disiplin ve güvenliğin sağlanması için personel haricindeki kişilerin giremeyeceği kapalı ve kısıtlı alanlar oluşturulmalı, banko ve numaratör sistemine geçilmeli, güvenlik için kamera sistemi kurulmalıdır. Vekâletlerden alınan suret harçlarında olduğu gibi baro pullarında da vezne tahsilât sistemine geçilmeli, işi ve riski artıran fiziki pul yapıştırılması uygulamasına son verilmelidir. Tespit 2. Çok sayıda icra dairesi bulunan büyük merkezlerde tüm daireler için tek arşiv tahsis edilmesi ve yeterli sayıda arşiv görevlisinin de olmaması nedeniyle dosyalar arandığında bulunamamaktadır. Öneri: Büyük merkezlerde fiziki mekânların yetersizliğine paralel olarak işlemden kaldırılan ya da infaz olan dosyaların muhafazası ve istendiğinde tekrar ele alınabilmesini sağlamaya yönelik dijital arşiv sistemi oluşturulmalıdır. 4. Araç - Gereç ve Teknik Donanım Tespit 1. Bilgisayar, yazıcı, tarayıcı gibi teknik donanım eksikliği bulunduğu, mevcudun bir kısmının ise hizmete uygun olmadığı ifade edilmiştir. Öneri: İhtiyaç analizi yapılarak yeni ve yeterli teknik donanım sağlanmalıdır. 14/26

15 Tespit 2. İcra dairelerinin müstakil bütçesi bulunmadığından kırtasiye ve sair ihtiyaçların (İzmir de olduğu gibi yeni kurulan bir kısım icra dairesinde çelik kasanın bulunmadığı ) temininde sıkıntı yaşanmaktadır. Öneri: Anılan birimlerin kendi ihtiyaçlarını karşılamalarına yönelik olarak müstakil bütçe tahsisi yoluna gidilebilir. B. Organizasyon Yapısı Tespit 1. Büyükşehirlerde İcra ve İflas Kanununun 1. maddesindeki Her asliye hukuk mahkemesinin yargı çevresinde yeteri kadar icra dairesi bulunur hükmü ve iş yoğunluğuna bağlı olarak Bakanlığımızca birden fazla icra dairesi kurulmuş olmasına karşın; Reddiyat ve tahsilât işlemlerinin her dairede bir müdür veya yardımcısı tarafından yapıldığı, Kurumsal anlamda uygulama birliği sağlanamadığı (benzer konularda farklı uygulamalar yapılabildiği, bazı dairelerde haczin fekki için harç alınırken bazılarında alınmaması gibi), Avukatların daha verimli çalışmaları için uygulanan kota sisteminin bazı dairelerde yığılmalara neden olduğu, Beyanla müşahede olunmuştur. Öneri: Mevcut organizasyon yapısının faydası bulunmakla birlikte, her asliye teşkilatı bulunan yerde o yerin adı ile anılan tek bir icra dairesi kurularak buraya yeterince personel atanmalı, dairedeki iş süreçleri dikkate alınarak ihtisaslaşmaya yönelik masa veya servisler oluşturulmalıdır. Anılan organizasyon yapısına geçildiğinde uygulama birliği sağlanacağı, işlerin süreçlerine göre gruplandırılarak belli masalarda toplanması yoluyla pratiklik ve uzmanlaşmaya gidilebileceği, personelin daha verimli ve etkin kullanılabileceği, görevliler arasında daha kolay otokontrol kurulabileceği hususları değerlendirilmelidir. Tespit 2. Trafik tescil, tapu ve nüfus gibi birimlerle entegrasyon sağlanmışsa da anılan birimlerdeki veri girişleri sağlıklı olmadığından icra görevlilerinin bazen sorumluluklarını doğuran işlemler yapabildikleri ifade edilmiştir. 15/26

