Radyasyon Tedavisi ve Siz

Transkript

1 Radyasyn Tedavisi ve Siz

2 2 Değerli hasta ve hasta yakınlarımız; bu kitapçıklar sizlere Hematlji Uzmanlık Derneği tarafından hastalık sürecinde karşınıza çıkabilecek srunların çözümünde yardımcı labilmek amacıyla hazırlanmıştır. Hematlji Uzmanlık Derneği, Hematlji uzmanları tarafından kurulan, kar amacı gütmeyen bir sivil tplum kuruluşu örgütüdür. Derneğimizin temel amaçlarından birisi hematlji alanında farkındalık yaratmak, bilgiyi tabana yaymaktır. Bu amaçla derneğimiz gerek yazılı gerekse de görsel medyada Türkçe içerik yaratıp, hasta bilgilendirme tplantıları, destek gurupları kurup sizlere yardımcı lmayı hedeflemektedir. Derneğimiz tarafından hazırlanan adresinden değişik hematlji hastalıkları ve bunların tedavileri knusunda geniş bilgilere ulaşabilir, srularınıza bir uzman tarafından yanıt bulabilirsiniz. Bu kitapçıkların hazırlanmasında Amerika NCI ( Ulusal Kanser Enstitüsü ) tarafından hazırlanan hasta bilgilendirme brşürlerinden yararlanılmıştır. Kendilerine teşekkür ederiz. Hematlji Uzmanlık Derneği Adına Dç.Dr.Birl Güvenc Genel Sekreter Prf.Dr.Süleyman Dinçer Başkan

3 3 Radyasyn Tedavisi ve Siz kitabı kanser için radyasyn tedavisi almaya başlayacak ya da almakta lan sizler için yazılmıştır. Yakınlarınız da bu kitabı yararlı bulabilir. Bu kitap radyasyn tedaviniz sırasında yararlanacağınız bir rehberdir. Radyasyn tedavisi ve yan etkileri hakkındaki lguları içerir ve radyasyn tedaviniz öncesinde, esnasında ve snrasında kendinize nasıl bakacağınızı tarif eder. Kitabın içeriği: Radyasyn tedavisi hakkında srular ve cevaplar. Radyasyn tedavisi nedir ve kanser hücrelerini nasıl etkiler gibi genel sruları yanıtlar. Vücut dışından (External Beam) ve vücut içinden Radyasyn (Internal Radiatin). İki tip Radyasyn tedavisi hakkında bilgi anlatır. Radyasyn tedavisi sırasında duygularınız. Depresyn ve endişe gibi duygularınız hakkında bilgi ve başa çıkma yllarını içerir. Yan etkiler ve başa çıkma ylları. Tedavi snucu labilecek srunları ve başa çıkmada yardımcı lacak ylları gösteren tabl. Srulacak srular. Üzerinde düşünüp, dktrunuz, hemşireniz, kanser tedavinize ve bakımınıza dahil lan diğer kişilerle tartışacağınız sruları içerir. Gıdalar ve içeceklerin listesi. Radyasyn tedavisi sırasında alabileceğiniz gıda ve içecekler. Daha çk şey öğrenmenin ylları. Radyasyn tedavisi ve bu kitapta tartışılan diğer başlıklar hakkında yazılı, internette çevrimiçi ve telefnla daha fazla bilgi almanın yllarını listeler. Bu kitaptaki bilgiler hakkında dktrunuz ya da hemşirenizle knuşun. Bu kitabın belli bölümlerini kumanızı ya da bazı yöntemler önerebilirler. Radyasyn tedavisi insanları değişik biçimlerde etkilediğinden bu kitaptaki bazı bilgilerin size uygun lmadığını da söyleyebilirler.

4 4 İÇİNDEKİLER Radyasyn tedavisi hakkında sru ve cevaplar 5 Vücut dışından radyasyn tedavisi 10 Vücut içinden radyasyn tedavisi 12 Radyasyn tedavisi esnasındaki duygularınız 15 Radyasyn tedavisinin yan etkileri 16 Bir bakışta Radyasyn tedavisi yan etkileri 17 Radyasyn tedavisi yan etkileri ve başa çıkma ylları 18 İshal 18 Halsizlik 19 Saç dökülmesi 20 Ağız Değişiklikleri 21 Bulantı ve Kusma 23 Cinsel ve üreme Değişiklikleri 24 Cilt Değişiklikleri 26 Bğaz Değişiklikleri 28 İdrar Ylları ve Mesane Değişiklikleri 29 Radyasyn tedavisi geç yan etkileri 31 Dktrunuz veya hemşirenize srulacak srular 33 Gıda ve içeceklerin listesi 34 Berrak sıvılar 34 Kalri ve Prteinden Zengin Gıda ve İçecekler 35 Mideyi Rahatlatıcı Gıda ve İçecekler 36

5 5 Radyasyn tedavisi hakkında srular ve cevaplar Radyasyn tedavisi nedir? Radyasyn tedavisi nasıl verilir? Radyasyn tedavisini kim alır? Radyasyn tedavisi kanser hücrelerine ne yapar? Radyasyn tedavisinin işe yaraması ne kadar zaman alır? Radyasyn tedavisi (radyterapi de denir); kanser hücrelerini öldürmek ve yayılmalarını durdurmak için yüksek dz radyasyn kullanılan bir kanser tedavisidir. Radyasyn düşük dzlarda vücudunuzun içini görüp x-ray larak görüntü almaya yarar; örneğin dişlerinizin ya da kırık kemiğinizin görüntüsü gibi. Kanser tedavisinde kullanılan radyasyn daha yüksek dzlarda verilenler hariç çğunlukla aynı biçimde etki eder. Radyasyn tedavisi vücut dışından (external beam) (vücudunuzun dışındaki bir makine kanser hücrelerini hedef alarak radyasyn verir) veya vücut içinden (internal) (radyasyn vücudunuzun içine, kanser hücrelerinin yanına veya içine) yapılır. Bazen insanlar iki çeşit tedaviyi de alırlar. Vücut dışından tedavi knusunda daha fazla bilgi için sayfa 9 a, internal radyasyn tedavisi için sayfa 15 bakınız.. Kanserlilerin çğu radyasyn tedavisine ihtiyaç duyar. Uygulamada kanserlilerin yarıdan çğu (% 60) radyasyn tedavisi görür. Bazen radyasyn tedavisi gereken tek kanser tedavisidir. Yüksek dzda verildiğinde radyasyn kanser hücrelerini öldürür veya büyümesini yavaşlatır. Radyasyn tedavisi şunlar için kullanılır: Kanserin tedavisi. Radyasyn kanseri iyileştirmek, durdurmak veya büyümesini yavaşlatmak için kullanılır. Belirtilerin azaltılması. İyileştirmek mümkün lmadığı zaman, basıncı azaltmak amacıyla kanser kitlesini küçültmek için kullanılabilir. Radyasyn tedavisinin bu biçimde kullanılması ağrı gibi srunları tedavi edebilir veya körlük, barsak ya da mesane kntrlünün kaybı gibi srunları önleyebilir. Radyasyn tedavisi kanser hücrelerini hemen öldürmez. Kanser hücreleri ölmeye başlamadan önce tedaviden günler ya da haftalar geçebilir. Daha snra, tedaviden haftalar veya aylar snra da kanser hücreleri ölmeye devam eder.

6 6 Radyasyn tedavisi sağlıklı hücrelere ne yapar? Radyasyn tedavisi acıtır mı? Radyasyn sadece kanser hücrelerini öldürmez, büyümesini yavaşlatmaz, aynı zamanda kmşu sağlıklı hücreleri de etkileyebilir. Sağlıklı hücreler tedavi bitince hemen her zaman tparlanır. Fakat bazen geçmeyen veya ciddi yan etkiler labilir. Dktrlar tedavi sırasında sağlıklı hücreleri krumak için şunları yapar: Olabildiğince düşük dz radyasyn kullanmak. Radyasyn dzu kanserli hücreleri öldürecek kadar yüksek ve sağlıklı hücrelere zararı sınırlayacak kadar düşük lacak şekilde dengelenir. Tedaviyi zamana yaymak. Radyasyn tedavisini günde bir kereden birkaç hafta alabilirsiniz ya da daha düşük dzlarda günde iki kez alabilirsiniz. Radyasyn dzunu zamana yaymak kanser hücreleri ölürken nrmal hücrelere tparlanma fırsatı verir. Radyasynu vücudun belli bir bölümüne daklamak. IMRT ve 3-D knfrmal radyasyn tedavisi gibi yeni teknikler dktrunuza kansere daha yüksek radyasyn verirken, yanındaki sağlıklı hücreye gelen radyasynu azaltma fırsatı vermektedir. İlaç kullanmak. Bazı ilaçlar vücudunuzun tükürük yapan tükürük bezleri gibi belli bölgelerini kruyabilir. Hayır, radyasyn tedavisi verilirken can yakmaz. Fakat radyasyn tedavisine bağlı yan etkiler ağrı ve rahatsızlığa neden labilir. Bu kitapta siz, dktrunuz veya hemşirenizin bu yan etkilerle başa çıkma ylları knusunda pek çk bilgi vardır Radyasyn tedavisi diğer kanser tedavileri ile birlikte kullanılabilir mi? Evet, radyasyn tedavisi sıklıkla diğer kanser tedavileri ile birlikte uygulanır. Burada bazı örnekler görebilirsiniz: Radyasyn tedavisi ve cerrahi. Radyasyn tedavisi cerrahiden önce, esnasında ya da snrasında uygulanabilir. Dktrlar cerrahi öncesi kanseri küçültmek için radyasyn tedavisi verebilir veya cerrahi snrası kalan canlı kanser hücrelerini öldürmek için verebilir. Bazen cerrahi sırasında verilebilir, böylece ciltten geçmeye gerek kalmadan dğrudan kansere ulaşır. Buna intraperatif (perasyn sırasında) radyasyn denir. Radyasyn tedavisi ve kemterapi. Radyasyn kemterapi öncesinde, sırasında veya snrasında uygulanabilir. Kemterapi öncesinde veya sırasında radyasyn tedavisi kanseri küçültebilir, böylece kemterapi daha iyi etkiler. Bazen radyasyn tedavisine destek larak kemterapi verilmesi daha iyi etkiler. Kemterapi snrası radyasyn tedavisi kalan kanser hücrelerini öldürebilir.

