balık v. aiihcıiık CİLT : XVIII SAYI: 1 ŞUBAT 1970

Transkript

1 balık v. aiihcıiık CİLT : XVIII SAYI: 1 ŞUBAT 1970

2 balık»e aiikcıiıh EBK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ BALIKÇILIK MÜESSESESİ TARAFINDAN İKİ AYDA EBK BİR YAYINLANIR CİLT XVIII, SAYI: 1 ŞUBAT 1970 İmtiyaz Sahibi: Genel Müdürlüğü Balıkçılık Müessesesi Müdürlüğü Müdür ORHAN KARAATA Yayın Kurulu YEZDAN NABEL NECLA GÜRTÜRK SAİM ONAT ÖMER YİĞİT NİHAT UÇAL TURGUT ÇANKAYA EBK Balıkçılık SAFFET BAYGUR İdare Yeri Müessesesi Müdürlüğü Beşiktaş - İstanbul Tel: Yazılarda belirtilen görüşler yazarların kişisel düşünceleridir. Gönderilen yazılar yayın kurulumuz tarafından incelenir, uygun bulunanlar basılır. Fiatı : 5 TL. Abone Şartlan Yıllık 30 TL. Harice 60 TL. İlân Fiatları Pazarlığa tabidir. Tertip, Dizgi, Baskı, ve Cilt ÇINAR MATBAASI - İstanbul İÇİNDEKİLER ON SEKİZİNCİ YILA GİRERKEN BALIK VE BALIKÇILIK 1 İLK TÜRK BALIKÇILIK SİTESİ.. FEHMİ ERSAN 3 ZOOPLANKTONLARIN AYLARA GÖRE DAĞILIM- LARI, VERTİKAL GÖÇLERİ VE BİR GÜNLÜK HA- REKETLERİ ENVER ÖREN G ZONGULDAK YEDİ GÖLLER MİLLÎ PARKINDA ALA- BALIK ÜRETME İSTASYONU KURULDU.... II. CAHİT YÜRÜKER 19 TRAWL YASAKLARININ TAKİBİ NEZİH BİLECİK 21 AÇLIK SAVAŞI VE DENİZLER.. ORHAN ARCIL 27 MİNEKOP SITKI ÜNER 31 HAWAI ADASININ ORKİNOS BALIKÇILIK ENDÜS- TRİSİ EKONOMİSİNİN İNCELENMESİ HAYDAR SÖZER 33 FAO'NUN BALIK MUAYENESİ VE KALİTE KON- TROLÜ KONUSU (Halifaks'da Düzenlenen Konferans) NECLA GÜRTÜRK 35 TÜRKİYE GÖLLERİ ve AKARSULARI ŞEREF KARAPINAR 39 YAYIN BALIĞI İBRAHİM BİLGE 41 KÜÇÜK ANSİKLOPEDİ NİHAT UÇAL 43 HABERLER BALIK ve BALIKÇILIK 44 KAPAK RESMİ Rumeli Feneri Mendireğinden Görünüş Şubat 1970 Sayısı B. T. 2 Mart 1970

3 '! 4 Nisan W On Sekizinci Girerken Devk- İS -Ol Yıla Değerli Okurlarımız, Sizlere balık ve balıkçılık konusunda daha iyi bir şekilde hitab edebilmek için 1953 yılından beri çıkarılmakta olan «Balık ve Balıkçılık» dergimizi, bu sayıdan itibaren eb'admı büyülterek ve sayfa adedini arttırarak yayınlamaya devam ediyoruz. Balıkçılıkdaki gelişme ve üretim artışlarının sağlanması yönünden, balıkçılığı ileri memleketlerde kullanılmakta olan modern av araç ve gereçlerini memleketimiz balıkçılığına tanıtmak, içde ve dışda balıkçılıkla ilgili bilimsel, teknolojik gelişmeleri ve aktüel haberleri sizlere ulaştırmak başta gelen amacımız olacaktır. Memleket ekonomisi bakımından önemli olan Su Ürünlerimizin ele alınmış olan çeşitli endüstri kollan hakkında bilgi verilecektir. Sizlere yararlı olabilmek gayesiyle, evvelcede olduğu gibi, balık ve balıkçılıkla ilgili memleketimizin değerli yazarlarını dergimizde toplamağa çalışacağız. Allah'ın bu güzel vatanımıza bahşettiği çok zengin bir hazine olan su ürünlerinin, en iyi bir şekilde nasıl kıymetlendirileceğim bilmeliyiz ki, millî ekonomimize faydalı olalım. Her zaman olduğu gibi yayın hayatımızın devamlılığında sizlerin daha da büyük ilgi ve yardımlarınıza mazhar olacağımızı ümit etmekteyiz. Esenlikler dileriz. M* BALIK ve BALIKÇILIK i'3c\ t ;,

4 BİLÛMUM BANKA MUAMELELERİ İÇİN TÜRKİY BANKASI hizmetinizdedir Umum Müdürlük - Ulus Meydanı (Ankara) CARİ HESAPLAR HAVALE TİCARİ SENETLER KREDİ MEKTUPLARI O KEFALET MEKTUPLARI DÖVİZ ALIM VE SATIMI SEYAHAT ÇEKLERİ İTHALÂT AKREDİTİFLERİ KİRALIK KASALAR v. s. DÜNYANIN HER TARAFINDA MUHABİRLERİ VARDIR EBK 1/1970