16 Öneri: Diğer birimlerin alt yapısındaki sorunlar nedeniyle veri girişlerindeki eksiklik ve aksaklıkların giderilmesi için tedbir alınmalıdır. C. Usulsüzlük ve Suiistimal Tespit 1. Mevcut uygulamada; harç, vergi ve masraflar tahsil edilirken para üstleri iade edilmemesi, kasaya yatan paranın reddi sırasında da fiili kesinti yapılabilmesi olasıdır. Öneri: Takiple ilgili her türlü tahsilât ve reddiyatın banka aracılığıyla yapılması sağlanmalıdır. Tespit 2. İcra dairesi çalışanlarının bazen yılı bulan sürelerle aynı dairede görev yapıyor olmaları anılan kişilerin iş sahipleri ile etik olmayan ilişkiler içine girmeleri riskini barındırmaktadır. Öneri: Çalışanların belli sürelerle rotasyona tabi tutulmalarını sağlayacak mevzuat çalışması yapılması belirlenen riski bertaraf edecektir. Tespit 3. Haciz iş süreci; Hacze çıkılacak dosyaları belirleme yetki ve inisiyatifinin haksız menfaat veya hatır gönüle dayalı olarak kullanılabilmesi, Bakılan işlerin haksız kazanca dayalı olarak kanun ve nizama aykırı şekilde sahiplenilerek yapılması, aksi durumda ise ifası gereken görevin savsaklanması, Hacze götürülen araçlara hak ettiğinden fazla ücret takdir edilerek tayin edilen ücretin bir kısmının sonradan icra görevlisine verilmesi, hacze götürülen araçların çoğu zaman görevlilerin şahsi işlerinde kullanılabilmesi, Gerçeğe aykırı veya sahte haciz tutanakları düzenlenebilmesi, Haczin fekki işlemlerinden rant elde edilebilmesi, Haczedilen araçların rayiç değerlerinin belirlenmesinde haksız kazanç elde edilebilmesi, Risklerini barındırmaktadır. 16/26

17 Öneri: İcra görevlileri ve avukatlar etik eğitimine tabi tutulmalı, taksi ücretleri kaydî olarak ödenmeli, hacze gitme önceliğini ihtiyati haciz, haciz, talimat gibi ayrımlar gözetilerek oluşturulmuş elektronik sistem belirlemeli, vakıf araçlarının hafta sonlarında da hacze götürülmesinin yolu açılmalı, haczedilen araçların değerinin belirlenmesinde noterlerde olduğu gibi kasko değeri esas alınmalıdır. Tespit 4. Muhafaza aşamasında; Mahcuz malın yediemin deposu işletmecilerince satılması, Depo, nakliye, hamaliye ve çilingir tercihinin yüzde usulü ile tarifeye bağlanıp haksız kazanca dönüştürülebilmesi, Mümkün bulunmaktadır. Öneri: Yedieminlik sitemi; nakliye, hamaliye ve çilingir hizmetlerini de kapsayacak şekilde lisanslı işletmecilik haline getirilerek disiplin altına alınmalı, bir an önce bu yönde gerekli mevzuat değişikliğine gidilmelidir. Tespit 5. Satış aşaması; Mevcut ilan sistemin ve mezat salonlarının fiziki yapılarının yetersiz olması, Mezat salonlarında güvenliğin kifayet etmemesi, İllegal oluşumların varlığını sürdürmesi ve bir kısım icra görevlilerinden de paydaş bulmakta zorlanmaması, Tüm bunların da amaçlanan rekabeti engellemesi, Risklerini ihtiva etmektedir. Öneri: Takip dosyalarında ihale ve satış aşamasına gelindiğinde, sadece satışların yapılacağı uygun mezat salonları oluşturulmalı, evrak, komisyon şeklinde oluşturulacak ayrı bir birime intikal ettirilmeli ve tüm satışlar bu birim tarafından yapılmalı, satış solonunda görüntü ve ses kayıt düzeni kurulmalı, yeterli güvenliğin sağlanmasına yönelik tedbirler alınmalı, tüm ihaleler adliyenin ve Adalet Bakanlığının web sitesinde yayınlanıp alıcılara elektronik ortamda da ihaleye katılabilme olanağı sağlamalıdır. 17/26

18 D. Sair Konular Yönünden Tespit 1. İcra görevlilerinin, tebligatların usulüne uygun olup olmadığına bakma ve değerlendirme yetkisi bulunmamaktadır. Öneri: Evrak üzerinde tebligatın usulüne uygunluğunu inceleme yetkisi İcra Müdürü tarafından değerlendirilmelidir. Tespit 2. Bankalar ve sair kurumların harçtan muaf tutulmasına karşın sosyal yönü de bulunan nafaka alacaklarından harç alınmaktadır. Öneri: Nafaka alacaklarında harç muafiyeti genişletilip 100 TL lık miktar makul seviyeye yükseltilmelidir. Tespit 3. Aciz vesikası, yokluk belgesi ve semeresizlik belgesi istemlerinde ve düzenlenmesinde büyük artış olup bu konuda farklı uygulamalar bulunmaktadır. Öneri: İİK nun 105 ve 143. maddelerine aciz vesikasının hangi şartlarda verileceği hususunun yönetmelikte düzenleneceği yönünde ekleme yapılarak İcra İflas Kanunu Uygulama Yönetmeliğinin 51. maddesinde de aciz vesikası verilme kriterlerine yer vemelidir. IV. İİK Değişiklik Tasarısı Taslağının İrdelenmesi İcra ve iflas sisteminin iyileştirilmesi kapsamında Bakanlığımız ilgili birimleri koordinatörlüğünde hazırlanan İİK Değişiklik Tasarısı Taslağı üzerinde yapılan incelemede aşağıda belirtilen hususların yeniden değerlendirilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir. Bu kapsamda; 1. İİK nun 9. maddesi değiştirilerek tahsilât ve reddiyatların banka aracılığı ile yapılması hususunda detaylı düzenlemelere, bu bağlamda da icra kasasına yatan paranın 2 iş günü içinde alacaklı hesabına geçirilmesi için talimat verilmesi hususuna yer verilmiştir. 18/26

