ASKILI KONVEYÖRLER BÖLÜM GİRİŞ

Transkript

1 BÖLÜM 13. AKILI KONVEYÖRLER GİRİŞ Yüksek vea askılı tür ük taşııcı konveörler (Şekil 13.1) bir sonsuz çekme elemanı (1), askı düzenekleri (2), bunlara asılı taşııcılar (3) ve (4) ükünden medana gelirler. Askılar, kapalı bir eğri çizen (5) üksek raı bounca hareket ederler. Ra, binanın apı elemanlarına asılmış olup ugun erlerde erden de desteklenir.

2 204 ürekli Transport istemleri Çekme elemanı (iki eğimli vea iki düzlemli türden özel zincir, bazı durumlarda da çelik tel halat), iki düzlemde bükülebilir ve konveörün ukarı-aşağı ve köşelerde hareket etmesini mümkün kılar. Yani konveör, iki düzlemde ve her önde dönemeçlere sahip olabilir. Çekme elemanı, hareketini (6) çalıştırıcısından alır. Çekme elemanı, ata düzlemdeki dönemeçleri hareketli makaralarla a da (7) zincir dişlileri vea makara takımlarıla; düşe dönemeçleri ise kılavuzlanmış (8) eğrisel raları üzerinde geçer. Şekil 13.1 Askılı konveörler Taşııcılar, ol bounca üklenir ve boşaltılırlar. Bu işlem, konveör bounca bir vea daha çok noktada elle a da çeşitli türde otomatik düzeneklerle apılır. Konveörün kapalı eğri biçimindeki örüngesi, malzemelerin pratik olarak bütün konveör bounca taşınmasına izin verir. Askılı konveörler; taslak parçalar, arı mamuller, parça ve bütünlenmiş mallar ve ambalajlı maddeler gibi birim malların atöle içi ve atöleler arası sürekli ve serek olarak da kesikli olarak taşınmasında; ambalajlı dökme malların taşınmasında; arıca, makina apımı, besin, tekstil, lastik ve apı malzemesi gibi üretim dallarını da içine alan çeşitli süreç içi taşımalarda kullanılırlar. Taşınan maddeler değişik apıda, biçimde, boutlarda ve ağırlıkta olabilirler. Kum püskürtme, derilerin salamura apılması, üze kaplama, boama ve kurutma işlemleri, ısıl işlemler ve benzeri işlemler olda, malzeme iletimi sırasında malzemelere ugulanabilirler. Askılı konveörlerin üstünlükleri şöle sıralanabilir: Düzgün olmaan bir örünge izlerler, ön değiştirmelere atkındırlar; büük taşıma uzaklıklarına sahip olabilirler; ra genellikle tavan elemanlarına tutturulduğundan ve ükleme-boşaltma olmaan erlerdeki üksek engeller kolaca aşılabildiğinden erden ekonomi sağlarlar; güç tüketimi düşük seviededir.

3 Askılı Konveörler 205 Yükün taşınma öntemine göre, askılı konveörler aşağıdaki türlere arılırlar: Ana tür, ük taşııcı konveör (Şekil 13.2a); askılar ve ük taşııcılar sürekli olarak çekme elemanına bağlıdırlar. Arabalı konveör (Şekil 13.2b); ük taşııcısı ile çekme elemanı birbirlerine bağlı değildirler. Ancak, ük taşııcısı, askı makaraları ile çekme elemanına bağlı olan çenesi aracıla itilerek ek raı üzerinde ürütülür. Yük çekici konveör (Şekil 13.2c); askı makaraları, özel kancası aracıla ük taşıma arabalarının kolunu iterek ükleri döşeme üzerinde ürütürler. (a) (b) (c) Şekil 13.2 Askılı konveör türleri Askılı konveörler zincirle ve tel halatla çekilirler. Bunlar arasında ata düzlemdeki bir örüngei izleen ata konveörler ile çeşitli düzlemlerde dönemeçleri olan profil konveörleri aırt edilir. Çalıştırma biçimine göre konveörler, tek motorlu ve çok motorlu konveörler olarak arılırlar. Arılabilir zincirler kullanan askılı konveörlerin ana parametreleri standartlaştırılmıştır AKILI KONVEYÖRLERİN PARÇALARI Askılı konveörlerde değişik türdeki normal çekme zincirleri ve çelik halatlar çekme elemanı olarak ata düzlemde er alan, düşe dönemeçleri bulunmaan konveörlerde kullanılırlar. Düzgün olmaan profilli konveörler ise iki düzlemde bükülebilir çekme elemanlarını gerektirirler: Arılabilir zincirler, uvarlak çelik çubuktan apılmış uvarlak-baklalı zincirler, değişik tasarımlarda özel lamelli baklalı ve çift baklalı zincirler ve arıca çelik halatlar bu isteği karşılarlar. Arılabilir baklalı zincirler en elverişli çekme elemanı olup en geniş ugulama alanını bulurlar. Hafif hizmet konveörlerinde, özellikle düşe düzlemdeki küçük eğrilik arıçapları için, genel olarak kanaklı zincirler kullanılır; özel lamelli-baklalı zincirler, normal zincirlerden arılırlar. Bunlarda pimle burç arasında büük bir boşluk ve burçla dış bakla lamelleri arasında ine büük bir boşluk vardır. Bu durum baklaların, bakla eksenine dik düzleme göre φ 2,5 lik dönme apmasına izin verir. Bu zincirler, arılabilir zincirlere göre çok daha ağır ve pahalı olduklarından nadiren kullanılırlar.

4 206 ürekli Transport istemleri Düşe dönemeçlerin eğrilik arıçapını küçültmek için, değişik tasarımlarda çift baklalı zincirler ugulamaa sokulmuştur. Çift baklalı zincirler iki ana kümede toplanır: Gerçek çift baklalı zincir (düşe ve ata baklalı zincir, Şekil 13.3a) ve askı sistemine özel mafsallarla bağlanmış tek düzlemli baklaları olan zincirler. Mafsallı askı düzeneklerinin eksenleri, bakla eksenlerine diktir (Şekil 13.3b) ve bu durum, zincir baklalarının, iki askı düzeneği arasında birbirlerine göre, büük açılı (45 ) dönmeler apmalarını ve zincirlerin [m] arıçapa kadar düşe dönemeçleri geçmesini sağlar. Şekil 13.3 Özel çift baklalı zincirler Konveörün arıca, üzerinde standart çift baklalı zincir ve rijit üçgenler şeklindeki mafsallı taşııcıların hareket ettiği küçük eğrilik arıçaplı (1.2 [m] kadar) düşe dönemeçleri de olabilir (Şekil 13.4). Şekil 13.4 Askılı konveörlerin düşe bölümü Askılı konveörlerde çekme elemanı olarak bazen çelik halatlar da kullanılır. Bunların çapı [mm] olup, [mm] lik çelik tellerden örülmüşlerdir (apı 6x tel).

