ÜNİTE 7 Kişisel Hijyen ve Hasta Bakımı

Transkript

1 ÜNİTE 7 Kişisel Hijyen ve Hasta Bakımı Bu üniteyi çalıştıktan sonra, Amaçlar Sağlık ve sağlığı etkileyen faktörleri, Hemşirelik bakım planında deri bakımı ve hijyeni prensiplerini, Hijyenik değerlendirmede deri, saç, tırnaklar ve ayakların bakımını, hastayı rahatlandırmak amacı ile masaj yapmayı, Deri bütünlüğünün bozulmasındaki risk faktörleri, yatak yaralarının önlenmesi ve bakımını, Yatağa bağımlı hastada tam yatak banyosunun amaçlarını, kullanılan araçlar ve uygulanışını açıklayabileceksiniz. İçindekiler Giriş Deri ve Görevleri Deri Bakımı ve Banyolar Günlük Hijyenik Bakım Diğer Kişisel Bakımlar Özet Değerlendirme Soruları Sözlük Yararlanılan Kaynaklar Öneriler Anatomi ve fizyoloji kitabının deri ile ilgili olan bölümünü, derinin infeksiyonunu önlemek için nasıl bir bariyer oluşturduğunu öğreniniz. Mikrobiyoloji ders kitabını ve daha önce okuduğunuz hemşirelik teknikleri notlarını gözden geçiriniz. Kitabınızdaki vücut mekaniği ve günlük yaşam aktivitelerini bir kere daha gözden geçiriniz. Kendinizi tam hazır hissettiğiniz zaman konunun sonundaki soruları yardımsız cevaplandırınız. Bu sorular sizin konuyu ve işlemlerle ilgili prensipleri anlayıp anlamadığınızı ortaya koyacaktır. Soruları cevaplandıramazsanız, konuyu tekrar ediniz.

2 1. GİRİŞ Sağlığı koruma, devam ettirme bilimine hijyen denir. Kişisel hijyen; bireylerin sağlıklarını korudukları ve devam ettirdikleri bir bakım olarak tanımlanır. Kişisel hijyen bireye sadece iyi olma duygusunu kazandırmak için değil, aynı zamanda sağlığın devamı için de gereklidir. Sağlık bakım sürecinde kültür, sosyal yapı, aile ve kişilik etkilidir. Özellikle kültür ön plandadır. Kişisel hijyenin gelişmesinde, ailenin rolünün yanında, fiziksel şartlar da önemlidir. Örneğin banyo yapmayı ailedeki yıkanma alışkanlıkları kadar, sıcak suyun olması ve banyo yapacak birey sayısı da etkiler. Küvet banyosu bazıları için lüks olmasına karşın, bazıları için de yatmayı sağlamak amacıyla yapılan bir alışkanlıktır. Bazı kişiler, ayağının kokması ve koltuk altlarının terlemesi gibi, kişisel hijyenik ihtiyaçlarının farkına varmayabilirler. Bu durumda ne gibi önlem alınması gerektiği hakkında bilgileri olmayabilir ve hemşireden yardım isteyebilirler. Birey hastalandığı zaman genellikle hijyenik bakımı ikinci plana düşer. Hasta ve deprese olmuş bireyde görülen ilk belirtiler, öncelikle; traş olmada, saç bakımında veya makyaj yapmada isteksizliktir. Hastaneye yatan hasta, yatma ve hastalığın meydana getirdiği streslerden dolayı günlük temizlik alışkanlıklarında olan değişiklerden rahatsızlık duyabilir. Hemşire hastası için rahat bir fiziksel ve ruhsal ortam hazırlamak ve bireyin gereksinim ve alışkanlıklarına uygun hijyenik bakımı sağlamaktan zorumludur. Hastanın bakımında unutulmaması gereken nokta, kişinin bağımsızlığı ve kendi kendine bakabilme özelliğini maksimum düzeyde sürdürmektir. Günlük hijyenik bakım; hastayı cesaretlendirme, eğitme, destekleme ve gözleme yollarıyla yapılmalıdır. Bakım gizlilik içinde olmalı, gerekirse paravana veya perde çekilmelidir. Hasta mümkün olduğunca açılmamalı ve oda kapısı vurularak içeriye girilmelidir. Hastanın bireyselliği hiçbir zaman unutulmamalı, patalojik, fizyolojik ve emosyonel durumu göz önüne alınarak ya az, ya da tamamen hemşirenin yardımı ile hijyenik bakım verilebilir. Kalkmasına sınırlı şekilde izin verilen güçsüz bir hasta, kısa bir süre için ayağa kaldırıldığında, bu gücünü kendi hijyenik bakımı için harcaması doğru olmaz. Yine bazı kalp ve göz hastalarında, ameliyatlardan sonra belli bir süre, hastanın kişisel hijyeni hemşire tarafından üstlenilmelidir. Hemşire hastanın kişisel bakımının yanında, kendi hijyenik bakımına da dikkat etmeli, rahatsız edecek şekilde kokular sürülmemeli ve günlük bakımında deodorant kullanmalıdır

