İÇİNDEKİLER Cumhuriyet Döneminde Kışladan İlk Çıkış - 27 Mayıs ın Anatomisi Nuri Gürgür... 3 Toplumsal Anomi Hikmet Yıldırım Celkan...

Transkript

1

2 İÇİNDEKİLER Cumhuriyet Döneminde Kışladan İlk Çıkış - 27 Mayıs ın Anatomisi Nuri Gürgür... 3 Toplumsal Anomi Hikmet Yıldırım Celkan...13 TÜRK YURDU Türk Ocakları Genel Merkezi Aylık Yayın Organıdır. Yerel Süreli Yayın Basıldığı Tarih: ISSN Devre, cilt 31 (63) Sayı: 285 (646) 100. Yıl SAHİBİ Galip TAMUR (Türk Ocakları Basın, Yayın ve Eğt. Hiz. İşl. Adına) GENEL YAYIN MÜDÜRÜ Prof. Dr. M. Çağatay ÖZDEMİR SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ Prof. Dr. Necmeddin SEFERCİOĞLU Doç. Dr. Bahri ATA Yrd. Doç. Dr. İbrahim ATABEY Dr. Fahri ATASOY Doç. Dr. Levent BAYRAKTAR Ömer BEKEÇ Prof. Dr. Ali BİRİNCİ Galip ERDEM YAYIN KURULU Yücel HACALOĞLU Doç. Dr. Yunus KOÇ Ömer ÖZCAN Yrd. Doç. Dr. Serdar SAĞLAM Yrd. Doç. Dr. Yavuz KARTALLIOĞLU Prof. Dr. Özcan YENİÇERİ AKADEMİK DANIŞMA VE HAKEM KURULU Prof. Dr. Ülker AKKUTAY (Gazi Ü.) Prof. Dr. Şerif AKTAŞ (Gazi Ü.) Prof. Dr. Mustafa ERKAL (İstanbul Ü.) Prof. Dr. Feyzullah EROĞLU (Pamukkale Ü.) Prof. Dr. Ali GÜLER (İzzet Baysal Ü.) Prof. Dr. Ali Osman GÜNDOĞAN (Muğla Ü.) Prof. Dr. Leyla KARAHAN (Gazi Ü.) Prof. Dr. Bayram KODAMAN (S. D. Ü.) Prof. Dr. Hasan ONAT (Ankara Ü.) Prof. Dr. Nâzım H. POLAT (Gazi Ü.) Prof. Dr. Mehmet ŞAHİNGÖZ (Gazi Ü.) Prof. Dr. İsmail YAKIT (Akdeniz Ü.) Prof. Dr. Bahaeddin YEDİYILDIZ (Hacettepe Ü.) Prof. Dr. Dursun YILDIRIM (Hacettepe Ü.) GENEL MERKEZ Türk Ocağı Caddesi Prof. Dr. Osman Turan Sokağı Nu: 1 Balgat / ANKARA Tel: 90(312) İDARE YERİ Sezenler Caddesi 4/12 Sıhhiye / ANKARA Tel-Belgegeçer: 90(312) YAZIŞMA ADRESİ P.K. 429 Yenişehir / ANKARA Elmek: turkyurdu@turkyurdu.com.tr Türk Yurdu Web Sitesi: BÜRO: Yaşar GİRGİN ABONELİK ve ABONELİK ÜCRETİ Abonelik ücreti, Türk Ocakları Basın, Yayın ve Eğitim Hizmetleri İşletmesi Türk Yurdu numaralı posta çeki hesabına, yurt içi ve yurt dışı havaleler için de T.C. Ziraat Bankası Necatibey-ANKARA şubesi TR numaralı banka hesabına yatırılarak, P.K. 429 Yenişehir-ANKARA adresine yahut elmek veya telefonla bilgi verilir. YURT İÇİ: Yıllık Ferdi Abone 80 TL. / Yıllık Kurum ve Kuruluş Aboneliği 150 TL. YURT DIŞI: Avrupa ülkeleri için yıllık 75 Euro / Diğer ülkeler için yıllık 100 Dolar Yayımlanan yazıların muhtevasına ait sorumluluk yazarlarına aittir. Yayımlanacak yazılar üzerinde yazardan müsaade alınarak gerekli düzeltmeler yapılabilir. Gönderilen yazılar yayımlansın yayımlanmasın iade edilmez. TÜRK OCAKLARI MERKEZ YÖNETİM KURULU Genel Başkan: Nuri GÜRGÜR Genel Başkan Yrd.: Prof. Dr. Orhan ARSLAN Genel Sekreter: Prof. Dr. Orhan KAVUNCU Genel Muhasip: Galip TAMUR Genel Sekreter Yrd.: Osman OKTAY Genel Sekreter Yrd.: Yrd. Doç. Dr. Bülent AKSOY DENETLEME KURULU Başkan: Prof. Dr. Rasih DEMİRCİ Raportör: Yrd. Doç. Dr. İbrahim ATABEY Üye: Zafer SADIKOĞLU Üye: Prof. Dr. Özcan YENİÇERİ Üye: Prof. Dr. M. Çağatay ÖZDEMİR Üye: Efendi BARUTÇU Üye: Kerim ÜNAL Üye: Dr. Fahri ATASOY TASARIM: DİZGİ: REPROTON LTD. ŞTİ. (0312) BASKI: EVREN YAY. A.