5 Askılı Konveörler 207 Ana türden bir konveörün askı düzeneği (Şekil 13.5), (1) tekerlekleri ve bunların milleri ile atakları; tekerlek millerinin içinde ataklandığı (2) destekleri ve zincirle ük taşııcısını birbirine bağlaan (3) çatalından oluşur. Askı düzeneği ük taşııcısını ve ükü taşır ve üksek ra bounca hareket ettirir a da zinciri taşıarak onun taşııcı makaralar arasındaki aşırı sarkmalarını önler. Şekil 13.5 Konveör askı düzeneği Askı tekerlekleri demir vea çelik döküm a da preste basılmış çelikten apılırlar. Çalışma üzeinin sertleştirilmesi tekerlek ömrünü arttırır. Tekerlek baskı üzeinin profili, ra profiline ugun Şekilde apılır. Askı bir I kirişi üzerinde gidiorsa bu üzeler konikleştirilmiş, hareket bir köşebent vea lama üzerinde ise silindiriktir. Konik an üzeli tekerlekte uvarlanma sürtünmesi büümekle birlikte, askının eğimli I kirişi flanşı üzerindeki stabilitesi nedenile istenen bir çözümdür. Bazı durumlarda tekerlek üzei taşııcı makara bölümde silindirik ve baskı bölgesinde koniktir (Şekil 13.6a). Böle bir apı, uvarlanma üzeindeki arıçap farklarını azaltarak uvarlanma sürtünmesini azaltır. I kirişleri üzerinde giden tümüle silindirik an üzeli tekerleklerde tekerlek milleri, kiriş flanşına paralel (eğimli) olarak erleştirilirler. Bu sonuncu tür desteklerin ve koruucu raların apımı düşe dönemeçlerde güçlük gösterdiğinden serek olarak kullanılır. Şekil 13.6 Askı tekerlekleri atağı ve koruucu keçe düzenekleri Askı tekerlekleri flanşlı vea flanşsız apılırlar. Genellikle flanşsız olan tercih edilir. Tekerlek ataklama sistemi, atak ve koruucu keçenin standart boutlarına bağlı olarak değişik tasarımlarda olabilir. Hesaplanan üke ve hizmet türüne en ugun tasarım ugulanmalıdır.

6 208 ürekli Transport istemleri Askı tekerleklerinde kullanılan ataklar; standart tek vea çift sıra bilalı ataklar (Şekil 13.6a), konik masuralı ataklar (ağır tip), silindirik rulolu a da bilalı basit ataklar (Şekil 13.6b) (hafîf-hizmet ve üksek sıcaklıklarda) ve plastik burç ataklar. Yataklar, mil göbeklerine takılmış gresörler aracıla a da değişik tasarımlardaki ağdanlıklarla otomatik olarak ağlanırlar; otomatik ağlama tercih edilir. Temper döküm vea kalıpta çelik dökümden apılan destekler, sağlamlıkla mukavemeti ve düşük öz ağırlığı birleştirme zorundadırlar. Zincir, baklaların arasına sokulmuş ve zincire doğrudan doğrua vea ek bir mafsalla civatalanmış özel bir kelepçe aracıla raa bağlanmıştır. Raa gelen tasarım ve emniet ükleri; konveörün ata P 1 bölümündeki ra ükü asılı ükün, taşııcının, raın ve destekler arasındaki çekme elemanının ağırlığından medana gelir. Çekme elemanı düşe bir dönemecin üst tarafından geçerken çekme elemanının gerginliği, ra üzerinde ek bir ük doğurur (Şekil 13.7). Bunun değeri (13.1) ifadesi ile aklaşık olarak hesaplanabilir: P 2 α ttr 2 sin 2 R (13.1) Şekil 13.7 Düşe dönemeçlerde raa etkien ükler P 2 ükü, çekme elemanı üzerindeki gerginliğin en üksek olduğu (çalıştırma birimine akın) noktalarda maksimum değerini alır. P 3 ükü, P 1 düşe kuvvetinin momenti tarafından aratılır (Şekil 13.7) ve raı devirmee çalışır. P 3 ihmal edilebilir bir kuvvettir ve toplam ükün hesabında dikkate alınmaabilir. Küçük α açılı arılabilir ve lamelli baklalı zincirler için ra üzerindeki maksimum toplam ük, pratik bakımdan kabul edilebilir bir hata ile, (13.2) denkleminden hesap edilebilir. P max ttr β max + P1 cos (13.2) R 2