5 Ilk Türk Balıkçılık Sitesi ıııııııııııı ııııı ııııı ıııııııııı ııııııııııııııııı ııemımıııiei ııııı ııımıımıııı Fehmi EBSAN Kimyager Boğazın Rumeli feneri dibinde, bugüne kadar balıkçılığımızın ihtiyaç duyduğu anlamda büyük bir merkez kurulmaktadır. İnşaatının tamamlanmakta olduğunu büyük bir memnunluk ile görmekte olduğumuz bu çok hayırlı teşebbüsün ön gördüğü plân içersinde; çok elverişli bir balıkçı sığınağına ve ayrıca modern bir siteye sahip olacağız. Boğazın karadeniz ile birleştiği bu mevkide bir soğuk depo ile diğer balık işleme üniteleri, satış, tamir ve istirahat yerleri bulunacaktır. Bilindiği üzere, torik, palamut gibi ticari değeri yüksek balıklarımızın period halindeki akınlarında, balıkçının karşılaştığı zorlukların başında ürünün nakli ve depolanması gelmektedir. Av merkezinin çoğunlukla Boğazın Karadeniz çıkış yeri ve dışında olmasına karşılık, buralarda avlanan balıkların 20 mil kadar uzaklıkdaki Balıkhaneye taşınması, orada satışı yapılarak depolara götürülmesi bir çok zarara yol açmaktadır. Özellikle, balıkçı teknelerinin anbarlarının Balıkçılık Müessesesi Müd. Gıda Teknolojisi Lab. Şefi alt kısmında kalıp ezilen, çatlıyan balıklar kısa sürede bozulmaktadır. Bu yüzden hatırı sayılır miktarlar hebâ olmaktadır. Rumeli fenerinde yeni kurulacak bir depo bu bakımdan balıkçıya faydalı olacaktır. Henüz çok taze haldeki balıklar bu depoya alınacak, bir kısmı fileto makinelerine verilecek veya füme, tuzlama, konserve halinde işlenecektir. Karadeniz fırtınalarına karşı 150 metre kadar uzunluktaki mendirek 200 kadar tekneye barınak olacak, bu dalgakıran üzerinde ise satış, tamir ve istirahat yerleri bulunacaktır. Aşağıdaki krokide görüldüğü gibi, yüksek ve massif kaya tabakalarının mendirek yapımında kullanılmasıyla hasıl olan rıhtım ve arsa üzerinde Et ve Balık Kurumuna ayrılan yerde, zamanla bir balık kombinesi niteliğini alacak tesisler kurulacaktır. KARADENİZ _ İSTANBUL BOĞAZI rurncli feneri RUMELİ FENERİ. BALİKÇİ BARINAĞI

6 Bunlardan, tıbbi balıkyağı üretimi yapacak ünite en önemli ekonomik sonuç verecek değerde bulunacaktır. Bu suretle bugüne kadar ithal edilmekte olan içme balık yağları bu balıkçılık sitesinde elde edilecektir. Halkımıza taze ve yüksek vitamin ihtiva eden tıbbi balık yağı sağlanarak bir kısım döviz tasarrufu elde edilmiş olacaktır. ötedenberl etüdlerini yaptığımız bu konuda başlıca ham maddeyi mahmuzlu cam göz dediğimiz «Acanthias vulgaris» balıkları ile Vatoz «Raja clavata» 1ar teşkil etmek üzere, kılıç, orkinos ve hatta palamut ve torik karaciğerlerinin de bu amaçta kullanılmaları ön görülmektedir. özellikle kılıç ve orkinos karaciğerleri çok yüksek oranda vitamin A ve D ihtiva etmektedir. ^.ncak bu hayvanlardaki karaciğer nisbeti ile ihtiva ettiği yağ miktarı cam gözlere göre çok azdır. Ocak ve.şubat ayları içinde tarafımızca geçen yıllarda yapılmış olan etüd sonuçlan aşağıda gösterilmiştir: MAHMUZLU CAM GÖZ (Acanthias vulgaris) Total Kara- Ortalama K. ciğer Yağın Ay Boy m ağırlık Kg ciğer Kg K. Ciğer % yağı % Refr. Abbe Zeiss 1 n 20 1,00 6,600 1,420 0,93 6,030 1,035 Ocak 0,87 5,220 0,755 18,75 64,27 1,4778 0,92 5,830 1,230 (34 adet) 25,420 2,590 10,18 58,03-59,51 1,479 Şubat 1,13 5,93 1,000 1,04 5,02 0,925 1,02 4,98 0,94 18,24 69, ,09 5,545 1,05 V A T O Z (Baja claveta) 0,88 4,425 0,87 3,810 0,760 4,09 32,53 1,4828 0,76 4,250 0,78 3,420 0,75 2,665 0,87 5,790 1,035 6,45 41,50 1,4826 0,81 4,260 0,90 5,975 0,50-0,81 14,960 0,660 4,41 40,05-43,50 1,4841 (87 adet) 4

