Ekonomi Bülteni. 02 Kasım 2015, Sayı: 33. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Makro Ekonomi ve Strateji. Haftalık Veri Akışı

Transkript

1 Ekonomi Bülteni, Sayı: 33 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Makro Ekonomi ve Strateji - Karlılık Düşüşünün Bankalara Etkileri Devam Edecek Haftalık Veri Akışı Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ezgi Gülbaş Orhan Kaya İnci Şengül 1

2 Yurt Dışı Gelişmeler ABD Merkez bankası Eylül ayı toplantısında faizi değiştirmedi. Toplantı sonrasında açıklanan karar metninde ekonomik aktivitenin ılımlı bir şekilde devam ettiği, hane halkı harcamalarının ve özel sektör yatırımlarında artış yaşandığı, konut sektöründe iyileşmenin devam ettiği, işgücü piyasasında toparlanmanın yavaşladığı, işsizlikte yatay bir seyrin olduğu belirtildi. Enflasyonun ise enerji fiyatlarındaki düşüşle Fed in uzun vadeli beklentisinin altında seyir ettiği ifade edildi. Fed işgücü piyasasında toparlanmanın devam etmesi ve fiyat istikrarının sağlanması için faiz oranlarını % bandında bırakmaya karar verdiğini açıkladı. Açıklamada Eylül toplantısında faiz artırmama kararına yol açan, özellikle Çin kaynaklı, küresel ekonomik ve finansal gelişmelerin ABD de enflasyona aşağı yönlü baskı yapacağı cümlesi bu ayki metinden çıkarılmış. Ayrıca Fed, Aralık toplantısında işgücü piyasası ve enflasyon verilerindeki gerçekleşme ve beklentilere bakarak faiz artırım sürecinin başlama kararının gözden geçirileceğini belirtildi. Metin yayımlanmasından sonra opsiyon fiyatlamaları üzerinden Bloomberg de yapılan faiz artırımı beklentileri Aralık için %36 dan %45 in üzerine yükseldi. Mart 2016 ya işaret eden vadeli kontrat piyasasında ise beklenti Şubat 2016 ya çekildi. ABD ekonomisi öncü verilere göre 3. çeyrekte beklentilerin altında büyüdü. Amerikan ekonomisi yılın üçüncü çeyreğinde %1.7 olan beklentileri karşılayamadı ve %1.5 büyüme gösterdi. Hane halkı ve şirketlerin harcamalarındaki artış devam ederken, azalan stok yatırımları ve artan ithalat bu yavaşlamadaki en büyük etkenler oldu. ABD ekonomisi zayıf seyreden küresel ekonomiden olumsuz etkilenirken, hem dış faktörler hem de stok yatırımlarındaki gerileme güçlü seyreden tüketim harcamalarının etkisini dengeledi. Üçüncü çeyrekte büyüme FED beklentileri ile paralel ılımlı şekilde devam etti. Son çeyrekte ise tatil ve alışveriş sezonunun başlaması ile büyümede toparlanma yaşanması bekleniyor. ABD de bekleyen ve yeni konut satışları Eylül ayında beklenmedik şekilde düşüş kaydetti. Kontratı imzalanmış fakat işlemleri henüz tamamlanmamış olan mevcut konut satışlarını gösteren bekleyen konut satışları endeksi Eylül ayında bir önceki aya göre %2.3 düşüş kaydetti. Beklenti endeksin aylık bazda %1 artış göstereceği yönündeydi. Yıllık bazda ise endekste yine beklentilerin altında %2.5 artış görüldü. Yeni konut satışları ise Eylül ayında %0.6 lık aylık düşüş beklentilerine karşılık %11.5 gerileyerek 468 bin seviyesinde gerçekleşti. Veri, yeni konut satışlarında son 10 ayın en düşük seviyesine işaret ediyor. Bekleyen konut satışlarında yıllık bazda artış yaşansa da hem bekleyen hem de yeni konut satışlarında aylık bazda yaşanan düşüşler bu yıl satışlarda yaşanan istikrarlı iyileşme trendinin bozulduğuna işaret etti. 2

