Tüık sineması ömü mü?

Transkript

1 2 NİSAN 1990 Türk sineması yaklaşık 30 yıldan bu yana öldü, ölecek, ölmek üzere sözleriyle çalkalanmaktadır. Oysa 1988 ve 1989 yıllarında bilindiği kadarıyla yine 100 ün üstünde film gerçekleştirilmiştir Tüık sineması ömü mü? BAŞLARKEN İNEMA artık öldii söylentisi bilindiği kadarıyla ilk kez I920 li yılların sonunda çıkartılmıştır. Daha doğrusu 1929 yılındaki ekonomik bunalım ve aynı yıllarda ortaya çıkan sesli sinema bu söylenti nin kökenindeki temel göstergelerdir yılından bu yana sinema sürekli olarak bir yerlerde ölüp durmaktadır. Ya bu sinema dokuz canlı bir canavardır ya da ölüsü vizon kürkü gibi canlısından daha çok para etmektedir. Doğal olarak sinema ne bir canavar ne de bir kürktür. Kimi ülkelerde başlangıçtan günümüze bir sanayi-sanat olmayı becermiş ve çeşitli bunalımlar yaşamasına karşın (sesli sinema, renkli sinema, sinemaskop, TV, video, kablolu-tv vb) her seferinde daha bir güçlenmiş ve gelişmiş olarak bunların üstesinden gelmeyi becermiştir. Variety dergisinin tarihli sayısında: 1988 yılında Major lann sinemadan elde ettikleri gelirde % 12'lik bir artış görülmüştür milyar dolar yılı rakamıysa 2.18 milyar dolardır. Japonya bu alanda ABDTilerin en önemli müşterisidir. Major'lann ihracatı ilk kez 1 milyar dolan aşmıştır: 1.02 dolar. Major'lann en büyük 6 müşterisi arasında sırasıyla: Japonya, Kanada. Batı Almanya, Fransa, İtalya ve İngiltere vardır. Major'lann ihracat gelirlerinin % 85'ini (= milyon dolar) ilk İS sırayı alan ülkelere yaptığı satıştan elde ettiği görülmektedir denilmektedir. I930 lu yıllarda ölmesi gereken bir ülke sineması nerelere gelmiş! Doğal olarak bu ve benzeri rakamlarla bir genelleme yapmak çok yanlış bir iş. Çünkü Amerikan sinemasının da kendine göre önemli sorunlan var. Ancak sorunlann çözülmesi için elbirliğiyle (sendikalar, işverenler ve devlet) çalışılıyor! Türk sineması da yaklaşık 30 yıldan bu yana öldü, ölecek, ölmek üzere sözleriyle çalkalanmaktadır. Oysa 1988 ve 1989 yıllarında bilindiği kadarıyla yine 100 ün üstünde film gerçekleştirilmiştir. Belli bir bakış açısından bu da bir gösterge değildir. Çünkü bu rakamlardan yola çıkıp Türk sinemasını ABD ya da bir başka ülke sinemasıyla karşılaştırmak çok yanlış bir tutum olur. Her olayı ya da sinemayı kendi bağlamında, kendi tarihi, kültürel, toplumsal, ekonomik ve politik koşulları içinde değerlendirmek gerekir. Örneğin 1990 Ankara Film Şenliği bünyesindeki yarışmalı bölüme katılan Türk filmleri nin hemen tamamı birer "depresyon sineması örneğiydi. Bıı bakış bir açıdan karamsar bir tablo oluşturabilir. Ancak tam tersini de söyleyebilmek mümkündür. Bu depresyon had safhaya vardığında hiç kuşkusuz yepyeni yapıtların ortaya çıkmasını hazırlayan, yepyeni bir sinema anlayışının ortaya çıkmasını sağlayacak bir etken olacaktır. Dünyada sinema ölmemiştir. Sinema filmleri tüm dünya televizyonlarında en çok sevilen programlar arasındadır. Büyük bir çoğunluğundaysa en çok sevilen programdır. Bu durum Türkiye de de böyledir. Öyleyse sinema seyircisi ortadan kaybolmamıştır. Sinema-TV ilişkileri nedeniyle Türkiye de bir dönüşüm süreci yaşanmaktadır. Ortak Pazar ülkelerinin büyük bir çoğunluğunda olduğu gibi Türkiye de de popüler film Merin seyircisi televizyona kaymış, sanat film i denilen "daha nitelikli" filmlerin seyircisiyse sinemaya gitmeyi sürdürmüştür. İstanbul Sinema Festivali bünyesinde yaptırılan bir seyirci araştırması (1989) bu düşünceyi doğrular gibidir. İstanbul da 9 yıldan, Ankara da 3 yıldan, İzmir deyse 2 yıldan bu yana yapılmakta olan sinema festivalleri, şenlikleri ve günleri farklı niteliğe sahip filmlerin farklı bir müşterisi olacağı gerçeğini saptamış bulunmaktadırlar. Bu üç büyük kentimiz söylentilere göre Türk sinema seyircisinin % 50 - sinden çoğunu temsil etmektedirler. Eğitim düzeyinin yükselmesi, ekonomik gücün artması, çocukluktan başlatılan alışkanlığın yanı sıra, salonlardaki gösterim koşullarının çağdaşlaşması, konfor ve dünya sinema piyasasını yakından izleme eği- İimi ve daha birçok etken Türkiye de sinemanın gelişmesine doğrudan ve dolaylı katkıda bulunmaktadır. İnsanlar konuşmayı öğrendikleri günden bu yana masal, hikâye ve öykü anlatıp, dinlemektedirler. Binlerce yıldan bu yana benzer öykü, hikâye ve masallar farklı araçlarla anlatılmıştır: Konuşma, yazı, şarkı ve nihayet sinemayla. Sinemanın keşfine kadar var olan temel anlatım biçimleri bugün de vardır: Tiyatro, şarkılar, roman, vb. Sinema yaklaşık yüz yıldan bu yana eskimek şöyle dursun giderek gelişen bir sanattır. İnsanlar varoldukça hikâyeler, öyküler ve masallar varlıklarını sürdüreceklerdir. öyleyse sinemanın ölmesi söz konusu olamaz. O yeni bir anlatım biçimidir ve kolay kolay ortadan kaldırılamayacaktır. Biçimsel değişikliklere uğrayabilir ancak sonuçta adı kuşkusuz "sinema olarak kalacaktır aynen resim, heykel, mimarlık ve diğer sanatlarda olduğu gibi. Oğuz ADANIR İzmir, 30 Mart 1990 İlk Türk filmlerinden Şehvet Kurbanı" yapıtında Cahide Sonku ve Muhsin Ertuğrul. "Mahallenin Namusu" film i son derece İlkel koşullarda çekilmiş filmlerimizden birisi. Birçok insan Türk sineması hakkında konuşup, yazmakla birlikte global bir bakış açısı zahmetine kimse katlanmak istemiyor gibidir HARAP, yıkılmaya yüz tutmuş bir binadan söz ederken bazen bir dokunsan yıkılacak deyim ini kullanırız. Gerçekte o binaya bir dokunsanız yıkılmayacaktır ancak en azından dış görünüşü öyledir, insanın keşke Türk sinem asının durumu da böyle bir binaya benzese ve bir dokunm akla yıkılm asa diyeceği geliyor, işin içinde biraz abartı olmakla birlikte gerçeklerden pek de uzak o l duğumuz söylenemez. Harap bir binanın ilk inşa edildiği günlerde pıni pırıl, yepyeni bir görünüme sahip olduğunu düşleyebillriz. Oysa Türk sinem a sı konusunda aynı düşü görebilmek imkânsızdır. Çünkü Türk sinem ası ne yazık ki h içbir zaman için tertemiz, pırıl pırıl bir görünüme sahip olm am ıştır. Çünkü Türk sineması adlı inşaat bir türlü başlamayan, başlayamayan bir inşaata benzemektedir. Oysa ortada bir arazi (Türkiye), malzeme (Türk toplumu), müteahhit (Devlet) hatta arazi üstüne sanki inşaatın ustalarını barındırmak için yapılm ış o yarım yam alak barakalara benzeyen bir de baraka vardır (Türk s i neması mı?) ancak inşaat bir türlü başlayamamaktadır! Yayalar gelip geçerken, o barakadakilerln neler yaptığını merak etmekle birlikte bir Belgin Doruk ve Ayhan Işık ın başrollerini paylaştıkları Küçük Hanım'ın Şoförü" size bugünlerde bir şeyler hatırlatıyor mu? türlü neler olup bittiğini anlayamamaktadırlar. Bu arada 30 yıld ır başlamayan bir inşaatın yanından uzun zamandır geçen insanlarsa artık onu kanıksam ışlardır, içerdekilerse İnşaat ha başladı, ha başlayacak diye 30 yıldır kendilerini kandırmaktadırlar. Artık kendimizi kandırmaktan vazgeçelim de şöyle kafamızı kaldırıp dünyanın gidişatına bir göz atalım. ElbettekiTürk sineması bir anda tamamıyla buharlaşıp, yok o l mayacaktır. Ancak bu gidişle, bu m eslekte çalışan insanlar gün gelecek belki de buharlaşıp, yok olsa da şu m eslekten kurtulsak diyeceklerdir. Belki de bu sözleri şim diden söyleyenler vardır? Bu yazının am acı Dün ü, Bugün ü ve Yann ıyla Türk Sineması nı tek başına değil, televizyonla olan ilişkileri içinde, Ortak Pazar ve dünya bağlam ında değerlendirerek, konuyu daha geniş bir perspektif iç i ne oturtmaktır. Çünkü görüldüğü kadartylatürk sinem ası son birkaç aydan bu vana Muhsin Ertuğrul, arkadaşlarıyla birlikle çıkardığı Perde ve Sahne" dergisinin ilk sayısını incelerken. sürekli gündemde olan birkonudur. Birçok insan Türk sinem ası hakkında konuşup, yazm akla birlikte global bir bakış a çısı ge tirme zahm etine kim se katlanmak iste m i yor gibidir. Bu belki de bizim görevimizdir! VMM: TELEVİZYON ÖNCESİ TÜRK SİNEMASI