7 Bu deneylerden elde edilen kanıya göre cam gözlerde, vücut ağırlığının % sl oranında karaciğer bulunmaktadır. Hemen hiç bir kara hayvanında bulunmıyan bu kadar büyük karaciğerde yağ miktarının yaklaşık olarak % 55-70'e ulaşması ve bu yağın t. Ü. Vitamin A ihtiva etmesi, bu ham maddenin uygun kapasitede çalışacak bir işletme için çok rantabl olacağını göstermektedir. Laboratuar çalışmasıyla bir kaç yıl önce elde ettiğimiz cam göz karaciğer yağı, hiç bir rafinasyona tabi tutulmadan içilebilecek lezzet ve kokuda, berrak, çok açık sarı renkte ve tıbbi balık yağı evsafında bulunmuştur. Verilen son literatür bilgisine göre, 1968 yılında Kuzey Avrupa ülkelerinde tüketilmiş bulunan cam göz balığı miktarı bin ton dolaylarındadır. özellikle Almanya, Hollanda ve Danimarka'da bu balığın filetolarından yapılan füme mamuller çok rağbet görmektedir. Bundan 7-8 yıl önce tarafımızdan hazırlanıp Zeytinburnu kombinamızda dumanlandırılmış olan bu tip filetolar Müdürlük personeli arasında dağıtılmak suretiyle lezzet deneyi yapılmış ve çok iyi sonuç alınmıştır. Yukarda sözü edilen balıkçılık sitesinde, bu deneylerden faydalanılarak Türkiye'de de tıbbı balık yağı istihsali, her cins balıktan füme yapımı ön görülmektedir. Bu amacda vatoz karaciğerlerinde de faydalanılacağı gibi diğer balık cinslerinden sağlanacak karaciğerler de ham maddeye katılacaktır. Bunlardan orkinos ve kılıç karaciğerleri büyük değer taşımaktadır yılı şubat ayında Marmara ve Boğazda avlanıp balıkhanede satışı yapılan kg arasındaki ağırlıkda bulunan 21 kılıç balığından alınan nümuneler tarafımızdan incelenerek, bu hayvanlarda karaciğer ile vücud oranının % 2-2,5 arasında bulunduğu tesbit edilmiştir. Bu karaciğerlerdeki yağ miktarı ise % arasında olup aşağıdaki evsafı göstermektedir: Renk: Açık sarı Koku: Kendine has (içme balık yağı kokusu) Görünüş: Berrak îyod Ind.: 135,7 Sabunl.» : 168,3 25 C de refraksiyon Abbe Zeiss Reft.ile: 1,4885 Sabunlaşmıyan: % 4,77 Çeşitli literatüre göre, kılıçlarda mevsim ve olgunluğa göre vitamin A miktarı ve vitamin D de î Ü arasında bulunmaktadır. Bu izahlardan, kılıç karaciğer yağının değeri anlaşılır. Orkinoslar da durum yaklaşık olarak buna benzer. Bundan başka, torik ve palamut karaciğerlerinde de 1000 I Ü kadar vitamin A bulunmaktadır. Konserve ve fileto imalatından geri kalacak karaciğerler de bu yönden değerlendirilebilir. İkinci Dünya savaşından sonra birden gelişen teknik araştırma ve uygulamalar sonucu bir çok vitamin, sentetik olarak elde edilmeye başlanmıştır. Bu arada vitamin A dediğimiz kimyasal birleşimin de «yapması» piyasaya çıkarılmıştır. Ancak, son yılların tıbbi etüdleri, her cins vitaminin sentetik olarak elde edileni ile tabiatte bulunanı arasında vücuttaki fonksiyonları bakımından fark bulunduğunu ortaya çıkarmıştır. Hatta bazı sentetik vitaminin fizyolojik sakıncalar meydana getirdiği de tesbit edilmiştir. Bu itibarla, Vitamin A nın da doğal besinlerle alınması tıp otoritelerince uygun görülmekte olduğundan balık yağlan da eski değerini muhafaza etmekte, Amerika, Kanada ve Norveç'- de bulunan piyasalarında Vitamin A değeri üzerinden fiyat bulmaktadır. Diğer yandan ötedenberi ileri sürüldüğü ve yayın yapıldığı gibi, özellikle orta Anadolu çevrelerinde yaşayanlarda «Avitamitoz» vardır. Çocuklar yeteri kadar vitamin A alamamaktadır. Yakın bir gelecekte faliyete başlıyacağını umduğumuz balıkçılık sitesi imalatı bu sosyal problemin halledilmesinde de hizmet görecektir. Boğaz dışında trowl yapan balıkçılar ve kalkancıların baş derdi dedikleri vatoz ve camgözler sistemli bir şekilde avlanıp sözü edildiği üzere değerlendirilir ve bir kısmı da, diğer balık artıkları ile un haline getirilirse hem ekonomik sonuç alınacak, hem de bir kısım dip balığının üremesine yardımcı olunacaktır. Çünkü barbunya, mezgit gibi balıklarla geçinen bu dip balıklarının zamanla çok üremesi trowl'culuğun aleyhine olmaktadır. Balıkçılık alanındaki bu hayırlı teşebbüsün, avcılığımızın zamanla kıyılardan uzaklaşarak bir açık deniz av filosunun tesis edilmesine de vesile olacağı düşünülebilir. Her cins balığın değerlendirilebilmesi, balıkçıyı daha çok tutmaya teşvik eder. Böylelikle özel sermayenin bu kârlı işe girerek geniş ölçüde sanayiin kurulduğunu bir çok balıkçı memleketlerde görmek mümkündür, ikinci Dünya Savaşını takiben Norveç, önce gereken tesislerini tamamladıktan ve bazı araştırmalardan sonuç aldıktan sonra işe böyle başlamıştır. Çok sınırlı halde ve bir kaç kabzımalın etkisinde bulunan balıkçılıktan bugün Dünya üçüncülüğüne ulaşmış bulunan Norveç balıkçılığından bir çok örnek alabiliriz. Bir Devlet teşekkülü olan Balıkçılık Müessesesinin bu teşebbüsü, balıkçımızın kalkınmasına yardımcı olmakla beraber, esasında özel sermaye için önderlik ve teşvik amacını da gütmektedir. Denizlerimiz, göl ve akar sularımız, barajlanmız daha büyük ve rasyonel teşebbüsleri beklemektedir. 5