7 7 Benim radyasyn tedavi ekibim kimlerdir? Radyasyn tedavinizde pek çk kişi yardımcı lur. Bu sağlık bakımı sağlayan gruba sıklıkla radyasyn tedavi ekibi denir. Sizin için en dğru lan bakımı sağlamak için birlikte çalışırlar. Radyasyn tedavi ekibinizdekiler: Radyasyn nklğu. Bu kişi kanserin tedavisinde radyasyn tedavisi kullanmakta uzmanlaşmış bir dktrdur. Ne kadar radyasyn alacağınızı belirler, tedavinizin nasıl verileceğini belirler, tedavi seyrinizi dikkatle takip eder ve yan etkilerde yardımcı lması için gereken bakımı belirler. Ekibinizdeki diğer dktrlar, hemşireler ve sağlık görevlileri ile yakın çalışır. Radyasyn tedaviniz bittikten snra radyasyn nklğu takip muayeneleri için sizi görecektir. Bu muayenelerde geç yan etkiler için kntrl edecek ve radyasyn tedavisinin ne kadar işe yaradığını değerlendirecektir. Uygulayıcı hemşire. Bu kişi ileri eğitimli bir hemşiredir. Sizin tıbbi hikayenizi alır, fizik muayenenizi yapar, tahlillerinizi ister, yan etkileri düzenler ve tedaviye cevabınızı yakından takip eder. Radyasyn tedaviniz bittikten snra hemşireniz sizi takip muayeneleri için görmek, geç yan etkiler için kntrl etmek ve radyasyn tedavisinin ne kadar işe yaradığını değerlendirmek isteyebilir. Radyasyn hemşiresi. Bu kişi radyasyn tedavisi sırasında radyasyn tedavi ekibinizdeki tüm üyelerle birlikte çalışarak hemşire bakımı sağlar. Sizinle radyasyn tedaviniz hakkında knuşacak ve yan etkilerle baş etmenizde yardım edecektir. Radyasyn terapisti. Bu kişi her radyasyn tedavi seansında sizinle lacaktır. Tedavi için size pzisyn verir, radyasyn nklğunuzun istediği dzda radyasyn almanızdan emin lmak için makineleri çalıştırır. Diğer sağlık görevlileri. Ekibiniz ayrıca diyetisyen, fizyterapist, ssyal hizmet uzmanı ve diğer görevlileri de içerebilir. Siz. Siz de radyasyn tedavi ekibinin üyesisiniz. Sizin göreviniz: Tüm radyasyn tedavi seanslarına vaktinde gelmek, Srular srmak ve kaygılarınız hakkında knuşmak, Yan etkiler lduğunda radyasyn tedavi ekibinizden birine haber vermek, Ağrınız varsa, dktrunuz veya hemşirenize söylemek, Dktr ve hemşirelerinizin evde kendinize nasıl bakacağınız knusunda şu önerilerini uygulamak: Cildinize dikkat etmek Bl sıvı almak Önerilen yemekleri yemek Kilnuzu krumak Tüm radyasyn tedavisi seanslarına vaktinde gelin.

8 8 Radyasyn tedavisi pahalı mıdır? Radyasyn tedavisi sırasında özel bir diyet uygulamalı mıyım? Evet, radyasyn tedavisi çk para tutar. Gelişmiş makineler kullanılır ve pek çk sağlık görevlisinin hizmeti söz knusudur. Radyasyn tedavisinin kesin maliyeti yaşadığınız yerdeki sağlık bakımının bedeli, ne çeşit bir radyasyn tedavisi aldığınız ve kaç seans tedavi gerektiğine bağlıdır. Sağlık sigrta şirketinizle görüşüp neler için ödeme yaptığını öğrenin. Pek çk sigrta pliçesinde üyelere radyasyn tedavisi için ödeme vardır. Daha fazla bilgi için tedavi aldığınız yerdeki ilgililerle knuşun. Radyasyn tedavisi sırasında iyileşmek için vücudunuz çk fazla enerji kullanır. Bu sırada kilnuzu krumak için yeterli kalri ve prtein almanız önemlidir. Radyasyn tedavisi alırken özel bir diyete gerek lup lmadığını dktrunuz veya hemşirenize srun. Bir diyetisyenle knuşmanız da iyi labilir. Kalri ve prteince zengin gıda ve içeceklerin listesini görmek için sayfa 54 deki tablya bakın. Ulusal Kanser Enstitüsü yayınlarından Yeme İpuçları adlı kitaba da bakabilirsiniz. Radyasyn tedavisi sırasında özel bir diyete ihtiyacınız lup lmadığını dktr, hemşire veya diyetisyeninize srun. Bazı insanlar radyasyn tedavisi sırasında tam gün çalışabilmektedir. Diğerleri part time çalışabilmekte ya da hiç çalışamamaktadır. Ne kadar çalışabileceğiniz nasıl hissettiğinize bağlıdır. Dktrunuz veya hemşirenize aldığınız tedaviye bağlı larak ne beklemeniz gerektiğini srun. Radyasyn tedavisi sırasında çalışabilir miyim? Radyasyn tedavinizin başında muhtemelen çalışabilecek kadar iyi hissedersiniz. Zaman geçtikçe daha yrgun, daha az enerjili veya daha zayıf hissederseniz şaşırmayın. Tedaviniz bittikten snra daha iyi hissetmeniz bir iki haftadan aylara kadar sürebilir. Radyasyn tedavisi sırasında bir nktada çalışamayacak kadar hasta hissedebilirsiniz. İstirahat alabilmek knusunda işvereninizle knuşun. İstirahatli dönemde sağlık sigrtanızın tedavi için ödeme yapıp yapmayacağından emin lun.

9 9 Radyasyn tedaviniz bittikten snra ömür byu takip bakımı gereklidir. Takipler radyasyn nklğu veya uygulayıcı hemşirenizin tedavi prgramınız bittikten snra yaptıkları kntrllerdir. Bu kntrllerde dktrunuz veya hemşireniz radyasyn tedavisinin nasıl etki ettiğini, kanserin diğer belirtilerini, geç yan etkileri kntrl edecek ve sizinle tedaviniz ve bakımınız hakkında knuşacaktır. Dktr veya hemşirenizin yapacakları: Radyasyn tedavisi bittiğinde ne lur? Sizi muayene edecek ve nasıl hissettiğinizi gözden geçirecektir. Dktrunuz veya hemşireniz herhangi bir yan etkiye yönelik ilaç yazabilir ya da başka tedavi ylları önerebilir. Tahliller ve filmler isteyecektir. Bunlar kan tahlilleri, filmler, tmgrafiler, MR incelemeleri, PET taramaları labilir. Tedaviyi değerlendirecektir. Dktrunuz veya hemşireniz size ek radyasyn tedavisi, kemterapi veya her ikisinden luşan daha fazla tedavi önerebilir. Srularınızı yanıtlayacak, kaygılarınızla ilgilenecektir. Zaman içinde biriken srularınızı yazıp yanınızda getirmeniz yararlı labilir. Sayfa 33 e bakınız. Kanser ve radyasyn tedavisiyle uzunca bir zaman geçirdiniz. Şimdi vücudunuz ve her gün nasıl hissettiğiniz hakkında daha da farkında ve dikkatli labilirsiniz. Vücudunuzdaki değişikliklere dikkat edin ve aşağıdaki durumlarda dktrunuz veya hemşirenize haber verin: Geçmeyen ağrı Radyasyn tedavisi bittikten snra ne tür belirtileri takip etmeliyim? Yeni şişlik, kabarıklık, döküntü, mrluk veya kanamalar İştah değişikliği, bulantı, kusma, ishal, kabızlık Açıklayamadığınız kil kaybı Geçmeyen ateş, öksürük, ses kısıklığı Sizi endişelendiren herhangi bir başka bulgu

10 10 Vücut dışından radyasyn tedavisi Vücut dışından radyasyn tedavisi nedir? Ne sıklıkta Vücut dışından radyasyn tedavisi alacağım? Vücut dışından radyasyn tedavisi için nereye gideceğim? İlk vücut dışından radyasyn tedavimden önce ne lur? Vücut dışından radyasyn tedavisi kanserinize radyasyn daklayan bir makineden gelir. Makine büyük ve bazen gürültülüdür. Vücudunuza dkunmaz fakat vücudunuza pek çk yönden radyasyn vererek etrafınızda dlaşır. Vücut dışından radyasyn tedavisi bölgesel bir tedavidir, radyasyn vücudunuzun sadece belli bir bölümünü hedef alır. Örneğin akciğer kanseriyseniz sadece göğüs kafesine radyasyn verilir, diğer bölgelere verilmez. Pek çk insan vücut dışından radyasyn tedavisini günde 1, haftada pazartesiden cumaya 5 gün alır. Tedavi kanserinizin türüne ve tedavinin amacına göre 2-10 hafta arası sürer. İlk ve sn seans radyasyn tedavisi arasındaki süreye tedavi dönemi denir. Bazen radyasyn daha düşük dzlarda günde iki kez verilir (hiperfraksiyne radyasyn tedavisi). Daha iyi etkileyeceğini hissederse dktrunuz böyle bir tedavi uygulayabilir. Yan etkiler biraz daha ciddi lsa da geç yan etkiler daha az labilir. Dktrlar bu ylla hangi kanserlerin daha iyi tedavi lduğunu görmek için araştırmalar yapmaktadır. Çğu zaman dışarıdan ışınlama radyasyn tedavisini ayaktan günlük hasta larak alacaksınız. Bu demektir ki tedavinizi bir klinik ya da radyasyn tedavi merkezinde alacaksınız, hastanede yatmak zrunda kalmayacaksınız. Radyasyn tedavisine başlamadan önce dktr veya hemşirenizle 1-2 saatlik bir görüşmeniz lacak. Bu sırada fizik muayeneniz yapılacak, tıbbi geçmişiniz öğrenilecek ve belki bazı görüntüleme testleri yapılacak. Dktrunuz veya hemşireniz dışarıdan ışınlama radyasyn tedavisini, faydalarını ve yan etkilerini ve tedavi sırasında ve snrasında kendinize nasıl bakacağınızı anlatacaklar. Daha snra Vücut dışından radyasyn tedavisi isteyip istemediğinize karar vereceksiniz. Dışarıdan ışınlama radyasyn tedavisini almayı kabul ederseniz simulasyn denilen bir tedavi planlama seansı için prgram yapılacak. Bu sırada: Bir radyasyn nklğu veya bir radyasyn terapisti sizin tedavi bölgenizi belirleyecek (tedavi prtu veya tedavi sahası da denir). Bu, vücudunuzda radyasyn alacak yerler demektir. Tedavi bölgesini belirlemek için röntgen ve görüntüler alınırken kımıldamadan yatmanız istenecek. Snra radyasyn terapisti tedavi bölgesini işaretlemek için cildinize küçük işaretler (dövme ya da renkli mürekkep ile nktalar) yapacak. Bu işaretlere radyasyn tedavi dönemi byunca gereksiniminiz lacak. Radyasyn terapisti her gün dğru pzisynda lduğunuzdan emin lmak için bu işaretleri kullanacak. Dövmeler birer çil büyüklüğündedir ve ömrünüz byunca vücudunuzda kalır. Mürekkep işaretleri ise zamanla silinir. Onları silmemeye dikkat edin ve silinir, rengi slarsa radyasyn terapistine mutlaka söyleyin. Mürekkep işaretleri silinir veya rengi slarsa radyasyn terapistinize söyleyin.