7 Askılı Konveörler 209 (13.2) formülünden belirlenen ük; ra tekerleği, ekseni ve an desteği için tasarım üküdür. Pratikte kullanılan raların tasarım ükleri [kg] arasındadır. Ra üzerindeki ük, P 1 den P max a kadar değişen değişken bir büüklük olduğundan, askı düzeneğinin atakları, konveör hızı ve ortam sıcaklığını dikkate alan bir eşdeğer üke göre hesaplanır. Yataklar üzerindeki eşdeğer ük, konveör örüngesinin arı bölümlerindeki her ük bileşeninin şiddetinin ve etki süresinin bir fonksionu olarak belirlenir. Taşııcının fadalı emniet ükü, ani askıa gelen ükün izin verilebilir maksimum ağırlığı; konveörün örüngesine, çekme elemanının gerginliğine ve düşe dönemeçlerdeki izin verilebilir maksimum ek ükün değerine bağlıdır ve her konveör için bağımsız olarak hesaplanır. Taşııcının emniet ükü kabul edilen a da gerekli tasarım ükü ile maksimum ek üklerin farkı olarak (13.2) formülünden elde edilebilir. Ancak hız ve çalışma koşullarına göre düzeltme apılmalıdır. Askılar, düzgün olmaan aralıklarla da erleştirilebilirler. Ancak bu aralıkların, iki zincir adımının katları olması zorunludur. Yük taşıan ve taşııcı tekerleklerin düzenlenme biçimi Şekil 13.8 de gösterilmiştir. Eğer taşınacak ük askının emniet ükünden fazla ise iki vea dört askı, bir ata putrelle birleştirilmen ve ük bu putrele asılmalıdır. Şekil 13.8 Askıların düzenlenmesi Askıların arasındaki t tr aralığı, ük taşııcıların adımına ve düşe dönemeçlerin eğrilik arıçaplarına bağlıdır. Küçük askı aralığı için eğrilik arıçapı da küçük alınır. Düşe dönemeçli konveörlerde askı aralıkları [m] arasında değişir. Taşııcı adımı askı aralığından büük olduğu zaman, ük tekerlekleri arasına taşııcı tekerlekler erleştirilir. Bu tekerlekler, çekme elemanını aşırı sarkmalardan korurlar. Düşe dönemeci olmaan konveörlerde askılar [m] aralıklarla erleştirilebilirler. Bir zincir dişlisi vea kasnağın bulunduğu tekerlekli köşeler a da makara takımları, ata dönemeçlerde çekme elemanına kılavuzluk aparlar (Şekil 13.9). eçilen döndürme düzeni çekme elemanının türüne, gerginliğine ve eğrilik arıçapına bağlıdır.

8 210 ürekli Transport istemleri Şekil 13.9 Askılı konveörlerin ata dönemeçleri Zincir dişlili tekerlekli köşe (Şekil 13.10) arılabilir, profilli döküm ve çift baklalı makarasız zincirlerle kullanılır. Zincir dişlisi çapı [mm] arasında değişir. Arılabilir ve lamelli baklalı, birleşim ve makaralı zincirler için düz üzeli döndürme kasnakları kullanılır. Kanaklı zincirler ve halatlar için bunlarla kavramaa girmek üzere ivli kasnaklar kullanılır. Arılabilir zincirlerin baklalarının enine daanımı düşüktür. Bu nedenle, bu zincirler için düz üzeli kasnaklar, emniet ükünün ancak, % 60 ına kadar kullanılırlar. Arılabilir zincirler için bazen poligon jantlı kasnakların kullanılmasının nedeni budur. Kasnak dönerken zincir baklaları onun düz üzelerine basar. Döndürme kasnaklarının çapları [mm] arasında değişir ve bazı durumlarda 2000 [mm] e kadar çıkar. Zincir dişlileri ve kasnaklar döküm vea kanak apı olabilirler. Büük çaplar kanak apı tercih edilir. Şekil Zincir dişlili tekerlekli köşe Zincir dişlili vea kasnaklı ve bilalı ataklar üzerinde dönen bir tekerlekli köşe için taşııcı sistemler Şekil 13.11a da, kamalı ataklar üzerinde dönen için olanı ise Şekil l3.11b de gösterilmiştir. Döndürme dişlisi destekler üzerindeki ankastre göbeklere, millere vea tavan elemanına asılı, apıa bağlıdır.

9 Askılı Konveörler 211 (a) Şekil Tekerlekli köşeler (b) Bir makara takımı (Şekil 13.12), bir a medana getiren bir takım sabit düşe makaradan oluşur. Zincir baklaları bu a bounca hareket eder. Makaraların milleri, destekler aracıla konveör raına a da özel bir madeni apıa asılmış bulunan sabit bir çerçevee (şasie) erleştirilmişlerdir. Her makara, çapı [mm] arasında değişen iki bilalı vea masuralı atak üzerinde döner. Makaraların n adımı ani makaralar aralarındaki uzaklık, makara çapından 20 [mm] kadar büüktür. Makaralar dökme demirden vea çelik borudan imal edilirler. Makara takımı, eğrilik arıçapının küçük vea istenen dönemecin ağır zincir dişlilerini a da kasnakları gerektirecek kadar büük olduğu durumlarda, arılabilir lamelli baklalı ve birleşim zincirlerile kullanılırlar. Makara takımı 1.0; 1.25; 1.6; 2.0 ve 2.5 [m] arıçaplarında apılabilirler. Şekil Makara takımı Askılı konveör raı vea kızağı (Şekil 13.13), monora, I-kirişi (Şekil l3.13a); kutu kesiti (Şekil 13.13b); çift ra a da çift köşebent (Şekil 13.13c) olabildiği gibi kutu kesitli iki eğrisel profilden de apılabilir. Bodan boa arıklı bir boru vea bir T profili de bu amaçla kullanılabilir. Bir monora, çift köşebentli kızakla karşılaştırıldığında; gerek erine kolaca erleştirilebilmesi, gerekse sağlamlık ve üst flanşın ra muhafazası olarak kullanılması gibi üstünlüklere sahiptir.

10 212 ürekli Transport istemleri Şekil Askılı konveör raları Monoraların sakıncası ise askı tekerlekleri an üzlerinin konik olması gereği ve bunların çaplarının çift T boutula sınırlı olmasıdır. onuç olarak diğer düzeneklere göre en çok kullanılan tür monoradır. Çift köşebent ve eğrisel profiller genellikle çift baklalı ve uvarlak baklalı zincirler kullanan hafif ük konveörlerinde kullanılırlar. Askılı konveör raı çelik çubuklarla tavan kirişlerine (Şekil 13.14a) asılmış, duvarlara a da kolonlara tutturulmuş konsollara bağlanmış (Şekil l3.14b) vea bina elemanlarının destek olarak kullanılması mümkün olmaan vea konveörün alçak bir H seviesinde çalışmasının istendiği durumlarda serek olarak özel çerçevelere (Şekil 13.14c) üklenmiş olabilir. Şekil Askılı konveör ra askıları Anı ra bölümlerinin bağlantısı rijit (kanaklı a da cıvatalı) vea teleskopik olabilir. Teleskopik olanlar sadece gerdirme düzeneğine akın erlerde ve değişken çalışma sıcaklıklarında kullanılır.