3 ? Kişisel hijyen alışkanlıklarını etkileyen faktörler nelerdir? Hastaya hijyenik bakım verilirken nelere dikkat edilmelidir? 2. DERİ VE GÖREVLERİ Vücudun en büyük ve en önemli organlarından biri olan deri üç büyük tabakadan oluşur: Epidermis : Derinin en üst tabakasıdır. Vücudun bölgelerine göre kalınlığı değişir. Avuç içi ve topukta en kalındır. Bu tabakada kan damarları yoktur. Dermis (Korium) : Epidermisin altındaki canlı tabakadır. Lenf, kan damarları ve sinir uçları ile örülüdür. Hipodermis (Subkütan yağ dokusu) : Dermisin altında bağ dokudan oluşmuştur. Destek görevi görür. Şekil 7.1: Derinin Kesiti Normal bir derinin ırklara göre değişen renkte olması, turgor ve tonüsünün iyi olması (deri iki parmakla büzülüp bırakıldığında, kolaylıkla eski haline gelir), siyanoze, sarı ve soluk olmaması gerekir

4 Derinin görevleri şunlardır: Koruma Duyu Vücut ısısını ayarlamak Salgılama yapmak D Vitamini üretmede yardım etmek Vücut artıklarını atmak Tırnaklar, kıllar, ter bezleri ve dişler deri sağlığıyla yakın ilişkileri nedeniyle göz önüne alınmalıdır. Bütünlüğü bozulan deri mikroorganizmaların giriş kapısıdır. Deri bütünlüğünün bozulmasının sebepleri şunlardır: Kötü beslenme Deri yüzeyindeki nem Aşırı kuru deri Dolaşım bozukluğu Duyu bozukluğu Kimyasal ve fiziksel maddeler Hareketsizlik 3. DERİ BAKIMI VE BANYOLAR Deri çok çabuk kirlenen organlarımızdandır. Metabolizma sonucu oluşan artık maddelerden (Sodyum, üre amonyum vb.), deri parçaları, ter ve kirden arındırmak için deri temizliği yapılır. Patojenler için kültür ortamı vazifesi gören bu birikimlerin kaldırılması infeksiyonu önler, derinin bütünlüğünü ve sağlığın devamını sağlar. Banyo yapılırken cilde yapılan friksiyon hem sistemik hem de lokal olarak dolaşımı ve sinirleri uyarır. Eklem fonksiyonlarını korur; gevşeme ve rahatlık sağlar. Dolaşımın artması böbrek fonksiyonlarını da artıracağından artık ürünlerin bu yolla atılması da sağlanmış olacaktır. Banyolar yatan hastada aktif ve pasif olarak egzersizi sağlar. Pozisyon değiştirme, adele hareketleri, solunum sayısı ve derinliğini de artırarak, akciğer komplikasyonlarını önlemeye yardımcı olur. Deri bakımı her hasta için gereklidir. Fakat: Geçici ve devamlı yatağa bağımlı olan, felçli, şuursuz ve alçılı hastaların, İnkontinansı olan, kötü beslenmiş ve periferal dolaşımı bozulmuş hastaların, deri bakımına özel olarak önem verilmelidir. Deri bakımı için, hemşireye rehber olacak ilkeler şunlardır: Yapılacak işlem hastaya anlatılarak birlikte planlanır ve katılımı sağlanır. Hastanın güvenliğini sağlayarak, işlem süresince hastanın aktiviteleri gözlenir. Yatak yaralarının gelişebileceği bölgeler, daha dikkatli kontrol edilir

5 Periferal dolaşım bozukluğu olan hastanın uç kısımları, özellikle kontrol edilir. Özgüveni koruma ve arttırma. Hasta pozisyonunu muntazam değiştirmek, deride aşırı basıncı azaltır. Vücudun uç kısımları ve kemik çıkıntıları desteklenir (bkz. Ünite VI, vücut mekaniği). Hastada inkontinans durumu var ise su ve sabunla o bölgeler temizlenir. Derideki çizik, kızarıklık, turgor ve tonüsü kontrol edilir. Yatak takımlarının kuru ve buruşuksuz olmasına, hastanın yataktan kaymamasına özen gösterilir. Hastanın derisine belirlenen teknik ile masaj yapılır (bkz. Sayfa 102). Çevre ısısı hastanın fiziksel durumuna ve alışkanlıklarına göre ayarlanmalıdır. Kapı pencere kapalı olmalı, hava akımı olmamalıdır. Kullanılacak sabun ve diğer tuvalet malzemeleri, kişinin alışkanlıklarına göre farklılık gösterir. Yaşlıların derileri kuru ve ince olduğundan ve fiziksel aktiviteleri azaldığından, daha seyrek banyo yapmaları gerekir. Banyolar amaçlarına göre, üçe ayrılır: Temizlik amacı ile yapılan banyolar. Tedavi amacı ile yapılan banyolar. İlaçlı banyolar Temizlik Banyoları Yatak, küvet, duş ve lokal banyo olarak yapılır. Hepsinde amaç, deriyi temizlemek ve artıkları atmak, dolaşımı uyarmak ve hastayı rahatlandırmaktır Tedavi edici banyolar İstenilen fiziksel etkileri meydana getirmek için verilir. Hastalar bu işlem esnasında hemşirenin, devamlı gözetiminde olmalıdır. Su sıcaklığı 32 C - 38 C olan ılık banyolar ve 39 C - 40 C olan sıcak banyolar, kas gerginliğini azaltarak; ağrı, yorgunluk ve rahatsızlığı giderir. Su sıcaklığı 2 C, -10 C olan soğuk banyolar ise vücut ısısını düşürmek amacı ile yapılır