11 11 Bir vücut kalıbına ihtiyacınız labilir. Bu, tedavi sırasında kımıldamadan durmanıza yardım edecek plastik ya da alçı bir yapıdır. Aynı zamanda her tedavi seansında aynı pzisynda lduğunuzdan emin lunmasını da sağlar. Başınızdan radyasyn alacaksanız, bir maskeye ihtiyacınız labilir. Maskede hava delikleri lur ve ağız, burun ve gözünüz için delikler kesilebilir. Yatıp tedavi alacağınız masaya tutturulur. Maske başınızı hareket ettirmeden durmanıza yardım eder, böylece her tedavide tamamen aynı pzisynda lursunuz. Vücut kalıbı ya da maske sizi daralmış hissettirirse sayfa 13 deki tedavi sırasında gevşeme yllarına göz atın. Vücut dışından radyasyn tedavisi alırken ne giyeceğim? Rahat ve pamuk gibi yumuşak dkumalardan yapılmış giysiler giyin. Bir hastane giysisi giymeniz veya tedavi yapılacak alanı göstermeniz gerekebileceği için klay çıkarılabilir giysiler giyin. Dar yakalıklı, tedavi bölgesine yakın dar kemerli veya dar giysiler giymeyin. Ayrıca mücevher takmayın, flaster yapıştırmayın, tedavi sahanıza veya yakınına pudra, lsyn, dedrant sürmeyin ve tedavi öncesi dedrantlı sabun kullanmayın. Bir hastane giysisi giymeniz istenebilir. Radyasyn alacağınız bir tedavi dasına gideceksiniz. Kanserinizin lduğu bölgeye bağlı larak, bir sandalyeye turabilir ya da bir tedavi masasına yatabilirsiniz. Radyasyn terapisti size pzisyn vermek için vücut kalıbınızı veya cilt işaretlerini kullanacaktır. Cildinizdeki işaretleri hedefleyen renkli ışıklar görebilirsiniz. Bunlar zararsızdır ve terapistin her gün tedavi için pzisyn vermesine yardımcı lur. Tedavi seansları esnasında ne lur? Radyasynun her seferinde tamamen aynı nktaya gitmesi için hiç kımıldamadan durmalısınız. Her zamanki gibi nefes alabilirsiniz, nefesinizi tutmanıza gerek yktur. Tedaviniz başlamadan hemen önce terapist dadan ayrılacaktır. Radyasyn makinesini kntrl etmek ve sizi ekrandan ya da camdan görmek için yandaki bir dada lacaktır. Öyle hissetseniz de yalnız değilsiniz. Radyasyn terapisti sizi ekrandan ya da camdan görebilir. Sizi duyabilir ve sizinle tedavi dasındaki bir mikrfndan knuşabilir. Eğer hasta ya da rahatsız hissederseniz terapiste mutlaka söyleyin. Herhangi bir zamanda radyasyn makinesini durdurabilir. Radyasynu hissedemez, duyamaz, göremez, kklayamazsınız. Vücut dışından radyasyn tedavisi beni radyaktif mi yapacak? Sizin vücut dışından radyasyn tedavisi aldığınız her zamanda, radyasyn terapistiniz sizi görebilir, duyabilir, sizinle knuşabilir. Hayır, vücut dışından radyasyn tedavisi kişiyi radyaktif yapmaz, diğer insanların, hatta bebek ve çcukların arasında rahatlıkla dlaşabilirsiniz.

12 12 Bekleme dasında kuyacak ya da yapacak bir şeyler getirin. Tedavi seansım sırasında nasıl gevşeyebilirim? Kasetten müzik ya da kitap dinleyip dinleyemeyeceğinizi öğrenin. Meditasyn yapın, derin nefes alın, hayal kurun veya başka gevşeme yöntemleri uygulayın. Vücut İçinden (Internal) Radyasyn Tedavisi Vücut içinden (internal) radyasyn tedavisi nedir? İlk vücut içinden radyasyn tedavimden önce ne lur? Brakiterapi nasıl yerleştirilir? Vücut içinden radyasyn tedavisi radyasyn kaynağının vücudunuzun içine knduğu bir tedavi şeklidir. Vücut içinden radyasyn tedavisinin bir şekline brakiterapi denir. Brakiterapide radyasyn kaynağı kanser hücrelerinin içine ya da yakınına yerleştirilmiş thum, düğme ya da kapsüldür. Bu, tedavide vücudunuzun çk az bir bölümüne daha yüksek dz radyasyn verme lanağı sağlar. İnternal radyasyn sıvı şekilde de labilir. Sıvı radyasynu, içerek, hap yutarak veya damardan alabilirsiniz. Sıvı radyasyn vücudunuzda dlaşır, kanserli hücreleri arar ve öldürür. Brakiterapi baş, byun, meme, dölyatağı, rahim bynu, prstat, safra kesesi, yemek brusu, göz ve akciğer kanserli kişilerde kullanılabilir. Sıvı şekilde radyasyn tedavisi en sık tirid kanseri veya Nn Hdgkin lenfmada kullanılır. Vücut içinden radyasyn tedavisini vücut dışından radyasyn tedavisi, kemterapi ve cerrahi dahil diğer tedavi tipleriyle birlikte alabilirsiniz. Internal radyasyn tedavisine başlamadan önce dktr veya hemşirenizle 1-2 saatlik bir görüşmeniz lacak. Bu sırada fizik muayeneniz yapılacak, tıbbi geçmişiniz öğrenilecek ve belki bazı görüntüleme testleri yapılacak. Dktrunuz size en uygun vücut içinden radyasyn tedavisini, faydalarını ve yan etkilerini ve tedavi sırasında ve snrasında kendinize nasıl bakacağınızı anlatacak. Daha snra vücut içinden radyasyn tedavisi isteyip istemediğinize karar vereceksiniz. Brakiterapi çğunlukla küçük, esnek bir tüp lan kateterden uygulanır. Bazen de daha büyük bir cihaz lan aplikatör aracılığıyla yerleştirilir. Brakiterapiye karar verdiğinizde, dktrunuz tedavi lacak bölgeye kateter veya aplikatörü yerleştirecektir.

13 13 Kateter veya aplikatörünüz yerleştirilirken hastanede lmanız tercih edilir. Beklenenler şunlardır: Uyutulacaksınız ya da kateter veya aplikatörün knulacağı yer uyuşturulacaktır. Bu, yerleştirme sırasında ağrıyı engelleyecektir. Kateter veya aplikatör yerleştirildikten snra ne lur? Kateter veya aplikatör vücuduma yerleştirildikten snra ne lur? Dktrunuz kateter veya aplikatörü yerleştirecektir. Uyanıksanız, kateter veya aplikatör yerleştirilirken hiç kımıldamadan yatmanız istenecektir. Bir rahatsızlık hissederseniz, dktr veya hemşirenize söyleyin, böylece ağrınızla baş etmeniz için ilaç verebilir. Ağrınız varsa dktrunuz veya hemşirenize söyleyin. Tedavi planınız tamamlanınca, radyasyn kateter veya aplikatörün içine yerleştirilecektir. Burada radyasyn kaynağı birkaç dakika, günler byu veya ömrünüz byunca kalabilir. Radyasynun ne kadar kalacağı aldığınız brakiterapi tipi, kanserinizin tipi, kanserinizin vücudunuzda bulunduğu yer, sağlığınız, aldığınız diğer kanser tedavilerine bağlıdır. Üç tip brakiterapi vardır: Düşük dz ranlı (LDR) implantlar. Bu tip brakiterapide radyasyn, yerinde 1-7 gün arasında kalır. Bu süre içinde hastanede kalmanız daha iyi lur. Tedaviniz bittikten snra dktrunuz radyasyn kaynaklarını, kateter veya aplikatörü çıkaracaktır. Brakiterapinin tipleri nedir? Yüksek dz ranlı (HDR) implantlar. Bu tip brakiterapide radyasyn kaynağı her seferinde yerinde dakika kalır ve snra çıkarılır. Günde 2 kez larak 2-5 gün veya haftada 1 larak 2-5 hafta tedavi alabilirsiniz. Prgram kanserinizin tipine bağlıdır. Tedavi döneminde kateter veya aplikatör yerinde kalabileceği gibi, her tedavi öncesinde de yerleştirilebilir. LDR implantlarda lduğu gibi, tedaviniz bittiğinde dktrunuz kateter veya aplikatörü çıkaracaktır. Kalıcı implantlar. Radyasyn kaynağı yerine yerleştirildikten snra kateter çıkarılır. Radyasyn her gün daha zayıflarken implantlar sürekli vücudunuzda kalır. Radyasyn ilk yerleştirildiğinde diğer insanlarla birlikte geçirdiğiniz zamanı kısıtlamanız gerekebilir. Özellikle çcuklar ve gebe kadınlarla zaman geçirmemek için daha da dikkat edin. Zaman ilerledikçe implant vücudunuzda kalsa bile, radyasyn hemen tamamen kayblacaktır.

14 14 Radyasyn yerindeyken ne lur? Radyasyn kaynağı yerleştirilir yerleştirilmez vücudunuz radyasyn yaymaya başlayacaktır. Brakiterapide vücut sıvılarınız (idrar, ter, tükürük) radyasyn yaymaz. Sıvı radyasynda vücut sıvılarınız bir süre radyasyn yayar. Dktrunuz veya hemşireniz almanız gereken güvenlik önlemlerini anlatacaktır. Aldığınız radyasyn çk yüksek dzdaysa güvenlik önlemleri şunları içermeli: Vücudunuzdan gelen radyasyndan diğerlerini krumak için özel bir hastane dasında kalmak Hemşireler ve diğer hastane persneli tarafından hızlıca tedavi edilmek. İhtiyacınız lan tüm bakımı sağlayacaklardır ancak belli bir mesafede duracaklar ve sizinle danızın kapısından knuşacaklardır. Ziyaretçileriniz de şu güvenlik önlemlerini almak durumundadır: Radyasyn ilk yerleştirildiğinde ziyaretlerine izin verilmeyecektir. Odanıza girmelerinden önce hastane persneli tarafından kntrl edileceklerdir. Ziyaretler kısa tutulacaktır (günde 30 dakika). Ziyaretin süresi kullanılan radyasynun tipine ve vücudunuzun tedavi edilen bölümüne bağlıdır. Hastane danıza girmek yerine kapı girişinde duracaklardır. 18 yaşından küçükler ve hamileler ziyaret etmeyecektir. Hastaneden ayrıldıktan snra da diğer insanlarla fazla zaman geçirmemek gibi güvenlik önlemlerini uygulamaya devam etmeniz gerekebilir. Dktrunuz veya hemşireniz eve gittiğinizde uyacağınız önlemlerle ilgili sizinle knuşacaklardır. Kateter veya aplikatör çıkarılmadan önce ağrı için ilaç alacaksınız. Kateter veya aplikatörün bulunduğu bölge, çıkarıldıktan snra birkaç ay hassas labilir. LDR veya HDR implant ile tedaviden snra kateter çıkarıldığında ne lur? Kateter veya aplikatör çıkarıldıktan snra vücudunuzda radyasyn lmayacaktır. İnsanlar hatta çcuklar ve gebe kadınlar için bile sizin yakınınızda lmak güvenli lacaktır. 1-2 hafta için çk efr gerektiren aktiviteleri sınırlandırmanız gerekecektir. Dktrunuza ne tür aktivitelerin sizin için güvenli lacağını srun.

15 15 Radyasyn tedavisi esnasında duygularınız. Radyasyn tedavisi esnasında bir nktada şu duyguları hissedebilirsiniz; Endişeli Çökmüş Krkmuş Kızgın Hüsrana uğramış Aciz Yalnız Bu çeşit duyguların lması nrmaldir. Kanserle yaşamak ve radyasyn tedavisi almak sıkıntı vericidir. Bunların yanı sıra duygularınızla başa çıkmayı daha zrlaştıracak lan halsizlik de hissedebilirsiniz. Tedavi sırasındaki duygularınızla başa çıkmak için yapabilecekleriniz vardır. Başka insanlarda işe yarayan şu önerileri deneyebilirsiniz: Radyasyn tedavisi sırasında duygularımla nasıl başa çıkabilirim? Gevşeyin ve meditasyn yapın. Sevdiğiniz bir yerde, kendiniz hakkında, her nefesinize dikkat ederek, yavaş yavaş nefes alarak veya yatıştırıcı bir müzik dinleyerek düşünün. Bu çeşit aktiviteler sizi daha sakin ve daha az sıkıntılı yapabilir. Egzersiz. Pek çk insan hafif egzersizin (yürüyüş, bisiklete binmek, yga yapmak, su aerbiği gibi) kendilerini daha iyi hissettirdiğini görmüştür. Yapabileceğiniz egzersizle ilgili dktrunuz veya hemşirenizle knuşun. Başkalarıyla knuşun. Güvendiğiniz biriyle duygularınız hakkında knuşun. Size daklanabilecek yakın arkadaş, aile bireyi, din görevlisi, hemşire veya ssyal hizmet uzmanı gibi birini seçin. Radyasyn tedavisi alan biriyle knuşmak da yararlı labilir. Bir destek grubuna katılın. Kanser destek grupları kanserli insanlara destek lur. Bu gruplar sizin benzer srunları lan diğer insanlarla görüşmenizi sağlar. Duygularınızdan bahsetme ve başka insanların duygularını dinleme şansınız lacaktır. Başka insanların kanserle, radyasyn tedavisiyle ve yan etkilerle nasıl başa çıktığını öğrenebilirsiniz. Dktrunuz, hemşireniz ya da ssyal hizmet uzmanınız yaşadığınız yere yakın bölgedeki destek gruplarını bilebilir. Bazı destek grupları internet üzerinden de görüşebilir ki seyahat edemiyrsanız size çk yararlı lacaktır. Dktrunuz veya hemşirenizle sizi endişelendiren, keyfinizi bzan şeyler hakkında knuşun. Bir rehberlik uzmanıyla görüşmeyi isteyebilirsiniz. Duygularınızla başa çıkmakta çk zrlanırsanız dktrunuz size ilaç da önerebilir.

