İnsanın gelişimiyle birlikte yaşamını sürdürebilmesi hayvanlardaki gibi içgüdüleriyle değil, öğrenme yoluyla edindiği davranış örnekleriyledir.

Transkript

1 Öğrenme ve Öğrenmenin Doğası GİRİŞ İnsanın gelişimiyle birlikte yaşamını sürdürebilmesi hayvanlardaki gibi içgüdüleriyle değil, öğrenme yoluyla edindiği davranış örnekleriyledir. İnsan davranışlarının hemen tamamı öğrenme yoluyla kazanılmıştır. Çok az davranış tepkisel olarak (örn.,emme refleksi) doğuştan getirilir. 1

2 Bebeğin gelişim süreci içinde bu tepkisel davranışlar, biyolojik olgunlaşma ve öğrenmenin sonucu ayırımlaşmış davranış şemalarına dönüşür. İnsanın öğrenme yeteneği, onun yaşayış tarzının sürekli değişmesine olanak verir. Psikologlar, psikoloji biliminin ilk başından beri öğrenmeyle ilgili değişik kuramlar ve açıklama biçimleri geliştirmişlerdir. 2

3 ÖĞRENME Yapılan farklı tanımlara göre; Doğuştan getirilen, eğilimleri, olgunlaşmayı ve yorgunluk, ilaç vb. etkilerle meydana gelen organizmanın geçici durumlarını kapsamayan, çevredeki etkileşimler yoluyla davranışların oluşması ya da değiştirilmesi sürecidir. (Bower ve Higard, 1981) Bower Bireyin kendisi başkaları ve çevresiyle etkileşimleri sonucundaki yaşantıların bireyde oluşturduğu şeylerdir. (Brubaker, 1982) Pekiştirmenin sonucu olarak davranış ya da potansiyel davranışta oldukça sürekli bir değişme meydana gelmesidir. (Kimble, 1961) 3

4 Sadece büyüme sürecineatfedilemeyen, insanın eğilimlerinde ve yeterliklerinde belli bir zaman diliminde oluşan bir değişmedir. (Gagné, 1983) Vücutta hastalık, yorgunluk ya da ilaç etkisiyle meydana gelen geçici değişmelere atfedilmeyecek, yaşantı sonucu davranışta ya da potansiyel davranışta meydana gelen, nispeten kalıcı izli bir değişmedir. (Hergenhahn, 1988) Bireyin olgunlaşması ile birlikte edindiği tecrübenin niteliğine bağlı olarak gerçekleşen bilişsel faaliyetlerdir. (Piaget) 4

5 Yapılan bu çeşitli tanımlardan yola çıkarak, günümüzde de genel olarak yapılan tanımıyla; Öğrenme, büyüme ve vücutta değişik etkilerle oluşan geçici değişmelere atfedilmeyecek, model alma ya da yaşantı ürünü olarak meydana gelen, davranışta ya da potansiyel davranıştaki nispeten kalıcı izli değişmedir. Öğrenmenin özellikleri şunlardır : Öğrenme çevreye uyum (davranış değişikliği); davranışları, ihtiyaçları daha iyi karşılayacak biçimde düzene koyma sürecidir. Özetlersek Öğrenme kavramı, tanımlamada dikkate alınacak kuramsal yaklaşıma göre farklı biçimlerde açıklanabilir. Bu nedenle tek bir tanım sunmak öğrenme yi tanımlama açısından bazı zorluklar ve kısıtlılıklar doğurabilecektir. Söz gelimi davranışçıların yaklaşımı ile bilişsel (cognitive) yaklaşımın öğrenmeye ilişkin terminolojileri farklıdır. 5

6 Literatürde daha sık kullanılan tanım davranışçıların getirdiği tanımdır. Buna göre öğrenme (koşullanma),bireyin tekrar ya da yaşantı [çevreyle karşılıklı etkileşimde bulunarak] sonucu edindiği, davranışlarında meydana gelen oldukça kalıcıolan, gözlenebilir davranış değişiklikleridir.. Öte yandan bilişselpsikolojide öğrenme, bilgiyi elde etme ve işleme süreçleri üzerinden; nörofizyolojik öğrenme kuramlarına göre ise, eğitme, örnekler kullanma yolu ile biyolojik sistemde nöronlar arasındaki sinaptik (synaptic) bağlantıların oluşması ve düzenlemesi yolu meydana gelen bir nöro-kimyasal olay olarak tanımlanmaktadır DAVRA IŞ Doğuştan Gelen Davranışlar Geçici Davranışlar (Alkol, ilaç vb. etkisi ile oluşan davranışlar) Sonradan Kazanılan Davranışlar (Öğrenme Ürünü Dav.) Đçgüdüsel Dav. Refleksif Dav. Đstendik Davranışlar Đstenmedik Davranışlar Planlı Eğitim Ürünü Dav. Plansız Eğitim Ürünü Dav. Kötü Kültürel Koşullar Altında Kazanılan Dav. Eğitimin Hatalı Yan Ürünü Dav. 6