19 Anılan tasarı taslağının belirtilen maddesinde, ileride doğabilecek değişiklik ihtiyacının daha kolay karşılanabilmesi bakımından her türlü nakdi ödemenin banka aracılığı ile yapılacağı ana kuralına yer verilip usul ve esasların ikincil mevzuatta düzenleneceği hükmünün yazılması ile iktifa edilmesi, satıştan sonra tahsil edilmiş olup da ihale süreci kesinleşmeyen paralar yönünden ne yapılacağı hususu açıklığa kavuşturulmalıdır. 2. İİK 13. maddesinde yapılacak değişiklikle icra görevlilerinin idari disiplin ve terfi yönünden Cumhuriyet savcısına bağlanması hedeflenmektedir. Mahkeme yönetimine destek projesi kapsamında hâkim ve savcıların idarî görevlerden arındırılması düşünülmekle bu kapsamdaki düzenleme yeniden değerlendirilmelidir. 3. İİK 42. maddesinde genel haciz yoluyla yapılan ilamsız takiplerde, asıl alacak tutarı beşyüz Türk Lirasından az olan alacaklar yönünden ihtara ilişkin ayrıntılı düzenlemelere yer verilmekle birlikte ihtarın zamanaşımına etkisi tasarı taslağında düzenlenmemiştir. İhtar yönünden düşünülen miktar yükseltilmeli, ilamlı takipler de kapsama dahil edilmeli, ihtarın zamanaşımına etkisi BK 133/2, 136/2 ve TTK 662. maddeleri ile birlikte irdelenmelidir. 4. İİK nun 88. maddesinde muhafaza ile ilgili Liralık sınır getirilmiştir. yapılmalıdır. Belirlenen miktarın yeniden değerleme oranında artışını sağlayacak bir ekleme 5. Menkullerin satışı ile alakalı İİK nun 114 ve 115. maddelerinde değişiklik yapılıp 116. madde de yürürlükten kaldırılmakla hacizli malın ikinci artırması uygulamasına son verilerek işlemlerin hızlandırılması hedeflenmiştir. Gayrimenkullerin satışını düzenleyen İİK nun 126. maddesinde de paralel düzenleme yapılmalıdır. 19/26

20 V. Önerilerin Mevzuat Yönüyle Değerlendirilmesi A. Mevzuat Değişikliği Gerektirmediği Düşünülen Öneriler İş Yükü 1. İş azlığı ve küçüklüğü nedeniyle belirlenecek standartların altında kalan icra daireleri kapatılarak personelin ihtiyaç duyulan yerlere kaydırılması, 2. İstanbul un gerek nüfusu gerekse yerleşim alanının büyüklüğü dikkate alınarak icra daireleri bakımından mevcut adliyelerin birleştirilmesi yolundaki eğilimin aksine hizmetin daha verimli ve yerinden görülmesini sağlamaya yönelik teşkilatlanmaya gidilmesi, 3. Bütün takip dosyalarının tek dairede toplamasına yönelik yapılanma veya takip dosyalarına ilişkin verilerin eksiksiz olarak UYAP a girilmesi ön şartları gerçekleşmek kaydıyla entegrasyon yoluyla diğer birimlerin verilerine ulaşma ve işlem yapma yetkisinin müstakil bir büro ya da masada toplanması, İnsan Kaynakları 4. İcra dairelerinin etkili ve verimli hizmet üretebilmelerine yönelik standartların belirlenerek, bir dairede görülebilecek makul ölçüdeki iş miktarına göre gerekli asgari personel sayısını gösteren norm kadro uygulamasına geçilmesi, Fiziki Mekânlar 5. İcra dairelerinde üretilen hizmetin amacına uygun sürdürülebilmesi için geniş fiziki mekânlar tahsis edilmesi, 6. Kalemlerde düzen, disiplin ve güvenliğin sağlanması için personel haricindeki kişilerin giremeyeceği kapalı ve kısıtlı alanlar oluşturulması, banko ve numaratör sistemine geçilmesi, kamera sistemi kurulması, 7. Büyük merkezlerde fiziki mekânların yetersizliğine paralel olarak işlemden kaldırılan ya da işi biten dosyaların muhafazası ve istendiğinde tekrar ele alınabilmesini sağlamaya yönelik arşiv sistemi oluşturulması, Araç - Gereç ve Teknik Donanım 8. İhtiyaç analizi yapılarak yeni ve yeterli teknik donanım sağlanması, 20/26