16 16 Radyasyn tedavisi yan etkileri Yan etkiler tedavinin snucu larak luşabilen prblemlerdir. Radyasyn tedavisi sırasında da labilir çünkü kanser hücrelerini öldürmek için kullanılan yüksek dz radyasyn tedavi alanındaki sağlam hücrelere de zarar verir. Her insanda yan etkiler değişiktir. Bazılarında pek çk yan etki lurken, bazılarında neredeyse hiç lmaz. Radyasyn tedavisi öncesinde, sırasında veya snrasında kemterapi de alıyrsanız yan etkiler daha ciddi labilir. Radyasyn tedavi ekibinizle yan etki çıkma ihtimali hakkında knuşun. Ekip sizi yakından takip edecek ve herhangi bir srun fark edip etmediğinizi sracaktır. Eğer yan etki ya da başka bir srunla karşılaşırsanız dktrunuz ya da hemşireniz bununla baş etmeniz knusunda yllar önerecektir. Radyasyn tedavisi alan pek çk insan cilt değişikliği ve biraz halsizlikten yakınır. Diğer yan etkiler tedavi lan vücut bölgesiyle ilgilidir. Genel yan etkiler Cilt değişiklikleri kuruluk, kaşıntı, syulma, kabarıklık labilir. Bu değişiklikler radyasyn tedavisinin sağlıklı cilt hücrelerini tahrip etmesinden lur. Radyasyn tedavisi sırasında cildinize özel bir bakım uygulamanız gereklidir. Halsizlik sıklıkla yıpranmışlık ya da tükenmişlik duygusu larak tarif edilir. Halsizlikle başa çıkmanın pek çk ylu vardır. Daha fazla bilgi için sayfa 19 a bakın. Tedavi edilen vücut bölgenize bağlı larak şu yan etkiler de labilir: İshal Cinsel değişiklikler Tedavi bölgesinde saç-kıl dökülmesi Ağız prblemleri Bulantı kusma Şişlik Çiğneme güçlüğü İdrar ylu ve böbrek değişiklikleri Bu yan etkilerin çğu radyasyn tedavisi bittikten snraki iki ay içinde kayblur. Geç yan etkiler radyasyn tedavisi bittikten 6 ay veya daha snra ilk kez görülebilir. Tedavi edilen vücut parçanız ve aldığınız radyasyn tedavisine bağlı değişkenlik gösterir. Geç yan etkiler kısırlık, eklem prblemleri, lenfödem, ağız prblemleri, ikincil kanser labilir. Herkes farklıdır. Bu nedenle dktrunuz veya hemşirenizle sizde geç yan etki çıkma ihtimalini ve ne tür belirtilere bakmanız gerektiğini knuşun. Sayfa 31 de başlayan Radyasyn Tedavisi Yan Etkileri Ve Başa Çıkma Ylları bölümü her yan etkiyi daha ayrıntılı açıklamakta ve sizin, dktrunuz veya hemşirenizin başa çıkma yllarını içermektedir.

17 17 Bir bakışta radyasyn tedavisi yan etkileri Radyasyn tedavisi yan etkileri tedavi edilen vücut bölgesine bağlıdır. Hangi yan etkilerin sizi etkileyebileceğini bulmak için aşağıda ki tablyu kullanabilirsiniz. Sl sütunda vücudunuzun tedavi edilen bölgesini bulun, snra üst satırdaki yan etkileri kuyun. Kesiştikleri kutucuktaki işareti yan etkiyle karşılaşma lasılığını gösterir. Dktrunuz veya hemşirenizle her yan etkiyle karşılaşma durumunu knuşun. Her yan etki hakkında daha fazla bilgi için sayfa 23 en üst satırda gösterilen sayfalara bakın. Radyasyn tedavi ekibinizle yan etki görme ihtimalini knuşun. Bir bakışta radyasyn tedavisi yan etkileri Sldaki sütunda tedavi edilen vücut bölgenizi bulun O sıra byunca kuyun Kutucuktaki işareti listedeki yan etkiyle karşılaşma lasılığınızı gösterir. İshal Halsizlik Kıl dökülmesi (tedavi edilen vücut bölgesinde) Ağız değişiklikleri Bulantı kusma Cinsel ve üreme değişiklikleri Sayfa Beyin Meme Göğüs Kafesi Baş ve byun Cilt değişiklikleri Bğaz değişiklikleri İdrar ylu ve mesane değişiklikleri P e l v i k bölge Rektum Mide ve Karın Diğer yan etkiler Kulak ağrısı Tat

18 18 Radyasyn Tedavisi Yan Etkileri Ve Başa Çıkma Ylları İshal Nedir İshal (Diyare) yumuşak, şekilli, cıvık veya sulu labilen sık barsak hareketleridir. Radyasyn tedavisi sırasında herhangi bir zamanda rtaya çıkabilir. Niye luşur Pelvis, mide ve karına radyasyn tedavisi ishale yl açabilir. İshalin lma nedeni radyasyn tedavisinin ince ve kalın barsaktaki sağlıklı hücrelere zarar vermesidir. Bu bölgeler kanseri tedavi etmek için gereken radyasyn miktarına çk hassastır. Başa çıkma ylları İshaliniz lduğunda: Her gün 8-12 bardak arası berrak içecek için. Berrak sıvılar ile ilgili sayfa 33 e bakın. Şekeri fazla lan sıvılar (meyve suyu, şekerli buzlu çay, Kl-Aid, Hi-C) içerseniz dktrunuz veya hemşirenize nları suyla karıştırmak gerekip gerekmediğini srun. Sık küçük yemekler ve atıştırmalık yiyin. Örneğin üç büyük öğün yerine 5-6 küçük öğün ve atıştırma biçiminde beslenin. Mideyi rahatlatıcı (lif, yağ ve laktzu düşük gıdalar) gıdalar yiyin. Mideyi rahatlatıcı diğer gıdalar için sayfa 35 e bakın. İshaliniz ağır seyrediyrsa dktr veya hemşireniz size muz, elma püresi, kızarmış ekmekten luşan özel ishal diyeti önerebilir. Rektal bölgenize iyi bakın. Tuvaletten snra silip temizlenirken tuvalet kağıdı yerine temizlik için bebek bezi veya püskürtme başlıklı sprey şeklinde su kullanın. Hemşirenize kaba etleriniz ve kalçanız su içinde kalacak şekilde sıcak suya turarak yapılan sıcak turma banysu yapıp yapamayacağınızı srun. Rektal bölgenizde (makatta) ağrı varsa dktrunuz veya hemşirenize haber verin. Aşağıdakilerden uzak durun: Süt ve dndurma, ekşi krema, peynir gibi mandıra ürünleri, Acılı ss, kırmızıbiber, salsa, köri gibi baharatlı gıdalar, Kahve, siyah çay, kla, çiklata gibi kafein içeren yiyecek ve içecekler, Kuru fasulye, lahana, brkli, sya yağı ve diğer syalı ürünler gibi gaz yapıcı yiyecek ve içecekler, Kuru fasulye, çiğ sebze ve meyve, kuruyemiş, tam buğday ekmeği ve tahıllı gevrekler gibi yüksek lifli gıdalar. Çk sıcak ya da çk sğuk içecekler, Kızartılmış ve yağlı gıdalar, Fast fd lkantalarının yemekleri. Dktrunuz veya hemşirenizle görüşün. İshaliniz varsa nlara söyleyin. Başa çıkmanız için yllar önerecektir. Gerektiğinde ilaç da önerecektir. İshalle başa çıkma knusunda daha fazla bilgi için Ulusal Kanser Enstitüsü nün Kanser Hastaları İçin

19 19 Beslenme İpuçları, Tedavi Öncesi, Esnası ve Snrası adlı kitabı kuyabilirsiniz. Halsizlik Nedir Radyasyn tedavisinden kaynaklanan halsizlik hafif yrgunluktan çk aşırı yrgunluğa kadar değişebilir. Pek çk kişi halsizliği zayıf, bezgin, bitkin, ağır ya da yavaş hissetmek larak tarif eder. Niye luşur Halsizlik pek çk neden bağlı labilir. Bunlar: Kansızlık Halsizlik genel bir yan etkidir ve radyasyn tedavisi kaynaklı halsizliğin daha hafif lması gibi bir şansınız vardır. Endişe Depresyn Enfeksiyn Hareket azlığı İlaçlar Halsizlik aynı zamanda her gün radyasyn tedavisine gitmeye uğraşmaktan veya stresten de kaynaklanabilir. Çğu zaman neden halsizlik hissettiğinizi bilemeyeceksiniz. Ne kadar sürer Halsizliği ilk ne zaman hissedeceğiniz yaşınıza, sağlığınıza, hareket seviyenize ve radyasyn tedavisine başlamadan önce nasıl hissettiğinize bağlıdır. Halsizlik radyasyn tedavi seanslarınız bittikten snra 6 hafta 12 ay arasında bir sürede sna erebilir. Bazı insanlar her zaman halsizlik hissedebilir ve radyasyn tedavisi bittikten snra da hiçbir zaman eskisi kadar enerjileri lmaz. Başa çıkma ylları Her gece en az 8 saat uyumayı deneyin. Bu süre radyasyn tedavisi öncesinde ihtiyaç duyduğunuza göre daha fazla labilir. Gece daha iyi uyumanın bir ylu gündüzü hareketli geçirmektir. Örneğin yürüyüş, yga yapabilir ya da bisiklete binebilirsiniz. Yatağa gitmeden önce gevşemek de yardımcı labilir. Örneğin kitap kuyabilir, bulmaca çözebilir, müzik dinleyebilir ya da başka bir sakinleştirici aktivite yapabilirsiniz. Dinlenme zamanı ayarlayın. Gün içinde kestirme ihtiyacı hissedebilirsiniz. Pek çk insan dakikalık kestirmelerin dinlenmeye yardımcı lduğunu söylemektedir. Kestirme yapacaksınız 1 saatten az uyumaya çalışın. Çk şey yapmamaya çalışın. Halsiz lduğunuzda yapmak istediğiniz her şeye yetecek enerjiniz lmayacaktır. Aktif lun, ancak sizin için en önemli aktiviteleri seçin. Örneğin işe gidebilirsiniz ama ev işi yapmazsınız, çcuklarınızın spr etkinliğini izlersiniz ama akşam yemeği için dışarı gitmezsiniz. Egzersiz yapın. Pek çk insan her gün biraz egzersiz yaptığında daha iyi hisseder dakikalık bir yürüyüşe çıkın, esneme ya da yga yapın. Radyasyn tedavisi alırken ne kadar egzersiz yapabileceğinizi dktrunuz veya hemşirenizle knuşun.