3 Yurt İçi Gelişmeler TCMB, IV. Enflasyon Raporu 2015 Merkez Bankası (MB) 2015 yılının dördüncü ve son Enflasyon Raporu nu açıkladı. Rapordan ve MB Başkanı Erdem Başçı nın açıklamalarından öne çıkan önemli noktalar: Enflasyon: MB, 2015 yılsonu enflasyon tahminlerini yukarı revize etti. MB, Nisan ayı enflasyon raporunda %6.9 (belirsizlik aralığı:%6.0-%7.8) olan 2015 yıl sonu TÜFE tahminini %7.9 a (belirsizlik aralığı:%7.4 - %8.4) revize etti. %5.5 (belirsizlik aralığı:%3.7-%7.3) olan 2016 TÜFE tahminini ise %6.5 (belirsizlik aralığı: %5.0 - %8.0) olarak revize etti. Yılsonu enflasyondaki bu yukarı yönlü revizyonun sebebi TL de yaşanan değer kaybı. Merkez Bankası petrol fiyatı tahminini varil başına 59$ seviyesinden 54$ seviyesine düşürdü. Gıda enflasyonu beklentisi ise %8 de sabit bırakıldı. Yıllık gıda enflasyonu şu an % 10.7 seviyesinde. Başçı Ekim ayında baz etkisiyle enflasyonda düşüş yaşanabileceğini, fakat sonrasında enflasyonda artış yaşanmasını beklediklerini belirtti. Para Politikası: Başçı para politikasında normalizasyon sürecinin hali hazırda Fed faiz artırım süreci ile birlikte başlayacağını belirtti. Baz senaryolarında Fed in faiz artırımının önümüzdeki aylarda gerçekleşeceğini beklediklerini belirten Başçı, artırımın geç gelecek olması durumunda para politikasının izleyeceği yola yönelik iletişime geçeceklerini belirtti. Başçı, son PPK da metinden çıkarılan getiri eğrisinin yatay tutulması ibaresinin sadeleşmeye bir hazırlık olarak okunması gerektiğini belirtti. Getiri eğrisinin zamanla normale dönmesini beklediklerini söyledi. Bu dönemde para politikasının yine enflasyondaki gelişmelerle belirleneceğini ve sıkı para politikasının devam edeceğini vurguladı. Dış Ticaret, Eylül 2015 Eylül ayında dış ticaret dengesi piyasa beklentisin altında (-4.0 milyar $) 3.7 milyar $ açık verdi. Eylül ayında, ithalat bir önceki yılın aynı ayına göre %25 gerileyerek 15.4 milyar $ olurken, ihracat ise %14 azalarak 11.7 milyar $ oldu. Ağustos ayında %69.4 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı ise %75.7 seviyesine yükseldi. Yıllık dış ticaret açığı %16 lık gerileme ile 72 milyar $ oldu. Eylül ayı ihracat kalemlerine baktığımızda tüm kalemlerde azalış yaşandığını görüyoruz. Hammadde ihracatı bir önceki yılın Eylül ayına göre %11 azalış gösterirken, yatırım malları ihracatında %9, tüketim malları ihracatında ise %19luk bir düşüş yaşandığı görülüyor. Ülke grupları