8 Zooplanktonların Aylara Göre Dağılımları, Vertikal Göçleri ve Bir Günlük Hareketleri* Abstract : This research work has been carried on the plankton samples taken in a fixed station on the Sea of Marmara, usmg-a closing-net, with 4 hours intervals, from the same location, from the depths 5-0 m m m m m. and 80-0 TO. in March, April, May, June, July and August, The abundance and distribution of planktons within the months, their vertical movements and their diurnal migrations in March and July were studied. The relation of these migrations to temperature was explained. Kısım I GİRlŞ : Balıkçılık araştırmalarının gayesi, denizlerden âzâmi derecede gıda istihsâl etmektir. Denizlerde ise gıdanın, hayatın esas kaynağı planktondur. Plankton; denizlerde ilk küçük organizmalar olup serbest yüzücüdürler. Akıntılar ve sert rüzgârlara tabi sular vâsıtasıyle heryere sürüklenirler, mukavemet edemiyecek kadar cılız canlı yaratıklardır. Bünyelerinde klorofil olanlara ve gözle görülemiyecek kadar küçük olanlarına fitoplankton denir. Bunlar bünyelerindeki klorofil, denizdeki C02 ve güneş enerjisi yardımıyla protein fabrikası görevini görürler ve denize 02 verirler, işte, denizde ilk gıda zinciri fitoplanktondur. Konumuz deniz *Bu araştırma, 1980 senesinde, Üniversitenin son sınıfında iken, Prof. Dr. Recai Ermin tarafından bana seminer konusu olarak verilmişti. Et ve Balık Kurumu, Balıkçıhk Araştırma Merkezinin imkânlarıyle yapıldı. Sayın hocama ve Kurum mensuplarına şükranlarımı arzederim. Konuyla yakınen ilgisi olmıyanların da takip edebilmeleri için, teferruatlı izahlarda da bulunulmuştur. Enver ÖKEN İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi II. Zooloji Kürsüsü Asistanı olduğu için hep denizler misal veriliyor. Aynı mekanizma, iç sular için de câridir. Fitoplanktonları, kendilerinden daha büyük olan, gözle ekseriya görülebilen, 4-5 cm. ye kadar olabilen zooplanktonlar yer. Yumurtadan çıkan bütün balıkların ve diğer canlı organizmaların larvalarının ve hamsi uskumru gibi balıkların, ve balina balıklarının gıdasını Zooplankton teşkil eder. Denizlerden istihsal tahminleri yapmak çok mühimdir. Bu da, görüldüğü gibi, plankton araştırmalarına bağlıdır. Dünyanın heryerinde, üzerinde çok çalışılan bir mevzudur. Çünkü, balık yumurta ve larvaları ile denizlerdeki diğer bütün canlıların yumurta ve ilk halleri, hep Zooplankton kapsamına dâhildir. Zooplanktonların ikinci ve yine çok önemli bir fonksiyonları da, endikatör olan spesiesleri yardımıyle oşinografik araştırmalara hizmet etmektir. Yâni, birçok Zooplankton cinsleri, denizdeki hidrografik şartlara çok hassastır. Kendilerinin yaşayabileceği ortamlarda ancak bulunabilirler. Bundan dolayı su kütlelerini ayırmak, akıntıları araştırmak gibi konularda yardımcı olurlar. Biz bu araştırmamızda, Marmara denizindeki bir istasyondan, altı ayda alman plankton nümuneleriyle, zooplanktonların aylara bağlı olarak nasıl dağıldıklarını, genuslarma kadar yapılan tayinlerle bunların aylara göre distribüsyonu, vertikal göçleri ve bir günlük hareketleri inceleyeceğiz. Vertikal hareketlerin isiyle olan ilgisi de gösterilecektir. MATERYEL ve METOD : Haritada okla işaretli istasyona, Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz ve Ağustos ayları- 6