20 20 Size uygun bir çalışma prgramı yapın. Halsizlik işiniz için gereken enerjinizi etkileyebilir. Mesainizi tamamlayacak kadar enerjik hissedebilirsiniz. Günde ancak birkaç saat ya da haftada birkaç gün lacak biçimde daha az çalışma ihtiyacı da hissedebilirsiniz. İşvereninizle evden çalışma knusunu knuşabilirsiniz, böylece işle ev arasında daha az kşturursunuz. Radyasyn tedavisi alırken istirahat kullanmayı da isteyebilirsiniz. Kendinize uygun bir radyasyn tedavi prgramı planlayın. Radyasyn tedavi prgramınızı işiniz ya da aile işlerinizle bağlantılı larak prgramlamak isteyebilirsiniz. Örneğin radyasyn tedavinizi sabah yaptırır öğleden snra işe gidebilirsiniz. Evde başkalarının yardım etmesine izin verin. Sigrta şirketinizin pliçe kapsamında evde bakım hizmeti lup lmadığını araştırın. Halsiz lduğunuzda aile bireylerinden ya da arkadaşlarınızdan yardım isteyebilirsiniz. Evde bakım persneli, aile bireyleri ve arkadaşlarınız gündelik ev işlerinde, getir götür işlerinde, sizi radyasyn tedavi seanslarına götürüp getirmede yardımcı labilir. Yemeniz ya da dndurup saklamanız için yemek de yapabilirler. Diğer kanserlilerden bilgi alın. Diğer kanserli kişiler halsizlikle başa çıkma ylları knusunda öneriler verebilir. Kanserli kişilerle görüşmek için bizzat ya da internet yluyla destek gruplarına katılabilirsiniz. Daha fazla bilgi için dktrunuz veya hemşirenizle knuşun. Dktrunuz veya hemşirenizle knuşun. Dktrunuz halsizliğinizi azaltacak, kendinizi daha iyi hissettirecek, iştahınızı artıracak ilaç yazabilir. Dktrunuz ayrıca varsa kansızlığınız, depresynunuz veya gece uyuyamama prbleminiz için de ilaç yazabilir. Kıl (saç) dökülmesi Nedir Kıl dökülmesi kılların bir kısmının ya da tamamının kaybıdır. Niye luşur Radyasyn tedavisi kıl köklerindeki gibi hızlı büyüyen hücreleri tahrip ettiğinden kıl (saç) dökülmesine neden labilir. Radyasyn tedavisine bağlı kıl dökülmesi yalnızca tedavi uygulanan bölgede lur. Kemterapide lduğu gibi tüm vücutta kıl dökülmesi lmaz. Örneğin beyninize radyasyn tedavisi yapılıyrsa saçlarınızın tamamı ya da bir kısmı dökülebilir ama vücudunuzun diğer yerlerinde kıl dökülmesi lmaz. Bacağınıza radyasyn tedavisi yapılıyrsa kasıklarınızda, pubis bölgesindeki kıllar dökülebilir ama saçlarınız dökülmez. Ne kadar sürer Tedavi bölgenizdeki kıllarınız ilk radyasyn tedavisi seansından 2-3 hafta snra dökülmeye başlar. Tedavi bölgesindeki tüm kılların dökülmesi 1 haftayı bulur. Tedaviniz bittikten 3-6 ay snra kıllarınız yeniden çıkmaya başlar. Bazen radyasyn dzu çk yüksek lduğunda kıllarınız hiç çıkmayabilir. Kıllarınız büyümeye başladığında eskiden lduğu gibi görünmeyebilir ve aynı hissi vermeyebilir. Örneğin saçınız eskiden kalınken ince labilir, düz yerine kıvırcık labilir, daha açık ya da daha kyu labilir. Başa çıkma ylları Saç dökülmesinden önce Saçınızı kısa kestirin ya da kazıyın. Saçınızı kısa keser ya da kazırsanız saçınızın dökülmesi üzerinde daha fazla kntrl hissedersiniz. Sıklıkla bu durum saç dökülmesiyle daha klay baş etmenizi sağlar. Eğer kazıyacaksanız kendinizi kesmemek için jilet yerine traş makinesi kullanın. Peruk almayı planlıyrsanız, hala saçınız varken alın. Peruk seçmek için en iyi zaman radyasyn

21 21 tedavisi başlamadan önce veya yeni başladığındadır. Böylece peruğunuzu saçınızın rengine ve stiline uydurabilirsiniz. Bazıları peruğunu kuaförüne götürmektedir. Saçınız döküldükten snra da peruğunuzu ayarlamak isteyebilirsiniz. Rahat edeceğiniz ve kafa derinizi incitmeyecek bir peruk seçtiğinizden emin lun. Sigrta şirketinizin peruğunuzu ödeyip ödemeyeceğini öğrenin. Ödemezse peruğun ücretini gelir verginizde sağlık gideri larak gösterebilirsiniz. Bazı gruplar ücretsiz peruk bankaları na destek labilir. Dktrunuz, hemşireniz veya ssyal hizmet görevlinizden size yakın bir peruk bankasına yönlendirmelerini isteyin. Saçınızı yıkarken yumuşak davranın. Bebe şampuanı gibi yumuşak bir şampuan kullanın. Saçınızı valayarak kurutmak yerine yumuşak bir havluyla kşar gibi kurutun. Düzleştirici veya kıvırcık yapan fönler, saç kurutma makineleri, bigudiler, saç bandı ve tkalar, saç spreyleri kullanmayın. Bunlar kafa derinizi incitip erken saç dökülmesine neden labilir. Saçınızı zrlayıcı ürünler kullanmayın. Bunlar: saç byaları, perma yapılması, saç jölesi, saç kremi, saç köpüğü, saç yağı labilir. Saçınız döküldükten snra: Kafa derinizi kruyun. Kafa deriniz saçınız döküldükten snra hassas labilir. Dışarıda lduğunuzda şapka, türban veya başörtüsü kullanarak nu kruyun. Çk sıcak ya da çk sğuk yerlerden kaçınmaya çalışın. Bu yerler; dğrudan güneş ışığı, slaryum ya da çk sğuk hava labilir. Sıcak tutun. Saçınız sizi sıcak tutmaya yardım eder bu yüzden döküldükten snra daha sğuk hissedebilirsiniz. Sıcak tutmak için şapka, türban, başörtüsü, peruk kullanabilirsiniz. Ağız değişiklikleri Nelerdir Baş veya byuna radyasyn tedavisi aşağıdaki prblemlere yl açabilir: Ağız yaraları (ağzınızda küçük yara ve çatlaklar) Ağız ve bğaz kuruluğu Tat kaybı Diş çürümesi Tat değişiklikleri (et yediğinizde metal tadı vermesi) Dişeti, diş veya dil enfeksiynları Çene katılığı, kemik değişikliği Sıcak veya sğuk gıdalara hassasiyet Kalın, ip gibi tükürük Niye luşur Radyasyn tedavisi kanser hücrelerini öldürür, aynı zamanda tükürük yapan bezlerdeki ve ağzın yumuşak nemli tabakasını luşturan hücreleri de öldürür.

22 22 Ne kadar sürer Tedavi bittikten snra ağız yaraları gibi srunlar düzelebilir. Tat değişiklikleri gibi diğerleri ise aylar hatta yıllar sürebilir. Ağız kuruluğu gibi bazı prblemler ise hiç düzelmez. Baş ve byunda radyasyn tedavisi başlamadan en az 2 hafta önce bir diş hekimine muayene lun. Başa çıkma ylları Baş ve byun bölgesine radyasyn tedavisi alacaksanız, tedaviye başlamadan en az 2 hafta önce bir diş hekimine görünün. Diş hekiminiz radyasyn tedavisi başlamadan ağzınızın labildiği kadar sağlam lması için ağız ve dişlerinizi kntrl edecek ve yapılması gereken tüm diş tedavilerini yapacaktır. Tedavi başlamadan önce diş hekimine gidemezseniz, dktrunuz veya hemşirenize tedavi başladıktan hemen snra bir randevu almanız gerekip gerekmediğini srun. Her gün ağzınızı kntrl edin. Böylece srunları başladığı anda görebilir ya da hissedebilirsiniz. Bu prblemler ağız yarası, beyaz nktalar, enfeksiynlar labilir. Ağzınızı nemli tutun. Bunun için şunları yapabilirsiniz: Gün byunca su yudumlayın, Buzlu şeker çiğneyin, Pastil veya şekersiz sakız çiğneyin, Ağzınızı nemlendirmek için yapay tükürük kullanın, Dktrunuzdan tükürük artırıcı ilaç isteyin. Ağız, diş, dişeti ve dilinizi temizleyin. Diş, dişeti ve dilinizi her yemekten snra ve yatarken fırçalayın. Çk yumuşak bir diş fırçası kullanın. Fırçanın kıllarını kullanmadan önce sıcak suya tutarak daha da yumuşatabilirsiniz. Flrlu bir diş macunu kullanın Diş hekiminizin reçete ettiği özel bir flrlu jel kullanın. Alkllü gargara kullanmayın. Her gün dişlerinizi yumuşak bir şekilde diş ipiyle temizleyin. Dişetleriniz kanar ya da incinirse bunları bırakın ama diğer dişlerinizi temizleyin. Her saat veya 2 saatte 1 bir bardak sıcak suda erittiğiniz 1/4 çay kaşığı karbnat ve 1/8 çay kaşığı tuzdan luşan slüsynla çalkalayın. Takma diş kullanıyrsanız tam turduğundan emin lun ve dişlerin günlük kullanma süresini sınırlayın. Kil verirseniz diş hekiminizin nları yeniden ayarlaması gerekebilir. Takma dişlerinizi her gün ıslatarak ve fırçalayarak temiz tutun. Ağzınızda yara varsa ne yediğinize dikkat edin. Çiğnemesi, yutması klay gıdalar tüketin. Yemekleri küçük lkmalar halinde, yavaşça çiğneyerek ve arada su yudumlayarak yiyin.

23 23 Pişmiş tahıllı gevrek, patates püresi, çırpılmış yumurta gibi nemli, yumuşak gıdalar yiyin. Yemekleri et suyu, ss, tavuk suyu, yğurt ve diğer sıvılarla yumuşatın. Ilık ya da da sıcaklığındaki yemekleri yiyin. Ağzınızda yara, sıyrık veya yanığa yl açabilecek şeylerden uzak durun: Patates veya mısır cipsi gibi keskin, gevrek gıdalar Sıcak yemekler Acı ss, köri, kırmızıbiber, salsa gibi baharatlı gıdalar Dmates, prtakal, limn, greyfurt gibi asitli meyveler ve meyve suları Kürdan veya diğer keskin eşyalar Sigara, pip, sigar, çiğneme tütünü ve diğer tütün ürünleri Alkllü içecekler Çk tatlı yiyecek ve içeceklerden uzak durun. Çk şekerli gıda ve içecekler (gazz, sakız, şekerleme gibi) diş çürümesine neden labilir. Çene kaslarınıza egzersiz yaptırın. Ağzınızı 20 kez ağrısızca açabildiğiniz kadar açın. Çene sertliğiniz lmasa bile bu egzersizi günde 3 kez yapın. İlaç. Dktrunuz veya hemşirenizden tükürük bezinizi krumak ve ağzınızı nemli tutmak için ilaç isteyin. Ağzınızda ağrı lursa dktrunuzu veya hemşirenizi arayın. Ağız ağrısında işe yarayacak ilaç ve ağız jeli gibi başka ürünler vardır. Ömrünüzün snuna kadar çk daha iyi bir ağız bakımına ihtiyacınız vardır. Diş hekiminize ne sıklıkta diş kntrlü yaptırmanız gerektiğini ve radyasyn tedavisi bittikten snra dişlerinize ve ağzınıza en iyi nasıl bakabileceğinizi srun. Bulantı ve kusma Nelerdir Radyasyn tedavisi bulantıya, kusmaya veya ikisine birden sebep labilir. Bulantı midenizin rahatsızlığı snucu içeriğini çıkaracakmış gibi hissetmektir. Kusma ise mide içeriğinin çıkarılmasıdır. Öğürme ise midenin bş lduğu durumda bile vücudun kusmaya çalışmasıdır. Niye luşurlar Bulantı ve kusma mide, ince barsak, kalın barsak ve beynin bazı bölümlerinde radyasyn tedavisi aldıktan snra lur. Bulantı ve kusma riskiniz ne kadar radyasyn aldığınıza, vücudunuzun ne kadarının tedavi alanı içinde lduğuna ve beraberinde kemterapi alıp almadığınıza bağlıdır.