bazında ise % 47 ile ihracatımızda en büyük paya sahip AB ülkelerine ihracatımızda bir önceki yılın Eylül ayına göre %8lik düşüş yaşanırken, AB dışı ülkelere ihracatımızda ise %19luk gerileme görüldü. Geçtiğimiz ay son bir senedir ilk defa artış gösteren Kuzey Afrika ülkelerine ihracatımız ise Eylül ayında düşüş kaydetti ve ihracat geçen yılın aynı dönemine göre %33 geriledi yılının ilk çeyreğinde aylık ortalama 1.4 milyar $ seviyesinde gerçekleşen ve ikinci çeyrekte normalleşme sürecine giren (aylık ortalama: 602 milyon $) net altın ihracatı ise üçüncü çeyreğin son ayında artış kaydederek 734 milyon $ seviyesinde gerçekleşti. Ancak üçüncü çeyrekteki aylık ortalama (119 milyon $) ilk iki çeyreğe göre düşük seviyelerde. İthalat tarafında ise tüm ana kalemlerde düşüş gözlemlenirken, en büyük paya sahip ara malı ithalatındaki %30luk düşüş, toplam ithalatta %18 oranında yaşanan gerilemenin ana sebebi oldu. Ara malı ithalatının zayıflamasında enerji ithalatındaki düşüşün (-%38) yanı sıra sanayi sektörü hammadde ithalatındaki düşüş (-%30) de etkili oldu. Tüketim malları ithalatında bir önceki yıla göre %17lik, yatırım malları ithalatında da %7 düşüş gözlemlendi. 3

4 H. Senedi Piyasaları Para Piyasaları Haftalık ve Aylık Getiri DenizBank Ekonomi Bülteni Finansal Göstergeler Finansal Varlık Fiyatlarındaki % Değişim ($ Bazında) Emtia End Aylık Değ (%) 3.0 Altın Günlük Değ (%) TL-Basket EURO/$ MSCI Türkiye MSCI EM ABD-S&P Aylık Değ (%, $ Bazında) Emtia End Altın 3.0 TL-Basket 4.6 EURO/$ -1.6 MSCI Türkiye 6.5 MSCI EM 6.8 ABD-S&P Bu hafta gelişmekte olan ülke piyasalarına negatif seyir hakimdi. USD Libor 1 ay, 3 ay, 6 ay ve 12 ay (%) Aylık USD Libor 3 6 Aylık USD Libor 3 Aylık USD Libor 2 1 Aylık USD Libor 1 0 Ocak 08Ocak 09Ocak 10Ocak 11Ocak 12Ocak 13Ocak 14Ocak Aylık Libor Faizi (%) USD JPY EUR %0.32 % %0.07 Oca 13 Tem 13 Oca 14 Tem 14 Oca 15 Tem aylık USD Libor faizinde bu hafta hafif yükseliş görüldü. Endonezya-JCI Kore-Kospi Hindistan-Sensex Çin-Shangai TR- BIST100 Mac-Bux Rus-Micex Cz-Prague Pol-WIG Br-Bovespa Meks-Bolsa MSCI Emerging Jp-Nikkei225 Ger-Dax Fr-Cac40 UK-FTSE 100 EU-DJ Stoxx 50 ABD-DJ Indus ABD-S&P G-7 Ortalama MSCI Global Hisse Senedi Endeksleri Değişim (%) Aylık Değ (%) 5 Günlük Değ (%) Hisse Senedi Endeksleri (Ocak 2013=100) 120 MSCI Türkiye Endeksi MSCI GOÜ Endeksi Global hisse senedi piyasalarına genelde negatif seyir hakimdi. Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 4