2 3 NİSAN 1990 DÜNYAYA AYAK UYDURAN BİR TOPLUMA, TÜRK SİNEMASI BİR TÜRLÜ AYAK UYDURAMAMIŞTIR Televizyon öncesi T ü rk f986 yılında Wall Street in sinemaya (Amerikan sineması) yaptığı yatırım, 2 milyar dolardır. Benzer yatırımları Doğu Bloku ülkeleri de dahil olmak üzere tüm Avrupa ülkelerinde de görebilmek mümkün. Bu sözlerin hemen ardından Türk sinemasına neden yatırım yapılmıyor sorusunu sormak çok doğaldır. Oysa bu sorunun yanıtını aramadan önce diğer ülkelerde, özellikle de en önemli ülkedeki (ABD) ekonomik sistemin nasıl çalıştığına bir göz atalım. ABD de para, ceplerde, cüzdanlarda ve bankada durmaması gereken bir araçtır. Bu sistemin mantığı gereği para, sürekli cep, cüzdan ve banka değiştirmek zorundadır. Cebinizde, cüzdanınızda ya da banka hesabınızda para gördüğü an devlet olaya müdahale etmekte ve yürürlükte olan vergi sistemi gereği onu sizin elinizden almaya çalışmaktadır. Bu sistemdeki her şey gibi para da sürekli olarak tüketilmek durumundadır. Banka faizlerinin yüzde 10'u aşmadığı bu ülkede cebinizde 10 milyon dolarınız olduğunu düşünelim. Bu parayı bankaya yatırdığınız takdirde en İyimser hesaplarla yıl sonunda 1 milyon dolar faiz alacaksınız demektir. Banka faizini beğenmediğinizi varsayıp bu liberal ülkede spekülatif borsa oyunlarına dalıp, büyük paralar kazanabileceğinizi düşleyelim. Yok, hayır borsa oyunlarından vazgeçtiniz, çünkü bu İşten hiç mi hiç anlamıyorsunuz. Bu ülkede tüm yatırım alanlarındaki rekabet nedeniyle kâr marjları belli sınırları aşamamaktadır. Her neyse sizin bu alanlardan birini seçerek paranızı yatırdığınızı düşünelim. Bir mucize olmazsa, en kârlı hisse senetleri bile size milyon dolardan fazla kâr getiremez. Oysa siz bu parayı sinemadan kazanmıştınız. En yakından tanıdığınız yatırım alanı sinema ve siz de bu alanda koşturan yarış atlarını az çok tanıyorsunuz. SİNEMANIN RİSKLERİ Doğru ata oynadığınızı varsayarsak, para yatırdığınız film en azından büyük bir dağıtım şirketinin "paket-programlarından" birinde yer alacaktır. Ayrıca, vldeo-kaset olarak dağıtımı, televizyon bağlantıları ve İhracat girdilerinin tutarı tjlmin piyasaya çıkmasından en geç bir ya da İki ay önce dağıtım-pazarlama şirketi tarafından yaklaşık olarak bilinmektedir. Bilimsel çalışma budur! Olaya bu açıdan bakıldığında, rezil bir film yapmadıkça, ki sizin bu işten biraz anladığınızı varsaymiştik, para kaybetmek kolay değildir. Koyduğunuz paranın tamamını İşe girdiğiniz tarihten en geç ay sonra geri alabilmeniz, hatta yüzde 10 fazlasıyla geri alabilmeniz mümkündür. Ayrıca, gelir olayı bu noktada sona ermemektedir. Çünkü filminiz dünyanın neresinde oynatılırsa oynatılsın, kim satın alırsa alsın, sizin de cebinize sürekli para girecektir. Yok, ben 7 milyon dolar vermiştim, milyon dolar verin sonsuza kadar hisselerimi size devredeyim derseniz, o da bir olasılıktır. Olasılıklar İş dünyasının ayrılmaz bir parçasıdır. Hiç kuşkusuz işler yukarıda anlatıldığı kadar kolay ve basit değildir. Her alanda olduğu gibi sinemanın da kendine özgü riskleri vardır. Bir başrol oyuncusunun ölümü, prtodüksiyona para yatıranlardan birinin İflası, şirketin kontrat koşullarına uymaması sonucu t sineması Türkiye'de fim ü re tim i, başlangıcından günüm üze Triçblr zam an için önem li bir sorun niteliğ ini taşım am ıştır yönetmenin filmi yarıda bırakması ya da sinema çalışanlarının grevi sonucu filmin öngörülen bütçeden çok daha pahalıya mal olması, vb. Ancak, bu kadar riski hangi alana yatırım yapsanız göze almak durumundasınız. ABD ve birçok Avrupa ülkesinde sinemanın ekonomik bir sektör olarak ortaya çıkması yılları arasında olmuştur. Gerçeği söylemek gerekirse, bu ülkelerde altyapı düzeyindeki yatırımlar, teknik ve entelektüel personelin olgunlaşması, çalışanlarla ilgili sendikal sorunların büyük bir bölümü 1930 lu yıllarda, geriye kalanlarsa 1960 lı yıllarda tamamen çözülmüş durumdadır. Günümüzde bu ülkelerdeki en büyük sorunun yaratım düzeyinde olduğunu görmekteyiz. Türk sinemasına neden yatırım yapılmadığı sorusunun yanıtıysa aşağıdaki bölümlerde ortaya çıkacaktır. YEŞİLÇAM OLCUSU Milyonlarca dolar yatırılarak kurulan MQM Stüdyoları bugün de dünya piyasalarına önemli film ler üreten bir merkez olmaya devam ediyor. Televizyonun saldırısına maruz kalmadan (olayın başlangıcı ) önceki durumuna baktığımızda Türk sinemasının sanıldığı kadar sağlıklı bir yapıya sahip olmadığını görürüz. Televizyon öncesinde yarı hastalıklı bir görünüme sahip olan bu sinemanın günümüzde artık ne yapacağını iyiden iyiye şaşırdığı görülmektedir. TOıkiye bağlamında sinema hiçbir zaman için gerçek anlamda bir ekonomik sektör görünümü alamamıştır. Bu yüzden ne sanayileşebilmiş, ne de sanatlaşabilmiştir. Biraz ondan, biraz bundan zihniyetiyle günümüze kadar gelmiştir. Sağlam bir altyapı ve belli bir geleneğe sahip bir sinemanın bu kadar kolay ve çabuk çökmesi imkânsızdır. İkinci Dünya Savaşı sonrasında elektrifikasyon ve yol olgusunun yaygınlaşmaya başlaması ve Marshall yardımıyla verilen paraların çeşitli yollardan geri alınma programı içinde hiç kuşkusuz sinemaya da gereken önem verilmiştir. Türkiye'ye bu dönemde sokulan binlerce film, bu alanda doğru dürüst bir altyapıya sahip olmayan bir ülkede, bir avuç maceraperest küçük yatırımcıyı ( küçük diyoruz, çünkü kimsenin aklına devleti sıkıştırıp laboratuvar, plato, stüdyo ve öğretim birimleri oluşturma gibi bir fikir gelmemiştir), yabancı filmlerden hoşlanmayan Türk sinema seyircilerine yönelik filmler yapmaya İtmiştir. Doğal olarak bu arada kurulan plato, stüdyo ve laboratuvarların ölçüleri de bu sinemanın ölçülerine uymak zorunda kalacaktı. Türkiye' de film üretimi başlangıcından günümüze hiçbir zaman için önemli bir sorun niteliğini taşımamıştır. Televizyon öncesinde (1970 öncesi) her şey yolunda gibiydi li yıllarda ortaya çıkacak sorunların hiçbiri, o gönlerde pek sorun niteliği taşımıyorlardı. Ağır aksak da olsa çarklar sürekli dönüyordu. Sinemaya para yatırmak İçin ne dünya sinemasını, ne de Türk sinemasını tanımak gerekiyordu. Ne fizibilite raporları, ne de bilimsel araştırmalara gerek vardı! Yeşllçam"daki herhangi bir ahbap, herhangi bir tanıdık bile bu işi gerçekleştirmek için yeterli olabiliyordu. Türk sinemasının dağıtım işleri birkaç şirketin elindeydi. Yarım yamalak bir-lkl laboratuvarın dışında sinemaya ciddi bir şekilde yatırım yapma gereksinimini duyan hiç kimse olmamıştı. Örneğin istatistik veriler konusunda bugün hâlâ tam bir kaos İçindeyiz. 195Ö'Iİ yıllardan bu yana Türkiye de yıllar İtibariyle hangi yıl, hangi kent ve yerleşim merkezlerinde kaç sinema salonu açılmıştır, kaç tanesi kapanmıştır? Kaç sandalye ya da koltuk vardır? Hangi boyut (16 mm, 35 mm) ve marka projeksiyon aletinden kaçar adet vardır? Yıllar itibariyle her yıl kaç seyirci, kaç para ödeyerek, sinemaya kaç kez gitmektedir? Sinema seyircisinin yaş ortalaması nedir? Türkiye de sinemanın en çok para getirdiği bölgeler hangileridir? Neden? Diğer bölgelerde nasıl bir yatırım programı uygulanırsa bir gelişme sağlanabilir? Devlet-sinema ilişkileri ne durumdadır? Devletin bu işteki rolü ne olmalıdır? Sinemanın eğlence harcamaları içindeki yeri nedir? Türkiye'de gerçek anlamda bir sinema sanayiinin kurulabilmesi için neler yapılmalıdır? Bu ve daha birçok sorunun yanıtını verebilmek oldukça güçtür yıllarını kapsayan komple bir istatistik bulabilmek imkânsızdır. Varsa bile herhalde çok gizli veriler o l dukları için ilgili kuruluş ve insanlara gönderilmemektedir. Ayrıca, bütün bu istatistik verilerin güvenilir veriler olması gerekmektedir. Aksi takdirde bu sektör yanlış bir şekilde yönlendirilme tehlikesiyle karşı karşıya kalacaktır. Hiçbir zaman için ne bir sanayi, ne de bir sanat olmayı düşlememiş bir sinema günümüzde kendine rağmen (özellikle de televizyonun devreye girmesiyle) bir sanayi-sanat olmak istemektedir. Oysa hiçbir zaman İçin böyle bir arzu duymamıştır. Çünkü böyle bir arzu duysaydı 1950 li yılların sonundan itibaren öngöreceği uzun vadeli bir yatırım ve gelişme programıyla, Türk sinemasının şu anda bulunduğu noktadan çok daha ilerde olabilmesi mümkündü. Sanayi düzeyinde küçük esnaf, sanat