11 Askılı Konveörler 213 Yata dönemeçlerde askılı konveörün dönme açısı, döndürme dişlisinin ve çekme elemanının türüne ve boutlarına bağlıdır. Düşe dönemeçler için ra, istenilen arıçapa eğilir. Düşe dönemeçlerin eğrilik arıçapı çekme elemanının türüne, adımına ve gerginliğine, raın profiline, askı tekerleklerinin aralığına ve bunların çekme elemanına bağlanma biçimine göre ölçülendirilir. Tablo 13.1 de arılabilir ve lamelli baklalı zincirlerle kullanılan askılı konveörlerin önerilen eğrilik arıçapları verilmiştir. Çift baklalı zincir için eğrilik arıçapları [m] arasında değişir (Şekil 13.3 ve Şekil 13.4). Tablo 13.1 Askılı konveör raları için önerilen eğrilik arıçapları Dönemeçte izin verilen değerin üzdesi Zincir olarak zincir gerginliği Zincir türü adımı % 50 % 75 % 100 [mm] Tekerlek aralığı (zincir adımı cinsinden) 4t 6t 8t 4t 6t 8t 4t 6t 8t tandart ,5 3 2, Arılabilir 100 2,5 3 3,5 3 3,5 5 3,5 4, ,5 4, ,5 8 4,5 7 9 Özel lamelli baklalı ,5 4,5 3, Ra kılavuzları, raın konkav düşe dönemeçlerinde çekme elemanının doğurduğu askı tekerleklerinin baskı kuvvetlerini karşılarlar (Şekil 13.15). Şekil Düşe dönemeçlerde ra kılavuzunun düzenlenmesi Konveör raı eğilme gerilmesi, eğilme uzaması ve eğilme kararlılığı gibi alışılmış apı mukavemeti değerlerine kontrol edilmelidir. Bir ata dönemeç düşe dönemeçle birleştiği zaman (Şekil 13.16), düz bölümlerindeki x 2 uzunluğu iki askı tekerleği aralığından t r, x 1 uzunluğu ise bir tekerlek aralığından t r büük olmalıdır.

12 214 ürekli Transport istemleri Şekil Konveör olunun ata ve düşe dönemeçlerinin birleşimi Yük, taşııcıların (Şekil 13.17) üzerine ığılır vea asılır. Raf, tepsi, kanca, kepçe vea zincir apısında olabilirler. Arıca, ükü örüngenin düşe bölümlerinden geçirmek üzere özel mafsallı taşııcılar (Şekil 13.4) kullanılır. Şekil Değişik türde taşııcılar Taşııcılar; sağlam, basit bir tasarımda, düşük öz ağırlıklı ve ükleme-boşaltmaa atkın olarak imal edilirler. Taşııcıların ükleme-boşaltması elle a da çeşitli otomatik ve an otomatik öntemlerle apılır. Askılı konveörlerde iki tür çalıştırma birimi vardır: Açısal ve paletli çalıştırıcılar. Çalıştırma birimlerinin hızları sabit vea değişken olabilir. Paletli çalıştırma türünde tek bir döndürücü zincir dişlisi ve palet zinciri a da iki döndürme dişlisi için bir ortak güç aktarma düzeneği bulunur. Askılı konveörlerde bir hız düşürme düzeneği ile birlikte kullanılan açısal çalıştırıcılar tercih edilir. Açısal çalıştırma birimi örüngenin döndüğü noktalara konur ve hareket ettirici gücü bir zincir dişlisi vea bir düz tambur ardımıla ve sürtünme olula iletir.

13 Askılı Konveörler 215 Şekil de görülen bir açısal çalıştırma biriminde: Döndürme dişlisi (tambur) (1), üzerine takıldığı düşe mil (2), redüktör (3) ve elektrik motoru (4). Eğer sürekli olarak değişebilen hızlar isteniorsa bir (5) hız değiştiricisi motorla redüktör arasına erleştirilir. tandart tasarımlardaki hız değiştirme oranı arasındadır. Döndürme muindeki moment ise, [kw] lık bir güç çıkışı için, [cm-dan] arasında değişir. Şekil Hız değiştirme düzeneği Şekil da görülen bir paletli çalıştırma birimi; döndürme (1) ve gerdirme (2) zincir dişlileri, bunların çevresinde dönen (3) palet zinciri, zincirin (paletin) konveör çekme elemanına takılmasını sağlaan (4) çeneleri, (5) kılavuz raları ve (6) makara takımından medana gelir. Çalıştırma birimi, konveörün doğrusal bir bölümüne erleştirilir ve çekme gücü, konveör çekme elemanının baklaları ile kavramaa giren palet zincirinin çeneleri aracıla konveör çekme elemanına iletilir. Şekil Paletli çalıştırma birimi Paletli çalıştırma birimleri oldukça karmaşık oldukları ve iki zincir dişlisi ile özel palet zinciri ek bir maliet getirdikleri için genellikle açısal çalıştırma birimleri tercih edilirler.

14 216 ürekli Transport istemleri Hesaplanmış zincir çekme kuvvetlerinin izin verilebilir sınırlan aştığı uzun ağır hizmet konveörlerinde, birçok çalıştırma birimi kullanılır. Bölece, toplam zincir gerginliği önemli oranda azaltılmış olur. Böle bir konveörde en pratik çözüm, tek bir elektrik motorundan hareket alan bir güç aktarma düzeneğinin, birçok döndürme dişlisini çalıştırmasıdır. Bu tür bir çalıştırma birimi, ancak birden fazla konveör olu anı ata düzlemde birbirlerine akın geçiorlarsa (Şekil 13.20) vea düşe düzlemde birbirlerinin altında iseler basit ve ugun bir tasarım olur. Şekil Açısal çalıştırma birimi düzeni Bu sorun genellikle, her biri bağımsız bir motordan hareket alan birçok bağımsız çalıştırma biriminin kullanılmasıla çözümlenir (Şekil 13.21). Şekil Üç motorlu askılı konveör düzeni enkron çalışma, motorların ugun güçlerde ve artan kamalı olmasıla ve elektriksel kilitleme a da hidrolik kavrama düzenlerile donatılmaları olula sağlanır. Çoklu çalıştırma düzenekleri; konveörün büük uzunlukta apılmasına izin verirler, maksimum zincir gerginliğini azaltarak standart donatımın kullanılmasını sağlarlar, güç tüketimini ve taşııcı madeni apının, genel olarak malzeme ve donatımın ağırlığını azaltırlar. Askılı konveörlerin gerdirme düzenekleri karşı ağırlıklı (Şekil 13.22) a ve vidalı ve vidalı tip olabilirler. Böle bir düzenek (1) hareketli arabası, (2) zincir dişlisi vea kasnağı ve (3) U dönüsünden oluşur.

15 Askılı Konveörler 217 Şekil Karşı ağırlıklı gerdirme düzeni Arabanın üzerine erleştirildiği eğrisel ra bölümünü sabit ra bölümüne bağlaan (4) bağlaıcısı, araba hareket ederken askı tekerleklerinin bir engele rastlamadan ürüebilmeleri için teleskopik tip olarak imal edilir. Otomatik hareketleri ve üksek güvenilirlikleri nedenile karşı ağırlıklı gerdirme düzenekleri tercih edilir. Kurutma, ısıtma ve soğutma odaları gibi süreç bölümlerinden geçen konveörlerde, sıcaklık değişmelerine bağlı olarak konveör zincirinin boundaki değişmeler nedenile karşı ağırlıklı gerdirme düzenekleri zorunluluktur. Arıca çalıştırma birimleri çoklu vea sürtünmeli türden olan konveörlerde de anı zorunluluk mevcuttur. Askılı konveörlerin koruma düzenleri olarak, döndürme dişlisi a da ona en akındaki güç aktarma düzeneği, dişlii ve hareketli parçalan ani aşın üklere karşı korumak amacıla makaslamaa çalışan bir emniet pimile donatılmıştır. Bu pim, zincirdeki çekme kuvveti, adsal kapasitei %20-30 oranında geçtiği zaman kesilir ve konveörü durdurur. Taşııcılardan düşebilecek üklere karşı insanları korumak için bütün düşe ve ata bölümlerde, konveörün altına oluk biçiminde bir muhafaza erleştirilir ve bu muhafaza, geçitlerde ve koridorlarda ükseltilir. Muhafaza genellikle çelik telden a da saçtan apılır ve konveör raına asılır. Çekme elemanı koptuğu zaman, düşe bölümlerde giden askılı taşııcıların ükle birlikte gerie gelmeleri ve malzeme ile konveöre hasar vermeleri mümkündür. Bu tehlikei önlemek için, 1 [m] den uzun iniş ve çıkışlarda, özel tutucular kullanılır. Bu özel tutucular, çekme elemanı

16 218 ürekli Transport istemleri koptuğunda aşağı doğru kamaa engel olurlar. Bu tutucuların çalışma ilkesi konveör örüngesi üzerindeki erlerine, çekme elemanının türüne ve konveör raının profiline bağlıdır AKILI KONVEYÖRLERİN HEAP EALARI Askılı konveörlerin hesabında öncelikle konveörün örüngesi, taşınan ükün ağırlığı ve boutları, taşıma kapasitesi ve konveörün çalışma koşullarının bilinmesi gerekmektedir. Konveörün ana parametreleri: Z [parça/saat], hız v [m/s], tekerlek ve ük aralığı a [m], taşııcı başına taşınan birim ük saısı z [parça] kendi aralarında bağıntılıdırlar (denklemler (3.17) ve (3.18)). Minimum tekerlek aralığı, ükün ana boutları tarafından belirlenir. Minimum tekerlek aralığı; b max uzunluğundaki en uzun ük, en küçük R min arıçaplı ata dönemeçlerde (Şekil l3.23a) ve β max eğimli düşe dönemeçlerde bir sonraki üke dokunmaacak Şekilde seçilmelidir. Düşe dönemeçte bu koşul, a cos β b 0,1 m (13.3) max max + denklemini sağlar. Şekil Taşııcıların düzenlenmesi Konveör hızı ükün ağırlığına, istenen taşıma kapasitesine ve ükleme-boşaltma öntemlerine bağlı olarak [m/s] arasında değişir. Teknolojik, ani süreç aşamalarının olda apıldığı konveörlerin hızı, işlemin çevrimine a da iletilen mal için gerekli soğutma vea kurutma gibi işlemlerin zamanına bağlıdır. Askılı konveörlerin zincir çekme kuvveti, çekme elemanlı diğer konveörlerdeki gibi hesaplanır. Konveörün ugun çalışması için o gerginliği en az [dan] alınmalıdır. Gerginliğin en az olduğu nokta, konveörün aşağı doğru eğimli bölümünde en üklü bölgei izleen er vea ata konveörlerde zincirin zincir dişlisinden arıldığı noktadır. Konveörün her metre uzunluğu başına gelen hesaplanmış ağırlıklar, boş ve üklü şeritler için sırasıla q o ve q ı ise; bu değerler G G q [kg/m] ve (13.4) ta tr q o + + a ttr z

17 Askılı Konveörler 219 G q1 qo + [kg/m] (13.5) a ile hesaplanır. Burada G ta Taşııcının öz ağırlığı [kg] G tr Tekerleklerin öz ağırlığı [kg] a Taşııcılar arasındaki açıklık [m] t tr Tekerlekler arasındaki açıklık [m] q z Zincirin ağırlığı [kg/m] G Taşııcı üzerindeki fadalı ük [kg] Hesaplanmış ükler çekme elemanının standart bouna ve tekerlek ve taşııcı tasarımına bağlıdır. Çekme elemanının tasarımı, konveörün max gerginliğine göre seçilir. ( q L + q L )( + AK ) + ( q q )( H ) + (13.6) max o K1 w 1 o a 1 o 2 H1 Burada K Konveör örüngesi üzerindeki erel dirençlerin toplamı K x m ϕ ξ λ w Doğrusal bölümlerdeki direnç katsaısı φ Düşe dönemeçteki eğrisel direnç katsaısı ξ Yata dönemeçteki, zincir dişlisi vea kasnaktaki direnç katsaısı λ Makara takımındaki direnç katsaısı x Düşe dönemeçlerin saısı Zincir dişlili ata tekerlekli köşelerin saısı m Konveör örüngesindeki makara takımlarının saısı q o (13.4) denkleminden hesaplanan birim ağırlık [kg/m] q (13.5) denkleminden hesaplanan birim ağırlık [kg/m] L Konveörün üklü şeridinin ata izdüşümü [m] L a Konveörün üksüz şeridinin ata izdüşümü [m] H 1 Konveör örüngesinin ükleme noktasındaki üksekliği [m] H 2 Konveör örüngesinin boşaltma noktasındaki üksekliği [m] o Çekme elemanının minimum gerginliği A Dönemeçler ile dönüşlerin saısına ve bunların örünge üzerindeki düzenlenmesine bağlı katsaı. (A ) Maksimum gerginliğin kesin hesabı için, konveör örüngesinin arı bölümlerindeki ardaşık dirençler toplanır. Yata ve eğrisel bölümler için + w q 1 L, (13.7) r r dişli vea kasnak gibi tekerlekli köşeler için ξ, (13.8) r r 1 makara takımları için λ (13.9) r r 1

18 220 ürekli Transport istemleri ve düşe dönemeçler için ( ϕ + w q L ± q H ) r r 1 ϕ. (13.10) Burada r Göz önüne alınan bölümün sonundaki gerilme [kg] r-1 Göz önüne alınan bölümün başlangıcındaki gerilme [kg] q Birim aılı ük [kg/m] (üklü şerit için q q ; üksüz şerit için q q o ) (denklemler (13.4) ve (13.5)) L Yörüngenin ata izdüşümünün uzunluğu [m] H Bölümün başlangıcı ile sonu arasındaki ükseklik farkı [m] (13.10) denkleminde son terimin işareti ukarıa doğru hareket için artı; aşağıa doğru hareket için eksi alınır. (13.6) ve (13.10) denklemleri, ana ük taşııcı türe (Şekil 13.2a) uarlar. Diğer tür konveörler için hesaplar anı biçimde apılır, alnızca konveörün ve taşııcıların (a da üklü tekerleklerin) hareketli parçalarının dirençleri, (3.37) denkleminde ifade edildiği Şekilde arı olarak hesaplanır. Döndürme zincir dişlisindeki çekme kuvveti ve gerekli motor gücü, maksimum hız ve ük için, (3.48) ve (3.49) denklemlerinden belirlenir. Artan kalkış momenti nedenile, 1 [kw] gücün altındaki elektrik motorları kullanılmamalıdır ÇİFT RAYLI AKILI KONVEYÖRLER Yükün itildiği a da çift ralı konveörler ile ük taşııcı vea monora konveörler arasındaki fark: Monora konveörlerde, ük taşıma tekerleklerinin (1) çekme zincirine sabitleştirilmiş olması; çift ralı konveörlerde ise zincirin, ükü iletmekle birlikte, ona tespit edilmemiş bulunmasıdır (Şekil 13.2b ve Şekil 13.24). Şekil Çift ralı konveörlerin hareketli parçası ve ra düzeneği

19 Askılı Konveörler 221 Yük tekerleği (2), (3) ük taşııcısıla birlikte, arı bir (4) alçak raı üzerinde hareket eder ve çekme zincirine bağlı (5) çenesi tarafından itilir. Zincir ise (6) taşıma tekerlekleri aracıla (7) üst zincir raına asılır. Konveörün itme çeneli çekme zinciri, ük raının üst tarafında doğrudan doğrua hareket eder ve ük tekerlerini hareket ettirirse, ük raına güç verilmiştir denir. Bu duruma canlı hat ismi de verilir. Eğer ük tekerlekleri bu ra üzerinde elle itilior vea % 3-4 lük bir eğimde ağırlıkla hareket ediorlarsa a da özel bir düzenek ardımıla harekete geçiriliorlarsa buna güç almaan vea ölü hat denir. Otomatik, bazen elle kumandalı şalterler ükün canlı hattan ölü hatta alınmasını a da bu işlemin tersini sağlarlar. İtme çeneleri çekme zincirine (a da tekerleklere) tek önlü bir menteşe ile bağlanmışlardır. Bu menteşeler (5) itme çenesinin, alnız zincirin hareketi önünde bükülmesini ve (8) tutma çenesinin ise buna zıt önde sabit kalmasını sağlarlar (Şekil 13.2). Bu düzenleme, ük tekerleğinin harekete geçirilmesini mümkün kılar ve aşağı doğru eğimlerde tekerleğin kaçmasını önler. Bazı durumlarda, itme çeneleri zincire rijit olarak bağlanmışlardır; tekerlekler üzerindeki tutma çeneleri ile menteşelidir. Konveör zinciri çevrimini sürdürürken canlı vea ölü hat üzerindeki ük tekerleğini durduracak özel düzenekler vardır. Zincir ve ük raları adıla iki arı ra çeşidi kullanılması; ük taşıma tekerleklerinin konveör zincirine sabit olarak bağlı olmaıp ona bağlanıp çözülebilmeleri ve bölece tekerleklerin istenildiğinde durdurulup istenildiğinde diğer ralara gönderilebilmesi gibi özel tasarım biçimleri; değişik zamanlamalı çeşitli taşıma ve süreç sistemlerinin, tam otomatik tek bir sistemde birleştirilmesi için birçok olasılıklar göstermektedir. Otomatik seçici konveörler makina apım ve lastik üretim fabrikalarında, elektroteknik ve rado teknik işletmelere, tüketim mallan üreten erlerde ve seri imalat apan diğer endüstri dallarında agın bir biçimde kullanılmaktadırlar. Çift ralı konveörler, çok amaçlı konveörler olup; ükün başka olla iletimini gerektirmeden, aşağıdaki işlemleri apabilirler: Yük tekerleklerini, ana konveörün (1) canlı hattından ikinci derecede bir raa canlı a da ölü (2) an hattına geçirir (Şekil 13.25a) ve (3) iletim a da (4) dönüş makasına geri getirir (Şekil 13.25b). Bu olasılık, muaene vea kusurlu parçaların onarılması gibi değişik zamanlamalı süreçlerin konveör üzerinde apılmasını; çeşitli üklerin taşııcılar üzerinde aırımı, ön seçimi ve ara canlı hatta depolanması işlemlerinin apılmasını mümkün kılar (Şekil 13.25d). Yük tekerleklerinin bir canlı hattan, değişik hızlı ve değişik tekerlek aralıklı diğer hatta otomatik olarak iletilmesini sağlar. Yük tekerleklerinin düşe düzlemdeki (Şekil 13.25f) dönemeçlerde, değişik düzeçlere iletilmesini gerçekleştirir. Konveör tarafından taşman üklerin otomatik olarak tartılması ve saımı mümkün olur.

20 222 ürekli Transport istemleri Şekil Yük itme türünde bir konveörün değişik çalışma durumları Yük tekerlekleri, ralar, makaslar ve özel düzenekler bakımından çift ralı konveörlerin elemanları, tek ralı olanlardan değişik değildirler. Yük askıları, dört tekerlekli ve iki vea dört kılavuz makaralı bir çelik çerçeveden oluşurlar. Tekerleklerin milleri, bu çerçevee (şasie) rijit olarak ataklanmışlar a da her tekerlek çiftine ata düzlemde belli bir hareketlilik sağlaacak biçimde, mafsallanmışlardır. Kılavuz makaralar, askıı ük raı bounca önlendirirler ve makaralara geçmesini sağlarlar. Bir askı takımının ük kaldırma kapasitesi, ani bir askı takımının taşıdığı etkin ük, onun ana parametresidir. Bu kapasite [kg] arasında değişir. Zincir raı hadde köşebentleri ile (Şekil 13.24) apma profil vea çift T demirinden oluşur. Çift T demiri, 500 [kg] ve daha üksek ükler için hazırlanmış ağır hizmet askıları için kullanılır. Yük raı da çift köşebent, kutu kesitli apma a da daha çok kullanılan çift U profilinden oluşur. U profilinden oluşması durumunda, askı U profilleri üzerinde a da onların arasında ilerler. Hafif ve orta hizmet türü çift ralı askılı konveörler sanaide başarı ile kullanılmaktadır (Şekil 13.26). Bu tip konveörlerin zincir ve ük raları, bir çift U demirinden a da apma kutu kesitlerinden medana gelmişlerdir. Zincir askıları U demirinin üst flanşının üst üzeinde, ük askıları ise U demirinin alt flanşının iç üzeinde hareket ederler. Raın bu

21 Askılı Konveörler 223 biçimdeki bir optimal tasarımı, malzemeden ekonomi sağlar ve konveör üksekliği saesinde malietini düşürür. Şekil Monora konveörün hareketli parçası ve ra bölümü Şekil de görülen eğrisel ra bölümü (iletim makası), bir elektro-manet a da basınçlı hava silindiri ardımıla otomatik olarak devree girer ve bir a etkisile de ilk durumuna gelir. Yükün ve askının makas aracıla ana hattan an hatlara geçirilmesi; eğer an hatta hafif bir aşağı doğru eğim varsa ağırlıkla olur, eğim oksa özel itme düzenekleri kullanılır. Dönüş makasının dili (ucu), askı tekerleğinin kılavuz makaraları aracıla ana raa birleşir ve askı makarası ardımcı hattan ana hatta, konveör zinciri üzerindeki serbest iticinin çalıştırdığı özel düzenekler tarafından otomatik olarak kumanda edilen mekanizmalar ardımıla geçirilir. Önceden seçmeli a da otomatik ollamalı adıla tanınan ve askıları ve ükleri otomatik olarak değişik anlara ileten konveörlere, uzaktan a da erel olarak kumanda edilebilir. Önceden belirlenmiş bir programa göre gerçekleştirilen uzaktan kumanda, atölenin vea deponun içindeki bir merkezi kumanda tablosundan apılır. Şekil Yük itmeli konveörün çekilir makası

22 224 ürekli Transport istemleri Yerel olarak kumanda edilen bir otomatik önceden seçmeli götürme düzeni, genellikle bir adres kutusu, seçicili a da duarlı bir ölçücü, otomatik bir adres erleştiricisi ve bir adres silici, ani eni bir adresi azmadan önce elemanları nötr duruma getiren bir düzeneği içerir. Adres kutusu, ük taşıan askıa takılır ve üzerindeki adres operatör tarafından a da otomatik ve butonlu kumandalı bir adresleme düzeneği ile kadedilir. Ölçücü, ük raının üzerine ve an makastan önce erleştirilir. Ölçücü, geçerken kutudaki adresi okur ve ra makasına, bu adrese karşılık olan kumanda darbesini gönderir. Ölçücü; mekanik, elektrik vea elektromekanik türleri gibi kontaklı vea fotoelektrik türü gibi kontaksız olabilir. En basit biçimile bir elektromekanik seçmeli konveör düzeni, şu Şekilde apar: düşe (9) ük çubuğuna geçirilmiş bulunan ve taşııcının askı tekerleklerine takılmasını sağlaan (10) çivileri (Şekil 13.24), otomatik bir kurucu tarafından sağa vea sola alınır a da orta durumda bırakılır. Taşııcı ve ük çubuğu ölçücü üzerinden geçerken, ölçücüde bulunan belli saıdaki limit şalterlerinin kollarına ük çubuğu üzerinde bunlara karşılık olan çiviler tarafından etki edilir. Bölece ilgili limit şalterleri enerji alarak ra makarasını çalıştırırlar. Çivilerin ük çubuğu üzerinde ve buna karşılık olarak limit şalteri kollarının ölçücü üzerinde sıralanmasıla her askının ve ükün örüngesi önceden sıkı sıkıa belirlenebilir. Bir kurmada, dört ile on iki arasında değişen toplam çivi saısının genellikle iki a da üçü er alır. Bu da 6 ile 220 arasında adresin kurulmasına izin verir. İlkel zincir gerginliği itme çenelerinin bükülmesini önlemek için, genellikle üksek alınır ( o [kg]). Zincir raının doğrusal bölümlerindeki dirençler (3.37) denkleminden ve ük ile zincir askı tekerlekleri için arı arı hesaplanır. Canlı ük hattının düşe dönemecindeki zincir gerginliği, [ ϕ + ( w q + w q ) l q h] r r 1 ztr o tr ± ϕ (13.11) dir. Burada w ztr Zincir askı tekerleğinin harekete karşı direnci w tr Yük askı tekerleğinin harekete karşı direnci (13.11) denkleminin son terimindeki artı işareti ukarı doğru, eksi işareti ise aşağı doğru eğimler için kullanılır. Yukarda tanıtılan çift ralı askılı konveörlere ek olarak, birleşim askılı konveörler de vardır. Birleşim askılı konveörlerde; ük, raın bir bölümünde taşınır ve öbür bölümünde ise itilir. Ön seçmeli taşıma, ük itmeli ra bölümünde apılır AKILI KONVEYÖR HEAP ÖRNEĞİ Yük taşııcı türden bir askılı konveör, döküm parçalarını temizleme atölesinden ısıtılmaan bir ambara taşımak üzere tasarlanacaktır. Konveör hesaplama şeması Şekil de verilmiştir. Döküm parçalarının ortalama ağırlığı G 9 [kg], maksimum boutları ise 320x200x120 [mm] dir. Konveörün ortalama taşıma kapasitesi Z ort 1200 [parça/saat] tir; bu kapasite iki katına çıkarılabilir vea arıa indirilebilir.

23 Askılı Konveörler 225 Şekil Askılı konveör hesap şeması Konveörün Ana Parametrelerinin Hesabı İlk aklaşım olarak, adımı 100 [mm] olan arılabilir bir zincir ile bileli ataklı askı tekerleklerinden oluşan bir hareketli parçaı göz önüne alınmalıdır. Döküm parçaların, konveörün hareketi önünde bouna taşınmalarının ugunluğunu dikkate alarak taşııcı adımını a 0.6 [m] olarak seçilir. Konveör raının düşe dönemeçteki maksimum eğim açısı β max 35 alınarak (13.3) denklemine göre a cos β max > mm Yüklerin, D 831,7 mm çaplı zincir dişlilerini içeren tekerlekli köşelerden, birbirlerine değmeden geçebileceklerini kontrol etmek üzere bir grafik oklama; taşııcılar arasındaki açıklıkların eterli olduğunu, ani adımın doğru seçildiğini gösterir. İstenen kapasitei elde etmek için her taşııcıa iki döküm parçası koulur, ani z 2 alınır. Konveörün ortalama hızı Z ort a v 3600z ,6 0.1 m/s olarak bulunur. Çalıştırma birimine, v hızını 0.05 ten 0.2 [m/s] ve iletim kapasitesini Z ort saatte 600 den 2400 parçaa kadar değiştirmee izin veren, değiştirme oranı i 1/4 olan bir hız değiştirici erleştirilmelidir.

24 226 ürekli Transport istemleri Konveörün Metresi Başına Ağırlıkların Hesabı (13.4) denklemine göre boş şeritteki birim ağırlık Gta Gtr q o + + q z kg/m a t tr Taşııcı başına ağırlığı G ta 6 kg, tekerlekler arası açıklık t tr a 0.6 m ve öz ağırlık G tr 6,5 kg kabul edilir. Yüklü şeridin metresi başına ağırlık ise (13.5) denkleme göre Gz 9 2 q qo [kg/m] a 0,6 bulunur Maksimum Zincir Çekme Kuvveti Hesabının İlk Yaklaşımı Maksimum zincir çekme kuvveti (13.6) denkleminden max K o 1 + w ( q L + q L )( + 0,35K ) + ( q q )( H H ) o a 1 o 2 1 ( )( ) + ( 56 26)( ) dan dir. Konveör örüngesinin profiline göre; durumda uzunluklar aşağıdaki Şekilde hesaplanır. K bulunur. Bu L L + L + L + L + L + L + L + L 200 m L a L + L + L + L 42 m x ; 4 ; 1 ; H m ; H 1 2, 5 m 180 H H H H + H H 6 m Direnç katsaıları Tablo 13.2 den ve çetin çalışma koşulları göz önüne alınarak elde edilir. w 0.04; φ 1.025; ξ ; ξ (kamalı ataklar üzerindeki zincir dişlili tekerlekli köşe) bulunur. Hesapla elde edilen maksimum gerilme ( max 914 dan) değeri, emniet ükü 1250 [kg] olan zincirin ugun bir seçim olduğunu göstermektedir.

25 Askılı Konveörler 227 Çalışma koşulları Eğrisel lineer bölümler w Tablo 13.2 Askılı konveörler için ortalama direnç katsaıları Zincir dişlileri vea kasnaklar Kamalı ataklar Rulolu ataklar Makara takımları λ Düşe dönemeçler φ Dönüş açısı [derece] Direnç katsaıları Ugun 0,02 1,035 1,04 1,02 1,025 1,015 1,02 1,025 1,01 1,015 1,02 Orta 0,025 1,05 1,055 1,025 1,03 1,02 1,025 1,03 1,015 1,02 1,025 Çetin 0,04 1,06 1,07 1,03 1,035 1,025 1,035 1,04 1,02 1,025 1, Zincir Çekme Kuvvetinin Kesin Hesabı Konveörün çalıştırma birimi, üklü şeridin en üksek (14) noktasına (Şekil 13.28) erleştirilir. Minimum zincir gerginliği, o noktasındaki (17) düşmeden sonra beklenir. Zincir çekme kuvvetinin hesabına, bu noktadan başlaarak zincirin hareketi önünde devam edilir. 50 dan kabul edilir. Bu durumda çekme kuvvetleri aşağıdaki Şekilde hesaplanır. o 1 o + w qol dan 2 ξ dan + w qo L dan w q L w q L w q L ξ dan o 93 dan 205 dan ξ dan 229 dan ( ϕ + w q L + q ) 1.025( ) 487 ϕ H dan w q L w q L ϕ w q L13 + q H * w q L dan ξ dan dan ( ) ( ) 868 ϕ dan dan Maksimum gerginlik (14) noktasında ( dan) elde edilir; bu değer de aklaşık değerden ( max 914 dan) ancak %3 farklıdır. (16) ve (15) noktalarındaki zincir gerginliğini bulmak için konveörün hareket önüne zıt bir ol izlenerek, ani (0) noktasından başlanarak hesap apılır. 17 o 50 dan * w q L + q H o ϕ ϕ dan

26 228 ürekli Transport istemleri w q L dan dir. Zincir dişlisindeki çekme W ( ) ξ ( ) dan W o ( + ) ( ) 833 o ger gev + Wdön k dan dir. En üksek hızdaki v max gerekli motor gücü: Wo v 833 0,2 N max ,6 kw. Kurulacak motorun gücü N 2.8 [kw] olacaktır. Karşı ağırlığın değeri G ka ( + + W ) 1.1( ) 159 ger gev T K dan dir Konveörde Toplam Direnç Katsaısının Hesabı Taşıma apan şeridin toplam uzunluğu 2 2 L m dir. Konveörün birim ük olarak kapasitesi GZ max Q max 21.6 t/saat dir. Direnç katsaısı 367N Q w Q L max olarak hesaplanır. H max 0.2