24 24 Ne kadar sürer Radyasyn tedavisi bittikten dakika snra bulantı ve kusma luşabilir. Radyasyn tedavisi almadığınız günlerde kısmen daha iyi hissedersiniz. Başa çıkma ylları Bulantıyı önleyin. Kusmayı önlemenin bir ylu bulantıyı önlemektir. Midenizi rahatsız etmeyecek, hafif, sindirimi klay gıdalar deneyin. Bunlar kızarmış ekmek, jöle veya elma suyu labilir. Daha fazla bilgi için sayfa 35 deki mideyi rahatlatan yiyecek ve içecekler bölümüne bakabilirsiniz. Tedavi öncesi gevşemeyi deneyin. Her radyasyn tedavisi öncesi gevşerseniz daha az bulantı hissedebilirsiniz. Bunu kitap kumak, müzik dinlemek, örgü örmek gibi hşlandığınız aktivitelerle zaman geçirerek yapabilirsiniz. Ne zaman yiyip içeceğinizi planlayın. Bazı insanlar radyasyn tedavisi öncesi hafif bir yemek ve atıştırma ile iyi hissederler, bazıları ise hissetmezler. Sizin için en iyi yeme içme zamanını öğrenin. Örneğin radyasyn tedavisinden 1-2 saat önce atıştırmalık bir kraker ve elma suyu ile iyi hissedebilirsiniz veya radyasyn tedavisini bş mide ile yani tedaviden 2-3 saat öncesinden hiçbir şey yiyip içmeden yaptırırsanız daha iyi hissedersiniz. Küçük öğünler ve atıştırmalar şeklinde yiyin. Her gün 3 büyük öğün yerine 5-6 küçük öğün ve atıştırma şeklinde yemeyi tercih edebilirsiniz. Mutlaka yavaş, acele etmeden yiyin. Yiyecek ve içecekleriniz ılık ya da serin lsun (sıcak ya da sğuk değil). Yemeden ya da içmeden önce sıcak yiyecek ve içecekleri sğutun ve sğuk yiyecek ve içecekleri ısıtın. Her gün 3 büyük öğün yerine 5-6 küçük öğün ve atıştırma şeklinde yiyin. Dktrunuz veya hemşirenizle knuşun. Size özel bir yiyecek listesi verebilir veya her radyasyn tedavisi başlamadan 1 saat önce alacağınız bulantıyı önleyecek ilaçlar verebilir. Kanser tedavisi nedenli bulantı ve kusmayı azaltmada yardımcı lan akupunktur knusunda dktrunuz veya hemşirenizden görüş alabilirsiniz. Kanser tedavisi sırasında bulantı ve kusma ile başa çıkma knusunda daha fazla bilgi için Ulusal Kanser Enstitüsü nün Kanser Hastaları İçin Beslenme İpuçları, Tedavi Öncesi, Esnası ve Snrası adlı kitabı kuyabilirsiniz. Cinsellik ve dğurganlık değişiklikleri Nelerdir Radyasyn tedavisi bazen hrmn değişiklikleri, cinselliğe ilginin azalması ya da sevişememek gibi cinsellik değişikliklerine yl açabilir. Radyasyn tedavisi sırasında veya snrasında dğurganlık değişiklikleri de labilir. Kadın için bu gebe kalamamak ve bir bebek dğuramamak demektir. Erkek için ise bir kadını gebe bırakamamaktır. Cinsellik ve dğurganlık değişiklikleri kadınlarda ve erkeklerde farklıdır. Hamileyseniz radyasyn tedavisine başlamadan önce mutlaka dktrunuza söyleyin.

25 25 Kadınların srunları: Sevişme sırasında ağrı veya rahatsızlık hissetmek Vajinal kaşıntı, yanma, kuruluk veya atrfi (vajina içindeki kaslar zayıflar ve vajinal duvarlar incelir) Vajinal darlık, vajina daha az elastik hale geldiğinde daralır ve kısalır Henüz menapzda lmayan kadınlarda menapz belirtileri. Bunlar sıcak basması, vajinal kuruluk ve adet görmemektir. Radyasyn tedavisi bittikten snra gebe kalamamak. Erkeklerin srunları: Emptans (ereksiyn bzukluğu iktidarsızlık) sertleşmenin lmaması ya da sertliği sürdürememek. Radyasyn tedavisi snrası sperm sayısının ve hareketliliğinin azalmasına bağlı larak bir kadını gebe bırakamamak. Niye luşurlar İnsanlar pelvik bölgelerine radyasyn tedavisi aldıktan snra cinsellik ve dğurganlık değişiklikleri labilir. Kadınlar için bu vajina, dölyatağı veya yumurtalıklara radyasyn uygulanmasıdır. Erkekler için ise testisler ve prstatın radyasyn almasıdır. Pek çk cinsel yan etki radyasyna bağlı lan yara dkusu nedenlidir. Halsizlik, ağrı, endişe veya depresyn gibi diğer srunlar cinselliğe ilgiyi azaltabilir. Ne kadar sürer Radyasyn tedavisi bittikten snra insanlar daha önce yaşadıkları kadar cinsellik yaşamak isterler. Tedavi bittikten snra pek çk yan etki kayblur. Ancak hrmn değişiklikleri ve dğurganlık prblemleri ömrünüzün snuna dek devam edebilir. Radyasyn tedavisi bittikten snra gebe kalabiliyr ya da gebe bırakabiliyrsanız bebeğin sağlığı ile ilgili bir srun lmayacaktır. Başa çıkma ylları Erkekler ve kadınlar için: Eşiniz veya sevgilinize karşı duygularınız, ilgileriniz ve radyasyn tedavisi sırasında nasıl yakınlığı tercih ettiğiniz hakkında açık ve dürüst lmanız önemlidir. Kadınlar dktr veya hemşirenizle şu knuları knuşun: Dğurganlık. Radyasyn tedavisi başlamadan önce dktrunuz veya hemşirenizle tedavi snrası gebe kalmayı isteyip istemeyeceğiniz hakkında knuşun. Gelecekte kullanmak üzere yumurtalarınızı saklamak gibi dğurganlığınızı kruma seçenekleriniz hakkında size bilgi verebilir. Cinsel prblemler. Cinsel prblemleriniz labilir veya lmayabilir. Dktrunuz veya hemşireniz ne tür yan etkilerin labileceğini ve başa çıkmak için neler yapabileceğinizi anlatabilirler. Dğum kntrlü. Radyasyn tedavisi sırasında gebe kalmamanız çk önemlidir. Radyasyn tedavisi özellikle gebeliğin her döneminde fetusa zarar verebilir. Henüz menapza girmediyseniz, dktrunuz veya hemşirenizle dğum kntrlü ve gebeliğin önlenmesi knularını knuşun. Gebelik. Şu an hamileyseniz mutlaka dktrunuz veya hemşireniz söyleyin.

26 26 Gelecekte çcuk sahibi lmak istiyrsanız dktrunuz veya hemşirenizle knuşun. Vajinanızı esnetmek. Pelvis bölgesinden radyasyn tedavisi alan kadınlarda vajinal darlık genel bir prblemdir. Bu durum seks sırasında ağrıya neden labilir. Bir dilatr (vajina dkularını yumuşak bir biçimde genişleten bir cihaz) kullanarak vajinanızı esnetebilirsiniz. Dktrunuz veya hemşireniz nereden bulacağınız ve nasıl kullanacağınız knusunda size yardımcı labilir. Kayganlaştırmak. Vajinanızı nemli tutmak için günde bir kez özel bir lsyn (Replens gibi) kullanın. Seks sırasında su bazlı veya mineral yağ içerikli bir kayganlaştırıcı (K-Y Jelly veya Astrglide gibi) kullanın. Seks. Radyasyn tedavisi sırasında seks yapıp yapamayacağınızı dktrunuza veya hemşirenize srun. Kadınların çğu sevişebilir ama srmak ve emin lmak daha iyidir. Vajinal kuruluğa bağlı seks sırasında ağrı lursa su bazlı veya mineral yağ içerikli bir kayganlaştırıcı kullanın. Erkekler dktr veya hemşirenizle şu knuları knuşun: Dğurganlık. Radyasyn tedavisi başlamadan önce dktrunuz veya hemşirenizle tedavi snrası baba lmayı isteyip istemeyeceğiniz hakkında knuşun. Gelecekte kullanmak üzere spermlerinizi saklamak gibi seçenekleriniz hakkında size bilgi verebilir. Radyasyn tedavisi başlamadan önce spermlerinizin tplanması gerekecektir. Emptans. Dktrunuz veya hemşireniz emptans (iktidarsızlık) prbleminizin lup lmayacağı ve ne zaman sna ereceği knusunda size bilgi verebilir. Dktrunuz size ilaç yazabilir veya diğer seçenekleri önerebilir. Seks. Radyasyn tedavisi sırasında seks yapıp yapamayacağınızı öğrenin. Erkeklerin çğu sevişebilir ama srmak daha iyidir. Gelecekte baba lmayı istiyrsanız tedaviniz başlamadan önce spermlerinizin tplanması gerekecektir. Cilt değişiklikleri Nelerdir Radyasyn Tedavisi tedavi bölgesinde cilt değişikliklerine neden labilir. En genel cilt değişiklikleri: Kızarıklık. Tedavi bölgesindeki cildiniz hafiften ileri derece güneş yanığına dek renk değiştirebilir. Bu durum radyasyn alan herhangi bir cilt bölgesinde labilir. Kaşınma. Tedavi bölgesindeki cildiniz öyle çk kaşınır ki kazıyacak gibi hissedersiniz. Çk fazla kaşıma nedeniyle cildinizde tahriş ve enfeksiyn labilir. Kuru ve syulan cilt. Tedavi bölgesindeki cildiniz nrmalden çk daha kuru lduğunda lur. Cildiniz öyle kurur ki güneş yanığı gibi cildiniz syulur. Sulu reaksiyn. Radyasyn tedavi bölgesindeki cilt hücrelerinizi öldürür, cildiniz tekrar üreyebileceğinden daha hızlı syulur. Bu lduğunda cildinizde çatlaklar, yaralar labilir. Tedavi bölgesindeki cildiniz ıslak, ağrılı veya iltihaplı labilir. Bu durum kalçalarınızda, kulak arkalarında, meme altlarındaki gibi kıvrım yerlerinde çk daha yaygın lur. Bynunuz gibi cildinizin çk ince lduğu yerlerde de labilir. Kabarık cilt. Tedavi bölgesindeki cildiniz kabarık ve şiş labilir. Niye luşurlar Radyasyn tedavisi cilt hücrelerinizin parçalanmasına ve ölmesine neden lur. İnsanlar hemen her