5 Emtia Piyasaları Döviz Piyasaları Değer Kaybediyor Değerleniyor Tahvil Piyasaları DenizBank Ekonomi Bülteni Finansal Göstergeler Gösterge Tahvil Faiz Oranı Politika Faiz Oranları (%) GOÜ CDS'leri ve Ratingler (5 Yıl; Fitch, LT FX) TR, BBB- Poland, A- Rus, BBB- Bra, BBB- 8 6 MB Haftalık Repo Faizi Gecelik Borç Alma ve Borç Verme Faiz Koridoru MB Ağırlıklı Ortalama Fonlama Faizi 0 Ocak 11 Ocak 12 Ocak 13 Ocak 14 Ocak Ocak 13 Ocak 14 Ocak 15 Gösterge tahvil getirisi %10 seviyesinin üzerinde. USD'ye Karşı Değişim (%, Pozitif Değerler= $'a karşı değerleniyor) BRL MXN CZK PLN HUF -0.4 ZAR -1.1 KRW -1.4 RUB -2.9 TRY -0.3 JPY -0.5 GBP 0.2 EURO Aylık Değ (%) Günlük Değ (%) GOÜ Para Birimleri ($'a Karşı Ocak-13=100) Ocak 13 Mayıs 13 Eylül 13 Ocak 14 Mayıs 14 Eylül 14 Ocak 15 Mayıs 15 Eylül TL GOÜ Ortalaması 175 Gelişmekte olan ülke para birimleri bu hafta Dolar a karşı değer kaybetti. Tarım Tem. Maden -1.7 Değ. Maden Enerji Top. Endeks Emtia Endekslerinde Değişim (%) Aylık Değ (%) Günlük Değ (%) Endişe (VIX) Endeksi Oca 11 Tem 11 Oca 12 Tem 12 Oca 13 Tem 13 Oca 14 Tem 14 Oca 15 Tem 15 Enerji endeksi bu haftayı pozitif kapattı. VIX endeksi ise yatay seyretti. Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 5

6 Makro Ekonomi & Strateji Karlılık Düşüşünün Bankalara Etkileri Devam Edecek Türk Bankacılık sistemi son on yılda hızlı büyüme gösterdi. Ekonomi içindeki payı 2003 yılında %55 seviyesindeyken 2014 yılında %114 e yükseldi (Yandaki Grafik). Bu süreçte bankalar global ölçekte yüksek karlılıkla çalıştılar. Türk bankacılık sisteminin 2003 yılından itibaren bakıldığında ortalama özkaynak karlılığı %16.4 seviyesinde bulunuyor. Bu süreçte bankalar elde ettikleri karların da sınırlı kısmını temettü olarak dağıtılar ve karlarını sermayelerine ekleyipkredi vererek ekonominin gelişmesine destek oldular. Ancak bu iç talebe dayalı ekonomik büyüme modelinde banka kredilerinin verdiği destekle cari açık da ekonominin %9.7 si seviyesine kadar yükseldi. Bu nedenle düzenleyici otoriteler ve Merkez Bankası finansal istikrarı sağlamak yani cari açığı azaltmak için makroihtiyati önemlere başvurdular ve bankaların iç talebi destekleyen kredi büyümesini yavaşlatıcı önlemler aldılar. Kredi kartı limitlerinin ve taksit sayılarının sınırlandırılması, belli kredi türlerinde bankaların kredi vermek için ayırması gereken karşılıkların artırılması gibi makro-ihtiyati tedbirlerin etkisiyle bankacılık sektörünün kredi büyüme hızı (kur etkisinden arındırılmış olarak) 2011 yılından itibaren ivme kaybetti. Ortalamada %30 lu seviyelerde olan kredi büyümesi %15-%20 bandına geriledi. (Yandaki Grafik). Bankalar büyüyemeyince eski karlılıklara ulaşmakta zorlandılar... Bankacılık sektörünün yavaşlayan büyümeyle özsermaye karlılığı da 2011 yılından itibaren hızla geriledi arasında %18 li seviyelerde olan özsermaye karlılığı yılları arasında %14.2 ye; yıllarında ise %10 - %11 aralığına geriledi. Kamu bankaları hariç bakıldığında ise özsermaye karlılığı Ağustos ayı itıbarıyla %9.9 seviyesine gerilemiş durumda. Türk Bankacılık sektörünün özsermaye karlılığı diğer gelişmekte olan ülkelerle (GOÜ) karşılaştırıldığında ise oldukça düşük ve Türkiye son iki yılda en hızlı düşüşün yaşandığı ülke konumunda (Aşağıdaki Grafikler). 