anlayışı ise "zanaat düzeyinde kalan bir sistem ciğin ilerlemesi çok güçtü. Dünyaya ayak uyduran bir topluma, Türk sineması bir türlü ayak uyduramamıştır. YATIRIM YOK H iç kuşkusuz sistem siz kültür politikalarının, sistem siz sanatsal üretime olum suz darbeler indireceği kesindi. Ancak, politik sistem in güdûm lenm esi sorunu hiç kuşkusuz kendi dert ve sorunlarını bu ik tidarlara aktarmayı, empoze etmeyi ve sonuç almayı bilen m eslek gruplarının sorunu o l ması gerekirdi. Çünkü Türkiye Cumhuriyeti iktidarlarının başlangıçtan günümüze, tiyatro, bale, opera, konservatuar ve Klasik Batı M üziğ l ne m ilyarlarca liralık yatırım yapmış oldukları ve bu yatırımları hâlâ sürdürdüklerini görüyoruz. Son örnek, Diyarbakır da açılan tiyatro salonudur. Bu örnek bir anlamda bilinçsiz (öte yandansa, çok bilinçli) bir kültürel politikanın ürünüdür. Dünyaya belki tiyatroyla da, baleyle de, operayla da açılabilm ek mümkündür. Ancak, günümüzde bile hâlâ en popüler sanat olan ve yukarıda sayılan sanat dallarını izleyen insan sayısının toplam ından en az kez daha çok insanı çekebilen bir sanata neden yatırım yapılm az sorusunun yanıtını verebilm ek hem çok güç, hem de çok kolaydır. Tiyatro, bale ve operayı kurabilm ek için dışarıdan uzman ithal eden devlet, aynı özveriyi neden sinema için gösterm em iştir? Bir referandum yapılsa ya da o dönem lerde bile yapılm ış olsaydı, acaba halkım ız hangi sanat dalına yatırım yapılm asından yana çıkardı? Sinem adan yana mı, yoksa diğer sanatlardan yana m ı? S is tem siz kültür politikası, b ilin ç siz ve b ilg i siz politikacıların eseridir. Çünkü ö zellikle 1950'li yıllarda sinem anın dünyadaki etkisinden korkan, sinem ayı bilmeyen ve tanımayan politikacılar tehlikeli buldukları, daha doğrusu denetleyemedikleri bu sanatı sakatlamayı, geliştirmeye yeğlemişlerdir. Bunun yerine politik açıdan tehlikesiz olarak nitelendirilen diğer sanat dallarını desteklem eyi yeğlem işlerdir. K ıs ır bir dünya görüşüne sahip olan iktidarların, Türk s i nemasının gelişm esinde en az cahil zanaatkarlar kadar suçlu oldukları söylenebilir. Türk sinem asının sorunları artık yalnız sinem acıların değil, devletin, seyircinin ve aynı zamanda TRT nin sorunudur. Herkes, Türk sinem asından sorumludur. Onun gelişm esi için yeterince çaba harcamayan entelektüeller, yeterince çaba sarf etmeyen seyirci (ki bu işi televizyonun devreye girmesinden sonra kısmen yaptığı söylenebilir), yatırım cılar, bakanlıklar, basın, vb. Dünyanın birçok ülkesinde etkisi ve gücü 1920 li yıllarda anlaşılm ış olan sinem a nın, eski gücünü ve etkisini yitirdiği 1980 li yıllarda bile gündem e gelem em esi, utanç verici bir durumdur. YMdl: TÜRK SİNEMASI VE TRT

3 4 NİSAN yılında yeril dramalara ayırdığı para 100 milyar Türk lirasını çoktan aşmış olan TRT'nin yaratıcılığa hiç prim-vermemesi anlaşılır bir tutum değildir d :tz M ZAZJLAİIX^ZZZZZ3 M illiy e t [1 I I I I 1 I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I i I I I I I i I Yazan Doc. Dr. OĞUZ ADANIR Türk sineması ve TR T TRT sinema okullarına ve sinema piyasasına yapaca-,9707/y^ ğı çalışmalar İçin 3-4 m ilyar liralık b ir ödeneği rahat- tim Iıkla ayırabilir syne Televizyonun sinemaya karşı çok boyutlu bir sorum- yönetmenlerine luluğu bulunduğu kesindir. N itekim ABD gibi 100 clvarında TV kanalı bulunan ülkelerde bile sinema des- ancak olay o te k le n m e k te d lr w * *» Dünyanın hiçbir aklı başında ülkesinde Türk sinem a seyircisi gibi bir potansiyelin bulunduğu bir ülkede sinem a yok edilm eye, özellikle de televizyon ta ra fın d a n yok edilm eye çalışılm am ıştır ELEVİZYONUN T alanında yetişmiş olan nitelikli teknik personel, yazarlar, oyuncular, yönetmenler, vs. olduğunu görürsünüz. Bir başka deyişte hem altyapı, hem de üstyapı hazırdır. Ayrıca o güne kadar üretilmiş ve belli bir düzeye sahip binlerce hatta onblnlerce fllmlik bir stok vardır. Oysa TRT kurulduğu tarihlerde böyle hazır bir altyapı ve üstyapı yoktur. Cehalet kötü şeydir. İktidar hırsı sakat sistemlerin ya da mekanizmaların üretilmesine neden olmaktadır. Kitleler Baudrillard ın deyimiyle kendilerine sunulan her şeyi emme ve nötralize etme gücüne sahiptirler. TRT nin yayınları da aynı akıbete uğramıştır. Kitleler kendilerine İyi, kötü ne sunulmuşsa seyredip geçmişlerdir. Bu arada olan İkinci sınıf sinemamıza olmuştur. Türk sinema seyircisine, Türk sinemasını tokatlama imkânı olarak "Televizyon adlı araç sunulurken, sinemacıya bu tokada karşılık verme olanağı tanınmamıştır ya da bu işi o becerememiştir (?) yılından günümüze televizyon konusunda çok şey yazılıp, söylenmiştir. Ancak kitleler televizyon adlı aracı kullanmayı sevmektedirler. Tûrktoplumununun sosyo-koltûrel yapısı araştırılıp, İncelenmeden üretilen programlara rağmen televizyon yoluna devam etmiştir. Kitleler para verip kötü filmler seyretmektense, para vermeden kötü film ve program izlemeyi yeğlemişlerdir. ilk ortaya çıktığı ülkelere (ABD ve Batı Avrupa ülkeleri, vb.) bir göz attığınızda şu manzarayla karşılaşırsınız. Bu ülkelerde televizyondan önce yerli yerine oturmuş bir sinema sanayii, bir sanat anlayışı ve politikası vardır. Sinema TERS VE ANLAMSIZ BAKIŞ Başlangıcından günümüze TRT nin, Türk sinemasına bakışı ters ve anlamsızdır. Gerçi son üç, beş yıldır TRT yi terkedenlerin, sinemacılarla anlaşarak TRT yl İçten fethetms yoluyla bir aşama gerçekleştirdiklerine tanık olmaktayız. Bir başka örnek vermek gerekirse işlt-görsel bir araç olan televizyona en çok program ve film yapması gereken İnsanların mantıken sinema kökenli olmaları gerekmez mi? Hayır, TRT için böyle blrzorunluk yoktur ve bu yüzden 1988 yılında televizyona program üreten insanların büyük bir kısmı tiyatro kökenlidir. Bu durum sistemli bir politikanın değil kişisel çıkarların önde geldiği bir anlayışın ürünüdür. Yaklaşık on-onbeş yıl önce kurulmuş olan Sinema-TV okullarıyla, TRT nin o tarihten bu yana neler yaptığına bir göz atarsak dehşet içinde kalırız. Çünkü ortada ne drama, ne film, ne magazin, ne aktüalite, ne de diğer konularda üretilmiş ve geliştirilmiş hiçbir şey yoktur. TRT bu okullarla işbirliğine giderek bu on-onbeş yıllık süreyi gerektiği gibi değerlendirebilseydi hiç kuşkusuz bugün en azından bir ya da iki program türünde çok nitelikli ve başarılı ürünler sunabilecek bir düzeye ulaşmış olurdu. Çünkü bu alanda da her alanda olduğu gibi güzel ürün elde edilmesini sağlayan şey, yeteneğin yanı sıra uzun vadeli deneyimdir, bilgi birikimidir. TRT nin bizzat Türk sinemasına karşı yürüttüğü politika, bu sinemanın ürettiği filmleri alıp oynatmaktan öteye gidememiştir li yıllarda bir ara Türk sinemasının ünlü yönetmenlerine dizi filmler yaptırılmış ancak olay o aşamada kalmıştır H yıllarda TRT'nin Türk sinemasının ocağına düşmesi bir raslantı değildir. Çünkü TRT bu yılların başında aynen Türk sinemasının içinde bulunduğu bunalıma benzeyen bir bunalımın içine girmiştir. Bu yıllarda örneğin sınır bölgelerinde oturan vatandaşlar TRT yi artık nadiren izlerken, aynı yıllarda video modasının bir çığ gibi gelişmesiyle seyirci, Türk sinemasına attığı tokadın bir benzerini TRT ye atmıştır. Aynı yıllarda pornografi Televizyonun ilk yıllarında zevkle İzlenen dizilerden Küçük Ev... ve şiddet modasından sonra arabeskte karar kılm ış olan Türk sineması neredeyse knockout otmuş durumdadır. Tüm bu beceriksizlikler ve anlamsız sürtüşmeler sonucunda Türk sineması artık TRT nin dümen suyuna girmiş gibidir. Hatta yakın bir gelecekte starlar da dahil olmak üzere Türk sineması çalışanlarının TRT nin sözleşmeli personeline dönüşebileceğini söyleyebilmek mümkündür. Doğal olarak o zaman da sinemayı kimler yapacak sorusuyla karşılaşılacaktır. SİNEMASIZ TV NASIL YAŞAR? Çünkü TRT bir kez daha yanılmaktadır. Çünkü dünyanın hiç bir aklı başında ülkesinde, özellikle de Türk sinema seyircisi gibi bir potansiyelin bulunduğu bir ülkede edilmeye, özellikle de televizyon tarafından yok edilmeye çalışılmamıştır. Tam tersine