6 3.3. İlaçlı Banyolar Derideki iritasyonu azaltmak ve rahatlığı sağlamak için verilir. Üç tür ilaçlı banyo vardır: Sodyum bikarbonatlı banyolar : Kasılmaları iyileştirmek veya yatıştırıcı etkisi için yapılır. %5 oranında kullanılır. Tuzlu banyolar : %2 oranında, derideki sinirleri uyarmak için yapılır.? Nişastalı, yulaf ezmeli ve kepekli banyolar : Deri iritasyonunu azaltmak amacı ile kullanılır. Amaçlarına göre banyolar kaça ayrılır? Deri bakımında hemşireye rehber olacak prensipler nelerdir? Yatak Banyosu Uygulama Yöntemi Temizlik ve tedavi edici amaçlarla yapılmaktadır. Tedavi için yapılanlarda, hekimin tavsiye ettiği ilaçlar kullanılır. Temizlik amacıyla yapılan yatak banyosu, hastanın yatakta kaldığı sürede, kişisel hijyenini sürdürmek için yapılır. Yatak banyosunun gerekli olduğu durumlar şunlardır: Şuursuz hastalarda, Yaralanmalarda, Büyük ameliyatlardan sonra hastanın Akut hastalıkları takiben yatağa bağımlı olduğu durumlarda, Örn. Miyokart infarktüs geçiren hastalarda. Yatak banyosunun iki uygulama şekli olmasına karşın, ilkeler değişmez. Kullanılan Araç ve Gereçler Büyük bir tepsi içinde: Büyük küvet içinde 40 C su Tarak, el fırçası, makas, Kapalı kap içinde ısısı daha yüksek su, Tentürdiot, alkol %96 Sabunluk içinde sabun, Kova, toz bezi, İki adet sabunlama bezi Yatak takımları, Hastanın havlusu, Banyo havlusu, Hastanın iç çamaşırı, Sürgü, ördek ve örtüsü Deri bakımı malzemeleri

7 Yöntem 1 : Yatak banyosunda uygulanan birinci yöntemde uygulanan işlemler sırasıyla şunlardır: Banyo için gerekli malzemeler hazırlanmadan önce ve hazırlandıktan sonra eller yıkanır. Malzeme tepsi ile getirilir ve etajere yerleştirilir. Hastanın mahremiyet hissine saygı gösterilir. Açık pencere, kapı vs. kapatılır. Oda ısısı 25 C ayarlanır. Banyo esnasında hava ceryanı olmamasına dikkat edilir. Hava akımı hastanın hızla soğumasına ve terin buharlaşmasına sebep olur. Bu, özellikle yaşlı hastalarda ve anestezi alanlarda daha ciddi durumlar ortaya çıkarır. Bu yöntemde sırasıyla şu işlemler yapılır: Hastaya, yapılacak uygulama açıklanır, işbirliği sağlanır. Hemşire, hem kendi ve hem de hastanın vücut mekaniğine dikkat eder. Sürgü verilir (Dolaşım hızlanması nedeni ile uygulama sırasında idrar oluşur). Hasta tamamen soyularak, banyo battaniyesi örtülür. Yatak takımları gevşetilir, yalnız-ca hastanın üstünde üst çarşaf kalır. Diş fırçalama ve ağız bakımı yapılır. Başının altında tek yastık bırakılarak hasta yatağın yakın tarafına alınarak rahatlandırılır. Gerekirse yatak başı yükseltilir. Sabah tuvaletinde olduğu gibi yüz silinir (bkz.sayfa 99). Küçük dairesel hareketlerle aksilladan başlanarak önce uzak taraf, sonra yakın taraf kol ve eller silinir. Hasta kullanıyorsa deodorant, pudra vb. sürülür. Uzak taraf kol aksilladan (koltuk altından) başlanarak küçük dairesel hareketlerle, eller silinir. Gerekirse tırnaklar kesilir. Havlu, zayıf hastada uzunlamasına, gögüs ve karnını örtecek şekilde, şişman hastada ise genişlemesine göğüsü örtecek şekilde yerleştirilir. Sabunlama bezi ile havlunun altından, yine uzaktan yakına ve yukarıdan aşağıya doğru temizlenir, kurulanır. Şişman ve kadın hastalarda göğüs altlarına ve aralarına özellikle dikkat edilir. Hastanın sırtı çevrilerek, enseden ilyelere kadar olan bölge üstüne havlu örtülerek, havlu altından silinip kurulanır. Masaj yapılır. Hasta tekrar sırtüstü çevrilir. Genital organlarını temizlemek üzere sabunlama bezi