7 Öğrenme aktif bir oluşumdur; yaşantılar sonucu meydana gelir. (Yaşantı, bireyin çevresiyle belli bir düzeydeki etkileşimleri sonucunda bireyde kalan izdir.) Yaşantının oluşabilmesi için, etkileşimin yaşantı eşiğini aşması gerekir. Davranışta öğrenme sonucu meydana gelen değişmeleri, olgunlaşmanın etkilerinden ve geçici fizyolojik değişmelerden ayırt etmek gerekir. Bireyin çok fazla tekrarlanmış uyarıcılara karşı, alışma sonucu duyarlılığını kaybetmesi şeklindeki bir davranış değişikliğine de öğrenme diyemeyiz. Örneğin, balık pazarındaki satıcıların balık kokusuna alışması bir öğrenme değildir. 7

8 Öğrenilmiş Davranış İle Doğuştan Getirilen (İçgüdüsel ve Refleksif) Davranışların Farkı: Refleksif davranışlar öğrenilmemiştir; organizmanın genetik olarak getirmiş olduğu, belli bir uyarıcıya karşı meydana gelen istem dışı tepkileridir. Doğuştan getirilen diğer davranış grubu da içgüdülerdir. İçgüdü, doğuştan getirilen, türe özgü davranış örüntüleridir. Stimulus / Response Duration Concerns Other Palmar Yakalama S: Palm stimulated R: 4 fingers (not thumb) close 5 months gestation - 4 months postpartum No palmer grasp may indicate neurological problems (spasticity) One of the most noticeable reflexes May lead to voluntary reaching / grasping May predict handedness in adulthood 8

9 emme Stimulus / Response Duration Concerns Other S: touch of lips R: sucking action In utero - 3 months postpartum No reflex problematic for nutrition Often in conjunction with searching reflex Kökünü arama Stimulus / Response Duration Concerns Other S: touch cheek R: head moves toward stimuli Weeks prenatal - 3 months postpartum No reflex problematic for nutrition No reflex or lack of persistence may be sign of CNS or sensorimotor dysfunction. Often in conjunction with sucking reflex. Contributes to head/body-righting reflexes. Moro 9

10 Plantar Yakalama Stimulus / Response Duration Other S: Touching the ball of foot R: Toes grasp Birth 1 year Must disappear before the baby can stand or walk. Issue of shoes versus no shoes? Babinski Stimulus / Response Duration Concern S: Stroke bottom or lateral portion of foot R: Great toe turns downward Birth 4 months Test of the pyramidal tract (i.e. ability to perform conscious / voluntary movement) Adım Atma 10

11 Yüzme Stimulus / Response Duration Other S: Infant held horizontally R: Arms and legs move in coordinated swimming type action 2 weeks after birth 5 months Recognition of reflex led to popularity of infant swim programs Çekme Stimulus / Response Duration Concerns S: Sitting/standing, hold hands, tip in one direction R: Arms flex or extend in to maintain upright position 3 months 1 year Related to upright posture İçgüdüler; Doğuştan gelmelidir, Bir türün tüm üyelerinde olmalı, başka türlerde olmamalıdır, Karmaşık bir davranış (grubu, modeli) örüntüsü olmalıdır. 11

12 Öğrenilmiş davranışlar ise doğuştan kazanılmaksızın, sonradan yaşantı ürünü olarak ortaya çıkarlar. Yaşantının oluşması için etkileşim (uyarıcı ve bunun yol açtığı bir davranış); öğrenme olabilmesi için de bu etkileşimin yaşantı eşiğini aşması gerekir. Özetle Öğrenmenin Özellikleri Şunlardır; 1. Davranışta gözlenebilir bir değişme olması. 2. Davranıştaki değişmenin nispeten sürekli olması. 3. Davranıştaki değişmenin yaşantı kazanma veya tekrar sonucunda oluşması. 4. Davranıştaki değişmenin yorgunluk, hastalık, ilaç alma vb. etkenlerle geçici bir biçimde meydana gelmemesi. 5. Davranıştaki değişmenin sadece büyüme vb. sonucunda oluşmaması. Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler : 1. Öğrenenle ilgili Faktörler: a-) Yaş : Öğrenme hızı, kişinin takvim yaşı ile ilişkili olarak, onun yaşa bağlı olan zeka eğrisine paralel bir görünümdedir. 12