sinema olmazsa, televizyon televizyon olmaktan çıkar sorunu gündeme gelmiştir. Slnemasız bir televizyon nasıl yaşar sorusu sorulmuştur. Yaratıcılık, üreticilik yeniden memur zihniyetine bürünmeden nasıl kurtarılır sorusu en önemli sorulardan biri olmuştur. Aksi düşünüldüğünde beş-on yıl sonra ortada sinemacı ve nitelikli bir yaratıcı kapasite kalmadığında televizyonun düzeyi kendiliğinden düşebilir. Çünkü sinema gibi bir güdümleyici sanat ortadan kalktığında uydular aracılığıyla hiç kuşkusuz yakın bir gelecekte Türkçe bile İzleyebileceğimiz yabancı ülke yayınları ve yine yabancı filmlerin video kaset ya da video diskleri devreye girdiklerinde TRT nin bir kez daha tokat yemesine neden olacaklardır. Maglc Box ta görüldüğü gibi seyirci yine kurumun önünde olacaktır yoksa arkasındadeğll. Bu yüzden zaman yitirmemesi gereken taraf seyirci değil TRT ve iktidardır. Doğal olarak önümüzdeki yıl içinde İktidar diye bir sorun olacaksa, yukarıdaki sorunların da en kısa sürede sorun olmaktan çıkarılmaları gerekecektir. Televizyonun çok etkin olduğu ülkelerin kültür politikalarından basit örnekler verelim. Bugün Ortak Pazar ülkelerinin hemen tamamında özellikle de devlet kanallarında cuma 1980'II yıllarda pornografi ve şiddet modasından sonra arabeskte karar kılan Türk sineması nerdeyse knockout olmuş durumdadır. geceleri gece yarısından önce sinema filmi gösterilmezken, cumartesi günleri de haftanın en kötü programları sunulmaktadır. Bu tutumun amacı hafta sonunda insanların sinemaya, tiyatroya, konserlere ve diğer eğlence yerlerine gitmelerini sağlamaktır. Bu televizyon kanalları ayrıca bu sanat dallarını destekleme amacıyla bu konularda bol bol yayın yapmaktadırlar. Dünyanın bütün ülkelerinde devlete ya da özel sektöre ait televizyon kanallarının hepsi doğrudan ya da dolaylı bir şekilde güdümlenmektedirler. Önemli olan bu güdümleme dozunun iyi ayarlanabllmesidlr ki, bu işi birçok ülkenin az cok başardığını aörmekteviz. TRT, Türk sinemasıyla olan ilişkilerine uzun vadeli bit perspektif İçinde bakmak ve birlikte aşılması gerekecek engelleri ortaklaşa saptamak zorundadır. Pek çok gelişmiş ülkede sinemanın konumu Türkiye dekinden yüzlerce kat daha İyi olmasına karşın, bütün bu ülkelerde sinemaya en büyük katkıyı yapan kurumun televizyon olduğu görülmektedir. Öyleyse TRT yalnızca demokratik bir anlayışa değil aynı zamanda ekonomik açıdan katkıda bulunduğu sinemanın üretim mekanizmasına da, en azından yaratım süreci açısından, hiçbir şekilde karışmamalıdır. YETER Kİ İSTENSİN 1988 yılında yeril dramalara ayırdığı para 100 milyar Türk lirasını çoktan aşmış olan TRT nin yaratıcılığa hiç prim vermemesi anlaşılacak bir tutum değildir. TRT hiç kimsenin işine karışmadan bü görevini yerine getirebilir. Örneğin sinema okullarına ve sinema piyasasına bu konuda yapacakları çalışmalar için yılda 3-4 milyar liralık bir ödeneği rahatlıkla ayırabilir. Ayrıca bu insanlara kendi laboratuvar, kurgu ve seslendirme ünitelerini açabilir. Bu okullarda ve piyasada üretilecek her kısa metrajlı film için prodüksiyon masrafı olarak film başına (1988 rakamlarıyla) milyonluk bir bütçe ayırabilir. Her yıl okullardan kadar filmin çıktığını ve en azından bir o kadarının da piyasadan çıkabildiğini düşündüğünüzde Türkiye'nin bu alanda geleceğe doğru sağlam adımlar atmakta olduğuna inanabilirsiniz. Üstelik okul, piyasa rekabeti nitelik sorununu sürekli olarak gündemde tutacağı İçin böyle bir destekleme politikasının her acıdan, herkese yararlı olabileceğini söyleyebiliriz. Üstelik bu söylediklerimizin gerçekleştirilmesi pek güç bir şey değildir. Ayrıca TRT bütün bu filmleri, yaz aylarında tekrar tekrar gösterdiği programların yerine göstererek aynı zamanda seyircisinin de tepkisini ölçebilir. Dünyanın her yerinde yapıldığı gibi art arda nitelikli kısa filmler üreten gençlerin sinema ve televizyon dünyasına geçmelerinde katkıda bulunabilir. Bu işi, olayı bir yarışma şekline sokarak ya da çeşitli yarışma olaylarına katılarak gerçekleştirebilir. İstendikten sonra aşılamayacak dağ yoktur. Yeter ki istensin! Televizyonun sinemaya karşı çok boyutlu bir sorumluluğu bulunduğu kesin. ABD gibi 100 civarında televizyon kanalı, dünyanın en büyük video kaset stoku, sayısız Pay-TV tanalı olan bir ülkede slnema-televlzyon ilişkileri olumlu ve sinemayı destekleyen bir yöndedir. Bugün hiçbir Amerikan televizyon kanalı sorumlusu Amerikan sinemasının ölmesi ya da yok olması gerektiğini söyleyemez. Çünkü bu son derece saçma bir düşüncedir. Çünkü sinema para kazandıran bir sektördür. Bu yüzden yukarıdaki düşüncenin tam tersini savunacağı kesindir. Ayrıca yetenekli sanatçılara dünyanın her yerinde ihtiyaç duyulmaktadır. YAKIN: DEVIET-SİNEMA İLİŞKİLERİ

4 5 NİSAN 1990 Devletin sanatçıya bakışı, ne olduğu belirsiz bir bakıştır, ikinci sınıf bir meslek olmaya mahkûm edilmiş bir sanattır sinema Devlet - sinema ilişkileri Sanatçılar kurum lara a lt İnsanlardır. D evlet bireylerle değil kurum larla İlgilenm ek d urum undadır. Bireylerle İlgilenm esi gerekenler ise, bizzat bu kurum - ların kendilerid ir D evlet sanatçı olarak yetiş tird iğ i İnsanlara sahip çıkm ak zorundadır. Sorun sanatçıya bu to p lu m d a h a k e ttiğ i yerin verilm esidir ÜNYANIN her yerinde sanatsal üretim ve sanatçı her zaman marjinal bir yere sahip olmuştur. Bir anlığına dünyayı bir kenara bırakıp Türkiye' deki duruma bir göz atalım. Türk pamukçusu, tütüncüsü, üzümcüsü, zeytincisi vs çeşitli birlik ve kuruluşlar aracılığıyla Ziraat Odaları Blrllği'ne bağlanmıştır. Bu İnsanların hükümetlerle olan ilişkileri genelinde bu odalar aracılığıyla sağlanır, sorunlar onların aracılığıyla bir çözüme ulaşır. Sanayici ve tüccarlar da benzer şekilde örgütlenmişlerdir. Onlar da sorunlarını benzer bir şekilde çözmektedirler. Oysa sanatçılara aynı örgütlenme olanakları ve hakları yıllarca tanınmamıştır. Örneğin sinemacılar başlangıçtan günümüze ticaret odalarının kanalıyla hükümete ulaşmak durumundadırlar ki, bu oldukça mantıksız bir çözümdür. Çünkü yüzlerce, hatta binlerce tüccarın sorunları arasında bir benzerlik olacaktır. Sinemacıların sorunları için gereği nedeniyle farklı olduğundan, azınlık olarak seslerini hiçbir zaman İçin diğerleri kadar çok çıkartamayacakları kesindir. Sonuçta ikinci sınıf bir meslek olmaya mahkûm edilmiş bir sanattır sinema. Oysa tüm siyasi partiler ve hükümetlerin; sosyal, ekonomik ve politik programlarının yanı sıra bir kültür politikaları vardır. En azından öyle olduğu söylenir ya da ileri sürülür. Bugüne kadar bu politikaların somut örgütlenişine her nedense bir türlü tanık olamadık (1950 lerden sonra demek İstiyoruz). Devletin sanata bakışından yukarıdaki bölümlerde az çok söz etik. Devletin sanatçıya bakışıysa ne olduğu belirsiz bir bakıştır. Bir tanımını yapabilmek oldukça güçtür. Çünkü devlet, sanatçıları toplu görmektense teker teker görmeyi yeğler gibidir! Çünkü ödülleri yalnızca onlara vermektedir. Çünkü onları yetiştiren bir kurum yoktur. Çünkü sanatçı denen kişi sanki çölün ortasındaki vahaya rüzgârın getirip attığı bir gül fidanı gibi kendi kendine yetişerek ülke ve dünya çapında bir İnsan olmuştur. Bu çok saçma bir düşüncedir. Dünyanın hemen her yerinde sanatçıları devlet ya da kültür bakanlıkları değil, devlet ve kültür bakanlıklarının desteğiyle gerçekleştirilmiş sanat vakıfları, dernekler ya da okullar ödüllendirir. Mantıklı olanı da herhalde budur. Bir sanatçının örneğin kendini yetiştiren bir İnsanın elinden ödül alması dünyanın en büyük mutluluğudur. Başka hiç kimse ona bu heyecanı yaşatamaz. Ya da kendisinden önce o meslekte üne kavuşmuş bir İnsanın elinden alınan ödülün değeri çok büyüktür. Günümüz koşullarındaysa sanatçıya verilen resmi değer bellidir. Yaşlandıklarında aç, sefil kalmalarını engellemek. Üstelik olan bitene İnanmak gerekirse devletin kimi meslek gruplarından olan insanları sanatçı, dlğerleriniyse sanatçı olarak kabul etmediği gibi saçma bir düşünceyi benimsememiz