9 nın ilk haftası içinde gelinerek şu derinliklerden klosing-net, yani istenilen derinlikde kapanabilen plankton kepçesi ile plankton numuneleri alındı. 5 0 m 15 5 m m m m. 80 Om. Plankton nümuneleri, 24 saat aynı mevkide kalınarak, her ay, aynı saatlerde, , 16.-, 20.-, 24.-, ve 4. de, dörder saat ara ile alındı. Bu şekilde, bir günde 6 defa 6 derinlikden, yani 36 plankton numunesi alınmış oldu. Bu nümuneler % 5 formolle tesbit edildikten sonra, analizleri için, Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsüne gelindi. Araştırma, Et ve Balık Kurumu BULUR motoru ile yapıldı. landı. Homojen hale gelinceye kadar, iyice karıştırıldı. Hususi surette yaptırdığı^ 2 cc lik bir ölçekle, 3 defa ayrı ayrı nu mune alındı ve bir petri kabına kondu. Bu kaptaki zoo-planktonlar sayıldı. Ortalamaları alınarak 1 m 3 deki miktar hesap edildi. Tayin edilen başlıca Zooplankton gurupları şunlardır: Copepod Noctiluca Sifonofor Meduse Sagitta Doliolum Apendicularia Cladosera Larva (her çeşit larvalar) MARMARA DENİZİ 28 Ancak bu çalışmalar sırasında, Mayıs ayında, gece planktonu (saat 24. ve 4. de) hava muhalefetinden dolayı alınamadı. Plankton analizleri şöyle yapıldı: 200 cc lik standart bir şişeye plankton nümünesi aktarıldı. Az ise, ayrıca hazırlanan % 5 lik formollü su ile 200 cc ye tamam- ANALÎZLER : A) Zooplanktonların Aylara Göre Dağılışları Bir mukayese yapmak için, her ayda, saat 16. da, 80 0 m. arasındaki, 32 m 3 deki zooplanktonlar (standart derinliklerdeki miktarların toplamı) tablo halinde yazıldıl ve histogramları çizildi. 7

10 Aylar Miktar % oranı Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Toplam % /.ÍO s»i I 1 J L I ID IV V VI V» VII! Grafik 1 : Zooplanktonların % oranlarının aylara göre dağılımları. Grafikte görüldüğü gibi, Nisan, Mayıs, Haziran aylarında plankton miktarı en çoktur. Sonra azalmaktadır. Bunun sebebi, fitoplanktonlar ilkbahar ve sonbaharda iki maximum çoğalma fazı gösterirler. Zooplanktonlar da fitoplanktonlarla beslendikleri için buna paralel bir çoğalma gösterirler. Ilmo Hela ve Taivo Laevastu (1961), Fisheries Hydrography adlı eserlerinde, planktonla balık arasındaki münasebetler anlatılırken, fitoplanktonla zooplanktonun bir yıllık dağılımlarında gösterdikleri bu bağlantı belirtilmiştir. Zooplankton guruplarının aylara göre ve kendi aralarındaki dağılımları : Her zooplankton gurubunun, hatta speciesinin, muhit şartlarına bağlı olarak, aylara göre değişik dağılımları vardır. Ayrıca kendi aralarındaki kompozisyonları da her zaman farklı olmaktadır. Bu hususun kendi denizimizdeki özelliğini görelim. (Tablo 2) B) Zooplanktonların Vertikal Dağılışları : Grafikten de anlaşıldığı üzere, hemen hemen her ayda hâkim olan zooplankton gurubu copepoddur. Copepodla Noctiluca arasında ters bir bağlantının oluşu, Noctilucanm copepodla beslenmesindendir. Karadeniz zooplanktonları üzerinde yaptığımız bir araştırmada, bu husus ayrıca etraflı olarak gösterilmiştir. Ertan Pınar ve Enver Ören ( ). Aşağıdaki tablo ve grafikde, her zooplankton gurubunun aylara göre bulunma durumları belirtilmiştir. Fitoplanktonlar, ışığın nüfuz edebildiği kadar derinliklere indiği halde, zooplanktonlar, dipten satha kadar her derinlikte bulunurlar. Batiscap ile 2150 m. derinliklere inildiğinde, zooplanktonun her derinlikde ve fakat homojen olmayan bir durumda ve 200 m. den satha kadar olan derinliklerde daha yoğun olarak bulunduğu müşahede edilmiştir. K. Banse, Zooplanktonlar, kendi gayretleriyle horizontal olarak uzun mesafeler kat edemezler. Ancak akıntılar ve rüzgârlara tabi sularla şuraya buraya sürüklenirler. Halbuki, 1925 yılındanberi (Russell. 1925) yapılan bir çok araştırmalarda, zooplanktonların vertikal olarak göç ettikleri tesbit edilmiştir. Vertikal göçe tesir eden faktörler: suhunet, ışık, gıda, tuzluluk, su kütlelerinin hareketleri, denizlerdeki tabakalaşmalar, erimiş 02 miktarı, suyun basıncı, fizyolojik etkiler, v.s. dir. Bu faktörlerin zooplanktonların vertikal göçlerine o- lan tesir durumları daha henüz kat'i olarak vuzuha kavuşmamıştır. (Pérès 1963) Biz bu araştırmamızda, önce böyle bir hareketin aylara göre nasıl bir hal aldığını ve bunun suhunetle olan ilgisini belirteceğiz. Neşriyatımızın II. kısmında, her zooplankton gurubunun, aylara,-derinliklere ve günün muhtelif zamanlarına bağlı olarak, nasıl göç ettiklerini göstereceğiz. Şimdi total zooplanktonun durumunu inceliyoruz. (Tablo: 4) 8