8 hastaya verilerek, sabunlanması ve temizlenmesi sağlanır veya bu işlem hemşire tarafından yapılır. Küvetteki su dökülerek temiz su konulur ve sabunlama bezi değiştirilir. Uzak taraf bacak altına havlu yerleştirilir, venöz dolaşıma dikkat edilerek silinir, kurulanır. Aynı işlem yakın tarafa da uygulanır. Ayaklar ayak banyosunda olduğu gibi temizlenir. Hastanın temiz iç çamaşırları giydirilir. Yatak takımları değiştirilir. Hastanın saçları sabah tuvaletinde olduğu gibi taranır. Hasta rahatlandırılır, perde paravanası açılır. Üşümemesi için bir müddet yataktan çıkmaması hastaya önerilir. Bir isteği olup olmadığı sorularak, malzemeler toplanır ve bir defada götürülür. Malzemeler yıkanıp kurulanıp kaldırılır. Eksilenler tamamlanır. Yapılan uygulamanın saati ve gözlemler kayıt edilir. Yöntem 2: Yüz ve göğüs temizliği birinci uygulamada olduğu gibidir. Hasta sırt üstü yatmaya devam eder, arkasına çevrilmeden önce uzak taraf bacak, daha sonra yakın bacak temizlenir, banyo havlusu ile kurulanır. Hastanın vücudunun ön yüzü temizlendikten sonra, küvetteki su ve sabunlama bezi değiştirilir. Hasta çevrilerek sırtı silinir ve masaj yapılır. Hasta döndürülerek bez sabunlanır ve genital bölgesini temizlemek üzere hastaya verilir. Hemşire bu arada malzemelerini toplar. Hasta ile ilgilenmemelidir. (Kendisi yapabilen hastada) Aynı bölge kurulanır. Malzeme temizliği ve kayıt ilk yöntemde olduğu gibidir.? Yatak banyosunda yapılacak işlemleri sırasıyla anlatınız Küvet Banyosu Yardımsız veya az yardım ile banyoya girip çıkabilecek hastalara yaptırılır. Çoklukla cerrahi müdahelenin özelliğine göre hastanın bir süre küvet banyosu yapmaması gerekir. İlaçlı küvet banyoları bazı infekte yaraların tedavisi ve bazı deri hastalıklarında gerekebilir. Banyonun ısısı yetişkinde 38 C - 41 C, çocukta ise 32 C - 38 C olmak üzere su termometresi ile ayarlanabilir. Hastanın kullanacağı banyo malzemeleri (sabun, sabunlama bezi, havlu

9 vb.) ve temiz çamaşırları hazırlanmalıdır. Hastaya yardımcı tutunma araçları varsa, nasıl kullanılacağı anlatılmalıdır. Hastaya hemşireyi uyarabileceği zil gösterilmelidir. Gerekirse hastaya yardım edilmelidir. Üriner katateri olan hastalarda katater torbaya bağlı olmalıdır (Asendan infeksiyonu önlemek için). Trakeal stoması olan hastalarda, stomanın içinden suyun girmemesi için dikkat edilmelidir. Stoma hiç bir zaman su yüzeyinin altında kalmamalıdır. Bazı hastalar, küvetin yanında bir iskemlede oturarak, önce ayaklarını sonra da (tutunarak) vücutlarını sokarak daha kolay girebilirler Duş Uzun süre yatan ve yatak banyosu alan hastalar, duş banyosundan sonra kendilerini daha temiz ve rahat hissederler. Dengesi ve gücü yerinde olan hastanın evde olduğu gibi yalnız başına duş yapmasına izin verilebilir. Hemşire, banyonun temiz olmasından, gereken araçların ve temiz çamaşırların hazırlanmasından sorumludur. Suyun ısısının nasıl ayarlanacağı, tutunma araçlarının ve zilin nasıl kullanılacağı hastaya açıklanmalıdır. Duşta, hastanın gerektiğinde oturabileceği bir taburenin bulunması yararlıdır. Hastaya kapıyı kilitlememesi söylenir. Ancak, hastaya, rahatsız edilmemesi için kapıya "meşgul" levhasının konulacağı söylenmelidir. Bazı gelişmiş kurumlarda, hastanın duşta yıkanmasını sağlayan yardımcı araçlar kullanılmaktadır. Telefon tipli duşlar daha kullanışlıdır. Hastanın duşta yardıma gereksinimi varsa, hemşire ona yardım edebilir. Erkek hastanın genital bölgesi bir örtü ile örtülü tutulabilir. Hastanın sudan korunması gereken bölgesi varsa, kısa süre için plastik bir örtü ile kapatılabilir. Ancak uzun süre kapalı tutulursa, bölgenin nemlenmeye başlayacağı ve mikroorganizmaların artacağı unutulmamalıdır. Hastada trakeal stoma varsa, suyun girmemesi için gerekli önlemler alınmalıdır.? Yatak banyosu hangi durumlarda verilir? 4. GÜNLÜK HİJYENİK BAKIM Bireyler hasta olsun veya olmasın görünümleri ile ilgilenirler. Hastaların çoğu hekimleri ve ziyaretçileri gelmeden önce, iyi bir görünüm kazanmak isterler. Yeterli yetişmiş elemanı olan hastanelerde yeni bir güne başlandığında, hangi hastaya öncelikle bakım verilmesi