3. Çeyrek finansal sonuçları da karlılıktaki düşüş trendinin devam edeceğine işaret ediyor. Şu an kadar açıklanan sonuçlar 3. Çeyrekte banka karlarının bir önceki yıla göre %12 ile %35 arasında gerilediğini gösteriyor. Bu görünüm altında yılın kalan kısmında da karlılıktaki düşüşün devam etmesi ve 2015 yılı sonunda net karın %4 düşüşle 24 milyar TL ye gerilemesi beklenebilir. Bu da 2014 yılında %11.6 ya kadar düşen sermaye karlılığının 2015 yılında %10.4 seviyesine 6

7 Makro Ekonomi & Strateji gerileyeceğine işaret ediyor. Makro-ihtiyati tedbirlerin devam ettiği, büyümenin yavaş seyrettiği 2016 yılında da sermaye karlılığının tekrar dönemi seviyelerine yükselmesini beklemek de zor görünüyor. Karlılık düşünce sermaye yeterliliği de gerileyecek... Türk Bankacılık sektörünün sermaye yeterliliği diğer ülkelerle kıyaslandığında oldukça sağlam ancak karlılıktaki düşüş sermayedeki gerilemeyi de gecikmeli olarak beraberinde getiriyor (Yandaki Grafik). Sermaye yeterliği bankacılık sektörünün piyasalardaki ve ekonomideki oynaklıklara karşı dayanıklığını göstermesi açısından önemli bir gösterge. Sermaye yeterliliğinin yüksek olması oynaklığın bilançoları tahrip etmesini veya krize yol açmasını engeller. Aynı zamanda sermaye yeterliliği güçlü olan bankacılık sektörü kriz zamanında müşterilerin kredilerini yeniden yapılandırarak ve/veya yeni ek teminat gibi taleplerde bulunmayarak müşterilerine yardımcı olup, sorunun ekonominin geneline yayılmasına engel olur. Türk bankalarının 2014 yılı sonunda %16.3 olan sermaye yeterlilik oranı Ağustos ayı itibarıyla %14.8 e geriledi. Aktiflerinin ekonomiye oranı önümüzdeki 3 yıl sabit tutularak (%130) konservatif bir analiz yapıldığında sermaye yeterlilik oranının %13 seviyesinde olması için (bankaların her yıl %10 temettü dağıttığı varsayımı altında) özsermaye karlılığının arasında ortalama %13.0 olması gerekiyor. Önümüzdeki üç yıl Türkiye nin büyümesinin potansiyelinin altında kalacağı beklentisi göz önüne alındığında bunun gerçekleşmesi çok da mümkün görünmüyor. Kısacası %13 sermaye karlılığı olmazsa bankalar regülasyona uygun bir şekilde reel sektöre yeteri kadar kredi aktaramazlar. Ekonomi de hedeflendiği kadar büyüyemez ve bugün olduğu gibi potansiyelin yarısı seviyesinde yavaş büyüme oranlarıyla devam eder. Ekonominin, şirketlerin yatırımları için kredi alırken verdiği fizibilitelerde bekledikleri kadar büyüyememesi durumunda da sorunlu kredilerde artış başlayabilir. Bu bankaların kredi için ayırmak zorunda oldukları sermaye karşılığını artırır ve sermayelerinin kredi verme kapasitelerini daha da düşürebilir. Sorunlu krediler artacak mı? Bankacılık sektörü son 5 yılda sorunlu kredi oranını %2.5 - %3 aralığına indirmiş durumda. (Yandaki Grafik) yılının ilk yarısında da sorunlu kredi oranı yatay seyretmeye devam ediyor. Ancak miktar