11 Guruplar Mart Nisaıı Haziran Temmuz Ağustos Copepod % % % % % Noctiluca % % % % 8 0.2% Sifonofora % 21 0,4% % % % Meduse % 8 0.1% % % Sagitta % % % % % Doliolum Apendicularia 5 0.4% % % % % % Cladosera % % % % % Larva % % % % % Toplam : % % % % % Tablo 2 : Zooplanktonların, 32 m 3 deki miktarlarının ve % oranlarının aylara göre dağılışları. (80-0 m derinlik) V. too 10 «o «o»o 60 M Î0 10 o ~ 3 « «H h t-th III 3 4 S 6? S 9 j 5 6» n n VI IV VII 2 j lié VIII Grafik 2 : Zoopalanktonlarm, aylara göre ve kendi aralarında % olarak dağılımları. 1. Copepod, 2. Noctiluca, 3. Sifonofora, 4. Meduse, 5. Sagitta, 6. Doliolum, 7. Apendicularia, 8. Cladosera, 9. Larva

12 Aylar Copepod Noctilnca Sifono. Meduse Sagitta Doliolum Apendic. Cladeser Larva MART (IH) % 2.5% % 20.6% 13.5% % 4.4% 5.2% NİSAN (IV) % 11.1% % 3.2% 30.9% % 6.1% 16.2% HAZİRAN (VI) % 16.6% % 27.8% % 7.7% 52.9% TEMMUZ (VII) 244 S % 69.7% % 6.1% 8.8% % 4.4% 9.0% AĞUSTOS (VHI) % 0.1% % 70.1% 19.0% % 29.3% 77.4% 16.7% Toplam : % 100% % 100% 100% % 100% 100% 100% Tablo 3 : Her gurubun, aylara göre dağılımının 32 m» deki miktarları ve % oranlan. (80-0 m. derinlik.)

13 Derinlik f g # if tf* fc' 17* 19" 21* 23 # C Suhunel m.o Grafik 3 : Zooplanktonların % miktarlarının aylara göre dağılışı. çizgili yerler, mayıs ayında gece planktonu almmadığındandır. Marmara Denizinde, Mart ve Temmuz aylarında euhunetin dağılışı. (M. î. Arttiz 1962'den) Derinlik Mart Nisan Haziran Temmuz Ağustos 5 m % % % % % 15 m % % % % % 30 m % % % % % 30 m % % % % % 80 m % % % % % % % % % % Tablo 4 : Zooplanktonların, aylara ve derinliklere göre, saat 8,12,16, 20, 24 ve 4de alınan plankton toplam miktarları ve % oranlan. Mayıs ayında gece planktonu alınamadığından tabloya ve grafiğe konmadı.

14 fj\ y Y Y Derinlik inlik. in Hl IV VI VII VIII VUI^ Aylar m 5J v ' 7\ T l 7 T ^ V so l_l U LJ L L '/. Grafik 4 : Zooplanktonların aylara göre vertikal dağılışları. Araştırmamız esnasında hidrografik çalışma yapılamadı. Bu husus, M. İ. Artüz (1962) tarafından neşredilen «Some Observations on the Yearly Temperatııre Variation in tlıe Different Layers of the Marmara sea» neşriyatından istifade edildi. Marmara denizinde, vertikal bakımdan birbirinden tamamen ayrılan üç ayrı su tabakası vardır. Üst tabaka, Karadeniz orijinli ve az tuzludur. Takribi olarak bu su kütlesinin kalınlığı 25 m. civarında ve % 0 tuzluluktadır. İkinci tabaka, 30 m. den 200 m. ye kadar olan yüksek tuzlu karışım tabakasıdır. 200 m. nin altında ise, tuzluluğu % 0 38,5 ve 14,2 C suhuneti hiç değişmeyen üçüncü tabaka, Akdeniz orijinli su kütlesidir. Suhunet değişimleri, birinci ve ikinci tabakada cereyan eder. Maksadımıza uygun olması bakımından Mart ve Temmuz ayının sühunetini inceleyelim. Grafikten görüleceği gibi, Mart ayında satıhla 50 m. arasında suhunet değişimi, 7 dereceden 15 dereceye kadar olup, Temmuz ayındaki suhunet değişimlerine nazaran daha az bir fark göstermektedir. Nisan, Mayıs ve Haziran aylarının da satıhla 50 m. arasındaki suhunet farkları Mart ayına benzemekte ve satıhla 50 m. arasındaki fark daha da azalmaktadır. Halbuki yaz aylarında bu farklılık âzamiye ulaşmaktadır. Zooplanktonların aylara göre vertikal dağılışlarında (Grafik 4) göze çarpan durum, ilkbahar aylarında vertikal dağılım, az çok birbirine benzediği halde, Temmuz ve Ağustos aylarında, en fazla 50 m. nin üstünde toplanmalarıdır. Muhakkak ki, bu duruma tesir eden tek faktör suhunet değildir. Bir çok faktörlerin bir araya gelmesidir. Meselâ, zooplanktonların vertikal dağılımlarına tesir eden mühim faktörlerden birisi de çoğalma zamanlarıdır. Zooplanktonların bir de, günün muhtelif zamanlarına bağlı olarak yaptıkları vertikal göçleri vardır. Her ay yukarıda belirtilen saatlerde, plankton numunesi alındığı halde, biz burada iki mevsimi karakterize etmesi bakımından, Mart ve Temmuz ayının durumunu inceliyeceğiz. (Tablo: 5) C) Zooplanktonların Günlük Güçleri: Grafikden de görüleceği gibi, planktonlar alaca karanlıkta saat 20. ve 4. de tam satıhda toplanmakta, gündüz 5 m. 12