10 gerektiği, hangi hastanın daha fazla uyumayı tercih ettiği ve her bir hastanın gereksinimleri gözden geçirilir. Bu analizin sağlıklı olması hemşirenin gözlem yeteneğine bağlıdır Sabah Tuvaleti Sabah bakımı genellikle hayati belirtilerin alınması, sabah tuvaletinin verilmesi, yatağının değiştirilmesi ve kahvaltının verilmesini içerir. Bir çok vakada banyonun verilip, yatağın yapılması kahvaltıdan sonraya bırakılmaktadır. Eğer bu yöntem uygulanıyorsa, hasta kahvaltıdan önce dişlerini fırçalamalı, elini yüzünü yıkamalı ve saçlarını taramalıdır. Kalkabilen hasta bu ihtiyaçlarını kendisi giderebilir. Hastanın durumuna bağlı olarak hemşirenin hastaya yardım etmesi gerekir. Ağır ve güçsüz hastalara hemşirenin bakım vermesi şarttır, bunun yanında az bir yardımla da ihtiyaçlarını giderebilir. İyi bir uygulamada hastanın fazla yorulmadan fakat yeteneği kadar işleme katılması gerekir.? Sabah tuvaleti hangi durumlarda yapılır? Sabah tuvaletinin amacı; hastanın günlük kişisel hijyenini sağlamak, temizliğini sağlıyarak kişisel görünümüne önem vermek, kendine güvenini arttırmak ve rahatlatmaktır. Şekil 7.2: Kese Yapımı

11 Kullanı lan Araç ve Gereçler Banyo havlusu, ilave su ve kovanın haricinde tüm malzemeler yatak banyosunda olduğu gibidir (bkz. Sayfa 96). Derece kağıdı, derece ve kalem (sabah derecesi alınmamışsa). Ağız bakımı araç/gereçleri. Yöntem Sabah tuvaletinde sırasıyla şu işlemler yapılır: Uygulama yatak banyosunda olduğu gibidir (bkz. Sayfa 96). Diş fırçalama ve ağız bakımı verilir (bkz. Sayfa 96). Sabunlama bezi ıslatılıp iyice sıkıldıktan sonra, resimde görüldüğü gibi ele sarılır (Şekil 7.2). Kesenin ucu ile uzak taraf göz kapağı içten dışa doğru, sonra yakın taraf göz kapağı kesenin diğer ucu ile aynı yöntem ile silinir. Kese sabunlanmadan önce hastaya yüzüne sabun kullanıp kullanmadığı sorulur. Sabun, suyun yüzey gerilimini azaltarak daha etkili temizliğe sebep olur. Alerjisi olan hastalarda kullanılmamalıdır. Sabunlanan bez ile alın, daha sonra burun üstü ve kenarları, yanaklar ve çene silinir, durulanır, tampone edilerek kurulanır. Bez yıkanır, ele sarılır, uzak taraf boyun ve kulaktan başlayarak yakın tarafa doğru silinir. Bez bırakılarak uzak tarafın kolu sıvanır, altına havlu konularak kol dairesel ve yumuşak hareketlerle silinip, kurulanır. Aynı yöntemle yakın kol silinir. Hasta isterse küvet yakın tarafa havlunun üstüne konularak hastanın ellerini yıkaması sağlanır. Kollar silinirken eller de silinebilir. Tırnaklar uzun ise kese kağıdının içine kesilip konulur. Bu esnada tırnak eti kesilmişse tentürdiot ve alkollü aplikatör ile atuşman yapılır. Gerekirse eller fırçalanır. Havlu hasta yatıyorsa yastığın üstüne, oturuyorsa omuzlarına konularak saçı ikiye ayrılır ve taranır. Ensede basınç yapacak şekilde toplanmamalıdır. Malzemeler götürülerek yatak takımları getirilir ve hastanın yatağı yapılır. Yapılan işlem kaydedilir. Hasta kendi işini kendi yapıyorsa: Gerekli araçlar getirilir, küvet yetişebileceği uzaklığa yemek masasına konulur. Hasta dişlerini fırçalar, ellerini ve yüzünü yıkar ve siler. Hastaya rahat bir pozisyon verdikten sonra kahvaltı etmesi sağlanır