Ş. Tel: (0312) Ankara Konya Devlet Yolu 29. km. Oğulbey/ANKARA Allah tan Ferrari İstemek ya da Türkiye de Ana Akım İslami Gruplar ve Modernite Mehmet Zeki İşcan...19 Türk Milliyetçiliği, Türkçe ve Ziya Gökalp Mustafa Argunşah...31 Osmanlıca / Osmanlı Türkçesi Terimi Üzerine İsmail Parlatır...37 Gelenek, Din ve Tarihçilik M. Hanefi Palabıyık...42 Türkçülüğe Karşı Haçlı Seferi: 3 Mayıs 1944 Ömer Özcan...47 Türklük / Yusuf Akçura Yılmaz Özkaya...56 Osmanlı Sultanlarının Kullandıkları Unvan ve Lakapların Türk Devlet ve Toplum Anlayışıyla Münasebeti Mustafa Keskin...63 Türk Ocaklarının 1931 Yılında Feshi, Emlak, Alacak ve Borçlarının Tasfiyesi -Isparta İli Örneği İbrahim Karaer...69 Rum Tarihçi Prof. Kostas P. Kyrıss in Osmanlı Dönemi Kıbrıs Tarihiyle İlgili Görüşleri Üzerine Eleştiriler M. Akif Erdoğru...75 Polonya Cumhuriyeti Arşivlerinde Mehmet Emin Resulzade ve Azerbaycanlılar ile İlgili Bilgiler Nesiman Yakublu...79 Bulgaristan a Okka ile Satılan Arşiv Belgeleri İsmet Binark...81 Temeli Kültür Olan Cumhuriyet in İdealleri ve Şairler Yahya Akengin...89 Türkmen Musikisi Abdurrahman Deveci...92 Mimarî Bir Şaheser: Irgandı Çarşılı Köprüsü Hakan Arıkan...98 Yaylalar Hayal, Nakışlar Yalan Oldu Nihat Boydaş Tedrîsât (-ı İbtidâiyye) Mecmûası Uğur Ünal - Togay Seçkin Birbudak İslâm Mecmûası Din ve Kadın Meselesine Bakış Adem Efe Kaynaklara Dönüş Yolunda Dergâh Mustafa Kurt İzmir in İlk Türkçü Dergisi Türk Gençleri Mecmuası Günver Güneş Anadolu Mecmuası ( ) ve Anadoluculuk Fikri Üzerine Bir İnceleme Necati Tonga Hayat Mecmuası ve Devrin Milliyetçilik Anlayışı Abdullah Uçman Türkistan Milli İstiklal Fikrine Hizmet Edici Aylık Mecmua: Yaş Türkistan Fatma Açık Resimli Şark tan Evrensel Ay a Bir Derginin Değişimi Mehmet Can Doğan İş ve Düşünce Dergisinde Milliyetçilik Zafer Tangülü Cumhuriyet Öyküsünün Kahramanını Yaratmak: Yeni Adam Yasemin Türkkan Yıllarında Yayımlanan İnsan Mecmuası ve 2010 Yılında Biz Şerif Aktaş Hilmi Ziya Ülken in İnsan Dergisinde Yayımladığı Sanat-Edebiyat Yazıları ve Çevirileri Üzerine Mehmet Narlı - Fatma Sönmez Milli Türkistan Çağatay Koçar Türk Düşüncesi Dergisi ve Milliyetçilik Pakize Aytaç Yarım Asırlık Türk Ruhu nun Tefekkür Damlaları İsmail Çakmak Ocak Dergisi Orhan Kavuncu Türk Milliyetçiliği Tarihinde Haftalık Bir Gazetenin 10 Yıllık Hikâyesi Adı Devlet Olsun Osman Çakır Töre nin Töresi A. Yağmur Tunalı Ülkücü Gençliğin Sesi: Bozkurt Aylık Ülkü Dergisi Osman Oktay Orkun un 2. Döneminden Hatıralar Fahrettin Savaş Konar Ankara Sahhâfl arına Dair Cantürk Coşkun DÜŞÜNCELER TBMM Hukuk Adına 12 Eylül Darbesini Araştırmalıdır Nuri Gürgür..270 DÜŞÜNCELER Türkiye Cumhuriyeti Devleti Vatandaşları Milleti Orhan Kavuncu DÜŞÜNCELER Güney Doğu İllerimize Özerklik İddiası ve Azınlıklar Sadettin Bilgiç.274 DÜŞÜNCELER Afganistanda Milli Bilinç Turan Can DÜŞÜNCELER Türk Milleti nin Gül Aşkından Müstesnâ Tablolar-I Mehmet Güneş..279 PORTRE Refet Körüklü ( ) Necmeddin Sefercioğlu ARŞİVİMİZDEN SEÇMELER Türkçü Dergilerden Orkun-II Hakkında İki Vesika Ömer Özcan KİTAP Kültürler Başkenti İstanbul A. Yağmur Tunalı Türk Dünyasından Haberler Türk Ocaklarından Haberler