15 Saat 5.6/Mart/19G0 Derinlik m % 10,6% 11.7% 90.6% 65.0% 15 m % 49.6% 32.4% 2.7% 13.3% 30 m % 55.9% 0.9% 8.3% 50 m % 2.8% 1.5% 28.4% 3.2% 80 m % 1.0% 4.3% 50.0% 31.8% Toplam: % 100% 100% 100% 100% 100% Tablo 5 : Zooplanktonların saat ve derinliğe göre, miktarları ve % oranları. Derinlik mo tf* Grafik 5 : Zooplanktonların Mart ayında 24 saatlik hareketleri. ile 50 m, arasında toplanmaktadırlar. Ancak göze çarpan diğer bir husus, zooplanktonların bir kısmı, dipte kalmakta tam satha çıkmamaktadır. Temmuz ayındaki günlük hareketler, ekseriyetle 50 m. nin üstünde olmaktadır. Güneşin doğma ve batma zamanları, değişmiştir. Bu bakımdan tam satıhda toplanma saatleri de değişmiştir. Ancak, yine alaca karanlığa yakın saatlere doğru satha yaklaşma durumu göze çarpmaktadır. 13

16 Saat 3-4/Temmuz/1960 Derinlik m % 36.6% 10.1% 11.1% 3.6% 15 m % 61.8% 72.1% 51.7% 35.4% 86% 30 m % 0.9% 12.4% 20.5% 54.6% 3.2% 50 m % 0.6% 2.7% 7.3% 3.1% 1.7% 80 m % 0.1% 2.7% f 9.4% 6.9% 5.5% % 100% 100% 100% 100% 100% Tablo : 6 Zooplanktonların saat ve derinliğe göre miktarları ve % oranlan. 0«rlnt» f 12" I6-20* ÎU m m. o 5 IS «0 1. Grafik 6 : Zooplanktonların Temmuz ayında, 24 saatlik hareketleri. NETİCE : Bu araştırmada bir çok eksikliklerin olduğu sonradan anlaşılmıştır. Ancak, planktonlar üzerinde ilk olarak bu çalışmayı yaptım. Bunun ışığı altmda, ileriye daha emin adımlar atmak imkânını elde ettim. Bunlara rağmen bu çalışmadan şu hususlar elde edilmiştir: a) Kendi denizimizde, Zooplankton guruplarının 6 ayda nasıl dağıldıkları tesbit edilmiştir. b) Suhunetle, zooplanktonların göçleri arasındaki ilgi izah edilmiştir. c) Zooplanktonların, Mart ve Temmuz aylarındaki günlük göçlerinin, saatlere göre farklı şekilde olduğu görülmüştür. 14

17 ıu iv vi vu vra m iv vi vu vm / on Sagitta III IV VI VII vili III IV VI VII VIII X 60 Apendicularia UO /\ 20. ft / / İÜ IV VI vil vıu ni iv vi vn vm Zooplankton gurupların

18 References Russell, F. S, 1925 : The vertical distribution of marine macroplankton. An observation on durinal changes. J. Mar. Biol. Ass, U.K. 13 (4) Russell, F.S : The vertical distribution of marine macroplankton. IV. The apparent importance of light intensity as a controlling factor in the behaviour of certain species in the Plymouth area. J. Mar. Biol. Ass. U. K. 14 (2) Russell, F.S : The vertical distribution of marine macroplankton. VI. Further observations on diurnal changes. J. Mar. Biol. Ass. U.K. 15 (1) Russell, F.S : The vertical distribution of marine macroplankton. IX. Further observations on diurnal changes. J. Mar. Biol, Ass. U.K. 17 (3), K. Banse, 1964 : On the vertical distribution of zooplankton in the sea. Progress in Ocenography. Vol. 2 Yamazi, I : Plankton invetigations in inlet waters along the coast of Japan. Publ.Seto Mar. Biol. Lab. 6 (2), M. t. Artüz, 1962 : Some observations on the yearly temperature variation in the different layers ot the Marmara Sea. Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsü Yayınları. Tom VI, Fasc. 1-2, December H. Einersson and N. Gürtürk : On Plankton Communities in the Black Sea. Balıkçılık Araştırma Merkezi Raporporları. Vol. 1 No: 8 16