13 b-) Zekâ : Zekâ bazı psikologlarca öğrenme yeteneğinin bir ölçüsü olarak görülmektedir. C-Güdü (Motiv): Davranışın oluşmasında önemli bir işlev gören, organizmanın doğru tepkiyi bulması konusunda etkili olan ve söz konusu davranışın sürdürülmesine (tekrarlanmasına) neden olan fiziksel ya da sosyal güçtür. İçsel-dışsal ve birincil-ikincil olmak üzere iki güdü sınıflaması yapılabilir: İçsel:Kişiyi harekete geçiren gücün kendi içinden kaynaklandığı durumlardır. Örneğin bir öğrencinin öğrenmekten zevk aldığı için seçmeli ders olarak psikolojiyi seçmesi. Dışsal:Kişiyi harekete geçiren gücün bireyin çevresinden kaynaklandığı durumlardır. Örneğin bir öğrencinin, öğretmeninin zayıf vermesinden korktuğu için ödevlerini yapması. 13

14 Birincil:Açlık, cinsellik, susuzluk gibi organik kökenli güdülerdir ve birçoğu da fiziksel ve yaşamsaldır. İkincil:Kişiyi harekete geçiren ancak insanın varlığını sürdürmesi ile ilgili olmayan para, not, unvan, statü vb. d-) Genel Uyarılmışlık Hali vekaygı: Herhangi bir öğrenmenin olabilmesi için bireyin uyarılmışlık haline (arousal) gelmesi gereklidir. Bu durumun tersi olarak aşırı (kaygı-heyecan) uyarılmışlık düzeyi de öğrenmeyi engeller. e-) Fizyolojik Durum : Öğrenmenin gerçekleşebilmesi için kişinin fizyolojik olarak sağlıklı olması gerekir. 14

15 f-) Önceki Öğrenilenlerin Aktarılması: Daha önceden deneyimli oluş ya da konu ile tanışıklığın bulunması (eski yaşantılar) yeni öğrenmeleri etkiler. Eğer önceden öğrenilen bilgiler yeni bilgilerin edinilmesini kolaylaştırıyorsa, buna olumlu aktarma; zorlaştırıyorsa olumsuz aktarma denir. g-)türeözgühazıroluş: Öğrenecek olan organizmanın, istenilen davranışı göstermek için gerekli biyolojik donanıma sahip olması demektir. Örneğin, insanlara uçmayı öğretemeyiz. 15

16 h-)dikkat: Bilincin belli bir noktada toplanmasıdır. Öğrenmenin iyi olması için, öğrenenin öğrenilecek bilgiye odaklanması gerekir. Öğrenme Yöntemleriyle İlgili Etkenler Öğrenme zamanının belirlenmesi Öğrenme için ayrılan zamanın ve bu zamanın kullanılma biçimi (aralıklı zamanlar ya da toplu zaman) öğrenmeyi etkilemektedir. Aralıklı öğrenmeler daha etkili sonuçlar doğurmaktadır. Öğrenileceklerin yapısı ve yönteminin uygunluğu:öğrenilmek istenen konuların öğrenmeye uygunluğu açıdan (tümevarımsal ve tümdengelimsel) yapısal düzenlenebilirliğidir. 16

17 Yöntemin sunduğu katılım düzeyi: Bireyin öğrenme sürecine etkin katılımının sağlanmasıdır. İyi bir öğrenme etkinliği mümkün olan tüm duyu organlarını üzerinden uyararak bireyi aktif durumda tutar. Geri bildirimlerin nitelik ve düzeyi (Dönütler):Öğrenme basamaklarının ya da adımlarının hemen ardından bireye uygun/doğru/yeterli öğrenmenin oluşup oluşmadığına dair bilgi verilmesidir. Kısaca öğrencinin öğrenme performansı açısından kişisel farkındalığının sağlanmasıdır Öğrenileceklerle İlgili Etkenler Kavramsal gruplandırma niteliği: Öğrenilen kavramların kavram haritaları şeklinde gruplanabilirliğidir. Gruplandırılabilmesi öğrenmeyi kolaylaştırır. 17

18 Çağrışım potansiyeli (anlamsal çağrışım): Öğrenilenlerin bireyde çağrışım uyandırmabilme gücüdür. Çağrışımın gücü ile öğrenmenin etkiliği arasında olumlu bir ilişki vardır. Öğrenilecek olanların algısal olarak ayırt edilebilirliği: Öğrenilecek olan bilgi veya konunun öğrenme ortamındaki diğer gibi uyarıcılardan (bilgi veya konu) ayırt edilebilmesidir. Ayırdedilebilirlik arttıkça algılanma, buna bağlı olarak da öğrenme kalitesi artar. Öğrenme Olayına Kuramsal Açıdan Kısaca Bir Bakış: Öğrenme Kuramları dört grupta toplanabilir; 1-Davranışçı 2- Sosyal 3-Bilişsel 4- Nörofizyolojik 18