olarak bakıldığında sorunlu krediler 2015 yılının ilk sekiz ayında 2014 yılsonuna göre %25 (8.9 milyar TL) artış gösterdi. Kurdaki artışın etkisiyle kredi büyümesi de benzer seviyelerde olunca sorun kredi oranı artmamış gibi görünüyor. Ancak krediler artmazsa veya sorunlu kredilerle aynı oranda artmazsa sorunlu kredi oranında da artış görülmeye başlanabilir. Bankacılık sektörü büyümesinin sınırlanması ekonominin yavaşlamasına, bu da sorunlu kredilerde artış görülmesine neden olabilir. Şu ana kadar ekonomideki yavaşlamanın sorunlu kredilere yansımasının görülmemesinin bir nedeni de bankacılık sektörünün yüksek provizyon ayırması. Ancak provizyon oranı da hızla geriliyor. Sorunlu krediler için ayrılan provizyon oranına bakıldığında yılbaşında %136 seviyesindeyken Haziran ayı itibarıyla %118 seviyesine gerilemiş durumda (Yandaki Grafik). Önümüzdeki dönemde ekonomik büyümedeki yavaşlamaya bağlı olarak takipteki kredi oranında artış görülebilir. Bu da provizyon giderlerindeki artışla banka karlılıklarını düşüşün ve sermayedeki gerilemenin sürmesi anlamına geliyor. Sermayedeki gerileme de bankacılık sektörünün ekonomiye verdiği desteğin azalması ve ekonomik büyüme hızının yavaşlaması demek. 7

8 Veri Akışı Ülke Veri Saat Beklenti Gerçekleşen Önceki Revize Önem 02 Kasım Pazartesi Almanya PMI İmalat (Ekim, Nihai) 10: Orta Euro Bölgesi PMI İmalat (Ekim, Nihai) 11: Orta İngiltere PMI İmalat (Ekim) 11: Orta ABD Markit PMI (Ekim, Nihai) 16: Yüksek ABD ISM İmalat Sanayi Endeksi (Ekim) 17: Yüksek 03 Kasım Salı Türkiye ÜFE (Yıllık Değişim, %) (Ekim) 09: % -- Yüksek Türkiye ÜFE (Aylık Değişim % ) (Ekim) 09: % -- Yüksek Türkiye Çekirdek TÜFE (Yıllık Değişim, %) (Ekim) 09: % % -- Yüksek Türkiye TÜFE (Yıllık Değişim, %) (Ekim) 09: % % -- Yüksek Türkiye TÜFE (Aylık Değişim % ) (Ekim) 09: % % -- Yüksek 04 Kasım Çarşamba Almanya PMI Hizmet (Ekim, Nihai) 10: Orta Euro Bölgesi PMI Bileşik (Ekim, Nihai) 11: Orta Euro Bölgesi PMI Hizmet (Ekim, Nihai) 11: Orta Euro Bölgesi ÜFE (Yıllık Değişim, %) (Eylül) 12: % % -- Orta ABD ADP İstihdam Değişimi (Ekim) 15:15 180k k -- Yüksek 05 Kasım Perşembe Perakende Satışlar (Aylık Değişim, %) Euro Bölgesi (Eylül) 12: % % -- Orta İngiltere İngiltere Merkez Bankası Faiz Oranı 14: % % -- Orta İngiltere İngiltere Merkez Bankası Varlık Alım Miktarı 14:00 375b b -- Orta ABD Haftalık İşsizlik Başvuruları (Ekim 31) 15: k -- Orta 06 Kasım Cuma Almanya Sanayi Üretimi (Aylık Değişim, % ) (Eylül) 09: % % -- Orta İngiltere Sanayi Üretimi (Yıllık Değişim, %) (Eylül) 11: % % -- Orta Ortalama Saatlik Ücretler (Yıllık Değişim, %) ABD (Ekim) 15: % % -- Orta ABD İşsizlik Oranı (Ekim) 15: % % -- Orta ABD Tarımdışı İstihdam Değişimi (Ekim) 15:30 180k k -- Yüksek Türkiye S&P Ülke Kredi Notu Değerlendirmesi Yüksek Not: Tüm veriler ve beklentiler Bloomberg den alınmıştır. Haftalık Veri Takvimi 8