27 27 gün radyasyn alırsa cilt hücreleri, tedavilerin arasında kendini yenileyecek yeterli zaman bulamaz. Cilt değişiklikleri vücudunuzun radyasyn alan herhangi bir bölgesinde labilir. Ne kadar sürer Cilt değişiklikleri radyasyn tedavileri başladıktan bir iki hafta snra başlayabilir. Bu değişikliklerin çğu tedavi bittikten bir iki hafta snra düzelmeye başlar. Ancak radyasyn tedavisi bittikten snra da cilt değişiklikleri devam edebilir. Tedavi gören cildiniz daha kyu ve lekeli görülebilir. Öncekinden çk kuru ve kalın hissedilebilir. Çk daha çabuk yanabilir ve güneşe hassas lursunuz. Tedavi bölgenizde her zaman cilt kanseri riski vardır. Slaryumlardan sakının ve kendinizi şapka giyerek, uzun kllu gömlekler, uzun pantlnlar giyerek ve 30 veya daha fazla güneş kruyucu faktörü lan güneş kremleriyle güneşten kruyun. Başa çıkma ylları Cilt bakımı. Radyasyn tedavisi sırasında çk daha iyi cilt bakımı uygulayın. Tedavi bölgesine yumuşak davranın, valamayın, fırça ile temizlemeyin, kaşımayın. Ayrıca dktrunuzun yazdığı kremleri kullanın. Cildinize çk sıcak ya da çk sğuk bir şey kymayın. Tedavi bölgenize ısıtıcı ped, sğutucu paket veya başka herhangi sıcak ya da sğuk bir şey kymayın. Ayrıca ılık suyla da yıkamayın. Radyasyn tedavisi sırasında çk daha iyi cilt bakımı uygulayın. Yumuşak lun, valamayın, fırçalamayın, kaşımayın. Duş alır ya da bany yaparken yumuşak lun. Her gün ılık duş alabilirsiniz. Ilık banyyu tercih ediyrsanız, sadece diğer günler yapın ve 30 dakikadan az ıslak kalın. Duş da alsanız, bany da yapsanız, yumuşak kkusuz, dedrantsız bir sabun kullanın. Yumuşak bir havluyla ve cildinizi valamadan dkunarak kurulanın. Radyasyn tedavisi için gereken bya işaretlerini yıkamamaya dikkat edin. Yalnızca dktrunuz veya hemşirenizin önerdiği lsyn ve cilt ürünlerini kullanın. Herhangi bir cilt prblemi veya akne için bir krem kullanıyrsanız radyasyn tedavisi başlamadan dktrunuz veya hemşirenize söyleyin. Aşağıdaki cilt ürünlerinden herhangi birini kullanmadan önce dktrunuz veya hemşirenizle kntrl edin: Köpük banysu Nişasta Krem Dedrant Tüy dökücüler Makyaj Yağ Merhem Parfüm Pudra Sabun Güneş kremi Serin, nemli yerler. Serin, nemli yerlerde cildiniz çk daha iyi hissedecektir. Kalrifere bir kapla su kyarak veya bir nem verici kullanarak daları nemlendirebilirsiniz. Nemlendirici kullanacaksanız mikrp barındırmaması için iyi temizlemelisiniz. Yumuşak kumaşlar. Pamuk giysi ve yatak örtüleri gibi yumuşak kumaşlar kullanın. Krse veya kültlu çrap gibi dar ve nefes alamayan giysiler giymeyin. Cildinizi her gün güneşten kruyun. Güneş bulutlu günlerde de veya birkaç dakika dışarı çıksanız da yakabilir. Slaryuma veya plaja gitmeyin. Dışarıdayken geniş kenarlı şapka, uzun kllu gömlek, uzun pantln giyin. Güneş kremlerini dktrunuza danışın. O size 30 veya daha yüksek güneş kruyucu faktörü lan bir güneş kremi önerebilir. Ömrünüzün snuna kadar cilt kanseri riskiniz devam edeceğinden radyasyn tedaviniz bittikten snra da güneşten cildinizi krumanız gereklidir.

28 28 Slaryuma gitmeyin. Slaryumlar da güneş kadar cildinize zarar verir. Yapışkan bantlar. Tedavi bölgesindeki cildinize bandaj, flaster veya başka bir yapışkan bant kullanmayın. Dktrunuz veya hemşirenizle yapışkan bant kullanmadan bandaj yapmasını söyleyin. Traş lmak. Tedavi bölgesini traş edip edemeyeceğinizi dktrunuz veya hemşirenize srun. Traş labiliyrsanız elektrikli makine kullanın ve traş öncesi lsyn kullanmayın. Rektal bölge. Rektal bölgenize radyasyn tedavisi uygulandıysa cilt prblemleri yaşayabilirsiniz. Bu prblemler genellikle tuvaletten snra kötüleşir. Kendinizi bebek bezi veya püskürtmeli spreyle temizleyin. Ayrıca hemşirenize turma banysunu (turur pzisynda yalnız kalça ve kaba etlerinizin sıcak suda kaldığı bany) danışın. Dktrunuz veya hemşirenizle knuşun. Bazı cilt değişiklikleri ciddi labilir. Radyasyn tedavi ekibiniz her tedavi sırasında sizin cildinizi kntrl edecektir. Fark ettiğiniz her değişikliği bildirin. İlaçlar. Bazı cilt değişikliklerinde ilaçlar işe yarayabilir. Kuru veya kaşınan ciltte lsynlar, enfeksiynda antibiytikler, kızarıklık ve kaşınmayı engelleyecek diğer ilaçlar labilir. Bğaz değişiklikleri Nelerdir Byun veya göğüs kafesine radyasyn tedavisi bğazınızı döşeyen hücrelerde yangıya ağrıya yl açabilir. Buna özefajit (yemek brusu iltihabı) denir. Bğazınızda bir şişlik varmış veya göğüs ya da bğazınızda yanma varmış gibi hissedersiniz. Yutmakta da prbleminiz labilir. Niye luşur Byun veya göğüs kafesine radyasyn tedavisi bğaz değişikliklerine neden lur, çünkü yalnız kanser hücrelerini değil bğazınızı döşeyen sağlıklı hücreleri de öldürür. Bğaz değişiklikleri ne kadar radyasyn aldığınıza, beraberinde kemterapi alıp almadığınıza, radyasyn tedavisi alırken tütün ya da alkl kullanıp kullanmadığınıza bağlıdır. Ne kadar sürer Bğaz değişikliklerini radyasyn tedavisi başladıktan 2-3 hafta snra fark edersiniz. Tedavi bittikten 4-6 hafta snra kendinizi daha iyi hissetmeye başlarsınız. Başa çıkma ylları Bğazınız ağrırken yediklerinize dikkat edin. Çiğnemesi klay gıdalar seçin. Yemeyi klaylaştırmak için gıdaları kesin, parçalayın, dilimleyin. Pişmiş tahıllı gevrek, patates püresi, çırpılmış yumurta gibi nemli, yumuşak gıdalar yiyin. Yemekleri et suyu, ss, tavuk suyu, yğurt ve diğer sıvılarla yumuşatın. Serin içecekler için. İçecekleri pipetle için. Yemekleri serin ya da da sıcaklığında yiyin.

29 29 Küçük öğünler ve atıştırmalıklar yiyin. Bir seferde az miktarda yemek daha klay labilir. Her gün 3 büyük öğün yerine 5-6 küçük öğün ve atıştırmalık şeklinde yiyebilirsiniz. Kalri ve prteinden zengin gıdalar ve içecekler seçin. Yutmak ağrılıyken, daha az yiyebilir ve kil kaybedebilirsiniz. Radyasyn tedavisi sırasında kilnuzu krumak önemlidir. Kalri ve prteinden zengin gıdalar seçmek işe yarayabilir. Sayfa 35 teki Kalri ve prteinden zengin gıdalar tablsu fikir verebilir. Yerken veya içerken dik turun ve başınızı hafifçe öne eğin. Yemekten snra en az 30 dakika dik turun ya da ayakta durun. Bğazınızı yakacak veya kazıyacak şeyler yemeyin: Sıcak gıda ve içecekler Baharatlı gıdalar Dmates veya prtakal gibi asitten zengin gıdalar Patates, mısır cipsi gibi keskin çizici gıdalar Sigara, pip, sigar veya tütün çiğnemek gibi tütün ürünleri Alkllü içecekler Bir diyetisyenle görüşün. Kilnuzu krumak için yeterli yemenizde yardımcı lacaktır. Kalri ve prteinden zengin veya yutması klay gıdalar ve içecekler seçmekte yardımcı labilir. Dktrunuz veya hemşirenizle görüşün. Yutma güçlüğü, bğuluyrmuş gibi hissetmek, yerken ya da içerken öksürmek gibi bğaz değişikliklerini Yutma güçlüğü çekiyrsanız, fark ettiğinizde dktrunuz veya hemşirenize söyleyin. Ağrınız varsa veya kil kaybettiyseniz Bğulacak gibi hissediyrsanız, de söyleyin. Dktrunuz antiasitler, bğazınızı kaplayacak jeller, ağrı kesiciler gibi belirtilerinizi Yerken ya da içerken öksürüyrsanız; azaltacak ilaçlar yazabilir. Dktrunuz veya hemşirenize haber verin. İdrar ylları ve mesane değişiklikleri Nelerdir Radyasyn tedavisi idrar ylları ve mesanede aşağıdaki srunlara yl açabilir: İdrar yapmaya başladıktan snra veya mesanenizi bşalttıktan snra ağrı İdrar yapmaya başlamakta prblem Mesanenizi bşaltmakta prblem Sık ve acil işeme ihtiyacı Sistit, idrar yllarında iltihap İnkntinans (çişini tutamama), özellikle öksürürken ya da hapşırırken mesaneden idrar akışını kntrl edememe

30 30 Uyurken sık sık idrara kalkma İdrarda kan Ağrılı kas spazmları gibi mesane spazmları Niye luşurlar İdrar ylu ve mesane prblemleri prstat veya mesanesine radyasyn tedavisi alan kişilerde görülmektedir. Radyasyn tedavisi yangılar, yaralar ve enfeksiynlara neden lacak şekilde mesane duvarı ve idrar yllarındaki sağlıklı hücreleri tahrip edebilir. Ne kadar sürer İdrar ylu ve mesane prblemleri radyasyn tedavisi başladıktan sıklıkla 3-5 hafta snra başlar. Pek çk prblem tedavi bittikten 2-8 hafta snra düzelir. Her gün 6-8 bardak sıvı alın. Başa çıkma ylları Bl sıvı alın. Bu her gün 6-8 bardak sıvı demektir. İdrarınız şeffaf veya açık sarı lacak biçimde sıvı alın. Kahve, siyah çay, alkl, baharatlar ve tüm tütün ürünlerinden uzak durun. İdrar ylları ve mesane prbleminiz lduğunu düşündüğünüzde dktrunuz veya hemşirenizle knuşun. Bir enfeksiynunuz lup lmadığını kesinleştirmek için idrar tahlil isteyebilir. İnkntinensiniz varsa dktrunuz veya hemşirenizle knuşun. Prbleminizi değerlendirecek lan bir fizyterapiste yönlendirebilir. Terapist mesane kntrlünü geliştirmek için egzersizler verebilir. İlaç. Prbleminiz enfeksiyn ise dktrunuz size antibiytik verebilir. Ayrıca idrar yaptıracak, yanma ve ağrıyı azaltacak ve mesane spazmlarını klaylaştıracak ilaçlar da labilir. Geç yan etkiler Geç yan etkiler radyasyn tedavisi bittikten en erken 6 ay snra rtaya çıkan prblemlerdir. Nadir görülürler ama vardırlar. Ömrünüzün snuna kadar bir radyasyn nklğu veya hemşire tarafından takip bakımı almanız çk önemlidir. Geç yan etkilerin varlığı şunlara bağlıdır: Tedavi edilen vücut bölgeniz Radyasyn tedavinizin dzu ve süresi Radyasyn tedavisi öncesinde, esnasında veya snrasında kemterapi de almak. Dktrunuz veya hemşireniz sizinle geç yan etkiler, nları önlemenin ylları, bakılacak belirtiler ve rtaya çıkarlarsa nasıl tedavi edilecekleri hakkında knuşacaktır. Bazı geç yan etkiler beyin prblemleri, kısırlık, eklem prblemleri, lenfödem, ağız prblemleri ve ikincil kanserlerdir.