19 Hure, J : Migration journalière et distribution saisonnière vertical du zooplankton dans la region profonde de L'Adriatique. Acta Adriatica, 9 (6) flmo Hela and Taivo Laevastu 1961 : Fisheries hydrography. J. M. Peres, 1963 : Oceanography Biologique et Biology Marine. Ertan Pınar ve Enver Ören : Karadeniz zooplankton toplulukları üzerinde araştırmalar. Kısım I ve II. Türk Biologi Dergisi, Cilt 16 Sayı 1-2 ve 3-4 ET ve BALIK KURUMU Mamulleri EVİNİZDE YOLCULUKTA PİKNİKLERDE Güvenerek yiyeceğiniz nefis ve hazırlanması kolay ŞARKÜTLERİ çeşitleridir ET ve BALIK KURUMU'nun SUCUKLARINI SOSİSLERİNİ SALAMLARINI ve KONSERVE ETLERİNİ bir def'a tecrübe etmeniz menfaatinizi sağlar EBK 2/

20 nunker+ruh TÜRK DEMİR DÖKÜM FABRİKALARI A.Ş. Silâhtar- İstanbul EBK 3/1910

21 Zonguldak Yedi Göller Millî Parkında Alabalık Üretme İstasyonu Kuruldu Orman Genel Müdürlüğünce, Zonguldak Başmüdürlüğü Dirgine İşletmesi dahilinde kalan Yedigöller Millî Parkında Aralık 69 ayında bir Alabalık üretme İstasyonu kurulmuştur. Millî Parkın Tanıtımı: Zonguldak'a 80 Kim. Bolu'ya 45 Kim. mesafedeki ve 1964 yılında kurulan Yedigöller Millî Parkı 2000 Ha. vüs'atında olup Kayın-Göknar-Sarıçam ormanları içinde yer almaktadır. En yakın meskûn mahal olan Dirgine köyüne 25 Km. lik bir orman yolu ile bağlıdır. Arazinin çökmesi sonucu meydana gelen 7 adet gölün yüzölçümü toplam olarak 5 hektar bulunmakta ve bu su birikintileri cazip bir manzara arzetmektedir. Av hayvanı olarak Millî Park ve civarında Ayı, Kurt, Tilki, Yaban domuzu, Geyik, Karaca yaşamakta ve çeşitli küçük ötücü kuşlar görülmektedir. Geyik ve Karaca üretmek amacı ile Millî Park dahilinde 26 hektar genişliğinde bir Av üretme sahası 1967 yılında tesis edilmiştir. Millî Park, bilhassa yaz döneminde yerli ve yabancı turistler tarafından çok rağbet görmektedir. Balık Üretme tesisinin amacı: Millî Parka gelen halka kontrollü ve düzenli bir amatör balık avcılığı yapma imkânı yaratılması bakımından şimdilik basit bir üretme istasyonu kurulmuştur. Her yıl en az 50 bin yavru üretilerek öncelikle Millî Parktaki göllere ve hatta mücavir uygun göllere bırakılacaktır. Ruhsatlı avcılık ihdası suretiyle plânlı bir şekilde göllerden avlanılarak çıkarı- H. Cahit YÜRÜKER Orman Yük. Mühendisi lan balık miktarı kadar yavru, her yıl istasyonda üretilmek suretiyle göllere salınacak ve tabii büyümeleri sağlanacaktır. Göllerdeki balık stoku devamlılığını bozmadan gerçekleştirme için sun'i üretim zorunludur. Kaldı ki Dirgine, Devrek, Mengen, Göynük, Bolu v.s. gibi kasaba ve şehir civarında da usulsüz avlanmalarla balığı tüketilmiş bir çok gölün böyle bir istasyon vasıtasiyle balıklandırılması da bir ihtiyaçtır. Alabalık üretimi çalışmaları: Üretim çalışmaları takip edilen sıraya göre kısaca aşağıda belirtilmiştir. 1 Anaç balık temini: Yedigölleri tanıyanlar balık tutulacak üç esas göl mevcut olduğunu hatırlıyacaklardır. Büyük göl, küçük veya Derin göl ile yukardaki Nazlıgöl. Anaçlar Kasım ayında fanyalı ağ ile bu 3 gölden tutulup Erkek ve Dişiler ayrı ayrı, içinde su bulunan ahşap teknelere alınmıştır. Balıklarda yumurta ve spermalar 20 Kasıma doğru olgunlaşmakta ve tabiî döllenme 20 Aralıkta son bulmaktadır. 2 Sun'i dölleme işlemleri 5 Aralıkta başlayıp 30 Aralığa kadar devam etmiştir. Yumurtası olgunlaşmış 2-3 balık karnı sıkılmak suretiyle yumurtaları emaye bir kaba sağılmış, üzerine 2 erkek balık spermasi akıtılarak bir telek ile karıştırılıp su ilâvesiyle de döllenme sun'î olarak yapıldıktan sonra naylon elek telli ve ahşap çerçeveli bir kafese konulmuş, bu da daimi su cereyanı olan ahşap bir tekneye yerleştirilmiştir. 3 Kuluçka tekneleri ahşap bir baraka içindedir. Baraka, 4,50X 6,00 M. eb'- adında inşa edilmiş ve baraka dahilinde 19