3 TEDRÎSÂT (-I İBTİDÂİYYE) MECMÛASI UĞUR ÜNAL * TOGAY SEÇKİN BİRBUDAK ** T ürk eğitim tarihi ve pedagojisi açısından son derece önemli bir yere sahip olan Tedrîsât-ı İbtidâiyye Mecmûası, Dârülmuallimîn hocaları tarafından Şubat 1910 Mart 1926 tarihleri arasında 69 sayı olarak yayımlanmıştır. Dârülmuallimîn de meydana gelen birçok yeniliğin öncüsü olan Sâtı Bey, Maârif Nezâreti adına her ayın on beşinde yayımlanmak üzere hazırlanan Tedrîsât-ı İbtidâiyye Mecmûası nın ilk başyazarı olmuştur. İstanbul Matbaa-i Âmire de basılan bu Mecmûa nın ilk sayısı r (m. 1910) yılında yayımlanmıştır 1. Derginin ilk sayısının tarihinde gün ve ay belirtilmemiş olmasına rağmen, her ayın 15 inde yayımlandığı dikkate alınırsa ve derginin üçüncü sayısının r. 15 Nisan 1326 (m. 28 Nisan 1910) tarihinde çıkması dolayısıyla, Tedrîsât-ı İbtidâiyye Mecmûası nın ilk sayısının 28 Şubat 1910; ikinci sayısının ise 28 Mart 1910 tarihinde yayımlandığı anlaşılmaktadır 2. Mecmûa nın yayımlanma amacı, ilk sayısında Îzâh-ı Meslek adıyla yazılan bir yazıda ortaya konulmaktadır. Buna göre, mekteplerimizde eskiden takip edilen idarî ve eğitim-öğretim yöntemleri ile basmakalıp fi kirlere sahip müteşebbis olmayan kişiler yetiştirildiği savunulmaktadır. Öğrencilerin miskinleşmesine neden olan ezberci eğitim yöntemlerine son vermek ve mekteplerimizde hür, araştırmacı, girişimci ve haysiyetli kişilikler yetiştirebilmek için mekteplerin idarî ve eğitim-öğretim usullerinde köklü bir değişiklik yapmak gerektiği üzerinde durulmaktadır. Eğitim sistemimizin düzeltilmesinin kısa sürede mümkün olmayacağını belirten yazıda, bu konuda yoğun bir mesâî takip edilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Ayrıca hedefe kısa sürede ulaşılabilmesi için her türlü vasıtanın denenmesinin ve azimli bir şekilde çalışılmasının vatanî bir görev olduğu da belirtilmektedir 3. Dârülmuallimîn deki eğitim kadrosu tarafından çıkartılan Tedrîsât-ı İbtidâiyye Mecmûası nın ilk yazı heyeti ise şu isimlerden oluşturulmuştur (Tablo 1) 4 : Yayın politikası olarak Tedrîsât-ı İbtidâiyye Mecmûası nın vatanî bir görev olan eğitimimizin ıslâhı konusunda basın-yayım aracı olarak faaliyet göstereceği, ibtidâî eğitiminde takip edilmesi gereken gaye ve bu gayeye ulaşmak için uygulanması gereken yöntemleri herkese tanıtacağı ve özellikle sunacağı ders örnekleri ile yeni yöntemlerin uygulama tarzını açıkça ortaya koyacağı belirtilmiştir 5. Belirtilen hedefler doğrultusunda 69 sayısı yayımlanan Tedrîsât (-ı İbtidâiyye) Mecmûası nın, 28 Şubat Tablo 1: Tedrîsât-ı İbtidâiyye Mecmûası nın İlk Yazı Heyeti. Başyazar- Dârülmuallimîn Müdürü Dârülmuallimîn Edebiyât Muallimi Dârülmuallimîn Malûmât-ı Medeniyye Muallimi Dârülmuallimîn Fenn-i Terbiyye Muallimi Dârülmuallimîn Lisan Muallimi Tatbîkât Mektebi Muallimi Sâtı Bey Ali Nusret Bey Ahmed İhsan Bey Hamdullah Subhi Bey Ahmed Cevad Bey Ali Ulvi Bey SAYI: 285 MAYIS 2011 TÜRK YURDU 105