12 Malzeme temizliği diğer uygulamalarda olduğu gibidir Akşam Tuvaleti Günlük hijyenik bakımlardandır. Amaç: Sabahtan akşama kadar yatak içinde yatan, değişik uygulamalar yapılan ve gün boyu fizyolojik artıklarla rahatsız olan hastayı temiz ve güvenli bir ortamda rahat ve sakin bir uykuya hazırlamaktır. Kullanı lan Araç ve Gereçler Sabah tuvaletinde olduğu gibidir. İlave olarak yedek battaniye verilir. Yöntem Akşam tuvaletinde sırasıyla şu işlemler yapılır: İşlem sabah tuvaletinde olduğu gibidir. Silme işlemi bittikten sonra sırta masaj yapılır. Pansuman ya da sargı varsa kontrol edilip sağlamlaştırılır. Yatak takımları düzeltilip sıkıştırılır, gerekirse değiştirilir. Yatağın ayak ucuna battaniye yerleştirilir. Yaşlı, şuursuz ve çocuk hastalarda karyolanın kenarlıkları kaldırılır hasta emniyete alınır. Zil ve ışık hastanın ulaşabileceği bir yere yerleştirilir. Malzeme temizliği ve kayıt diğer uygulamalarda olduğu gibidir.? Akşam tuvaletinin amacı ve gerekli malzemeleri nelerdir? 4.3. Masaj Ellerle vücuda basınç ve friksiyon uygulamaya masaj denir. Hafif basınç ile yapılan masajlar yatıştırıcı, daha fazla basınç ile yapılan masajlar ise uyarıcı etki oluştururlar. Masajın mekanik etkisi bölgedeki kan ve lenf miktarını artırmaktır. Masaj uygulanan bölgede va

13 zodilatasyon oluşur ve bu kızarıklık ile kendini gösterir. Kapiller dilatasyon kan ile dokular arasın-daki sıvı değişimini hızlandırır. Bazı koşullarda hekim masajın hangi etkisini istediğini belirtir. Bazı kuruluşlarda bu alanda eğitim görmüş kişiler bu görevi üstlenirler. Birçok durumda buna imkan yoktur. Bu nedenle gerek hekim gerekse hemşire masajın etkisini ve başlıca masaj manevralarını bilmelidir. Uzun vadeli bakımlarda hasta ailesine evde uygulayabilecekleri basit manevralar öğretilmelidir. Deri lezyonu, infeksiyonu, habis tümör ve kırık olan bölgenin üzerine masaj yapılmamalıdır. Ağrılı ekstremitelerde kan pıhtısı olasılığına karşı masaj yapmak tehlikeli olabilir. Zira masaj ile yerinden kopan pıhtı dolaşım ile hayati bir organı tıkayabilir. Akut miyokart enfarktüsü geçiren hastada dolaşıma, dolayısıyla kalbe fazla yüklenmemek için masaj yapılmamalıdır. Masaj yapmada ilkeler: Masaj yapılacak bölge gevşemiş, desteklenmiş ve rahat olmalıdır. Oda ısısı hastayı üşütmeyecek şekilde olmalıdır. Hemşire yüzü masaj yapılacak bölgeye dönük ve rahat bir pozisyonda durur, ellere hastanın cildinin durumuna ve eldeki olanaklara göre pudra, kakao yağı, lanolinli vücut losyonu vb. gibi dökülür. İstenilen masaja, orta güç ve ritimle başlanır, sonra ritim ve güç artırılır. Daha sonra ise ritim ve güç yeniden azaltılır. Bir bölge üzerine aynı hareketi üç defadan fazla uygulamayıp, diğer bölgeye geçmelidir. Hastanın işlemi nasıl tolere ettiği gözlenmelidir. İşlem sırasında konuşmamak, gevşemeyi sürdürmek yönünden uygundur. Sıklıkla kullanılan masaj manevraları şunlardır: Efloraj: Vücudun geniş alanlarına avuç içi ile, venöz dolaşımın kalbe dönüş yönüne doğru yapılan yumuşak, sıvazlama şeklindeki hareketlerdir. Hafif masajlara genellikle efrolajla başlanıp, efrolajla bitirilir. Bu manevra el, ayak gibi bölgelere aşağıdan yukarıya doğru yavaş, ritmik, uzun: geriye ise, yavaş yavaş ve hafif hareketler yapılarak uygulanır. Avuç içinin hasta derisi ile sıkıca teması gerekir. Masajın hangi güçle yapılacağı, istenen etki kas durumuna göre değişir. Sırta uygulandığında iki el birden kullanılmalıdır. Ekstremitelerde ise bir elle masaj yaparken, diğer elle eklemin altından tutmak gerekir. Petrisaj: Kası yoğurma şeklinde yapılan harekettir. Hareket, kasın doğrultusunda, ritmik, kısa, sıkıştırıcı, bükücü ve basınç yapıcı işlemler dizisidir. Bütün el deri ile temas etmekle birlikte, güç baş ve distal parmaklardadır. Sırta uygulandığında her iki el birlikte kul