birzorunluk haline gelmektedir. Sanatçılar kurumlara ait insanlardır. Devlet bireylerle değil, kurumlarla İlgilenmek durumundadır. Bireylerle ilgilenmesi gerekenler İse bizzat bu kurumların kendileridir. SANATIN TOPLUMSAL GÖREVİ Günümüz koşullarında sanatçıya verilen resmi değer bellidir. Yaşlandıklarında aç sefil kalmalarını engellemek, devlet kurumlarla ilgilenmek durumundadır. Bireylerle ilgilenmesi gerekenler ise, kurumların kendileridir. Bir sanatçının kendini yetiştiren bir insanın elinden ödül alması dünyanın en büyük mutluluğudur. Yukarıda söylenenler doğruysa devletin sanat olgusuna farklı bir şekilde yaklaşması, bir zorunluğa dönüşmektedir. Çünkü sanatın toplumsal yaşamda özel ve çok önemli bir yeri vardır. İnsanoğlu gruplar halinde yaşamaya başladığı İlk günden bu yana sanata her zaman gereksinim duymuştur. Dünya tarihine baktığımızda tüm tarihi dönemleri en İyi şekilde özümseyip, bize en güzel biçimde sunanların hep sanatçılar olduğunu görürüz. Tarihçilerin dışında bu işi yalnızca sanatçılar yapabilmiştir. Çünkü diğer meslek gruplarının uğraş alanları toprak, ağaç, demir, taş, vs iken, sanatçının biçimlendirip, geliştirmeye çalıştığı malzeme İnsandır. Sanatçının amacı insanın gelişmesine katkıda bulunmaktır. Çünkü bu, sanatın toplumsal görevidir. Türkiye de yaklaşık 60 milyon insan vardır. Bu 60 milyon insan arasında binlerce çiftçi, binlerce sanayici, binlerce tatlıcı, binlerce tüccar vardır; ancak bir tane Aziz Nesin vardır, bir tane Oğuz Atay, bir tane Leyla Erbil, bir tane Metin Akpınar vardır. Hiç kuşkusuz her insan duyarlı bir varlıktır. Ancak her duyarlı İnsanın sanatçı olamadığını görüyoruz. Gerçekte yeryüzünde herhangi bir insanın sanatçı olmasını engelleyecek hiçbir yasa ya da kurum yokur. Buna karşın çok az kimsenin belli bir düzeyde sanatçı olabilmesi bize bu işin yetenekle birlikte, disiplinli bir çalışma ve araştırma kapasitesini zorunlu kıldığını göstermektedir. Günümüzde hemen tüm sanat dallarında uzun bir eğitim sürecinin zorunlu kılınması, bu İşin ciddiyeti konusunda yeterince fikir vermektedir, öyleyse devlet sanatçı olarak yetiştirdiği İnsanlara sahip çıkmak zorundadır. Hepsine! Gerçekte sorun diğer İnsanların aşağılanıp, sanatçıların yüceltilmesi değildir. Sorun, sanatçıya bu toplumda hak ettiği yerin verilmesidir. Olaya bu bakış açısından bakıldığında, Türkiye bağlamında devlet-slnema ilişkisine İlişki bile diyebilmek oldukça güçtür. Buna olsa olsa bir selamlaşma diyebiliriz. Çünkü ilişki sözcüğü bir yakınlığı çağrıştırmaktadır. Oysa bilindiği gibi devletin gözünde sinema her zaman için dert ve sorun getiren bir sanat olmuştur. Daha 1939 yılında getirilen sansürle elleri, kolları kesilen bu haşarı çocuğun geriye kalan organlarıyla ürettiği yapıtlar da kendisi gibi özürlü bir görünüme sahip olmuştur. Hâlâ da tehdit altındadır. Çünkü Türkiye de ordu, çolis, adalet, politika, din ve daha birçok kurum tabu olmaktan çıkartılamamıştır. Aksaklıklar göz önüne serilmezse, onları kim, nasıl giderecektir? Öyleyse bü aksaklıklar iktidar düzeyinde de bilinmekte ve bilinçli olarak üretilmektedir demek gerekecektir. Bunun başka bir İzah tarzı yoktur. Bu tabu yasağını belli ölçülerde gazeteler, yazarlar ve araştırmacılar delebilmiştlr. Her nedense sıra bir türlü sinemaya gelmemiştir. Ne zaman gelecektir, 2020 yılında mı? Ortak Pazar a girmek istiyorsak bu tabuların da bir an önce yıkılması gerektiğini bilmek zorundayız. MAKASLAMAYLA MI ÇAĞ ATLAMAK? Sansür artık yalnızca çocukları korumayı amaçlayan (12,14,16,18 yaş grupları ve öncesi) ve bu yüzden özellikle cinsel ahlaka önem veren bir kurum olmanın ötesine geçmemelidir. Artık çağdışı olmaktan kurtarılmalıdır. 18 yaşın üstündeki insanların kendi sorumluluklarını üstlenmesi gerektiğini söyleyen ve onlara politik seçim şansı tanıyan bir sistem aynı insanların şu ya da bu görüntüyü seyredemeyeceklerine neye dayanarak karar vermektedir? Çağ atlıyoruz diyen bir iktidar İnsan beyninin ürettiklerini makaslamaya devam ederek mi çağ atlayacaktır? Bu nasıl bir zihniyettir? Her gün Ortak Pazar dan söz edilen bir bağlamda bu ortaklıktaki en güçlü sektör olan Hizmet ve İletişim sektörünün yapısal ve hukuki örgütlenmesi konusunda ne gibi araştırmalar yapılmaktadır? Oysa Türkiye de baıı çeken sektör ne yazık ki Hizmet ve Îletlşlm sektörü değil, sanayi ve tarımdır. Bir başka deyişle hizmet ve iletişim alanının sorunları çözülmedikçe Ortak Pazar'a girme sürecinde, sandığımızdan çok daha fazla zorlanacağımız kesindir. Çünkü Avrupa bu girişi geciktirirken bu türden kozları hiç kuşkusuz yeri geldiğinde kullanacaktır. Baştan başlamak gerekirse bir yanda uydu yayınları ve bu yayınların hukuki statüsü, reklamlar gibi sorunları varken, öte yanda sinema ve Işlt-görsel programlar üreten kuruluşların sorunları vardır. Örneğin Avrupa; yazar, şair, ressam, müzisyen, sinemacı, senarist, vb. tüm sanat dallarındaki telif hakkı (Copyright) sorunlarını çözmüştür. Kalan sorunlarıysa en kısa sûrede çözeceği kesindir. Sendikal örgütlenme ve uluslararası standartların saptanma İşi bitmiştir. TRT nln telif hakları konusunda yaptığı saçmalıkla hiçbir Ortak Pazar ülkesinde karşılaşılmamaktadır. Çünkü TRT bir roman, bir öykü ya da bir senaryoyu satın aldığında sanatçının ve kendisinden sonra gelen yakınlarının bir daha aynı eserden yararlanabilmeleri imkânsızlaşmaktadır. Oysa TRT bu eseri film haline getirdiği anda olay sona ermektedir. Mantıksal olarak da sona ermelidir. Aradan 10 yıl geçtikten sonra TRT bu eseri ikinci bir kez yeniden film haline getirmek istediğinde, ikinci bir kez para ödemelidir. Çünkü TRT'ye ait olması gereken şey, yazılı eser değil filmdir. Hatta bu filme bile yüzde yüz sahip olamaz. O film üstünde en az TRT kadar yazar, yönetmen, baş oyuncular, görüntü yönetmeni ve müzisyenin de hakkı vardır. Tüm bu sorunlar az önce söylendiği gibi hem Ortak Pazar ülkelerinde, hem de pek çok ülkede çözülmüştür. Amerika yı yeniden keşfetmenin bir anlamı yoktur. Konuyla İlgili yasaları alıp İncelemek yeterlldlr. Bunun temel gerekçesi şud u r Bir sanatçı, sanatçı yaşam biçimini benimsediği ve bu mesleği yasa! olarak edindiğini kanıtladığı andan itibaren sanatla yaşamak zorundadır. Oysa yapısı ve mantığı gereği sanatta süreklilik zorunluğu yoktur. Bu yüzden bir sanatçı yaşamı boyunca tüm mücadelesine rağmen örneğin 10'dan fazla öykü yayınlayamamıştır. O zaman bu insan yaşamını, yayınlanmış olan bu 10 adet öyküsü aracılığıyla sürdürmek zorundadır. Elindeki öyküleri bir kez para ödeyerek kapattığınızda o insanı gerçek anlamda açlığa ve yoksulluğa mahkûm etmişsiniz demektir. Buna karşın başka sanatçılar 100 eser yayınlamış olabilirler. Görüldüğü gibi sorun bireysel ve tek taraflı bir çözümü öngörmemektedir. Bu durumdan sanatçıların kendileri de en az TRT kadar sorumludurlar. Telif hakları yasası her yerde olduğu noktaya getirildiğinde bu işten kârlı çıkacak olan yalnızca sanatçılar değil, aynı zamanda TRT ve Türk halkıdır. Çünkü TRT daha güzel ürünler verdiğinde Türk seyircisi de daha mutlu olacaktır. DEVLET SİNEMAYI KORUMALI Ortak Pazar standartlarına ulaşabilmek için aynı standartlara sahip plato, stüdyo, laboratuvarve araştırma birimleri kurulması bir zorunluktur. Ayrıca gerek devlet, gerek TRT, gerekse Kültür Bakanlığı ve diğer kuruluşlar aracılığıyla sinema sektörünü kendi başına ayakta durabilecek hale gelinceye kadar aynen tekstilciyi, sanayiciyi, çiftçiyi koruduğu gibi korumalıdır. Vergi iadesi, gümrük muafiyeti sinema için de geçerli olmalıdır ya da oranları artırılmalıdır. Bu sorunlardan herkes haberdardır. Sonuç olarak Kültür Bakanlığı ya da bir başka bakanlık bünyesinde kurulacak bir koordinasyon merkezinin şu türden görevleri üstlenmesi gerekecektir: Sinemanın ekonomik potansiyel olarak gücünü sürekli olarak saptamak; Her yıl çevrilen film sayısı, maliyetleri, devletin bu işe katkısı, sahip olunan koltuk ve sandalye sayısında değişiklik olup olmadığı, yabancı film pazarı, sektör içindeki yeri, vb bilgilerin derlenip yayınlanması. Sinema Sanatçıları Sendikası, devlet ve öğretim kurumlan arasındaki koordinasyonu sağlamak, konuyla ilgili araştırmalar yapmak, yaptırmak. Ortak Pazar ve dünya bağlamında sinema sektörünü İzleyip bu bilgileri sürekli bültenler aracılığıyla ilgili kuruluşlara aktarmak. Meslek içi sorunlarla (dağıtımcılarprodüktörter, prodüktörler-sendikalar arasındaki sorunlarla), sinema-sansür kurumu arasındaki sorunların çözümünde arabuluculuk yapmak. Uluslararası koprodüksiyonlarda, gerekli önlemleri aldıktan sonra, karşı tarafa devlet güvencesi vermek. Yaratıcılığı teşvik amacıyla kısa metrajlı film yapımını ve festivallerini çoğaltıp, desteklemek. Genç yönetmenlerin çevirecekleri ilk filmde yüzde 30 lara kadar çıkabilecek parasal bir desteği taahhüt etmek. Salonların modernizasyonuna katkıda bulunmak. YARIK: I İR K S IK M A S IN IN DÜNYA BARLAMINDAKİ YERİ