4 Tedrîsât-ı İbtidâiyye Mecmûası nda Dârülmuallimîn müdürleri olan Sâtı, Ali Reşad, Ebülmuhsin Kemal, Selim Sırrı (Tarcan), İhsan (Sungu) ve İbrahim Alâeddin (Gövsa) dışında Dârülmuallimîn hocaları da çeşitli yazılar kaleme almıştır. Bu cümleden olarak Tedrîsât Mecmûası nda en çok yazı yazan Dârülmuallimîn hocaları şu isimlerden oluşmaktadır: Abdüllatif, Ahmed Tevfik, Ali Ulvî, Faik Sabri, Fâzıl Ahmed, Hârûnürreşid, İhsan Şerif, İzmirli İsmail Hakkı, Muallim Cevdet, Mehmed Rüşdî, Ressam Şevket, Siraceddin ve Zeki Beyler. Sâtı Bey Döneminde Yayımlanmaya Başlayan Tedrîsât-I İbtidâiyye Mecmuası nın İlk Sayının Kapağı 1910 dan Mart 1926 ya kadar, hangi müdür tarafından çıkartıldığı aşağıda sunulmaktadır (Tablo 2): Mecmûa, ilk başlarda genel olarak iki ana kısımdan oluşmuştur. Bunlardan ilki Malûmât-ı Umûmiyye ve Terbiyeviyye kısmı olup burada ilmî yazılara yer verilmiştir. Tedrîsât-ı İbtidâiyye Mecmûası nın diğer ana kısmı ise Ders Numûneleri bölümüdür ki burada örnek ders etkinlikleri yayımlanmıştır. Bu iki bölüm birbirinden ayrı sayfa numaraları ile numaralandırılmıştır. Ders numûneleri bölümünün içeriğinin nelerden oluşacağı Mecmûanın ilk sayısında şu şekilde ifade edilmiştir 6 : Tedrîsât-ı İbtidâiyye Mecmûası nın bu kısmı, her derse âid bir takım numûneler ihtivâ edecektir. Bu numûneler hemen kâmilen Dârülmuallimîn e mülhak Numûne ve Tatbîkât Mekteb-i İbtidâîsi derslerinden teşekkül edecek ve yalnız rüşdiyye derslerine âid olan numûneler bu esâsa bir istisnâ teşkîl eyleyebilecektir. Bu mektebde, tedrîsât husûsunda usûl-i keşfî ve tevlîdî ye riâyet edilmektedir Bu açıklamadan da anlaşılacağı üzere dergide yayımlanacak olan ders örneklerinin büyük çoğunluğu Dârülmuallimîn e bağlı mektepte uygulanmış ve başarılı olduğuna inanılmış çalışmalardır. Bununla birlikte daha da önemlisi bu ders örneklerinin öğrencilerin buluş yoluyla öğrenmesine imkân sağlayacak nitelikte olmasıdır. Mecmûanın ilk sayısında Malûmât-ı Umûmiyye ve Terbiyeviyye kısmı altında Îzâh-ı Meslek adıyla bir giriş yazısına, Sâtı Bey in Şiir ve Mûsikînin Talîm ve Terbiyyede Ehemmiyyeti ve Elifbâ yı Nasıl Okutmalı yazılarına, A. Cevad Bey in Elsine-i Ecnebiyye Nasıl Tedrîs Olunur? yazısına ve yazarı belirtilmemiş Münâkaşât-ı Terbiyeviyye: Çocukları Çalışkanlık Sırasıyla Oturtmak İyi midir? adlı bir makaleye yer verilmiştir. Derginin Ders Numûneleri kısmında ise; ahlak eğitiminden, din eğitimine, Ağustos Böceği ile Karınca hikâyesinden, tarih dersi uygulamasına, resim ve müzikten kitabet ve eşyâ dersine kadar geniş bir çerçevede farklı ders örnekleri sunulmuştur 7. Tablo 2: Tedrîsât (-ı İbtidâiyye) Mecmûası nın Sayılarına Göre Başyazarları. Sayı Tarih Başyazar Müdür Şubat Ocak 1912 Sâtı Nisan Ağustos 1912 Ali Reşad Ocak Ekim 1917 Ebülmuhsin Kemal Nisan 1919 Ağustos 1921 Selim Sırrı (Tarcan) Eylül 1921 Aralık 1921 İhsan (Sungu) Ocak 1925 Mart 1926 İbrahim Alâeddin (Gövsa) 106 TÜRK YURDU MAYIS 2011 SAYI: 285