14 lanılır. Ekstremitelerde ise, bir elle uygulama yapılırken, diğer elle destek olunur. Amaca ve hastanın reaksiyonuna göre basınç ayarlanır. Genellikle geniş kaslara uygulanır. Friksiyon: Omurlarda ve omuz başlarında olduğu gibi, kemik çıkıntılarının etrafına, ilk iki parmakla yapılan manevradır. Çoklukla kemik çıkıntısının etrafına uygulanır. Tapotman: Avuç içini kubbeleştirip hafifçe vurmayla uygulanan bir harekettir. Titreşim yolu ile derine etki eder. Zayıf hastalarda tercih edilmez. Sıklıkla uygulanan bir hareket değildir.? Masajın hasta üzerindeki etkileri nedir? Şekil 7.3 : Sırt Masajı 4.4. Dekubitüs Ülser (Yatak yarası - basınç yarası) Basınç yaraları yüzeysel ve derin olarak, doku bütünlüğünün bozulduğu yumuşak doku nekrozudur. Devamlı basınç sonucunda dokuda iskemi nekroz meydana gelir. Histolojik olarak sınıflandırıldığında: Birinci derece dekubitüs ülser: Akut inflamatuvar tepki tüm yumuşak doku tabanına yayılmış nemli, yüzeysel, düzensiz bir eritem şeklinde olmasıdır. Oluşum reversibl

15 dir. Klinik olarak ağrılı düzensiz kemik çıkıntıları üzerindeki sıcaklığın yanı sıra dokuda ödem vardır. İ kinci derece dekubitüs ülser: Histolojik olarak dermis altında, subkütan yağ dokusu içine ilerleyen akut ve kronik inflamatuar süreç karışımı bir durumdur. Klinik olarak bölgede sertleşme, renk değişikliği ve ülserasyon vardır. Üçüncü derece dekubitüs ülser: Histolojik olarak derinin kas dokusuna kadar uzanan, aşırı bir yumuşak doku nekrozu vardır. Dermis ve subkütan yağ dokusunda ileri derecede retraksiyon, inflamasyon ve sertleşme görülmektedir. Klinik olarak subkütan yağ dokusunda akıntılı, pis kokulu, infekte olmuş nekrozlu bir ülserasyon mevcuttur. Ülser kenarlarında koyu ve açık pigmentasyon alanları görülür. Dördüncü derece dekubitüs ülser: Histolojik olarak aşırı bir yumuşak doku nekrozu ve osteomiyolit vardır. Klinik olarak akıntı ve nekroz miktarı çok fazla olmasına karşın üçüncü dereceye benzer. Ülserin tabanı kemik dokusudur. Bası nç yaraları süreci: Basınç Doku anoksisi ve iskemi Doku hücrelerinde Nekroz Yumuşama ve ülserasyon İnfeksiyon Sepsis Derin dokulara yayılma? Basınç yarası oluşabileceğini gösteren bölgesel belirtiler nelerdir? Dekubitüs ülserin nedenleri: Basınç genellikle vücudun kemik çıkıntılarının olduğu bölgelerdeki deri ve subkütan doku üzerinde görülür. Hazırlayıcı Etkenler: Kötü beslenme Anemi Hipoproteinemi Vitamin eksikliği Kas atrofisi Duyu kaybı Ödem Sürtünme ve nem Hasta yatağının başının 30 o 'den fazla yükseltilmiş olmasına bağlı olarak, hastanın aşağıya doğru ve belli alanların daha fazla basınç altında kalması

16 Basınç Bölgeleri Basınç noktaları hastanın yatış pozisyonuna göre değişmektedir. Supine pozisyonunda basınç noktaları oksipital bölge, skapula, dirsekler, sakrum, topuklar ve yatak takımlarının basıncı, sonucu ayak baş parmaklarıdır. Lateral pozisyonda ise, kulaklar, omuz başları, dirsekler, kostaların yan kısımları, trokanterler, dizin, ayağın ve topuğun yan kısımlarıdır. Prone pozisyonda ise, yanak ve çene, omuz başları, kadında göğüsler, erkekte genital organlar, dizler ve ayak baş parmağıdır. Şekil 7.4 : Yatış Pozisyonuna Göre Basınç Noktaları

17 Dekubitüs Ülserde Koruyucu Önlemler Basınç yaralarının önlenmesi hemşirenin sorumluluğundadır. Önemli olan doku hasarı oluşmadan koruyucu önlemleri almaktır. Bu amaçla hastanın fiziksel ve mental durumu, faaliyetleri ve inkontinansı olup olmadığı gözönüne alınır. Koruyucu önlemler şu şekilde sıralanabilir: Düzenli olarak pozisyon değiştirmek (2 veya 4 saatlik aralarla). Her pozisyon değişiminde, basınç bölgelerini gözlemek. Deriyi temiz ve kuru tutmak (sabun ve su ile yıkayarak kurulamak). Derinin zedelenmesinden ve sürtünmesinden kaçınmak. Sentetik çarşaf ve çamaşır kullanmamak, takımların gergin olmasını sağlamak, ıslandığında ve nemlendiğinde değiştirmek. İnkontinanslı hastalarda deriye koruyucu kremler uygulamak. Hastanın beslenme durumunu düzenlemek, Hastanın ayaklarına destek koyarak, ayak ucuna kaymayı önlemek ve yatağın ayak ucunu hafifçe yükseltmek. Hastaya yatak içinde gerekli olan hareketleri yaptırmak. Topuk ve dirsekler için özel koruyucu yastıklar kullanmak. Hastalık, hastanın hareket yeteneğini kısıtlıyorsa aşağıdaki yardımcı araçlar kullanılabilir. Havalı ve sulu yataklar Koyun postu Lateks köpük yataklar Küçük yastıklar Lastik simitler kullanmamak, çıkıntılı ve basınç bölgelerine masaj yapmak. Yatağın başucunu 30 o den fazla yükseltmemek, koltukta uzun süre oturan hastaları gözlemek. Hemoglobin, kan şekeri ve hematokrit seviyelerini sık sık ölçmek.? Yatı ş pozisyonuna göre hangi bölgelerde bası nç daha fazladı r? Bası nç yarası oluş umu açı sı ndan hasta nası l değerlendirilir?