5 6 NİSAN 1990 Sinema riskli olduğu kadar, kârlı bir iştir. Ancak sinemaya para yatırm ak özellikle Türkiye gibi bir ülkede farklı bir zihniyet sahibi olmayı zorunlu kılm aktadır Türk film le rin in te k n ik ve sanatsal n ite lik le rin i yükseltm edikçe uluslararası pazara gireb ilm ek im kânsızdır. Uluslararası b ir festivald e film le rin te k n ik kalitesine b a kılır STER ekonomik, isterse sa- Inatsaî açıdan olsun, Türk sinemasının donya bağlamındaki yeri Üçüncü Dünya nın yanındadır. Günümüzde bir M ississippi Burning, bir Güney filmini aşağı yukarı Avrupa yla aynı zaman dilimi içinde izliyor ve ücret olarak Avrupa seyircisinin ödediği mlktann 1/10 ini ödüyorsak bu filmlerin Türkiye ye giriş maliyetleri konusunda bir fikir edinebiliriz. Amerikan Film İhracatçılar B irliği nin (MPEAA) dünya pazarı mağazasında Türkiye' nin yeri Yakındoğu rafındadır. Bir süre önce yayınlanmış bir gazete haberine inanmak gerekirse: Kodak şirketinin Türkiye de bir yılda yaptığı ciroyu, New York taki bir mağaza bir günde yapmaktadır. Si nema alanında da bu konumda olduğumuz söylenebilir. İstisnai durumlar dışında sinema piyasasında hiçbir film tek başına pazarlanmaz. Filmler onarlık, onbeşerllk, yirmilik, vb. paketler şeklinde satılır ya da kiralanır. Bu pazarlama sistemi gereği alınan üç nitelikli filmin yanı sıra yedi adet sıradan filmi de almak zorunda kalırsınız. Bu ikinci sınıf film pazarınız hazır değilse, yalnızca nitelikli filmler aracılığıyla büyük kârlar yapabilmeniz mümkün değildir. Paket film kuralını bozabilmek mümkün değildir. Aksi takdirde film siz kalma tehlikesiyle karşı karşıya kalabilirsiniz. Günümüzde dünya film pazarının yaklaşık %70'inin Amerikan şirketlerinin elinde olduğunu söylemek abartmak değildir. Ancak film pazarlama işinin dünyanın en masraflı işlerinden biri olduğunu kabul etmek gerekir. Böyle bir işi dünyanın hiçbir ülkesinde bir şirketin tek başına yapamadığı, hatta devletlerin bile bu işi tek başlarına yapmada yetersiz kaldıkları görülmektedir. Zaten M PEAA'nın varoluş gerekçesi de budur. Dünyanın birçok ülkesinde tem silcilikler açmak, bu bürolarda üst düzeyde personel çalıştırmak ve onları yıllar boyu beslemek. Bunu gerçekleştirebilmek içinse her yıi belli bir düzeyin üstünde belli sayıda film üretimini sağlayıp, dağıtmak. Bu işi yapamadığınız gün ise ortadan kalkma tehlikesini göze almak. Yüz milyarlarca liralık bir harcamayı her yıl zorunlu kılan çok riskli bir iş. Dünyada birkaç ülke, o da, üç beş ülkeyle sınırlı kalma koşuluyla bu dağıtım işine girmiş durumdadır. Geriye katan herkes dağıtım işini ya doğrudan Amerikalılara vermekte ya da onlarla ortak iş yapmaya çalışmaktadır. A 8D - de yedi büyüklerin (Majors) oluşturduğu bu dağıtım mekanizmasının bugünkü aşamaya gelmesi yaklaşık kırk yıl sürmüştü. Şu aşamada hiç kimse onlarla başa çıkabilecek durumda değildir. Avrupa da ve hatta Doğu Bloku ülkelerinde üretilen filmlerin büyük bir çoğunluğunu dünyaya ya Amerikalılar ya da ortak oldukları şirketler pazarlamaktadır, ithalatihracat düzeyindeki uluslararası girdi-çıktı oyunları, bu şirketlerin çok daha büyük holdinglere ait olmaları nedeniyle konuda uzman mali müşavirlik kuruluşları tarafından halledilmektedir. Televizyonlara film ve dizi satışı konusunda da Amerikalıların bu işin kaymağını yedikleri söylenebilir. Örneğin ABD 1986 yılında Avrupa ya milyon dolarlık audlovisuel program İhraç etmişken, aksi yöndeki ihracatın miktarı yalnızca 197 milyon dolardır (*).Bu arada TRT'nin son on yılda ithal etmiş olduğu film ve programlara kaç para ayırmış olduğunu kesin olarak bilemiyoruz. Bu konuda geleceğin nasıl programlandığını da bilmiyoruz. Bütün bu anlatılanlarla ne demek istiyoruz? Her şeyden önce Türk sineması ve Türkiye Cumhuriyeti hükümetleri kısa ve uzun vafdell üretim ve pazarlama programları hazırlamak zorundadırlar. Hangi ülkelere, hangi süreler içinde, ne, nasıl pazar!anacaktır? önümüzdeki 5-10 yıl İçinde, en son 30 yıldır dünyaya açılmaya hazırlanan Doğu Bloku sinemasının çok önemli biryere sahip olacağını ileri sürebiliriz. Örneğin son beş yıl içinde pek çok festivalde en büyük ödülleri hep bu ülkelerin filmleri kazanmaktadır. Bu belirlam ve önemini yitirmiş olan Kapltalizm/Sosyallzm ikili karşıtlığı bu ülkelerin yükselişini destekleyecek bir ortamın oluşturulmasına katkıda bulunmuştur. Aynı yükselişe televizyon bağlamında bugünden tanık olmaktayız. Onların ardındansa devreye mantıksal olarak Üçüncü Dünya sinemasının girmesi gerekmektedir. Türkiye konum olarak Üçüncü Dünya nın önde gelen ülkelerindendir. Arjantin, Şi- İi, kimi Afrika ve Uzakdoğu ülkeleriyle aynı tempoya sahiptir. Ancak sinemaya en kısa sûre içinde köktenci çözümler getirilmediği takdirde adı geçen ülkelerin de gerisinde kalınacağı kesin. Yine Türk filmlerinin teknik ve sanatsal niteliklerini yükseltmedikçe uluslararası pazara girebilmek imkânsızdır. Bugün uluslararası bir festivalde filmlerin önce teknik düzeyleri denetlenmektedir. Standartlara uymayan bir film dünyanın en güzel filmi de olsa yarışmaya alınmamaktadır. Bu filmin yarışmadışında dağıtım şansı da yok gibidir. Çünkü festivaller bir tür film pazarlama merkezleridir. Sinemaya hayatını koymuş hiçbir toptancı çürük bir mal satın almak istemez. Beğense bile alamaz. Çünkü müşterisinin gözündeki prestij ve güvenilirliğini yitirmek istemez. Her meslek İçin aynı şeyler söylenebilir. Hiçbir film dağıtımcısından standartlara uymayan bir filmden kopya çoğaltıp, dağıtmasını bekleyemezsiniz. Çünkü bu, onun sonu olur. Türk fitm dağıtımcıları aynı durumda olsalar farklı bir şekilde mi davranırlardı? O halde uluslararası pazara girebilmek için uluslararası standartlara uygun film üretilmesi kaçınılmaz bir koşuldur. Bütün bu verileri bir kültür politikası bağlamında değerlendirmeyen birülkenin dünya pazarı bağlamındaki yeri neresi olabilir ki? BİR YATIRIM ALANI OLARAK SİNEMA Sinema riskli olduğu kadar, kârlı bir iştir. Ancak sinemaya para yatırmak özellikle Türkiye gibi bir ülkede farklı bir zihniyet sahibi olmayı zorunlu kılmaktadır. Çünkü bildiğimiz, sıradan yatırımcı somut görüntüsü olmayan bir alana yatırım yapmaktan kaçınmaktadır, insanlara tuğla fabrikası, konfeksiyon fabrikası, çikolata fabrikası kurmak istiyorum, patates yetiştirip satmak istiyorum, müteahhitlik yapmak istiyorum dediğinizde en azından size bir konuşma fırsatı tanıdıklarını ve düşüncelerinizle az çok ilgilendiklerini görürsünüz. Çünkü getirdiğiniz öneri somuttur. İşin sonunda ortaya ne çıkacağı bellidir. İşin hangi malzemeyle, nasıl gerçekleştirileceği de. Sonuçta: Bina, çikolata, elbise, tuğlayla karşılaşacağınızı bilirsiniz. Oysa sinemada ortaya ne çıkacağını önceden söyleyebilmek çok güçtür. Ayrıca bir film konusunda bir fizibilite raporu hazırlayabilmek pek kolay bir iş değildir. Örneğin MarcelloMastrolannl yle birkontrat imzaladım dediğiniz zaman bile, bu sanatçının ölmesi ya da hastalanması durumunda projeniz çökme tehlikesiyle karşı karşıya kalabilir. Sinema pokerden çok, at yarışlarına benzeyen bir