31 31 Beyin değişiklikleri Nelerdir Beyne radyasyn uygulanması tedaviden aylar veya yıllar snra sruna neden labilir. Yan etkiler hafıza kaybı, hesap yapamama, hareket srunları, inkntinens, düşünce bzukluğu, kişilik değişiklikleri labilir. Bazen ölü tümör hücreleri beyinde radyasyn nekrzu denilen kitle luşturur. Başa çıkma ylları Ömrünüzün snuna dek dktrunuz veya hemşirenizin kntrlü gereklidir. Belirtileriniz lduğunda bunun kansere mi yksa geç yan etkilere mi bağlı lduğunu ayırt etmek için testler gerekecektir. Geç yan etkiler rtaya çıkarsa dktrunuz veya hemşireniz şunları yapar: Bu geç yan etkilerle baş etmenin yllarını knuşacaktır, Geç yan etkilerin neden lduğu prblemlerde yardımcı lması için fizyterapist, iş terapisti veya knuşma terapistine sevk edecektir, Belirtilerde yardımcı lacak ilaç yazacak veya cerrahi önerecektir. Radyasyn Tedavisi Geç Yan Etkileri Ve Baş Etme Ylları Kısırlık Nedir Erkeklerde kısırlık bir kadını gebe bırakamamak demektir. Kadınlarda ise gebe kalamamak demektir. Kısır erkeklerde çcuk sahibi lmanın ylları Dnör sperm. Başka bir erkek tarafından verilen sperm ile kadının gebe kalması. Evlat edinme. Başka birinin çcuğunun yasal velayetini almak ve kendi çcuğu gibi büyütmektir. Kısır kadınlarda çcuk sahibi lmanın ylları Dnör embriyları. Başka bir çift döllenmiş yumurta bağışlar ve dktr bunu dğuma kadar taşımanız için sizin dölyatağınıza yerleştirir. Dnör yumurtaları. Herhangi bir kişi tarafından bağışlanmış yumurta eşinizin spermleri tarafından döllenir ve dktr bunu dğuma kadar taşımanız için sizin dölyatağınıza yerleştirir. Taşıyıcı annelik. Başka bir kadın sizin bebeğinizi taşır ve dğurur. Aynı zamanda eşinizin spermleri tarafından döllenmiş lan yumurtayı da bağışlayabilir. Evlat edinme. Başka birinin çcuğunun yasal velayetini almak ve kendi çcuğu gibi büyütmektir. Eklem değişiklikleri Nelerdir Radyasyn tedavisi tedavi edilen vücut bölgesinde yara dkusu ve zayıflığa yl açabilir. Bu durum çene, muz, kalça gibi eklemlerinizde hareket kaybına yl açabilir. Eklem prblemleri radyasyn tedavisi bittikten aylar ya da yıllar snra görülebilir.

32 32 Başa çıkma ylları Eklem prblemlerinin erken belirtilerine dikkat edin. Bunlar: Ağzınızı geniş larak açmakta sıkıntı lması, Elinizi başınızın üstüne götürmek, pantln arka cebine götürmek gibi belli hareketleri yaparken ağrı lması Dktr veya hemşirenizle knuşun. Sizi, eklem prblemlerinizi değerlendirecek bir fizyterapiste yönlendirebilir. Terapist size ağrıyı azaltacak, gücünüzü artıracak, hareketleri ilerletecek egzersizler önerebilir. Lenfödem Nedir Lenf sıvısının birikmesine bağlı bir kl veya bacakta şişkinliktir. Lenf düğümleriniz cerrahi sırasında çıkarılır veya radyasyn tedavisi sırasında tahrip edilirse lenfödem labilir. Tedavi lduğunuz taraftaki kl veya bacakta şişkinlik fark ederseniz dktrunuza veya hemşirenize söyleyin. Başa çıkma ylları Dktrunuz veya hemşirenizle görüşün. Lenfödem riskinizi ve önleme yllarını öğrenin. Dktrunuz veya hemşireniz size egzersiz, ilaç, kmpresyn giysileri (kla veya bacağa sarılan elastik giysi, bandaj) önerebilir. Bir fizyterapiste sevkinizi de isteyebilirsiniz. Aktif lun. Egzersiz lenfödemi önleyebilir ve tedavi edebilir. Dktrunuz, hemşireniz veya fizyterapistinize sizin için uygun egzersizleri srabilirsiniz. Klunuza, bacağınıza iyi bakın. Günde en az bir kez güneş lsynu sürün Güneş yanığından krunun. Güneş altında lmanız gerekiyrsa 30 ve daha üstü güneş kruyucu faktör kullanın, uzun kllu gömlek, uzun pantln giyin. Bahçe işi ya da yemek yaparken eldiven kullanın. Ayak tırnaklarınızı düz kesin, el tırnaklarınızı törpüleyin ve şeytantırnaklarını kesmeyin. Ayağınızı temiz tutun, kuru, pamuk çrap giyin. Kesikleri sabun ve suyla yıkayın ve snra antibakteriyel merhem sürün. Sıcak su trbası veya buz paketi gibi çk sıcak ve çk sğuktan kaçının. Klunuz ve bacağınıza baskı uygulamayın. Örneğin tururken bacak bacak üstüne atmayın ya da çantanızı radyasyn alan tarafla taşımayın. Sıkı bilekliği, kemeri lmayan rahat giysiler giyin. Lenfödemin erken belirtilerini takip edin. Şunları görürseniz dktrunuz veya hemşirenize bildirin: Klunuz veya bacağınızda ağrı veya ağırlık hissi Klunuz veya bacağınızda sıkışıklık hissi

33 33 Ayakkabılarınızı giymede veya yüzüğünüzü takmada zrluk Klunuz veya bacağınızda zayıflık Kızarıklık, şişlik veya diğer enfeksiyn belirtileri Ağız değişiklikleri Nelerdir Baş ve byuna radyasyn tedavisi ağzınızda geç yan etkilere sebep labilir. Bu prblemler ağız kuruluğu, diş çürükleri veya çenede kemik kaybı labilir. Başa çıkma ylları Diş hekiminize muayene lun. Radyasyn tedavisi bittikten snra 6 ay byunca 1-2 ayda bir dişlerinizi kntrl ettirmelisiniz. Bu sırada diş hekiminiz ağız, dişler ve çenenizdeki değişikliklere de bakacaktır. Çene egzersizi yapın. Ağzınızı 20 kez ağrı lmadan açabileceğiniz kadar açıp kapayın. Çenenizde sertlik lmasa bile günde 3 kez bu egzersizi yapın. Diş ve dişetlerinize iyi bakın. Bu diş ipi kullanmak, günlük flr tedavisi, her yemekten snra gece yatarken diş fırçalama demektir. Diş ve dişeti cerrahisi öncesi diş hekiminizle radyasyn nklğunuzun görüşmesini sağlayın. Radyasyn alan taraftaki dişinizin çekilmemesi gereklidir. Cerrahi dışındaki seçenekler araştırılmalıdır. İkincil kanser Nedir Radyasyn tedavisi, tedaviniz bittikten yıllar snra başka bir kansere yl açabilir. Bu durum çk sık lmaz. Başa çıkma ylları Ömrünüz byunca radyasyn nklğunuz ve hemşireniz tarafından hem tedavi edilen kanser hem de yeni çıkabilecek kanser için kanser araştırması ve kntrlünüz gereklidir. Dktrunuz veya hemşirenize srulacak srular Burada Dktrunuz veya hemşirenize srulacak srular vardır. Cevaplarını yazarak daha snra bakmak isteyebilirsiniz. Ne tür bir radyasyn tedavisi alacağım? Radyasyn tedavisi nasıl yardım eder? Radyasyn tedavisi prgramım kaç hafta sürecek? Radyasyn tedavisi prgramım sırasında ne tür yan etkiler beklemeliyim? Radyasyn tedavisi prgramım bitince bu yan etkiler kayblacak mı? Radyasyn tedavisi prgramım bitince ne tür geç yan etkiler beklemeliyim? Bu yan etkilerle başa çıkmak için ne yapabilirim? Bu yan etkilerle başa çıkmak için siz neler yapacaksınız?

34 34 Radyasyn tedavisi hakkında daha fazla bilgiyi nasıl öğrenirim? Bu kitaptan hangi bölümleri kumalıyım? Gıda ve içecekler listesi Berrak sıvılar Bu liste ishaliniz varsa yardımcı lur. Daha fazla bilgi için sayfa 18 e bakın. Gıda ve içeceklerin tipleri Çrbalar Et suyu çrbası (buyn) Berrak, yağsız çrba Et suyuna berrak çrba (knsme) Ezilmiş sebze çrbası Berrak elma suyu Berrak gazlı içecek Kızılcık ve üzüm suyu İçecekler Meyve kkulu içecek Meyveli kkteyl Sprcu içeceği Çay Su Meyve parçası veya sütsüz meyveli buz Bal Tatlılar Jöle Marmelat Buzlu şeker

35 35 Kalri ve prteini yüksek gıda ve içecekler Bu liste kilnuzu krumak için yardım gerektiğinde işe yarayabilir. Tip Çrbalar İçecekler Kremalı çrbalar Kyu kahvaltı içecekleri Milkşeyk Örnekler Tam yağlı süt (düşük yağlı veya kaymaksız değil) Fasulye, baklagiller Tereyağı, margarin, zeytinyağı Peynir Tavuk, balık, sığır eti Süzme peynir Ana yemekler ve diğer gıdalar Kraker veya kerevizde krem peynir Baharatlı jambn Yumurta çırpılmış veya baharatlı Ayçöreği Ceviz, fındık, çekirdek, ruşeym Fıstık yağı Custard (süt ve yumurtadan yapılan İngiliz tatlısı) Dnmuş yğurt Tatlılar Dndurma Puding Yğurt Yerine kyucu ve tamamlayıcılar Yiyeceklere süt tzu eklenmesi (Puding, milşeyk, çırpılmış yumurta) Ensure, Carnatin gibi yüksek prtein destekleri

36 36 Mideyi rahatlatıcı gıda ve içecekler Bu liste ishal, bulantı ve kusmanız varsa işe yarar. Sayfa 18 ve 23 e bakınız. Tip Çrbalar Örnekler Berrak tavuk veya sığır eti suyuna çrbalar Berrak gazlı içecekler Kızılcık veya üzüm suyu Meyve kkulu içecekler İçecekler Meyveli içki Spr içeceği Çay Su Kaynamış Patates Tavuk (derisiz larak ızgara veya fırında) Gevrek İrmik helvası Ana yemekler ve diğer gıdalar Erişte Pirinç suyu Yulaf ezmesi Tuzlu kraker Beyaz pirinç Kızarmış ekmek Beyaz pasta Knserve şeftali Tatlılar Jöle Şerbet Yğurt

37 37 Hematlji Uzmanlık Derneği Adres : Atatürk Bulvarı 169/40 Bakanlıklar Ankara Tel : web: bilgi@hematlji.rg.tr