5 Tedrîsât-ı İbtidâiyye Mecmûası nın 7. Sayısından itibaren içerik aynı olmakla birlikte kısımların başlıklarında değişikliğe gidilmiş ve derginin başlıkları Nazariyyât ve Malûmât ile Tatbîkât ve Ameliyyât olarak belirlenmiştir Mart 1912 tarihinde Dârülmuallimîn müdürlüğüne başlayan Ali Reşad Bey ile Tedrîsât-ı İbtidâiyye Mecmûası nda bir takım değişimler yaşanmıştır 9. Öncelikle derginin adı, 19. Sayı (15 Nisan 1328/28 Nisan 1912 tarihi) itibariyle Tedrîsât Mecmûası olarak değiştirilmiştir. Böylece derginin adındaki ibtidâiyye kelimesi çıkartılmıştır ki buna gerekçe olarak, Mecmûa nın sadece ibtidâî eğitimine dair bilgileri değil eğitimin tüm kademelerini içeren hususları ele alması gösterilmiştir 10. Derginin 20. Sayısından itibaren yeni bir bölüme daha yer verilmeye başlanmıştır. Kısm-ı Resmî adındaki bu yeni bölümde Maârif teşkilatına ve Dârülmuallimîn e dair nizâmnâme, talîmât, teblîgât, kararnâme, tayin ve diğer resmî yazılara yer verilmiştir 11. Ayrıca 23. Sayıdan itibaren Şuûn-ı Maârif ve Müktesebât Mustafa Sâtı Bey (Tedrîsât Mecmûası, S. 44, S. 10) adlarıyla yeni kısımlar ilave edilmiştir Haziran 1912 tarihinde Dârülmuallimîn Talîm Heyeti tarafından hazırlanan ve Maârif Nezâreti tarafından onaylanan bir kararname ile; Dârülmuallimîn tarafından çıkarılmakta olup, tüm yurda dağıtılan Tedrîsât Mecmûası nın yayımı ve dağıtımı işi bir takım esaslara bağlanmıştır. 12 maddeden oluşan bu kararnamede derginin basımı, okullara dağıtımı, okullarda ne suretle bulundurulacağı, dergiye yeni bir bölümün eklenmesi, dergi aboneliği, derginin satışı gibi konularda bir takım kararlar alınmıştır. Öncelikle Dârülmuallimîn Talîm Heyeti tarafından çıkarılmakta olan derginin, eskiden olduğu gibi, Matbaa-i Âmire de basılması kararlaştırılmıştır. Bu kararname ile Tedrîsât Mecmûası nın, şimdiye kadar olduğu gibi, adet basılması kararı alınmıştır. Mecmûanın bütün ibtidâî, rüşdî va tâlî mektepler ile Dârülmuallimînlere ücretsiz olarak gönderilmesi uygulamasına devam edilmesi uygun görülmüş, fakat dağıtım usullerinde bir takım değişikliklere gidilmiştir. Daha önceden vilayet maârif idareleri vasıtasıyla gerçekleştirilen dağıtımın bundan sonra doğrudan doğruya okullara yapılmasına karar verilmiştir. Bu kapsamda sayıları ve yerleri belirli olan rüşdiyye mekteplerine ve tâlî mekteplere Tedrîsât Mecmûası nın dağıtımı sağlanırken, ibtidâî mekteplerinin sayı ve yerlerinin tespiti için vilayet maârif idarelerine bir defter hazırlanması görevi verilmiştir. Okullara gönderilecek olan dergilerin öğretmenlerin şahsına ait olmadığı bu kararnâmede vurgulanmış ve Mecmûa nın okula demirbaş olarak kaydedilmesi gerektiği belirtilmiştir. Ali Reşad ın Dârülmuallimîn Müdürlüğü İle Adı-Şekli Değişen Tedrîsât Mecmûası nın (19. Sayının) Kapağı Kararnâmesi nin Tedrîsât Mecmûası na getirdiği önemli yenilik, dergiye yeni bir bölümün eklenmesidir. Söz konusu kararnâme ile Tedrîsât Mecmûası na maârif ve okullara ait kanun, nizâm SAYI: 285 MAYIS 2011 TÜRK YURDU 107

6 ve talîmâtnâmeler ile Maârif Nezâreti nin tebligât ve yazışmalarını içeren bir Kısm-ı Resmî bölümü eklenmiştir 13. Ancak bu konuda kısa süre sonra Maârif Nezâreti nin bilgilendirme desteğine ihtiyaç hissedilmiştir. Nitekim 30 Aralık 1913 te Dârülmuallimîn-i Âliyye Müdürlüğü nden Maârif Nezâreti ne bir yazı yazılarak eğitimle ilgili resmî haber ve yazılardan Mecmûa da yayımlanması gerekenlerin/istenenlerin resmî olarak gönderilmesi talep edilmiştir. 29 Ocak 1914 itibarıyla Maârif Nezâreti bu konuyu tüm dairelere bildirmiştir. Böylece Maârif Nezâreti nden Mecmûa ya yayımlanmak üzere daha yoğun bilgi akışı sağlanmıştır Kararnâmesi ile Tedrîsât Mecmûası nın daha geniş kitlelerce takip edilmesinin de önü açılmıştır. Herhangi bir okulla bağlantısı olmayıp Tedrîsât Mecmûası nı takip etmek isteyenler için, derginin basım masraflarının belirlenmesinin ardından, abone kaydı yapılabileceği ya da mecmûanın kitapçılarda satılabileceği belirtilmiştir 15. Tedrîsât Mecmûası nın 22. Sayısından (22 Ocak 1914 tarihinden) itibaren her ayın 15 inde yayımlanması usulünden vazgeçilmiş ve mecmûanın kapağında Her ayın haftasında neşrolunur ifadesine yer verilmiştir. Bu sayıdan itibaren Mecmûa genelde ilgili rûmî ayın ilk haftasında yayımlanmıştır 16. Yine 22. Sayı ile birlikte ilk kez bir İlave verilmiştir. Bâb-ı Âlî hukuk müşavir muavinlerinden Mehmed Münîr tarafından çevirisi yapılan İngiliz sosyolog ve filozof Herbert Spencer ın Fikrî, Ahlâkî, Cismânî Terbiyye adlı eseri derginin ilavesi olarak sunulmuştur. Bu eserin çevirisi, 28. Sayıya kadar Mecmûa ilavesi olarak verilmeye devam etmiştir 17. Selim Sırrı Tarcan (Tedrîsât Mecmuası, S. 44, S. 12) Tedrîsât Mecmûası, 1920 yılının Haziran ayından (56. Sayıdan) itibaren iki ayda bir yayımlanmaya başlamıştır. Geçici olacağı belirtilen bu kararın alınmasında kâğıt temini ve ulaşım zorlukları gibi iki ana neden etkili olmuştur 19. Bununla birlikte tatil nüshası olduğu belirtilen 56. Sayı 4 ayı; 60. Sayı ise 5 ayı kapsamıştır. Aralık 1921 Ocak 1925 tarihleri arasında çıkartılmayan Tedrîsât Mecmûası, 1925 yılı Ocak ayında yayımlanan 63. Sayıdan, 68. Sayıya kadar yine ayda bir yayımlanmış; son iki sayı da ise yayım tarihi standardı yakalanamamıştır ki 68. Sayı Eylül 1925 te; 69. Sayı ise Mart 1926 da basılabilmiştir 20. Tedrisat Mecmûası nda Dârülmuallimîn ve mekteplere ait bilgiler ve ders örnekleri dışında eğitim kurumları ve eğitimcilerin fotoğrafları ile çeşitli görsellere de (toplamda 100 ü aşkın görsele) yer verilmiştir. Bu çerçevede Dârülmuallimîn in bina, dershâne, laboratuvar, salon, alet-edevâtı, gezi ve talîmleri, jimnastik gösterileri ve mezunları ile dönemin önde gelen eğitimcilerinin fotoğrafları sunulmaktadır. Bu yüzden Mecmûa, eğitim tarihimize ait önemli görsel materyaller de sunmaktadır. En sıkıntılı yıllarda bile en az adet basılan Tedrîsât Mecmuâsı, yayıma başladığı tarihten itibaren tüm muallimlerce okunup incelenmek üzere memleketin her tarafına ve bütün mekteplere çok sayıda gönderilmiştir. Ancak bazı zamanlar maârif ve mektep idârelerinde mecmûaların açılmadan Mecmûada 37. Sayıdan (1 Nisan 1917 tarihinden) itibaren ayda bir neşrolunur ifadesine yer verilmiş ve 39. Sayıdan (Haziran 1917 den) sonra yayım tarihinde gün bilgisine yer verilmemiştir Sayıdan (Nisan 1919 dan) sonra derginin içerikleri olan Nazariyyât ve Malûmât ile Tatbîkât ve Ameliyyât bölümleri ile Şuûn-ı Maârif ve Kısm-ı Resmî başlıklarına yer verilmemiş tümü Mündericât adı altında birleştirilmiştir. Eğitimle İlgili Resmî Haber-Yazılardan Mecmûa da Yayımlanması Gerekenlerin Maârif Nezâreti nden Resmî Olarak Gönderilmesine Dair Dârülmuallimîn-i Âliyye Müdürlüğü nün Talep Yazısı. 17 Kânûn-ı Evvel 1329 (M. 30 Aralık 1913), BOA. MF. MKT / TÜRK YURDU MAYIS 2011 SAYI: 285

7 destelenerek tozlanmaya terk edildiği görülmüştür. Bu durum Mecmûa nın 52. Sayısında Mecmûamız ve Alâkadârları adlı yazıda eleştirilmektedir. İlgili yazıda; eski zihniyet sahibi bazı kişilerin Mecmûa nın içindeki yazıları bidat kabul ettikleri ve bu yüzden Mecmûa yı okumamayı kendilerine görev addettikleri vurgulanmaktadır. Ancak yazıda, bu tarz olumsuz anlayışların son zamanlarda terk edilmeye başladığı da belirtilmektedir 21. Selim Sırrı Bey in Dârülmuallimîn müdürlüğü ve Mecmûa başyazarlığı sırasında, 4 Teşrîn-i Sânî 1335 (m. 4 Kasım 1919) tarihinde, vilâyet ve livâ maârif müdürlerine birer mektup gönderilerek, Mecmûa yı nerelere ve kaçar nüsha olarak dağıttıkları sordurulmuştur. Ayrıca Mecmûa nın daha verimli ve faydalı olabilmesi için içeriğinde nelere yer verilmesi gerektiği hakkında fikirlerini belirtmeleri istenmiştir. Gelen cevaplarda; Mecmûada ibtidâî muallimlerinin fi krî ihtiyaçlarının daha fazla dikkate alınması, Ana Mektepleri hakkında neşriyâtta bulunulması ve usûl-i tedrîse ait konularının daha açık ve sade bir dille yazılması hususları yoğunluk kazanmıştır 22. Sonuçta 69 sayı yayımlanmasına rağmen Tedrîsât (-ı İbtidâiyye) Mecmûası, 28 Şubat 1910 tarihinde ortaya koyduğu gayeye ulaşma konusunda başarılı olmuştur. Nitekim kesintilerle de olsa 16 yıl boyunca yayımlanan Mecmûa, sunduğu yüzlerce makale ve ders örnekleri ile Osmanlı son dönemindeki ve Cumhuriyet in ilk yıllarındaki eğitim-öğretim stratejilerinin belirlenmesinde öncü rol oynamıştır. Bununla birlikte Yusuf Akçura nın Türk Yurdu nda, Sâtı Bey in istifasının hemen ardından kaleme aldığı yazısı, Dârülmuallimîn tarafından yayımlanan Tedrîsât-ı İbtidâiyye Mecmûası nın Türk dünyası açısından da önemini ortaya koymaktadır 23 : Sâtı Bey, Dârülmuallimîni nde yalnız Osmanlı memleketine değil bütün Türk illerine iyi muallimler yetiştiriyordu. Tedrîsât-ı İbtidâiyye Mecmûası Türkçe okunup söylenen geniş kıtanın her tarafına gidiyor ve muallimler için bir ders ve Usûl-i Tedrîs kitabı oluyordu. Sâtı Bey in sözlerinden, yazılarından feyz ve ilhâm alınarak yalnız Osmanlı memleketinde değil, Kazan ve Orenburg ta bile makaleler, kitaplar yazılıyordu... * Doç. Dr., Gazi Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Tarih Eğitimi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi ** Arş. Gör., Gazi Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Tarih Eğitimi Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi 1 Tedrîsât-ı İbtidâiyye Mecmuası (Bundan sonra TİM. şeklinde kısaltılacaktır.), S. 1, s. kapak. Mecmûanın son sayısı olan Mart 1926 tarihli 69. Sayısı da dâhil tüm sayıları, Matbaa-i Âmire de basılmıştır. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, FK YN TİM., S.3, s. kapak. Dârülmuallimîn-i Âliyye Müdürlüğü nün Maârif-i Umûmiyye Nezâreti ne r. 24 Kânûn-ı Sânî 1325 (m. 6 Şubat 1910) tarihinde yazdığı yazıda Tedrîsât-ı İbtidâiyye Mecmûası nın programının tertip edildiği ve ilk nüshasının müsveddelerinin hazırlandığı belirtilmektedir. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, MF. MKT / İzâh-ı Meslek, TİM., S. 1, s Mecmûanın yazı işleri sorumlusu olarak Dârülmuallimîn ikinci kâtibi Hakkı Bey görevlendirilmiştir. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, MKT / İzâh-ı Meslek, TİM., S. 1, s Ders Numûneleri Kısmı, TİM., S.1, s.1. Tedrîsât Mecmûası nda yayınlanan ders örnekleri; öğretim strateji ve yöntemleri ile ilgili yapılmış kapsamlı iki çalışma için bkz.: Şahin Oruç Güray Kırpık, Osmanlı da Modern Öğretim, Strateji, Yöntem ve Teknikleri, Gazi Kitabevi, Ankara 2006; Güray Kırpık Şahin Oruç, Tedrîsât Mecmuası ndan Uygulama Okulunda Yapılmış Ders Örnekleri, Gazi Kitabevi, Ankara Mecmûanın birinci sayısında yer alan Ders Numûneleri kısmında yazıları yayımlanan yazarlar şunlardır: Sâtı Bey (4 makale), İhsân Bey (3 makale), Ali Ulvî Bey (2 makale) ve Ali Nusret Bey (2 makale). TİM., S. 1, s. kapak. 8 TİM., S. 7, s. kapak. 9 Dârülmuallimîn Şuûnu, Tedrîsât Mecmûası (Bundan sonra TM. şeklinde kısaltılacaktır.), S. 44, s TİM., S. 19, s. 1; İhtâr, TM., S. 20, s TİM., S. 19, s. 1; S. 20 (Kısm-ı Resmî), s TİM., S. 23 (Şuûn-ı Maârif), s. 42; S. 23 (Muktesebât), s Tedrîsât Mecmûası Hakkında Karârnâme, TM., S. 21, (Kısm-ı Resmî), s Başbakanlık Osmanlı Arşivi, MF. MKT / Bu kararnâmenin uygulanmasına Tedrîsât-ı Âliyye ve Muhâsebe Dâireleri memur tutulmuştur. Kararnâmenin sonunda Maârif-i Umûmiyye Nâzırı, Tedrîsât-ı Âliyye Müdürü ve Muhâsebe Müdürü nün imzaları yer almaktadır. Tedrîsât Mecmûası Hakkında Karârnâme, TM., S. 21, (Kısm-ı Resmî), s Mecmûa, 21. Sayıya kadar bazı aylar yayımlanamamasına rağmen tamamen ilgili ayın 15 inde yayımlanmıştır. 21. Sayısında ise her ayın on beşinde neşrolunur ifadesine yer verilmesine rağmen bu sayı rûmî 1 Ağustos 1328 tarihlidir. Bu sayıdan sonra 15 inde yayımlanma ilkesi tamamen değiştirilmiştir. 17 TİM., S. 22, s TİM., S. 37, s. kapak; S. 39, s. kapak. Tedrîsât Mecmûası nın 43. ve 51. Sayıları bundan istisnadır. 19 Kâğıdın ve vesâit-i tabî iyyenin çok müşkilâtla tedârik edilmesine binâen Nezâret-i Celîle ce ba de-mâ mecmû amızın bir müddet için iki ayda bir def a neşri ihtiyâr edilmiştir. Dârülmuallimîn Şuûnu, TM., S. 56, s TİM., S , s. kapak. 21 Bazı def a ma ârif veyâ mekteb idârelerinde mecmûaların henüz açılmamış ve deste deste tozlanmış olarak terk edildiği de vâki di. Hattâ ilk seneler zarfında bazı köhne dimâğlı mu allimler mecmû anın mündericâtını birer bid at telakkî ve onu okumamayı âdetâ vazîfe addediyorlardı. Teşekkür olunur ki bu tarzdaki anlayış son seneler zarfında hayli azalmıştır Mecmuâmız ve Alakadarları, TM., S. 52, s TM., S. 52, s Türk Yurdu, C. 1, S. 9, 1327, s SAYI: 285 MAYIS 2011 TÜRK YURDU 109