oyundur. Ya Batı da durum nasıldır? Orada her şeyden önce zihniyet farklıdır. Çünkü Batılı yatırımcı için sinema, tuğla, çikolata ya da bina kadar somut bir yatırım alanıdır. Ayrıca Batı'da sinemaya 1895 yılından bu yana para yatırılmakta ve para kazanılmaktadır. Devlet sinemaya para yatıranlara aynen diğer yatırımcılara yaptığı gibi banka kredisi vermektedir. Ticaret bir çeşit kumardır. Sinema bu kumarın en uç noktasında bulunan zevkli yatırım alanlarından biridir. Ya büyük bir oyuncu olacaksınız ya da büyük bir çılgın. İkisinin ortası olduğunuzda batmanız, çıkmanızdan daha büyük bir ihtimaldir. Daha sağlam yatırım biçimleri de vardır. Ancak hangi yatırım biçimini seçerseniz seçin sinemayı uzun vadeli bir yatırım alanı olarak görmezseniz bu işten para kazanamazsınız. Günümüz Türkiye sinde uluslararası standartlara uygun bir filmin maliyeti en azından milyon Türk lirası olmak zorundadır. Örneğin 1986 yılında Fransa da üretilen 97 si- "Raln Man Yağmur Adam" Amerikan sinem asının televizyonla rekabetinde önemli bir adımdır... nema filminden 20's!nin film başına düşen ortalama maliyeti yaklaşık 2 milyar Türk lirasıdır, 40 filmin, film başına düşen ortalama maliyeti ise yaklaşık 4 milyar Türk lirasıdır. Bir başka deyişle bizim Türkiye de gidip 500 TL verip seyretme zahmetine girmeyeceğimiz filmler bu rakamlara mal olmaktadırlar. Öyleyse geleceğe yönelik en kâıiı alanlardan birinin sinema olduğunu anlamamak için bu kadar direnmemiz anlaşılacak bir tutum değildir. Çünkü İletişim ve hizmet sektörü Batı da en çok yatırım yapılan, en pahalı sektördür. Oysa Türkiye'de bu sektördeki maliyetler en azından şim dilik müthiş düşüktür. Bu çok önemli bir avantajdır. Doğal olarak kullanmasını bilenler için. Diğer Avrupa ülkelerinde standart bir filmin maliyetinin 1.5 milyartl'nin altınadüştüğüne pek tanık olunmamaktadır. Şu anda maliyeti en düşük filmler pornografik filmlerdir. Bu filmlerin maliyeti 250 milyon TL He 800 milyon TL arasında değişmektedir. Oysa 1988 yılında Türk sinemasında film maliyetleri hâlâ milyon TL arasında değişmektedir. Yalnızca bu verilerden yola çıkarak uluslararası festivallerdeki jürilerin bize karşı nazik olmadıklarını söyleyebilmek için gerçekten nankör olmak gerekmektedir. Çünkü 1988 yılına ait bu rakamlar görülebileceği gibi komik rakamlardır. Bu rakamlarla ne yaratıcılık güdümlenebillrne de kalite. Bu rakamlartürk sinemasının zavallılığını ortaya koyan rakamlardır. Ya bu deveyi güdeceksiniz ya da bu diyardan gideceksiniz. Şu anda Türkiye de sinema alanında uzun vadeli yatırım yapmak isteyen İnsanlar İçin bir çok alternatif vardır. Örneğin: Bir sinema salonları zinciri kurmak. Bu zincirle birlikte ithalat-yapım ve dağıtım İşlerine kademeli olarak girmek. Bir sinema salonu zincirine ortak olup, film üretimine ağırlık veren bir yatırım yapmak. Yabancı kuruluşlara fason işçilik yapabilecek küçük boyutlu şirketler kurmak. "Mlsslsslppi Burning Yanıyor Avrupa - daki sinemalarla aynı günlerde Türk sinemalarında gösterime girdi ve haftalarca kapalı gişe oynadı... Hem TRT hem de Türk film piyasasına yönelik üretim şirketi kurmak, vb. Ancak hangi alternatif seçilirse seçilsin olaya salonların teker teker açılması ya da filmlerin teker teker üretilmesi mantığıyla bakmamak gerekiyor, örneğin 10 salonu aynı anda hizmete açmak gerekmektedir, örneğin piyasaya aynı anda en az 5-6 film sürmeniz gerekmektedir. Artık oyunun kuralı budur. Çünkü yukarıda açıklanmış olan nedenler yüzünden tek bir film ya da tek bir salonla para kazanabilmek artık çok güç, neredeyse imkânsızdır. Bakkalların yerini nasıl süpermarket zincirleri alıyorsa, salonların yerini de salon zincirleri alacaktır. Olayı bu perspektif içinde değerlendirmezseniz yenilgiyi baştan kabul etmişsiniz demektir. Örneğin üç yıl İçinde belli bir düzeyde 15 film gerçekleştirmeyi planlamaksınız. Bunun için ise cebinize 1988 rakamlarıyla en az 7-10 milyar Türk lirası koymalısınız. Aksi takdirde kendi kendinizi aldatmış olursunuz. Olağanüstü bir çılgın değilseniz bu işi başka türlü başarabilmek neredeyse imkânsızdır. (*) Cinema d Oggi lif YARIN: SİNEMA SANATI

6 7 NİSAN 1990 IH!DİZI YAZILAR Eğitim ve sağlık gibi iki temel sorunun hakkından gelemeyen bir ülkede, sinemaya ait sorunların çözülmüş olmasını beklemek olsa olsa saflık olur Geleceğe bakış TÜRK sineması yaklaşık 40 yılda oluşturduğu çekirdek, nohut yiyerek İzlenen sinema İmajını silebilmek için son 10 yıldan bu yana göze çarpan bir mücadele örneği vermektedir. Türk filmleri seyircisinin küçük bir kesimi bu çabalardan etkilenerek bu sinemaya karşı olan tavrını yavaş yavaş değiştirmeye başlamıştır. Ancak tüm bu çabalar henüz çok yetersiz kalmaktadır. ~ SİNEM A BİR SANATTIR Antalya Film Festivalinde, İstanbul ve Ankara Sinema Günlerinde ve dış ülkelerde ödül alan Türk filmlerini izleyen bu seyirciler zaman zaman kendilerini kandırıp kandırmadıklarını düşünüyorlardır. Belki de ben öyle sanıyorum. Bu sorunun soruluş nedeni şudur: Örneğin bir cumartesi gecesi bu filmlerden biriyle, sıradan bir yabancı filmi izleyen sıradan bir seyircinin bile aradaki nitelik farkının bilincine varmaması İmkânsızdır. Bu yüzden Türk sinemasına karşı çltfe standart uygulama zorunluluğuyla karşı karşıya bırakıldığı söylenebilir. Buna aracılık eden en önemli kurum basın ve eleştirmenlerdir. Oysa satılmış gazete, gazeteci ve dergilerin dışında (ki bu türden olaylarla dünyanın her yerinde karşılaşmak mümkündür) dünyanın aklı başında hiçbir ülkesinde çifte standartlı bir değerlendirme sistemiyle karşılaşılmaz. Eleştirmen kendi Olkesininfllmine de,yabancı bir ülkenin filmine de aynı kriterleri uygular. Bir başka alandan örnek vermek gerekirse Avrupa takımlarını yendiklerinde Türk futbol kulüplerinin uluslararası düzeyde futbol oynadıklarını söyleyip, yenildikleri zaman da alaturka futbol oynadıklarını söylemek gibi bir şeydir bu. Oysa bunun performansta süreklilik işi olduğunu herkes bilmektedir. Bu performans düzeyi ise ancak çok sıkı ve disiplinli bir çalışmayla sağlanabilmektedir. Yerli-yabancı ayrımı yapan bir eleştirmene olan saygının zamanla azalabileceği ileri sürülebilir. Ayrıca aşama yapmanın yolu eleştiriden geçmektedir. Hiç kimsenin tanımadığı genç bir yönetmenin filmini seyirciye kim, nasıl tanıtacaktır? Seyirciyi aldatmaya çalışan yönetmenin İpliğini pazara kim çıkartacaktır? Sinemanın sorunlarını kim gündeme getirecektir? Kamuoyunun dikkatini bu sanatın üstüne kim çekecektir? Dünya sinemasını İzleyerek yerli filmlerin düzeyiyle kim karşılaştıracaktır? Daha pek çok sorunun yanıtını hem seyirci, hem de sanatçıyla birlikte kim arayacaktır? Sinema 1914 yılından bu yana ("Bir Ulusun Doğuşu", D.W.Griffith-ABD) bir sanattır. Evrensel boyutlarda bir sanat olma niteliğini İse ancak 195CTII yıllarda kazanmaya başlamıştır. Aynı yıllarda sinema okulları, sinema dergileri ve yazılarıyla, sinema kitapları yaygınlaşmaya başlamıştır. 