18 Basınç Yaralarının Tedavisi Koruyucu önlemleri en etkin şekilde sürdürmek, dolaşım ve hücre fonksiyonlarını devam ettirmek ve alt tabakalarda nekrozu önlemektir. Tedavi metotları beş başlık altında incelenir: Beslenme ile ilgili tedavi: Yüksek kalorili ve proteinli diyet verilmesi, Vitamin ve elektrolit içeren solüsyonların I V. olarak verilmesi, Mekanik metotlar; Poliüretan köpükler Jel pedler Koyun postu Poliüretan pansumanlar(opsite) Basınç değiştiren yataklar İçi sıvı dolu pedler Fiziksel metotlar: Bölge etrafına masaj Her 2-4 saatte bir Basınç bölgelerine hastayı döndürme ısı lambası uygulama Basınç bölgesine ült- Basınç bölgesine raviyole ışını uygulanması Ultrasonik tedavi Kimyasal metotlar: Bölgesel enzim uygulama (tripsin İkinci bir infeksiyona karşı fibrinoloin kollojen, insulin vs.) antibiyotik, çinkolu kremler Okside edici ajanlar (H 2 O 2 ) Antiseptikler Cerrahi metotlar: Ölü dokuları eksize etme ve drenaj Primer kapatma Greft uygulama Ampütasyon? Bası nç yarası tedavisinin amacı nedir?

19 5. DİĞER KİŞİSEL BAKIMLAR Günlük banyolara ilaveten kişisel hijyeniyle ilgili olan işlemler hastanın günlük bakımı için gereklidir. Bunlar: Ağız ve özel ağız bakımı Ayak bakımı Saç bakımı olarak sınıflandırılablir Ağız Bakımı Diş ve dişetlerinin temizlenmesi, canlılık kazanması, ağızın bol su ile çalkalanması, dişetlerinin (gingiva) uyarılması ağız bakımı ile sağlanır. Ağız bakımı hem ruhsal, hem de fiziksel açıdan önemlidir. Ağız bakımına dikkat edilmediğinde ağız kokusu, dişeti rahatsızlıkları, çiğneme güçlüğü neticede hazımsızlık görülür. Ağız bakımında amaç ağızın tüm organizmalardan temizlenmesi değil, daha çok birikmiş yiyecek artıklarından temizlenmesidir. Şekil 7.5: Diş Fırçalama Yöntemi Günde en az iki kere, tercihan yemekten sonra ve akşam yatmadan önce dişleri uygun yöntemle fırçalamalı ve bol su ile çalkalamalıdır (resimde görüldüğü gibi). Dişlerin arasındaki artıkları ve plakları temizlemek için diş ipekleri kullanılır (resimde görüldüğü gibi). Diş eti dokusu çok duyarlıdır. Kanamaya neden olmamak için zorlamamalıdır

20 Şekil 7.6: Diş İpliği Kullanımı Özel Ağı z Bakı mı Herhangi bir nedenle ağızdan beslenemeyen (sindirim yolu/üst ve alt ağız ve karın ameliyatlarından sonra solunm güçlüklerinde), oksijen tedavisinin ağız mukozasını kuruttuğu durumlarda, radyoterapi ve sitostatik tedavisi gören hastalarda yapılır. Ayrıca, dehidratasyonlu, kusma ve bulantılı, ve diabetli hastalarda da özel ağız bakımı uygulanır. Ağı z bakı mı nda hemş ireye rehber olacak ilkeler: Ağız mukozasının daima nemli ve temiz olmasını sağlamak, bunun için hastaya sıvı vermek, su içinde mentol, tymol, limon suyu gibi nemlendirici solüsyonlarla ağızı çalkalamak. Hastaya temizlik ve rahatlık duygusu vermek, canlılık kazandırmak. Rahatsız edici kokuyu gidermek. Ağız mukozasında yangı ve infeksiyona neden olan etken bilinerek uygun solüsyonlar kullanılmalıdır. Ağız mukozasında genellikle bakteri ve mantar grupları infeksiyona neden olur. Bakteri grubuna etki eden solüsyonlardan bazıları Mantar grubuna etki eden solüsyonlardan bazıları Serum fizyolojik NaCl % 9 Sodyum bikarbonat %