1950'll yıllara kadar popüler (ya da o günlerdeki anlamıyla İkinci sınıf) sanat olarak kabul edilen sinema, bu yıllardan başlayarak entelektüel bir sanat olma niteliğini kazanmıştır. Türkiye deyse sinemayı bir sanat olarak görmeyen İktidarın hangi akla hizmet için sinema okullarını açtıklarını anlayabilmek mümkün değildir. Bu okulların işlevini belirleme- Ödül alan filmlerimizden fotoğraflarından. Doğrusunu söylem ek gerekirse son beş yıld ır sinem a Günleri nden kârlı çıkanlar seyircilerle, yabancı d a ğıtım cılardır Sis de son yıllarda ödüllenmiş filmlerimizden birisi. den, sinema sanatını nasıl yönlendirmeleri gerektiği tartışılmadan verilen kararların isabet düzeyi ortadadır. Somut bir örnek vermek gerekirse Doğu Bloku sinemasını yönlendiren temel kurumlar sinema okullarıdır. Öyleyse işlevi olmayan okullar kurmanın anlamı nedir? Gerçi bu okulların yararsız ve işlevsiz olduğunu söyleyen kimse bulunmamakla birlikte, olmaları gereken yerde olduklarını söyleyen de yoktur. FES TİV A LLER İN AMACI Türkiye deki sinema - TV okulları görevlerinden en azından birini asgari düzeyde bile olsa yerine getirmektedirler: Türk sinemasına ve TRT'ye: Sinema-TV yazarlığı, yönetmenliği, görüntü yönetmenliği gibi konularda belli bir düzeye sahip insan yetiştirmek. Ancak sinema ve televizyon bu alanlarda kısıtlı kalamazlar. Dekor, ses, kurgu, prodüksiyon ve özellikle oyunculuk konusunda uzman yetiştiren hiçbir kuruluş yoktur. Oyunculuk dışında kalan alanlardaki açık, şu ya da bu şekilde giderilebilirken, oyunculuk düzeyini belli bir seviyede tutabilecek bir kurum henüz yoktur. Bu işi bizzat sinema oyuncularının kendileri örgütlemek, düzenlemek, devlet ve diğer sinema okullarından yardım istemek durumundadırlar. Çünkü bu herkesten önce onların sorunudur. Ayrıca sinemaya çocuk oyunu yetiştirecek bir kuruluşun eksikliği büyük ölçüde hissedilmektedir. Unutulmaması gereken bir nokta da sinema oyunculuğuyla, tiyatro oyunculuğu arasında çok önemli farklılıklar olduğudur. Henüz bu ayrımı yapamayan insanların sinema oyunculuğu ve yönetmenliği yaptıkları görülmektedir. Uçurtmayı Vurmasınlar"ın yurt dışı İçin yapılmış tanıtma İstanbul Sinema Günleri" ve benzeri festivallerin amacı yalnızca seyirciye nitelikli filmler sunmak değildir. Bu festivaller sırasında bir araya gelen dağıtımcılar, prodüktörler, yönetmenler, oyuncular, yazarlar, yeni projelerin gerçekleşmesi, film alım-satımı, mesleki sorunlar gibi konuları tartışarak sinema sanatının gelişmesine katkıda bulunurlar. Son beş yıldır İstanbul Sinema Günleri'nin bu işlevini gerektiği gibi yerine getirmediğini görüyoruz. Ilerki yıllarda inşallah daha iyi olur. Doğrusunu söylemek gerekirse son beş yıldır Sinema Günleri nden kârlı çıkanlar seyirciyle, yabancı dağıtımcılardır. Türk sinemasının bu olaydan aslan payını kaptığını söyleyebilmek mümkün değildir. Bunun nedeni yukarıda açıklanmış olduğu gibi yine teknik düzey ve nitelik sorunudur. Örneğin son yıllarda yabancı eleştirmenlere gösterilen Türk filminin hemen tamamı uluslararası standartlara uymayan filmlerdir. Bu yüzden yabancı eleştirmenler iyi niyet gösterip, bu filmler hakkında güzel şeyler söyleseler bile aynı filmlerin yurt dışına satılma olasılığı çok zayıftır. Bir başka deyişle asıl amacı Türk sinemasına hizmet etmek olması gereken Sinema Günleri, ne yazık ki yalnızca yabancı film dağıtıcıları ve seyirciye hizmet eder gibidir. Ayrıca bu festival aracılığıyla TRT ye satılan filmlerden söz etmeyi gereksiz buluyoruz. İşte bu yüzden yabancı ülkelerde Türk filmlerine verilen ödüllerin yapıtın sanatsal düzeyiyle pek az ilişkisi vardır. Bu türden ödüllerin çoğunlukla Ortak Pazar ülkeleri bünyesinde verildikleri görülmektedir. Bunun en önemli gerekçesi bizce Ortak Pazar ülkelerinde yaşayan ve sayıları 20 milyonu çoktan aşmış Üçüncü Dünya insanları ve onların sorunlarıyla ilgilenen entelektüellerdir. 20 milyonu aşan bir pazar ise hafife alınmayacak bir potansiyeldir. Ayrıca bu filmleri televizyon kanalları ve Pay-TV şirketlerine sattıklarında en büyük payı onlar almaktadır. Avrupa nın Üçüncü Dünya sinemasına neden böyle baktığını da açıklamaya çalışalım. Özellikle aynı Ortak Pazar ülkelerinde sinema popüler sanat olma evresini aşarak neredeyse bütünüyle entelektüellerin sanatı haline gelmiştir yılında yapılan araştırmalara göre bu seyircinin profili şöyledlr: yaşları arasında, üniversite öğrenimi görmüş ya da görmekte olan, belli bir gelir düzeyi olan erkek ve kadınlar. Popüler filmlerin seyircisi daha kısıtlıdır. Sinemaya gitme alışkanlığını yitirmeye başlamıştır. Entelektüel seyirci profili şu anlama gelmektedir: Artık belli bir seyirci potansiyeline sahip olan sinema üst düzeyde film üretip, bilet fiyatlarını her yıl artırarak girdi düzeyini koruyup, artırabilmektedir. Bu sinema seyircisi çok bilinçlidir ve sinemayı bilinçli olarak yaşatmak arzusundadır. Bunu İse düzeyli filmlere para yatırarak yapmaktadır. Bütün bunlar doğruysa verilen ödüllerin tek amacı olabilir: Her malın bir alıcısı vardır, Avrupa'daki bu alıcıyı bulabilirseniz ya da belli bir süre İçinde bu seyirci potansiyelini yaratabilirseniz Üçüncü Dünya filmlerinden de oara kazanabilirsiniz demektir. Bunu anlayabilmenin bir tek yolu vardır: Denemek. AvrupalI da zaten bunu yapmaktadır. Öyleyse uyanması gerekenler AvrupalIlar değil bizleriz. Bugün bir Rambo filminin bile belli bir teknik ve anlatım düzeyi vardır. Seyirci elbette ki sinema dilinin,sinematografik anlatım olayının bilincindedir. Bu sezgisel ya da bilinçili bir değerlendirme olabilir ancak varlığı yadsınamaz. Türk seyircisinin ise Türk sinemasından istediği tek şey vardır: Ona kendisini (İnsanı) anlatması. Bu işi doğru dürüst bir şekilde yapması. Zaten dünyadaki tüm sinema seyercileri sinemadan aynı şeyi yapmasını istemektedirler. Ancak bu anlatım işi belli bir estetik anlayışına dayandırılmalıdır. Aksi takdirde tatsız, tuzsuz film üretimi devam edecektir. Türk seyircisine ve dünya seyircisine hangi Türk'ü gösteriyoruz? TÜRK SEYİRCİSİNİN İSTEDİĞİ Türk sinemasında ne yazık ki henüz üst düzeyde bir yaratıcılık yoktur. Mali olanaksızlığın bunda çok önemli bir payı vardır. Ancak para sorun olmaktan çıkarıldığı zaman bile çok çok İyi filmler görebilmek için en az beş - on yıl daha beklemek gerekmektedir. Bu bir süreç sorunudur. Sabırlı olmak, çok çalışmak ve beklemek gerekmektedir. Başka türlü sonuç alabilmek mümkün değildir. En büyük ödül seyircinin verdiği ödüldür. Kısa film festivallerinde yılda film gösterildiğinde Türk sinemasında bir yılda üretilen 100 filmin en az 25 i belli bir düzeye sahip olduğunda ve bu filmlerden en az 7-8 tanesi çok nitelikli filmler olduğunda Türk sineması da çağ atlamış olacaktır. Şu Türk sineması sürekli bir dergi çıkartamayacak kadar aciz bir sinemaya benzemektedir. Sinemayı seven insanların son 30 yıl İçinde birçok kez dergi çıkartmaya çalıştıkları ancak mali olanaksızlıklar nedeniyle bu işi sürdüremedikleri görülmüştür. Türk sineması daha kendi sorunlarını seyirciye, aydınlara, hükümete aktaracak biryayın organının ne kadar gerekli olduğunun bilincinde değilse söylenecek hiçbir şey yoktur. SONUÇ Eğitim ve sağlık gibi iki temel sorunun hakkından gelemeyen bir ülkede, sinemaya ait sorunların çözülmüş olmasını beklemek olsa olsa saflık olur.oysa sorunların henüz çözülmediği eğitim ve sağlık alanlarında birer bakanlık vardır. Binlerce okul binası ve hastane, binlerce öğretmen ve hekimle okullar vardır. Çok yetersiz olsa bile her yıl bu alanlara ayrılan milyarlar, hatta trilyonlar vardır. Bir başka deyişle bu sorunlarla hükümetin yeterince ilgilenmediği söylenebilir ancak hiç ilgilenmediği söylenemez. Oysa Türk sinemasıyla 40 yıldır hiç ilgilenilmemiştir. Bu sinemayla yalnızca ve yalnızca sesi kısılması gerektiği zaman llgilenilmiştir. Son video-sinema yasası bile sinemacılardan çok videocuların işine yaramaktadır. Zaten bu yasa daha çok onların baskısıyla çıkmıştır yoksa sinemacıların değil. Söylemek istediğimiz şey sinemayla eğitim ve sağlıktan çok ilgilenilmesi değil, en az onlar kadar ilgilenilmesidir. Günümüzde toplumların vitrini kitle iletişim araçlarıdır. Bir başka deyişle; televizyon, sinema, tiyatro, müzik, gazeteler, dergiler, kitaplar, vb. Türk toplumunun vitrinidirler. Bu bir dizi bölmeli camdan oluşan büyük vitrine neyi, nasıl yerleştirdlyseniz, dışarıdakiler onu öyle göreceklerdir. Bu vitrine neyi layık gördüyseniz, onu göstereceksiniz. Vitrine tek tip düşünce yerleştirdiyseniz o görülecektir. Herkese seslenmek isteyen bir vitrinin çoğulcu bir vitrin görünümü alması gerekecektir. Vitrini güzelleştiremezseniz, insancıllaştıramazsanız, çekici, kandırıcı bir biçime büründüremezsenlz vitrininiz ciddiye alınmaz. Bu vitrinle kimse doğru dürüst ilgllenemez. Vitrinle ilgilenllmediğinde, vitrini düzenleyenler, vitrinin arkasındakilerle hiç ilgilenilmez. 40 yıldır İhmal edilen sinema adlı cam bölmenin daha çağdaş bir görünüm alması dileğiyle. Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi *